Laboratuvarda Analiz ÖncesiHata Faktörlerinin Azaltılması ,

Materyallerin Alınması, Transportu ve İşlenmesi

Uzman Meryem Güvenir

Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu

NEDEN LABORATUVARANALİZLERİ YAPIYORUZ ?????

3

BIYOKIMYA LABORATUVARINDAGÖREVLER

Klinik Biyokimya Laboratuvarlarında, biyolojikmateryallerde,

hastalıkların tanısı,

ayırıcı tanısı,

bir hastalığın şiddetinin belirlenmesi,

bir hastalığın sağaltımının izlenmesi,

bulgu vermeyen bir hastalığın ortaya çıkarılmasıamacıyla laboratuvar analizleri yapılır

BIYOLOJIK MATERYAL

4

Biyolojik sıvılar Kan İdrar Beyin-omurilik sıvısı (BOS, serebrospinal sıvı) Amniyon sıvısı Plevra, periton sıvıları Eklem sıvısı (sinovyal sıvı) Ter ve Tükürük Gaita Safra yolu ve idrar yolu taşları gibi katı kısımlar Biyopsi parçaları Bronkoalveoler lavaj sıvısı (BAL)

ÖRNEK ALMADAN ÖNCE : GÜVENLİK

Örneği alacak kişinin korunması için önlemleralınmalı (eldiven, maske, gözlük, önlük vb.)

İstenen laboratuar testine uygun tüp seçilmeli

Tüpün üzerine hastanın ismi, protokol numarası,gönderildiği servis, tarih ve saat kaydedilmeli

UYGUN ŞEKİLDE ALINMIŞÖRNEKLER LABORATUVAR TESTLERİ

İÇİN ÇOK ÖNEMLİ BİR ADIMIOLUŞTURUR

ÖRNEKLERİN ALINMASI

Örneğin bütünlüğü Örnek alma tekniği Örneğin uygun şekilde alınması

KÖTÜ ALINAN ÖRNEK

KÖTÜ LABORATUVAR SONUCU

KAN ÖRNEĞİNİN SEÇİLMESİ

Örneğin tipiYapılacak testin tipine

Laboratuar departmanında çalışılacak teste göre değişir

Tüplerin kapaklarının rengine göre değişik tüplere kanörnekleri alınır

LÜTFENHER BİYOKİMYA DEPARTMANIİÇİN AYRI TÜPLERDE KANÖRNEKLERİ ALINIZ

TÜPLER

Son kullanma tarihine dikkat edilmelidir(Vakum etkileri azalır, kapaktaki silikon

parçalanabilir) Uygun miktarda kan konulmalıdır

Steril tüp kullanılmalıdır

BİYOKİMYA LABORATUVARIDEPARTMANLARI

HEMOGRAM (T.kan)

SEDİM

KOAGULOMETRE (PT, APTT, Fibrinojen)

HORMON (Hormonlar, Tm markerleri)

BİYOKİMYA

KAN ÖRNEKLERİ

o Tam kan (total kan):

Serum veya plazmasıayrılmamış kandır

Kan sayımı (hemogram) kanhücrelerinin (eritrosit, lökosit,trombosit) eldesi içingereklidir

**** Hb A1cAntikoagulanlı EDTA tüpe

alınır

o SERUM

Pıhtılaşmış kandan şekillielemanlar (eritrosit, lökosit,trombosit) ayrıldıktan sonra

geri kalan sıvı kısımdır. Pıhtılı kan 20 dakika

bekletilip santrifüj edilir Birçok analiz için tercih

edilir. Biyokimya, Hormon,

Seroloji Antikoagulansız tüpe alınan

kandan elde edilir

PLAZMA

Tam kanın santrifüj edilmesi,Fibrinojen içerir

Koagülasyon, Plazma kimyasıiçin kullanılır

SİTRAT İÇERİR PT, aPTT

SEDİMENTASYON

Sodyum sitratlı kanörneğinde çalışılır(siyah kapaklı,uzuntüpler)

Kan /Antikoagülanoranı önemli (1/4)

Kanlar bekletilmemeli Ölçüm sırasında ısı,

titreşim gibi dışfaktörler hatakaynağıdır, ölçümlerlaboratuvar ortamındayapılmalıdır

KANIN FARKLI ÖZELLİKTEKİTÜPLERE KONMA SIRASI

Tüplere alım sırası:1)Kan kültürü2)Kırmızı kapaklı tüpler3)Mavi kapaklı (Na sitrat içerenler)4)Yeşil kapaklı (heparin içeren)5) Mor kapaklı ( EDTA içeren)6)Diğer tüpler (Gri kapaklı)

Kan kapiller damardan alınacak ise;1.sırada EDTA’lı,2. sırada diğer maddeleri içerenler,3. sırada ise kırmızı kapaklılar yer alır.

19

KAN ÖRNEKLERİNİN ALINMASI

Kan analizleri için ven, arter veya kapillerden kanalınır.

Venöz kan, genel olarak tercih edilen kandır vevene girilerek (flebotomi).

Arteriyel kan, kan gazları analizi için alınır.

Kapiller kan, periferik yayma (formül lökosit)yapmak için ve çocuklardan bazı analizler içinalınır.

VENÖZ KAN ALINMASI (FLEBOTOMİ)

Venöz kan, iğne ucu ile vakumlu tüplere alınır

Zorunlu hallerde enjektör iğnesiyle alınıp tüplereboşaltılır

21

Kan almaya başlamadan önce hastanın adı sorularakkimliği doğrulanmalıdır

Hastanın kolunu omuzdan bileğe kadar düz uzatmasısağlanmalıdır

Venöz kan alınması (flebotomi)

22

Hastadan ne kadar hacimde kan alınacağıbelirlenmeli, istenen testler için uygun sayıda ve

türde tüp ve uygun iğne seçilmelidir

Uygun ven seçilir

Elle yoklama ven seçimini kolaylaştırır

İnfüzyon yapılıyorsa infüzyon 3 dakikalığınadurdurulmalı ve sonra tercihan diğer koldan kan

alınmalıdır

Venöz kan alınması (flebotomi)

23

Kan alınacak bölgenin çevresi, %70’likizopropanolle doymuş gazlı bezle, dairesel

hareketlerle ve kan alma bölgesinden içten dışadoğru temizlenmelidir.

Derinin kendi kendine kuruması beklenmelidir.

Kan alma bölgesinin 10-15 cm üzerinden turnikeuygulanır.

Turnikenin uzun süre tutulması (>1dk)kanınbileşimini belirgin değiştirir. ***K, Laktat

Venöz kan alınması (flebotomi)

Vene girilmeden önce yumruk açılıpkapatılmamalıdır

Elle vurulmamalı bu hareket, plazma potasyum,fosfat ve laktat konsantrasyonlarını arttırır

Vakumlu kan tüpüne kan almak için, kan almatüpü tutucusuna iğnesi vidalanır

Vene girmek için iğne, kan alınacak venlehizalanmalı ve deriye yaklaşık 15 derecelik açı

yapacak şekilde venin içine itilmelidir

Venöz kan alınması (flebotomi)

25

İğne yerine yerleştikten sonra tüp, tıpayı delmek vevakumu boşaltmak amacıyla ileri (adaptöre doğru)

bastırılmalıdır

Kan tüpün içine akmaya başladığında iğne hareketettirilmeden turnike gevşetilmelidir

Vakum bitinceye kadar tüp doldurulur, sonra tüpadaptörden çekilir ve yerine başka tüp sokulur. Öncekatkı maddesiz tüplere sonra katkı maddeli tüplere

kan alınır

Venöz kan alınması (flebotomi)

26

Enjektöre alınmış kan, hemoliz olmaması için, iğneenjektörden uzaklaştırıldıktan sonra, hazırlanmış

tüplere yavaşça ve tüp kenarından kaydırarakdikkatli bir şekilde aktarılmalıdır

Tüplerin ağzı kapatılmalı, tüplerin içinde katkımaddesi veya antikoagulan varsa tüpler yavaşça

5-10 kez ters çevirerek karıştırılmalıdır

Venöz kan alınması (flebotomi)

27

Kan alma işlemi tamamlandığında, iğne geri çekilirve sızıntı olmaması için hastaya kuru gazlı bez veyapamuk verilerek kan alınan bölgeye bastırması ve

kolunu yukarıya doğru tutması söylenir

Kullanılan ve kirlenen malzemeler uygun atıkkaplarına atılır

Venöz kan alınması (flebotomi)

Örnek alma şekli

Enjektörle kan tüplere aktarılırken iğneucu çıkarılmalı tüpün kenarından akıtarakboşaltılmalı

Vakumlu sistem kan akışı durana kadartüpler geri çekilmemeli

Kanın dışarıyla kontaminasyonun azolması

“Hemoliz”

HEMOLİZ Hemoliz, eritrositlerin parçalanmasıdır. Hemoliz

sonucunda, eritrosit içindeki maddeler seruma geçerler

Serumda hemoglobin konsantrasyonu 20 mg/dL’ninüzerinde olursa hemoliz olduğu gözle anlaşılır.

Asit fosfataz, LDH enzimleri ile K, Mg ve fosfatlarhemoliz durumunda yüksek bulunur.

Genel bir ifade olarak hemoliz, 400-500 nm arasındaokunan deneyleri bozabilir.

Kan alımı sırasında özensiz davranılması, uygunçapta iğne kullanılmaması,

Pistonun hızlı çekilerek türbülansa neden olmasısonucunda hemolize neden olunabilinir

Kan transportu, santrifugasyonu sırasında damekanik travmalar ile hemoliz meydana gelebilir.

Hemoliz bazı önlemler ile kontrol edilebilecek birpreanalitik değişkendir

HEMOLİZ

31

KAPİLLER KAN ALINMASI

-Elin 3., 4. veya 5. parmakucundan

-Kulak memesinin altkenarından

-Bebeklerde topuktan veya ayakbaş parmağından

32

Kan alınacak bölge %70 izopropanol içindebekletilmiş gazlı bezle temizlenir

Alkolün tamamen buharlaşması beklenir

Lanset çabuk bir şekilde saplanır. Kesininderinliği 2,5 mm’yi geçmemelidir.

Parmak, kan alınmasını kolaylaştıracak ve yerçekiminden yararlanılacak şekilde

tutulmalıdır

KAPİLLER KAN ALINMASI

33

Kanın ilk damlası silindikten sonra, ardındanaçığa çıkan damlalar, bastırılmadan nazik bir

şekilde uygun tüplere alınır.

Pıhtılaşmayı önlemek için tüp hızlı doldurulmalı,tüpün içine hava kabarcıklarının girmesi

önlenmelidir

KAPİLLER KAN ALINMASI

34

Yeni doğan taramaları için filtre kağıdına kanalma işleminde filtre kağıdı, büyük bir kan

damlasına nazikçe bastırılır.

Kan işaretli dairenin içini dolduruncaya kadarkağıda nüfuz etmesi sağlanır.

Emilimin tam olup daireyi doldurduğundanemin olduktan sonra bütün daireler doluncaya

kadar işlem tekrarlanır.

Filtre kağıdı havada kurutulur.

***Pıhtılaşma olabileceğinden, kapiller tüplerdetoplanmış kan filtre kağıdına aktarılmamalıdır

REDDEDİLECEK ÖRNEKLER

Etiketlenmemiş örnekler Hemolize örnekler Lipemik örnekler

Talep formu ile örnek tüpü arasındaki çelişkiler Antikoagulanlı tüp içerisinde pıhtı olması Yanlış tüpe alınan örnekler ( Hb A1c)

Tüp içerisinde yetersiz örnek olması ( Sedim) Tüp içerisinde gereğinden fazla örnek olması ( Sedim)

Tarihi geçmiş donanım ve tüpler Taşıma esnasında dikkatsizlik; ( çalkalama, ışığa maruz

kalma) Yanlış zamanda alınmış örnekler ( ilaç düzeyleri)

Örneklerin kontaminasyonu

KABUL EDİLMEYEN ÖRNEKLER

ÖRNEK TİPİ TANIM SONUÇ

Lipemik Bulanık,bulutsu birörnek, tokluk durumu

Kolorimetrik testler, Hb

Hemoliz İntravasküler hastalıkve travmatik flebotomisonucu hemoglobininseruma ve plazmayageçmesi

POTASYUM ve Enzimdüzeyleri

Kısmen doldurulmuşTüp

Antikoagulan ve kanoranın uyumu içinvakum tükenene kadarkan alınmalıdır.

Koagulasyon testleriiçin önemlidir.

Örnek Kontaminasyonu Uygun olmayanantiseptik ile temizlik,povidine iodine’in derideliğinde bırakılması

Kan kültürü için aseptikkoşullar önemlidir.İodine; Potasyum veürik asit sonuçlarınıetkiler

37

İDRAR ÖRNEKLERİ

Örnek Uygunluk

Tek örnek (spot idrar,porsiyon idrar, rutinidrar, random idrarörneği)

Metabolik anormalliklerortaya koyma

Sabah ilk idrarı Hücresel elemanlarıaraştırma

Orta idrar Bakteriyolojik inceleme

38

İDRAR ÖRNEKLERİNİN TOPLANMASI

Yapılacak analizin özelliğine göre idrar toplanır.

-Herhangi bir anda ve kantitatif analiz için idrarnumunesi: Sabah idrarı olması uygundur. Bu idrardaha konsantredir; nadiren çıkan maddelerkolayca tespit edilebilir.

-2, 4, 24 saat gibi belli sürelerde çıkarılan idrarnumunesi: Kantitatif analizler için kullanılır.Hastaya toplama şekli iyice anlatılmalıdır.Toplama sırasında hastaya gereken diyet deuygulanabilir.

39

-Bebekler ve küçük çocukların idrarı özel torbalariçinde toplanır.

Ticari olarak sağlanan bu torbalar, çocuğun genitalorganlarının etrafına yapıştırılır.

Çocuk idrarını yaptıktan sonra bekletilmedenlaboratuvara iletilir.

40

-Çok kritik hastalarda idrarın bakteriyolojik analiziiçin, idrar yollarının tıkandığı durumlarda idrar,mesaneden kateterle alınır. Bu tip idrarnumuneleri, ilgili hekimler tarafından toplanır.

-Bazı durumlarda erkeklerde, idrardaki kan veyailtihabın nereden kaynaklandığını anlamak için üçkap içine idrar toplanır

Her üç tüpte çıplak gözle bulanıklık, mikroskoptalökosit ve eritrosit aranır.

41

DIŞKI (FEÇES, GAİTA) ÖRNEĞİ

Gizli kan analizi için az miktarda dışkı yeterlidir.Test, gastrointestinal sistemdeki bir kanamayı tespitetmek için yapılır.

Kan gaitanın herhangi bir kısmında gizlikalabileceğinden, analiz belli sürelerdetekrarlanmalıdır.

Yalancı reaksiyonların önlenmesi için hasta üç günsüreyle proteinsiz diyete tabi tutulmalıdır.