La vacia balarina

´

´L

a v

ac

ia b

ala

rin

aUL

VBstories

U N I U NL A D I N SV A L B A D I A

La vacia balarina´

Impressum La vaćia balarina

Storia de: Barbara Mühlmann Dessëgns de: Barbara Mühlmann Letorat: Tone Gasser

Impaginaziun: Mario Clara Stamparìa: Ingraf - Auer

Uniun Ladins Val Badia San Linert, 44 39036 Badia Tel. 0471 839800 - fax 0471 839960 www.ulvb.ladinia.net

Stampè cun n contribut finanziar dla Provinzia Autonoma da Balsan.

ISBN 88-88682-28-7 © Uniun Ladins Val Badia 2006

U N I U NL A D I N SVAL BADIA

storia y dessëgns deBarbara Mühlmann

La vacia balarina´

Sön le lüch de Fodara êl dan da tröc agn n pere y na uma cun le

nene y cater mituns. Le pere, a chël ch’an ti dijô Andrè da Fodara, fajô

le paur cun döt so cör y s’interessâ y s’informâ porsura vigni novité.

Süa fomena Tarina fajô i scüfs de ćiasa y â laûr assà dadoman adora

ćina dassëra tert da socodì düć chi ëi. Sön n scagn da rodes s’la tripâ

le nene, Ujöp da Fodara, foman la pipa y se sburlan inant incër ćiasa y

majun a ćiarè do sce döt ê bëgn apost. I fi s, che jô ćiamò a scora, ê bele

bindebò de fanć y daidâ n pü’ indlunch olach’ara ogâ; datrai s’la scufi nai

bëgn inće y fajô val’ berta.

Canch’al gnô le

portalëtres cun la

posta, ćiarâ Andrè

vigni iade sc’al ê

val’ d’interessant :

dantadöt se studiâl

jö i prospeć dles

mascinns da laurè

le ćiampoprè y inće

le retlam che laldâ

sö tres indô sorts

nöies de liché da

mioré i armënć.

Te stala â Andrè cin’ de beles vaćes y al â na dërta ligrëza impara.

Dadoman y dassëra jôl a les ojorè, a les muje y les stridlé, a ćioviré fora

la coltöra y a ti sterne ite ch’ares ess n let bel morjel da se pone. Can-

ch’al â dlaurela stôl dî alalungia a les aruscé y a ti fà les beles. La maiù

ligrëza âl cun Mizi, a chëra ch’al ti dê deplü liché co ales atres, porchël

se miorâra tres deplü y metô man da s’astilé demorvëia.

Andrè â inće lit invalgó che les vaćes ascuta ion musiga y ch’ara ti fej

bun, y porchël lasciâl jì fora por i rondenì de stala musiga calma y fi na,

mo datrai inće de chëra che jô debota y dadalt. Dailò dêl ca te stala na

dërta büsia, les vaćes se devertî y mangiâ cun apetit y dê les condles

plënes de lat bel grassin. Te stala y te curt s’la rodâ loi y iarines, iać y n

ćian. Al patrun ti plajôra pro sü tiers. Danter n scüf y l’ater jôl tres indô te

stala y s’la rodâ cun la granara da frasces da n piz al ater. Mizi ê daspa-

vënt öna che savô da ti an jì al patrun, ara scriciâ do le tact dla musiga

y val’ iade stôra ćinamai sön döes iames.

Chësc ê bëgn val’ demorvëia. Andrè metô man da se fà pinsiers: Êl

pa la musiga che fajô tan de faziun o le bun liché che Mizi licâ döt go-

losa cun süa lënga lungia fora de ćiadin, aspetan do vigni past ch’ara

nen ćiafass ćiamò. Al paur ne ti êl nia plü dërt che chësta vaćia metô

man da s’astilé te na manira tan stravaganta. Inće sc’ara ê tacada pro

cianê, se spraizâra sön les iames iadedô y balâ a roda tan lunc che la

morona arjunjô, fajon sö morvëies che, da la odëi, gnô le paur tres plü

gram. Deach’al ne savô nia plü co la tó, él jü n bel dé a cherdè le mede

dai tiers. Chël s’â sambëgn inće spordü y ne savô gnanca ći nen dì. Döt

ći ch’al aratâ da podëi fà ê: ti tó jö n pice gote de sanch y l’ortié inant

por na proa.

Deach’al ê rové dlafora le zircus Saltaró adalerch, s’à Andrè scaprizié

da lascè damanè do, sc’ai ess adorè na vaćia che savô da fà de vigni

sort de morvëies sön paladina. Ara n’à nia doré dî che le portalëtres

gnô cun n telegram dl diretur dl zircus che ess ion odü chë vaćia balari-

na. Tarina, che ê ausada da partì le bel y le burt cun so om, é atira jüda

a ti lavè y a ti destlotè fora le smaz dla coda ala vaćia y a la infornì sö

cun de bi lac cöci. Laprò ti àra ćinamai arjigné n per de ćialzà bröms da

balè sön paladina. Le paur ê ma döt gram le dé do dadoman canch’al

odô gnon adalerch n gran auto dl zircus. Mo cun trëi salć ê Mizi saltada

sö y ite t’auto y Andrè s’â sentè dant pro le ciafêr.

Canch’ai ê rovà sön le post rondenîl bele adalerch n gran crabal bin-

debò da splundri. Sciöch’al somiass, ê capité Andrè cun süa vaćia dan

dal zircus Saltaró danter na gran meja de jënt gnüda adalerch a cu-

riosé. Le diretur dl zircus ê döt brau da podëi presentè indô n iade na

scena spetacolara, na vaćia che savô da balè y laprò ćiamò cun ćialzà

dal tach! Gnanca ël ne n’â ćiamò odü val’ de te’ te döta süa cariera. Al ê

n gran sburlamënt de coriusc, tanć, che tröc ne n’ê gnanca plü rovà te

tendun y messâ stè sön les pizes di pîsc sc’ai orô odëi val’.

Śëgn ê le gran momënt chilò: Andrè, vistì sö elegant y con le cör

tl col, gnô fora sön le paiun cun süa vaćia balarina döt zinzorada sö.

Düć batô les mans y Mizi s’un â defata anadè che düć i edli ê ôć sön

ëra. La musiga gnô plü sterscia y Mizi metô man da ćiarpedè do le tact

tres deplü, propi sciöche na balarina. Ara s’intorjô, slaifâ lisiera ia y ca,

menâ la coda y tlocherâ i tać di ćialzà bröms ia por le funz de lëgn. N

gran aplaus stlujô jö la presentaziun. Por pest âra ciafè na bela copa

che slominâ y n star de liché.

Deache le spetacul ê tan garatè, ê le diretur a öna da ti cumprè jö a

Andrè chë vaćia tan demorvëia. Bel anfat tan che Andrè ghirâ lassura,

ara valô dessigü deplü co düć i tiers dl zircus! Le diretur ti à compedè ia

a Andrè na desëna de monëdes d’or, y da odëi chës monëdes pesoćes

che slominâ é le paur atira stè arjigné da pié do. Le diretur ê daspavënt

contënt cun l’afar ch’al â stlüt jö y Andrè ê indô pié it’a ćiasa cun le car-

nì plëgn de scioldi, scemìa ch’al â n pü’ la ria da ponsè che la prossa

cujela ne n’ê nia plü te stala y ch’al ne la odô pa mai plü.

Mizi â defata capì ch’al ê sozedü val’ te süa cariera: le paur ne n’ê

plü ignó da spié y incëria êl döt d’atra jënt ch’ara n’â mai odü. Mo ara

n’â impònenia la ria löna, deach’ara gnô tignida bun. Ara podô rodè jö

döt le monn y passè fora por les gran citês de Roma, Paris y forsc n

dé inće por New York y por Pechin. Sön chisc iadi da n post al ater âra

bëgn n pü’ da patì, al ê gonot dër ćialt y da s’indormedì y palsè fora se

stentâra bëgn n pü. Mo canch’ara ê indô sön le paiun dan dala jënt y

podô se presentè cun sües morvëies, se desmentiâra düć i strabać y

ê dër capazia. Mo plü che le tëmp passâ, plü ch’al ti inchersciô do süa

stala da n iade y do so prodadù da orëi bun.

Sön le lüch da Fodara ne n’êl pa gnanca propi segra: la patrona ê

dessenada che so om s’â lascè baié sö da dè ia chë vaćia tan de mor-

vëia y che cun chi scioldi ne n’âl spo cumprè nia d’ater co na gran ma-

scinn da fà ite le fëgn, deperpo che ëra, che ê patrona dl lüch, messâ

stracè inant y rodè dagnora cun i medemi borduns indos. Mo bun o mal

messâ la vita jì inant.

Le zircus Saltaró, conesciü lunc y lerch, sighitâ da rodè da n post al

ater y implî sües casses plënes de scioldi. N dé da d’altonn ê la trupa

dl zircus cun sü artisć, sü tiers y la vaćia balarina indô rovada dlafora.

Pornanche Mizi â pestè ia por tera, âra atira tofè l’aria ladina che tirâ

dala valada iaifora. Ara ê stanćia y stüfa da rodè por le monn y inće la

jënt döt coriosa ti jô tres deplü söi nerfs. Tan ion ch’ara ess indô albü na

tria tla stala d’Andrè; porchël messâra se ponsè fora val’.

Bele en chë sëra, canch’ara é gnüda cherdada sön le paiun dl zircus,

âra metü man da fà la macàcora. Le diretur se desperâ che te n iade ne

ti olgâra nia plü y i spetadus metô man da se temëi dala müsa scöra y

dai corgn spizà che la vaćia mostrâ ca. Cun n smiz dla coda tla müsa

y cun na stolada tla punza ê le diretur defata stè inciurnì y coretè sotis-

sura. I ćialzà dal tach jorâ altafora y i fanć y i clauns dl zircus mudâ ma

cira dal spavënt. Do na bela ciordada sprinzada sö por i parëis, s’un é

Mizi besada fora de tendun y ite tla scurité dla nöt a s’ascogne.

Dî alalungia êra rabida ia y ite por i bosć ćina ch’ara à aldì danmisdé

ia te n iade bronsines y la tlicatloca de na scoriada. Ti jon do a chël bun

sonn éra rovada pormez a na si, da olach’ara odô cater vaćes pascen-

tan sö por les pares dla tëmpla de Fodara. Dala ligrëza s’àra tut na

punza de fl è y à trat n gran bradlun lunch dal sot dl cör che rondenî da

na costa al’atra. A saltuns éra spironada iaissö y ne zedô nia da scricé

incër so patrun che s’â dër toćé le foliet te gofa. Y do che Andrè â menè,

cun les leghermes ti edli dala ligrëza, les cin vaćes te stala, âl dè ca n

past y n pastun y nos nen n’ân gnanca ciafè n bocun.

Inće Mizi, che ti â ciafè le spiso a chël liché de fabrich, ê döt contënta

de podëi indô mangé fëgn y artigöi.

La vacia balarina

´

´L

a v

ac

ia b

ala

rin

aUL

VBstories