landa eremuko emakumeen diagnostikoa...indarkeriaren ingurukoa da, bizkaian1. azterlan horietan,...

ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA

1

Izenburua: Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeak. Berdintasun politika publikoetarako

lan‐ildoak zehazteko diagnostiko parte‐hartzailea

Egilea: Leire Milikua Larramendi

Talde‐saioetako laguntzaileak: Idoia Legarreta Solatxi eta Leticia Urretabizkaia Gil

Data: 2018ko abendua

Sustatzaileak: Elorrioko Udala eta Abadiñoko Udala, elkarlan‐hitzarmen baten bidez.

Babeslea: EMAKUNDE, 2018ko ekitaldian EAEko udalerriei emakume eta gizonen berdintasunari

buruzko diagnostikoak egiteko laguntza teknikoa ahalbidetzeko diru‐laguntza bidez.


2

Aurkibidea

1. Sarrera ................................................................................................................................... 3

Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen diagnostikoa .............................................. 3

Landa‐eremuko emakumeak ..................................................................................................... 3

Xede taldea ................................................................................................................................ 5

1. Testuinguru orokorra ..........................................................................................................7

1. Egungo berdintasun politiken markoa .............................................................................7

2. Egungo dokumentu eta ikerketak .................................................................................. 9

2. Testuinguru kokatua ........................................................................................................ 38

Abadiño eta Elorrio .............................................................................................................. 49

Abadiño ............................................................................................................................... 50

Elorrio .................................................................................................................................. 52

Egilekideak eta esker onak ...................................................................................................... 108

Bibliografia .............................................................................................................................. 110


3

1. Sarrera

Abadiño eta Elorrioko landa-eremuko emakumeen diagnostikoa

Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen diagnostikoa fase bitan gauzatu da:

Batetik, aurrediagnostiko fasea. 2018ko otsaila eta ekaina bitartean gauzatu zen. Lan hau kokatzen

deneko marko teorikoa eta bigarren mailako datuen ustiapena egin ziren, egungo dokumentuen

araberako landa‐eremuko emakumeen argazki ahalik eta osatuena eratzeko. Gainera, landa‐

eremuko emakumeekin lotura duten erakunde eta elkarteetako pertsona gakoak elkarrizketatu

ziren, kolektibo horren inguruan zuten ezagutza eta usteak jasotzeko. Horrez gain, bi udalerrietako

6 emakume elkarrizketatu ziren banaka, marko teorikoak jasotakoak frogatu (argazki hura Abadiño

eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeekin bat al zetorren?) eta emakume horien ezagutza eta

bizipenekin osatzeko. Banakako elkarrizketen emaitzak eta hasierako ondorio eta proposamenak

jaso ziren dokumentu horretan.

Bestetik, diagnostikoa. 2018ko uztaila eta abendua bitartean gauzatu zen. Bertan, beste 12

banakako elkarrizketa egin ziren bi udalerrietako landa‐eremuko emakumeekin, aurrediagnostiko

faseko elkarrizketa‐gidoia doitu ondoren. Banakako elkarrizketetan erdigunean ageri ziren gaiak

ardatz hartuta, talde‐lansaio bi gauzatu ziren: lehenengoa, gai horien inguruko ekarpenak jasotzeko

eta taldean lantzeko; eta, bigarrena, etorkizuneko udal politika publikoek garatu litzaketen ildo

edota ekimen zehatzak modu kolektiboan definitzeko.

Aurrean duzuen dokumentu hau behin betiko diagnostikoari dagokiona da, aurrediagnostikoko

lanak oinarri hartuta.

Landa-eremuko emakumeak

Azken hamarkadetan gizon eta emakumeen berdintasunaren aldeko bidean urrats garrantzitsuak

eman dira maila ezberdinetan (erakundeetan, mugimendu sozialetan...); legediaren inguruan,

Emakumeen aurkako indarkeriaren kontrako nazioarteko hitzarmen garrantzitsuenetakoa da

CEDAW (Convention on the Elimination of All Forms os Discrimination against Women). 1979an

onartu zen Nazio Batuen Batzar Nagusian, emakumearen aurkako bereizkeria eragiten zuten lege,

ohitura, araumendu eta praktikak ezabatzeko; 1981eko irailaren 3an hasi zen indarrean Nazioarteko

Itun gisa.

Itun horretako 14. Artikulua landa‐eremuko emakumeari eskaintzen zaio, eta dokumentu horretako

xeheenetarikoa da. Bertan, landa‐eremuko emakumeen egoera berezia onartzen da, eta itunaren

parte diren Estatuek emakume hauen onarpen, sustapen eta babesarekin lotutako betebehar

espezifikoak nabarmentzen dira. 2016ko martxoaren 7an argitaratutako landa‐eremuko

emakumeen eskubideen inguruko 34. Gomendio Orokorrak eguneratu du berariazko artikulu hori.

2015‐2020 tarterako Landa Garapenerako Programak (LGP) EAEko lurralde‐azaleraren % 85 (eta

udalerrien % 85) Mendi Nekazaritzarako Gunetzat jotzen du. Azken hamarkadetan goitik behera

aldatu da landa eremuko biztanleriaren profila, eta diagnostiko, ikerketa eta plan ezberdinen

jomuga izan da. Lan honen azterketa‐eremura eskalan gehien hurbiltzen den txostena genero


4

indarkeriaren ingurukoa da, Bizkaian1. Azterlan horietan, landa eremuko emakumeak (mujer rural

erdaraz) herriguneetatik kanpoko auzoetako bizilagunak izaten dira, eremu geografiko jakin bat

partekatzen dutenak; aldiz, beraien mundu‐ikuskera, idiosinkrasia eta eguneroko bizipenek ez dute

zerikusi asko izaten orokorrean, lehenago ez bezala.

Azken urteetako garraio‐azpiegituren garapenak eta mugikortasun motorizatuaren hedapenak

nekez uzten du eraikinik herrigune batetik 20 minutu baino gehiagoko auto‐ibilbidetik kanpo, eta

horrek landa‐exodoaren oinordekoetako asko landa‐eremura bueltatzea ekarri du, bizimodua

hirigunean egiten jarraitu arren natura, lasaitasuna eta bestelako faktoreek erakarrita. Esan beharra

dago, gainera, desurbanizazio fenomeno horretako protagonistak profil jakin bati erantzun izan

diotela: bikote heterosexuala, goi mailako ikasketekin, ongi ordaindutako lanpostuekin… (Torres,

2007). Eta bitartean, nekazaritza jarduerari eta nekazari‐kulturari lotutako bizimoduak behera egin

dute, gelditu gabe. Krisi ekonomikoak joera hau leundu duen arren, landa‐eremuan azken urteetan

jazo den dinamikarik azpimarragarriena hori dela esan daiteke.

Egitate horrek errotikako aldaketa ekarri du landa‐eremuen ohiko funtzionamendu eta logikei

dagokienez. Azken hamarkadei begiratuta, industrializazioak ekarri zuen eraginik nabarmenena:

baserritik eskulan ugari hiri eta herriguneetara joan zen, fabrikara lanera. Baserrietan gelditu

zirenetatik askok ekoizpenak moldatu zituzten beraien lurralde‐oinarria kudeatzen jarraitzeko

eskulan behar baxuagoarekin (landaketa‐basoak, haragitarako abeltzaintza...), orokorrean

gizonezkoak izanik fabrikara lanera joaten zirenak. Baserriko lanekin jarraitu zutenek eredua

aldatzeko babesa jaso zuten erakundeen aldetik, Europa mailan hartutako erabakien tokiko

irakurketen ondorioz: eredu intentsifikatuagoa, mekanizatuagoa, produktibistagoa. Eta aldaketa

horiek guztiak, kasu gehienetan, gizon aurpegia zeramaten. Bitartean, kasu gehienetan ere,

emakumeak izan dira hazien eta ohituren gordailu, eskala txikiko eredu dibertsoen zaindari.

Aipatutako sasoiotan aldaketa nabarmenak jazo ziren, baina landa‐eremua bera oinarri hartuta

eman ziren moldaketak. 80. hamarkadatik aurrera jaiotakoen artean, ordea, ordura arte ezagutu

gabeko fenomeno bat eman zen: belaunaldi‐haustura. Jada ez zen lurralde‐oinarria intentsitate

baxuagoarekin aprobetxatzea kontua; kontua lurralde‐oinarriarekiko eta izaera landatarrarekiko

banaketa izan zen. Ordura arte belaunaldiz belaunaldi transmititutako ezagutza, ohitura eta

praktikek ez zuten jarraipenik izan, pertsona transmititzaileak berak propio hartutako erabakia

izanik, bere ondorengoei bestelako etorkizun bat opa baitzien. Ondorengo horiek, bizimodu

hiritartuan murgilduta, ez zuten faltan bota aurrekoen ezagutzarik, eta horrela, ordura arte landa‐

eremuarenak propio ziren kode eta jakintzak kinka larrian aurkitzen dira.

Egoera horrek eskaintzen digun argazkia konplexua da. Biztanleriaren gehiengoaren iruditerian

landa‐eremuaz hitz egiterakoan baserritarrak bururatzen zaizkigun bitartean, gaur egun, landa

eremuko biztanleen ehunekorik handienak ez du nekazari‐jarduerarekin harremanik. Azterketa

honen xede diren landa‐eremuko emakumeen kasuan, EAEn %582 dira lurrarekin harremanik ez

dutenak. Gainerako %42tik %3k bere diru‐sarrera guztiak nekazaritzatik jasotzen ditu, beste %3k

gehiengoa, %7k zati bat eta %30ak autokontsumorako ekoizten du. Bizkaian, %47koa da

nekazaritzarekin lotura duten landa‐eremuko emakumeen kasua.

Hortaz, iruditeria orokorrari erantzungo lioketen landa‐eremuko emakumeak, elikagai ekoizle edo

baserritarrak, %12 lirateke EAEn, datu ofizialen arabera beraien diru‐sarreren zatiren bat bertatik

jasotzen duten guztiak batuz, 10 emakumeetatik 1 gutxi gorabehera. Bere diru‐sarrera guztiak edo

1 Bizkaiko landa‐ingurunean genero‐indarkeriaren biktimak diren emakumeek laguntza, arreta eta justizia zerbitzu zein prestazioetarako benetako sarbidea izateko dituzten beharrizanak eta oztopoak identifikatzea

2 Emakumeak Euskal Landa ingurunean 2016. Ekonomiaren Garapen eta Azpiegiturak Saila. Eusko Jaurlaritza.


5

gehiengoa soilik kontuan hartuz gero, %6 (erdia). Horrek esan nahi du landa‐eremuan bizi diren

emakumeen ehuneko handiena, iruditeria orokorrean eremu horrekin lotzen ez diren emakumeek

osatzen dutela.

Lan honen baliabide‐ eta denbora‐irismena kontuan hartuta, arreta berezia eskaini zaio

diagnostikoaren xede taldearen diseinuari, landa‐eremuko emakumeen heterogeneotasuna ahalik

eta modu zabalenean zeharkatuko duen ezaugarriaren arabera.

Xede taldea

Mendeetan zehar, landa‐eremuko ardatz‐egituratzailea lurraldearekin eta nekazari‐

aktibitatearekin izandako harremana izan da. Egun, hain da gizarte lagin heterogeneoa, lehengo

harremantze‐moduek ez dietela gaur egungo gizarte‐ereduari erantzuten, eta adinekoenentzako

oraindik sozializazio‐espazioak diren arren desagertze bidean daude (elizkizunak, azokak,

auzoetako zenbait ospakizun...). Harremanen atomizazioa da nagusi, eta salbuespenak salbuespen,

intentsitate baxuko harremanak izaten dituzte beraien artean.

Testuinguru horretan, partekatzen duten eremu geografikoarenak propio diren ezaugarriez gain

(garraiobideak, telekomunikazio eta datu zerbitzuak, azpiegiturak...), landa‐eremuko ahalik eta

emakume gehien erlazionatu ditzakeen zeharkako parametro moduan landa‐lurra bera identifikatu

da; lehen ere izan den moduan, baina desberdin. Adin, arraza eta klase ezberdinen intersekzioa izan

daiteke emakume bakoitzak nekazaritza ekoizpenarekin duen harremana, izan nekazari

profesionalak direlako, denbora partzialeko nekazaritzara dedikatzen direlako, edota

autokontsumorako ekoizpena dutelako.

Gainera, aspektu hau bereziki interesgarria suertatzen da ondorengo arrazoiengatik:

Gero eta ingurune landatar isolatuagoak, orduan eta handiagoa izango da gizonezkoen presentzia3;

bizimodu hiritartuarekin nahastutako landa‐eremuen kasuan, parekoa da emakume eta gizonen

kopurua. EAEn landa‐eremuan bizi diren emakumeen ehunekoa biztanleriaren % 48 da; hiri‐

eremuan % 51tik gora4 . Lehen sektoreari dagokionean, aldiz, sektore maskulinizatu argi bat

aurkituko dugu, itxuraz eta estatistiken arabera gutxienez. Landa‐eremuko emakumeak egoera

berezian dauden kolektibotzat joz gero, lehen sektorera dedikatzen direnena are delikatuagoa da.

Emakume hauek diskriminazio hirukoitza pairatzen dute (De Gonzalo eta Urretabizkaia, 2012:60).

1. Mundu patriarkalean emakume izateagatik.

2. Elikadura‐eskubidea bezalako oinarrizko eskubide baten urraketa, egun

salgai bezala kontsideratua giza‐garapenerako bitarteko bezala

kontsideratu ordez.

3. Elikadura‐eskubidearen bermatzaile diren heinean, elikagai sortzaile

izateagatik; baserritar‐moldeen gutxiespen orokortua mekanizazio,

intentsifikazio eta pozoitze‐praktiken alde.

3 Diagnóstico de la Igualdad de Género en el Medio Rural dokumentuak adierazten du emakumeek landa‐eremuetatik emigratzeko joera handiagoa dutela.

4 Emakumeak Euskal Landa ingurunean 2016. Ekonomiaren Garapen eta Azpiegiturak Saila. Eusko Jaurlaritza.


6

Landa‐eremuko bizilagun guztientzako aplikagarria izan arren, landa‐ingurunean bizitzeak

dakarren balizko isolamendua (espaziala eta soziala) ere gehitu dakioke zailtasun bezala bertako

emakumeen egoerari.

Gainera, aipatu da ugariak direla landa emakumeen inguruko lanak, baina ez ordea landa eremuan

nekazaritzarekin lotura dutenenak. 2012an Emakundek argitaratutako La evaluación de impacto en

función del género en Desarrollo Rural y Agricultura, eta 2016an HAZI fundazioak kaleratutako Las

mujeres en el sector agrario vasco: agricultoras dira eskalan eta denboran gertuen ditugun lanak.

Emakundek 2012an argitaratu zuen Las mujeres baserritarras: análisis y perspectivas de futuro desde

la Soberanía Alimentaria. Incidencia y políticas públicas en el marco de la actividad agraria y el

desarrollo rural. Emakume baserritarren jardunean eragina duten politiken azterketa zehatza egiten

da liburuaren lehen zatian, eta bigarrenean Hego Euskal Herrian zehar inzidentzia politiko handiko

emakumeekin izandako lansaioen ondorioak aurkezten dira. Emakume baserritarrak izateaz gain,

antolatutako eta diskurtso politiko landuko emakumeak izan ziren horiek ordea.

Lan honek, xede taldea hautatzerako orduan, orain arte aurkeztutakoen inguruko ahalik eta

erantzunik osatuenak bilatzea du helburu, bidean xede taldea ahalik eta gehien kohesionatzeko

modua bilatuz. Hortaz, honakoa da planteamendua:

Aurrez esan bezala, Bizkaiko landa‐eremuan bizi diren emakumeen %47k nolabaiteko lotura dute

bizi direneko lurraldearekin, lurrarekin, nekazaritzaren jardunaren bitartez; ia‐ia emakumeen erdia

da hori. Ez da identifikatzen emakumeak elkarren artean modu konstante eta errazean5 erlazionatu

ditzakeen halako beste aspekturik, eta bizi diren inguruaren berariazkotasuna islatzen duenik.

Gainera, emakume horien barruan kokatzen dira emakume baserritarrak; euren egoeraren berri

izatea funtsezkotzat jotzen da beraien espezifikotasuna ezagutu eta aintzat hartzeko, eta aipatu

berri den bezala, diskriminazio hirukoitzaren jomuga direlako. Orain arte jaso ez den ikuspegi bat

eskaini dezake lan honek zentzu horretan6, EAEko herrietako askotan aplikagarria izango

litzatekeena.

Baina, horrez gain, bereziki zaurgarria den beste kolektibo batean ere jarriko da arreta. Landa‐

eremuetako auzoetan, salbuespenak salbuespen, adinduen pisu espezifikoa handia da. Horrek,

zaintza lanen behar argia adierazten du. Landa‐eremuko emakumeek, mundu patriarkalean

emakume izateagatik, beregain hartzen dituzte zaintzen (eta etxeko lanen) arduretako asko, baina

zer gertatzen da klasearen dimentsioa txertatzen baldin bada? Eta etnia edo arrazarena? Diru‐

sarrera gehien dituztenek zaintza lanak besterenganatu ditzakete, kasu gehienetan kontratatzen

den langilea baliabide gutxiagoko beste emakume bat izaten delarik. Zaintzen kate feminizatuan

egiten da aurrera. Etxeko lanak eta zaintza lanak egiten dituzten langileen artean ere, badago talde

bereziki delikatu bat: lan egiten duten etxeetan bertan bizi diren emakume etorkinena. Emakume

horien detekzioan arreta berezia jarri da.

Hortaz, ondorengo profilak dituzten emakumeak hautatu dira testuinguru kokatua beraien

ikuspegiekin osatzeko:

5 Badira emakume horiek erlazionatu ditzaketen beste alderdi batzuk, baina bizitzako momentu zehatzen araberako intentsitatea dutenak: lanbide zehatz bat izatea, amatasuna, adineko pertsonen kargu egotea… Edota emakume izatearen berezkoak direnak (hilekoa, menopausia…) baina sozialki modu irekian elkarbanatzen ez direnak (oraindik).

6 EAEko emakume baserritarren inguruko bi lan esanguratsuenek aztergai dugun taldea partzialki ordezkatzen dutela kontsideratzen da. Batetik, HAZIk 2016an egindako EAEko emakume baserritarren argazkia xehatu beharra dago, probintzia bakoitzean egindako eztabaida talde banarekin egin baitzen, bakoitzean ekoizpen orientazio ezberdinetako 4 edo 5 emakumek osatuta. Emakundek 2012an kaleratutako liburuan, profil jakin bat aztertu zen, emakume baserritarrak izateaz gain, antolatutako eta diskurtso politiko landuko emakumeena.


7

○ Nekazaritzarekin nolabaiteko lotura izatea (nekazaritza jardun nagusi bezala

dutenetatik hasi eta autokontsumoko baratze bat dutenenganaino)

○ 20 eta 70 urte bitartean edukitzea

○ Pertsona parte‐hartzaileak izatea, arduratsuak (auzokoen berri dutenak)

Lurrarekin duten loturak mundu‐ikuskera ezberdinen topalekua izan daiteke, etorkizuneko ekimen

kolektiboak egituratzeko.

20 eta 70 urte bitarteko emakumeek, gazteago eta nagusiagoen berri eskaini ahalko dute, eta adin‐

tarte ezberdinen berezitasunak helarazi. Saio‐kolektiboetan 70 urtetik gorako emakumeek ere

hartu zuten parte, eta ederra izan zen. Printzipioz, adin‐muga hori ezarri zen normalean ez dutelako

funtzionatzen adin horretatik goragoko emakumeekin gazteagoen parte‐hartze eta engaiatzea

modu errazean ahalbidetzen duten dinamikak; lengoaia eta kodeak ezberdinak dira, beste modu

batzuk behar dira.

Lehen fasean elkarrizketatzeko, auzoan gertatzen direnen berri zekiten emakumeak hautatu ziren,

eta bizi direneko inguruarekin arduratsuak.

Emakume horien bitartez jaso ziren bizi direneko landa‐eremuaren errealitatea interpretatzeko

hasierako gakoak.

1. Testuinguru orokorra

Ondorengo puntuetan, landa‐eremuko emakumeen diagnostiko hau kokatzen deneko testuinguru

orokorra eraikiko da, hurrengo atalean testuinguru kokatua aurkezteko.

1. Egungo berdintasun politiken markoa

Dokumentu honetan aztertzen den landa‐eremuko emakumeen kolektiboa, eta horren baitan

kokatu daitekeen emakume nekazariena, gizonen eta emakumeen arteko berdintasunaren aldeko

bidean lege eta arau ugariren xede izan da. Jarraian, esanguratsuenak jasotzen dira, nazioartetik

hasi eta erkidego mailaraino.

Landa-eremuko emakumeen inguruan garatutako legedi eguneratua

Nazioartea

○ Emakumeen kontrako diskriminazio‐era guztiak kentzeari buruzko Konbentzioa,

Nazio Batuek 1979an hartutakoa.

○ Nazio Batuen 41/ 128 Ebazpena, Garapenerako Eskubideari buruzkoa (1986).

○ Rioko Adierazpena, Lurrari buruzko Mundu‐mailako Gailurraren barrukoa (1992).

○ Genovako Adierazpena, Landa‐eremuko Emakumeei buruzkoa (1992).

○ Nazio Batuen Kontseiluaren 135/2000 Ebazpena, emakumea, bakea eta

segurtasunaren ingurukoa (2000).

○ Nazio Batuen Batzorde Nagusiak onartutako ebazpena bortxaketak eta bestelako

sexu‐indarkeriak bere adiera guztietan ezabatzeko, batez ere gatazka egoeretan

eta antzekoetan(2008).


8

○ Nazio Batuen Batzorde Nagusiak onartutako ebazpena emakumearen aurkako

indarkeria forma guztiak ezabatzeko esfortzuak areagotzearen aldekoa (2010).

○ Nazio Batuen Batzorde Nagusiaren Hirugarren Komisioak Baserritarren eta Landa‐

Eremuetan lan egiten duten bestelako pertsonen Eskubideen Adierazpenaren

onarpena (2018).

Europa

○ Kontseiluaren (EB) 1698 zenbakidun Erregelamendua, 2005eko irailaren 20koa,

Landa Garapenerako Nekazaritzako Europar Funtsaren bitartez nekazaritza‐

garapenerako ematen den laguntzari buruzkoa.

○ Kohesiorako zuzentarau estrategikoak ezartzen dituen Kontseiluaren

2006/702/EEE Erabakia.

○ Landa‐garapeneko erkidegoko zuzentarau estrategikoak ezartzen dituen

Kontseiluaren 2006/144/EEE Erabakia.

○ Tokiko bizitzan emakumeen eta gizonen berdintasuna lortzeko Europako Gutuna.

Europako Udalerrien eta Eskualdeen Kontseilua (EUEK).

○ Estokolmoko Programa: “Biztanleriaren zerbitzura egongo den eta berau

babestuko duen Europa ireki eta segurua” (2010).

○ Europar Parlamentuko Ebazpena, 2016ko otsailaren 3koa, genero berdintasunaren

eta Europako emakumeen eskubideen estrategia berrirako 2015 ondoren

[2016/2526(RSP)].

○ Genero berdintasunaren aldeko konpromiso estrategikoa (2016‐2019).

○ Genero berdintasunaren aldeko Europako Hitzarmena (2011‐2020).

Estatua

○ 3/2007 Legea, martxoaren 22koa, Emakumeen eta Gizonen artean Benetako

Berdintasuna lortzekoa.

○ 35/2011 Legea, urriaren 4koa, Nekazaritza‐ustiategien Titulartasun Partekatuari

buruzkoa.

○ Landa Garapenerako Programa Nazionala (2014‐2020).

○ Landa‐eremuko emakumeak sustatzeko plana (2015‐2018).

○ Aukera‐berdintasunaren Plan Estrategikoa (2018‐2021).

Euskal Autonomia Erkidegoa

○ 4/2005 Legea, otsailaren 18koa, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerakoa.

○ Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Politikaren Legea. 17/2008 Legea,

abenduaren 23koa, Nekazaritza eta Elikagaigintza Politikakoa.

○ 8/2015 Legea, urriaren 15ekoa, Emakume Nekazarien Estatutuari buruzkoa.

○ Euskadiko Landa Garapeneko Programa (2015‐2020).

○ Euskal Autonomia Erkidegoko Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako VII.


9

Eskualdea

○ Durangaldean emakumeen kontrako indarkeriaren aurrean jarduteko eta

koordinatzeko II. protokoloa7

Landa‐eremuen berariazko aipamena egiten ez duten arren, egungo berdintasun‐politiken markoa

mintzagai hartuz gero nabarmentzekoa da bai Abadiñok bai Elorriok Berdintasunerako Planak

idatzi izana. Elorriok kaleratu berri du Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako IV. Plana (2017‐

2023), eta Abadiñon Abadiñoko Emakume eta Gizonen Berdintasunerako II. Plana (2008‐2011) izan

da azkena. 2019an zehar Abadiñoko Emakume eta Gizonen Berdintasunerako III. Plana idazteko

lanak abiatzea da asmoa.

2. Egungo dokumentu eta ikerketak

Datuak

Ikerketa eta diagnostikoak genero‐ikuspegiarekin gauzatzeko, behar‐beharrezkoa da estatistika

eta datuak sexuen arabera bereizita egotea.

Pixkanaka datuon lorpenaren bidean pausuak ematen ari direnaren seinale, Euskal Estatistika

Erakundeak (EUSTAT) Baliabide Estatistikoak atalean Emakume eta Gizonen arteko Berdintasunaren

Atala dauka propio, ondoko helburuekin:

1. Euskal Estatistika Antolakundean sortutako informaziorik jakingarriena biltzea, genero‐

ikuspuntutik.

2. Aukeratutako estatistika informazioaren mantentzea eta gaurkotzea, hura ulertzea

erraztuko duten lotutako elementuak baita ere.

Gizarte‐Azturak azpiatalean, Emakumeak landa‐ingurunean da jasotzen den estatistika‐blokeetako

bat.

Emakumeak landa-eremuan

Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Sailak, laginketa bidezko inkesta baten

bitartez, berariazko galdeketetatik abiatuta Landa eremuko emakumeen argazkia gauzatzen du 4

urtean behin. Horren emaitza da Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlana.

Lan hori gauzatzeko EAEko udalerrien % 49 jo da landako udalerritzat, azaleraren % 59rekin.

Guztizko biztanleriaren % 4,7a bizi da bertan, eta emakumeen kasuan zenbateko horrek % 4,4ra

egiten du behera.

7 Landa‐eremua aldagai bezala azaltzen da.


10

Azterlan horren arabera, landa‐eremuan bizi diren emakumeen ehunekoa biztanleriaren % 48 da;

hiri‐eremuan % 51tik gora. Hortaz, landa‐eremua hiri‐eremua baino maskulinizatuago dela dio

lanak, eta ez dela ia aldaketarik egon 2012an egindako inkestatik.

Bertako hainbat emaitza ekarri dira lan honetara, eta beste datu batzuekin osatu, erkidego mailako

argazkitik hasi eta lanaren amaiera partean Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen

irudiarekin amaitzeko.

Diagnóstico de la Igualdad de Género en el Medio Rural dokumentuak adierazten du emakumeek

landa‐eremuetatik emigratzeko joera handiagoa dutela. Horrela izendatzen ditu arrazoiak Landa‐

Garapena eta Nekazaritza. Generoaren araberako Eraginaren Ebaluazioa lanak:

Normalean horren arrazoitzat jotzen da haientzat urria izatea lan‐aukera eta beste aldagai

batzuen eragina, hala nola: oraindik esleitzen zaizkien estereotipoak, besteak zaintzeko

beharra, lanaldi luzeak, gizarte‐presioa, kasu gehienetan partekatzen ez diren etxeko

ardurak eta emakumeen lana ekonomikoki, profesionalki eta sozialki aitortua ez izatea eta

haien bizilagunak, gizonezkoak, hain eboluzionatuak eta irekiak ez izatea.

Adina

EUSTATeko datuen arabera, zahartzea ere EAEko guztizkoa baino handiagoa dela landa‐

ingurunean. EAEko landa‐eremuko emakumeen %27k ditu 65 urtetik gora, eta Bizkaikoen %29k.

EAEko landa‐eremuko 55 urtetik gorako emakumeek, aldiz, emakume horien %43a osatzen dute,

eta %45 Bizkaian.

15‐25 urte

Euskal AE

4.734

%

10

Bizkaia

1.816

%

9

26‐39 urte 8.240 18 3.621 18

40‐54 urte 13.403 29 5.553 28

55‐64 urte 7.274 16 3.200 16

65 gehiago 12.178 27 5.670 29

Guztira 45.827 100 19.860 100 1 Taula: EAEko landa eremuko emakumeak adin taldearen eta lurraldearen arabera (zenbakia eta %), 2016.

Egileak egina. Iturria: EUSTAT.

Emakundek 2012an argitaratutako Generoaren araberako eraginaren ebaluazioa. Landa‐garapena

eta nekazaritza dokumentuak beste datu interesgarri bat gehitzen dio aspektu horri:

Adinen arabera, gizon gehiago daude 65 urteko talderaino, hau da, adin horretatik beherago

landa‐eremuetan gizon gehiago daude, emakumeak baino, adin‐tarte guztietan. Eta, aitzitik,

65 urtetik gora, zenbat eta zaharrago, orduan eta emakume gehiago.

Aipatutako lan hori Emakumeak landa‐ingurunean 2011 azterlanean oinarritzen da emakume horiek

nortzuekin bizi direnaren inguruan ondokoa baieztatzeko:

ohikoena ez da hiru belaunaldi batera bizitzea etxe berean, eta, aitzitik, bakarrik bizi diren 65

urtetik gorako emakumeen kopurua nabarmentzen da: guztietatik, % 13 bakarrik bizi da. Eta


11

bakarrik bizi diren 65 urtetik gorako emakumeen ia % 25 biztanle‐gunetatik kanpo bizi da,

horrek dakarren isolamendu handiagorekin.

Esku artean dugun lan honen helburuei jarraiki, oso garrantzitsua da baieztapen horrek adierazten

duen bidea. Dokumentu honen xedeetako bat da imajinario kolektiboan ditugun usteak

egiaztatzea, eta lanaren hasieran deskribatutako kolektibo berezi horren inguruko argazki

eguneratua aurkeztea etorkizuneko udal politika publikoak errealitate horrekin bat etortzeko.

Jatorria

Testuinguru orokorrarekin jarraituz, jatorriari dagokionez, Bizkaiko landa‐eremuko emakumeen

%89ak EAEn du jatorria, %83ak probintzian bertan du.

EAE (%) Bizkaia (%)

Araba 20

Gipuzkoa 21 5

Bizkaia 42 83

Espainia 11 4

Beste herrialdeak 6 7 2 Taula: EAEko landa eremuko emakumeak jatorriaren eta lurralde historikoaren arabera, 2016. (%).

Egileak egina. Iturria: EUSTAT.

Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlanaren arabera, landa‐ingurunean bizi diren

emakumeen % 62 nekazaritza‐sektorean aritu den familia batetik dator, eta ehuneko hori % 77raino

hazten da 65 urtetik gorako emakumeetan; kontuan izan behar da emakume horiek jaio zirenean

orain baino askoz ere familia gehiago bizi zirela nekazaritzatik. Familian nekazaritako aurrekariak

dituzten emakumeen artean, nekazaritzarekiko lotura % 52raino hazten da, batezbestekoa baino

10 puntu gehiago.

Nekazaritzarekin harremana duten emakumeen kasura gerturatze aldera, Generoaren araberako

eraginaren ebaluazioa. Landa‐garapena eta nekazaritza lanak nekazaritza‐jardueraren bat garatzen

duten emakumeen % 83 nekazari‐familia batetik datorrela dio. Gainera, nekazari‐familia batetik ez

datozenetatik, % 32 landa‐eremutik omen dator, eta gainerakoak hiri‐eremutik.

Datu horiek garatuz: nekazaritza‐jardueraren bat garatzen duten emakumeen %83a nekazari‐

familia batetik dator, %5,44a landa‐eremutik, eta % 11,56a hiri‐eremutik.

Hizkuntza

Hizkuntzari dagokionez, EAEko landa‐eremuko emakumeen %48ak erabiltzen du euskara etxean,

izan bakarrik zein gaztelaniarekin.

Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentuak jasotako datuen arabera, ehuneko hori

altua da erkidegoko beste eremu batzuekin alderatuz gero. Euskararen erabilera %21ekoa omen da


12

batez beste EAEn, eta %15ekoa Bizkaian. Landa‐eremuan, aldiz, %48 eta %62ko erabilerak jaso

ziren, hurrenez hurren8.

Dokumentu horrek arreta eskaintzen dio bi hizkuntza horiez gain, etxeen % 3ak duten beste

komunikazio‐hizkuntza nagusi horiei. Azpimarratzen du garrantzitsua dela ezagutzea zerbitzuak

nola egokitzen diren komunikazio‐premia horietara. Informazio hori lortzeko gauzatutako inkestan

ea arreta bere ohiko komunikazio‐hizkuntzan jaso izan ez zuten egoerarik pairatu zuten galdetu

zitzaien parte‐hartzaileei, eta, hala izanez gero, bere hizkuntzan jasotzea nahiago al zuten. Horrela,

bere ohiko hizkuntzan komunikatzeko arazoak izan dituzten emakumeen ehunekoa 6 ehuneko‐

puntu jaitsi da 2012tik 2016ra (% 17tik %11ra). Adinaren arabera, batez ere 40 eta 64 urte arteko

emakumeek jakinarazi dituzte horrelako egoerak. Modu egokian, dokumentu horrek zera

adierazten du:

Nolanahi ere, gizarte honetako hizkuntza‐aniztasunak beharrezkoa egiten du politika jakin

batzuk ezartzea, hain zuzen ere, batetik, bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko aukera

emateko, eta, bestetik, beste hizkuntza batzuk erabili ohi dituztenei ere komunikazioa

errazteko, edo euskara nahiz gaztelania ikasteko tresnak eta bitartekoak eskaintzeko.

Prestakuntza

Landa‐inguruneko emakumeen ikasketa‐mailari dagokionez, ondorengo datuak nabarmenduko

dira Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentutik.

Hasteko, ez dago ia desberdintasunik Euskadi osoko datuekin alderatuta.

Ikasketarik ez duten emakumeen gehiengoa, % 80, adin‐tarterik handienean dago, hots, 65 urtetik

gorakoetan.

1 Grafikoa: Prestakuntza‐maila arloaren eta sexuaren arabera EAE %. Esparru orokorra EAE: Eustat, Hezkuntzari buruzko udal‐estatistika, 2015. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016.

Unibertsitateko ikasketei dagokienez, inon baino emakume unibertsitario gehien aurkitzen dira

landa‐eremuan, % 28 (EAEko % 25en eta euskal gizonen % 22ren aldean). Ondorengo irudiak

lanbide‐heziketa eta unibertsitate‐ikasketak gauzatzen dituzten landa‐eremuko emakumeak adin‐

tarteka multzokatzen ditu.

8 2015eko datuak.


13

2 Grafikoa: Landa‐inguruneko emakumeek egindako lanbide‐heziketa eta unibertsitate‐ikasketak EAE %. Esparru orokorra EAE: EUSTAT, Hezkuntzari buruzko udal‐estatistika, 2015. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016.

Lehen sektoreari dagokionez, landa‐eremuko emakumeen %2 inguruk hautatu ditu

nekazaritzakoak diren ikasketak (izan Lanbide Heziketan zein unibertsitatean).

Denboraren banaketa

Diagnostiko honi dagokionez, gai garrantzitsua da denboraren banaketarena. Bertan sumatzen da

egiturazko inertzien isla, generoaren arabera. Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016

dokumentuak adierazten duen bezala,

Banaketa ez‐parekideak berekin dakar emakumeek eta gizonek bizitzaren hainbat alorretan

aukerak galtzea, desoreka sozialak, egunerokoak eta indibidualak sortzen baitira.

Lan honen gakoetako bat da landa‐eremuko eta batez ere lurrarekin nolabaiteko lotura duten

emakumeen diagnostiko bat egitea. Horretarako, Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016

dokumentuak egiten duen ariketa jasotzen da, EAEko emakume baten eguna eta landa‐eremuko

batena alderatzen dituena:

3 Grafikoa: Emakumeen zereginen banaketa egunean zehar, EAEn 2013an (ezkerreko zutabeak) eta landa‐ ingurunean 2016an (eskuineko zutabeak). Ordu eguneko. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.

Batak eta besteak eguneko jarduera bakoitzean ematen duen denbora aldatu egiten da bizi diren

tokiaren arabera. Irakurketa hau egiten du dokumentuak:


14

Landa‐inguruneko emakumeek, EAEkoen aldean, denbora gutxiago ematen dute bere behar

fisiologikoetan (jaten, lotan...) eta ordaindutako lanean edo prestakuntzan. Bestalde, landa‐

ingurunean ia denbora bikoitza ematen dute etxeko eta zaintzako lanetan; aisian ere apur

bat gehiago ematen dute, eta, lehen aipatu den moduan, joan‐etorrietan emandako denbora

EAEko batezbestekoa baino txikiagoa da.

Garrantzitsutzat jotzen da dokumentu horrek egiten duen ohar hau jasotzea: datu horiek

denboraren neurketa linealetik eratortzen dira, jarduerak bata bestearen atzetik gauzatuko balira

bezala. Hortaz,

horrek ez du errealitatea islatzen, non zereginak bata besteari gainjartzen zaizkion, bereziki

etxeko eta zaintzako lanak; horrenbestez, benetan zaila da lan bakoitzean emandako

denbora erreala kuantifikatzea.

Goian jorratutako aspektu bakoitzari atal zabalago bat eskaintzen dio dokumentuak (joan‐etorriak,

gizarte bizitza, aisialdi pasiboa, aisialdi aktiboa, etxeko pertsonen ardura, etxeko lanak,

ordaindutako lana eta formazioa eta behar fisiologikoak). Jarraian, laburpen bat jasoko da:

15‐25 urte 26‐39 urte 40‐54 urte 55‐64 urte 65 urte <

Orduak % Orduak % Orduak % Orduak % Orduak % Orduak %

Behar fisiologikoak 70 42 72 43 67 40 67 40 67 40 74 44

Ordaindutako lana eta prestakuntza 19 11 30 18 25 15 24 14 18 11 4 2

Etxeko lanak 25 15 15 9 20 12 23 14 29 17 32 19

Etxeko pertsonen zainketa 9 5 4 2 18 11 13 8 6 4 5 3

Aisialdi aktiboa eta kirolak 8 5 8 5 7 4 7 4 10 6 9 5

Aisialdi pasiboa 18 11 15 9 13 8 17 10 19 11 25 15

Gizarte bizitza 13 8 17 10 12 7 11 7 14 8 15 9

Joan etorriak 6 3 7 4 6 4 6 4 5 3 5 3

Guztira 168 100 168 100 168 100 168 100 168 100 168 100

3 Taula: EAEko landa eremuko emakumeak, astean erabilitako batez besteko denbora jarduera‐motaren eta adin‐taldearen arabera, 2016 (orduak eta %) Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.

Mendeko pertsonak etxean

Denbora‐banaketarekin lotura zuzena duen aspektua da hau, eta emakumeen bizimoduan eragin

zuzena duena9.

Landa‐inguruneko etxeen % 45 baino gehiagotan mendeko pertsonak edo haurrak bizi dira.

Landa‐inguruneko etxeen herena baino gutxiagotan mendeko adingabeak bizi dira (%29).

Ohikoena etxe bakoitzeko bi seme‐alaba (% 44) edo bakarra (% 41) izatea da. Etxeen % 14an

hiru adingabe edo gehiago bizi dira.

9 Emakumeak Euskal Landa ingurunean 2016 dokumentutik jasoa.

Guztira


15

Mendeko helduak dituzten etxe guztietatik, bi herenetan mendekoa 65 urtetik gorakoa da,

eta gainerakoetan 18 eta 65 urte artekoa.

Orokorrean, emakumeek diote batez beste 9 ordu ematen dituztela beste pertsonak zaintzen,

baina mendeko adingabeak nahiz helduak dauden etxeetan batez bateko hori bikoiztu egiten

da, eta pertsona horiek zaintzen asteko 19 ordu ematera heltzen dira; zaintza horrek lan‐

karga fisiko nahiz psikologiko handia eragiten du, eta sarritan ondoriozko osasun‐arazoak

sortzen dira.

Zahartzaroa

Testuinguru orokorreko datuak aztertuta, landa‐eremuarekin harreman estua du zahartzaroak.

Hori dela eta, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Sailak 2011ko martxoan argitaratutako Euskal

Autonomia Erkidegoko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana dokumentuko hainbat

datu jasoko dira.

ELKARBIZITZA

3 Taula: Elkarbizitza moduak adinaren arabera, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, Eusko Jaurlaritza.

Euskadiko 60 urte edo gehiagoko pertsonen % 36,9 bikotekidearekin bizi da, % 35 bere etxean

belaunaldi anitzeko etxekoen unitateetan, eta % 22,3, ostera, pertsona bakarreko etxekoen unitate

batean; soilik % 2,7 bizi da seme edo alabaren baten jabetzako etxean belaunaldi anitzeko etxekoen

unitate batean, eta % 3,2, azkenik, bestelako etxekoen unitate batean.

Adineko gazteenen artean, belaunaldi anitzeko etxekoen unitateak dira nagusi, etxea beraiena

izanik.

70‐79 urteko tartean, bikote‐bizitza nabarmentzen da. Urte gehiago dituzten pertsonak, hots,

laurogei urte edo gehiagokoak, mota guztietako etxekoen unitateetan egon ohi dira, baina pertsona

bakarreko etxekoen unitateen gorakada da nabarmentzekoa (alarguntzeak ere gora egon ohi baitu

adin horretan), eta baita adinekoak sostengatzaile nagusia izateari uzten dion etxekoen unitateena

ere (horrelako kasuetan, adinekoa seme edo alabaren baten etxera joan ohi da bizitzera).


16

Landa‐ingurunean bizi diren 60 urtetik gorako pertsonen gehiengoa bikotekidearekin bizi da, %38.

Kopuru antzekoa, baina gutxixeago, dira bere etxean belaunaldi anitzeko etxekoen unitateetan bizi

direnak, %33,3. 60 urtetik gorakoen bostena pasatxo bakarrik bizi da, %21,6. Gutxiengoak dira

bestelako etxekoen unitate batean edo seme edo alabaren baten jabetzako etxean belaunaldi

anitzeko etxekoen unitate batean bizi direnak, %4,7 eta %2,3 hurrenez hurren.

4 Taula: Elkarbizitza moduak, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.

FAMILIA-SAREAK

5 Grafikoa: Harremana seme‐alabekin, sexu eta adinaren arabera. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐ baldintzen azterlana.


17

Azterketaren arabera, seme‐alabak dituzten adinekoen % 78ren hitzetan, egunero edota ia egunero

ikusten dituzte seme‐alabak, eta % 17,6k, berriz, astean behin edo bitan; horrenbestez, adineko 10

pertsonatik 9k beraiekin bizi ez diren seme‐alabetako batekin gutxienez astean behin dute

harremana (maiztasun handienez ikusten duten seme edo alabarekiko harremana baino ez da

zenbatu). Pertsona horiek 2,56 seme‐alaba dituzte batez beste.

Urte gehien dituzten pertsonen artean, eguneroko harremanak behera egin ohi du, baina astean

behingo maiztasunari eusten jarraitu ohi zio. Adineko emakumeek gizonek baino maiztasun

handiagoz izan ohi dute harremana seme‐alabekin, baina ez dago alde handirik.

Adinekoek seme‐alabekin harremanak maiztasun handienez (egunero) izan ohi dituzten etxekoen

unitateak belaunaldi anitzekoak dira, adinekoa sostengatzaile nagusia den kasuetan (% 93,2

egunero edo ia egunero) nahiz adinekoa seme edo alabaren etxean bizi den kasuan (% 85,7, egunero

edo ia egunero). Maiztasun handiko harreman hori etxebizitza berean bizi diren seme‐alabekin izan

ohi dute, eta horren ondorioz, hainbat belaunaldiz osatutako etxekoen unitate horietan, familia‐

harremanak intentsitate handikoak izaten dira.

Aitzitik, bakarrik bizi diren pertsonek maiztasun txikiagoz izan ohi dituzte harremanak seme‐

alabekin.

5 Taula: Harremana seme‐alabekin, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.


18

Azterlan horrek honela jasotzen du:

Habitata ere, bestalde, familia‐harremanen intentsitatean eragina duen aldagarria da,

dirudienez. Hiri‐habitatetan bizi diren pertsonek maiztasun handiagoz izan ohi dituzte

harremanak seme‐alabekin.

Adierazitakoak eragin handiagoa izate horren arrazoietako bat, beharbada, zera da, 60ko

eta 70eko hamarkadetan menditik hirira lan bila joan ziren belaunaldiek gure herrialdean

gauzatutako landa‐exodoa, hain zuzen ere. Belaunaldi horien gurasoek, gaurko adinekoen

seme‐alabak, –gaur egun aiton‐amonak eta birraitonak eta birramonak direnek– landa‐

inguruneetan bizitzen jarraitzen dute, betiere osasuntsu badaude.

ETXEBIZITZA ETA INGURUNEA

6 Grafikoa: Etxebizitza zein ingurune motatan kokatuta dagoen, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐ baldintzei buruzko azterlana, EJ.

Dokumentuak jasotakoaren arabera, Euskadiko adinekoak bizi diren inguruneak urbanizatuak izan

ohi dira batez ere. % 95,1 mota horretako inguruneetan bizi da, eta soilik % 3,7 bizi da isolatutako

etxe batean, bizilagunik gabe inguruan.

Hala ere, hitzez hitz honela jasotzen du:

Ehuneko hori txikia bada ere, funtsezko garrantzia du zerbitzu‐hornikuntzen eta horietarako

irisgarritasunaren ikuspegitik. Adinekoen bizitokia alderdi garrantzitsua da gizarte‐

politiketan eta arretaren plangintzan. Hirietan, adineko pertsona ugari egoteak baliabideen

antolamendu eta sarbide errazagoa ahalbidetzen die erabiltzaileei. Landa‐ingurunean,

adineko pertsonak nukleo txiki eta urrunetan sakabanatuta egoteak zerbitzuak ematea

zailtzen eta garestitzen du. Gai hori antolatzea zaila da landa‐eskualdeetan. Zenbait

gunetan, teknologia berrien erabilera sustatzen ari dira, eta baita etxeko eta gertuko

baliabideak bultzatzen ere, arazo hori arintzeko formula berri eta sortzaileen bitartez.

Dokumentu berberaren arabera, landa‐eremuek zahartze‐indize handiagoa badute ere (edo beste

modu batean esanda, biztanleria‐ehuneko handiagoak dituzte bertan gazte gutxi bizi direnez

adinekoen garrantzi erlatiboak gora egin ohi duelako), urte gehieneko pertsona gehienak hiri

handietan bizi dira. Banaketa horrek biztanleriaren banaketa‐eredu orokorrari jarraitzen dio, izan

ere, eredu orokor horretan hiri‐biztanleriak landa‐biztanleriak baino gero eta pisu handiagoa dauka.


19

7 Grafikoa: Etxebizitza zein ingurune motatan kokatuta dagoen, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐ baldintzei buruzko azterlana, EJ.

IRISGARRITASUNA

Hurrengo taulan irisgarritasun‐arazoak dituzten pertsonen profilak jasotzen dira, dagozkien

ehunekoekin. Erreferentziazko azterlanaren arabera, irisgarritasun‐arazo horiek ohikoagoak dira

ahultasun‐ eta mendetasun‐profilekin lotutako pertsonen artean: seme edo alabaren etxean

belaunaldi anitzeko etxekoen unitateetan bizi diren emakumeak, edota landa‐habitatetan bizi diren

pertsonak, osasun‐egoera txarragoa aitortu dutenak, edo eguneroko bizitzako jarduerak egiteko

laguntza behar dutela aitortu duten pertsonak.

6 Taula: Irisgarritasun‐arazoak dituzten pertsonen ehunekoa, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐ baldintzei buruzko azterlana, EJ.


20

MENDEKOTASUNA

8 Grafikoa: Eguneroko bizitzako jarduerak egiteko laguntza behar izatea, sexuaren arabera, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.

Dokumentuak berak ere nabarmentzen du mendetasun‐egoeren eraginean genero‐

desberdintasunak daudela. 60 urte edo gehiagoko emakumeen %27,5ak behar du laguntza

eguneroko bizitzako jarduerak gauzatzeko; gizonen artean, ehuneko hori % 16,6ra jaisten da. Esan

beharra dago, desberdintasun handiak daudela adineko biztanleriaren egitura demografikoaren

osaeran, adinak gora egin ahala emakumeak gizonak baino gehiago baitira. Eta ondorengo

grafikoan ageri den bezala, 80 urtetik gorakoek dute bai eguneroko bizitzako jarduera

instrumentalak (EBJI) zein eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak (EBOJ) egiteko laguntza behar

gehien.

9 Grafikoa: Eguneroko bizitzako jarduerak egiteko laguntza behar izatea, adinaren arabera, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.

Hurrengo taulan ageri den bezala, berriz ere habitataren eragina nabari daiteke mendetasun‐

egoeretan: hiri‐inguruneetan bizi direnak dira laguntza behar baxuenak dituztenak, eta tarteko

ingurunea da oro har behar handieneko jendea duena. Dokumentuak zera jasotzen du: “zalantzarik

gabe, landa‐inguruneetan geratzen diren adinekoen taldea hiri‐inguruneetan kokatutakoena baino

askoz ere zaharragoa da”.


21

7 Taula: Eguneroko bizitzako jarduerak egiteko laguntza behar izatea, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.

ZAINTZAK

2011ko azterlanak honela jasotzen du:

Elkarrekikotasun‐printzipioak, familia‐eremuan zaintzak besterenganatuz, oso garrantzi

handia du gure kulturan. (…) Familia da oraindik ere adinekoentzako erreferentzia‐unitatea,

bai zaintzak jasotzeko garaian, bai haien elkartasunaren xede izaterakoan ere (Abellán, Puga

eta Sancho, 2006).

Ukaezina da adinekoek beste etxekoen unitateei edo familiako kideei ematen dieten laguntzaren

garrantzia. Dokumentuak jasotzen du, bilobak dituzten Euskadiko adinekoen artean (% 72), % 45,6k

adierazi duela biloben eguneroko zaintzan laguntzen dietela seme‐alabei (% 56,7 da 60‐69 urtekoen

kasuan). Laguntzeko ekintza hori familia‐ eta lan‐bizitza uztartzeko premiei erantzuteko familiak

erabili duen gaitasunetako bat da. Aitona‐amona zaintzaile guztien artetik % 52,8 emakumeak dira

eta % 47,2 gizonak, 10etik 9 60‐79 urtekoak dira, eta ia erdia (% 48,4) bikotekidearekin bizi diren

adinekoak dira.


22

8 Taula: Bilobak zaintzea, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.

9 Taula: Laguntza informala ematea beste ahaide batzuei, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.


23

Lanaldi ordaindua

Emakumeen eta gizonen jarduera‐tasa %52koa da EAEn eta %56koa landa‐eremuan; okupazio‐

tasa %45ekoa EAEn eta %46koa landa‐eremuan; eta langabezia‐tasa %14 EAEn eta %13 landa‐

eremuan10.

Landa‐eremuko emakumeen lanbide‐egoera ehunekoetan, eta adin tarteka, hau da:

Guztira (%) 15‐25 urte 26‐39 urte 40‐54 urte 55‐64 urte 65 urte <

Enpresariak eta autonomoak 10 5 9 15 16 4

Soldatapeko langileak eta kooperatibistak 35 33 56 51 31 9

Langabeak 10 6 17 12 16

Jubilatuak 27 8 10 20 72

Ikasleak 8 55 5 5 2

Bestelakoak 9 5 7 14 15

10 Taula:EAEko landa eremuko emakumeak lanbide‐egoeraren eta adin‐taldearen arabera, 2016. Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.

Soldatapeko langile eta kooperatibistena da landa‐eremuko emakumeen lanbide‐egoera

hedatuena (%35). Jubilatuena da hurrengoa (%27). Ia ehuneko horren herena pasatxo dira

enpresariak edo autonomoak, eta beste hainbeste langabeak. Kopuru bertsuetan daude ikasleak

(%8) eta bestelakoak (%9). Langabezia‐tasa altuena 26 eta 39 urte arteko adin‐tarteak dauka.

Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlana egiteko, landa‐eremuko emakumeen lanaldi‐

mota aztertu zen, informazio hori oso baliotsua (eta beharrezkoa) delako generoaren ikuspegitik.

Lanaldi mota hau izaten da askorentzat alderdi profesionala eta familia uztartzeko egindako hautua,

inkesta egindakoen erdiek ematen dute arrazoi hori (etxeko lanak egitea edo beste pertsonak

zaintzea). Amatasunarekin batera hedatzen den fenomenoa izaten da gainera. Baina kontuan hartu

behar da lan mota horrek soldata‐murrizketa bat dakarrela, erosmen‐ahalmena jaitsiz. Emakumeak

dira lanaldi‐mota horretan dabiltzan gehienak: 2016an 20 eta 64 urte bitarteko lan ordaindua zuten

emakumeen ia herenak (%31,4) halako lanaldi bat zuen EU‐28an; gizonezkoen ehunekoa baino

askoz altuagoa (%8,2)11. Aipatutako 2016ko azterlanak Bizkaian lan ordaindua zuten landa‐

eremuko emakumeen %83ak lanaldi osoa zuela erantzun zuela jasotzen du, eta %17ak zati

baterakoa.

10 Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentuak dio berau gauzatzeko egindako inkesten emaitzak eta EUSTATek urte berean biztanleria jardueraren arabera sailkatzeko egindakoak oso antzekoak direla. Datuak 2016koak dira.

11 EUROSTAT, 2017.


24

Adin tartea

Guztira 15‐25 26‐39 40‐54 55‐64 65 <

Lehen sektorea 4 5 3 3 8 4

Industria 4 6 10 4 2

Zerbitzuak 34 32 53 51 24 10

Etxeko lanak 44 5 28 32 52 79

Besteren bat 14 52 5 10 14 8

11 Taula:EAEko landa eremuko emakumeak jarduera nagusiaren eta adin taldearen arabera, 2016. Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.

Landa‐eremuko emakumeen jarduera nagusiari erreparatuz gero, ia erdiak etxekoandre bezala

azaltzen direla ikus daiteke (%44). Ehuneko hau 65 urtetik gorako emakumeek loditzen dute, baina

datuen arabera 26‐39 eta 40‐54 adin‐tarteen erdi inguruak du jarduera nagusitzat, eta 55‐64 adin‐

tartekoen erdiak pasatxo. Emakumeen lanaren ikusezintasunarekin lotura zuzena izan dezakete

datu hauek, emakume horiek estatistika ofizialek jasotzen ez dituzten lan produktiboak ere egingo

dituztelako ziurrenik. Aurrerago aztertuko da horren adibide argi bat, lehen sektorearekin lotuta.

Zerbitzuen sektorea litzateke hurrengoa, atzetik (%34), gainerako sektoreekiko alde handiarekin.

Nekazaritza

Analisi honetan, arreta berezia eskainiko zaie nekazaritzarekin lotura duten landa‐eremuko

emakumeen inguruko datuei, aurrez aipatutako zapalkuntza anizkuna dela eta. Landa‐eremuarena

propio den ezaugarri honi erantzuten dioten emakumeen argazki zehatza jasoko da.

Guztira (%) 15‐25 urte 26‐39 urte 40‐54 urte 55‐64 urte 65 urte <

EAE 42 39 32 31 43 61

Araba 33 35 19 23 58 37

Gipuzkoa 41 48 36 23 42 61

Bizkaia 50 38 39 42 31 78

12 Taula:EAEko landa eremuko emakumeak, nekazal sektoreari lotutakoak, adin taldearen eta lurraldearen arabera, 2016. Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.

Bizkaian, EAEko batez bestekoa baino emakume gehiago dago lehen sektoreari lotuta. Lotura hori

gehiago tokiratzeko, Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlanak horren inguruan esaten

duena jasoko da:

EAE mailan, galdeketa egin zaien emakumeen %42k azaltzen du nolabaiteko harremana

duela nekazaritza edota abeltzaintzarekin, intentsitate‐maila ezberdinarekin

(autokontsumotik hasi eta diru‐iturri nagusiak bertatik lortzeraino). Bizkaiko kasuan,

%50ekoa da harreman hori duten emakumeen zenbatekoa.

Ehuneko hori xehatuz gero, honela banatzen da harreman hori:


25

10 Grafikoa: Nekazaritzarekiko lotura duten etxeen nekazaritzako sarreren jatorria %. Egileak moldatua. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.

Bizkaian, diru‐sarrera gehienak edo guztiak nekazaritza jatorrikoak dituzten etxeak %8 dira.

Ardura eta ustiapenean egindako lana

Ondoko grafikoa jarduera nagusia nekazaritzako ustiapena dela dioten emakumeei dagokio,

diru‐sarrera guztiak edo gehiengoa ustiapenean egindako jardueretatik lortzen dituztenei.

11 Grafikoa: Nekazaritza‐ustiategian egindako lanak. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.

Bertan ikus daiteke azterlanaren xede izandako emakume guztiek (%100) egiten dituztela

nekazaritza edota abeltzaintza jarduerei dagozkien lanak. %70 bueltan ustiapeneko kontuez

arduratzen da, eta %60 inguru horren kudeaketaz. Gainera, 26 eta 39 urte arteko adin‐tartean

%100ek aurretik aipatutako jarduera guztiak egiten dituzte.

Elkarrizketatutako emakumeen %42ak hartzen du parte kooperatiba, sindikatu eta bestelakoekin

egiten diren bileretan, erdiak baino gutxiagok. Lehen sektorearen arloko erabaki‐organoen eta

ordezkaritza‐organoen osaketan argi gelditzen da emakumeek izan duten (eta duten) presentzia

baxua. Grafikoaren arabera emakume horiek ustiapenaren barne‐eginkizunetan duten parte‐hartze

maila altua ez dator bat kanpora begira duten ordezkaritza eta ikusgarritasun mailarekin (askoz

baxuagoa). Altua da ustiapenen alderdi publikoaren maskulinizazio maila.

Hainbat dira arrazoiak. Batetik, datu estatistika ofizialak gauzatzeko tresnek dituzten mugak

errealitatea jasotzeko. Espainiako Estatistika Institutuak (INE) eta gainerako estatistika institutu

ofizialek erabiltzen dituzten tresna estatistikoek nekazal‐ustiategietan emakumeen lana

gizonezkoena baino txikiagoa dela kontsideratzen dute. Hori ez dator bat bestelako azterlan


26

kualitatiboagoekin, edo denboraren erabileran inguruko inkestekin, non emakumeen benetako

lanaldia eta lanaldi globala orokorrean gizonezkoena baino handiagoa dela egiaztatzen den (De

Gonzalo eta Urretabizkaia, 2012:45).

Bestetik, egiturazko hainbat desberdinkeria lan hori gutxiesteko: aurrerago azalduko den “familia‐

laguntza”, landa‐inguruan ohikoak diren usteak, estereotipo eta rolak...

Ardurei dagokienez, dokumentu horrek zera dio: nekazaritzarekin lotura duten etxeetan,

emakumeek bertan lan egiten dutenean, etxeen % 14an nekazaritzako lanen ardura emakumeek

dute, % 25ean ardura beste pertsona batekin partekatzen da, eta, gelditzen den % 61ean, zuzenean

beste pertsonak dauka. Aipatutakoaz gain, diru‐sarrera guztiak edo gehienak nekazaritzatik

datozenean, ehunekoak aldatu egiten direla ere jasotzen du: etxeen % 18an ustiapenen ardura

emakumeena da, % 47an emakumearen eta beste pertsona batzuen artean partekatua, eta

gelditzen den % 35ean beste pertsona batena.

12 Grafikoa: Nekazaritzako lanen ardura emakumeek bertan lan egiten dutenean (%). Egileak egina.Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.

Titulartasuna

Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlanak jasotzen duen bezala, ustiapenean egiten den

lanaz gain, oso garrantzitsua da emakume langile horiek ustiapenarekiko duten legezko egoera zein

den jakitea, hots, nekazaritzako ustiapenaren titulartasunean partaidetzarik duten.

Titular/titularkide EAE (%) Bizkaia (%)

Bai 40 28

Ez 60 72

13 Taula:EAEko nekazal‐sektorean lanean diharduten emakume titular/titularkideak, 2016. Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.

Euskal nekazaritza‐munduko ia 20.000 etxek nolabaiteko lotura dute nekazaritzarekin, eta horien

erdietan emakumeak nekazaritzako langile aktiboak dira. Etxe horietatik guztietatik, % 40an


27

emakumeak titular edo titularkide gisa agertzen dira. Bizkaian, aldiz, %28ra mugatzen da kopuru

hori.

Diru‐sarrera guztiak edo gehienak nekazaritza‐sektoretik datozen etxeak aztertzen baditugu,

titulartasuna edo titularkidetasuna nekazaritzako ustiapenen % 66ra heltzen da EAEn. Bizkaian,

erdia baino gutxiago: %32.

Emakumeek lan egiten duteneko edo lan egin izan duteneko ustiategiko titular edo titularkide

izateak garrantzia handia du errekonozimenduari dagokionez (bai soziala, baita egoera horrekin bat

datorren ofizialtasuna ere, etorkizuneko balizko erretiro‐pentsioak kobratzerako orduan).

Etxaldeko Emakumeek 2018an argitaratutako txostenean, hala azaltzen da:

Emakumea nekazaritza sektorean ez onartzearen eta nekazaritza eta abere ustiategien

titular ez izanaren ondorioetako bat, norberaren konturako langile gisa nekazaritzako gizarte

segurantzan alta ematerik eduki ez izana da. Hala ere, emakume horiek urteak eta urteak

eman dituzte lanean, eta ez dute inolako babes sozialik izan, eta seguru aski, ez dute erretiro‐

pentsiorik ere izango.

“Familia‐laguntza” izan da desberdinkeria horri nolabait euskarria eskaini dion figura. Kontzeptu

horrek pertsona “laguntzailearen” jarduna gutxietsi du urteetan zehar, ustiapenaren titularraren

ezkontideak edo izatezko bikoteak egindako lana irentsiz. Lehen, bizikidetza eta egindako

lanagatik ordainsaririk ez jasotzea ziren baldintzak; egun, ordainsaririk jasotzen ez duten senideak

sartzen dira multzo horretan.

Nekazal‐ustiapenetan titulartasun partekatua garatzeak “familia‐laguntza” kontzeptua alde batera

uztea eta titularraren bikoteen lana eta kudeaketa‐ardurak erabat aitortzea dakar. Lana

partekatzeaz gain, administrazioarekiko kudeaketa ere partekatzea ahalbidetzen du, segurtasun

sozialera kotizatzeko eskubidea eskaintzearekin batera.

MAPAMA12k zera jasotzen du titulartasun partekatuaren inguruan:

Emakumeen jarduna nekazaritzan beti izan da intentsua; hala ere, beraien lanak ikusezina

izatea izan du ezaugarri, nahikoa aitorpen juridiko, ekonomiko eta sozial ez izateagatik. (...)

Emakume nekazari gehienek beraien bikoteen nekazal‐ustiapenetako jarduerak partekatu

arren, beraien etxekok lanen edota zaintza lanen luzapen bezala hautematen dira‐ rol

erreproduktiboa‐. (...) Nekazal‐sektorean landa‐eremuko emakume hauen lana

ezberdinkeria eta ikusezintasun egoeran mantentzeak ondorio negatiboak ditu beraientzat

bereziki, eta gizarte osoarentzat oro har.

Titulartasun Partekatuari buruzko 35/2011 Legea aurrerapauso handia izan da erregulazio horretan;

hala ere, Legeari atxiki zaizkion emakumeen ia erdiak ez lioke beste emakume bati gomendatuko,

Legea onartu zenetik sei urte igaro direnean, CERES‐Confederación de Asociaciones de Mujeres del

Medio Rural elkarteak legearen ondorioei buruzko azterketa kritikoaren arabera.

CERESen arabera, zabalkundea koordinazio eta antolamendu gutxirekin egin da xede‐

publikoa zein den balioesteko. Nekazaritzako lanbidearen jardunean halako

desberdintasunak daudela jakinaraztea mesedegarria den arren, are eraginkorragoa da

informazioa lantzea, landa‐eremuko emakumeengana zer komunikazio‐bideetatik eta nola

12 Ministerio de Agricultura y Pesca, Alimentación y Medio Ambiente.


28

iristen den aztertuz, alde batetik, haiengan eskubide ekonomikoekin bizi izateak duen

garrantziari buruzko gogoeta eragiteko eta emakumeek horri uko egitea normaltasunez

onartzeko patriarkatuak eragin duen akatsa salatzeko; eta bestetik, figura hori erabili ahal

izateko arauzko betekizunei buruzko eduki praktikoak helarazteko13.

Gainera, gai honek lotura zuzena dauka jardueragatik jaso ditzaketen laguntzekin. Emakumeek

gizonek baino askoz neurri txikiagoan jaso ditzakete NPB (gaztelaniaz, PAC) funtsetatik datozen

laguntzak, eta jasotzen dituztenean, gizonek baino kantitate txikiagoak jasotzen dituzte. Gizonen

eskuetan dauden laguntzen kontzentrazio hori ulertzeko, kontu bi hartu behar dira kontuan.

Batetik, landa‐ zein nekazal‐eremuan emakumeek duten maila sozial eta ekonomikoa dago.

Bestetik, europar funts horretatik datozen laguntzak jaso ahal izateko beharrezkoak diren

“ordainketa eskubideak” lortzen dituzten pertsonak ustiapenaren titularrak, edo titularkideak dira

(De Gonzalo eta Urretabizkaia, 2012:39).

Berriro ere lotzen dira egiturazko desberdinkeria eta egungo egoeran dituen eragin argiak.

Emakume Baserritarren Estatutuak 17. Artikuluan jasotzen du Emakumeak Gizarte Segurantzan

afiliatzera bultzatzea.

Etxeko lanak

Etxeko langileei dagokienez, 2011an Eusko Jaurlaritzako Enpleguko eta Gizarte Gaietarako Sailak

Estudio de Situación Laboral de las Personas Empleadas en Servicio Doméstico de la CAPV lana

gauzatu zuen, inoiz argitaratu ez zena. 36 orriko aurkezpen bat aurkitu da sareetan, eta azterketaren

emaitzak jasotzen dituen hainbat albiste: ez da erreferentziarik aurkitu landa‐ eremuko etxeko

langileen inguruan.

Hori da erakundeen aldetik etxeko langileen egoeraren inguruan dagoen lan ofizial gertukoena, bai

denboraren zein geografia eremuaren arabera. 2017ko otsailean Eusko Jaurlaritzak 2011ko

dokumentuaren eguneraketa bat enkargatu ei zuen, baina lan hau idazteko momentuan ez da

horren berririk izan.

Hala ere, badago lan bat berariaz emakume etorkinen diskriminazio anizkunaren berri ematen

duena etxe‐zerbitzu eta zaintzei dagokienean, 2015ean EMAKUNDEk argitaratutako La

discriminación múltiple de las mujeres inmigrantes trabajadoras en servicios domésticos y de cuidado

en la Comunidad Autónoma de Euskadi, Julia Nogueira Domínguez eta Joseba Zalakain Hernándezek

idatzia.

Bertan, etxe‐barruko langileen inguruan zera jasotzen da:

De acuerdo a Martín y Rogero (2012) quienes trabajan como internas son, debido a su extensa

dedicación a cuidado y a sus grandes limitaciones temporales para desarrollar otras

actividades, las trabajadoras más vulnerables del sector. La situación de las internas se

caracteriza por la dificultad de separar el tiempo efectivo de trabajo y el tiempo libre o de

presencia, y la duración de las jornadas, sin que muchas veces ello se traduzca en

retribuciones más elevadas, especialmente si las tareas están asociadas al cuidado de

personas muy dependientes. (Nogueira eta Zalakain, 2015:56)

13 Legeen azterketa ikuspegi baserritar eta feministatik, 2018. Etxaldeko Emakumeak.


29

Lan horrek aipatzen du etxean bertan bizi diren eta ez diren emakume zaintzaileak kaltetzen dituen

desberdintasun handiak daudela, etxean bizi direnak bereziki, beraien lantokia beraien bizitokia

delako aldi berean. Emakume horiei isolamendu hirukoitz batek eragiten die: (1) espaziala, zaintzek

etxe barruko konfinamendu‐maila altua dakartelako beraiekin; (2) soziala, bere ingurua eta

jendearekin harremanak izateko aukerak zaindutako pertsonara eta horrek etxean jaso ditzakeen

bisitetara mugatuta daudelako; (3) norberarena, maila pertsonalean garatzeko nahikoa askatasun

ez izateagatik (Nogueira eta Zalakain, 2015:255).

Etxeko lanetan jarduten duten emakume etorkinen inguruan Emakundek argitaratutako ikerketa

lanean aurkitu dezakegu landa‐eremuaren inguruko aipamen bakarra:

En ocasiones se ha afirmado que en el ámbito rural se buscan a mujeres del este, o la

preferencia de mujeres marroquíes para el trabajo en la agricultura. (Nogueira eta Zalakain,

2015:205).

Hala ere, jasotako datuekin eta lan honi dagokionez, landa‐eremuan bizitzeak etxe barruetan bizi

diren emakume etorkinen isolamendu hirukoitzari gehitu dakioken laugarren isolamendu geruza

bat suposatu dezake zenbait kasutan, eta arreta berezia eskaini beharreko faktorea litzateke.

EAEko 6 etxeetatik batean etxeko langile bat dagoela kalkulatzen da. Gehienak kanpo‐langileak

dira, batez ere etxeko jardunez arduratzen direnak; etxeetan lo egiten duten langileen kasuan,

jardun nagusia pertsonen zaintza izaten da, nagusiak eta menpekotasundunak batez ere. Bereziki

emakumezkoena den sektorea da, eta egon daitezkeen usteen kontra ez nagusiki atzerritarrena.

Izatez, etxeetan lo egiten duten langile gehienek jatorri atzerritarra duten arren, ordukako lanak

bertako emakumeek egiten dituzte gehienbat. Azken urteetako aldaketarik nagusienetarikoa

2012ko urtarrilaren 1ean indarrean sartu zen araudia izan zen: lan egiten zuten ordu kopurua bereiz

utzita, etxeko langile guztiak segurtasun sozialean alta emateko derrigortasuna ezarri zuen. Eragin

oso positiboa izan omen du horrek, afiliazioen kopurua bikoiztu egin baita14.

Azterketa horretatik ondorioztatzen da baita orduko ordainsaria lan egindako orduen alderantziz

proportzionala dela, eta jatorri atzerritarra ez duten langileak hobeto ordainduta daudela.

Sektoreko langileen %7,5 omen da etxe barruko langilea (lan egiten duen etxean bertan bizi dena),

eta horietatik bi heren atzerritarrak dira. Bestalde, etxe barruko langileen erdia baino gutxiago

omen zeuden garai hartan segurtasun sozialean afiliatuta (lege‐haustea zelarik). Dokumentu

horretan etorkinek jasandako bereizkeria nabarmentzen da, segurtasun sozialean altan ematen ez

dituzten etxeetako buruak guztien %34 baitira (jatorri atzerritarra ez dutenen kasuan baino 14 puntu

gehiago). Azpimarratu behar da baita jatorri atzerritarra duten etxeko langileen %11,8k ezin duela

kotizatu ez duelako lan‐baimenik; hori dela eta, diru‐sarreran eduki nahi izatekotan derrigorrezkoa

dute ezkutuko ekonomian murgiltzea15.

14 Atxutegi, A. (2017‐02‐19). El Parlamento Vasco pide un estudio sobre el sector de las empleadas de hogar. Deia. Hemendik jasoa: http://www.deia.eus/2017/02/19/bizkaia/el‐parlamento‐vasco‐pide‐un‐estudio‐sobre‐el‐sector‐ de‐las‐empleadas‐de‐hogar

15 Allende, J.L. (2011‐07‐10). En Euskadi hay 90.000 empleadas de hogar, que cobran 7,30 euros la hora. Diario Vasco. Hemendik jasoa: http://www.diariovasco.com/v/20110710/al‐dia‐sociedad/euskadi‐empleadas‐hogar‐ cobran‐20110710.html


30

Bestalde, Bizkaiko Etxeko Langileen Elkarteak (ATH‐ELE) astero Bilboko bulegoan eskaintzen duen

aholkularitza zerbitzutik estatistikak ateratzen dituzte urtero. 2017ko dokumentuan ez da landa‐

eremuaren inongo espezifikotasunik jaso16.

○ Asteko lanaldiak

Etxeko lanen inguruko legeak 60 orduko zerbitzu‐eskaintza aurreikusten du gehienez, astean.

Lanaldiak eta atsedenak aztertuz, bai aste bitartean zein asteburuan, etxeetan bizi diren langileen

%71,56ak asteko 60 ordu horiek gainditzen dituztela ondorioztatzen da.

○ Atsedenak

Egunekoak Legeak ez du atseden zehatz bat ezartzen egunero, etxetik kanpora irten daitekeen denbora libre

bezala ulertuta; hala ere, berau izateko eskubidea asteko lanaldiaren muga legaletatik

ondorioztatzen da (60 ordu). ATH‐ELEren aholkularitza zerbitzua jaso duten pertsonen %29,36ak

ez du baimenik egunero etxetik irteteko.

Asterokoak Etxeko lanen inguruko legeak ezartzen du, astean, gutxienez, 36 ordu jarraituko derrigorrezko

atsedena. ATH‐ELEren aholkularitza zerbitzua jaso duten pertsonen %21,56ak ez du inolako

asteroko atsedenik.

Gauekoak Legearen arabera, lanaldien arteko atsedenak 12 ordukoa beharko luke izan, gutxienez. Posiblea da

atseden hori 10 ordutakoa izatea adostea, beti ere gainerako bi orduak beste une batzuetako

atsedenarekin orekatzen badira. ATH‐ELEren aholkularitza zerbitzua jaso duten pertsonen

%33,49ak ez dituzte 10 ordu horiek deskantsatzen, eta %3,21ak bakarrik dute 12 ordu edo

gehiagoko atseden jarraitua. %5,96ak, gauetan, 8 ordukoa baino atseden laburragoa du.

○ Egitekoak

Jasotako datuetatik, etxeetan lo egiten duten etxeko langileen %88,53ak zaintza lanak gauzatzen

dituzte nagusiki. Jardun nagusi legez zaintza lanak gauzatzen dituzten horien arteko %3,27ak

haurrak zaintzen ditu; gainerako %95,63ak menpekotasun egoeran dauden pertsonak zaintzen

dituzte, izan adinagatik, aniztasun funtzionalagatik edo gaixotasunagatik. Gainera, zaintza beharra

duten pertsona gehienak emakumezkoak direla hauteman da. Jardun nagusi legez zaintza lanak

gauzatzen dituzten etxeko langile horien %85,63a bakarrik bizi da zainduak diren pertsonekin. Kasu

horietan guztietan, zaintzaileek etxeko lanak ere egiten dituzte.

○ Oporrak

Legearen arabera, ordaindutako 30 opor‐egun izateko eskubidea dute etxeko langileek.

Aztertutako datuen arabera, etxe barruko langileen %17,43ak ez du inongo oporraldirik.

16 ATH‐ELE (2017). http://ath‐ele.com/eu/estatistikak/


31

Landa eremuko bizimodua

IKT

13 Grafikoa: Interneten eta posta elektronikoaren eskuragarritasuna, adin‐tartearen arabera (%). Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.

Landa‐eremuko emakumeen %75ak dio etxean internet eskuragarri duela, eta %61ak posta

elektronikoa erabiltzen duela.

Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentutik zenbaki hauen atzean dauden ondorengo

zehaztapenak jasoko dira:

Landa‐inguruneko emakumeek gehien erabiltzen dituzten interneteko zerbitzuak hauek dira:

posta elektronikoa, ondasun eta zerbitzuei buruzko informazioa lortzeko baliabideak, eta

hedabideak (prentsa, irratia...); aldiz, gutxien erabiltzen dituztenak museo birtualak, lan‐

aukerak bilatzeko ikastaroak eta lana bilatzeko baliabideak dira. Internet bidezko norberaren

ondasunen salmentak ez du arrakasta handirik landa‐eremuko emakumeen artean.

Interneten askotariko erabilerak adinaren aldagaiarekin erlazionatuta daude, bai eta

adinaren araberako beharrizanekin ere.

Adinka, nabarmentzekoa da gazteenek (15‐25 urte) sare sozialetarako eta jokoak eta musika

jaisteko erabiltzen dutela internet. 26 urtetik aurrera dituztenen artean areagotu egin da

internet bidezko banku elektronikoaren, erosketen eta bidaiak erreserbatzeko baliabideen

erabilera. 40 urte bete ondoren, administrazioetako informazioa lortzeko erabiltzen da. 55

urterekin sare sozialen erabilera eta jokoen eta musikaren deskargak murriztu egiten dira, eta

osasun arazoei lotutako bilaketak ugaritu.

Bestalde, etxean internet eskuragarri ez dutela dioten emakumeen arrazoiak ere jaso ditu lanak.

% 70ek dio ez duela behar, ez eta nahi ere; % 11k aitortzen du ez dakiela nola erabiltzen den,

% 8k bere etxea ez den beste toki batetik erabiltzen duela, eta gainerakoek diote konexio

faltagatik edo instalazioa oso garestia delako ez dutela internetik.


32

14 Grafikoa: Internet etxean eskuragarri ez izatearen arrazoiak landa‐eremuko emakumeen kasuan. Egileak egina. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.

Datuok erakusten dute etxean internet ez duten gehiengoaren kasuan borondatezko egoera dela.

Hala ere, landa‐eremuko emakumeekin komunikazio‐bide hori irekitzeko erabiltzen ez dakien %11

horri zuzendutako formakuntza eskaintzea interesgarria litzateke. Konexioarekin arazoak dituen

beste %11 horri begira, udal mailan telekomunikazio azpiegituren inguruko lanketa egin ahalko

litzateke. Etxetik kanpo internet erabiltzen duen %8ak komunikazio bide hori irekita duela

suposatzen da.

Ekipamendu eta zerbitzuak

Ingurune batean dauden ekipamenduak eta zerbitzuak oinarrizkoak dira biztanleria mantentzeko.

Horietako batzuk funtsezkoak dira, esaterako, osasun‐alorrekoak, hezkuntzakoak edo garraio

publikokoak; beste batzuk, berriz, aurrera egiten, ikasten eta norberaren ingurunean hazten

laguntzen dute, esaterako, kultur eta kirol zentroak, dendak, ostalaritza...

15 Grafikoa: Bizkaiko landa eremuko emakumeak, ekipamendu eta zerbitzuen faltaren arabera, 2016. (%) Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.


33

Arloka multzokatu dira landa‐eremuko emakumeek identifikatutako premiak. Premia horiek,

harreman zuzena daukate emakumeek egunerokotasunean jarduera zehatzei eskainitako denbora‐

distantziekin. Hurrengo taulan jasotzen da jarduera horiek herrian edo 15 minutu baino gutxiagora,

edota 15 minutu baino gehiagora gauzatzen dituzten:

16 Grafikoa: Bizkaiko landa eremuko emakumeak, jardueren eta distantzien arabera, 2016. (%) Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.

Horrela, osasun arloan, anbulantzia medikalizatua da galdetutako emakumeen artean gehien

errepikatu den premia (%25), eta gertutik jarraitzen die gizarte zerbitzuek (%22). Lehen mailako

arretari dagokionez, ia emakume guztiek (%83) herrian bertan edo etxetik 15 minutura daukatela

diote17.

Hezkuntza‐beharrei dagokionez, azpimarragarria da galdetutako emakumeen %77k herrian bertan

edota 15 minututik beherako distantzia batean kokatuta dagoen zentro batera daramatzala

haurrak, eta eskolaz kanpoko ekintzak ere zentro horietan edo gertu gauzatzen dira. Emakumeak

Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentuan jasotzen da landa‐eremuko biztanleria gustura

dagoela haur‐hezkuntzako eta lehen hezkuntzako ikastetxeekin. Dokumentu horrek jasotzen du

baita galdetutako emakumeen % 80k baino gehiagok dioela haurrak bere inguruneko

ikastetxeetara eramateko beraien beharrizanetara egokitutako eskola‐garraioko zerbitzua dutela.

Bigarren Hezkuntzatik aurrera mugikortasuna handitu egiten da, landa‐ingurunean Bigarren

Hezkuntzako ikastetxe gutxi baitaude.

Bestelako eta askotariko premien artean, banda zabaleko konexioa da galdetutako emakumeen

artean gehien errepikatu dena, ia laurdenak (%23). Galdetutakoen ia bostenak (%16k) azpimarratu

du janari denda espezializatu eta supermerkatuen beharra landa‐eremuetan (2016ko galdeketen

arabera, emakumeen % 43k 15 minutu baino gehiago ematen du bere etxetik erosketak egitera

joaten). Adinaren arabera, 65 urtetik gorakoek bere hurbileko ingurunean denda gehiago

ezartzea eskatzen dute, eta hori zuzenean lotuta dago emakume horien % 60k gidabaimenik

ez izatearekin, eta mugitzeko beste pertsonen edo garraio publikoaren mende egotearekin.

17 Denbora‐tarte hori ibilgailu motorizatuan izango dela suposatzen da, baina ez dago horren baieztapenik.


34

Ikerketa horrek jasotzen du emakumeen % 60k baino gehiagok janaria herrian bertan edo

inguruan erosten duela.

Garraio publikoaren premiei dagokienez, 2016an egindako galdeketan gutxien baloratutako garraio

mota lineako autobusa da, eta hobekuntza gehien behar duena; galdetutako emakumeek azken

urteotan zerbitzua hobetu dela dioten arren, maiztasuna, prezioa eta ordutegiak dira hobetzeko

behar handiena duten alderdiak, landa‐eremuko biztanleen beharretara egokitzeko.

17 Grafikoa: Bizkaiko landa eremuko emakumeak, garraio publikoan hobetu behar denaren arabera, 2016. (%) Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.

Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentuak jasotzen du batez ere, gidatzen duten eta

ibilgailua daukaten emakumeek eskatzen dituztela hobekuntzak garraio publikoan; horrenbestez,

pentsa daitekeela horiek hobetuz gero, erabilera areagotu egingo litzatekeela, eta norberaren

ibilgailua gutxiago erabiliko luketela.

2016an egindako galdeketatik dator hurrengo datua ere: emakumeen % 60k baino gehiagok du

gidabaimena eta ibilgailua, eta 26 eta 54 urte arteko emakumeetan ia % 80raino heltzen da. Oro har

65 urtetik gorakoak daude garraio publikoaren (% 40) edo familiako edo lagunarteko norbaiten

(% 60) mende herritik kanpora joateko.

Herriak aurrera egin dezan

Herria hobetzeko beharrezkotzat jotzen diren ekimenen artean, puntu gehien jaso duena herriko

biztanle berriak herritarren parte aktibo modura bertakotzea da, bizitza sozialean parte hartuz

eta ez lotarako bakarrik etorriz (7,3/10). Oso gertutik jarraitzen diote nekazaritzako jarduerak

bultzatzea, landa‐ingurunea aldatzeko eragile gisa, eta garraio publikoa hobetzea, aurretik jaso den

bezala (7,2/10).


35

18 Grafikoa: Bizkaiko landa eremuko emakumeen balorazioa, bere herria aurreratzearen aldeko ekimenen arabera, 2016. (1etik 10era). Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.

Orokorreko balorazio horretaz gain, interesgarria da adin‐tarteka dauden balorazioak ere islatzea.

Ondorengo taulan jaso dira.

Interesgarria da sumatzea adin‐tarteka herria hobetzeko proposamenak nola aldatzen diren. 55

urtetik gorakoak dira landa‐eremu eta baserri‐giroarekin lotuago dauden gaiei garrantzi gehien

ematen dietenak (nekazaritza bultzatu; errepide eta bideak hobetu; baserri‐giroko edo nekazaritza

turismoa sustatu). Etxebizitza eta elikadura‐eskuragarritasunean, bertsu daude adin tarte guztiak

(etxebizitza eskuratzeko erraztasunak, denda gehiago zabaltzea). Zerbitzuei dagokienez 15‐55 urte

artekoak dira buru, gehienetan 26‐39 tartekoak direlarik buru (ekipamendu eta gizarte zerbitzuak,

garraio publikoa hobetzea, kirol‐, kultura‐ eta hezkuntza‐ekipamenduak). Aipamen berezia eskaini

nahi zaie bi gairi: batetik, lantegi edo lantegiren bat jartzeko ekimenaren emaitzei; 65 urtetik

gorakoak dira nagusi, herriren aurrerapena industriaren oparotasunarekin lotzen dutela

ondorioztatu daiteke, beraiek bizi izan dutenaren logikari jarraiki. Bestetik, udaleko informazio eta

kontaktua internet bidez jasotzeari erreparatu nahi zaio, 10etik 6 eta 7 puntu artean eman baitiote

65 urtetik beherako adin‐tarte guztiek.


36

19 Grafikoa: Bizkaiko landa eremuko emakumeen balorazioa, bere herria aurreratzearen aldeko ekimenen eta adin‐tartearen arabera, 2016. (1etik 10era). Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.


37

E¦kartegintza, parte–hartze po¦itikoa eta aisia¦diko jarduerak

20 Grafikoa: Parte‐hartze publikoa EAEn 2008 ‐ 2012 ‐ 2016, adin‐tarteka % Egileak moldatua. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.

Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlanak jasotzen du EAEko probintzietatik parte‐

hartze tasa baxuena duena dela Bizkaia (Araban eta Gipuzkoan %43, eta Bizkaian %40). Interes

handia du parte‐hartzearen eboluzioa ikusi ahal izatea landa‐inguruko emakumeen inguruan lau

urtetik behin egiten diren azterlanetako emaitzak alderatuz. Adin‐tarte guztietan egin du gora

parte‐hartzeak 65 urtetik gorakoetan salbu. 2008an beraiena zen parte‐hartzerik handiena (ia %50)

eta 15‐25 urte bitartekoena baxuena. Egun, alderantzizkoa da egoera; 15‐25 urte bitartekoen ia

erdiak hartzen du parte publikoki, eta 65 urtetik gorakoen artean ez da herenera iristen (%31).

Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentuaren arabera, mendeko pertsonen ardura

badute, are mugatuago daude jarduera publikoetan parte hartzeko; horrenbestez, horietatik % 15ek

soilik egiten du. Bere ardurapean adingabeak dituzten emakumeen parte‐hartzea 6 puntu igo da

2012tik.

Oro har, ez parte hartzeko arrazoi nagusiak interes‐ eta denbora‐falta direla dio 2016ko

azterlanak, baina eragina izan dezakete parte‐hartze publikoa ahalbidetzen zuten eta ohiturazkoak

ziren moduen gainbeherak (herrietako azokak, auzoetako ospakizunak...) eta parte‐hartze modu

berrien gorakadak.


38

2. Testuinguru kokatua

Testuinguru orokorrak Euskal Autonomia Erkidegoko landa‐eremuko emakumeen inguruan aurrez

egindako diagnostiko eta ikerketak jaso eta dokumentu hau tokitzen deneko eremua irudikatu du,

gehien ere Bizkaia mailara gerturatuz.

Testuinguru kokatuak, aldiz, Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuak marraztuko ditu, bertako

emakumeak begirada ezberdinen bitartez zehaztu.

Errealitatea osotasun bat bezala hautematen du bakoitzak (izan norbanakoa, elkartea,

erakundea...), baina ikuspegi guztiak barne hartzen dituen hori da erreala. Bakoitzaren ikuspegiak

angelu, kolore, ezaugarri... ezberdinak izan ditzake, eta ekarpen guztiak garrantzitsuak izango dira

egitate edo “errealitate” bat aztertzerako orduan.

Diagnostiko honen egikaritzean, norbanako, erakunde, ordezkari... ezberdinen ikuspegiak jaso dira,

gaur egungo egoera ahalik eta modu osatuenean jasotzeko, eta berau ulertzeko.

1 Irudia: Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen adierazpena. Egileak egina.

Hartara, testuinguru kokatu honek ondoko ikuspegiak jaso ditu:

○ Bi udalerriei dagokienez, EUSTATek argitaratutako datuak

○ Bi udalerriei dagokienez, Bizkaiko Foru Aldundiko Nekazaritza sailak helarazitako

datuak

○ Bi udalerriei dagokienez, Segurtasun Sozialak helarazitako datuak

○ Landa‐eremuarekin harremana duten eskualdeko erakundeak (2)

○ Bi udalerrietako berdintasun teknikariak (2)

○ Bi udalerrietako beste arloetako teknikariak (1)

○ Bi udalerrietako berdintasun‐arloko eta landa‐eremuetako zinegotziak (5)

○ Bi udalerrietako landa‐eremuko emakumeak (18)

Zergatik hautatu dira ahots hauek?

Alde batetik, Abadiño eta Elorrioko udalerrien inguruko datuak jaso dira: EUSTATek argitaratutako

datu estatistikoak, eta lehen sektoreko jarduerari dagokionez Bizkaiko Foru Aldundiko Nekazaritza


39

Sailak eta Segurtasun Sozialak helarazitakoak. Testuinguru orokorrarekin alderatuta, bi udalerrien

inguruko datu zehatzak daude bertan.

Bestetik, berebizikoa kontsideratu da landa‐eremua langai duten eskualdeko erakundeekin

elkarrizketatzea. Bi udalerriok eskualdean kokatuta egonik, ikuspegi hori testuinguru orokorreko

Bizkaiko eskalatik gutxikako hurbilketa izan da. Ondoren, udalerri eskalara egin da salto. Landa‐

eremuko emakumeen inguruko erabaki‐organo gertukoena kontsideratzen da udala, eta bere

baitako egituran arlo honekin lotura estuena izan dezaketen sailetako ordezkari politiko zein

teknikarien (aurre)iritziak jaso nahi izan dira. Erabakitze mahaietan beraiek dira landa‐eremuko

emakumeen ahotsa kontuan hartzeko arduradunak, eta garrantzitsua da beraiek ondo informatuta

egotea, zuzenki proportzionala izango baita hartuko dituzten erabakien egokitasun eta

eraginkortasuna. Azkenik, landa‐eremuko zenbait emakume banaka elkarrizketatu dira, lehen

pertsonako testigantzekin osatzeko analisia.

Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen kanpotiko eta barrutiko ikuspegiek gaur egungo

errealitatea ulertzeko hainbat gako eskaintzen dituzte.

Landa–eremuarekin harremana duten eskua¦deko erakundeak

Gertuagoko eskala batera hurbilduz, ondorengo eragileak kontaktatu dira landa‐eremuko

emakumeen inguruko beraien ikuspegia jasotzeko:

○ Urkiola Landa Garapenerako Alkartea (Berriz)

○ EHNE Bizkaia sindikatua (Abadiño)

○ ENBA sindikatua (Zornotza)

○ Landa XXI, landa‐eremuko emakumeen elkartea (Zornotza)

Atal hau Urkiola LGA eta EHNE Bizkaiako ordezkariekin izandako elkarrizketetan oinarritzen da.

ENBA eta Landa XXIeri ere elkarrizketa bana eskatu zitzaien, baina biak ordezkatzeko pertsona

bakarra izan zen izendatua, ENBAko lege‐aholkulari eta Landa XXIeko teknikari lanetan ari dena.

Hala ere, hainbat saiakeraren ondoren, ezin izan zen elkarrizketa gauzatu (ez presentzialki ez posta

elektronikoz), eta ez da elkarte horien inguruan eskatutako informaziorik jaso.

Bestalde, SASKIA ekimena hauteman da lan honen gauzatze‐prozesuan. Ez da elkarte bezala

detektatu bi arrazoi nagusirengatik: hala eratuta ez egotearren, eta barne aldaketa eta

birmoldaketa aro bat zeharkatzen egoteagatik. Honako definizioa aurkitu da HAZIko webgunean:

SASKIA Bizkaiko Landa Garapen Alkarteek bultzatzen duten ekimen bat da bertan HAZIk

proiektu horren asistentzia teknikoa eramaten du eta Bizkaiko Foru Aldundiko Gizarte

Ekintza Sailaren finantziazioren laguntza dauka. Ekimen honen helburua emakumeen eta

gizonen berdintasuna sustatzea da, genero ikuspegia kontutan izanda emakume talde hauen

beharrizanei erantzuten duten proiektuak sustatu eta bideratzeko.

Bai Abadiñon zein Elorrion, ekimen honekin bat egiten duten emakumeak aurkitu dira, eta ekimena

elkarte moduan sendotzeaz gain, Bizkaitik EAEko eskalara salto egitea dute jomugan 2019rako.

Proposamen berria aurkeztean beraien jarduerak ikusgarritasuna irabaztea espero da.


40

ESTEREOTIPOAK ETA ROLAK

Estereotipo eta rolek landa‐eremuan pisurik al duten galdetuta, baiezkoa erantzun dute bi

erakundeetako ordezkariek. Norabide bietara ematen diela adierazi du elkarrizketatuetako batek.

Herriguneetan bizi direnek landa‐eremuetako biztanleekiko dituzten aurreiritziak izaten omen dira

mintzagai, baina landa‐eremuko biztanleek herriguneetako biztanleekiko dituztenak ere

nabarmendu ditu. Landa‐eremu batera kanpotik bizitzera doanak ere ez omen dauka erraz. Izan

daiteke beste udalerri batetik bertara joateagatik, edota herri‐ edo hiri‐eremuetakoa izateagatik.

Ahalegin handia egin behar omen da bertan onartua izateko, eta batzuetan onarpen hori ez da

sekula iristen.

Elkarrizketatutako beste ordezkaria ere bat dator estereotipo eta rol horiek norabide ezberdinetan

jazotzen direnarekin, “barrutik kanpora eta alderantziz. Pisu asko dute, eta ez da errealitatea ondo

ezagutzen”.

NEKAZAL-MUNDUA GIZONEN ERREINU?

Lehen sektorea gizonen sektore gisa jo izan denaren inguruan galdetuta, baiezkoa erantzun dute

ordezkariek. Kuriosoa omen da usteen eta egitateen arteko aldea: “Baserri baten lehenetsi behar

bazen etxean nor gelditu eta kalera lanera nor joan, argi zegoen. Emakumea izan da baserrien

euskarri, baina subjektibotasuna objektibotasunaren gainetik kokatu da”. Uste horietan zerikusi

zuzena du “erakundeen espazioak gizonezkoenak izan direla”. Elkarrizketatutako beste ordezkaria

ere bat dator: “oso sektore maskulinizatua izan da etxeetako ateetatik kanpora, baina barrura ez;

baserrietako benetako jarduna emakumeek mantendu dute”.

Gaur egun ere ea hala kontsideratzen den galdetuta, aurreiritzi hori mantentzen dela adierazi dute,

instalazio berrien kasuan aldatuz doan arren.

LANDA-EREMUKO EMAKUMEAK ETA LEHEN SEKTOREA

Landa‐eremuko emakumeen eta lehen sektorearen beraien diagnostikoa zein den galdetzean, eta

ea bi aspektu horien artean loturarik ikusten duten, elkarrizketatutako ordezkarietako batek

adierazi du lurrari lotutako nekazaritza eredu jakin bat mantendu dutenak emakumezkoak izan

direla, ez bakarrik autokontsumoari begira, artzaintzan eta abar ere bai. Halakoetan, eredua

ezberdina izan da, artalde txikiagoak, eta larrearekiko lotura gehiagorekin. Pertsona bakoitzaren

izaerak zerikusia duen arren, gizonezkoek eredu intentsiboetarako joera izan dutela erakusten

duten zantzuak badaudela adierazi du. Horren atzean zer egon daitekeenaren inguruan hausnartuz,

diru kontuak emakumezkoek eramaten zituztela eta errealitatea zein zen bazekitela dio; eta

gizonek ez zekitela, edo ez zutela ikusi nahi. Nekazaritza eredu txiki eta dibertsoagoak inbertsio

gutxien behar zituztenak ziren, eta inbertsio‐etekin ekuazioan errentagarritasun handiena zutenak.

Are gehiago ondo kudeatutako lurralde oinarri bat izanez gero. Egitate horri muzin eginda, gizon

asko, rolen aginduak jarraiki, estatus bila mugitu omen izan da halako eredu aldaketa handiak

gauzatzerakoan, ikusgarritasuna irabazteko, aurrerapenaren eta modernizazioaren ikur. Zalantzan

jartzen du autoestimua nork falta duen benetan. Emakume horiek aldaketari ezezkoa argi bat eman

ez arren, dudarik gabe ustiapenarekiko ikuspegi kokatuago bat zuten.

Erakunde bietako ordezkariak bat datoz emakumeak direla nagusi dibertsifikatuago dauden

profiletan, bietako batek hori baieztatzeko datu zehatzak falta direla adierazi duen arren.


41

Durangaldean, baserriekin lotutako emakumeek hirugarren sektorearekin loturak eraiki dituzte,

nekazalturismoa eta landa‐etxeak... Nabarmentzekoa da kasu askotan emakume horiek beraiek

jarduera osagarritzat jotzen dutela, lan‐karga nabaria izanagatik ere. Bide osagarri eta berritzaile

horiek emakumeen ekimenak izan dira gehienetan, eta ardura horiek ere emakumeek hartu dituzte.

Elkarrizketatutako ordezkarietako batek, landa‐eremua eta lehen sektoreak bat egiten duteneko

elkargune horretan, gizon eta emakumeen artean aldea badagoela uste dutela adierazi du:

“Emakume dezente daude ahaldundu gabe; beraien etxeetan ere ez daude maila berean sarri, eta

hori, azkenean, kanpoko harremanetan islatzen da”.

PROFESIONALTASUNA

Alde batetik, hauek dira Nekazaritza eta Elikagaigintza Politikako 17/2008 Legeak, abenduaren

23koak, nekazari “profesional”en inguruan dituen definizioak:

14.– Nagusiki nekazari: nekazari profesionala, pertsona fisikoa izanik, errenta totalaren %

50, gutxienez, bere ustiategian egindako nekazaritza‐jardueratik ateratzen duena, eta

urtean lanean emandako denboraren erdia edo gehiago zuzenean nekazaritzarekin lotutako

jardueretan ematen duena.

Pertsona juridiko batek nagusiki nekazaritzan jarduten duela ulertuko da, baldin eta

bazkideen % 50, bakoitza bere aldetik, nagusiki nekazaritzat jo badaitezke lehen adierazitako

baldintzak betetzen dituztelako. Sozietateak badira –forma juridikoa sozietate zibila bada

salbu–, adierazitakoaz gainera, bazkideen partaidetzek edo akzioek izendunak izan beharko

dute. Edonola ere, estatutuetan edo bazkideen batzar orokorraren erabakian, ezarrita egon

beharko du lehen adierazitako baldintzak betetzea bermatuko dela, bazkideen artean

tituluak eskualdatuz gero ere.

15.– Lanaldi partzialeko nekazari: bere ustiategian egindako nekazaritza‐jardueratik urteko

errentaren % 50 baino gutxiago lortzen duen pertsona fisikoa.

Nor den “nekazari” eta nor ez zehazterako orduan ere, genero gaiak pisu handia hartzen duela

adierazi du elkarrizketatuetako batek. Adibidez, bikote batean senarrak baserritik kanpo lan egiten

badu eta emazteak etxean, baserriko kontuetan, emakume hori ez da “nekazari profesional”

figurarekin lotzen modu argi batean; batzuek hala hautemango dute, eta beste batzuek ez.

Kanpoan lan egiten duena emaztea den kasuetan, ordea, eta gizonezkoak etxean baratza edo

ganadua izanez gero (aurreko kasuko emakumearen modu berdin‐berdinean), orduan ingurukoen

artean ez dago zalantzarik gizon hori nekazari bezala hautemateko.

Desberdinkeria nabarmen bat hauteman da emakume baserritarrei buruzko lan batean:

Zehazki zer erregimenetan dauden kontuan hartu gabe (nekazaritzakoa, orokorra edo

autonomoena), titularrak diren edo titulartasuna partekatzen duten emakumeen % 74k dio

Gizarte Segurantzan «kotizatzen» duela. Inkestan lortutako ehunekoak ez datoz bat gizarte‐

segurantzako afiliazio‐estatistikekin. Horrenbestez, baliteke informazio okerra edukitzea

gizarte‐segurantzan afiliatzeak dakartzan eskubide eta betebeharrei buruz: baliteke osasun‐

laguntza jasotzeko eskubide hutsarekin nahastea, edo familia‐eskubideak sortzen dituela

uste izatea; alegia, pentsatzea gizonak kotizatuz gero, emakumeak eskubide berak dituela,

berak kotizatu izan balu bezala. (Emakunde, 2012:12)


42

Emakumeen partetiko ezjakintasun hori ea identifikatzen duten galdetzean, baiezkoa erantzun

dute ordezkari biek.

Ordezkarietako baten arabera, ez dago kotizazioen inguruko daturik baserri munduko emakumeen

bilakaera balioztatzeko. 80. hamarkadan lortu omen zen emakumeak segurtasun sozialera

gehitzea. Kanpaina handiak egin omen ziren, baina zalantzak ditu ea horrek benetan jendeari

erretiroa jasotzeko aukerarik eman dion. Baserri munduan nagusitu den kultura gizonak

kotizatzearena izan omen da, eta emakumeak ordaindu beharko lukeen hori beste gauza

batzuetarako erabili (pisuak erosteko, adibidez); lehenengo “kentzen” omen zena, emakumeen

segurtasun sozialaren ordainketa ei zen.

Honi gehitu behar zaio, lan honen gauzatzean gai honekin lotuta hauteman den beste eskubide‐

urraketa bat: elkarrizketatutako emakumeetako baten aita eta nebak lehen sektorean jarduten

zuten, bietako bakoitzak ustiapen ezberdin bat zuen arren. Momentu jakin batean, emakume honi

bere aitak esan zion eskaintzen zion laguntzagatik bera ere nekazaritzako erregimenean alta

ematera joateko, kotizatu zezan etorkizunean berari zegokion erretiroa kobratu ahal izateko.

Eskualdeko nekazaritza bulegora joan zen, eta bertan zegoen langileak18 esan zion ezin zela altan

eman, aitaren jarduna hori zelako. Askorik ulertu gabe, etxera bueltatu zen, eta aitak ere ondoegi

ulertu ez zuen arren, hala gelditu zen kontua. Urte asko beranduago, auzoko emakume batzuen

artean gaia irten zen, eta bertan jabetu zen, zenbait emakume berdina egitera joan eta ezetza jaso

zutenean Bilboko bulegora bertaratu zirela; han inongo arazorik gabe eman zituzten altan. Bizitza

osoan lanean eman ondoren, bera bezala, eskualdean egun erretirorik kobratzen ez duten

emakume asko egon daitezkeela ohartarazi zuen, ziurrenik, lotsa medio, beraien egoeraren berri

emango ez dutenak.

KOLEKTIBOA (?)

Ea emakume baserritarrek kolektibo izaerarik duten galdetuta, bi erakundeek iritzi antzekoa dute,

ezberdin adierazi arren. Horietako baten ustez, “nebulosa bat eratzen dute. Eskualdean ez dira

masa indartsu bat, ez dira hala bistaratzen behintzat. Kolektibo bat osatzen duteneko kontzientzia

hori ez dute”. Emakume horiek, auzoetan, beti egon dira lan egiteko antolatuta. “Eliza eta ermitetan

gertatzen dena adibide ona izan daiteke: nork mantentzen ditu? Emakumeek. Eta hori ikusten al

da?”

Elkarrizketatutako bigarren erakundeko ordezkariaren ustez, “badu kolektibo izaera, baina aldi

berean oso sakabanatuta dagoen kolektiboa da errealitate ezberdinek zeharkatzen dutelako”.

Beraien burua kolektibo bat eratuko ez balute bezala adierazten dutela uste du, baina beraien baitan

badakitela zerbait handiagoaren parte direla. Hala ere, ez dira elkarrekin klabe horietan

erlazionatzen.

BELAUNALDI-ETENA; JAKINTZAK

Belaunaldi‐etenak emakumearen egoera, izaera eta papera ulertzeko gako asko eraman ditu

berekin. Belaunaldien arteko transmisio falta nabaria da, elkarrekiko erlazioa. Landa‐eremuarenak

18 Gizonezkoa.


43

propio kontsideratzen diren jakintza asko emakumeek mantendu dute, hor kapitalizatu da

(haziak...). “Hor, aberastasun handia galtzen gabiltza”.

FEMINISMOA

Elkarrizketatutako ordezkari baten arabera, “landa‐eremuan, badago feminismoaren inguruko

kontzientziazio bat ematen; baina, aldi berean, garatu behar da feminismo hori nola helarazten den

baserri mundura eta nola landu. Feminismo urbano bezala ikusten da, errealitate ezberdin batetik

datorrena”.

LANDA-EREMUA UZTEKO JOERA

Gizarte‐zerbitzuak herriguneetan kontzentratzeak, baserri inguru eta auzoak bereiz itxita, lehenago

landa‐eremuan bizi ziren batzuek beraien bizitokia zerbitzudun toki horietara aldatzea ekarri omen

du. Pertsona horiek, orokorrean, ez ziren lehen sektoretik bizi, eta lekualdaketak baserri auzoetan

eduki ezin diren zerbitzuen inguruan izan dira.

Gainera, elkarrizketatutako ordezkari baten arabera, “gizon zein emakumeentzako irisgarritasun

eta mugikortasunaren bidean ez da pausorik eman”, eta horrek ere bultzatzen omen du

herriguneetara lekualdatzeko joera. “Borondate ona”rekin egin direla, baina “eraginkortasunaren

gaineko zalantzak” dituela adierazi du. Neurrietan integraltasun falta nabarmendu du. Adibide bat

jartzearren, eskola‐autobusak aipatu ditu. Gurasoek haurrak beraien kabuz eskolara bidali behar ez

izateko, zerbitzu bat eskaintzen da, baina 3 edo 6 ume jasotzeko autobus handi bat jartzen da.

Zergatik ez furgoneta bat jarri, adibidez, eta zerbitzu hori haurrek zein helduek erabili ahal izatea?

AUKERAK

Landa‐eremuak beste ezer ez, baina espazioa, behintzat, eskaintzen du. “Baserri guztietan kristoren

lokalak, txokoak eta abar daude ez direnak aprobetxatzen aste bitartean ekimenak martxan

jartzeko. Kohesionatzea falta da. Zergatik ez 4 etxebizitza egin ahal baserrian? Hortik bakarra biziko

da agian baserritik, hortaz, ez litzateke zertan lurra banatu. Etxebizitza politiken inguruan hitz

egiterakoan herrigunera mugatzen gara”. Horrez gain, zera dio: “baserri munduan lurraren

kudeaketa oso garrantzitsua da, baina oso zaila izango da norbait lurra dagoen tokira bizitzen joatea

etxebizitzaren kontuari irtenbide bat eman gabe. Aukera bakarra al da horretarako familia

bakarreko etxebizitza bat propio egitea? Nekazaritzan, baserria, eraikin moduan egitura aldatzen

doa; egun, korta bat behar izatekotan, kanpoan egin behar da. Metro asko dituzten eraikinak dira,

eta izugarrizko diru pila da konpontzea.”19

19 Gai honen inguruan, elkarrizketatutako emakumeetako batek adierazi du behar‐beharrezkoa dela egungo araudia aldatzea, baserri‐eraikinetan baimendutako etxebizitza‐kopurua handitzeko; batetik, landa‐eremuetako biztanleria finkatzen lagunduko luke, eta bestetik, mantentze‐kostu handiengatik hondatzen dabiltzan eraikinak mantentzen.


44

ERAKUNDEEI DAGOKIENEZ

EGUN DAUDEN TRESNEN EZAGUTZA

Bi erakundeek dute Landa Emakumeen Batzordea existitzen denaren ezagutza, eta bietako batek

ordezkaritza dauka bertan Mendineten bitartez. Beste erakundeko ordezkariak nabarmentzen du

praktikan eraginkortasun baxua duela, ez baita proposamenik egiten, ez da ezer mugitzen.

Atentzioa ematen dio Emakume Baserritarren Estatutuaren inguruko eztabaidarik sustatu ez izana,

adibidez.

Bi erakundeek dute Landa Emakumeen Elkarteen berri. Bien artean aipatutakoak: Landa XXI,

Etxaldeko Emakumeak, Arabako emakumeena, EBEL eta Hitzez. Ez dute elkarlan‐lerrorik finkatuta,

elkarteetako batek ekimenak egin izan dituzten arren elkarte horietako zenbaitekin.

Bi erakundeek dute Emakume Baserritarraren Estatutuaren berri. Ez dute uste emakume

baserritarrek ezagutzen dutenik. Agian batzuek jakingo dute onartu zela, non mugitzen direnaren

arabera. Baina edukiaren inguruko ezagutzarik izango dutenik ez dute uste. Elkarte batek ere ez du

berariazko ekimenik egin ezagutarazteko. Ordezkarietako batek esan du bere erakundearen

helburuetako bat dela dokumentua xehatzea eta sozializatzea.

Titulartasun partekatuaren legea ere biek ezagutzen dute. Sektorean lege hori bai ezagutzen dutela

uste dute. Erakundeetako batek ez du legea ezagutarazteko lanketa berezirik egin, baserritarrek

egin beharreko izapidetzen bitartez harremana dutelako administrazioarekin, eta bertan

informatzen baitituzte halakoen inguruan. Beste erakundeak aldizkariaren bitartez eman zuten

legearen berri, baina ez dute berariaz lanketarik egin. Emakume Baserritarren Estatutuarekin batera

sozializatu ahalko litzateke. Horretarako, baliabide mugatuak dituzte erakunde biek; giza

baliabideak, materialak eta denbora.

RETICOM 20 ‐agatik galdetuta, elkarrizketatutako pertsonek ez dute bere funtzionamenduaren

inguruko informazio zehatzik.

BERAIEN EKIMENAK

Ea beraien ekimenetan genero ikuspegia jasotzen duten eta formaziorik eskaintzen duten

galdetuta, Durangaldeko Landa Garapenerako Programak adibidez bere oinarrietan jasotzen du.

Urkiola LGAk formazioa HAZIren bitartez eskaintzen du. EHNE Bizkaiaren kasuan, modu

zeharkakoan planteatzen da generoaren gaia. Formazioa eskaintzen dute.

Nekazarien lan‐arriskuak prebenitzeko planifikazio edo formakuntzarik ez dute espresuki

eskaintzen, hortaz, emakumeentzako propio den prebentzio‐formakuntzarik ezta21.

20 Bere egunean, MARM‐eko (Ministerio de Medio Ambiente, Medio Rural y Marino de España) garapen iraunkorreko zuzendaritza orokorrak nekazal‐ustiapenen titulartasun partekatuaren erregistro bat sortu zuen, RETICOM izenekoa bere gaztelaniazko siglengatik (Registro de Titularidad Compartida de Explotaciones Agrarias). Bertan, titulartasun partekatuko adierazpenak jasotzen dira, baita hauen aldakuntzak ere.

21 Guía práctica de prevención de riesgos laborales de agricultoras y ganaderas (Castilla y Leongo Junta, 2007) dokumentuak dio lan‐arriskuak prebenitze aldera, arreta gizonen osasunari kalte egin diezaioketen kontuetan jarri dela, eta ondoren haien ondorioak guztientzat orokortu, emakume zein gizonentzat. Horrela jokatzeak, ordea, kasu askotan ekar dezake proposatutako neurri eta material prebentiboek ez erantzutea emakumeen benetako premiei.


45

Ordezkarietako batek dio nekazaritza eredu batzuek beste batzuek baino izaera prebentiboagoa

dutela, eta bere ustez emakumeek prebentzioa presenteago dutela; baserri munduan istripu

gehienak konfiantza gehiegikeriagatik omen datoz.

ORDEZKARITZA

Hau da elkarrizketatutako bi erakundeetan emakumeek duten ordezkaritza. EHNE Bizkaia:

Zuzendaritza ‐batzordea

14 Taula: EHNE Bizkaiako zuzendaritza‐batzordearen analisia.Egileak egina.Iturria: EHNE Bizkaia.

EHNE Bizkaiako zuzendaritza‐batzordea 8 pertsonek osatzen dute gaur egun: 5 gizonek eta 3

emakumek. 2018ko kongresutik aurrera, 4 gizon eta 4 emakume izango dira22.

Urkiola Landa Garapenerako Elkartea:

Nekazaritza‐arloan lan egiten duten emakumeek, oro har, murriztua dute lan‐arriskuak prebenitzeari buruzko informaziorako sarbidea, haietatik askok ez baitu parte hartzen informazio hori jasotzeko moduko eremuetan. Izan ere, kooperatibetan eta sindikatuetan partaidetza txikiagoa dute, eta prestakuntza gutxi jasotzen dute langile gisa hobetzeko.

22 Puntu honetan esan beharra dago, Emakume Baserritarren estatutuak nekazaritza sektoreko emakumeen ordezkaritza orekatua eskatzen duela erakunde publikoetan, ebaluazio‐mahaietan eta laguntza eta diru‐laguntzei buruzko batzordeetan eta sektore publikoak parte hartzen duen erakundeetako zuzendaritza organoetan (18. Artikulua). Emakumeen presentzia orekatua bultzatzen du erakunde profesionaletan, enpresa eta sindikatuen elkarteetan, eta esaten da ez zaiola laguntzarik emango hori betetzen ez dutenei, justifikatuta baldin badago izan ezik (19. Artikulua). Eta justifikatuta egongo da emakume bazkidetuen kopurua presentzia orekatua izateko ordezkaritza organoetan izan beharko luketenaren bikoitza baino txikiagoa denean. Gainera, nekazaritza gaietan eskumena duten euskal administrazioek sinatutako hitzarmenetako klausuletan konpromiso bat jasoko da emakumeen parte‐hartzea sustatzeko, bai sinatzen duten erakundeen jarduera‐eremuan bai haien erabakitze‐ organoetan.

Etxaldeko Emakumeak taldeak Legeen azterketa ikuspegi baserritar eta feministatik dokumentua kaleratu du 2018an. Bertan, Hiru lege eta lege‐marko aztertu dituzte: NBEn baitan, Baserritarren Eskubideen Adierazpenerako negoziazioetan gauzatzen ari diren prozesua, Espainiako estatuko Titulartasun Partekatuari buruzko legea eta Eusko Jaurlaritzaren Emakume Baserritarren Estatutua. Hemen eskuragarri: https://issuu.com/elikaherriaelikaduraburujabetza/docs/leyes.

Gizonak Emakumeak Sex‐ratioa Genero‐arraila

Kopurua

5

%

63

Kopurua

3

%

38 1,7 ‐25%


46

15 Taula:Genero‐ikuspegiaren analisia Durangaldeko Landa Garapen Programan. Iturria: Durangaldeko LGP 2015‐ 2020.

KOMUNIKAZIOA

Elkarrizketatutako bi erakundeek komunikaziorako bide ezberdinak erabiltzen dituzte. Batak,

proiektuka egiten ditu komunikazio‐lanak. Eraginkorrena telefono deia dela dio. Eskutitzak ere

bidaltzen dituzte, eta ongi funtzionatzen omen dute. Udalen izenean argitaratutako bandoak ere

eraginkorrak omen dira.

Beste erakundeak hileroko aldizkari bat erabiltzen du komunikabide nagusi bezala, beraien nondik

norakoen berri emateko. Idazkeran, genero ikuspegitik azken 8 urteetan izugarrizko aldaketa egon

dela azpimarratzen du. Aldaketa hori emateko ez da soilik idazketaren forma izan, erabaki horren

atzetik dagoena helaraztea nekosoa izan da. Batez ere, gaztelaniaz. “Komunikazioak izugarrizko

garrantzia du. Kontraesanen murrizketa da helburua”. Aldizkari hori postaz bidaltzen dute, eta

sarean ere badago eskuragarri.

Deialdiak luzatzerakoan, erakundeetako batek adierazi du ez dela lanketa berezirik egiten

emakumeengana zuzentzeko. Besteak, aldiz, emakumeei bereziki indarra eman nahi izan zaienean,

deialdiak telefono‐deiekin indartu ditu. Baina emakumearen gaia emakumeengana murriztu behar

ez dela uste du, zeharkakoa dela, eta garrantzitsua dela denei heltzea eta hala ikustaraztea.

PARTE HARTZEA

Bi ordezkariek adierazi dute bileren ordu‐aldaketak emakumeen parte hartze gehiago ekarri duela.

Horietako batek zehaztu du emakumeen parte hartzea “prozesu bezala hartuz gero, goranzkoa da

adierazpideetan eta interbentzioetan”.

Emakumeen partaidetza nola balioztatzen duten galdetzean, deialdietara bertaratu diren

emakumeak liderrak izan direla adierazi du ordezkarietako batek, pertsona konprometituak.

Ehuneko txikia direla dio. Normalean, bilera bat deitzen denean, ez datoz emakumeak nahiz eta

titularrak izan; gizonak dira bertaratzen direnak.

Beste ordezkariak zera adierazten du: “Erakundeok ere funtzionatzeko era aldatu behar dugu, ez da

kontu numeriko bat. Ez bada aldatzen, agian ez duzu errazten parte hartzea, eta orduan ez dute

parte hartuko. Horrelako eztabaidak egoten dira beti kongresu edo biltzarren atarietan, diskurtso

politikoki zuzenak; zenbaki bat lortzeko bultzatu egiten da jendea zuzendaritza batean sartzeko.

Gero, babesik eskaintzen ez bazaio edo ez bada jarraipenik egiten, pertsona horrek utzi egingo du,

frustratuta. Atzerapauso handiak ekar ditzake horrek. Epe ertain luzerako lanak behar dira, eta ez

hainbeste epe laburrerakoak, kuotak betetzeko”.

Hala ere, onartzen du baserri munduan eragin positiboa duela gizarte mailan ematen ari den

kontzientziazioak. Mobilizazio inportanteek aje positibo bat uzten dutela dio. Momentu

puntualetara mugatzea da agian izan dezakeen beldurra.


47

Pertsona horrek ordezkatzen duen erakundean emakume asko omen daude, eta horrek ere

sektorea beste begirada batekin hautematea ekarri duela uste du.

Ikastaroetan emakumeen parte hartzeak goranzko joera omen du, eta horretan, ematen dituzten

ikastaro‐motek ere zerikusia izan dezakeela uste du.

Udaletako landa- eta berdintasun-gaietako zinegotziak

“Landa‐eremua” entzutean bururatzen zaien lehen 3 hitzengatik galdetuta, honako erantzunak jaso

dira:

Animaliak, Baserria, Behiak (x2), Belarra, Eguraldia, Euskal nortasuna, Fruitua, Janaria,

Lana, Lehen sektorea, Lurra(k) (x2), Mendia, Natura, Nekazaritza, Ortua, Zaila

“Landa‐eremuko emakumea” entzutean bururatzen zaien lehen 3 hitzengatik galdetuta, honako

erantzunak jaso dira:

Autoekoizpena, Bakardadea, Baserritarra, Doako lana, Elikadura sanoa, Euskalduna,

Ezkutatua, Garrantzitsua, Gogorra, Jatorra, Lan gogorra, Langilea (x2), Nagusia/zaharra

(x2), Nekea/nekatua , x2), Transmisorea, Zaintzailea, Zapaldua

“Emakume baserritarra” entzutean bururatzen zaien lehen 3 hitzengatik galdetuta, honako

erantzunak jaso dira:

Atsedenik ez, Etxekoandre‐ortukoandre, Jasankorra, Langilea (x2), Tradizioa

>> Gainerako guztiak aurreko puntuko adierazpenak mantentzen dituzte.

Honako hausnarketak jaso dira:

“Landa‐eremua” entzutean, baserri‐ingurua, lurraren lanketa eta lehen sektorea bururatu zaizkie

gehiengo handi bati, eta kontzeptu horien ingurukoak izan dira izendatutako hitzak.

“Landa‐eremuko emakumea” entzutean, aurreko erantzunen ildotik, emakume baserritarra izan

dute buruan hitzen inspirazio‐iturri.

“Emakume baserritarra” entzutean ohartu dira aurreko bi kontzeptuak definitzeko buruan izan

duten erreferentzia hori izan dela.

Ordezkarietako baten arabera, “orokortutako irudia folklorismoarekin lotu da zenbait

sektoreetatik. Jendeak uste du landa eremuan baserritarrak eta baserritarren eredua dagoela, baina

errealitatea beste bat izaten da askotan”.

Gehienak bat datoz honakoarekin: “pertzepzioa ezberdina da adinaren arabera, eta jatorriaren

arabera. Kaletarra bada, zailagoa izango da landa eremuaren, lehen sektorearen eta bertako

biztanleen errealitatea ezagutzea, ezagutzeak ez baitu esan nahi bertatik paseatzea edota

baserritar ezagunak izatea; horren atzean zer dagoen jakitea baizik”. Orokorrean, landa‐eremuko

emakume asko ezagutzen dituzte, baina baserritarrak ez.

Adinaren kontura bueltatuz, landa eremutik oso gertu egon arren udalerriotako ia edozein leku, 20

urteko gazte batek ez omen du inongo loturarik sentitzen, ezta gertutasunik ere, “oso hurbil baina

oso urrun” aipatu da. Ez omen du horrekin konektatzen, ez du ezagutzen. Aldiz, aurreko


48

belaunaldiek bai, aurreko belaunaldiek (gazte horren gurasoek) landa‐eremuarekiko gertutasun

hori beste era batean bizi izan ei dute. Lehen sektorearen atzeko lan gaitasuna eta lan kargaren

kontzientzia dute, elikagaien sortze prozesuena, barazkigintza eta abeltzaintzaren nondik norakoak

ezagutu dituzte beraiek ekoizle izan ez arren; bestelako gizarte harremanak ematen ziren orduan.

Galdetutako guztiek egiten dute bat buruan duten landa‐eremuko pertsona adinekoa dela, nagusia.

Landa‐eremuko biztanleak imajinatzean, lehen kolpean, ez dute pertsona gazte bat irudikatzen.

Gainera, landa‐eremuko emakumeen inguruan galdetuta, emakume baserritarraren inguruan

galdetutako erantzun berdinak eskaintzen dituzte. Beraien iruditerian landa‐eremuko emakumea

emakume baserritarra da, baina, errealitatean, diru‐sarrera gehienak edo guztiak nekazaritza

jatorrikoak dituzten etxeak %8 baino ez dira Bizkaian.


49

Abadiño eta Elorrio

Hau da bi udalerriek batera eskaintzen duten argazkia:

Guztira

Abadiño + Elorrio 14997 7453 7544 0,99 2973 9033 2991 162 633

% 49,7 50,3 20 60,2 19,9 1,1 4,2

16 Taula:Abadiño eta Elorrioko biztanleria sexuaren, adin‐taldearen eta jatorriaren arabera. 2017/01/01 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.

Abadiño eta Elorriok ia 15.000 pertsonako biztanleria‐masa osatzen dute. Ia‐ia emakume adina

gizon daude (sexu‐ratioa 0,99). Adin‐taldearen arabera, gehienak 20‐64 adin‐tartean kokatzen dira,

eta gainerakoak berdin banatzen dira gazteagoen eta zaharragoen tarteetan (%20na).

Biztanleriaren %5,3k du jatorri atzerritarra, eta horietatik gehienek (%80) Europatik kanpo.

Txori‐begizko perspektibaz, ondorengoa litzateke Abadiño eta Elorrioko udalerrien irudia:

2 Irudia: Abadiño eta Elorrioko udalerriak txori‐begizko perspektibaz, auzoen mugekin. Egileak egina.

Irudi horrek argi uzten du bi udalerriotan landa‐eremuak duen presentzia fisikoa. Jarraian adierazten

dira bi udalerrien auzoak. Letra larriz eta tamaina txikiagoan ageri direnak populazio‐dentsitate

handienak jasotzen dituzten auzoak dira, herriguneak eratzen dituztenak. Abadiñon: Traña‐

Matiena, Abadiño‐Zelaieta eta Muntsaratz. Elorrion: Elorrioko herrigunea.

Biztanleria Sexuaren arabera Adin‐taldeak Atzerritarrak

Guztira Giz Emak Sex ratio 0‐19 20‐64 >=65 EB‐27 Beste


50

3 Irudia: Abadiño eta Elorrioko udalerriak txori‐begizko perspektibaz: auzoen izenak eta mugak. Egileak egina.

Abadiño

4 Irudia: Abadiño txori‐begizko perspektibaz: auzoen izenak eta mugak. Egileak egina.


51

EUSTATeko datuek hainbat bateraketa gauzatzen dituzte. Horrela, Amaitermin, Astola, Irazola,

Lebario, Murueta eta Sagasta auzo‐multzo handiagoen barruan sartuta daude. Herrigune eta landa‐

eremuen arteko bereizketa egiteko banaketa hori baliagarria suertatzen da, eta, hala, sexu, jatorri,

eta adin‐taldeen araberako datu bateratuak daude eskuragarri.

Biztanleria Sexuaren arabera Adin‐taldeak (%) Atzerritarrak (%)

Abadiño Guztira Giz Emak Sex ratio 0‐19 20‐64 >=65 EB‐27 Beste

Abadiño‐Zelaieta 1444 719 725 0,99 25,6 59,0 15,4 1,6 4,2

Gaztelua 114 50 64 0,78 16,7 53,5 29,8 0,0 0,0

Gerediaga 142 75 67 1,12 16,9 56,3 26,8 0,7 0,7

Traña‐Matiena 3999 1963 2036 0,96 17,2 59,0 23,7 1,3 4,0

Mendiola 135 68 67 1,01 17,8 57,8 24,4 2,2 0,0

Muntsaratz 1754 891 863 1,03 24,9 69,4 5,8 1,5 2,8

Urkiola 32 17 15 1,13 6,3 53,1 40,6 0,0 0,0

Biztanleak guztira 7620 3783 3837 0,99 1563 4666 1391 103 269

% 100 49,6 50,4 20,5 61,2 18,3 1,4 3,5

17 Taula:Abadiñoko biztanleria sexuaren, adin‐taldearen eta jatorriaren arabera. 2017/01/01 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.

Abadiño osoa kontuan hartuta, ia‐ia emakume adina gizon daude (sexu‐ratioa 0,99). Adin‐taldearen

arabera, gehienak 20‐64 adin‐tartean kokatzen dira (%61,2), eta gainerakoak antzera banatzen dira

gazteagoen eta zaharragoen tarteetan (%20,5 eta %18,3 hurrenez hurren). Biztanleriaren %4,9k du

jatorri atzerritarra, eta horietatik gehienek (%71) Europatik kanpo.


Abadiño Guztira Giz Emak Sex ratio 0‐19 20‐64 >=65 EB‐27 Beste

Gaztelua 114 50 64 0,78 16,7 53,5 29,8 0,0 0,0

Gerediaga 142 75 67 1,12 16,9 56,3 26,8 0,7 0,7

Mendiola 135 68 67 1,01 17,8 57,8 24,4 2,2 0,0

Urkiola 32 17 15 1,13 6,3 53,1 40,6 0,0 0,0

Guztira

423 210 213 0,99 69 236 118 4 1

% 49,6 50,4 16,3 55,8 27,9 0,9 0,2

18 Taula:Abadiñoko landa‐auzoetako biztanleria sexuaren, adin‐taldearen eta jatorriaren arabera. 2017/01/01 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.

Landa‐eremuko auzoei erreparatuta, berdin‐berdina da horietako eta udalerri osoko gizon eta

emakumeen portzentaia eta sexu‐ratioa (0,99); ia‐ia emakume adina gizon daude, 3 gutxiago. Hala

ere, ezberdina da auzo bakoitzaren egoera: Gazteluan, adibidez, 0,78koa da sexu‐ratioa; Urkiola eta

Gerediagan 1,13 eta 1,12 hurrenez hurren.

Adin‐taldeei dagokienez, argazkia dezente aldatzen da. 20‐64 adin‐tarteak jarraitzen du nagusi

izaten, baina 5 puntu baino gehiago jaisten da udalerri osoarekiko (%61,2tik %55,8ra). 65 urtetik

gorakoen tartea da hurrengoa, landa‐eremuko biztanleriaren %27,9 jasoz (udalerri osoko


52

portzentajea baino ia 10 puntu gehiago, %18,3tik %27,9ra). Azkenik, gazteen adin‐tartea dago,

udalerri osoko batezbestekoaren azpitik (%20,5etik %16,3ra). Puntu honetan azpimarratu beharra

dago auzoen arteko aldea: Mendiola da gazteen eta adinekoen arteko oreka handiena daukana

(gazteak biztanleriaren %17,8a dira, eta adinekoak %24,4); Urkiola, aldiz, desorekatuena. Urkiola

da adinekoen portzentaje handiena duen landa‐auzoa, biztanleen %40,6ak 65 urtetik gora ditu. 19

urtetik beherakoak, ordea, bertako biztanleen %6,3a baino ez dira.

Espainiar estatutik kanpoko jatorriak jasotzen dira EUSTATeko estatistiketan. Abadiñoko landa‐

eremuak herriguneek baino jatorri horretako biztanle gutxiago jasotzen ditu: udalerriko

biztanleriaren %4,9a osatzen dute, eta landa‐eremuko biztanleen % 1,1a. Jatorriaren aldetik ere,

aldaketak daude: udalerri mailan, pertsona horien %71ak EB27tik kanpoko jatorria du, eta landa‐

eremuan %18a dira. Landa eremuko atzerritarren %82ak Europan du jatorria.

Elorrio

5 Irudia: Elorrio txori‐begizko perspektibaz: auzoen izenak eta mugak. Egileak egina.

EUSTATeko datuek hainbat bateraketa gauzatzen dituzte. Horrela, Arabio, Urkizuaran eta Zenita

auzo‐multzo handiagoen barruan sartuta daude. Herrigune eta landa‐eremuen arteko bereizketa

egiteko banaketa hori baliagarria suertatzen da, eta, hala, sexu, jatorri, eta adin‐taldeen araberako

datu bateratuak daude eskuragarri.


53

Elorrio Guztira Giz Emak Sex ratio 0‐19 20‐64 >=65 EB‐27 Beste

Berrio‐Aldape 100 53 47 1,13 24,0 59,0 17,0 1,0 0,0

Berriozabaleta‐Aramiño 37 22 15 1,47 29,7 62,2 8,1 2,7 5,4

Elorrio 6776 3366 3410 0,99 18,7 59,4 21,9 0,8 5,2

Gazeta 90 44 46 0,96 23,3 56,7 20,0 0,0 2,2

Gaztañeta 21 9 12 0,75 19,0 61,9 19,0 0,0 0,0

Iguria 75 40 35 1,14 32,0 56,0 12,0 0,0 1,3

Leiz‐Miñota 74 40 34 1,18 16,2 50,0 33,8 0,0 0,0

Lekeriketa 53 25 28 0,89 18,9 58,5 22,6 1,9 0,0

Mendraka 57 27 30 0,90 35,1 56,1 8,8 0,0 5,3

San Agustin 94 44 50 0,88 17,0 55,3 27,7 0,0 1,1

Biztanleak guztira 7377 3670 3707 0,99 1410 4367 1600 59 364

% 100 49,7 50,3 19,1 59,2 21,7 0,8 4,9

19 Taula:Elorrioko biztanleria sexuaren, adin‐taldearen eta jatorriaren arabera. 2017/01/01 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.

Elorrio osoa kontuan hartuta, ia‐ia emakume adina gizon daude (sexu‐ratioa 0,99). Adin‐taldearen

arabera, gehienak 20‐64 adin‐tartean kokatzen dira (%59,2), eta gainerakoak antzera banatzen dira

gazteagoen eta zaharragoen tarteetan (%19,1 eta %21,7 hurrenez hurren). Biztanleriaren %5,7k du

jatorri atzerritarra, eta horietatik gehiengo handi batek (%86) Europatik kanpo.

Elorrio Guztira Giz Emak Sex ratio 0‐19 20‐64 >=65 EB‐27 Beste

Berrio‐Aldape 100 53 47 1,13 24,0 59,0 17,0 1,0 0,0

Berriozabaleta‐Aramiño 37 22 15 1,47 29,7 62,2 8,1 2,7 5,4

Gazeta 90 44 46 0,96 23,3 56,7 20,0 0,0 2,2

Gaztañeta 21 9 12 0,75 19,0 61,9 19,0 0,0 0,0

Iguria 75 40 35 1,14 32,0 56,0 12,0 0,0 1,3

Leiz‐Miñota 74 40 34 1,18 16,2 50,0 33,8 0,0 0,0

Lekeriketa 53 25 28 0,89 18,9 58,5 22,6 1,9 0,0

Mendraka 57 27 30 0,90 35,1 56,1 8,8 0,0 5,3

San Agustin 94 44 50 0,88 17,0 55,3 27,7 0,0 1,1

Guztira 601 304 297 1,02 142 340 119 3 9

% 50,6 49,4 23,6 56,6 19,8 0,5 1,5

20 Taula: Elorrioko landa‐auzoetako biztanleria sexuaren, adin‐taldearen eta jatorriaren arabera. 2017/01/01 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.

Landa‐eremuko auzoei erreparatuta, udalerri‐mailako sexu‐ratioa 0,99 zen artean, hemen 1,02koa

da; ia‐ia gizon adina emakume daude, 5 gutxiago. Hala ere, ezberdina da auzo bakoitzaren egoera:

Gaztañetan, adibidez, 0,75ekoa da sexu‐ratioa; Berriozabaleta‐Aramiñon 1,47.




54

Adin‐taldeei dagokienez, argazkia dezente aldatzen da. 20‐64 adin‐tarteak jarraitzen du nagusi

izaten, baina ia 3 puntu jaisten da udalerri osoarekiko (%59,2tik %56,6ra). Abadiñoko landa‐

eremuan ez bezala, 19 urtetik beherakoen tartea da hurrengoa, landa‐eremuko biztanleriaren

%23,6 jasoz (udalerri osoko ehunekoa baino ia 4,5 puntu gehiago, %19,1tik %23,6ra). Azkenik,

adinekoen adin‐tartea dago, udalerri osoko batezbestekoaren azpitik (%21,7etik %19,8ra).

Elorrioko landa‐eremuan auzo gehienetan gazteen adin‐tartea adinekoena baino handiagoa da: 5

auzotan da nagusi, batean berdin, eta 2tan adinekoen azpitik. Gazeta da 3 adin‐tarteen arteko oreka

handiena daukana, %23,3, %56,7 eta %20, hurrenez hurren. Gaztañeta da gazteen eta adinekoen

arteko oreka handiena daukana, bi adin‐tarteek ehuneko berdina baitute (%19). Mendraka da

gazteen eta adinekoen arteko desoreka handiena duena, gazteen alde (%35,1 dira gazteak, eta %8,8

adinekoak). Aldiz, Leiz‐Miñota da adinekoen ehuneko handiena duen auzoa, bertako biztanleriaren

% 33,8 (gazteak %16,2 eta 20‐65 artekoak %50).

Landa‐eremu izaera bere horretan gehien mantendu duten auzoak, aldaketa gutxien jaso

dituztenak, dira nagusi eta gizon kopuru handiena dutenak.

Espainiar estatutik kanpoko jatorriak jasotzen dira EUSTATeko estatistiketan. Elorrioko landa‐

eremuak herriguneek baino jatorri horretako biztanle gutxiago jasotzen ditu: udalerriko

biztanleriaren %5,7a osatzen dute, eta landa‐eremuko biztanleen % 2,1a. Jatorriaren aldetik ere,

ildo berbera jarraitzen du: udalerri mailan, pertsona horien %86ak EB27tik kanpoko jatorria du, eta

landa‐eremuan %71a dira.

Tokiko begiradak (eta ahotsak)

Testuinguru kokatu hau gauzatzeko bigarren mailako datuak landu dira batetik, testuinguru

orokorrean bezala, eta landa‐eremu horietan bizi diren emakumeei egindako elkarrizketak bestetik.

18 emakumeren ikuspegiak jaso dira guztira, 9 herri bakoitzean.

Hainbat irizpide erabili dira profil osagarriak lortzeko: auzo ezberdinetakoak izatea, adin‐tarte

ezberdinetakoak, lanbide ezberdinetakoak...

Honela, Abadiñon Amaitermin (mapan, Urkiola), Gaztelu, Gerediaga, Mendiola eta Sagastako

(mapan, Mendiola) emakumeak elkarrizketatu dira; Elorrion Berrio, Berriozabaleta, Gazeta, Iguria,

Leiz‐Miñota, Mendraka, San Agustin eta Zenitakoak (mapan, Berrio‐Aldape). 40 urtetik beherako

bi emakume elkarrizketatu dira (%11,11), 41‐54 arteko sei (%33,33), 55‐65 arteko zortzi (%44,44),

eta 65etik gorako bi (%11,11).

Lanbideei dagokienez, lehen sektorean dihardute lauk (%22,22), bai lehengaien ekoizpenean zein

eraldaketan, Nekazaritzako Norbere Konturako langileen Sistema berezian alta emanda.

Zerbitzuen sektorean egiten dute lan bostek (%27,78): hiruk irakaskuntzan, soldatapeko langile

bezala; batek ostalaritzan, eta beste batek garbiketa‐enpresa batean, azken horiek soldatapeko

langileak dituzten enpresari bezala, gizarte segurantzako autonomoen erregimenean. Langabezian

daude lau (%22,22), bati lanerako ezintasuna onartu zioten (%5,56), eta gainerakoak lauak

erretiratuta daude (%22,22). Zerbitzuen sektorean aritu izan dira. Horietatik bat, zaintza‐lanetan

aritu da, pertsona nagusien egoitza batean. Beste bat supermerkatu batean, saltzaile bezala.

Hirugarren bat irakaskuntzan ibili da lan‐bizitzaren zatirik handienean, erretiroa hartu aurreko

urteetan lehen sektorearekin lotutako jardunean aritu den arren. Azkena etxekoandrea izan da,

zerrenda ofizialen arabera. Bera elkarrizketatu ondoren lan‐sektore guztietatik pasatu dela esan

daiteke (aldi berean batzuk), etxeaz, etxekoez, etxe‐inguruaz eta bestelako kontuez arduratzeaz

gain.


55

Jatorriari dagokionez, beraien jaiotetxean bizi dira bi (%11,11); auzoan bertan dute jatorria beste bik

(%11,11); udalerrian hiruk (%16,67); Durangaldeko gainerako herrietan zazpik (%38,89); EAEko

beste probintzietan bik (%11,11); eta Europar Batasunetik kanpo beste bik (%11,11).

BIGARREN MAILAKO DATUAK: LEHEN SEKTOREA

Dokumentu honetan zehar ikusi da landa‐eremua aipatzean lehen sektoreko jardunarekin lotzen

dela iruditerian. Bizkaiko Foru Aldundiko datuak aztertuta, ikusiko da ea zein den bi udalerriotako

egungo argazkia nekazari‐jarduerei dagokienean.

Abadiño eta Elorrio artean, 384 dira guztira erregistratuta dauden ustiapenak: 179 Abadiñon eta 205

Elorrion.

Erregistratutako ustiapenak

Guztira Abadiño Elorrio 384 179 205

21 Taula:Abadiño eta Elorrion erregistratutako nekazari‐ustiapenak, 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.

Horietatik, 254etan (%66) gizonezkoen izenean ageri dira, eta 122 (%32) emakumezkoen izenean.

Gainerako 8 ustiapenen kasuan (%2) ez da sexua zehazten, hutsik ageri da informazio hori.

21 Grafikoa: Abadiño eta Elorrion erregistratutako nekazal‐ustiapenak sexuaren eta adin‐tarteen arabera 2018. Egileak egina. Iturria: BFA. ATP= Nekazaritza Ogibide Nagusia, gaztelaniazko Agricultor a Título Principal sigletatik.

Adin‐tarteari dagokionez, 65 urtetik gorakoa da jendetsuena gizon zein emakumeen partetik.

Aurrerago azalduko da horren zergati posiblea. Gainerako adin‐tarteetan, orokorreko zifretan

bezala, ezberdintasun handia dago gizonezko eta emakumezkoen artean. Esan beharra dago

ustiategi batek titular bat baino gehiago baldin baditu, zerrendetan bietako baten datuak azaltzen

direla, gizonezkoarenak orokorrean.

Gainera, arreta ematen duen datu bat nabarmendu nahi da. Guztira erregistratuta dauden 384

ustiapenetatik, 248k (%65) ez dute azalerarik aitortuta.


56

Azalerarik gabe

Guztira Abadiño Elorrio 248 109 139

22 Taula:Abadiño eta Elorrion azalerarik gabeko nekazal‐ustiapenak, 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.

Hainbat arrazoi egon daitezke horren atzean. Bizkaiko Foru Aldundiko nekazaritzako eta

abeltzaintzako azpisailetan bi udalerrietan erregistratuta dauden ustiapenen zerrenda erabili da

oinarri.

Batetik, derrigorrean azalerarik aitortu behar ez duten kasuak daude: etxe ingurua garbitzeko

animali bat edo bi dituztenak (animalia bakarra izan arren abeltzaintzako zerrendan erregistratuta

egon behar den arren), aisialdirako animaliak dituztenak (eskualdeko zalditegi batean norbanakoen

izenean egon daitezkeen zaldiak), erlauntzak...

Bestetik, posiblea da oinordetzaz ere aurretik erregistratutako ustiapen horiekin jarraitzea,

lehenago izapidetze hori ez baitzen derrigorra. Eta gaur egun agian desagertuta dago jarduna, hori

dela eta ez da informazio hutsune hori berrituko duen eguneratzerik egin. Deigarria da, ordea, ATP

figuradun ustiapenak ere aurkitzea aitortutako azalerarik gabekoen artean, hala nola txakolin‐

mahastiak edo negutegiak.

0 ha

Emakumeak % ATP % Gizonak % ATP %

62 51 1 11 180 71 5 23

23 Taula:Abadiño eta Elorrion azalerarik gabeko nekazari‐ustiapenak sexuaren eta ATP kopuruaren arabera 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.

Aitortutako azalerarik ez duten gizonezkoen ustiapen‐kopurua (180) emakumezkoenen hirukoitza

da ia (62); hala ere, gizonezkoen ustiapenen %71a ordezkatzen dute, eta emakumeen ustiapenen

%51. Mota honetako ustiapenen artean, Nekazaritza Ogibide Nagusia duen emakume bat ageri da,

eta 5 gizon: ATP emakumeen %11 eta gizonek %23 daude horrela.

< 5 ha


39 32 5 56 42 17 4 18

24 Taula:Abadiño eta Elorrion 5 ha baino gutxiagoko nekazari‐ustiapenak sexuaren eta ATP kopuruaren arabera 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.

5 hektareatik beherako aitortutako azaleradun ustiapenetan, gizon eta emakumeen kopurua oso

antzekoa da (42 gizon eta 39 emakume), baina ehunekoetan alde nabarmena dago: emakumezkoen

izenean dauden ustiapenen ia herenak kokatzen dira bertan (%32), eta ATP emakumeen

(erregistroen arabera profesionalki lehen sektorean jarduten dutenen) %56. Gizonezkoen izenean

dauden ustiapenen bostena baino gutxiago kokatzen dira bertan (%17), eta ATP daudenen %18

(kopuruaren aldetik emakumeen aldean pertsona bakarra gutxiago den arren). Emakumeen

ustiapenetako ATP gehienak azalera‐tarte horretan kokatzen dira.


57

5‐20 ha


19 16 3 33 21 8 5 23

25 Taula:Abadiño eta Elorrion 5‐20 ha arteko nekazal‐ustiapenak sexuaren eta ATP kopuruaren arabera 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.

5 eta 20 hektarea arteko aitortutako azaleradun ustiapenetan ere, gizon eta emakumeen kopurua

oso antzekoa da, aurreko tartean bezala (21 gizon eta 19 emakume). Emakumezkoen izenean

dauden ustiapenen %16, eta ATP emakumeen %33 kokatzen dira bertan. Aldiz, gizonezkoen

izenean dauden ustiapenen %8, eta ATP daudenen %23 (emakumeen ustiapenetan baino ATP

gehiago egon arren).

>20 ha


2 2 0 0 11 4 8 36

26 Taula:Abadiño eta Elorrion 20 hektareatik gorako nekazal‐ustiapenak sexuaren eta ATP kopuruaren arabera 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.

20 hektareatik gorako aitortutako azaleradun ustiapenetan, guztira emakume eta gizonen arteko

aldea 9 pertsonakoa izan arren (11 gizon eta 2 emakume), jardunaren egiturazko datu

garrantzitsuak eskaintzen ditu. Ez dago ATP emakumerik, eta 4 gizon daude. Gainera, gizonezkoen

ustiategien ATPen % 36a dira; gizonezkoen ustiapenetako ATP gehienak azalera‐tarte horretan

kokatzen dira.

GIZONAK EMAKUMEAK

ABADIÑO 11 8

ELORRIO 15 9

27 Taula:Nekazaritzan dabiltzan Norberaren Konturako Langileen Araubide Berezian afiliatutako pertsona kopurua 2018ko martxoaren 31an. Egileak egina. Iturria: Enplegu eta Gizarte‐Segurantzako Ministerioa.

Testuinguru orokorrean azaldu da Segurtasun Sozialean alta emanda egotearen garrantzia; gaur

egun, Abadiñon 8 emakume daude altan emanda, eta Elorrion 9. Kasu honetan ez da gertatzen foru

aldundiko datuekin bezalako desitxuraketa (non ustiapena gizonezko baten izenean bakarrik azaldu

arren, posiblea zen bikotea titularkidea izatea). Gizarte Segurantzako afiliazioa ez da ustiapeneko,

pertsonako baizik.

Kopurua Pertsona Ondasun Sozietate Kooperatiba

Elkartea Sozietate

fisikoa erkidegoa zibila elkarteak mugatua

Emakumeak 122 120 0 0 1 0 1

Gizonak 254 245 2 2 3 1 1

28 Taula:Abadiño eta Elorrion nekazal‐ustiategiek duten figura juridikoa 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.


58

Ustiapenaren figura juridikoari dagokionez, pertsona fisikoa da nagusia (banakakoa): emakumeen

%98 eta gizonen % 96. Emakumeen izeneko ustiapen bik baino ez dute figura kolektibo bat

(kooperatiba elkarte bat eta sozietate mugatu bat). Gizonezkoen izeneko 3 ustiapen daude

kooperatiba elkarte bezala, 2 sozietate zibil, 2 ondasun erkidego, elkarte bat eta sozietate mugatu

bat.

Lehenago ere adierazi den arren, ez dago soberan berriz errepikatzea. Dokumentu honen

aurreragoko atalean elkarrizketatutako landa‐eremuko emakumeetako bat ondasun erkidego

baten parte da bere bazkidearekin batera (bazkidea gizonezkoa da). Foru Aldundiak helarazitako

datuen arabera ustiapen hori gizonezko baten izenean dago, gainerako titularrak, titularkideak, ez

baitira jasotzen. Zaila da desdoikuntza hori kalkulatzea, eta egungo datu‐baseetan genero

ikuspegia txertatzeko dagoen beharra baizik ez du nabarmentzen. Datu horien eguneraketa fidelak

behar dira egoeren kalitatezko analisia gauzatzeko.

HIZKUNTZA

Lan honen xedeetako bat landa‐eremuko emakumeekin komunikatzeko bide egokiak finkatzea

denez, hizkuntzari erreparatzea ezinbestekoa da.

Etxean erabiltzen den hizkuntzari dagokionez, hauek dira udalerri‐mailako datuak:

Guztira Gizonak % Emakum %

Euskara 1882 25 2008 27

Gaztelania 4099 56 4059 54

Biak 1220 17 1304 17

Beste bat 180 2 145 2

29 Taula:Abadiño eta Elorrioko bizilagunek etxean erabiltzen duten hizkuntza. 2016 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.

Bi udalerrietan gaztelania da etxeetan gehien erabiltzen den hizkuntza, biztanleriaren erdiak baino

gehiago (%56 gizonen kasuan, eta %54 emakumeenean). Jarraian euskara da nagusi, biztanleriaren

laurdenak pasatxo erabiltzen du etxean (gizonen %25ak eta emakumeen %27ak). Biak erabiltzen

dituztenak biztanleriaren bostena baina gutxixeago dira (%17), eta %2ak ez euskara ez erdara ez

den beste hizkuntza bat erabiltzen du etxean (EUSTATeko datuen arabera, 325 pertsonek).

Landa‐eremuan, ordea, elkarrizketatutako emakumeen %83,3ak dio gehienetan euskara erabiltzen

dutela etxean, eta % 16,7ak euskara eta gaztelania.


59

Landa-eremuko emakume elkarrizketatuak

JARDUERA

Elkarrizketatutako emakumeen ia herena langile autonomoa da (%27,78), bosten bat pasatxo

jubilatua (%22,22), beste hainbeste langabetuak (%22,22), %16,67 soldatapeko langilea, %5,55

soldatapeko langiledun enpresaria, eta % 5,55ek bestelakoa (lan egiten zuen kooperatibak

ordaintzen dio jubilatu arteko soldata).

Lan‐ordaindua dutenen artean (10 pertsona), bakarrak (%10) du zati baterako lanaldia, gainerakoek

(%90) osoa duten artean.

Puntu honetan adierazi nahi da, landa‐eremuan bizi diren eta lurrarekin (nekazaritza zein

abeltzaintzarekin) lotura duten emakumeen kasuetan, lanaldiak lanaldi osoak baino gehiagokoak

direla beraien hitzetan, ordu guztiak baitituzte beteak, eta egunak ordu gehiago izango balitu,

gehiago lirateke.

LEHEN SEKTOREAREKIN HARREMANA

Elkarrizketatutako 18 emakumeetatik 14 datoz nekazari eta abeltzainen familietatik (%78);

horietatik gutxi batzuek eredu mistoan aritu ziren. Gizonak izaten ziren baserriko lanarekin

fabrikako lana uztartzen zutenak. Normalean, emakumeek ez zuten etxetik kanpoko lanaldi

ordaindurik, lan ugari egin arren: baserrikoak, merkaturatzeari zegozkienak, zaintzak...

Elkarrizketatutako emakume baten aita, industriaren gorakada izan zenean, paper‐fabrika batean

hasi zela lanean; baina lan guztietara ezin iritsi eta bat hautatu behar izan zuenean, baserriko lanen

aldeko apustua egin zuela lotura emozionalagatik. Elkarrizketatutako emakume baten gurasoak

kenduta, gainerakoek lurrarekiko harremana mantendu zuten baserrian bizi ez arren.

Elkarrizketatutako emakumeen etxe guztietan (%100) mantentzen da nekazaritza edo

abeltzaintzako jarduna, autokontsumorako ortua besterik ez bada; etxe guztietan ekoizten da

autokontsumorako. Kasu bitan (%11,11), beraiek ez diren beste batzuen ogibidea da. Beste hiru

kasutan (%16,67), emakume elkarrizketatuena. Beste kasu bitan (%11,11), elkarrizketatutako

emakumearen etorkizuneko jarduna izango da.

Testuinguru orokorra landu den atalean ikusi den bezala, elkarrizketatutako emakume gehienek

(%94,4) egiten dituzte nekazaritza edota abeltzaintza jarduerei dagozkien lanak (bakarraren kasuan

etxeko autokontsumoko ortuaren ardura senide batena da, eta berak oso momentu puntualetan

hartzen du parte, ez modu jarraian). Elkarrizketatutako emakumeen %61,11ak eraldatzen dituzte

nekazal‐produktuak, ia herenak (%27,78) egiten dituzte erakunde ezberdinekin kontaktu‐lanak

(kooperatibak, eskualdeetako nekazaritza bulegoak...), bostenak pasatxo (%22,22) egiten dituzte

kontuak eta hartzen dute parte kudeaketan, eta %16,67k dihardute merkaturatze‐lanetan.

Azpimarratu behar da elkarrizketatutako emakumeen %16,67k bakarrik diharduela lehen sektorean

modu profesionalean; hortaz, emakumeek ematen duten laguntza nekazaritza eta abeltzaintzako

berezko jardunetatik haratagokoa dela agerian gelditzen da.


60

22 Grafikoa: Abadiño eta Elorrion elkarrizketatutako landa‐eremuko emakumeek gauzatutako nekazal‐jardunak. Egileak egina.

Testuinguru orokorrean jasotako datuekin alderatuta, egindako lanen ehunekoak baxuagoak dira,

nekazaritza‐ eta eraldaketa‐lanak gertu egon arren. Ezberdintasuna zera da: datu haiek jarduera

nagusia nekazaritzako ustiapena dela dioten eta diru‐sarrera guztiak edo gehiengoa

ustiapenean egindako jardueretatik lortzen dituzten emakumeei galdetuta bildu direla; kasu

honetan, aldiz, elkarrizketatutako emakume guztiei galdetu zaie, izan beraien jardun nagusia

nekazari‐jarduna edo ez. Hori dela eta, etxekotasunean kokatu daitezkeen jardunak dira

antzera daudenak (autohornikuntzarako baratzearekin eta etxerako kontserbak egitearekin

batera), eta, aldiz, jardun profesionalarekin lotuago daudenekin (kudeaketa, kontuak,

gestioak...) aldea handiagoa da.

Nekazal‐jardueraren eguneroko funtzionamendua nork daraman galdetuta emakume

elkarrizketatuen %44,44k beste pertsona batzuk daramatela erantzun du, %38,89k dio berak eta

beste pertsona batzuk daramatela, eta %16,67k dio batez ere berak daramala.

23 Grafikoa: Nekazari‐jardunen eguneroko funtzionamendua. Egileak egina.

Erregistro ofizialetan, elkarrizketatutako emakumeen %55,56 ageri dira ustiategiaren titular edo

titularkide bezala. Testuinguru orokorrean aipatu da nekazaritzarekin nolabaiteko lotura duten

etxeen % 40an emakumeak titular edo titularkide gisa agertzen dira EAEn. Bizkaian, aldiz, %28ra

mugatzen da kopuru hori. Aldiz, diru‐sarrera guztiak edo gehienak nekazaritza‐sektoretik datozen

etxeak aztertzen badira, titulartasuna edo titularkidetasuna nekazaritzako ustiapenen % 66ra

heltzen da EAEn. Bizkaian, erdia baino gutxiago: %32.

Datu horiekin alderatuta, Abadiño eta Elorrion aztertutako laginen emaitzak onuragarriak dira.


61

Puntu honetan azpimarratu behar da ustiategiko titularrak bat baino gehiago direnean,

administrazioetako zerrendetan bakarra azaltzen dela. Elkarrizketatutako pertsona bati oztopoak

jarri izan dizkiote izapideak egiterakoan, bulegoko langilearen ordenagailuan bere kide gizonaren

izena azaltzen zelako bakarrik. Arrazoi horregatik, bera joan izan da beti paperak egitera militantzia

eta ikusgarritasunaren aldeko ariketa bezala. Beretzat biak titularrak dira, ez du titularkide

izendapena ondo ikusten.

ETXEKO LANAK ETA ZAINTZAK

Elkarrizketatutako emakume biren etxeetara joaten da soldatapeko pertsona bat etxeko lanak egin

edota menpeko pertsonak zaintzera (%11,11); zazpiren etxeetan soldatarik gabeko senide edo

lagunek hartzen dute parte (%38,89); hamarren etxeetan hartzen dute parte elkarrizketatutako

emakumeen bikoteek (%55,56), eta etxe guztietan hartzen dute parte pertsona elkarrizketatuek

(%100).

24 Grafikoa: Galdetutako emakumeen etxeetan etxeko lanetan parte hartzen duten pertsonak etxe‐kanpoko

lanak barne. Egileak egina.

Galdetutako emakumeek, etxeko lanen barruan sartzen dituzte etxetik kanpo egin beharrekoak ere:

sutarako egurra moztu, etxe ingurua atondu, ganadua jagon, ortuko lanak... Lan horiek kanpo

mantenduko balirateke, honakoa litzateke grafikoa:

25 Grafikoa: Galdetutako emakumeen etxeetan etxeko lanetan parte hartzen duten pertsonak etxe‐kanpoko lanak barne sartu gabe. Egileak egina.

Elkarrizketatutako emakume bi bakarrik bizi dira, eta bat alaba nerabeekin. Etxe kanpoko lanak

kontuan hartu gabe, etxe barruko lanetan desoreka handiak antzeman dira: 90/10 ehunekoak edo

okerragoak aipatu dira 7 kasutan (%38,89). Gainerakoak lanen banaketa “nahiko orekatua” dutela


62

erantzun dute, baina eginbeharren balantza emakumearen aldera erortzen dan kasu gehienetan.

“Nahiko orekatua” da bakarrik bizi den bikote heterosexual batean 70/30 ehunekoa: “gehiago izan

zitekeen, baina ez naiz kexu, konforme nago”; edota seme nerabeekin bizi den bikote heterosexual

bateko 50/30/10/10. Etxe kanpoko lanak barne hartzean, banaketa orekatua dela sumatzen dute

emakume gehienek. Barruko lanetan 70/30 edota 60/40 ehunekoak maneiatzen dituzte, eta

kanpoko lanetan alderantziz. Baina, berriz ere badaude kasuak non “orekatua” sumatzen duten,

lanen osotasuna kontuan hartuta, etxe barruko lanetan 95/5 banaketa, eta kanpokoetan 30/70.

Bikotekidearekin bizi diren kasu guztietan batean salbu etxe barruko lanetan emakumeak aritzen

dira gehienbat, eta kanpokoetan gizonak. Salbuespena elkarrizketatutako emakume bat izan da,

bere bikotea ere emakumea dena. Kasu horretan barru‐kanporen arteko banaketa‐patroia

mantentzen da bere ogibidea ere badelako nekazaritza, eta kanpoko lanak eta profesioa nahasten

baitira. Hala ere, bere bikotea da lan erreproduktiboen ardura nagusia daramana, eta etxeko

barruko lanez arduratzen dena.

Ardurei dagokienez, elkarrizketatutako emakume guztiek bik salbu dute etxeko lanen ardura

nagusia: bataren kasuan bere bikote emakumeak du, eta bestearen kasuan ardura partekatua da

amaginarrebarekin. Etxeko lanen arduren %100a emakumeen gain dagoela erakusten du horrek.

Momentu honetan, elkarrizketatutako emakume bat menpekotasun egoeran dago, tarteka. Kasu

horretan, bere bikote gizonak zaintzen du. Emakumeen herenak dute etxean zaintza behardun

adingaberen bat. Beste lau etxetan pertsona adinduak bizi dira, horietako bakarra delarik

menpekoa. Kasu horretan, elkarrizketatutako emakumearen bikote gizonezkoak lanaldi murriztua

dauka, bere amaren kargu egiteko. Aldunditik laguntza jasotzen dute bere kargu egitearren, eta

ekonomikoki horrekin osatzen dute lanaldi murriztua. Hiru etxetan daude menpeko adingabeak eta

pertsona nagusiak, aldi berean; zaintza beharra duen pertsona nagusi bakarra dago.

ISOLAMENDUAREN AURKA, HARREMAN-BIDEAK

Elkarrizketatutako emakume guztiek dute gidabaimena eta telefono mugikorra (%100). Batek

salbu, gainerakoek motordun ibilgailu bat eskuragarri eta posta elektronikoa dute (%94,4); bik23

kenduta, guztiek dute internet etxean (%88,9). Elementu hauek izateak edo ez izateak eguneroko

bizitzan edo bizi‐kalitatean duen eragina ezberdina dela kontsideratzen da herrigunean edo landa‐

eremuan bizita. Eta harreman zuzena du emakume horien autonomiarekin, nola ez.

Elkarrizketatutako emakumeen %100a bat dator adierazpen horrekin.

Autonomia-elementuak

Beraien autonomia handitzeko elementu berriez galdetuak izatean, emakumeetako batek

hizkuntza azpimarratu du, euskara ikastea, horrek harreman‐bide berriak ireki baitizkio. Beste

batek aurrezki‐libreta bere izenean edukitzea beretzako autonomia‐ikur dela aipatu du. Beste

emakume batek aipatu du makineria konpontzen jakitea. Bera lehen sektorera dedikatzen da, eta

horrek landa‐eremuan bizi duen egunerokotasunerako zein bere lanbiderako autonomia gehituko

lioke. Garraio publikoaren geraleku bat gertu izatea azpimarratu du beste emakume batek, bai bere

auzotik herrigunera joateko eta bueltatzeko, zein beste herrietara. Emakume batek baino gehiagok

azpimarratu dute espaloia: beraiei autonomia gehituko lieke auzotik modu seguruan oinez ibiltzeko

23 Ez dute nahi edo ez dute behar.


63

espaloi bat izango balukete, auzotik gehiago ibiliko lirateke, auzokideen arteko harremanak

sendotuko liratekeela uste dute.

Landa‐ingurunearen berezkoa den problematika ere azalarazi da. Elkarrizketatutako emakumeen

herenak oso kalitate baxuko internet‐konexioa daukate, oso mantsoa eta ezegonkorra.

Auzo-taxia

Elkarrizketatuko emakume bik erabiltzen dute auzo‐taxi zerbitzua, eta oso balorazio ona egiten

dute. Batek ezgaitasuna du, eta besteak ez du kotxea hartzen, beldurra dio. Erabiltzen ez dutenei

ere galdetu zaie zerbitzu horri buruz duten iritziaren inguruan: oso beharrezkotzat jotzen dute,

baina funtzionamenduaren gaineko iritzi ezberdinak daude. Abadiñon zerbitzuaren inguruko

informazio falta hauteman da auzo batzuetan, auzo jakin batzuetarako bakarrik zela

pentsatzeraino. Ezberdintasun nabari bat dago bi udalerrien artean gainera. Abadiñon baldintza

zehatz batzuk bete behar dituzte zerbitzua erabili nahi dutenek, hortik kanpo geldituz gainerako

profilak. Elorrion, ordea, zerbitzu hori edonork erabili dezake, baina profilen araberakoa da prezioa.

Mugikortasuna

Landa‐eremuan bizita, mugikortasunaren inguruko beraien balorazioa eskatzean, adinaren eta

autonomia‐mailaren araberako bereizketa egiten dute. Ezberdina da motordun ibilgailu bat

erabiltzeko adinik ez duen gazte baten kasua, bere kasa motordun ibilgailua hartzeko zaharregia

den pertsonaren kasua, edota menpekotasun egoera batean bizi denarena. Mugikortasuna

zuzenean lotzen dute gidabaimena eta motordun ibilgailu bat eskuragarri izatearekin, adinarekin

baino gehiago. Autonomoa eta motordun ibilgailuduna izanez, ez diote berebiziko arazorik

aurkitzen landa‐eremuan bizitzeari, beraien sozializazio‐une batzuekiko harremanean salbu

(alkohola hartzeak gidatzearekin duen bateraezintasuna). Gainerako kasuetan, autoa duen beste

pertsona batekiko menpekotasun handia dago. Pasadizo moduan, elkarrizketatuetako bat

hirigunean bizi izan da beti, eta gogoratzen du jendeari esaten ziola berak ez zuela gidabaimena

izatearen beharrik sentitzen. Landa‐eremura bizitzera joan zenean atera zuen, eta argi dio landa‐

eremuan bizi‐kalitate hobea izateko behar dela. “Norbere ibilgailuaren edo beste norbaiten

ibilgailuaren menpe bizi gara, ez dago beste aukerarik”. Seme‐alabak dituzten emakumeek, lana

bilatzerako orduan faktore horrek eragin handia duela diote, denek landa‐eremuan bizitzearen

parte bezala onartzen duten arren, bestelako onura batzuekin konpentsatzen dena. Emakumeak

izaten dira normalean menpeko pertsonak hara eta hona darabiltzaten “autodunak”, eta

adingabekoen kasuan beraiek beste motordun ibilgailu bat izan artekoa izaten da menpekotasun

hori. Ezin dira edozein ordutan herrira jaitsi edo igo, adin berberarekin herrigunean egin ahalko

luketen bezala. Eta horregatik auzo‐taxi edo bestelako formulen garrantzia, behar denetan B plan

bat izateko %100eko menpekotasun hori malgutzeko.

Adinean aurrera egiteak landa‐eremuan bizitzea zailtzen duela dakiten arren, elkarrizketatutako

emakume gehienei gustatuko litzaieke beraien bizitokian jarraitzea. Bizi diren tokiarekiko lotura

berezirik izan ezean, adinean aurrera egin ahala landa‐eremua uzten dutenak gero eta gehiago

omen dira (ikus Testuinguru Orokorrean Zahartzaroari dagokion azpiatala). Espaloien,

bidegorrien... garrantzia azpimarratzen dute, landagune/herrigune komunikazioa berebizikoa den

arren, landaguneetan bertan modu seguruan paseatzeko eta elkartzeko espazioak aldarrikatzen

dituzte. Mugitzeko menpekotasun egoeran daudenak auzoko errepide ertzetatik paseoan joan

ahalko lirateke horrela; “bestela, etxe inguruko bideetatik ibili behar dira, landetatik, eta urteko

sasoi parte handienean oinak bustita” edo “errepide ertzetik, autoekin batera. Adinean aurrera egin


64

ahala norbere arintasunean konfiantza galtzen da, eta autoen parean ibiltzea ekiditen da”. Beraien

kabuz hara eta hona ibili ezin diren emakume horien bakardadea ere azpimarratu da, batez ere

bakarrik edota beste adineko pertsona batekin bizi direnean. Lehen ondorengoak etxean izaten

zituzten, eta familiak handiak ziren, beti egoten zen norbait baserrian. Orain hori aldatu egin da, eta

bertatik bere kasara mugitzeko aukerarik ez duenaren bizi‐kalitatea zuzenean lotuta dago

hirugarren pertsonen laguntza‐gaitasunarekin, edota etxera hurbiltzen zaizkion bisitekin.

Garraio publikoa eta oinezbideak

Elkarrizketatutako emakumeetako bakarrak du garraio publiko zerbitzu eraginkor bat bere etxetik

gertu pasatzen dena eta bere mugikortasun beharrei hein batean erantzuten diena. Sei emakumek

herrigune bat etxetik oinez joateko bezala daukate 20‐30 minutuko tartean, baina errepide ertzetik,

espaloirik gabe. Gainerakoek askoz urrunago dute, eta ez dute aukera bezala planteatzen.

ELKARTEAK, ELKARTZEAK

Elkarrizketatutako emakumeen %83,33ak du auzo‐elkarte bat, hau da, auzokideak antolatzeko

egitura bat; gehienek, ez dute espazio fisiko bat ordea. Auzo‐elkarte bat duten auzoetan bizi diren

emakumeen %60a da bere auzoko elkarteko kide. Elkarte horiek honako ezaugarriak dituzte:

auzotarrak elkartu, beraien ardura eragiten duten gaiak landu (auzo‐mailako funtzionamendua,

udalari eskaerak...), horiei erantzuteko ekimenak antolatu, auzoko jaiak, auzokideentzako

ekimenak antolatu (irteerak, hitzaldiak...)... Batzuek ezaugarri guztiak betetzen dituzte, beste

batzuek horietatik zenbait. Toki fisikoa duten elkarteek txoko edo elkarte gastronomiko bezala ere

funtzionatzen dute gainera. Egun, denak dira mistoak baina gehienek onartzen dute ohituraz

“gizonen kontua” izan dela. Txokoetako batean sortzaile guztiak gizonak izan ziren,

emakumeentzako debekurik inoiz egon ez den arren. Bazkide bezala sartu ziren lehenengo

emakumeak alargunak izan ziren, gero horien alabak... Adinari erreparatuz gero, adineko parte‐

hartzaileen artean gizonezkoak dira nagusi, baina gazteen artean parte hartze parekoa hautematen

da. Lehenago emakumeak etxeko lanak egiten gelditzen zirela komentatu zuten zenbaitek, eta

gizonak joaten zirela bileretara, edo txokora... Orokorrean, espazio fisikorik ez duten elkarteetan

pertsona gutxi batzuk ei dira gainerakoei tira egiten dietenak, ardurak hartzen dituztenak; ezer

zehatza denean azaltzen dira gehiago. Elkarte batzuek auzolanak antolatzen dituzte, eta kasu

horietan batzuek lanera joaten dira goizean, eta beste batzuek ondorengo bazkari edo mokadutxoa

egiteaz arduratzen dira; bigarren talde horretako parte‐hartzaile gehienak emakumeak izaten dira.

Auzo-elkarteak

Auzo‐elkarteen balorazio oso positiboa egiten da, topaketa‐gune baitira eta auzoko hainbat

ekimenen motor. Elkarterik ez dagoen auzoetako bitan tabernatxo bana zegoen lehen. Itxi egin

zuten eta auzoan falta handia nabari omen da, bertan elkartzen zirelako, bertan izaten zuten

gainerakoen berri... Horietako batean, elkarterik ez dagoenez auzoan, ez dira auzokideak ikusten

momentu jakinetan edo arrazoi zehatzengatik ez bada. Adinekoentzako ere onura litzateke, jokoan

egitera hurbildu ahalko liratekeelako, adibidez.

Auzora bizitzera kanpotik etorri direnen kasuan, elkarte horiek oso baliagarriak izan dira gainerako

auzokideekin saretzeko eta harremanetan jartzeko. Agian txoko bezala funtzionatzen ez duten

elkarteen kasuan errazagoa dela hauteman da, bazkidetza eredua ezberdina delako. Kasu bat


65

identifikatu da non kanpotik etorritako pertsona batek auzoan 12 urte eraman arren bertakoekin ez

duen halako hurreratzerik lortu; ez dago modu naturalean elkar aurkitzeko espaziorik txokotik

kanpo, eta auzoko jaien antolaketa ere bertan gauzatzen denez, eremu horretatik kanpo sentitzen

da. Berari bestela izatea gustatuko litzaioke.

Besterik?

Auzo‐elkartea ez den beste elkarteren bateko kide diren galdetzean, emakumeen ia hiru laurdenak

baietz erantzun dute (%72,22). Mota ugaritakoak dira elkarte horiek: beraien jarduera‐

sektorearekin lotutako elkarteak, jubilatuen elkarteak, guraso‐elkarteak, antzerki taldeak,

abesbatzak, mendi‐taldeak, hazkuntzarekin lotutakoak, kontsumoarekin, elkarte politikoak,

sozialak... Mistoak dira guztiak, baina talde guztietan gehiengoa emakumeak dira. Horietako

batzuetan, gainera, aldea ikusten dute taldearen eguneroko funtzionamenduaren eta jarduera

publikoaren artean: inurri‐lana emakumeek egin arren, argazkietan azaltzen diren gizonen

ehunekoa handia da. Elkarrizketatuetako bat emakumeen berdintasunaren aldeko elkarte batean

egon zen, bere lan‐sektoreari lotutakoa, baina utzi egin zuen ez baitzuen ez erantzunik ez babesik

aurkitu. Datu deigarria da hori.

Ez batean ez bestean

Elkarte bateko kide ez diren pertsonen arrazoi nagusia beraien interesekoak ez direla da.

IKASTAROAK

Elkarrizketatutako emakumeen erdiak hartzen du parte ikastaro baten. Bere etorkizuneko

jardunaren inguruan formatzen dabiltza bi, lehen sektorean. Online ikastaroak gauzatzen ditu beste

batek, bere lan‐arloaren inguruan, hezkuntza eta irakaskuntza. Eta laugarren bat zenbait urtez ibili

da bere lanarentzako erabilgarriak izan zaizkion informatika ikastaroetara joaten gau eskolan.

Emakumeek parte hartzen duten ikastaroan ondorengoen ingurukoak dira: eskulanak, hizkuntzak

(ingelesa), dantzak, yoga, gimnasia, xaboi eta ukendu naturalak, sendabelarrak, jabekuntza

ikastaroak, irakurle kluba...

Taldeak mistoak izan arren, lehen sektorearekin lotura dutenetan gizonezkoak nagusitzen dira;

gainerakoetan, emakumeak.

Ikastaroetan parte hartzen ez duten emakumeen bi herenen (%66,67) arrazoi nagusia denbora falta

da; atzetik dator ordutegien egokitasun eza (%22,22). Aipatuak izan dira baita ere interes falta,

zaintzapeko pertsonak norekin utzi ez izatea eta nola joan ez izatea. Ekimenak gauzatzen direneko

tokiak ere badu eragina zenbaitetan, distantziak.

AUZOKO JAIAK

Auzoko jaiak ospatzen ez dituzten auzo bi antzeman dira. Elkarrizketatutako emakumeen ia erdiak

(%44,44) hartzen du parte jai horien antolaketan, auzoan jaiak dituzten emakume guztiak

bertaratzen direlarik, bat salbu. Lehen erromeria eta dena egoten zen bere auzoan, orain apenas ez

da ezer egiten... eta nahiago du pare bat ordu libre izanez gero siestara joan. Auzo bakoitzean


66

baliabide, engaiamendu eta intentsitate ezberdinarekin ospatzen dira jaiak. Auzo batzuetan urtean

zehar ospakizun bat baino gehiago izaten dituzte gainera, horietako bat izaten delarik nagusia.

Santu zehatzik ospatzen ez duten auzo batean, San Juan egunean elkartzen dira eta batera afaltzen

dute auzokideek, bakoitzak afari zati bat eramanez.

Herriguneetako jaien antolakuntzan, aldiz, ez du inork parte hartzen, eta gehienak (%83,33) jaietan

zehar bertaratzen diren arren, ez dute lotura berezirik sentitzen; askoz ilusio handiagoa egiten diete

auzoko jaiek.

AUZOKO GAINERAKO EMAKUMEAK

Elkarrizketatutako emakume guztiek ezagutzen dituzte beraien auzoetako emakume gehienak.

Batzuek harreman asko dute beraiekin, beste batzuek noizean behin, eta zenbaitek momentu

puntualetan bakarrik. Elkarrizketatutako emakumeen artean ez dago auzoko emakumeekin

harremanik ez duenik.

Hautematen dira zaintzekin lotutako detaileak gainera: elkarrekin zuten irteera batera auzoko

emakume bat falta izan zela ohartu zen elkarrizketatutako emakumeetako bat, eta ea nola zegoen

galdetzeko deitu zion. Beste emakume bat bere lan‐intentsitatea baxuagoa den hilabeteetan

auzoko emakume nagusiengana hurbiltzen da, haien etxera, berriketaldi bat izateko.

AUZOKO EMAKUMEEN TOPAGUNEA

Gaur egun, ez dago espresuki emakumeen topagunea den espazio fisikorik elkarrizketatutako

emakumeen auzoetan. Auzoetako batean elkarteak bete lezake funtzio hori, auzoko emakume

gazte asko inguratu baitira azken aldian. Bestela, auzoko jaiak lirateke topagunea, edota auzo‐

elkarteak antolatutako ekimenak: auzo batean badago, adibidez, emakumeen briska lehiaketa.

Adinekoen artean naturaltasun handiagoz hurbiltzen dira beste emakume baten baserrira bertan

berriketaldi bat izateko, baina adinean gora joan ahala mugikortasun eta irisgarritasun arazoak

medio beraien etxeetan gelditzen bukatzen dute apurnaka, nork eraman eta ekarriko izan ezean.

Gazteagoen artean ez dago ohiturarik ondokoaren etxera joateko, lehen bezala; lehen, baserriko

lanek beraiek elkartzen zuten jendea, eskulan beharra baitzegoen, eta sarean funtzionatzen zuten

sarri. Etxe guztietako ateak irekita egoten ziren, eta ez zegoen hesirik. Akaso beste garai horiek bizi

eta ezagutu izanagatik jarraitzen dute emakume gutxi batzuek ingurukoen etxeen aurreetara

hurbildu eta elkarrekin elkartzen.

Bizi direneko auzoan bertan edota inguruko landa‐eremuren baten jatorria duten emakume ez hain

adinduek alde handia nabari dute beraien gaztaroarekin alderatuta. Alde batetik, baserriko lanak

elkarri lagunduta egiten zirelako ezagutzen zituzten auzokideak, eta horrek auzo eta komunitate

sena eraikitzen zituen; baina, bestetik, toki guztietara oinez mugitzen zirelako ere ezagutzen zuten

elkar. Oso ohikoa zen etxetik irtetean edo bueltan auzokoren batekin topo egitea, bidea zatiren bat,

bederen, partekatzea edota kontuak trukatzea. Auzoan norbera baino goragoko etxeetan bizi

zirenak ezagutzen ziren, norbere etxe aurretik pasatu beharra baitzuten edonora joateko, oinez; eta

norbere etxea baino beheragokoen etxe aurretik pasatzen zen bat. Oinez gurutzatzeak ez du

zerikusirik bata oinez eta bestea autoz gurutzatzearekin, eta gutxiago biak auto barruan joanda

gurutzatzearekin. Oinez joatea topaketarako denbora eta gertutasun aukera gehien eskaintzen

dituena da. Egun, denak motordun ibilgailuetan joateak eragin nagusi bi ditu gainera: batetik,

topaketaren arintasuna, atzetik beste ibilgailuren bat baldin badator mugitu beharra; eta, bestetik,


67

ibilgailuek bideak beraienganatzen dituztela, oinezkoak espaloi zein bazterbiderik gabeko bide

ertzetan konfinatuz. Errepide erditik joateko hautua eginez gero, trebe eta adi ibili beharra dago

ezusteko txarrik ez izateko, eta ez da hori landa‐eremuan bizi diren emakume nagusien egoera.

Hau guztiori dela eta, etxeetatik kanpo eta modu inprobisatuan izaten dira beraien arteko topaketa

gehienak, postontzien aurrean edota zaborrak biltzeko edukiontzietan nagusiki, eta paseorako

aukera eskaini dezaketen auzoetan paseoan ere batzuetan. Xelebrea da auzo batean hauteman dela

bertako hainbat gizon modu “inprobisatuan” elkartzen direla postontzien bueltan egunero

eguerdiko ordu bata eta ordu biak artean: euria egiten badu gertu duten autobus markesina azpira

joaten dira, eta han egiten dute egonaldia elkarri kontuak kontatuta. Gero, ordu biak aldera etxera,

emazteek prestatutako bazkaria jatera. Deigarria nola halako topaketa eta kontu‐kontaketak

emakumeekin lotzen dituen iruditeria kolektiboak, baita gizon horien abilezia ere topaketa espazio

eta sareak josteko.

Auzoetako batean, kanpotik etorritako eta lehen sektorean diharduen emakume batek dio

errazagoa egin zaiola auzoko gizon eta mutikoak ezagutzea emakumeak baino. Bere jarduna dela‐

eta ezagutu ditu; aldiz, emakumeekin harremana beti izan da zeharkakoagoa. Eta beste auzoetan

ere antzeman da, intentsitate‐maila ezberdinetan, banaketa bat bizi guztian bertan bizi izan diren

emakumeen eta azken urteetan bertara bizitzera gerturatu direnen artean; kanpotar bezala

sentitzen dituzte, eta irudi hori jasotzen dute kanpotik etorritakoek.

Elkarrizketatutako emakume gehienek diote auzoko gainerako emakumeekin duten tratua ona

dela, kidetasun maila ezberdinak izan arren batzuekin eta bestekin. Badira hilabetean behin auzoko

beste emakumeekin afariak edo topaketak antolatzen dituztenak, harremanak lantzeko.

Lehen?

Esan beharra dago emakume batzuk bertakoak direla, bertan jaioak, eta beste batzuk kanpotik

etorriak bertara bizitzen; baina guztiek izan dute interesa auzoko funtzionamenduaren inguruan

galdetzeko, bertako berri izateko. Lehenago auzoko emakumeen topagune zein zen

galdetzerakoan, gehien errepikatutako topalekua, igandetako mezaren bueltakoa izan da. Zein

auzotakoak zirenaren arabera, auzoan bertan, herrian, edota ondoko herri baten entzuten zuten

meza. Meza aurrekoak eta ostekoak (kuadrillan egiten zituzten mezatara joan‐etorriak distantzia

luzeenetara joaten zirenak) izaten ziren gainerako auzokideekin erlazionatzeko paradak. Auzo

batean, bertako ermitan izaten zen meza igandero, eta elkartea irekita egoten zen meza ondoren:

salda, txorizoa... ematen zituzten. Topagune garrantzitsua zen hori, gizon eta emakume denak

joaten baitziren tabernara. Errosariorako ere elkartzen ziren batzuk. Auzo jakin bateko emakumeak

ez omen ziren mezatara joaten, distantzia handiagatik.

Tabernak edota taberna‐denda funtzioa betetzen zuten baserriak ere egoten ziren auzo batzuetan,

eta horiek topaleku ezinbestekoak izaten ziren auzokideen artean.

Horrez gain, latsarrien inguruan ere elkartzen ziren emakumeak arropak garbitzeko, auzo

gehienetan zeuden.

Elorrion, liñupotzuak izaten ziren (liho‐putzuak), eta horiek ere emakumeen topaleku izaten ziren,

emakumeek gauzatzen baitzituzten lan horiek.

Beste auzo batean, emakumeak igande arratsaldetan elkartzen omen ziren, berriketan egiteko

auzoan zegoen aska baten inguruan. Eta iturriak ere topagune ziren.

Lehenago, baserriko lanak ere elkarri lagunduta egiten ziren, eta horrek auzo eta komunitate sena

eraikitzen zituen.


68

Eta bata bestearen etxeetan topatzea ere ohikoa zen, gertuko harremana izaten baitzen kasu

gehienetan, eta ezer falta izanez gero, modu naturalean jotzen baitzioten atea elkarri (“egun

auzokoari ezer eskatu aurretik kotxea hartu eta herrigunera jaisten gara”).

Erromeriak ere topaleku garrantzitsu bat ziren; taldean joaten ziren gainera, batera eta bestera.

EMAKUMEEN ARTEKO TOPAKETAK

Emakume guztiek jotzen dute positibotzat beste emakume batzuekin elkartzea. Beharrizan bat

dela kontsideratzen dute batzuek, elkarrekin egon eta hitz egiteko; faltan botatzen du beste batek,

duen bizimoduagatik gutxiegi egoten delako beste emakume batzuekin; eta familiako, sektoreko

edota lagun‐taldeko emakumeez gain, adineko emakumeekin elkartzeak eta haien istorioak

entzuteaz elikatu egiten dela esan du hirugarren batek, hazi. Eman diezaioketen indar hori guztiori

interesatzen zaio, eta gehiago landu beharreko zerbait dela kontsideratzen du. Elkarrizketatutako

emakume baten iritziz, “funtsezkoa da gure artean ezagutu eta saretzea, elkar laguntzea, ze

gizonak kanpora doaz lanera eta gu gelditzen gara hemen. Beleak baratzea izorratzen dabiltzala‐

eta laguntza eskatzetik hasita, mila egoera daude laguntza beharrekoak. Guk bizi duguna ez da

isolamendua, utzikeria da: herriguneetatik landaguneetara”. Gainera, landa‐eremuan bizitzeak

ikuspegi eta arazo komunak izatea ekar lezakeela uste dute batzuek, eta posiblea dela baita hortik

gaindi interes eta ardura komunak partekatzea; hori jakiteko, elkartu beharra dago. Aldiz, kontuan

hartu behar da batzuetan familia‐istorioek edota arbasoek auzoko beste bizilagun batzuekin

izandako liskarrek gauzak zailtzen dituztela.

Ekimenekin ados, baina...

Elkar ezagutzeko eta saretzeko ekimenekin ados egon arren, gehienek uste dute elkartzerako

orduan denen intereseko den helburu bat egon beharko litzatekeela, “ze behin kafe bat hartu

zenezake, baina beti hori bada plana... zerbaitetarako izan dadila”. Lotura minimo bat izan beharko

luke, komuneko puntu bat, ezagutzen ez dituen emakume horiekin gelditzeko. Halako ezer

planteatuko balitz, gehiengo zabal batek emango lioke aukera bat (%88,89).

Desabantailarik?

Beste emakume batzuekin elkartzeari ea desabantailarik topatzen dioten galdetuta, denek

erantzun dute ezetz. Hala ere, elkarrizketatutako emakume batzuek aipatu dute kasu batzuetan

onuragarria beharrean kaltegarria izan daitekeela elkartutakoan auzoko trapu zikinak ateratzeko

baldin bada, planteamendu konstruktibo batetik suntsitzaile edo toxiko batera pasatuz; esamesek

atzera botatzen dituzte... Elkarrizketatutako emakume batek beste desabantaila posible bat

identifikatu du, sortu litekeen balizko morrontzarena alegia. Borondatezko jarraitasun bat egon ahal

izateko, kidetasun bat beharrezkoa da, komunean gauzak izatea. “Bestela, agian beste zereginik

izan ezean joan zaitezke, baina gogoko beste zerbait duzunean konpromiso hori lotura izan

daiteke”. Elkarretaratzeen maiztasuna ere beste gai bat litzateke.


69

Ordutegia

Galdetutako emakume gehienek nahiago dute arratsaldean gelditzea “goiza lanerako aprobetxatzeko”: 17:00etatik aurrera.

AUZOA

Bizi direneko auzoaren inguruan galdetuta, toki oso berezia da gehienentzat, oso garrantzitsua, bai

pertsonei zein lekuei dagokienez. Lasaitasuna azpimarratzen dute, eta ikuspegiak, edertasuna.

“Jakinduria eta lasaitasun askoko espazioa”, “magikoa”, “terapeutikoa”, “auzo potentea”...

“Zibilizaziotik urruntxo” egoteak batzuetan arazoak sortzen dizkie, baina gehiengoak dio oso

gustura dagoela, eta moldatzen dela. Bitartekoak izanez gero (berotze‐sistema, etxea termikoki

ondo isolatuta...) neguak hain luzeak ez direla esan dute zenbaitek.

Elkarrizketatutako emakume batek aipatu du bizi deneko auzoa autentikoa dela, benetakoa. Oso

interesgarria iruditzen zaio auzokide zaharrenek duten lurrarekiko ezagutza eta lotura, kutsu ia

indigena hartzen dio zentzu onean, testuinguruan azalduta. Gotorleku bat bailitzan esentzia garbia

mantentzen duela dio, bere gauza on eta ez hain onekin; sozialki, zail samarra suertatzen omen da

kanpotik baldin bazatoz, urbanita bezala lurra lantzetik zure ogibidea egiteko hautua egiten

baduzu, heteroarauaren kanpoko bizitza eta familia hautua egiten baldin baduzu...

Beste emakume baten ustez “ez dira ez baserriak ez auzoak; bakardadea da”. Autoarekin irteten

dira etxeetatik, eta auto barruan bueltatzen dira etxe barrura, harremanen galera ikaragarria

sumatzen du. Topalekuak ez egotea eta bizitasun falta azpimarratu dute, eta oso tristea dela auzoan

umerik ez ikustea, nagusiak gorantza doazela eta atzetik ez datorrela etorkizunik. Auzo askotan ez

ikusteaz gain, auzo horietan ez dago umerik.

Auzo bakoitzaren arabera aldatzen da argazkia, eta emakume batek adierazi du bere auzoa trinkoa

sumatzen duela, modu positiboan: “nahiz eta etxebizitzak barreiatuta egon eta bakoitza berera

ibiltzen den, beharra dagoenean auzoa trinkotu egiten da; giro ona dago, laguntasuna, eta zerbait

gertatzen baldin bada erantzuna dago”.

Abegikortasuna

Gehienek uste dute gizon zein emakumeentzat abegikortasun maila berdina duela auzoak

(%88,89), eta gainerakoek uste dute bere auzoan bizitzea abegikorragoa dela gizonentzat

emakumeentzat baino. Baieztapen hori egin duen emakumeetako batek hala azaldu zuen: “Batez

ere, kanpora gehiago mugitzeko eta besteekin harremanak izateko aukera gehiago izan

dituztelako. Auzoko emakumeek ez dute autorik izan, eta etxera bisitan hurbiltzen zirenekin

erlazionatzen ziren, beraien artean harremanik izan ezean”. Gainerakoekin harremanetan jartzeak

duen garrantzia ikusita, horregatik dio gizonezkoa izatea errazagoa izan dela auzoan. Iritzi hori duen

beste emakume batek honako hausnarketa egiten du: berak hamarkada batetik gora darama

auzoan lanean eta bizitzen, eta kostatzen zaio sinestea gizon bat izango balitz sasoi honetarako ez

litzatekeenik egongo txokoan gainerakoekin poteatzen. Auzoa gizon zein emakumeentzako berdin

hautematen zuela esan zuen emakume batek onartu zuen berak bere lekua irabazi duela, ez

gazteagoak direnekin, nagusiagoekin baizik. Auzoko lan eta arduretan, oso zehaztuta izan dituzte

gizonei eta emakumeei zegozkien lanak, eta hori aldatzeko inertzia apurketa bat behar izan da.

Horrez gain, auzoa gizon zein emakumeentzako berdina dela erantzun duen emakume batek

baieztapen bitxi bat egin zuen: bere ustez emakumeak hobeto daude dena egiteko gai direlako, eta

gizonek, ordea, beraien ondoan beste pertsona bat behar dute eguneroko gauzak egin

diezazkieten.


70

Jendea etorri edo joan egiten al da?

Auzoetara hurbildu izan den jende berria eraikuntza partikularren edota lehenagoko baserrien

zaharberritzearen bitartez izan da. Eraikitze aukeretan eragin zezakeen legedia dezente aldatu da

azken hamarkadetan jazotako gehiegikeria ugariei erantzunez, eta Bizkaiko Foru Aldundiak

argitaratutako Landaguneen Zerrendak eragina du landa‐eremuetako auzo askotan.

Ez da biztanleria erakartzera edo finkatzera bideratutako etxebizitza politikarik existitzen landa‐

eremuetan. Ekimen partikularrak dira aukera berriak planteatzen dituztenak, horien helmena oso

puntuala eta mugatua izanik: baserrietan apartamentua atera eta alokatu... Egun dauden

eraikinetan, duten azalera dutela, horien birgaikuntzan ezin dira bi etxebizitza baino gehiago atera;

hori arazo bezala ikusten dute elkarrizketatutako emakume batzuek. Hutsik gelditzen diren etxeak

asko izan ez arren, banaka horietan aukerak egon daitezkeela ikusten dute, jende berria etortzeko.

Azken urteetan auzoetara jende berria ere etorri den arren, gehiago dira joateko hautua egin

dutenak; eta etorri direnen hurrengo belaunaldiek kalerako joera dute. Arrazoi nagusien artean

dago auzoan dagoen etxebizitza aukera eskasa, edota etxeetan modu legalean bi etxebizitza baino

gehiago ezin ateratzearena. Birgaitze lanetarako dirua ez du edonork, eta hainbat familia‐

unitateren artean egin ahalko balitz, mugimendu gehiago egongo litzatekeela uste dute: etxe

gehiago birgaituko lirateke eta biztanle berriak etorri.

Aldaketak auzoan

Auzo horietan urte dezente daramatzaten emakumeek aldaketa ugari antzematen dituzte.

Landutako lurren galera da horietako bat. Lehen auzoan bazegoen lehen sektoretik bizi zen jende

dezente, eta kanpoan lan egiten zutenek ere gero etxean jarraitzen zuten baserriko lanekin. Orain

ez.

Animalia‐espezieen desagertzea ere nabarmendu du emakume batek; bere gaztaroan askoz

intsektu gehiago ikusten zituen, tximeletak eta abar, eta orain ez. Landaketa berrietan intsektizidak

erabiltzearekin harremana izan dezakeela uste du.

Etxeak orokorrean nahiko ondo ikusten diren arren, utzikeriarako joera nabari dute emakume

batzuek, bai administrazioen aldetik zein zenbait lur‐jaberen aldetik. Uste dute bakoitzak bere etxe

inguruan zer egin dezakeen goitik araututa egon beharko litzatekeela, auzokideen arteko talkak

ekiditeko, eta ezin dezakeela bakoitzak nahi duena egin: ondokoaren etxea itzaletan utziko duen

baso‐landaketa bat egin, auzokideentzako sute‐ eta izurrite‐arriskuak sortu ditzakeen

utzikeriagatiko sasitzak izan... Goitik datozen arau horiek aurrez lur‐jabe eta auzokideekin adostuak

izan beharko lirateke, hori bai.

Basoen egoera ere azpimarragarria jotzen dute, lehen etxerako behar zituzten lehengai asko handik

hartzen zituztenez zainduak egoten baitziren, eta egun aldiz asko negargarri omen daude. Ez dute

atzetik horiek garbitzera joateko asmorik duen jenderik ikusten.

Landa-eremuko eta herriguneetako emakumeak. Ezberdintasunik?

Landa‐eremuko eta herriguneetako emakumeen ezaugarrien artean ezberdintasunik ikusten duten

galdetuta, elkarrizketatutako emakumeen ia herenak (%27,78) ez du alderik ikusten, herenak

(%33,33) ezberdin ikusten ditu argi eta garbi, eta %38,89ak ñabardurak sumatzen ditu. Emakume


71

guztiak bat datoz lehenagoko ezberdintasunak handiagoak zirela. Lehen, bi eremuetako biztanleen

arteko banaketa argiagoa zen, bakoitzak bere eremuan egiten zuen bizitza, eta momentu

puntualetan nahasten ziren. “Kalekoek” landa‐eremuko biztanleak arlotetzat zituzten, eta burla

egiten zieten sarri erromeriara edota eskolara joatean. Adin batetik gorakoen artean zenbaitek

konplexu hori mantentzen dutela uste dute. Egun, bai landa‐eremuan zein herriguneetan profil

askotarikoagoak daudela kontsideratzen dute, eta askoz harreman handiagoa dutela. Ezberdin

hautematen dituztenek esan dituztenetako batzuk jasoko dira ondoren: landa‐eremuko

emakumeak “naturalagoak eta etxekoagoa”k omen dira, eta “egunero herriko plazan ez egoteak

ezberdin egiten zaitu” nolabait. Bizitza beste begi batzuekin ikusten dute, “ez hain gainazalekoa, ez

hain apaindua”. Mundu‐ikuskera ezberdina daukate, “lurrarekin eta heriotzarekin beste harreman

bat”. “Hizkuntza ezberdinak” darabiltzate, lengoaiatik haratago. Espazio jakin bat eta jokaera jakin

bat esleitu dien “mikrogizarte moduko bati egin behar diote aurre”, zeinak presio sozial bitartez

erakusten dizun zer den egin beharrekoa eta zer den egokitzat jotzen dena. Kalean jaio izango balira

baino “lan gehiago egin” beharko dute, eta gauza askotara egokitzea tokatuko zaie. Eguneko

orduak nola betetzen dituzten eta nola kudeatzen dituzten ezberdina da: batetik, “aktibagoak” dira,

gauza asko egiten dituzte; eta, bestetik, hartutako erabakiek “denboraren antolaketa” bat

suposatzen dute, egun pasa bat egiterakoan, adibidez; “lanak aurreratuta utzi behar dituzte, eta

gero ordu jakin batean etorri” animaliak jagoteko. “Kalean etxeko atea itxi eta eginda dago”.

Beraienean ez, beste ardura batzuk dituzte. “Herriguneetakoek baino izaera gogorragoa” dutela

uste dute, batez ere landa‐eremuan bakarrik bizi denak, “denbora asko duelako bere buruari bueltak

emateko”.

Kontrol soziala vs. Babes soziala

Elkarrizketatutako emakumeen herenak (%33,33) uste du landa‐eremuetan herriguneetan baino

kontrol sozial gehiago dagoela, eta bi herenak uste du ezetz (%66,67). Herriguneetan, leihoan jarri

eta auzokideak kontrolatuago izan ditzakeen jendea dagoela uste dute hainbatek, auzokide guztiek

zer egiten duten dakitenak. “Hemen pisu batean baino askeago sentitzen naiz”. Jendea orain bere

airerago dabilela uste dute, “bakardadean bakarrik; auzokoez arduragabetu gara”. Hori penaz ere

hartzen du inork, orain lehen baino elkar‐zaintza maila baxuagoa sumatzen duelako. Kontrol hori

badagoela uste dutenen artean, elkarrizketatuetako batek erantzun du bere ustez auzoak familia

handi bat bailitzan funtzionatzen duelako dela, eta harriduraz hartzen duela “ batzuetan auzokideek

nire joan‐etorrien inguruan duten informazio zehatzaren berri izaten dudanean”.

Elkarrizketatutako emakume bakarrak bizi du aspektu hori negatiboki, auzokoek bere nondik

norako denak zeintzuk diren dakizkitelako eta ez duelako sentitzen kontuan hartzen dutenik. Erdiek

positiboki bizi dute, zainduta eta babestuta sentitzen direlako. Gainerakoek ez positiboki ez

negatiboki. Gehienek duten sentipena da bakoitzak bere bizitza egiten duela baina behar denean

gainerakoak hor daudela laguntzeko. Kontrol sozial beharrean, babes sozial bezala jasotzen dute,

eta kontrola izango balitz ere berdin izango litzaieke, beraiek nahi dutena egiteko askatasuna

sentitzen dutela baitiote.

Zer pentsatzen dute besteek?

Auzoan norberaren inguruan besteek esan edo pentsatu ditzaketenek pisua handia al daukaten

galdetuta, erdiek baiezkoa erantzun dute, eta beste erdiek ezezkoa. Baiezkoa erantzun dutenek

zehaztasunak gehitu dituzte: gehienbat barregarri gelditzearen beldurra dela uste du batek, eta,

agian, horrekin lotuta egon daitekeela duten izaera gogorra. Auzora bizitzera kanpotik etorri den


72

batek dio lanaren kulturaren inguruan duela aspektu horrek isla handia. Berak inoiz atsedenak etxe

kanpoan egiten ditu, gerizpetan, eta hori batzuen aldetik gaizki ikusia egon daitekeela sumatzen

du, “lan egin behar duzu”. Eta agian pertsona horiek ere atsedenak egiten dituzte, baina beraien

etxeko lau hormen barruan. Elkarrizketatutako beste emakume batek zeresan hori familia

bakoitzak beregain duen “motxila”rekin lotzen du. Auzoan bizi izan direnen artean izandako

liskarrek, ondorengoengan eragina izaten dute sarri, eta horregatik dena egoki eta zuzen

egitearena, auzoko horiek beraietaz gaizki esatekorik izan ez dezaten. Beste batzuetan, motxila hori

izan daiteke baita “ohorearena”. Familia jakin batekoa izanik, aurreko arbaso guztiengatik erantzun

beharko bazenu bezala da, haien ohoreak norbere ekintzekin harreman zuzena izango balu bezala.

“X etxekoak Y egin du... Zk burua altxatuko balu”. Besteek zer pentsatuko dutenaren kontua

belaunaldi kontua dela uste dute askok, landagune/herrigune kontua baino.

AUZOKO EMAKUMEEN ARGAZKIA

Argazkia hau 3 bloketan banatuta egiteko eskatu zitzaien: beraiek auzoko 30 urtetik beherako

emakumeen egoeraren inguruan egiten zuten irakurketa, 30‐60 urte bitarteko emakumeena eta 60

urtetik gorakoena.

30 urtetik beherako emakumeak

Lehenengo blokeari dagokionez, elkarrizketatutako emakume guztiek esan zuten auzoan oso

presentzia txikia dutela. Ume‐umetan oso gustura egoten omen dira, baina gero joera

herrigunerakoa da. Adin nagusitasuna lortu bezain laster gidabaimena ateratzen dute, baina kasu

horretan ere eskuragarri duten auto bat behar dute. Auzo batzuetan oso neska gazte gutxi daude,

eta adin‐tarte horretako neskak daudenetan neska horiek ez dira auzoan egoten. Kalean egiten dute

bizitza, edota auzoan baldin badaude etxe barruan daude: “beste mundu batean bizi dira, ez dute

inguruarekin harremanik”. Udan ikusten dira gehien, eguraldi onarekin etxe‐kanpotik baitabiltza.

Elkarrizketatutako emakume baten auzoan saiatu ziren bertako ama gazteak beraien seme‐alaben

bizitza nolabait auzoan artikulatzen, auzoarekiko lotura garatu zezaten, elkartea erdigunean

zegoelarik ekintzak antolatuz. Baina adin batetik aurrera, horiek ere herrigunean garatzen dituzte

beraien harremanak. 30 urte inguruko batzuk amak dira, eta orokorrean bakoitza bere etxe‐bueltan

egoten dela diote, “oso‐oso arraroa da denok elkarrizketa bat partekatzea”.

30-60 urte bitarteko emakumeak

Bigarren adin‐tarteari dagokionez (30‐60), beraien presentzia handiagoa da auzoan, orokorrean

sare‐artikulatu bat sortzen ez duten arren. Kanpoan eta etxean lan egiten dute askok, eta seme‐

alaben mugikortasun beharrei oso lotuta daude. Kotxean mugitzen dira normalean, eta paseoan

ikusten diren adin‐tarte horietako emakumeak auzotik kanpokoak izaten dira normalean.

Adinekoenek, beraiek adin‐tarte horretan izan zuten bizimoduarekin alderatuta, oso ondo bizi

direla uste dute. “Ez dago konplexurik ibiltzeko. Agian etxeko lanak bukatu gabe dituzte, baina

paseoan ateratzen dira. Lehenago pentsaezina litzateke hori”. Auzo batzuetan bereziki emakume

aktiboak dira: irekiak, arduratsuak, eta auzo‐ikuspegidunak.


73

60 urtetik gorako emakumeak

Hirugarren adin‐tarteari dagokionez (60<), hauek ere oso presentzia baxua dutela diote. Beraien

etxe‐inguruan egiten dute bizimodua, eta orokorrean ondo zainduta daudela uste dute. Auzo bitan

hauteman dira bakarrik bizi diren emakume bana. Bakarrik bizi diren gizon‐emazte nagusien kasua

ugariagoa da. Auzoen artean aldea dago, baina orokorrean adinekoen pisu espezifikoa handia da

landa‐eremuan. Kasu gehienetan, senideak etortzen zaizkie laguntzera: seme‐alabak, lobak... Hor

nabari dute kalearekin ezberdintasun handiena, adindua izan eta autoa gidatzeko gai ez zarenean.

Elkarrizketatutako emakume batek dio jakintza handia dagoela emakume horiengan, eta egun ez

dela transmisio‐lan egokirik egiten... asko bakar‐bakarrik daude, eta norbait bisitan joateko

desiratzen berriketaldi bat izateko. “Emakume horiek ez dira oparia, altxorra dira; beraiek

galtzerakoan gauza asko galduko dira”.

Adinekoen zaintza

Adineko pertsonen zaintza‐lanetan dabiltzan hamaika pertsona hauteman dira, hamar emakume

eta gizon bat. Esan beharra dago emakume elkarrizketatuek erraztutako informaziotik eratorria

dela ezagutza hau, beraiek auzoaz eta auzokideez duten jakintzatik; hortaz, datu batzuen inguruko

zehaztasunak falta dira. Beste hurreratze bat beharrezkoa litzateke argazki zehatza izateko, baina

hasierako hurbilketa bat da hau. Horrez gain, auzoan bertan bertako zaintza‐beharren, horien

ikusgarritasunaren eta horren inguruko jakintzaren hurrerapen interesgarri bat dela kontsideratzen

da. Hautemandako pertsonetatik sei (%54) lan egiten duten etxeetan bizi dira, lauk (%36) 20‐40

ordu bitartean igarotzen dituzte astean lan egiten duten etxean, eta gainerakoak 20 ordu baino

gutxiago (%9). Jatorriaren arabera, zaintzaileetako bat herrikoa da (%9), beste bat eskualdekoa

(%9), seik (%54) Europar Batasunetik kanpoko jatorria dute, eta gainerako hiruren jatorria

ezezaguna dugu. Adinaren arabera, 40 urtetik beherakoak dira lau (%36), eta ez dugu gainerakoen

adina ezagutzen. Bakarrik bizi diren emakumeak zaintzen dituzte gehienak (%63), batek bakarrik

bizi den gizon bat (%9), beste batek adineko bikote bat eta desgaitasun fisikoa duen bere semea

(%9), eta gainerako bik ez dakigu nor zaintzen duten (%18), etxeen erreferentzia jaso delako soilik.

BERDINTASUN SAILA

Elkarrizketatutako emakume guztiek batek salbu dakite beraien udalerrietan Berdintasun Sail bat

dagoela (%94), baina askok ez dute antolatzen diren ekimenen berri izaten. Elkarrizketatutako

emakumeen herenak kaleetako kartelen bitartez izaten dute Sailak antolatutakoen berri, eta hori

da biderik eraginkorrena gaur egun. Tokiko komunikabideetan azaldutakoak ere irakurtzen dituzte.

Gainerako bideak ez dira horren eraginkorrak. Harrigarria da postaz bidalitako informazioaren berri

ez dutela izan emakumeek. Egia da postontzirik gabeko auzo bat hauteman dela, eta kasu horretan

informazio gabezia muturrekoa izan dela; baina gainerako kasuetan, etxean jasotzen dituztenei

askotan erreparatzen ez dietela onartu dute emakumeek.

Komunikazio-bideak

Auzoko emakumeengana iristeko komunikazio‐biderik eraginkorrena auzoan jarritako kartelen

bitartez dela diote denek. Baserri‐auzoetan postontzi‐taldeak daude, eta horietako batzuetan

iragarki‐ edo informazio‐taulak. Bertan jarritako informazioa denek irakurtzen dutela diote, eta

halako taulak ez dituzten auzoetan faltan botatzen dute erreferentziazko toki bat non auzoan

bertan jaso ditzaketen jakinarazpenak; auzotarren artekoak ere: “hau edo beste aurkitu da”, “txakur


74

bat galdu da...”. Autobus markesinak ere udal‐mailako informazioa jartzeko toki aproposa dela

diote, eta horretarako aprobetxatu daitezkeela. Mugikor adimenduna izanez gero, telefonoetan

instala daitezkeen bat‐bateko mezularitza aplikazioak edota e‐posta dira beraientzat modurik

zuzenena, baina onartzen dute auzoetan hainbat direla halakorik erabiltzen ez dutenak. Horregatik

iruditzen zaie demokratikoagoa iragarki taulena.

Komunikazio-hizkuntza

Komunikazio‐hizkuntzari dagokionean, elebiduna izan beharko litzatekeela uste dute denengana

heldu ahal izateko, eta ahozko komunikazioan lehenengo hitza euskaraz izan beharko litzatekeela

azpimarratzen dute. Pertsona nagusiak euskaraz moldatzen dira hobeto ahozko komunikazioan,

eta idatzizko testuak ulertzeko erdaraz edo bizkaieraz. Ez da hauteman auzoetan bi hizkuntza hauez

gain hirugarren batean komunikazioa jasotzea beharko lukeen emakumerik.

BERDINTASUN SAILETIK SUSTATUTAKO EKIMENAK

Berdintasun sailetik sustatutako ze ekimenen berri duten galdetzean, elkarrizketatu batek inolako

informaziorik jasotzen ez duela azaldu du, hortaz, ez duela inolako ekimenen berririk. Emakume

gehienek ezagutzen duten ekimena martxoaren 8ko kanpaina da, Emakumeen Nazioarteko

Egunekoa; atzetik jarraitzen dio azaroaren 25eko kanpainak, Emakumeenganako Indarkeriaren

Aurkako Nazioarteko Eguna; eta, ondoren, ekainaren 28koak, Askapen sexualerako Nazioarteko

Eguna. Maiatzaren 17koa ez zuten duela gutxi arte ezagutzen, baina haurrek eskolan landu dutela‐

eta jarri diote arreta LGTBI+fobiaren aurkako egunari. Emakumeen jabekuntza eskolaren ikastaro

eta ekimenak dira aipatutako kanpainen ondoren emakumeen artean gehien zabaldutakoak.

Elkarrizketatutako emakumeen herenak inguru du Durangaldean Emakumeen kontrako indarkeria

kasuetan jarduteko eta koordinatzeko II Protokoloaren eta jai parekideak eraikitzeko prozesu parte‐

hartzaileen berri. Sailak antolatutako gainerako ekimenak elkarrizketatutako emakumeen

bostenak baino gutxiagok ezagutzen zituen: Abadiñon emakume migratuentzako dagoen

alfabetzatze eta ahalduntze taldea, Abadiño Sex, Abadiñoko Berdintasunerako Udal Ordenantza,

Abadiño Lagunkoia proiektua, Elorrion Udal dinamikan genero ikuspegia txertatzeko ekimenak,

Elorrion Berdintasunerako IV. plana sustatzeko egiturak, Elorrion Emakume migratuen ahalduntze

indibiduala eta kolektiboa sustatzeko programa, Elorrion hezkidetza programa, Amatasun

bizipenak partekatzeko taldea, Beldur Barik.

Elkarrizketatutako emakumeen ia hiru laurdenak hartu izan du parte sailak antolatutako ekintzaren

batean.

JABEKUNTZA ESKOLA

Elkarrizketatutako emakumeen hiru laurdenek irakurtzen dute jabekuntza eskolaren programazioa.

Irakurtzen dutenen gehienei (%75) interesgarria iruditzen zaie. Programa irakurtzen dutenen

emakumeen bosten bat joaten da jabekuntza eskolak antolatutako ikastaro eta ekimenetara.

Ekimenetara ez joatearen arrazoi nagusiak interes eta denbora falta dira (%50 eta %33,3, hurrenez

hurren); hori dela eta, beste gauza batzuk lehenesten dituzte.

Emakumeen erdiei erakargarriagoak suertatuko litzaizkioke ekimenok beraien auzoan egingo

balira. Baieztapen hori egiten dutenen %73ak bere auzoan gauzak antolatzeko aukera ikusten du


75

(“elkartean, norbaiten etxean...”). Ikastaroetara joateko taxi zerbitzua erabili ahal izatekotan, bi

herenek (%66,66) erabiliko lukete.

INDARKERIA MATXISTA

Elkarrizketatutako emakume gehienek batek ezik indarkeria matxistaren kontrako kanpaina bat

gutxienez ezagutzen du.

Halako indarkeria kasu baten aurrean zer egin edo nora jo jakingo ote luketen galdetzean,

elkarrizketatutako emakumeek intuizioz jardungo lukete, ez jarraitu beharreko protokoloren bat

buruan dutelako; emakume bik ,ordea, ez lukete jakingo zer egin.

Ea tratu txar kasuak salatzen diren uste duten galdetuta, 1etik 5erako eskala batean (1 inoiz ez eta

5 beti) emakume batek 4 erantzun du (%5,56), zazpik erantzun dute 3 (%38,39), seik 2 (%33,33) eta

lauk 1 (%22,22).

Egoera horiek ez salatzeko arrazoi nagusitzat, beldurra eta lotsa jotzen dituzte. Dependentzia

ekonomikoa ere nabarmendu dute hainbatek, baita seme‐alabak galtzeko beldurra ere. Eta

menpekotasun psikologikoa, libre ez izatearen sentipena.

Horren inguruan nabarmendu dute halako egoera batean dagoen pertsona egoera ikusteko eta

onartzeko prest egon behar dela, hortik atera ahal izateko. Bestela, alferrik direla ingurukoen

laguntza eta babesa. Bikotea “aldatuko da” pentsatzea ere halako egoerak iraunarazten laguntzen

duela uste dute. Indar falta eta norbere buruarengan segurtasun falta ere izaten dira arrazoiak, baita

seme‐alaba eta senideek zer esango dutenaren beldurra; kasu horietan uzten joaten da bat, dena

“pasatzen”, eta gero latzagoa izaten da. Gaur egun lehen baino laguntza gehiago eskaintzen dela

uste duten arren, kasu askotan artatzen dituzten pertsonen partetik eraginkortasun eta trebetasun

falta nabarmendu dute; ondorioak lotsa baino haragokoak izan daitezke halako kasuetan. Landa‐

eremuko esparru zehatzaren inguruan, isolamenduaz beharrean hermetismoaz hitz egin behar dela

uste du batek, “etxeko kontuak etxekoen kontuak” direla‐eta.

Indarkeria matxista mintzagai

Elkarrizketatutako emakume gehienek izaten dute indarkeria matxista mintzagai. Gai hori

mintzagai darabilten guztiek hitz egiten dute senitartekoekin (%100), askok lagunekin (%80),

batzuek lankideekin (%26) eta auzokideekin bostenak (%20). Maiztasunari dagokionez, gehienak

albistegietan irteten den bakoitzean darabilte gaia; hau da, ia egunero. Laurdenak (%25), nahiko

sarri, eta gainerakoak noizean behin. Prentsan edota hedabideetan halako albisteak agertzeak

mintzagai izatea errazten duela adierazi dute askok, “gaia mahai gainean jartzen dutela”. Aldiz,

beste emakume batzuek nekatuta ere ageri dira komunikabideetan gaiari ematen zaion

trataerarekin, zifren eta jazoera konkretuen inguruan arinkeriaz eta azalkeriaz asko hitz egiten

delako egiturazko gaien inguruko benetako eztabaidari heldu gabe.

Indarkeria-motak eta -esparruak

Emakumeek jasaten dituzten indarkeria mota ezberdinen inguruan galdetuta, emakume guztiek

ezagutzen zituzten ondorengoak: indarkeria fisikoa, indarkeria sexuala, kontrol‐bidezko indarkeria

psikologikoa, indarkeria psikologiko emozionala, indarkeria ekonomikoa eta indarkeria soziala.


76

Emakumeek indarkeria mota horiek pairatu ditzaketen esparruen inguruan galdetuta, emakume

guztiek identifikatu zituzten ondorengoak indarkeria matxista eman daitekeeneko esparru bezala:

bikotekideak edo bikotekide ohiak eragindakoa, familia‐eremuko indarkeria, lan‐eremuko

indarkeria, sexuagatiko jazarpena, jazarpen sexuala, eremu sozialeko edo erkidegoko indarkeria,

hezkuntza‐eremuko indarkeria, IKTetako indarkeria edo genero‐ziberdelinkunentzia (Informazio

eta Komunikaziorako Teknologiak).

LANDA-EREMUAZ EGITEN DUTEN IRAKURKETA

Indarkeria matxistari dagokionean landa‐eremuaz egiten duten irakurketaren inguruan galdetu

zaie, ea eremu hiritartuekiko ezberdintasunik sumatzen al duten. Erdiak baino gehiagok (%60)

erantzun du ez duela ezberdintasunik sumatzen landa‐ eta hiri‐eremuen artean. Pertsona batek

adierazi du landa‐eremuan baino indarkeria gehiago herriguneetan dagoela uste duela.

Gainerakoek, aldiz, ondorengo ekarpenak egiten dituzte: aurrez aipatutako kontrol‐sozial horren

baitan, “landa‐eremuan historia bat daukazu, etxe jakin batekoa zara. Horregatik, birritan

pentsatzen da sarri egiten den guztia”. Beste batek ere hor ikusten du askatasun falta posible bat,

gauzak “badaezpada” egin edo ez egitekoa. Betiko auzoek daukaten alde negatiboa hori dela uste

du, esparru itxiak direnean eta denak ezagunak direnean. Badago “arbasoei fideltasuna zor zaien

sentipen bat, izen ona ez zikintzearena”. Hori landa‐eremuko ezberdintasun bat dela uste dute.

Baserrietan bakarrik bizi izan diren emakumeak lotsarazi izan dituztela ere aipatu da: “beraien

atzetik joan, jarraitu, gehiagora joaten saiatu. Emakumeak bakarrik bizi izan diren tokietan nabaria

izan da hori”. Gainera, halako egoera bat jaso den kasuen inguruko ondorengo hausnarketa luzatu

zuen emakumeetako batek: “landa‐munduan emakumeen kontrakoa gizona izan dela da ideia

zabalduena, baina egoera zailetan, auzoko emakumeek egoera zaildu izan dute askotan lagundu

beharrean, seinalatu, eta kulpa sentsazioa handiagotu”.

Landa–eremua: alde ala kontra?

Halako egoera bat pairatzen duen pertsonari dagokionez, landa‐eremuaren izaerak pertsona horren

kontra egiten duela dio elkarrizketatuen ia erdiak (%47). Elkarrizketatuetako emakumeen %41ak

herriguneekin alderatuta berezitasunik ez dagoela pentsatzen dute, eta gainerakoek (%12) landa‐

eremuaren izaerak pertsona horren alde egiten duela zaintza eta babesa emanez.

Ezkutatu eta garrantzia kendu

Ea halako kasuak ezkutatzeko edo garrantzia kentzeko joera dagoen galdetuta, denek uste dute

baietz, iritzi ezberdinak dituzten arren. Lehen kasu hauek askoz gehiago isiltzen zirela uste dute, eta

etxeetan gertatzen zena denek zekitela, baita auzokideek ere. Gero eta gutxiago ezkutatzen omen

da, baina oraindik bai, izan landa‐ zein hiri‐eremuan. Elkarrizketatutako emakumeetako batek dio

pentsatu nahiko lukeela gaur egun irekiago dagoela kontua, eta samurragoa izan beharko

litzatekeela kasu horiek salatzea. Lehen indarkeria matxista, batez ere fisikoa, normalizatuago

hartzen zela uste du beste emakume batek, “normaltasun baten barruan”. “Emakumeak beti jakin

du non egon”, eta halako egoeretan, batez ere emakume nagusiek, hortik ateratzea planteatu ere

ez zutela egiten uste dute. Lehen ingurukoek halako egoera baten aurrean zeudela jakin arren

(batez ere ebidentzia fisikoak zeudenean), beste alde batera begiratzea ohikoagoa zela uste dute

zenbaitek; egun, ez.


77

Presentzia

Elkarrizketatutako emakumeetatik askok uste dute presentzia handiagoa izan beharko lukeen gaia

dela, asko dagoela horren inguruan egiteko. Baina, beste batzuek, presentzia kontuaz haratagoko

sakontasun bat duela uste dute, eta ez datoz bat egungo enfokearekin; presentzia hori askotan

kalterako dela uste dute. Nabarmentzen dute baita ere hezkuntzaren papera, eta egungo mutil

nerabeek daukaten erreferentzia eta erreferenteen falta; neskei argi esaten zaie zein den beraien

bidea beraien burua errespetatzeko eta zaintzeko, eta nork irakasten eta erakusten die mutil horiei

zein den beraiena beraien buruak ere errespetatu eta zaintzeko? Gaizki ulertutako diskurtso asko

omen dago.

Landa-eremuko lansaio kolektiboak

Puntu honetara arte, diagnostiko mailan, bi udalerrietan izandako banakako elkarrizketen

irakurketa bateratua gauzatu da. Bi udalerrietako landa‐eremuen ezaugarri sozioekonomiko,

politiko eta kulturalak oso‐oso antzekoak izateak ahalbidetu du hori; ezberdintasun nabariagoak

aurkitu daitezke udalerri beraren barruko auzo biren artean, udalerri bateko eta besteko auzo

batzuen artean baino.

Prozedura hori baliagarria izan da testuinguru mardula osatzeko, eta emakume horien bizimoduak,

ardurak, beharrak eta nahiak zeintzuk diren jakiteko. Udalerri bakoitzeko berdintasunerako

politika‐publikoetako ildo zehatzak garatzeko orduan, ordea, toki bakoitzeko egoera eta

kasuistikan sakondu beharra dago.

Horretarako, talde‐lansaio bi antolatu ziren udalerri bakoitzean: lehenengoan banakako

elkarrizketetan identifikatutako gai nagusiak landu eta osatu ziren bertaratutako emakumeekin;

bigarrenean, lehen saiotik eratorritako ekintza zehatzak aztertu, osatu eta balioztatu ziren.

Jarraian, udalerri bakoitzeko lanketak jasoko dira.

ABADIÑO

Esan bezala, banakako elkarrizketen bitartez osatu da testuinguru kokatuaren lehen hurrerapena,

dokumentu ezberdinetan azaldutakoak Abadiño eta Elorrioko kasuetan hala diren edo ez

egiaztatzeko eta tokiko ezaugarriekin osatzeko.

Ondoren, banakako elkarrizketekin osatutako tokiko begirada auzoetako gainerako emakumeen

ikuspegiekin aberastu nahi izan da.

Lehen saio kolektiboa

Urriaren 15ean24 gauzatu zen lehenengo saioa, Mendiola auzoko Errekatxo elkartean. 12 emakume

bertaratu ziren, erdiak aurretik banaka elkarrizketatutakoak. Hortaz, sei emakume berriren

ekarpenak jaso zituzten egun horretan landutakoek.

24 Landa‐eremuko Emakumeen Nazioarteko Eguna.


78

Emakume horietatik laurdena (%25) 41‐54 urte bitartekoa zen, beste laurdena (%25) 65 urtetik

gorakoa, eta erdia (%50) 55‐65 urte bitartekoa. Gaztelutik emakume bat etorri zen, Amaiterminetik

beste bat, Gerediagatik bi, eta gainerakoak (%66,67) Mendiolatik. Jatorriari dagokionez, herrian

bertan dute jatorria zazpik (%58), eta horietatik bostek (%71) bizi diren auzoan bertan. Gainerako

emakumeek eskualdeko beste herrietan dute jatorria (%42). Emakumeen laurdenak (%25) 5‐20 urte

bitarteko tartea darama auzoan bizitzen, eta gainerakoek (%75) 20 urtetik gora.

Bost gai planteatzen dira horien inguruan taldean hausnartzeko eta proposamenak egiteko.

Horietako bakoitzaren azalpen hedatua aurreko atalean aurkitu daiteke.

1– AUZOEN ZAHARTZEA

Bildutako emakumeen ustez, beharrezkoa da auzoak gaztetzea, biztanle gazteak jasotzea. Landa‐

eremuko eraikinetan etxebizitza gehiago ateratzeko aukera egon beharko litzateke, “gazteak

erakartzeko”. Baserrietan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera egongo balitz, gazteak geldituko

liratekeela uste dute, nahiko luketela gelditu, baina “juntos, pero no revueltos”. Auzoei bizi gehiago

emango lioketela uste dute, eta konponketa beharra duten eraikinentzako aukera on bat izango

litzatekeela gehiagoren artean ordaindu ahalko zelako obra. “Eraikinak eginda daude, eta bizikide

berriek horien mantenuan lagunduko lukete”. Gainera, adinean gora doazenentzako ere

onuragarria izango litzatekeela uste dute, hala, eraikinean bertan izango bailituzke bizitzen agian

seme‐alabak, eta berak bere etxean bizitzen jarraitu ahalko luke.

Uste dute garrantzitsua litzatekeela bizikide berrien eta jada existitzen diren jardueren arteko

bizikidetza, baina ez dute egoki ikusten lehenago existitzen diren jarduerak izatea lekuz aldatu

beharrekoak biztanle berriengatik; beste toki batzuetan animalien usainek, makineriaren zaratek...

kexak sortu dituzte, abeltzain eta nekazarien kalterako.

Hesien inguruko hausnarketa ere mahaigaineratu dute emakumeek: hesi eta heskaien atzean

ezkutatzen diren bizilagun berriak beste mundu batean biziko balira bezala dela diote, beraien

munduan; “ez daude auzora begira”.

Inori ezer egitera behartu gabe, aspektu horien guztien gaineko gogoeta kolektiboa beharrezkoa

dela uste dute.

Proposamen zehatz bezala, bakarrik bizi diren adineko pertsonentzako janaria prestatzeko

zerbitzua izatea ondo legokeela planteatu du emakume batek.

2– MUGIKORTASUNA

Mugikortasunaren gaia planteatzerakoan, alderdi nagusi bi hartu behar dira kontuan: emakumeek

egindako mugitzeko hautua (oinez, bizikletaz, motordun ibilgailuz), eta auzo bakoitzak dituen

ezaugarriak.

Motordun ibilgailu batekin ibiltzeko hautua eginez gero, auzoak ondo komunikatuta daudela esan

daiteke, eta ez dagoela landa‐eremuko etxebizitzetara iristeko arazorik. Hala ere, alde handia dago

errepideen ezaugarriak kontuan hartuta. Jakina da errepide‐sailkapen ezberdinari dagozkion bideak

daudela udalerri barruan, baina bidaiarien segurtasunarentzat arriskutsuak izan daitezkeen


79

zatiak identifikatu dira: bazterbide eta argiteriarik ez izateaz gain, bi auto gurutzatzeko

aurreikusitako espaziorik ez duten bideak daude, eta bide ertzetako landaredia bidera irteten da

gainera ikusgarritasuna zailduz. “Auzokoak badakigu nola moldatu baina kanpoko norbait etortzen

denean arazo bat izaten da, arriskutsu dago”.

Bizikletaz mugitzeko hautua ez du inork egiten, ez baitago horretarako baldintza egokirik.

Eta batzuek oinez ibiltzen dira, baina kexu dira oso toki gutxitan dagoelako segurtasunez eta

arriskurik gabe ibiltzeko aukera, espaloi bat edota bestelako trataera bat emanda erraz konpondu

litekeen kontua izanik.

Udaletxera bideratutako eskaera jakin batzuk identifikatu dira gai horiekin lotutakoak:

Bai Gerediagako Hamabi Harri auzo‐elkartearen bitartez zein norbanako bezala eskatuta,

Gerediaga auzoaren parte bat eta Matiena oinezbide batekin lotzeko proposamena egin zen, N‐

634arekiko paraleloan.

Mendiolan, Atxarteko harrobitik hasitako bidegorri eta oinezbide baten proiektua omen zegoen.

Auzokoek guztiz baliagarria litzatekeela diote, bai beraiek zein kanpotik paseoan etortzen den

jende andanak erabiltzeko (ikastetxeetako haur eta gazteak barne); egun, erreitik ibiltzen dira.

Mendiolako auzoetako batzuetan ez dago bi auto gurutzatzeko tokirik; auzokideak udaletxera joanda

daude autoak gurutzatzeko tokiak ahalbidetzea eskatzeko.

Mugikortasunaren gaiarekin jarraituz, emakume guztiak datoz bat espaloiek landa‐eremuan duten

garrantziarekin. Lehen oinez joateak jendearekin sozializatzea ahalbidetzen zuela diote, eta

espaloiek paseora gonbidatzen dutela segurtasuna ematen dietelako. Aitzaki horrekin emakume

nagusi batzuek beraien etxeetatik paseoan ateratzea posible ikusten dute, eta beraiek ere

paseorako erabiliko lukete. “Badirudi landa eremuan gaudenok zelaiak ditugula paseatzeko, baina

hori ez da horrela. Neguan euriarekin, lokatzarekin, izotzarekin... ezin da. Oinak bustitzeaz gain,

irristatzeko arrisku handia dago, eta jende nagusia ez da etxetik irteten non ibili ez duelako”.

Gainera, autoan doazelarik oinez dabiltzanak ere hobeto ikusiko lituzkete.

Mendiolako galtzadaren egoera kaskarra ere aipatu zen.

Auzotaxia

Erabilera irizpideen inguruko gaizki‐ulertu asko eta informazio‐falta antzeman dira: batzuek ez

zuten oso argi zertarako den, beste batzuek uste zuten astean behin bakarrik erabili zitekeela, beste

batek landa‐eremuko auzo batzuetarako bakarrik zela uste zuen berea kanpoan gelditzen zelarik,

eta gehienek ez zuten argi zein baldintzapean lortu zitekeen txartela.

Oso positiboki baloratzen dute zerbitzu hau izatea, baina erabilera baldintzen inguruan honakoak

adierazi dituzte: “cuando estás mal o tienes cierta edad, dependes de alguien. Lo negativo del

auzotaxi es que no está de noche y el fin de semana”; “nire amak 80 urte inguru ditu eta asteburuetan

jubilatuen tabernara jokora jaisteko ez du aukerarik”. Auzo‐taxi ordutegia, egutegia eta

erabiltzaileen profila zabaltzea proposatzen dute.


80

3‐ ELKARGUNEAK

Diagnostikoan aipatutako elkarguneez gain, oroitzapen bereziki ona zuten hainbat emakumek

agrariak antolatzen zituen ekimenen inguruan. Mendiolaren kasuan, eskola zaharretan hitzaldi eta

tailerrak antolatzen zituzten urtean hainbat alditan landa‐eremuetako emakumeei zuzenduta,

beraien intereseko gaiei buruz (nola izoztu elikagaiak, kontserbak egiteko teknikak...).

Durangaldeko hainbat landa‐eremuko auzoetan antolatzen omen ziren halakoak.

Parte hartzea handia izaten zen. “Guzti horren atzean Bego zegoen. Agrarian egiten zuen lan, orain

erretiroa hartuta dago, eta berak antolatzen zituen. Oso alaia zen eta asko animatzen zituen

emakumeak. Guk denetan hartzen genuen parte, nire ama oso pozik etortzen zen”.

Ekimenen atzean erreferentziazko pertsonak izatearen garrantzia aipatu zuten, jendea elkartzeko

eta animatzeko gaitasuna daukana. Bego pertsona horietako bat izan zela argi dute. Behin

bertaratuta oso gustura egoten dira, baina bultzadatxo hori emateko norbait atzetik egotea izaten

da gakoa inertziak sortu arte.

Beraien artean elkartzeko ekintzek eta espazioek paper funtsezko bat jokatu dezaketela uste zuten

askok. “Asko egiten dute halako gauzek” (hitzaldiek eta abar). “Guk horregatik sortu genuen txoko

hau, bestela jaietan baino ez ginen elkartzen eta (Mendiolan)”. “Gaztelun ere ermitaren bueltan hasi

gara mobilizatzen, tertuliak antolatzen eta gero pikoteoa edo bazkariren bat”.

Auzo batzuek badituzte urtean zehar auzokideak elkartzen dituzten ekimen zehatzak, auzoko jaiez

gain. Baina ez da hori joera nagusia.

Lansaiora bertaratutako emakumeek argi ikusten dute elkartzearen onura, baina ideia hori

zehazten hasterakoan kosta egiten zaie; hau da, teorian, ondo ikusten dute intereseko gairen baten

inguruan elkartzea, baina “urtean behin edo”. “Ez dute denborarik” adibidez hilabetean behin

zerbait elkarrekin egiteko, ez dute konpromiso‐maila hori hartu nahi. Eta aipatu dute data hurbildu

ahala norbaitek gogorarazi beharko lietekeela eguna eta ordua.

Horrez gain, interesgarriak suertatu liezazkieketen gaien inguruko hurrerapen bat gauzatu da:

○ Lore eta landareen ingurukoak: nola eta noiz landatu, espezie bakoitzaren

ezaugarriak...

○ Norbere burua zaintzearen ingurukoak

○ Adineko pertsonak zaintzearen ingurukoak

Gizon eta emakumeen arteko berdintasunarekin lotutako gaiez galdetuta, nekea adierazi du batek:

“Berdintasunarekin gabiltza bueltaka eta ez dugu lortu ezer. Ni gai honekin nekatuta nago,

erakunde eta politikariek galoiak ipintzeko baizik ez du balio”.

4‐ KOMUNIKAZIOA

Telefono adimendua izan eta bat‐bateko mezularitzarako aplikazioak dituztenentzako udaletik zein

berdintasun sailetik antolatzen diren ekimenen berri izateko biderik zuzenena hori da, onartzen

duten arren auzoko emakume askok bide hori erabiltzen ez dutela.

Posta elektronikoa ez da bide segurua etxean daudenean ekimenez jabetzeko, estaldura eskasa

baita auzo gehienetan.


81

Eta, gezurra badirudi ere, ahoz ahokoak ez du funtzionatzen gehienak autoetan mugitzen direlako

eta oso gutxitan elkartzen direlako (autoa eta autonomia dutenen kasuetan), eta nagusiak ez

direlako beraien etxeetatik asko irteten eta (berriz) modu naturalean elkartzeko tokirik ez dutelako.

Gauzatzen diren ekintzen inguruan landa‐eremuko emakumeak informatzeko modurik aproposena

toki egokietan panelak jartzea dela iruditzen zaie. “Panelak buzoiak dauden tokietan, autobus

markesinen ondoan… jarri daitezke. Oso leku gutxitan daude”. Egun, panel horiek dauden

lekuetako batzuk egokiak ez direla uste dute. Beraiek autoz pasatzen dira normalean, eta autoa

gelditu eta panela begiratzeko toki batean jarri beharko liratekeela uste dute. “Guk kurba‐kurban

daukagu, eta oso txarto dago kotxearekin gelditzeko”. Normalean ez dira oinez pasatzen, eta ez

dute jartzen duena irakurtzen; batetik, kotxearekin gelditzeko gaizki dutelako, eta bestetik, beraien

interesekoa izango ez dela uste dutelako. “Guk auzokoen artean komunikatuta eta informatuta

egoteko balioko digun zerbait behar dugu”. Buzoien ondoan panel bat jartzea iruditzen zaie onena

bertan ekimenen berri emateko, kotxearekin buzoi‐parean gelditzen direlako posta jasotzera, eta

bide batez irakurriko luketelako panelekoa. Hori bai, denbora nahikoarekin iragarri beharko lirateke

ekimenak, batzuek astean behin bakarrik begiratzen baitute buzoia.

Gainera, paradoxikoki, eraginkorragoa izango omen litzateke paneleko kartela beraien postontzian

jasotako liburuxka edo esku orria baino, propaganda ofiziala diren gauzak zuzenean ez baitituzte

irakurtzen gehienek. Beraien esanetan, kartela jarrita egongo balitz hori bai begiratuko lukete:

eskelak, auzo‐ eta udal‐mailako ekimenak, auzokideen oharrak...

5‐ TRANSMISIOA

Ea auzoko emakumeen artean jakintzen transmisiorik ematen den galdetuta, izan lurrarekiko

ezagutzak zein auzo edo herriaren ingurukoak, hau erantzun du batek: “Eman nahi bai, baina nork

hartu nahi du? Gaur egungo gazteek ez dute denborarik”.

Lurrarekiko harremanarekin lotuta, egun auzoetara etorri direnetako askok dute interesa

eskarmentu handiagokoengandik ikasteko. Aldiz, ez dira hurbiltzen galdetzera, batez ere emakume

nagusi askoren baratze eta loreak miresten dituzten arren. “Egon ziur emakume horiek desiratzen

daudela norbait beraien ortura hurbiltzeko, batez ere txarto zer egiten duten esateko” (barreak).

Beraienganaino nolabaiteko informazio truke bat eman dela uste dute, baina ez beraien aurrekoen

bezainbeste. “Nik uste dut nire amaren ezagutza asko ez direla transmititu. Nik uste dut belaunaldiz

belaunaldi beti doazela galtzen ezagutzak. Belaunaldi bakoitzaren bizipenekin doa, zer ezagutzea

tokatu zaizun: idiak ezagutu baldin badituzu, laiekin lantzea lurrak…”. “Lehen kontu eta istorioak

aitita‐amamek kontatzen zituzten. Familiak handiagoak ziren lehen, etxe berean asko bizi ginen;

orain txikiagoak dira, eta jende gutxiago dago istorio horiek kontatzeko”. Gainera, auzo‐bide

gehienak galtzen dabiltzala azpimarratu dute. Lehen ez ziren oraingo itxiturak existitzen, eta

lursailetatik zehar igarotzen ziren bideak. Orain itxita daude horietako asko, eta erabiltzen ez

direnez, galtzen.

GEHIGARRIA

Era nabarian adierazi zen administrazioen partetik landa‐eremuko auzoekiko sumatzen zuten

utzikeria. “Nik badakit denera ezin dela iritsi, baina gure auzoan 20 urtean ez da ezer aldatu”.


82

Horrez gain, bide ertzak garbitzeko edota azpiegiturak egoki mantentzeko eskaera egiten dutenean

udaletik “beti esaten dute horrelako gauzetarako dirurik ez dagoela”. Emakume batek proposatu

zuen agian udalerrian laguntzak jasotzen dituzten pertsonak enplegatu litezkeela halako

lanetarako.

Bigarren saio kolektiboa

Azaroaren 5ean gauzatu zen bigarren saioa, Mendiola auzoko Errekatxo elkartean. 10 emakume

bertaratu ziren, erdiak aurretik banaka elkarrizketatutakoak. Gainerakoen artean, hiru lehenengo

lansaio kolektibora etorri ziren, eta bi ez. Bi emakume berriren ekarpenak jaso zituzten egun

horretan landutakoek.

Emakume horietatik bi (%20) 41‐54 urte bitartekoak ziren, %30 65 urtetik gorakoa, eta erdia (%50)

55‐ 65 urte bitartekoa. Gaztelutik emakume bat etorri zen, Gerediagatik bi, Sagastatik bat eta

gainerakoak (%60) Mendiolatik. Jatorriari dagokionez, erdiek herrian bertan dute jatorria (%50), eta

horietatik bik (%40) bizi diren auzoan bertan. Gainerako emakumeek eskualdeko beste herrietan

dute jatorria (%50). Emakumeen bostenak (%20) 5‐20 urte bitarteko tartea darama auzoan bizitzen,

eta gainerakoek (%80) 20 urtetik gora.

Lehen lansaioan landutako gaien inguruan jasotakoetatik, ekintza zehatzen proposamenak aztertu

ziren horiek osatu, balioztatu edo ezeztatzeko. Horrez gain, ekintza horien gauzatzea noren

eskumena zen aztertu zen, eta zein denbora‐tartetan egin ahalko liratekeen.

Ondorengo irudian laburbiltzen da:

6 Irudia: Diagnostikoko ekintzak garatzeko eskumena, eta denbora‐aurreikuspena. Bigarren saio kolektiboa.

Jarraian, zenbaki bakoitzari dagokion diagnostikoko ekintza bakoitza jasoko da, bere

azalpenarekin. Goiko irudiko ekintzak, taldean balioztatu ondoren, adostasunez kokatu dira.


83

GAUR ardatzean kokatutako ekintzak, borondate politikoa egonez gero, momentuan bertan

martxan jarri daitezkeela kontsideratzen direnak dira; badago bat “atzorako” zena, buzoiak etxe‐

multzo guztiei jartzearena.

Emaitzen grafikoan Udalaren eta BFAren arteko marran kokatu da 11 ekintza, udaletik edota

mankomunitatetik nondik bideratu zitekeen zalantza izan baitute. Udalaren eta Aldundiaren arteko

punturen bat da hori, denak barne.

3 ekintza udalaren esku ez dagoela dakiten arren, udalaren gain jartzen dute egingarria izateko prozedurei ekitea; horregatik jarri dute marratik hain gertu.

Orokorrean, kontziente dira ekimen batzuk irudian kokatzen diren denbora tartea baino handiagoa

igaroko dela gauzatu orduko, baina hala jasota gelditzea nahi zuten, “gauzek atzeratzeko joera

dutenez, urgentzia adierazteko”.

Denboran gehien luzatuko direnen izapidetze asko gaurdanik hasi daitezkeela uste dute, eta hori

eskatzen dute.

KOMUNIKAZIOA

Landa‐eremuko emakumeek udaletik, eta bereziki berdintasun sailetik, antolatutako ekimenen

berri izatea funtsezkotzat jotzen da beraien interes eta onurarako izan daitezkeen jardueren berri

izateko. Maila pertsonalean beraien bizitza hobetzeko, edota gainerako emakumeekin elkartu eta

saretzeko aukerak eskaini diezazkiekete ekimen horiek. Konexio horietatik beraien autonomia eta

zaintzarako bidean aliantza berriak topatu ditzakete.

1. Buzoiak jarri etxe‐multzo guztietan.

Amaiterminen postontzirik gabeko etxe‐multzoa identifikatu da; “atzorako” izan beharko

litzatekeela diote emakumeek. Beste auzo batzuetan ere buzoien egungo kokapena

birpentsatu beharko litzatekeela planteatu zuten, eskuragarritasunaren ikuspegitik

begiratuta.

2. Buzoiak dauden tokietan auzo‐mailako erabilerarako panelak jarri (edo udaletxekoak

erabiltzeko aukera izan).

Neurri hori kontsideratzen dute landa‐eremuko emakumeek udal‐mailako zein auzoko

ekimenen berri izateko modurik eraginkorrena.

Lansaioan zehar, Abadiñoko Udalak duen telefono mugikorren whatsapp aplikazio bidezko

informazio zerbitzuaren berri eman zitzaien. Bertaratutako emakume gehienek ez zuten

ezagutzen, interes handiz jaso zuten.

MUGIKORTASUNA

Mugikortasuna genero ikuspegiarekin aztertuz gero, herriguneetan gizon eta emakumeen artean

aldea dagoela argi dago: emakumeek mugikortasun eredu konplexuagoak jarraitzen dituzte,

intermodalagoak. Gizonak baino gehiago mugitzen dira garraio publikoz zein oinez eguneko


84

momentu ezberdinetan. Ez dira ibilbide linealak izaten, joan‐etorriak oraindik askok beregain duten

rol sozialari dagozkion gainerako jarduerekin osatzen baitituzte (lanera joan bitartean haurrak

eskolan utzi, beraien kargu duten adinekoa medikuarenera lagundu ondoren erosketak egin...).

Gizonezkoen bidaiak zuzenagoak izaten dira orokorrean. Landa eremuko mugikortasunean ere

badu isla aspektu horrek.

Horrez gain, emakumeen mugikortasunaz ari garenean gakoa den elementu bat izan behar dugu

kontuan: bide‐segurtasuna (izan benetakoa edo sumatutakoa). Horren arabera eraiki edo

deseraikiko dituzte ibilbide eta ohiturak, eta hainbat faktorek osatzen dute: segurtasun fisikoaren

sentsazioa, argiztapen egokia, eguneko ze ordu den, garbitasuna, ze pertsonekin gurutzatzen

diren... Garraiobide ezberdinen inguruko ebaluazioak egiterakoan, konplexutasun geruza horiek ez

dira aintzat hartzen. Zaintzen inguruan mugikortasun‐eredu oso bat eratzen da: haur‐kotxeek eta

gurpildun aulkiek irisgarritasun baldintza zehatzak behar dituzte mugikortasuna bermatzeko,

makuluekin dabiltzanek, mugikortasun arazoak dituzten adineko pertsonek... Motordun ibilgailuak,

bizikletak edota oinezko osasuntsuak ditugu gure buru‐eskemetan mugikortasunaz mintzo

garenean, baina oso azaleko planteamendua da hori, egoera zaurgarrian egon daitezkeen pertsona

asko kanpoan utzi ditzakeena.

Hori dela eta, eskala txiki eta garrantzitsu horretan jarri da fokua. Herrian beste hainbat halako toki

eta egoera egongo dira ziurrenik, baina lan honen helmena eta baliabideak medio, emakume parte‐

hartzaileen bitartez jasotakoa da ondoren azaldutakoa; ez da udalerriko landa‐eremuetako

azterketa xehe baten emaitza. Espaloien kasuan, adibidez, parte hartu zuten emakumeek esan

zuten hemen jasotako auzoetatik haratagoko gai bat ere badela; hori dela‐eta, beharrizan horiek

aztertzeko prozesu zabalago baten baitako hasiera bezala planteatzen da hemen jasotakoa.

3. Espaloia BI‐623 errepidean Amaiterminen.

Diagnostikoaren lehen zatian, adineko emakume bi identifikatu ziren auzo honetan. Ez dira

beraien etxetik apenas irteten ez dutelako gidabaimenik, eta etxeak BI‐623 errepidera

ematen duelako. Adinekoak direnez, ez daude errepide horretan paseoan ibiltzeko bezain

bizi, eta etxe inguru‐inguruan dabiltza. BI‐623 errepidea laua da zati horretan, eta zati

batean espaloia jarrita emakume horiek bertatik paseatu ahalko lukete. Agian, auzoko

emakume gehiago ere animatuko lirateke. Aukerak aztertu beharko lirateke.

4. Espaloia BI‐634 errepidean Gerediaga eta Matiena lotuz.

Eskaera hori hainbat bidetatik helarazi da udalera aurretik ere. Aldundiarekin harremanetan

jarrita daude haren eskumenekoa delako. Aldundiak printzipioz argi berdea emana du,

baina auzoan bizi diren pertsona kopurua kontuan hartuta, ez du beregain hartuko horren

egikaritzea.

Emakumeek komentatu zuten ratioak ezin direla izan beti edozein kasutarako baliagarriak,

bestelako dimentsio batzuk ere hartu behar direla kontuan. Aipatu zen egun landa‐

eremutik kanpo bizi diren pertsonek gehiago paseatzen dutela landa‐eremuetatik bertako

auzotarrek baino. Eta ibiltzeko baldintza onak jarriz gero, ez dela auzokideetara mugatuko

erabiltzaileen profila; bertakoentzako onura izango da, baina ziur auzotik kanpokoak ere

joango direla bertara paseatzera, orain arte joaten ez zirenak ere. Kexu azaltzen dira zerbait

egiten denean biztanle kopurua izatea baldintza eta muga, baina beraien auzoetako

azpiegiturak ez dituzte beraiek bakarrik erabiltzen (bideak...); hori ez da ez neurtzen ez

kontuan hartzen.


85

5. Espaloia Mendiolan (udal‐mailako errepidea).

Harrobia itxi zenean, Atxartera arte errepidea konpondu, ur zikinen hoditeria sartu eta

espaloiak egiteko proiektu bat egon zela komentatu zuten emakumeek, bere egunean

prentsan irten zela; harrobien itxierarekin negoziatutako zerbait zela uste zuten. Bideak

asfaltatu ziren, baina gainerakoen berririk ez daukate.

Askotan, eskoletatik antolatutako irteerak bide horietatik jaisten dira. Jende asko erabiliko

luketela uste dute, eta auzokoek herrira modu seguruan oinez jaisteko aukera izango

lukete.

Espaloiak ez diren tarteko soluzioen inguruko eztabaida sortu zen, Abadiñoko landa‐

eremuko beste auzoetan hartutako erabakiak mintzagai hartuta.

Lurrean lerroak marraztea ez zuten gaizki ikusten ezer ez egitearekin alderatuta, baina ez

zitzaien iruditzen oso segurua.

Toki batzuetan, lerro horiek tarte uniformeak mantenduz kokatutako irtengune batzuek

markatzen zituzten, lurretik gorantza egiten zuten elementu beltz batzuekin. Hori ez zuten

egokia ikusten, ze oinezkoentzako segurtasuna kontuan hartuta lerroak margotuta

izatearen antzeko topatzen zuten, baina autoz gidatzerakoan arriskutsuak zirela uste

zuten, gauez batez ere ez ikustekotan istripua sor zezaketelako. Halako elementuek,

piboteek... islagailu ugari izan beharko lituzkete hori ekiditeko.

6. (Mendiolako) Galtzada konpondu.

Lehen lansaioan Mendiolakoa aipatu zen, baina bigarrenean komentatu zen Abadiñoko

hainbat auzotan zeudela galtzadak, “kanposantutik Gaztelura, esaterako”. Duten balio

historikoagatik garrantzitsua iruditzen zaie, baina gehienek ez dute lehentasun bezala

ikusten. Hala ere, eginbehar bezala jasotzearekin bat datoz.

Horren inguruan, emakume batek esan zuen ederra izan zitekeela galtzadak turismo

proiektu baten barruan eraberritzea, herriko ondasun hori ezagutzera emateko. Ibilbideak

egin zitezkeen.

7. Auzo‐taxiaren erabiltzaileen profilak zabaldu

Inguruko beste udalerri batzuetan existitzen da aukera landa‐eremuetako auzoetan bizi

den edonork auzo‐taxi zerbitzua erabiltzeko; ezberdintasuna da profilaren araberako diru‐

laguntza jasotzen duela bidaiak. Hau da, bidaia 10 eurotan balioztatuta baldin badago,

gidatzeko baimena ez duten 65 urtetik gorakoak, gutxienik, %33ko ezgaitasunen bat

egiaztatu dutenak, diru‐sarrera jakin batzuk baino txikiagoak dituzten familia‐unitateko

kideak edota osasun arrazoiengatik aldi baterako mugikortasun urria dutenak (medikuak

egiaztatuta) %80ko diru‐laguntza jasoko dute, 2 € ordainduko dituzte. Profil horietatik

kanpo gelditzen direnek, ordea, %50eko diru‐laguntza jaso dezakete, eta bidaia 5 €

ordaindu. Aukera hori existitzea onuragarria dela deritzote emakumeek, bertan bizitzeak

duen autoarekiko menpekotasuna dena delako arrazoiengatik norberak gainditu ezin

izatekotan, B plan bat izateko (haurrak eskolaz kanpoko ekintzetatik etxeratu, autoa

konpontzen dagoen bitartean beste aukera bat izan...).


86

8. Auzo‐taxiaren egutegia malgutu “igandean jokora bajatu ahal izateko”.

Norberaren autonomia‐ eta baliabide‐mailaren arabera, jazoera berdina oso ezberdina izan

daiteke; kapritxoa edo beharrizana izatearen aldea egon daiteke. Testuinguru horretan

kokatzen da auzo‐taxiaren egutegia malgutzeko proposamena.

Landa‐eremuan bizi diren adineko emakumeen sozializazio‐maila baxua da. Sozializatzeko

paradak ere bai, lehenagoko espazioak desagertzen baitoaz, atzetik berririk sortu gabe.

Beraien iruditerian ez du toki handirik aste bitarteko aisiak, erretiratuta egon arren ere.

Hortaz, asteburuak izaten dira mezatara joan, edota karta‐jokoan aritzeko elkartzeko

momentuak. Emakume askok ez dute plan horiek aukera bezala kontsideratzen nola joan

eta etorri ez dutelako, eta inor molestatzen ez ibiltzearren. Aukera hori izatea oso

garrantzitsutzat jotzen dute parte hartu duten emakumeek, landa‐eremuko emakume

adinekoentzako alde handia suposatu dezakeelakoan. Sozializaziorako momentu

horietarako aukera aste bitartean errekaduak egitera jaitsi ahal izateko aukera izatea

bezainbeste garrantzitsu edo gehiago dela kontsideratzen dute.

9. Auzotaxiaren ibilbidea birplanteatu: auzotik auzora?.

Egun zerbitzuak jasotzen dituen ibilbideak landa‐auzoetatik herriguneetarakoak eta

bueltakoak dira. Adinekoen harremanetan arreta jarri nahi badugu, ordea, alderdi

garrantzitsu bat dago: landa‐eremuetako emakumeek gainerako landa‐eremuetan izaten

dituztela beraien lagun eta senideetako asko. Emakume horiek beraien artean bisitatzeko

tresna interesgarria izan daitekeela uste dute, elkarri laguntasuna egiteko. Beraien

sozializazio aukerentzako neurri positiboa litzateke.

10. Argiztapena***

Argiztapenaren inguruko gaia ez da erraza izaten landa‐eremuetan. Hori dela eta, ekintza

zehatz bezala baino, talde‐hausnarketa bezala planteatu zen puntua.

Batzuek nahiago dute beraien etxerainoko bidea ez argiztatu; beraiek bidea ezagutzen

dute, eta asmo okerrekin hurbildu nahi dutenei ez diete bertara iristea errazten. Beste

batzuek, ordea, nahi dute beraien etxerako bidea argiztatuta izan.

Udaletik erabaki hori auzoka hartzea konplexua dela kontsideratzen da, eta ordenantza bat

dago norbere etxeko atean argi puntu bat jartzeko diru‐laguntzak arautzen dituena.

Lansaiora ordenantzaren kopiak eraman ziren; batzuek ezagutzen zuten jada, beste askok

ez.

Emakumeen artetik argi‐puntu horiek etxeetako instalazioarekin lotuta egoteko

beharraren inguruko zalantza planteatu zen. Egun panel fotovoltaikoekin argi‐puntu horiek

autohornitzeko aukera egon beharko litzatekeela uste dute.

Gainera, etxeetako sarrerak bezain garrantzitsu edo gehiago kontsideratzen dute

bidegurutzeetako argiztapena, sarrera‐irteerak ondo ikusteko. Buzoiak dauden tokietan

argi‐puntu bat ondo ikusiko lukete, eta bi proposamenak lotuz norbaitek adierazi zuen

interesgarria izango litzatekeela buzoiak bidegurutzeetan kokatzea.

Argiztapen beharra normalean lotuta egoten da mugitzeko egindako hautuarekin.

Motordun ibilgailuan mugituz gero, norberak bere bidea argiztatzen du, eta abiadura ere


87

pasozkoa da; oinez edo bizikletaz, ordea, ezberdina da. Hala mugitzen direnak dira

argiztapen beharra gehien sumatzen dutenak, aurrez aipatutako segurtasun‐

pertzepzioarekin lotuta. Eta era berean, eraginak dituen egitatea da; oinez dabilenak argi‐

nahia du, baina argi nahikoa ez egoteak emakume asko oinez ez mugitzea dakar.

AUZOETAKO BIZTANLEEN ZAHARTZEA

11. Bakarrik bizi diren adineko pertsonentzako janaria prestatzeko zerbitzua.

Landa‐eremuan adinekoen pisu‐espezifikoa altua da. Gero eta adineko pertsona gehiago,

orduan eta zaintza behar handiagoa. Eta zaintza horiek emakumeengan erortzen dira

normalean, batzuetan ordainduta, eta gehienetan ordaindu gabe (beraien senide, bikote

eta abarrek egiten dituztelako).

Hori dela eta, landa‐eremuan bakarrik bizi diren adineko pertsonentzako janaria

prestatzeko zerbitzua baliagarria iruditzen zaie. Modu zuzenean adineko pertsona horiei

eta modu zeharkakoan emakumeei laguntzeko modua dela kontsideratzen dute. Batek

udaletxeak lehenago herriko hiruzpalau jatetxerekin akordio bat zuela komentatu zuen,

halako zerbitzua eskaintzeko.

12. Adinari lotutako zaintzen inguruko ikastaroak: norbera zein besteak zaintzeko.

“Hori inportantea da, ez? Batez be norbera”. Zaintzen inguruko informazio eta formazioa

jasotzea oso beharrezkotzat jotzen dute. Saiora bertaratutako emakumeek argi ikusten

zuten pertsona zaintzailea zaintzearen beharra ere. Eta adinean gora egin ahala, bai beraien

burua zein ondokoena zaintzeko trebakuntza garrantzitsua iruditzen zaie: jarrera onak,

ohitura osasuntsuak, prebentzioa...

AUZOETARA BIZTANLE BERRIAK ERAKARTZEA

13. Egun existizen diren eraikinetan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera aztertu.

Diagnostiko dokumentu honetan jaso da landa‐eremuko emakumeentzat biztanle berriak

erakartzeak duen garrantzia. Etxebizitza‐eskaintzarekin lotura zuzena duela uste dute

gehienek. Hala ere, iritzi ezberdinak jaso ziren etxebizitza berri gehiago egitea

ahalbidetzearen inguruan; azken hamarkadetan eraldaketa gutxien jasotako auzoetako

biztanleek ez lukete begi txarrez ikusiko beraien etxe inguruan beste eraikin berriren batzuk

egitea, familia bakarrekoak beti ere, auzoaren estetika kontuan hartuta. Beste batzuek,

ordea, nahiago zuten eta eraginkorragoa kontsideratzen zuten egun existitzen diren

eraikinetan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera. Horretan denak etorri ziren bat.

Abadiñoko Hiri Antolamendurako Plan Orokorraren Aurrerapen dokumentua aurkeztu zen

2017ko uztailean. Plan hori da landa‐eremuetako etxebizitza kopuruaren inguruan zeresana

duen dokumentu nagusia; udalerria dokumentu hori idazten dabilela kontuan hartuta,

zuzenena litzateke aspektu hori bertan islatzea.

“Orain da momentua, aprobetxatu dezagun”.


88

ELKARGUNEAK, auzoetako bizitza.

14. Elkartzeko espazio( fisiko)ak sortzea.

Abadiñon, landa‐eremuko auzo bakarrean ageri da espazio propio bat duen auzo‐elkartea.

Onartu dute fisikoki elkartzeko tokia izateak baduela katalizatzaile funtzio argia beraien

ardurako gaien inguruan antolatzeko, eta hori oso onuragarria dela diote.

Aldiz, gainerako auzoetan ermiten inguruan izaten dira topaketak, izaten direnetan, beste

aukerarik ez dutelako.

Interesgarria izan liteke udalak landa‐eremuetako auzokideak elkarren artean biltzeko

espazioak errazteko izan dezakeen modua aztertzea. Bilerak egiteko tokia izatetik,

material jakina izateko tokira arte, hainbat dira aukerak. Biltzeak beraien arteko loturak

sendotzen ditu, sare kolektibo bat eratzea faboratzen du, eta beraien intereseko gaiak

elkarbanatzea konponbideak taldean bideratzeko. Eta behar izango balitz, eskaerak egin

edota erantzukizunak eskatzeko25.

Mendiolako Errekatxo elkartea eraikin publiko batean kokatzen da, adibidez, auzokideek

kudeatuta.

15. Udaleko programaketan kontuan hartu landa‐eremuko emakumeen interesak.

Landa‐eremuko emakumeek ez dute beraien burua bereziki islatuta ikusten eskaintzen den

udal‐programaketan. Intereseko gaiak iruditzen zaizkie batzuek, emakumeei zuzenduta

daudelako modu orokor batean, eta aterki horren pean denek dutelako kabida. Baina ez

dute sentitzen beraiengan pentsatuta ezer dagoenik.

16. Udaleko programaketan espazio ezberdinak kontuan hartzea.

Beraiek kontuan hartzen ez dituztela adierazten dien beste puntu bat ekimenak non

kokatzen diren da. Dena programatzen omen da Matienan edo Zelaietan, herriguneetan.

Hein handi batean ulergarria suertatzen zaie, baina uste dute egon daitezkeela zenbait

jarduera ez luketela zertan derrigor bi toki horietako batean izan behar. “Gauza asko,

esaterako, sukaldaritza ikastaro bat. Logika gehiago dauka hemen Mendiolan antolatzea

Zelaietan baino. Hau publikoa da, eta batzordeari eskaera formal bat eginda ez da arazorik

egoten aste bitartean baldin bada; arazoa asteburuetan egon daiteke, okupatuago egoten

delako”. Sendabelarrak identifikatzeko ikastaro bat, adibidez, edozein landa‐eremuko

auzotan egin zitekeen kasik. Deszentralizazio‐ariketa horiek oso positibotzat jotzen

dituzte.

17. Intereseko gaien inguruko topaketak erraztea: tertuliak, ibilaldiak, bazkariak…

Aurreko puntuekin lotura zuzena dauka horrek. Elkartzeko toki fisikorik izan ez arren,

ekimenek ere badute topaleku fisiko bihurtzeko aukera. Ongi ikusi dute beraien intereseko

25 Saioan modu espezifikoan atera ez zen arren, garrantzitsua litzateke bilera horietan emakumeen parte hartzea bermatuko lukeen neurriren bat sartzea, emakumeen ikuspegi eta ahotsak ere auzoetako egituretan presente egoteko.


89

gaien inguruan halakoak antolatzea, baina ea udaberrian zerbait antolatuz gero

bertaratuko liratekeen galdetuta, ez dute konpromiso hori hartu nahi izan.

Aurrerago garatuko da puntu hau.

TRANSMISIOA

18. Informazio‐trukea, auzoan bertako istorioak mantentzeko, ezagutzak.

Puntu honek interes handia piztu zuen, ohartu baitziren gaur egun ezagutzen transmisioan

eten bat zegoela, eta horrek kezkatzen zituen.

Ondorengoei pasatzea garrantzitsua da, noski, baina beraien artean ere ezagutzen truke

hori egitea oso ideia ona iruditu zitzaien. “Hori polita da, berriketaldi batean ikustea zer

dakigun aurreko belaunaldien eta gure auzoko kontuen inguruan”.

Topaketa horiek dokumentatzearen gaineko ardura ere azaldu zuen emakume batek:

“Baina hori nola lortzen da, transmisio hori garatzea? Zaila ikusten dut ez bada egiten

argazkien edo bideon bidez”. Interesa egotekotan, bideak topatuko genituela‐eta, gai

honen garrantziaren inguruko adostasun maila handia lortu zen.

19. Urtaro bakoitzarekin topaketa bat sortu.

Proposamen horrek asko harritu zituen, baina gero lotura handia ikusi zioten aurrez

aipatutakoekin: 17‐ Intereseko gaien inguruko topaketak erraztea eta 18‐ Informazio‐ trukea,

auzoan bertako istorioak mantentzeko, ezagutzak.

Urtaro bakoitzak ezagutzen transmisiorako aitzakia ugari sortu ditzake, eta horiek

emakumeen beraien intereseko ekimenen bueltan antolatu: sasoiko uztak, errezetak,

ohiturak, erritoak, istorio eta kondairak... Urtaro bakoitzak badu puntu horietako

bakoitzaren inguruan bere ekarpena.

Lan‐ildo natural eta erakargarria topatu zuten.

20. Auzo‐bideen berreskuraketa.

“Auzoetan oinezko bideak zeuden lehen, umeak‐eta eskolara joateko”.

Ondare immaterial bezala jasota izateko interesgarria iruditu zaie, baina ez dute lehentasun

bezala ikusten. Are gehiago, gatazka‐iturri ere izan daiteke agian, lehengo eta oraingo

egoerek zerikusirik ez dutelako: lehen, ez zegoen hesirik, eta erabilerak markatzen zituen

bideak. Egun, jabetza partikularrak hesituta daude, auzo‐bideak ez dira erabiltzen eta

galtzen doaz. Baina bizimodu eta logika zehatz baten baitan kokatzen zirenez, ez dakite

egungo lur‐jabeek nola ikusiko luketen beraien lurretatik auzo‐bide bat zetorrela esatea.


90

LEHENTASUNAK

Ekimenak aztertu ondoren, lehentasunak ezarri ziren.

Maila berean, ekimenik bozkatuenak 2‐ Buzoiak dauden tokietan auzo‐mailako erabilerarako

panelak jarri eta 13‐ Egun existitzen diren eraikinetan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera aztertu izan

ziren. 2 ekimenari argiztapena gehitzea adostu zuten, 10 ekimenean azaldutakoarekin lotuta.

Jarraian, 18‐ Informazio‐trukea, auzoan bertako istorioak mantentzeko, ezagutzak izan zen ekimenik

bozkatuena, eta hirugarren tokian auzo‐taxiari lotutakoak: 7, 8 eta 9 ekimenak. Alde txikia egon zen

guztien artean, eta era argian ekimen horiek izan ziren emakumeentzako lehentasunezkoak,

gainerako denak interesgarritzat jo arren.

INTERESAK

Banakako elkarrizketetan eta lansaio kolektiboan landa‐eremuko emakumeentzat interesekoak

ziren gaiak jaso ziren, Berdintasun Arloak etorkizuneko ekimenetan kontuan hartzeko. Denen

bateratzea azaltzen da jarraian:

○ Emakumeak elkarrekin ibiltzera joateko taldea.

○ Aurrekoarekin lotuta, irteera puntualak emakumeak elkarrekin ibiltzera joateko26.

○ Pertsona nagusien zaintzen inguruko ikastaroak: norbera eta besteak. Etxean bizi

direnen artean nola gauzatu zaintzak asko interesatzen zaie.

○ Adinekoentzako bideratutako ekintzak: adimena aktibo nola mantendu

erakusteko hitzaldiak, nola bizi hobeto, gimnasia edo arriskurik gabeko

luzaketak... beraien egunerokotasunean aplikatu ahal izateko.

○ Ergonomia‐ikastaroak: etxeko eta ortuko lanetarako.

○ “Txapuza” ikastaroa: komuneko zisternari ura dariola eta nola konpondu, koadroak

nola eskegi...

○ Kozinatzearen ingurukoak, eta bereziki elikagaien kontserbazio‐metodo

ezberdinen ingurukoak: izozketa, eraldaketa, fermentazioa...

○ Elikadura osasuntsuarekin lotutakoak.

○ Landare eta loreen ingurukoak: sasoiak, trataerak, espeziak eta beraien

erabilerak...

○ Aurreko puntuarekin lotuta, tokiko landareak ezagutzeko tailerra: sendabelarrak,

sukalderako erabiltzekoak, usaintsuak, apaingarriak... Eta horien erabilera eta

aplikazioak: infusioak, ukenduak...

26 Agian, aukera hau egingarriagoa litzateke ekimen puntualetara bertaratzeko prest daudelako, baina jarraitasun bat eskatzen dien talde bat sortzeko borondaterik ez da ageri oraingoz.


91

BERDINTASUN ARLOTIK KONTUAN HARTZEKOAK

Aurreko ataletan aipatu da ikastaro edo ekimenak, beraien ezaugarrien arabera, deszentralizatzeko

aukera. Hala ere, Matiena eta Zelaietaren artean, landa‐eremuko emakumeek egokiago topatzen

dute Zelaieta, auzoetatik antzeko distantziarago dagoela uste dutelako. Beraien intereseko

ekimenen bat bietako batean egitea hautatu beharko balute, Zelaieta hautatuko lukete.

Horrez gain, ekimenak gauzatzeko ordutegi aproposa iruditzen zaie arratsaldeko 17:30ak. Ordu

horretatik aurrera izan zitekeen, baina iraupena kontuan hartuz: 19:30‐20ak inguru bukatzea

komeniko litzateke.


92

ELORRIO

Lehen saio kolektiboa

Urriaren 17an gauzatu zen lehenengo saioa, Gazeta auzoko Lagunarte Kofradian. 18 emakume

bertaratu ziren, herena aurretik banaka elkarrizketatutakoak. Hortaz, 12 emakume berriren

ekarpenak jaso zituzten egun horretan landutakoek.

Emakume horietatik %39 40 urtetik beherakoa izan zen, %16,7 41‐54 urte bitartekoa, herena

(%33,3) 55‐65 urte bitartekoa eta gainerako %11 65 urtetik gorakoa. Iguriatik, Mendrakatik eta

Zenitatik hiruna emakume etorri zen (% 16,7+16,7+16,7), Elorrioko herrigunetik gertu dauden

baserrietatik beste bi (%11) eta gainerakoak, parte‐hartzaileen herena, Gazetatik (%33,3).

Jatorriari dagokionez, herrian bertan dute jatorria zazpik (%38,9), eta horietatik hiruk bizi diren

auzoan bertan (%42). Hiru emakumek eskualdeko beste herri batean dute jatorria (%16,7), beste

batek Bizkaian (% 5,6), beste bik EAEko beste herri batean (%11), beste batek Nafarroan (%5,6), eta

gainerakoek Amerikan (%22,2).

Emakumeen ia herenak 5 urte baino gutxiago daramatza auzoan bizitzen (% 27,8), %38,9ak 5‐20

urte bitartean, eta gainerakoek (% 33,3) 20 urtetik gora.

Bost gai planteatzen dira horien inguruan taldean hausnartzeko eta proposamenak egiteko;

horietako bakoitzaren azalpen hedatua aurreko atalean aurkitu daiteke.

1– AUZOEN ZAHARTZEA

Bildutako emakumeen artean positibotzat jotzen dira landa‐eremuan bizitzeak dakartzan

lasaitasuna eta bizi‐kalitatea, baita modu potentzialean gertuko harremanak izateko duen aukera

ere. Negatibotzat jotzen da, ordea, bertan sarri topa daitekeen bakardadea, eta beraientzako

larriena da auzoen husterako joera.

Balio‐aldaketa drastikoak, landa‐eremuko zenbait gunek teknologia berrien seinalea jasotzeko

eragozpenak edota jende gaztea erakartzeko zailtasunak aipatu dira arrazoietako batzuek bezala.

Lehentasunezkoa topatzen dute erraztasunak eskaintzea gazteak landa‐eremuan bizi daitezen,

horren aldeko politikak egitea. Proposamen ugari jaso dira horretarako laguntzak sustatzearen alde.

Proposamen bat jaso da etxeak egin ahal izatearen alde ere. Emakumeetako batek aipatu du, bere

ustean, landa‐eremuetara kanpotik etortzen direnek bai etxe berriak zein lehengoak hesiz edo

hormaz inguratzen dituztela. “Baserritako istorioa izan da baserria zerbait irekia izan dela, eta

zerbait behar zuenak sartu zitekeen nire baserrira. Orain ez, orain heltzen dira beraien kotxeetan

beraien baserrietara eta ez dira komunikatzen. Hori zerbait modernoa da, ez doa baserrien

esentziarekin”. Bere iritziz, proposamena gehiago izan beharko litzateke erraztasun horiek auzoko

jende gaztea bertan gelditzeko izatea.

Landa‐eremuaren esentziaren inguruko hausnarketa horren harira, beste emakume batzuek gehitu

dute horrek pertsonarekin duela zerikusi handiagoa: jatorria dena dela, batzuek irekiagoak dira eta

ingurukoekin erlazionatzeko hautua egiten dute, eta beste batzuk uharte batean bezala bizi dira,

ingurukoekin inongo harremanik izan gabe. Herrigunean jatorria duen eta orain landa‐eremuan bizi

den emakume batek aipatu du berak aldaketa hori orokorra dela uste duela; bera txikia zenean,


93

herriguneetako etxeak ere irekita egoten zirela, eta orain han ere ez dela halakorik jazotzen jada.

“Antes en el área urbana también vivíamos todos juntos, nadie cerraba la puerta. Ahora sí. No es

solamente algo que ha cambiado el área rural. Toda la sociedad ha cambiado, los que hemos venido

de la calle a los barrios cerramos las casas, pero porque en todos los sitios se ha cerrado, nos hemos

aislado. Para relacionarnos no depende solamente de las paredes, sino del querer relacionarnos”.

Bertaratutako emakumeetako bat errentan bizi da hainbat apartamentu aterata dituen baserri

batean. Baserrietan egun baimendutakoak baino etxebizitza gehiago ateratzeko ahalmena izatea

oso onuragarritzat jo dute. “Niretzat ideia ona da. Gure baserria oso handia da, hainbat etxebizitza

ateratzeko aukera ematen du. Hiru seme alaba izanez gero, adibidez, ezinezkoa izango litzateke

eurak bertan geratzea gaur egungo araudiari jarraituta; espazio aldetik posiblea izango litzateke

ordea, eta biztanle berriak finkatuko lirateke.”

Gai honekin lotuta, zuzeneko lotura duen beste aspektu bat ere azaleratu zen, bizi guztian auzokoak

direnen eta kanpotik auzora bizitzera etorri direnen arteko aldea. “Gure auzoan, adibidez, kanpotik

etorri garenak gara komunitatea sortzeko ahaleginean ari garenak. Betidanik bertan bizi izan

direnak mesfidatiagoak dira parte hartzerako orduan”. “Beste arraza batekoak gara, kalekoak eta

landa eremukoak”.

Ezberdintasun horrek badu auzoen zahartzearen inguruko puntu honekin zerikusirik, auzoetako

zaharrenak emakumeak direlako, eta kasu askotan, ematen diren saretze dinamiketatik kanpo

mantentzen direlako “bizi guztikoekin” bakarrik erlazionatzen direlarik: adineko beste emakume

batzuek edo horien seme‐alabak.

Muga hori malgutu litekeen aztertzea baliagarria litzateke, bi norabideetan onura nabarmenak

eragingo bailituzke.

Orokorrean beharrezkotzat jotzen dute, baina adinean gora egin ahala gehiago, auzokideen arteko

saretzea, denen artean auzoa bizitzeko toki erosoagoa bihurtzeko. Aurrez aipatutakoarekin lotuta,

“Auzoak husten doazen heinean, elkartasun gutxiago dago”. Sare horiek sortu eta sendotu ahal

izateko, gainera, auzo‐mailako komunikazioa landu beharra dagoela kontsideratzen dute.

2– MUGIKORTASUNA

Mugikortasunaren gaia planteatzerakoan, alderdi nagusi bi hartu behar dira kontuan: emakumeek

egindako mugitzeko hautua (oinez, bizikletaz, motordun ibilgailuz), eta auzo bakoitzak dituen

ezaugarriak.

Motordun ibilgailu batekin ibiltzeko hautua eginez gero, auzoak ondo komunikatuta daudela esan

daiteke, eta ez dagoela landa‐eremuko etxebizitzetara iristeko arazorik. Hala ere, alde handia dago

errepideen ezaugarriak kontuan hartuta.

Bizikletaz mugitzeko hautua ez dute askok egiten, egun ez baitago horretarako baldintza egokirik.

Eta batzuek oinez ibiltzen dira, baina kexu dira toki gutxitan dagoelako segurtasunez eta arriskurik

gabe ibiltzeko aukera.

Motordun ibilgailuaren erabilerari lotuta, emakumeek gainerako senideak garraiatzeko duten

rolaren aurrean “familia‐taxi” direla komentatu dute, udaleko auzo‐taxi zerbitzuarekin paralelismo


94

bat eraikiz. Paper horrek gainkarga handia eragiten die, eta lotura, eta areagotu egiten da zenbat

eta menpekotasuna duten pertsona gehiago izan etxean.

Landa‐eremuan gidabaimena eta autoa izanez gero ondo, baina bestela motordun ibilgailua duen

beste pertsona batekiko menpekotasuna erabatekoa dela adierazi dute: erosketak egiteko,

medikuarengana joateko... Pertsonen autonomian eragin zuzena duela diote, batez ere adinekoen

autonomian; zahartzaroa latzagoa da landa‐eremuan mugikortasunari dagokionez.

Egoera horrekin lotura zuzena duten hainbat gai nabarmendu dituzte. Batetik, indibidualismoa:

bakoitzak bere kotxea eta bere erritmoak omen ditu. Baina, agian, eragozpen handiegirik gabe

auzokideren batzuen ibilbideek bat egin dezakete, edota adinekoen joan‐etorrietarako (edo

mandatuetarako) baliagarriak izan litezke. Auzokideen arteko komunikazio falta adierazi dute, eta

udaleko auzo‐taxi zerbitzuarekin lehiatu gabe (zerbitzu hori izatea beharrezkoa dela uste baitute),

beraien arteko antolaketa bat existitu litekeela.

Horretarako, auzoetako sareak sortu edo aktibatzeko, auzo‐arduradunaren figura aipatu dute,

antolamendu eta koordinaziorako. “Sareak sortu auzotarren artean, beharra dutenak laguntzeko.

Udalari eskatzen dizkiogu gauza pila bat, baina auzotarren artean ere lagundu gaitezke. Zaharrei

edo dependentzia egoeran direnei laguntzeko, komunitate moduan funtzionatuko duen sare bat

sortu daiteke. Edo umeak bajatzeko: zergatik egongo gara familia bakoitza bereak bajatzen

ordutegi berdinean? Edo erresidentziatik pelukeria zerbitzua asteartero auzora igotzea eskatzeko

eta koordinatzeko. Igual gauza batzuk udalak antolatu ahal ditu, eta beste batzuk auzotarren artean

antolatu ditzakegu”. “Horretarako ondo egongo zen auzo bakoitzeko beharrizanak detektatzea, eta

gure artean antolatzea, jakiteko gero zer eskatu udalari eta zer egin gure artean”. “Auzo bakoitzak,

gainera, beharrizan eta potentzialtasun espezifikoak ditu”. Emakume batzuen familia‐taxi rola apur

bat partekatzeko modua izan daiteke agian, pixka bat arintzeko.

Garraio publikoarekin edota motordun ibilgailu partikularretik haratagoko bestelako mugitzeko

ereduekin harremanean, Iguariako auzokideek N‐636an autobusaren geraleku bat eskatu zuten,

Arrasatetik Bilborantz doan autobusa erabili ahal izateko auzotik herrira joateko.

Horrez gain, auzoetatik oinez edo bizikletaz mugitu ahal izateko bideak egokitzea eskatu zuten;

behintzat, horren inguruko azterketa batekin hastea.

Mugikortasunarekin lotuta, gai garrantzitsu bat hauteman da Elorrioko landa‐eremuko zenbait

auzotan: modu orokortuan erabiltzen ditugun geolokalizaziorako baliabideak ez daude ongi

erreferentziatuta. Bideak ezagutzen dituztenentzat litekeena da egunerokotasunean horrek

eraginik ez izatea, baina larrialdi‐egoera baten aurrean funtsezko gai bat da. Saioan, hala jaso zen

gainera: “En Mendraka sacamos a una chica en fiestas que había estrenado el coche y terminó en un

sitio en el monte del que tuvimos que rescatar, porque el GPS le mandó por ahí”. “Eroskiko kamioi

asko auzo bideetatik sartzen dira beraien GPSek hortik bidaltzen dituztelako, eta askotan

maniobrak egin ezin dituzten tokietan bukatu dute. Bihotzekoak hilda hil zen horrelako egoera

baten amaitu zuen kamioilari atzerritar bat duela urte batzuk”. 2011. urtean baserri bat erre zen

suhiltzaileak etxea topatu ezinik ibili zirelako, GPSak okerreko bidetik bidalita.

Emakume batek laguntza eskatuko balu, laguntza ematera datozenek ingurua ezagutu ezean galdu

eta bidean asko berandutzeko aukera handia dago; hori oso arriskutsua izan daiteke.

Eta, puntu horrekiko oso gertu, beste kontu bat: baserrien seinaleztapena. “Ni beste eskualde

batetik nator, eta han baserri guztiak seinaleztatuta daude. Hemen ez dakit zer gertatzen den. Eta

oso inportantea da ze anbulantzia bat eskatuz deitzen duzunean baserriaren izen zehatza esan


95

behar duzu, ez gutxi gorabehera”. Ez dute ulertzen nola dauden baserriak seinaleztatu gabe.

Gainera, bertakoentzako ere erabilgarria izango litzatekeela diote: “Gaur egun guk ez dakizkigu

gure auzoan dauden baserrien izenak”.

Argiztapen egokiaren beharra ere aipatu zen.

Auzo-taxia

Penaz hartu du batek auzo‐taxiaren erabilera baldintzak aldatu izana, profil jakin batzuei erantzuten

ez dieten biztanleek 5 euro ordaindu behar dutelako orain bidai bakoitzeko. Asko iruditzen zaio, eta

ez da bakarra izan. Gai horri buelta bat eman beharko litzaiokeela uste dute.

Auzo‐taxiaren inguruan honakoak proposatu dira: auzo‐taxiaren prezioa jaistea (5 euro ordaindu

behar dituztenen kasuan), auzo‐taxiaren ordutegi eta egutegia zabaltzea eta jaietan auzo‐taxia

gauetan egoteko aukera.

3– ELKARGUNEAK

Elkarguneen inguruko hausnarketan, lehenago izan ziren eta gaur egun ia galduta dauden hauek

aipatu ziren: auzoetako iturriak, jai egunak, ohiturak (elkarrekin meriendatzeko gelditzea...), eta

etxeak. Gaur egun, etxebizitza auzokideen elkargune natural bezala galzorian dagoela nabarmendu

zuten.

Positibotzat dute elkartzea, sozializatzeko eta elkarbanatzeko aukera eskaintzen baitie: “cosas,

ideas, momentos de alegría y tristeza”. Momentu horiek, “momentos que aportan mucho a tu día”

direla esan dute.

Elkartzeak auzokoen arteko harremanak sendotzen ditu, eta horrek eragin positiboak ditu

beraiengan: elkar ezagutza, ekintzak antolatzea, “auzoa egitea”.

Gaur egun paseoan edo auzoko jaietan egiten dute topo gehienbat, eta horrez gain elkartzea

faboratzen duten ekintzak dira urtean zehar antolatzen diren bestelako ekimenak (Santa Ageda

kantaldia, bazkariak...) eta auzolanak.

Hala ere, ez dituzte elkarguneak idealizatzen, auzo bakoitzeko egoera ezberdina den arren.

Elkartzeek kudeaketa bat dakarte berekin, ardura hartzen duen pertsona bat edo batzuk egoten

dira, eta batzuetan ze puntutara arte merezi duen galdetzen diote euren buruei. “Gure auzoan

gauzak antolatzen eta antolatzen ibiltzen ginen elkar ezagutzeko, harremanak sortzeko, eta puntu

batera iritsi ginen: hainbesteko esfortzu eskatzen badigu elkartzeak eta ekintzak antolatzeak,

naturaltasunarekin ez bada irteten, benetan merezi du? Azken aldian gauza xumeagoak antolatu

ditugu, eta horregatik ez du esan nahi harremanak sendotzeari itxi diogunik”. Horren harira, beste

batek: “Nik igual ez dut ikusten artifizialki behartzearena elkartzea. Gure auzoan txoko honek asko

lagundu du, auzo oso handia delako. Baina beste leku batzuetan artifizialki sortzearena ez dut

ikusten”. Eta beste batek: “Baina topagunerik ez dagoen auzoetan artifizialki indartu beharra dago,

ze bestela ez zara elkartzen”.

Auzolana ere mintzagai izan zuten. Zenbait auzotan antolatzen dituzte, eta elkargune

garrantzitsutzat dituzte. “Niretzat auzolana oso inportantea da. Azken urteetan indartu den gauza

bat da. Hasieran oso arraroa zen, harremanak pixka bat behartuak zirelako, baina orain oso natural


96

irteten da. Utzita zegoen zerbait izan da, berreskuratu dena. Baina pertsona bati esker lortu da,

pertsona bat hasi zen: benga, bazterrak garbitu behar dira”. Auzolana antolatzeko whatsapp talde

bat daukate hainbat auzotan, eta behin lanak bukatuta hamaiketakoa edo bazkaria egiten dute

elkarrekin. “Emakumeen rola hamarretakoa prestatu eta zerbitzatzea da nagusiki”.

Proposamenetan elkartzeko toki fisikorik ez daukaten auzoetan elkarguneak sortzea, eta toki

fisikoez gain intereseko dituzten ekimenak antolatzea jaso ziren; ekimen horiek ez lukete toki fisiko

batekiko menpekotasunik, planteatutako jardueraren arabera espazio ezberdinetan izan zitezkeen.

Baina, horrek ez du ordezkatzen toki fisikoaren beharra.

4– KOMUNIKAZIOA

Telefono adimendua izan eta bat‐bateko mezularitzarako aplikazioak dituztenentzako udaletik zein

berdintasun sailetik antolatzen diren ekimenen berri izateko biderik zuzenena hori da, edo posta

elektronikoa; onartzen duten arren auzoko emakume askok bide hori erabiltzen ez dutela. Gainera,

etxeko internet‐estaldura eskasa da auzo gehienetan.

Eta, gezurra badirudi ere, ahoz ahokoak ez du orokorrean funtzionatzen, lehenagotik harreman

handia duten auzokideen artean ez bada. Autoa eta autonomia dutenen kasuetan gehienak

autoetan mugitzen direlako gertatzen da hori, eta oso gutxitan elkartzen direlako; eta adinekoen

kasuetan, ez direlako beraien etxeetatik asko irteten eta (berriz) modu naturalean elkartzeko tokirik

ez dutelako.

Gauzatzen diren ekintzen inguruan landa‐eremuko emakumeak informatzeko modu on bat toki

egokietan panelak jartzea dela iruditzen zaie.

“Tener acceso a la comunicación e integrarla a los grupos” berebizikoa dela kontsideratzen dute.

Orokorrean, inguruko eta auzokideen artean komunikazio falta dagoela uste dute.

5– TRANSMISIOA

Aurreko puntuarekin lotuta, “La relación genera comunicación, y la comunicación conocimiento”.

Transmisiorako behar‐beharrezkoa da harremana. Auzoan jende nagusia bizitzeak esperientzia eta

jakintza handiko pertsonak gertu izatea suposatzen du emakumeen esanetan: auzoaren eta bertako

lekuen ezagutza daukate, “historia dute beraiengan”. “Lehengo bizimoduaren ezagutza zabala

daukate: ohiturak, kontuak, landareak, lantresnak, aroak, uztak...”. Auzora bizitzera etorri den

jendeak interes handia izango luke auzoko gainerako emakumeekin harremantzeko, eta gustu

handiz adituko lituzkete adineko emakumeen kontuak. Topaketa hori modu naturalean ematen ez

dela eta, emakume batek zera esan zuen: “Auzoko jende nagusia prest dago bere ezagutza

elkarbanatzeko, baina bertara bizitzen doan jendea prest egon behar da galdetzera joateko”.

Auzokideen arteko komunikazioa sustatzea proposatu zen.


97

Bigarren saio kolektiboa

Azaroaren 7an gauzatu zen bigarren saioa, Gazeta auzoko Lagunarte Kofradian. 11 emakume

bertaratu ziren, horietatik bost aurretik banaka elkarrizketatutakoak (%45). Gainerakoen artean, lau

lehenengo lansaio kolektibora etorri ziren, eta bi ez. Bi emakume berriren ekarpenak jaso zituzten

egun horretan landutakoek.

Emakume horietatik lau 41 urtetik beherakoak izan ziren (% 36,4), hiru 41‐54 urte bitartekoak (%

27,3), beste hiru 55‐65 urte bitartekoak (%27,3) eta gainerakoa 65 urtetik gorakoa (%9).

Iguriatik eta Gazetatik hiruna emakume etorri zen (% 27,3+27,3), Zenitatik bi (% 18,1), San

Agustinetik, Berriozabaletatik eta Elorrioko herrigunetik gertu dagoen baserri batetik bana (%

9,1+9,1+9,1).

Jatorriari dagokionez, herrian bertan dute jatorria bostek (% 45,5), eta horietatik bik bizi diren

auzoan bertan (%40). Hiru emakumek eskualdeko beste herri batean dute jatorria (% 27,3), beste

batek EAEko beste herri batean (% 9), eta gainerakoek Amerikan (% 18,2).

Emakumeen ia herenak 5 urte baino gutxiago daramatza auzoan bizitzen (% 27,3), % 45,4ak 5‐20

urte bitartean, eta gainerakoek (% 27,3) 20 urtetik gora.

Lehen lansaioan landutako gaien inguruan jasotakoetatik, ekintza zehatzen proposamenak aztertu

ziren horiek osatu, balioztatu edo ezeztatzeko. Horrez gain, ekintza horien gauzatzea noren

eskumena zen aztertu zen, eta zein denbora‐tartetan egin ahalko liratekeen.

Ondorengo irudian laburbiltzen da:

7 Irudia: Diagnostikoko ekintzak garatzeko eskumena, eta denbora‐aurreikuspena. Bigarren saio kolektiboa.

Jarraian, zenbaki bakoitzari dagokion diagnostikoko ekintza bakoitza jasoko da, bere

azalpenarekin. Goiko irudiko ekintzak, taldean balioztatu ondoren, adostasunez kokatu dira.

GAUR ardatzean kokatutako ekintzak, borondate politikoa egonez gero, momentuan bertan

martxan jarri daitezkeela kontsideratzen direnak dira.

Emaitzen grafikoan Udalaren eta BFAren arteko marratik oso gertu kokatu da 5 ekintza, eskumena


98

udalaz gaindikoa izan arren, gai horren inguruko jarraipena egiteko ardura duelako.

4ekintzak mota ezberdinetako bideak jasotzen ditu bere baitan. Udalerriko bideen egungo

egoeraren azterketa eta horiek egokitzeko proposamenak egitea udalaren eskumena izan daiteke,

baina beraietan esku‐hartzeko bideen mailaren arabera egokituko zaio eskumena erakunde bati

edo beste bati.

13 ekintza Udalaren eta BFAren arteko ekimena izan daiteke, eta 16 ekintza udaletik gorago ere

kokatu beharko litzatekeen arren, udalak bere eskumenaren arabera ekitea eskatzen da.

Orokorrean, kontziente dira ekimen batzuk irudian kokatzen diren denbora tartea baino handiagoa

igaroko dela gauzatu orduko, baina hala jasota gelditzea nahi zuten, “gehiegi ez atzeratzeko”.

Denboran gehien luzatuko direnen izapidetze asko gaurdanik hasi daitezkeela uste dute, eta hori

eskatzen dute.

KOMUNIKAZIOA

Landa‐eremuko emakumeek udaletik, eta bereziki berdintasun sailetik, antolatutako ekimenen

berri izatea funtsezkotzat jotzen da beraien interes eta onurarako izan daitezkeen jardueren berri

izateko. Maila pertsonalean beraien bizitza hobetzeko, edota gainerako emakumeekin elkartu eta

saretzeko aukerak eskaini diezazkiekete ekimen horiek. Konexio horietatik beraien autonomia eta

zaintzarako bidean aliantza berriak topatu ditzakete.

1. Auzoetako whatsapp/telegram taldeak sortu.

Adimendun telefonoa izanez gero, neurri hori kontsideratzen dute udal‐mailako zein

auzoko ekimenen berri izateko modurik eraginkorrena.

2. Buzoien ondoko tabloiak auzo‐mailako erabilerarako zati bat izan dezatela.

Landa‐eremuko emakume guztiak kontuan hartuta, neurri hori kontsideratzen dute

demokratikoena udal‐mailako zein auzoko ekimenen berri izateko, izan adimendun

telefonoa eta internetera konexioa edo ez. Paneletako informazioa gehien‐gehienek

irakurriko lukete, “buzoi ondoan bai ala bai gelditzen garelako posta jasotzera”.

Hala ere, komunikazio bide horretan kontuan hartu beharreko hainbat kontu hauteman

dira: tabloi horiek ez omen daude auzo guztietan (Besaiden, adibidez). Beste ekintza bat

gehitu da hortaz: 2.1‐ Falta diren auzoetan tabloiak jartzea.

Auzo batzuek sarrera bat baino gehiago dituzte, eta bakarrean dago tabloia; auzoaren

beste zatian bizi direnentzako ezer izango ez balute bezala da, ez baitira sekula hortik

pasatzen. “Beraz, ondo egongo zan bi sarreratan egotea panela” (Igurian eta Gazetan,

adibidez).

3. Auzoetako komunikazio‐estrategiak artikulatu eta kudeatu.

“Auzuneetan auzo‐kontseiluak ditugu eta auzoko alkateak ditugu; honelako kontuak bere bitartez kudeatu beharko genituzkeela uste dut”. Auzo‐kontseiluen figurak ezberdin

funtzionatzen omen du auzoaren arabera, emakumeetako batzuek beraien auzoan

zegoenik ere ez jakiteraino.


99

“Auzo alkatea zen arduratzen zena informazioa auzo guztira zabaltzeaz”, bera baitzen

auzoa eta udalaren arteko mintzaidea.

Auzo bakoitzean figura hori zertan den jakitekotan gelditu ziren, artikulatze eta kudeaketa

horretarako egun ze baliabide eta azpiegitura izan ditzaketen ezagutzeko.

MUGIKORTASUNA

Mugikortasuna genero ikuspegiarekin aztertuz gero, herriguneetan gizon eta emakumeen artean

aldea dagoela argi dago: emakumeek mugikortasun eredu konplexuagoak jarraitzen dituzte,

intermodalagoak. Gizonak baino gehiago mugitzen dira garraio publikoz zein oinez eguneko

momentu ezberdinetan. Ez dira ibilbide linealak izaten, joan‐etorriak oraindik askok beregain duten

rol sozialari dagozkion gainerako jarduerekin osatzen baitituzte (lanera joan bitartean haurrak

eskolan utzi, beraien kargu duten adinekoa medikuarenera lagundu ondoren erosketak egin...).

Gizonezkoen bidaiak zuzenagoak izaten dira orokorrean. Aspektu horrek badu bere isla landa‐

eremuan ere.

Horrez gain, emakumeen mugikortasunaz ari garenean gakoa den elementu bat izan behar dugu

kontuan: bide‐segurtasuna (izan benetakoa edo sumatutakoa). Horren arabera eraiki edo

deseraikiko dituzte ibilbide eta ohiturak, eta hainbat faktorek osatzen dute: segurtasun fisikoaren

sentsazioa, argiztapen egokia, eguneko ze ordu den, garbitasuna, ze pertsonekin gurutzatzen

diren... Garraiobide ezberdinen inguruko ebaluazioak egiterakoan, konplexutasun geruza horiek ez

dira aintzat hartzen. Zaintzen inguruan mugikortasun‐eredu oso bat eratzen da: haur‐kotxeek eta

gurpildun aulkiek irisgarritasun baldintza zehatzak behar dituzte mugikortasuna bermatzeko,

makuluekin dabiltzanek, mugikortasun arazoak dituzten adineko pertsonek... Motordun ibilgailuak,

bizikletak edota oinezko osasuntsuak ditugu gure buru‐eskemetan mugikortasunaz mintzo

garenean, baina oso azaleko planteamendua da hori, egoera zaurgarrian egon daitezkeen pertsona

asko kanpoan utzi dezakeena.

Hori dela eta, eskala txiki eta garrantzitsu horretan jarri da fokua. Herrian beste hainbat halako toki

eta egoera egongo dira ziurrenik, baina lan honen helmena eta baliabideak medio, emakume parte‐

hartzaileen bitartez jasotakoa da ondoren azaldutakoa; ez da udalerriko landa‐eremuetako

azterketa xehe baten emaitza.

4. Bide eta ibilbideen azterketa auzoetatik (herrigunera) oinez edo bizikletaz mugitu ahal

izateko.

“Ez dago natur biderik, ez dago loturarik”. Auzo batzuek herrigunetik urrun daude, eta agian

zaila izango litzateke lotura horiek egitetik hastea, baina beste batzuek ez daude hain urrun,

eta gaur egun ez da aukera bat bezala kontenplatzen oinez edo bizikletaz bertaratzea. Ez

dago bide egoki ez segururik.

Auzoetan bertan ere, kasu gehienetan, ez dago etxetik etxera joateko (auzo barruan

ibiltzeko) autoz ez den beste moduen arrastorik: bidegorria, oinez bidea, espaloia,

bazterbidea... Eta bide horietan motordun ibilgailuak dira nagusi, lehentasunezkoak.

Auzo barruetan, auzoen artean edota auzoetatik herrigunera mugitzeko, bestelako aukerak

aztertzeko beharra ikusten da. Gainera, onura orokorra izango litzateke, landa‐ eremuetan

paseorako leku egokiak hautematen direnean auzo horietatik kanpoko bizilagun ugari

gerturatzen baita ibiltzera.


100

5. Igurian autobus geralekua

“Nik ez dut ezagutu, baina uste dut lehen bazegoela autobus geralekua”. “Guk daukaguna

da kristoren errepide nazionala, kristoren trafikoa. Ni lehen oinez etortzen nintzen herrira,

edo umeak bizikletan joaten ziren eskolara; orain ezinezkoa da”.

Beharrezkoa eta egingarria ikusten dute Igurian Arrasate‐Bilbo ibilbidea egiten duen

autobusak geralekua izatea (Bizkaibuseko A3923 linea). Egun garraio publikoarekin

herrigunera heltzeko aukera bat bezala ikusten dute, emakumeen familia‐taxi rola arintzen

lagundu ahalko lukeena batetik, eta autorik edo gidabaimenik ez duten emakumeen

autonomia gehituko lukeena bestetik.

Gainera, semaforo bat jartzeko zirela ere komentatu zuten: “Nik entzun nuen 2019rako

semaforo bat jartzeko asmoa zegoela”. “Kotxearekin irteteko ere oso zaila dago”.

Saioan, udalak geraleku hori egin ahal izateko bilerak hasi dituela jakinarazi zitzaien, eta

berriz ere galdetuko zela ea nola dagoen tramite hori.

6. Argiztapena***

Argiztapenaren inguruko gaia ez da erraza izaten landa‐eremuetan. Hori dela eta, ekintza

zehatz bezala baino, talde‐hausnarketa bezala planteatu zen puntua.

Batzuek nahiago dute beraien etxerainoko bidea ez argiztatu; beraiek bidea ezagutzen

dute, eta asmo okerrekin hurbildu nahi dutenei ez diete bertara iristea errazten. Beste

batzuek, ordea, nahi dute beraien etxerako bidea argiztatuta izan.

Udaletik erabaki hori auzoka hartzea konplexua dela kontsideratzen da, eta ordenantza bat

dago norbere etxeko atean argi puntu bat jartzeko diru‐laguntzak arautzen dituena.

“Ordenantzan ezartzen den argiztapena ez da nahikoa: etxeko argiztapena gure esku ere egon

daiteke, baina bideetakoa ez, eta hor dago arazoa”.

Gainera, emakumeen artetik argi‐puntu horiek izateko baldintzen inguruko zalantza

planteatu zen. Horietako bat omen da gau guztian argia piztuta izatearena, gero baserri

bakoitzaren urteko batez bestekoa kalkulatzeko. “Nik be ez dut ondo ikusten gau osoan zehar

argiak piztuta izatea, eta hori da baldintzetako bat. Ideala litzateke behar denean piztea”.

“Baina badaude baita mugimendu‐sentsoreekin funtzionatzen duten argiak, ez? Ez dute zertan

egon behar denbora guztian martxan, energia gastatzen”.

Etxeetako sarrerak bezain garrantzitsu edo gehiago kontsideratzen dute bidegurutzeetako

argiztapena, sarrera‐irteerak ondo ikusteko. “Gure auzoan bi sarrera daude, eta horietako

batek oso sarrera estua dauka. Bidegurutze batean dago, atzetik datorren kotxea oso gertu

gelditzen da eta sartu behar zara a toda leche por si no te ve. Edo argiztapena jarri beharko

litzateke bidegurutze horretan, edo panel handi bat ondo seinaleztatzeko bidegurutzea”

(Igurian).

Pertzepzio mailan ere askotarikoak dira iritziak: “Niretzat autobiak argi lar dauka” edo “Niri

tristura ematen dit, argi bat bera ere ez edukitzea”.

“Hegazkinez zoaz Suitzatik, eta hiriak ikusi ere ez dituzu egiten. Bilbora iritsi eta larregiko

argiarekin egiten duzu topo, txoriek lorik ere ez dute egingo. Nik uste dut gai horren


101

inguruan ez garela jabetu”. “Guk ezezkoa eman genuen; ezetz baserri kanpoan argia

ipintzeari…”

Argiztapen beharra normalean lotuta egoten da mugitzeko egindako hautuarekin.

Motordun ibilgailuan mugituz gero, norberak bere bidea argiztatzen du, eta abiadura ere

pasozkoa da; oinez edo bizikletaz, ordea, ezberdina da. Hala mugitzen direnak dira

argiztapen beharra gehien sumatzen dutenak, aurrez aipatutako segurtasun‐

pertzepzioarekin lotuta. Eta era berean, eraginak dituen egitatea da; oinez dabilenak argi‐

nahia du, baina argi nahikoa ez egoteak emakume asko oinez ez mugitzea dakar.

“Nik ez dut behar hori sumatzen kotxez mugitzen naizelako. Baina, gainera, mendian

gaude, ez? Zertarako argiztatu? Kutsadura luminikoa da”. “Gastu handia iruditzen zait auzo

guztiak argiztatuta egotea”.

7. Auzo‐taxiaren egutegi eta ordutegiak zabaldu.

Norberaren autonomia‐ eta baliabide‐mailaren arabera, jazoera berdina oso ezberdina izan

daiteke; kapritxoa edo beharrizana izatearen aldea egon daiteke. Testuinguru horretan

kokatzen da auzo‐taxiaren egutegia malgutzeko proposamena.

Landa‐eremuan bizi diren adineko emakumeen sozializazio‐maila baxua da. Sozializatzeko

paradak ere bai, lehenagoko espazioak desagertzen baitoaz, atzetik berririk sortu gabe.

Beraien iruditerian ez du toki handirik aste bitarteko aisiak, erretiratuta egon arren ere.

Hortaz, asteburuak izaten dira mezatara joan, edota karta‐jokoan aritzeko elkartzeko

momentuak. Emakume askok ez dute plan horiek aukera bezala kontsideratzen nola joan

eta etorri ez dutelako, eta inor molestatzen ez ibiltzearren. Aukera hori izatea oso

garrantzitsutzat jotzen dute parte hartu duten emakumeek, landa‐eremuko emakume

adinekoentzako alde handia suposatu dezakeelakoan. Sozializaziorako momentu

horietarako aukera aste bitartean errekaduak egitera jaitsi ahal izateko aukera izatea

bezainbeste garrantzitsu edo gehiago dela kontsideratzen dute.

8. Jaietan auzo‐taxi zerbitzua gauetan.

Ama‐taxien joan‐etorriak arinduko lituzkeela ados daude, baina ez dute beharrezkotzat

jotzen. Auzotarren artean antolatu zitezkeela uste dute, edota gazteak beraien artean

antolatu litezkeela “Ni beti gelditu naiz auzokoekin bueltatzeko: bakoitza bere kabuz eta nahi

duen orduen bueltatu behar al da derrigorrean?”.

Hausnarketak partekatu dituzte: “Niri ondo iruditzen zait Bilbotik jaietan bueltatzeko

orduero zerbitzua izanez gero, hemen ere jaietan edukitzea. Baina egia da auzoan bizitzea

guk erabaki dugula, eta ze modutako auzoa nahi dugu? Herriguneko gauza berberak eduki

behar ditugu? Niri honek kristoren kontraesanak sortzen dizkit”.

Azkenean, denen artean adostu zuten ekintzetatik kanpo uztea proposamen hau.

9. Auzo‐taxiaren prezioa bajatu, edo mikrobus bat jarri ordu jakinetan prezio eskuragarrian.

Bertaratutako batzuei oso garestia iruditzen zaie auzo‐taxiaren oraingo tarifa. 2 eurokoa

ondo ikusten zuten, baina C ereduko erabiltzaileek 5 euro ordaindu beharra ez dute egoki

ikusten. “Batzuek gehiegikeriaz erabili zuten zerbitzua, eta horien erruz gainerakook ordaindu


102

behar dugu. Oso garestia da”. Aurreko puntuko hausnarketen harira, badago 5 eurotako

prezioa neurriz kanpokoa ikusten ez duenik, baina gehienek kopuru hori jaistea nahiko

lukete.

Auzoetako sareak

10. Auzoetako sareak sortu eta aktibatu.

Bertaratutako emakume guztiek argi ikusten zuten horren beharra. Hala ere, hurrengo

puntuaren bitartez egin zitekeela uste zuten, auzo‐arduradunen bitartez (kudeatzaileak).

11. Auzo‐arduradunak izendatu: kudeatzaileak.

Gaur egun, auzo‐arduradunak badituztela adierazi dute: auzoetako alkateak. Praktikara

eramanda, auzoaren arabera, figura horrek ezberdin funtzionatzen du ordea. “Auzoan

zerbait gertatzen bada deitzen diot, eta beti saiatzen da konpontzen. Baina azken urteetan ez

dut entzun bere partetik ezer...”.

Auzo batzuetan ezberdintasunak hauteman dira auzo berberaren gune ezberdinetan.

Horrek ez luke hala izan behar, eta agian auzo‐arduradun bezala ona litzateke “ahaztuen

dauden” auzo eremuetakoren bat aurkeztea beraien egoera gehiago kontuan izateko eta

baldintzak hobetzeko.

Gaur egun, orokorrean, ez dute uste auzokideak antolatzeko eraginkorra denik: “Nik uste

dut beste era batean funtzionatu behar duela, komunikazioa hobetu egin behar da”.

Bertaratutako emakume bat bere auzoko auzo‐alkatea da, eta bere ikuspegia azaldu du:

“guk, auzoan, komunikatzeko bat‐bateko mezularitzarako aplikazio batean talde bat

daukagu sortuta. Taldean arazo bat dagoela jartzen duzu eta inork ez du erantzuten. Erraza

da izena ematea, baina auzotarrak gainean zaudete: zer egiten du eta zer ez?”.

Bi aspektu nabarmentzen dituzte puntu honetan: batetik, auzokideak beraien artean

saretzea, edo behintzat komunikazioa sortzea; bestetik, auzotarren beharrizanak udalera

eramatea, auzoa eta udalaren arteko mintzaide lana. Horren inguruan, emakumeen

beharrak kontuan hartzea garrantzitsua dela esan dute, eta diagnostiko‐prozesuan zehar

irtendakoak foro horietan islatzea beharrezkoa dela, beraien ahotsak ere kontuan hartu

daitezela. Horren harira, “agian emakumeok buelta bat eman ahalko genioke horri, emakume

gehiago aurkeztuz ardura horretara”, beraien eskaerak jaso eta defendatu daitezen. Gainera,

udalean ere hori hala izan dadin bermatzeko aliatuak izatea inportantea dela uste dute,

denon ardura delako.

Oraingoz, komunikazio‐dinamika berriak ezarri edota arduradun berriak izendatu artean,

beraien eskaera eta beharrak helarazteko dituzten aukerak gogorarazi zaizkie: Herritarren

Arretarako Zerbitzuaren bitartez (HAZ) bideratu ditzakete, edota udaletxean ordezkari

zehatzekin bilerak eskatu (zinegotziak, berdintasun teknikaria...).


103

12. Auzo bakoitzeko beharrizanak identifikatu: udalari zer eskatu eta auzokideen artean zer antolatu? *auzo bakoitzak beharrizan eta aukera ezberdinak ditu*

“Niretzat hau aurreko ideiarekin lotuta doa”. Auzo batzuetan ekimen hau egiten da jada:

auzo‐alkateak auzokideekin bilera antolatzen dute, denen artean beharrak eztabaidatzeko;

beste batzuetan, ordea, ez. Alkatea udalarekin dituen bileretara joaten da auzokideekin

bilerarik egin gabe, eta gero bueltan ere ez ditu han entzun eta esandakoak trasladatzen.

Aurreko bi puntuak betez gero, puntu hau jada jasota dagoela kontsideratzen dute.

SEINALEZTAPENA

13. GPS koordenatu zuzenak dituen tresna bat sortu etxeetara zuzen heltzea ahalbidetzeko.

Auzo‐kontseiluetatik zerbait bultzatu zela komentatu zen, baina hori esan zuen emakumea

ez zegoen ziur, eta ez dakite egun zertan den kontua.

Lehen lansaioko atalean jaso dira gai hau horren garrantzitsua izateko arrazoiak.

Lehentasunezkoa dela kontsideratzen dute.

14. Auzoetako etxeen izenak adierazi.

Landa‐eremuetan noranzko bikoa da “urruntasuna”: bertan bizi direnek herriguneetan

dituzte oinarrizko hainbat zerbitzu, eta bertan bizi ez direnek helbide zehatz bat aurkitzeko

zailtasunak izaten dituzte beraien ezjakintasunari seinaleztapen gabezia gehitzen zaiolako.

Askotariko larrialdi egoerei begira batez ere, seinaleztapena funtsezkoa da beraien

bizitokira modu zuzen eta azkarrean iritsi ahal izateko (aurreko puntuarekin lotura zuzena

du horrek).

Etxeen izenak eta zenbakiak bidegurutzeetan jartzea ondo ikusten dute, eta gero

etxeetarako desbideraketetan ere.

AUZOETARA BIZTANLE BERRIAK ERAKARTZEA (vs. AUZOETAKO BIZTANLEEN ZAHARTZEA)

15. Egun existitzen diren eraikinetan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera aztertu.

Diagnostiko dokumentu honetan jaso da landa‐eremuko emakumeentzat biztanle berriak

erakartzeak duen garrantzia: “Auzoko bizitasuna areagotzen da”. Etxebizitza‐

eskaintzarekin lotura zuzena duela uste dute gehienek. Hala ere, iritzi ezberdinak jaso ziren

etxebizitza berri gehiago egitea ahalbidetzearen inguruan; norbaitek adierazi zuen ez

lukeela begi txarrez ikusiko beraien etxe inguruan beste eraikin berriren batzuk egitea.

Gehienek, ordea, nahiago zuten eta eraginkorragoa kontsideratzen zuten egun existitzen

diren eraikinetan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera. Horretan denak etorri ziren bat.

16. Laguntzak sustatu gazteak auzoetan bizitzeko.

Gai honek zeresana sortu zuen, laguntza horiek zeri bideratu behar liratekeen kontuan

hartuta. “Laguntza zertarako? Bertatik (lehen sektoretik) bizitzeko ala bertara (landa‐

eremura) erakartzeko?”. Beste batek erantzun: “Etxe berdinean etxebizitza gehiago atera


104

nahi badituzu, hori egin ahal izateko”.

Bi aukeren aldekoak egon ziren: batzuek bataren alde, beste batzuek bestearen alde, eta

beste batzuek bien alde. Bertara bizitzera erakartzeko laguntzen aldekoek zioten

eraikinetan etxebizitza gehiago atera ahal izateko moldaketak egin behar direla, eta

gazteek ez dutela diru nahikorik horretarako, diru asko behar delako. Beste batek aipatu

zuen agian jabetza bezala beharrean errentan joateko ere izan zitezkeela laguntzak.

Emakume talde batek laguntza horiek ondo ikusten zituzten, baina lehen sektorearekin

lotutako proiektu baten baitan, (landa‐eremura bertaratzea) lehen sektoretik bizi ahal

izateko. Horrekin, datozenek auzoarekiko lotura indartzea lortuko luketela uste dute,

bestela “erakarriko dugu jende gaztea soilik lotara”.

17. Telekomunikazio prestazio egokiak sustatu.

“Telefono‐konpainia bat bera ere ez dabil ondo”. “Telebista ere ez dabil ondo”. “Konpainiek

badakite. Gure esku ez dago, eta udalaren esku ere ez dut uste”.

Gai konplexua da, egungo bizitza‐beharrekin lotura zuzena duelako telekomunikazioarekin

lotutako denak. Batzuek beraien bizi‐hautuaren parte bezala ulertzen dute, eta onartzen

dute, askotan arazo bat den arren. Beste batzuek, ordea, haserrealdi handiak hartzen

dituzte egoerarekin eta konpainiekin.

“Lehen edukitzen genituen mugikor guztiak leihoan; barrura sartuz gero, ez genuen‐eta

estaldurarik izaten”. “Telefono finkoak eduki behar dira derrigorrean, baina soloan baldin

bazabiltza horrek ere ez du funtzionatzen”.

Arazo nagusia nerabeak eta gazteak bizi diren etxeetan hautematen da. Eztabaidak izaten

dituzte ez delako “mega nahikoa” heltzen. Landa‐eremuko gazteekin modu kolektiboan

horren inguruko sentsibilizazio kanpaina bat edo egin beharko litzatekeela uste dute,

gurasoekin hori dela‐eta beti sesioan ez aritzeko.

ELKARGUNEAK, auzoetako bizitza.

18. Elkartzeko leku fisikorik ez dauden auzoetan elkarguneak sortzea.

Elorrion, landa‐eremuko bi auzotan du espazio propio bat auzo‐elkarteak. Onartu dute

fisikoki elkartzeko tokia izateak baduela katalizatzaile funtzio argia beraien ardurako gaien

inguruan antolatzeko, eta hori oso onuragarria dela diote.

Interesgarria izan liteke udalak landa‐eremuetako auzokideak elkarren artean biltzeko

espazioak errazteko izan dezakeen modua aztertzea. Bilerak egiteko tokia izatetik,

material jakina izateko tokira arte, hainbat dira aukerak. Biltzeak beraien arteko loturak

sendotzen ditu, sare kolektibo bat eratzea faboratzen du, eta beraien intereseko gaiak

elkarbanatzea konponbideak taldean bideratzeko. Eta behar izango balitz, eskaerak egin

edota erantzukizunak eskatzeko.

“Ardura fisikoa udalarena da, baina osterantzekoa auzokoena”.


105

19. Auzokideak elkartzeko ekimenak antolatu.

Denak ados azaldu dira ekimen horrekin, eta gainerako puntuekin harreman zuzena duela

ikusten dute. Elkartzeko toki fisikorik izan ez arren, ekimenek ere badute topaleku fisiko

bihurtzeko aukera.

20. Bizi guztiko biztanleak eta biztanle berriak elkartzeko ekimen espezifikoak sustatu.

Auzoetan antolatzen diren ekimenak denei irekita daudela komentatu dute, auzoan bizi

den edonori. Orokorrean, jende nagusiak ez du interesik erakusten ez antolatzerako

orduan, ez bertaratzerako orduan. “Duela 20 urtetik gauza berdina entzuten nabil, ‘gu

nagusiak gara jada...’ Eta hori esaten zutenak orain dabiltza erretiroa hartzen. Nik uste

dudana da askotan ez dutela jakiten zertan lagundu dezaketen, ez dutela beraien ekarpena

argi ikusten”.

Normalean gerturatzen ez den jendea animatzeko sormena erabiltzea beharrezkoa izango

dela ondorioztatu da. Beraien interesekoak izan daitezkeen gaiak planteatzeaz gain,

gerturatzea modu eraginkorrean nola egin pentsatu beharko da.

TRANSMISIOA

21. Auzo‐dinamiketan (daudenak edo etorkizunekoak) informazio eta ezagutza trukearen

dimentsioa kontuan hartu, ekintza jakin bat egiten den heinean bide batez transmisioa

lantzeko.

Puntu honek interes handia piztu zuen, ohartu baitziren gaur egun ezagutzen transmisioan

eten bat zegoela, eta horrek kezkatzen zituen.

Ondorengoei pasatzea garrantzitsua da, noski, baina beraien artean ere ezagutzen truke

hori egitea oso ideia ona iruditu zitzaien. Eta are gehiago beste zerbait egiten zuten artean,

zeharkako dimentsio bezala txertatuta auzoan antolatutako ekintzetan.

22. Urtaro bakoitzarekin topaketa bat sortu.

Proposamen horrek asko harritu zituen, baina gero oso ideia ona iruditu zitzaien.

Urtaro bakoitzak ezagutzen transmisiorako aitzakia ugari sortu ditzake, eta horiek

emakumeen beraien intereseko ekimenen bueltan antolatu: sasoiko uztak, errezetak,

ohiturak, erritoak, istorio eta kondairak... Urtaro bakoitzak badu puntu horietako

bakoitzaren inguruan bere ekarpena.

Lan‐ildo natural eta erakargarria topatu zuten.


106

LEHENTASUNAK

Ekimenak aztertu ondoren, lehentasunak ezarri ziren. Azken ariketa honetarako 9 pertsona gelditu

ziren27.

Ekimenik bozkatuena 4‐ Bide eta ibilbideen azterketa auzoetatik (herrigunera) oinez edo bizikletaz

mugitu ahal izateko izan zen. Sobera azaldu da dokumentu honetan zehar emakumeentzako duen

onura eta eragina.

Jarraian, auzo‐taxiari lotutakoak: 7 eta 9 ekimenak, familia‐taxi lanak samurtzeko eta auzoetako

biztanleen autonomia gehitzeko. Eta, hirugarren tokian 15‐ Egun existitzen diren eraikinetan

etxebizitza kopurua gehitzeko aukera aztertu, auzoak gaztetzeko. Alde txikia egon zen guztien

artean, eta era argian ekimen horiek izan ziren emakumeentzako lehentasunezkoak, gainerako

denak interesgarritzat jo arren.

INTERESAK

Banakako elkarrizketetan eta lansaio kolektiboan landa‐eremuko emakumeentzat interesekoak

ziren gaiak jaso ziren, Berdintasun Arloak etorkizuneko ekimenetan kontuan hartzeko. Denen

bateratzea azaltzen da jarraian:

○ Ergonomiaren ingurukoak: bai etxeko zein baratzeko lanetarako

○ “Norbera zaintzeko ikastaroa”

○ Zahartzaroa landa‐eremuan: bi aspektu horiek gurutzatzen dituen edozein

ekintza

○ Emakumea eta Natura: bi aspektu horiek gurutzatzen dituen edozein ekintza

○ Amatasunaren ingurukoak

○ Hilerokoaren ingurukoak

○ Gizonezkoentzako ekintzak, gaur egungo beraien paperaren inguruan ○ Zen ikastaroak

○ Bioenergetika

○ Erlaxazioa

○ Osasunaren autokudeaketa

○ Landare eta loreen ingurukoak: sasoiak, trataerak, espeziak eta beraien

erabilerak...

○ Aurreko puntuarekin lotuta, tokiko landareak ezagutzeko tailerra: sendabelarrak,

sukalderako erabiltzekoak, usaintsuak, apaingarriak... Eta horien erabilera eta

aplikazioak: infusioak, ukenduak...

○ Baratzezaintza ikastaroa

27 Egun berean, Elorrion, Euskaraldiaren aurkezpena egon zen, eta lehen lansaiora etorritako emakumeetako asko bertaratu ziren; besteren bat saioaren zati batera etorri zen, gero Euskaraldiaren aurkezpenera joateko. Eta beste batek landa‐eremuko etxe batean etxeko eta zaintza‐lanak egiten zituen bere auzokidea etxera hurbildu zuen, bere lan zereginetara itzuli behar baitzen. Lan egiten duen etxean bertan bizi da neska hori.


107

○ Seme‐alabei zuzendutako hitzaldiak: zer esan nahi du landa‐eremuan bizitzea?

Landa‐eremuarekiko lotura indartzeko, berezkoak dituen ezaugarriak ulertzeko

(telekomunikazioak...)

○ Landa‐eremuarekin lotura duten tresnen ingurukoa: motozerra… Bestela, lan ugari

egiteko beste norbaiten menpe egoten dira (bikoteak, senideak…)

○ Kotxeak konpontzeko tailerra

○ Diru‐laguntzen inguruko informazioa, askok ez dutelako tresnarik edo abileziarik

interneten ibili eta halako gauzak bilatzeko

○ Baserrietan bikote nagusiak daude, bata bestea zaintzen dutenak. Emakume

horiengana heltzen ez garela uste da, oso ahaztuta daudela. Beraien terapia lehen

karta‐jokoa izaten zen. Beraientzako zerbait antolatzea oso positiboa ikusten da.

BERDINTASUN ARLOTIK KONTUAN HARTZEKOAK

Aurreko ataletan aipatu da ikastaro edo ekimenak, beraien ezaugarrien arabera, deszentralizatzeko

aukera. Aukera handiak daude gainera, auzo bakoitzak, bere ezaugarrien arabera, gauza ezberdinak

eskaini ditzakeelako: elkarte gastronomikoa dagoen tokian sukaldea erabili ahal izango da, eta

biltzeko gelak mahaiekin. Hala ere, sendabelarrak identifikatzeko ikastaro bat, adibidez, edozein

landa‐eremuko auzotan egin zitekeen kasik. Deszentralizazio‐ariketa horiek oso positibotzat jotzen

dituzte.


108

Egilekideak eta esker onak

Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen inguruko diagnostiko parte‐hartzaile hau ez

litzateke posible izango modu batean edo bestean beraien ekarpenak egin dituzten pertsonengatik

ez balitz.

Ondoren, dokumentu hau osatzen lagundu duten norbanako zein erakundeak jasoko dira:

ABADIÑOKO EMAKUMEAK ELORRIOKO EMAKUMEAK

BANAKA TALDE 1 TALDE 2

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

BANAKA TALDE 1 TALDE 2

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

30 Taula:Diagnostikoan parte hartu duten Abadiño eta Elorrioko emakumeak.

Taula horretan, Abadiño eta Elorrioko emakume ezberdinekin izandako elkarrekintza jasotzen da.

Batzuek banakako elkarrizketetan bakarrik hartu dute parte; beste batzuek lehenengo lansaio

kolektiboan; beste batzuek bigarrenean soilik; badaude denetara etorri direnak ere, eta gainerakoek

tarteko konbinazioak egin zituzten.

Guztira, 45 emakumerekin eduki da harremana. Horietako bost bakarkako elkarrizketak egiteko edo saio

kolektiboetan parte hartzeko kontaktatu dira, baina arrazoi ezberdinak tarteko azkenean ezin izan dira

bertaratu. Beraiek ere prozesuaren jakitun izan dira ordea. Bakarkako elkarrizketa egiteko kontaktatu eta

ezin izan arren, ondoren saio kolektiboetara hurreratu ziren hainbat emakume.


109

Guztira, 40 emakumeren ekarpenak jaso ditu lan honek, Abadiñoko 17 eta Elorrioko 23.

Erakunde eta elkarteei dagokienez, eskala eta eskumen ezberdinetako egituren parte diren pertsona

ezberdinekin izan da harremana: bi udalerrietako ordezkari tekniko eta politikoekin, eskualdeko Landa

Garapenerako Elkartearekin, helmen handiagoa izan arren, sindikatu ezberdinen Bizkaia mailako

ordezkariekin, Bizkaia mailako landa‐eremuko emakumeen elkarte batekin, EAE mailan ekiten duen

landa‐eremuko emakumeen elkartearekin, Bizkaiko Foru Aldundiko Nekazaritza eta Abeltzaintza

Sailarekin, eta Espainiar Estatuko Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusiko langileekin.

ABADIÑO ELORRIO DURANGALDEA BIZKAIA EAE ESP. EST

E G E G E G E G E G ?

Profil teknikoa 1 1 2 1 1

Profil Politikoa 2 (+1) 1 (+1) 2 (+1) 1

Elkartea 1 1 1 1

Sindikatua 1 1

31 Taula:Ekarpenak egin dituzten erakunde eta elkarte ezberdinetako parte‐hartzaileak.

Hondo morea ageri duten hiru kasuetan, beraiekin harremanetan jarri arren lan honen idazketan beraien

ikuspegiak jasotzeko gelditzea ezinezkoa izan diren kasuak dira, arrazoi ezberdinengatik: batzuetan

kontaktatutako pertsonak ez du tarterik aurkitu gelditu ahal izateko, eta beste kasu batean elkarte bateko

ordezkariarekin lanaren fase aurreratuan egin da topo, jada bere ikuspuntuari zegokion idazketa tartea

pasatuta.

(+1) ageri denean zera esan nahi du: dokumentuan beraien ekarpenak jaso ez arren, ondoren,

dokumentuaren inguruko bilerak izan direla beraiekin, horren nondik norakoak azaltzeko.

Hortaz, guztira erakunde eta elkarteetako 21 pertsonekin izan da harremana; horietatik 15en ekarpenak

jaso dira dokumentuan.

Pertsona horien guztien puska bana darama diagnostiko honek; baina, bereziki, elkarrizketatuak izateko

eta saio kolektiboetan parte hartzeko prestutasuna, interesa eta denbora‐tarte bat izan (edo atera) duten

landa‐eremuko emakume horiena. Eskerrik asko zuen ezagutza eta bizipenak partekatzeagatik, plazer

handia izan da horiek jaso eta dokumentu honetan forma ematea.

Elkarrizketatuak izateko edo saioetara etortzeko beta edo aukerarik izan ez duten horiei ere, eskerrik

asko. Zuei ere eskainitako lana da hau. Egunen batean, zuen ezagutza eta bizipenak ere jasoak izan

daitezela.

#LandaEremukoEmakumeak #BazareteNor


110

Bibliografia Abella Ruiz de Mendoza, I., & Naredo Molero, M. (2018). Durangaldean emakumeen kontrako indarkeria

kasuetan jarduteko eta koordinatzeko II. protokoloa. Abadiño, Berriz, Durango eta Elorrioko udalak.

Agencia Tributaria (2017). Entidades de titularidad compartida de explotaciones agrarias. Regulación fiscal.

Presentación, Quintanar de la Orden.

Aragón Basabe, N. (2017). Titularidad Compartida de las Explotaciones Agrarias: contenidos, objetivos y

avances. Presentación, Quintanar de la Orden.

‐. (2017). Implicaciones en materia de seguridad social y empleo para las explotaciones de titularidad

compartida. Presentación, Quintanar de la Orden.

Argituz Giza Eskubideen Aldeko Elkartea. (2015). Bizkaiko landa‐ingurunean genero‐indarkeriaren biktimak

diren emakumeek laguntza, arreta eta justizia zerbitzu zein prestazioetarako benetako sarbidea izateko

dituzten beharrizanak eta oztopoak identifikatzea. Bizkaiko Foru Aldundia. Gizarte Ekintza Saila.

ATH‐ELE. (2018). Estadísticas 2017.

BOE. Ley 35/2011, de 4 de octubre, sobre titularidad compartida de las explotaciones agrarias (2011).

Consejería de Agricultura y Ganadería. Secretaría General. Junta de Castilla y León. (2015). Directrices para la

promoción de la mujer en los sectores agrario y agroindustrial de la comunidad de Castilla y León.

de Gonzalo Aranoa, I., & Urretabizkaia Gil, L. (2012). Las mujeres baserritarras. Análisis y perspectivas de

futuro desde la Soberanía Alimentaria. Incidencia y políticas públicas en el marco de la actividad agraria y el

desarrollo rural. Emakunde.

de Miguel Luken, V. (2015). Macroencuesta de violencia contra la mujer 2015. Madrid: Ministerio de Sanidad

Servicios Sociales e Igualdad. Centro de Publicaciones.

del Barrio, E., Sancho, M., & Yanguas, J. (2011). Euskal Autonomia Erkidegoko 60 urtetik gorakoen bizi‐

baldintzei buruzko azterlana. Vitoria‐Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia.

Departamento de Empleo y Asuntos Sociales. (2011). Estudio de Situación Laboral de las Personas Empleadas

en Servicio Doméstico de la CAPV. Presentación.

Díez Bedmar, M. (2007). Las mujeres en el mundo rural. Reflexiones generales y

contextualización. SUMANTÁN, (24), 67‐78.

Dirección General de Desarrollo Sostenible del Medio Rural. (2010). Condiciones de vida y posición social de las

mujeres en el medio rural. Dirección General de Desarrollo Sostenible del Medio Rural Secretaría de Estado de

Medio Rural y Agua Ministerio de Medio Ambiente, y Medio Rural y Marino.

Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila. (2016). Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016. Eusko

Jaurlaritza.

Elhuyar Aholkularitza. (2016). Elorrioko Berdintasunerako III. Planaren ebaluazio eta gaur egungo egoeraren

diagnostiko‐txostena. Elorrioko Udala eta Emakunde.

Emakunde. (2012). Generoaren araberako eraginaren ebaluazioa. Landa‐garapena eta Nekazaritza.

Etxaldeko Emakumeak. (2018). Legeen azterketa ikuspegi baserritar eta feministatik.

hazi. (2016). Las mujeres en el sector agrario vasco: agricultoras. Dirección de Desarrollo Rural y Litoral y

Políticas Europeas, Viceconsejería de Agricultura, Pesca y Política Alimentaria y Departamento de Desarrollo

Económico y Competitividad. Eusko Jaurlaritza.

Europa Press. (2017). Una encuesta revela que la violencia de género está "más presente" y es "menos

denunciada" en el medio rural.


111

IFES y HIEDRA. (2007). Prevención de riesgos laborales. Agricultoras y ganaderas. Guía práctica de

prevención. Junta de Castilla y León. Consejería de Economía y Empleo.

Intxaurraga, K., Iturritxa, E. and Salazar, J. (1994). Euskal Autonomi Elkarteko emakume baserritarrak. Ikerketak

4. Gasteiz: Emakunde.

Instituto de la Mujer y para la Igualdad de Oportunidades. (2015). Plan para la promoción de las mujeres del

medio rural (2015‐2018). Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad. Secretaría de Estado de

Servicios Sociales e Igualdad.

Jausoro, N., Davila, A., & Arrieta, E. (2006). Mujeres y salud en el medio rural de la CAE. Eusko Jaurlaritzaren

Argitalpen Zerbitzu Nagusia.

kalidadea. (2016). Investigación diagnóstica del grupo de mujeres de ETXALDE, participativa y con enfoque

de género. Bilbo: Etxaldeko Emakumeak.

Limón, R. (2011). Mujeres más invisibles en el mundo rural. El País.

López García‐Cano, J. (2017). El empoderamiento de las mujeres en el medio rural.. Presentación, Instituto de la

Mujer Castilla‐La Mancha.

Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación. (2003). Libro Blanco de la Agricultura y el Desarrollo Rural.

Tomo III. Análisis territoriales. País Vasco. Madrid.

Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino (MARM) Dirección General de Desarrollo Sostenible

del Medio Rural Subdirección General de Igualdad y Modernización. (2010). Plan estratégico para la igualdad

de género en el desarrollo sostenible del medio rural (2011‐2014).

Negro Iturregi, A. (2010). Mujeres baserritarras. Identidad en crisis. UPV/EHU.

Nogueira Domínguez, J., & Zalakain Hernández, J. (2015). La discriminación múltiple de las mujeres

inmigrantes trabajadoras en servicios domésticos y de cuidado en la Comunidad Autónoma de Euskadi.

EMAKUNDE.

Petir, M., & Senra Rodríguez, M. (2017). Informe sobre las mujeres y su papel en las zonas rurales

(2016/2204(INI)). Comisión de Agricultura y Desarrollo Rural Comisión de Derechos de la Mujer e Igualdad de

Género. Parlamento Europeo.

Secretaría General del Medio Rural. Dirección General de Desarrollo Sostenible del Medio Rural.

(2011). Diagnóstico de la Igualdad de Género en el Medio Rural. Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y

Marino. Secretaría Técnica. Centro de Publicaciones.

Subdirección General de Innovación y Modernización del Medio Rural. Dirección General de Desarrollo Rural y

Política Forestal. (2018). La titularidad compartida de las explotaciones agrarias. Ministerio de Agricultura y

Pesca, Alimentación y Medio Ambiente.

Urkiola LGE | hazi. (2015). Durangaldea. Eskualdeko Landa‐Garapen Programa 2015‐2020. Eusko Jaurlaritza.

landa eremuko emakumeen diagnostikoa...indarkeriaren ingurukoa da, bizkaian1. azterlan horietan,...

Documents