langleven trends curacao_v0 4_final
TRANSCRIPT
Hoe om te gaan met langerleven?
SVB
Servaas Houben
1 juni 2016
1
About me1. Actuaris die ook CFA en FRM gestudeerd heeft
2. Eerste 22 jaar in Limburg gewoond1. 1 jaar in Glasgow voor Erasmus program
2. 3.5 jaar Nederland bij consultancy en verzekeraar
3. 2 jaar Ierland tijdens economische crisis (2008-2010)
4. 4 jaar Engeland tijdens implementatie Solvency II
5. Nu 2.5 jaar Curacao
3. Brede werkervaring in leven/pensioen, asset-en risk management en aansturen teams
4. Schrijf graag artikelen en geef presentaties
2
Agenda
1. Welke factoren beïnvloeden levensverwachting?
2. Langleventrends wereldwijd en Caribisch gebied
3. Effect langleven op 1ste en 2de pijler pensioen
4. Bedreigingen en uitdagingen voor Curaçao
3
Factoren die levensverwachtingbeinvloeden
1. Factoren meegenomen in pricing1. Leeftijd
2. Geslacht
3. Rookgedrag
4. Ervarings sterfte/bevolkings sterfte
5. Ziektes/aandoeningen
2. Factoren die niet gepriced worden maar wel invloed hebben:
1. SES, met name opleiding -> risico pensioenfondsen van subsidie tussen groepen
2. Gehuwdheid
4
SES effect - levensverwachting
5
Life expectancy
Level of education Males Females
Primary school 74.1 78.9
Secondary school – non advanced 76.5 78.6
Secondary school – advanced 78.5 84.9
Tertiary education 81.4 85.3
Life expectancy from age 65
Level of education Males Females
Primary school 9.1 13.9
Secondary school – non advanced 11.5 13.6
Secondary school – advanced 13.5 19.9
Tertiary education 16.4 20.3
Bron: OECD 2013
SES effect – gezonde levensjaren
6
Leeftijd 0 Mannen Vrouwen
totaal gezond totaal gezond
Basis onderwijs 76.6 53.0 80.2 52.7
Vmbo 78.6 61.3 83.0 60.9
Havo, Vwo, Mbo 80.1 65.8 85.2 66.6
Hbo, Universitair 82.6 71.7 86.9 71.7
Leeftijd 65 Mannen Vrouwen
totaal gezond totaal gezond
Basis onderwijs 17.1 8.5 19.8 8.9
Vmbo 17.8 10.5 21.5 11.2
Havo, Vwo, Mbo 18.6 11.6 22.9 14.4
Hbo, Universitair 20.3 14.4 23.9 15.7
Bron: CBS
Wereldwijde trend langer leven
7
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Life
exp
ect
ancy
in
ye
ars
Year
World life expectancy
World
Afghanistan
Chad
Congo, Dem.Rep.Iraq
Rwanda
Somalia
Bron: World Bank
Extreme trends
8
65
70
75
80
85
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Life
exp
ect
ancy
in
ye
ars
Years
Life expectancy Western EuropeFrance
Germany
Netherlands
Sweden
UnitedKingdom
Bron: World Bank
Uitzonderingen 1 – regime shifts
9
60
65
70
75
80
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Life
exp
ect
ancy
in
ye
ars
Year
Life expectancy Central and Easter Europe
Poland
Romania
RussianFederationUkraine
Bron: World Bank
Uitzonderingen 2 - epedimieën
10
40
45
50
55
60
65
70
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Life
exp
ect
ancy
in
ye
ars
Year
Sub-Sahara Africa
Sub-SaharanAfrica
Botswana
Lesotho
South Africa
Swaziland
Bron: World Bank
Trends Caribisch gebied
11
50
55
60
65
70
75
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Life
exp
ect
ancy
in
ye
ars
Year
Life expectancy Caribbean
Caribbeansmall statesBarbados
DominicanRepublicJamaica
St. Lucia
Trinidad andTobago
Bron: World Bank
Trends Dutch Caribbean – hogere levensverwachting
Duidelijke trend in hogere levensverwachting
• Onderzoek Buck consultants Aruba en ex-NA toont stijging levensverwachting mannen +2 maanden per jaar en vrouwen +3
• United nations gaan uit van voortzetting trend in ontwikkeling levensverwachting
• CBS Curacao: wereldwijde trend die wij niet kunnen ontkennen op basis van te weinig data
12
Trends Dutch Caribbean - vergrijzing
13
Absolute aantallen Procentuele Stijging
Leeftijds groep 2013 2014 2015 2013 - 2014 2014 - 2015
0-14 29.341 29.450 29.789 0,4% 1,2%
15-24 19.312 19.531 19.682 1,1% 0,8%
25-64 81.796 82.741 83.480 1,2% 0,9%
65+ 22.349 23.124 24.020 3,5% 3,9%
Bron: Arbeidskrachtenonderzoek Curaçao
Sterftetafels
• Combinatie van levensverwachting samengevat in sterftetafel▫ Mannen en vrouwen
▫ Correcties voor ervaringssterfte
▫ Met en zonder trend (platte tafel en prognosetafel)
14
Sterftekans man leeftijd 40 2014 2015 2016 2017
Platte tafel 0.0954% 0.0954% 0.0954% 0.0954%
Prognosetafel 0.0954% 0.0936% 0.0918% 0.0901%
Pensioen systemen 1ste pijler - financiering
15
Omslag/pay-go Kapitaal dekking
Opzet Huidige generatiewerkenden betaalt uitkeringhuidige generatiegepensioneerden
Deelnemers en generatiessparen voor zichzelf
Spaarpot? Nee Ja
Voordelen Simpel te implementerenGemakkelijk uit te leggen
Voorkomt subsidie tussengeneraties
Nadelen Omvang van generaties kanwijzigenLevensverwachting kanwijzigen
Ondanks spaarpot tochafhankelijk van veranderingenin levensverwachting en rendementNiet iedereen werkt en kankapitaal opbouwen
Pensioen systemen 2de pijler
• Defined Benefit regelingen (DB)▫ Pensioen op basis van pensioenformule.
▫ De hoogte van de pensioenuitkering toezegging staat vast; pensioenkosten zijn onzeker.
▫ Eindloon-, middelloon-, gematigd eindloonregeling
• Defined Contribution regelingen (DC)▫ Pensioen afhankelijk van premie die beschikbaar is
▫ Pensioenkosten liggen vast; hoogte van de pensioenuitkering is onzeker.
▫ Beschikbare premieregeling
16
DB - Eindloon
17
Bij een eindloonregeling wordt een pensioen opgebouwd dat gerelateerd is aan de hoogte van het laatstverdiende loon van de werknemer.
Backservice
In dienst Aanvang regeling
Pensioen datum
Opbouwpercentage x dienstjaren x laatste pensioengrondslag
DB - Middelloon
18
Bij een middelloonregeling is de hoogte van het pensioen gerelateerd aan het gemiddeld verdiende loon.
In dienst Aanvang regeling
Pensioen datum
Per dienstjaar een percentage van pensioengrondslag in desbetreffende dienstjaar
Beschikbare premie
• Er wordt een vooraf een bedrag beschikbaar gesteld voor de pensioenopbouw.
• De hoogte van het ouderdomspensioen is afhankelijk van het opgebouwde pensioenkapitaal op de pensioendatum.
• Van de premies worden overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico verzekerd.
• Pensioenkapitaal neemt toe met rendement.
19
Langleven & 2de pijler pensioen
• DB:▫ Meeste pensioenfondsen Curacao gebruiken een
platte tafel -> langleven trend wordt onderschat
▫ Door het gebruik van een prognosetafel kan men tijdig rekening houden met de trend maar dit betekent hogere voorzieningen en lagere dekkingsgraad
• DC: ▫ In principe ligt risico geheel bij werknemer
▫ Sommige DC regelingen hebben DB elementen zodat verzekeraar deel van risico loopt
20
Bedreigingen en uitdagingen Curacao
Preventieve maatregelen
• Pas pensioenleeftijd aan in lijn met levensverwachting
• Meer jongeren/werkenden nodig om AOV omslag in stand te houden
• Hou bij berekening voorziening (contante waarde kosten – baten) rekening met trend
• Minder zekerheid bij polishouders (minder DB) om stelsel houdbaar te laten blijven
• MAAR: zorg als bedrijf/samenleving ervoor dat er werk is waar ouderen in uitblinken:▫ Coachen/mentoren
▫ Projectwerk
▫ Flexibel (thuis) en parttime werken
21
Bedreigingen en uitdagingen Curacao
22
Bedreigingen en uitdagingen Curacao
23
Source: Demographic research
Bedreigingen en uitdagingen Curacao
24
Source: UN population publications
Conclusie
• Innovatie is vereist om stelsel overeind te houden:▫ Langer doorwerken mogelijk maken
▫ AOV- & pensioen-leeftijd in lijn met levensverwachting
▫ Jongeren/werkenden nodig voor omslag stelsel
• Tijd van “op de winkel passen” bestuur voorbij▫ Toetsen toezichthouder
25
Referenties
• AG prognosetafel http://www.ag-ai.nl/view.php?Pagina_Id=535
• Bruggink J.-W., Ontwikkelingen in (gezonde) levensverwachting naaropleidingsniveau, Bevolkingstrends 2009; 57(4):71-75.
• Buck consultants, Update mortality study 2015, http://buckconsultants.cw/augustus-2015-update-sterfteonderzoek-1, August 2015
• CBS data gezonde levensverwachting en opleidingsniveau, http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLnl&PA=71885ned&LA=nl
• Esa population publications, World Population Ageing: 1950-2050, 2002
• Jansen I, presentatie Arbeidskrachten onderzoek Curaçao, 15-4-2016
• Kardal, M., B.J.H. Lodder en M.J. Garssen, 2009, Levensverwachting stijgt, maar verschil tussen laag- en hoogopgeleiden blijft groot, Nederlands Tijdschrift voorGeneeskunde, 2009, blz. 153:A689.
• OECD, Health at a Glance 2013, 2013
• Servaas Houben, Longevity in the Caribbean - the end of la dolce vita?, The European Actuary, October 2015
• World Bank data on life expectancy at birth, total (years) http://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.LE00.IN
26
About meServaas Houben is heading the actuarial team of ENNIA in
Willemstad, Curacao. He studied econometrics in the
Netherlands and worked in life insurance for the first four
years of his career. Thereafter, he worked in Dublin and
London. Besides actuarial, Servaas completed the CFA and
FRM qualifications, and regularly writes on his blog, for
CFA digest and (actuarial) magazines.
Email: [email protected]
Blog: http://actuaryabroad.wordpress.com
27