l02 teoria e ofertës së punës në periudha...
TRANSCRIPT
2
Hyrje (1)
• Teoritë e rritjes ekonomike
• Faktorët e prodhimit:
Q = f (Puna, Toka, Kapitali, Teknologjia)
• Në periudha afatshkurtra, vetëm punaështë fleksibile:
– Arsyet……….
– Puna => faktor kyç i përcaktimit të produktit
3
Matja e ofertës së punës (1)• Përdorimi i anketave për matjen e ofertës së punës
– Rasti i Kosovës: SOK LFS
• Si klasifikohen personat në TP të moshës 16-64?– I punësuar (E)
– I papunë (U)
– Jashtë tregut të punës (N)
• Personat në TP: LF=E+U
• Norma e aktivitetit LFP= LF/P
• Norma e punësimit: Er=E/P
• Norma e papunësisë: Ur=U/LF
• Papunësia e fshehtë:– Në rastet e recesionit Ur është më e vogël se sa do të ishte
realisht
– Rasti i Amerikës, Rasti i Kosovës
• Kush është tregues më i mirë? Ur apo Er???
4
Matja e ofertës së punës (2)• Me kalimin e kohës:
– është rritur oferta e punës e femrave
– ndërsa është zvogëluar oferta e punës për meshkujt
• Arsyet:
– Përdorimi i teknologjisë në punët shtëpike
– Ndërrimi i qasjes në shoqëri ndaj punës së femrave
– Rritja e nivelit të arsimit të femrave
• Me kalimin e kohës është shkurtuar edhe koha e punës e shprehur në orë pune për javë:
– Rritja e produktivitetit për shkak të përparimitteknologjik
– Por edhe aplikimi i taksave progresive në pagë
5
Hyrje (2)• Secili person vendos:
– a të punojë dhe
– (nëse vendos të punojë) sa orë në javë të punojë
• Oferta e punës në një ekonomi varet nga vendimet e individëve për të marrë pjesë në tregun e punës
• Përdorimi i modelit punë-pushim– efekti i në vendimin për të marrë pjesë në TP dhe orët e
punës nga• ndryshimit të pagës dhe
• të ardhurave tjera
– Ky model mundëson parashikimin e ndikimit në vendimin qëdisa persona të familjes vendosin të punojnë derisa të tjerëtqëndrojnë në shtëpi nga:
• programeve që mirëqenies në ofertën e punës,
• ndryshimit të taksave
6
Hyrje (3)
• Përqëndrimi në periudha afatshkurtra
• Modeli mundëson definimin e:
– kurbave individuale të ofertës së punës dhe
– kurbës të ofertës së punës të tregut
• Supozimi i këtij modeli:
– individët janë racional në vendimet e tyre
– Maksimizojnë dobinë e tyre duke zgjedhur alternativën më të mirë
7
2.1. Preferencat e individëve (1)
• Modeli punë-kohë e lirë
• Ky model izolon efektin e ndryshimit të pagës(w) dhe të ardhurave (I) në OP
• Përdorimi i teorisë së dobisë margjinale
– Një person konsumon mallra (G) dhe kalon kohën e lirë/pushim (L)
• G është vlera në dollarë e mallrave të konsumuara
• L koha e lirë/pushim e shprehur në orë
8
2.1. Preferencat e individëve (2)
Dobia (U) dhe kurbat e indiferencës (KI)
• Funksioni i dobisë: U=f(G, L)
• U mat vlerën e dobisë që arrin një person nga konsumi i mallrave G dhe koha e lirë L
• Sa më i lartë që është indeksi U aq më i kënaqur ështëpersoni
• Figura 2-2 (shpjegimi i figurës)
9
2.1. Preferencat e individëve (3)
Karakteristikat e kurbave të indiferencës (KI)
• KI kanë pjerrtësi negative: sepse masinnivelin konstant të U kur ndryshonkombinimi i G dhe L
• KI më të larta paraqesin rritje në U
• KI nuk prehen me njëra tjetrën
• KI janë konvekse në origjinë pasisupozojmë se personi e ndan kohën e tij nëmes të kohës së lirë dhe punës
10
2.1. Preferencat e individëve (4)
Pjerrtësia e KI
• Tregon çfarë ndodh me U kur rritet G ose L
– Dobia margjinale nga pushimi (MUL)
– Dobia margjinale nga konsumi (MUG)
• Lëvizja nga pika C në B në Fig. 2-3 shprehet
∆G/ ∆L = - (MUL) / (MUG)
• Kjo tregon pjerrtësinë e KI: normën me të cilënnjë person është i gatshëm të japë pushimin përtë konsumuar më shumë mallra gjithmonë duke
mbajtur dobinë konstante
• Duke shkuar në ekstreme të KI rritet raporti i dobive margjinale
11
2.2. Kufizimi buxhetor (1)
• G dhe L kufizohen nga buxheti që ka në dispozicion• Të ardhurat e personit përbëhen nga:
– paga (w) dhe– të ardhurat tjera që nuk varet sa orë punon personi.
• Nëse:V = të ardhurat jo nga puna dheH = orët e punës
atëherë kufizimi buxhetor shprehet
G = wh + V• w luan rol të rëndësishëm për vendimin për OP• Supozojmë që w mbetet konstat pavarësisht sa orë punon
personi në javë apo ditë.• Nëse java ka T orë pune atëherë:
G = w (T – L) + V apoG = (wT + V) - wL
• Figura 2-6
12
2.2. Kufizimi buxhetor (2)
• Si ndërtohet drejtëza e buxhetit?– Supozojmë që w=10 lekë/orë pune
– Orët në dispozicion: 7 ditë x 24 orë = 168 orë/javë• Rreth 100 orë në javë për punë ose pushim (L=100)
– Drejtëza e buxhetit përcaktohet si kombinim i G dhe L duke marrë për bazë w dhe V
– Dy raste:• Individi nuk ofron punë: I=0, pika A në Fig.2.6
• Individi ofron 100 orë pune: I=100x10=1000, pika B në Fig.2.6
– Bashkimi i këtyre dy pikave jep vijën e buxhetit AB
– Nëse V=0 ndërsa w=15, • vija e buxhetit bëhet më e pjerrët (drejtëza AC)
– Nëse V=1000 ndërsa w=10, • kemi vijën e buxhetit DE
1313
2.2. Maksimizimi i dobishmerise
• Preferencat e individeve jane te ndryshme
– Kurbat e indiferences per individ te ndryshem
– Fig. 2.1
1414
2.2. Maksimizimi i dobishmerise• Individi tenton te arrije kurben e indiferences sa me larg
origjines se koordinatave
• Por kufizohet nga:
– Paga (w)
– Koha ne dispozicion (T)
– Te ardhurat ne dispozicion (V)
• Bashkeveprimi i ketyre faktoreve paraqitet permes vijesse buxhetit:
– Qe eshte kombinim i te ardhurave dhe kohes se lire qe mund te
realizoj individi ne kushtet e dhena te tregut (‘meny’)
• Kurbat e indiferences => preferencat
• Vija e buxhetit => mundesite
1515
2.2. Maksimizimi i dobishmerise• Cili prej kombinimeve eshte me i mire?
– Ai qe siguron dobine maksimale duke pasur parasysh kurbat e
indiferences (deshirat/preferencat) dhe kufizimin buxhetor
(mundesite objektive)
1616
2.2. Maksimizimi i dobishmerise
• Pika X (50 H, 500 I) ne Fig.2.7 eshte unike
• Mbani mend:– Pjerrtesia e vijes se buxhetit => paga orare
• Te ardhurat shtese nga cdo ore shtese e punes
– Pjerrtesia e kurbes se indiferences => norma margjinale e zevendesimit (MRS) te te ardhurave (I) me kohen e lire (L)
• Sasine e te ardhurave qe individi sakrifikon per cdo shtese te orevete kohes se lire qe ai deshiron te kete
• Keshtu ne piken X vlen MRS=w
• Bazuar ne keto supozime percaktohen rregullat e marrjesse vendimit se sa ore do punoje individi dhe sa ore do shpenzoje si kohe te lire me qellim te maksimizimit tedobise
1717
2.2. Maksimizimi i dobishmerise
Rregullat e vendosjes
1. Individi duhet te shtoje oret e punes derisa tarifae pages W (pjerrtesia e drejtezes se buxhetit) eshte me e madhe se norma marxhinale e zevendesimit MRS (pjerrtesia e kurbes se indiferences), pra kur W>MRS
2. Individi duhet te zvogeloje oret e punes kurW<MRS
3. Kur W=MRS individi nuk duhet te zvogeloje oserrise oret e punes, pra individi maksimizondobine duke marre parasysh kufizimet
1818
2.2. Maksimizimi i dobishmerise
Dy pyetje:
1. Cfare ndodh me oret e punes te ofruara ne tregkur ndryshojne te ardhurat jo nga puna?
2. Cfare ndodh me oret e punes te ofruara ne tregkur ndryshon tarifa e pages orare te tregut?
1919
2.3. Ndryshimi i te ardhurave jo nga puna• Situata fillestare: AB
– Oret e kohes se lire L1– Oret e punes H1
• Supozim: individi fiton teardhura jo nga puna sipassegmentit AC:– Zhvendoset vija e
buxhetit ne CD– Arrihet kurbe me e
larte e indiferences– Pika Z (MRS=W)
• Cfare ndosh me L dhe H?– Rritet L nga L1 ne L2– Bie H nga H1 ne H2
• Rritja e te ardhurave rritkohen e lire
Efekti i te ardhurave = Ndryshimi ne H per shkak tendryshimit ne Y duke mbajtur W konstante
2020
2.4. Ndryshimi i pages orare
• Efekti i ndryshimi te W ne L eshte i ndryshem tekindivide te ndryshem
• Fig.2.9(1):– Kur kemi W1, vija e buxhetit eshte AB qe eshte
tangene me kurben e indiferences I1 duke dhene V kuMRS=W
– Kur W rriten ne W2, vija e buxhetit behet AC duke kaluar ne kurbe me te larte te indiferences I2 duke dhene keshtu X kur MRS=W
– H rritet nga H1 ne H2
• Fig.2.9(2):– H zvogelohet nga H1 ne H3
• Konkluzion: kur W rritet, H mund te rriten (1) ose zvogelohen (2)
2121
2.4. Ndryshimi i pages orare• Pse ndodh keshtu?
• Se pari: – rritja e W nenkupton se me H te njejte rritet Y– Pasi L eshte e mire normale, rritet kerkesa per L– Kur rritet L zvogelohet H– MBIZOTERON EFEKTI I TE ARDHURAVE
• Se dyti:– Rritja e W rrit koston oportune te kohes e lire– Teoria e kerkeses: cmimi i L rritet => bie kerkesa per L– MBIZOTERON EFEKTI I ZEVENDESIMIT:
• I cili fitohet duke rrotulluar vijen e buxhetit drejt nje kurbe teindiferences
• Konkluzion: kur W rritet, H mund te rritet ose zvogelohetvaresisht cili efekt mbizoteron
2222
2.5. Kurba e ofertes per pune individuale
• Fig.2.10: – 5 vija te buxhetit dhe 5 kurba te indiferences– W ndryshon duke dhene vija me te pjerreta te buxhetit– Prej U1 ne U2 dhe U3, individi ofron me shume pune
• Efekti i te ardhurave
– Prej U3 ne U4 dhe U5,ofrohen me pak H
• Efekti i zevendesimit
2323
2.5. Kurba e ofertes per pune individuale
• Fig.2.11: kurba e ofertes per pune individuale– Lidhja ne mes W dhe H
– Rritja e W nga W1 ne W2 dhe pastaj W3 rrit H: kurba pozitive
– Rritja e W nga W3 ne W4 dhe pastaj W5 zvogelon H: kurba e brylezuar
• Secili individ ka kurben e vet te ofertes per pune• Momenti kur kurba brylezohet eshte i ndryshem per secilin person
Dy momente:• Levizja neper kurbe:
– Ndryshimi i pages
• Zhvendosja e kurbes:– Ndryshimi i faktoreve tjere
pervec pages
2424
2.5. Kurba e ofertes per pune individuale• ELASTICITETI i punes: si ndryshon oferta e punes se individit kur
ndryshon paga:ESL= Ndryshimi ne % ne H
ndryshimi ne % ne W
• Varesisht prej vlerave te ESLkemi:1. ESL= 0 joelastike
2. ESL= +∞ krejtesisht elastike
3. ESL= 1 elasticitet unik
4. 0< ESL< 1 relativisht joelastike
5. +∞ > ESL > 1 relativisht elastike
• Zhvendosjen e kurbes e shkaktojne:– Ndryshimi i te ardhurave jo nga puna
• Rritja e tyre e zvogelon H dhe zhvendos kurben majtas
– Ndryshimi i hartes se kurbave te indiferences:• Permiresimi i kushteve te punes rrit H dhe zhvendos kurben djathtas
2525
2.5. Kurba e ofertes per pune e tregut
• Ne pergjithesi kurba e tregut eshte pozitive:– Kur paga rritet, individet te marre se bashku
ofrojne me shume ore pune ne treg• Kurba fitohet duke mbledhur horizontalisht te gjitha
kurbat individuale per pune• Fig.2.13(A): kurbat individuale
– Pese individe me kurbat e ofertes se tyre per pune(SA, SB, SC, SD, SE)
– Individet fillojne te ofrojne pune ne nivele tendryshme te pagave: paga rezerve
• Fig.2.13(B): kurbat e tregut– Percaktimi i pikave X, Y dhe Z: kombinimet ne
mes te W dhe oreve totale te punes qe ofrohen ne treg
2626
2.5. Kurba e ofertes per pune e tregut– Si gjenden X, Y dhe Z?
• Kur W=W1, vetem 2 individe ofrojne pune (A dhe B): 4+6=10 ore pune ne treg
– X(10L, W1)
• Kur W=W2, A dhe B rrisin oret e punes ne 5 dhe 10 respektivisht(efekti i zevendesimit mbizoteron tek te dyte) dhe C hyne ne tregme 5 ore, 5+10+5=20 ore pune ne treg
– Y=(20L, W2)
• Kur W=W3, A pakeson oret e punes nga 5 ne 2, poashtu edhe B nga 10 ne 7 (efekti i te ardhurave), C rritoret nga 5 ne 6, D dhe E hyjne ne treg, 2+7+6+7+8=30 ore pune ne treg
– Z=(30L, W3)
• Dy konkluzione:– Kurba e ofertes se pune e tregut eshte pozitive– Sa me e shkurter qe te jete periudha e kohes dhe sa me e
specializuar te jete lloji i punes, aq me pak elastike eshtekurba e ofertes se punes e tregut
2727
Pyetjet për diskutim
• Si arrihet maksimizimi i dobise?
• Shpjegoni MRS=W
• Shpjegoni piken X ne Fig.2.7
• Cili eshte efekti ne H nga rritja e W kur teardhurat jo nga puna mbeten konstante?
• Shpjegoni efektin e te ardhurave permes Fig.2.8
• Shpjegoni efektin e zevendesimit permes figures 2.9
• Si fitohet kurba e ofertes per pune e individit?
• Si fitohet kurba e ofertes per pune e individit?
28
Pyetjet për diskutim
• Çfarë lloj vendimesh merr individi në tregun e punës?
• Si matet oferta e punës?• Shpjegoni funksionin e dobisë: U=f(G, L)• Pse kurbat e indiferencës janë me pjerrtësi
negative?• Cilat janë karakteristikat e kurbave të
indiferencës?• Çfarë është dobia margjinale?• Shpjegoni kufizimin buxhetor përmes Fig.2.6?