KỶNGUYÊNHỖNLOẠNALANGREENSPAN

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

TặngAndreayêudấu

FormybelovedAndrea

MỤCLỤC

CHƯƠNGMỘT.13

CHƯƠNGHAI21

CHƯƠNGBA.28

CHƯƠNGBỐN.38

CHƯƠNGNĂM..49

CHƯƠNGSÁU.60

CHƯƠNGBẢY.69

CHƯƠNGTÁM..79

CHƯƠNGCHÍN.88

CHƯƠNGMƯỜI99

CHƯƠNGMƯỜIMỘT.108

CHƯƠNGMƯỜIHAI119

CHƯƠNGMƯỜIBA.127

CHƯƠNGMƯỜIBỐN.139

CHƯƠNGMƯỜILĂM..147

CHƯƠNGMƯỜISÁU.152

CHƯƠNGMƯỜIBẢY.157

CHƯƠNGMƯỜITÁM..163

CHƯƠNGMƯỜICHÍN.170

CHƯƠNGHAIMƯƠI176

CHƯƠNGHAIMƯƠIMỐT.182

CHƯƠNGHAIMƯƠIHAI189

CHƯƠNGHAIMƯƠIBA.195

CHƯƠNGHAIMƯƠIBỐN.202

CHƯƠNGHAIMƯƠILĂM..214

GIỚITHIỆUBUỔIchiềungày11/9/2001,tôiđápmáybaytrởvềWashingtontrênchuyếnbay128của

HãnghàngkhôngThụySĩ,saucuộchọpquốctếthườngkỳcủacácthốngđốcngânhàngtrungươngtạiThụySĩ.Khitôiđangđivềphíacabinthìđộitrưởngđộianninhhộtốngtôitrongcácchuyếnđinướcngoài làBobAgnewchặntôingay lốiđi.Bob làcựunhânviênmậtvụ,mộtngười thân thiệnnhưngkiệm lời. Lúcđó, trônganh ta cóvẻnghiêm trọng. “ThưaôngChủtịch”,anhtanóinhỏ,“Cơtrưởngmuốngặpôngởphíatrước.HaimáybayvừađâmvàoTrungtâmThươngmạiThếgiới”.Khuônmặttôilúcấychắcđầyvẻnghingờkhiếnanhtaphảinóithêm:“Tôikhôngđùađâu”.

Tạibuồnglái,cơtrưởngcóvẻkhácăngthẳng.Anhtanóivớichúngtôirằngđãxảyramộtvụtấncôngkhủngkhiếpchốnglạiđấtnướcchúngta–mộtsốmáybayđãbịđánhcắp,haitrongsốđóđãđâmvàoTrungtâmThươngmạiThếgiớivàmộtchiếcđâmvàoLầuNămGóc.Mộtchiếckhácđangmấttích.ĐólàtấtcảthôngtinanhtacóđượcvànóirabằnggiọngtiếngAnhhơilơlớ.ChúngtôisẽquaytrởlạiZurichvàanhtakhôngthôngbáonguyênnhânchocáchànhkháchkhác.

“Chúngtaphảiquaylạisao?”,tôihỏi,“LiệucóthểhạcánhởCanadađượckhông?”AnhtatrảlờikhôngđượcvìtheolệnhphảibaytớiZurich.

TôitrởlạighếngồikhicơtrưởngthôngbáorằngcơquankiểmsoátkhônglưuyêucầumáybaycủachúngtôiphảibaytớiZurich.Điệnthoạiởghếngồingaylậptứcbịtắcnghẽnkhiếntôikhôngthểliênlạcđượcvớimặtđất.CácđồngnghiệpởFeddựhộinghịvớitôitạiThụySĩcuốituầnhômđócũngđangđitrêncácchuyếnbaykhác.Khôngcócáchnàobiếtđượcsựviệcđangtiếntriểnnhưthếnào,tôikhôngthểkhôngnghĩvềnhữngđiềuxảyratrongbagiờrưỡinữa.Tôinhìnrangoàicửasổ,côngviệctôimangtheo,đốngbảnghinhớvàbáocáokinhtếbịbỏquêntrongtúicủatôi.Liệucóphảinhữngcuộctấncôngtrênbáohiệusựbắtđầucủamộtâmmưulớnhơn?

Ngaylậptứctôicảmthấylochovợtôi–AndrealàtrưởngnhómphóngviênphụtráchcácvấnđềquốctếtạiWashingtoncủahãngtinNBC.CôấykhôngcómặtởNewYork,điềuđólàsựanủi lớn,vàLầuNămGóccũngkhôngnằmtronglịch làmviệcngàyhômđócủacôấy.TôiđoánrằngcôấyhẳnđãởvănphòngcủaNBCtạitrungtâmthànhphố,bậnđưatintứcđếntốimắttốimũi.Dođótôikhôngquálo,tôitựnhủ...nhưngđiềugìsẽxảyranếucôấylạiquyết

địnhvàophútcuốiđếnphỏngvấnmộtvịtướngnàođóởLầuNămGóc?

TôicũnglochođồngnghiệpcủatôitạiFed.Liệuhọcóantoànkhông?Vàcòngiađìnhcủahọnữa?Họchắcđangcốgắngđốiphóvớicuộckhủnghoảng.Vụtấncôngnày-diễnralầnđầutiêntrênlãnhthổMỹkểtừsauvụtấncôngTrânChâuCảng-sẽđẩyđấtnướclâmvàokhủnghoảng.Vấnđềtôicầnphảitậptrungvàolàliệunềnkinhtếcóbịgiángmộtđònchímạnghaykhông.

Khủnghoảngkinhtếlàquárõràng.Kịchbảnxấunhất,mặcdùrấtkhóxảyra,sẽlàsựsụpđổcủahệthốngtàichính.Fedsửdụnghệthốngthanhtoánđiệntửvớigiaodịchlênđếnhơn4.000tỉUSD/ngàybằngtiềnmặtvàtráiphiếuvớicácngânhàngtrênkhắpnướcMỹvàtạihầuhếtcácquốcgiatrênthếgiới.

ChúngtôiluônluônnghĩrằngnếuaiđómuốntấncôngnềnkinhtếMỹ,họsẽpháhủyhệthốngthanhtoán.Cácngânhàngkhiđósẽbuộcphảisửdụngcáchchuyểntiềnmặtkémhiệuquả.Cácdoanhnghiệpsẽphảisửdụngphươngthứchàngđổihànghaygiấyvaynợ;mứcđộhoạtđộngkinhtếtrêntoànquốcsẽrơitựdonhưmộthònđá.

TrongChiếntranhlạnh,nhằmđềphòngbịtấncônghạtnhân,Fedđãxâydựngnhiềucơsởmáytínhvàthôngtindựphòngđểbảođảmantoàn.Chúngtacónhiềutầngnấcbảovệ,vídụnhưsốliệucủamộtngânhàngthuộcFedluônđượclưugiữtạimộtngânhàngkháccáchxahàngtrămdặm,haytạimộtđịađiểmxaxôinàođó.Trongtrườnghợpxảyratấncônghạtnhân,chúngtangaylậptứcsẽchạyhệthốngsaolưutạinhữngnơikhôngbịảnhhưởngphóngxạ.HệthốngcólẽđangđượcPhógiámđốcFed-ôngRogerFerguson-sửdụngtrongngàyhômnay.Tôitinrằngôngấyvànhữngđồngnghiệpcủachúngtôisẽcócácbướcđicầnthiếtđểbảođảmhệthốngtiềntệvậnhànhtrơntru.

Tuynhiên,ngaycảkhitôinghĩvềđiềuđó,tôicũngkhôngchorằngpháhủyhệthốngtàichínhmộtcáchvậtlýsẽđượcnhữngkẻcướpmáybaychủtâmsửdụng.NhiềukhảnăngđâylàhànhđộngbạolựcmangtínhbiểutrưngchốnglạinướcMỹ-giốngnhưquảbomđặttạigaragecủaTrungtâmThươngmạiThếgiớitámnămvềtrước.Điềulàmtôilolắnglàsựsợhãimàvụtấncôngđógâyra-đặcbiệtnếuxảyranhữngvụtấncôngtiếptheo.TrongmộtnềnkinhtếphứctạpnhưcủaMỹ,ngườidânphảigiaolưu,traođổihànghóavàdịchvụmộtcáchliêntục,vàsựphânchialaođộngrõràngđếnmứctấtcảcáchộgiađìnhđềuphụthuộcvàothươngmạiđểtồntại.Nếungườitarútkhỏicuộcsốngkinhtếhằngngày-cácnhàđầutưbántháocổ

phiếu,haythươnggiaquaylưnglạivớithươngmại,ngườidânởnhàvìsợđisiêuthịsẽbịđánhbomliềuchết-ảnhhưởngmangtínhlantruyềnsẽxảyra.Chínhvấnđềtâmlýsẽdẫnđếnsựsợhãivàsuythoái.Mộtsựhoảngloạnnhưvậysẽgâyrahàngloạtcuộcrútchạyvàsuygiảmkinhtế.Lúcđóđúnglàhọavôđơnchí.

Mộtlúclâutrướckhimáybayhạcánh,tôiđãrútrakếtluậnrằngthếgiớisẽthayđổitheocáchmàtôichưathểđoánđịnh.Sựkiêuhãnhmàchúngta,nhữngngườiMỹ,đãmangtheotrongthậpniênsauChiếntranhlạnhvừabịtanrahàngtrămmảnh.

CuốicùngchúngtôicũnghạcánhxuốngsânbayZurichvàokhoảng8giờ30tốitheogiờđịaphương–lúcđólàđầugiờchiềutạiMỹ.CácquanchứcngânhàngtạiThụySĩđóntôikhirờimáybayvàkéotôivàomộtphòngriêngtrongsảnhđicủasânbay.HọmuốnchotôixemđoạnbăngchiếucảnhtòaThápđôibịsậpvàLầuNămgócbịcháy,nhưngtôitừchối.TôiđãlàmviệcgầnTrungtâmThươngmạiThếgiớitrongphầnlớnthờigiancuộcđời,cónhữngngườibạnvàngườiquenởđó.Tôiđoánsốngườichếtsẽkhủngkhiếpvàsẽcócảnhữngngườitôiquenbiết.Tôikhôngmuốnnhìnthấysựđổnát.Tôichỉmongmộtchiếcđiệnthoạivẫncótínhiệu.

CuốicùngthìtôicũnggặpđượcAndreaquađiệnthoạidiđộngvàolúc9giờkémvàiphútvàthởphàonhẹnhõmkhinghegiọngcủacôấy.Saukhiđãlàmchonhauyênlòngrằngcảhaiđềubìnhan,côấynóivớitôilàđangrấtbận:côấyđangtácnghiệp,sắplênsóngvớitintứccậpnhậtcácsựkiệntrongngày.Tôinói,“Emhãychoanhbiếtđiềugìđangxảyra,nhanhlên”.

CôấygiữđiệnthoạimộtbêntaitrongkhinhàsảnxuấtchươngtrìnhđặcbiệttạiNewYorkgầnnhưgàolênbêntaikia,“Andrea,TomBrokawđangtớichỗcô.Côđãsẵnsàngchưa?”Côấychỉkịpnói,“Nghenày”.Tớiđó,côấyđặtđiệnthoạidiđộngđangmởvàolòngvàphátbiểutrướcmáyquay.TôingherõnhữnggìnướcMỹđangnghevàothờiđiểmđó–rằngchiếcmáybayUnitedFlight93bịmấttíchđãrơiởPensylvania.

SauđótôiđãgọiđượcchoRogerFergusontạiCụcdựtrữLiênbang,chúngtôithốngnhấtdanhsáchcácbiệnphápkiềmchếkhủnghoảngvàđúngnhưtôisuyđoán,ôngấyđãchuẩnbịsẵnsàngcácbiệnpháp.Sauđó,dotấtcảcácchuyếnbaydânsựtớiMỹbịhủy,tôiđãliênlạcvớiAndyCart,ChánhvănphòngNhàTrắng,đểyêucầuđượcđưavềWashington.Cuốicùng,tôiquaytrởlạikháchsạnvớisựhộtốngcủađộianninhđểtranhthủngủvàchờchỉthị.

Vàorạngsánghômsau,tôiđượcchởtrênkhoangcủachiếcmáybaytiếpdầuKC-10của

KhôngquânMỹ–cóvẻnhưđólàchiếcmáybayduynhấtcònlại.Độibaynàythườngthựchiệncácchuyếnbaytiếpnhiên liệutạiBắcĐạiTâyDương.Khôngkhíởbuồng lái thậtbuồn.Cơtrưởngnói,“Ôngsẽkhôngbaogiờtinnổiđiềunày.Nghenày”.Tôiđeotainghenhưngkhôngnghethấybấtcứđiềugìngoàisựimlặng.Anhtagiảithích:“Thôngthường,BắcĐạiTâyDươngluônđấyâmthanhcáccuộcbộđàm.Sựimlặngthậtlàđángsợ”.Rõràngkhôngcóchiếcmáybaynàođangbayởngoàiđó.

KhimáybayđivàovùngbiểnphíađôngvàtớikhôngphậncấmcủaMỹ,chúngtôiđượchaichiếcmáybaychiếnđấuF16hộtống.CơtrưởngđượcphépbayquanơiđãtừnglàđịađiểmcủatòaThápđôitạiđiểmcựcnamcủakhuManhattan,giờđâychỉcònlàmộtđốngđổnátbốckhói.Nhiềuthậpniênqua,vănphòngcủatôichỉcáchđóvàitòanhà;trongthờigiancuốithậpniên60–đầu70,tôiđãchứngkiếntòaThápđôimọclêntừngngày.Giờđây,nhìntừtrêncaogần11nghìnmét,điểmrõràngnhấtcóthểnhìnthấycủaNewYorkchínhlàđốngđổnátbốckhóiđó.

TôitớingayCụcDựtrữLiênBangvàobuổichiềuhômđó,cùngmộtcảnhsáthộtốngquanhữngconphốđượccanhgác.Sauđó,chúngtôibắtđầulàmviệc.

Nhìnchung,việcchuyểntiềnbằngđiệntửvẫndiễnrasuônsẻ.Tuynhiên,dogiaothôngbằnghàngkhôngbịhủynênviệcvậnchuyểnvàthanhtoánphầnlớncáctấmséctheokiểucũđãbịtrìhoãn.Đólàvấnđềkỹthuật–mộtvấnđềquantrọng,nhưngcácnhânviênvàngânhàngthànhviêncủaFedhoàntoàncóthểgiảiquyếtbằngcáchtạmthờinớirộngbiênđộchovaycủacácngânhàngthươngmại.

Tôidànhhầuhếtthờigiantrongnhữngngàytiếptheođểtheodõivàpháthiệndấuhiệucủamộtsựtrìtrệkinhtếthảmkhốc.Trongvòngbảythángtrướcsựkiện11/9,nềnkinhtếđãlâmvàokhủnghoảngnhẹdophảiđốiphóvớitácđộngcủasựsụpđổcủacáccôngtymạngtừnăm2000.Nhưngtìnhhìnhbắtđầuchuyểnbiến.Chúngtôiđãnhanhchónggiảmlạisuấtvàthịtrườngbắtđầubìnhổn.VàocuốithángTám,côngchúngđãhướngsựquantâmtừvấnđềkinhtếsangvụbêbối liênquanđếnGaryCondit,nghịsỹbangCaliforniađãcónhữngphátbiểuthiếutrungthựcvềmộtphụnữtrẻbịmấttích,đượcđưatinđậmtrêncácbảntinbuổitối.LúcđóAndreađãkhôngthểđưatinvềbấtcứsựkiệntoàncầucóýnghĩanàovàtôinhớmìnhđãnghĩrằngđiềuđódườngnhưthậttuyệtvời–thếgiớihẳnsẽtốtđẹphơnnếutintứctruyềnhìnhchủyếutậptrungvàocácvụbêbốitrongnước.TrongnộibộFed,vấnđềlớnnhấtmàchúngtôiphảigiảiquyếtlàsẽcắtgiảmlãisuấttớimứcđộnào.

Sau sự kiện 11/9, các báo cáo và thống kê từ các ngân hàng của Fed cho thấymột câuchuyệnrấtkhác.HệthốngFedgồmmườihaingânhàngđượcđặtởcáckhuvựcchiếnlượctrêntoànnướcMỹ.CácngânhàngFedcũngđượccoilàcác“cửasổ”củanềnkinhtếMỹ-cácquanchứcvànhânviênngânhàngliênhệthườngxuyênvớicácchủngânhàngvàgiớikinhdoanhởkhuvựcđặtngânhàngvàthôngtinhọthuthậpđượcliênquanđếncácđơnđặthàngvàdoanhsốbánhàngđượcđưaratrướccácsốliệuchínhthứccôngbộkhoảngmộttháng.

TheobáocáocủacácngânhàngthìtrêntoànnướcMỹ,ngườidânđangdừngmuahàng,trừcácmặthàngmuadựtrữđềphòngnhữngvụtấncôngtiếptheocóthểxảyra:doanhsốbánhàngtạpphẩm,thiếtbịanninh,nướcđóngchaivàbảohiểmtănglên;trongkhitoànbộdịchvụlữhành,giảitrí,kháchsạn,dulịchvàhộinghịgiảmxuống.ChúngtôihiểurằngviệcchuyênchởrautừBờTâysangBờĐôngcóthểbịđìnhlạikhiviệcvậnchuyểnbằnghàngkhôngbịtrìhoãn,nhưngchúng tôivẫnbịbấtngờ trướcviệcnhiềungànhkinhdoanhkhácbị tácđộngnhanhđếnnhưvậy.Chẳnghạn,việcvậnchuyểnphụtùngôtôtừWindsor,Ontario,đếncácnhàmáytạiDetroitdiễnrachậmnhưsênbòtrênđườngsôngnốihaithànhphố-vàđólàmộtnhântốdẫnđếnquyếtđịnhtạmthờiđóngcửanămnhàmáycủaFord.Nhiềunămtrướcđây,cácnhàsảnxuấtđãbắtđầutiếnhànhmôhìnhsảnxuất“ngaykhicóyêucầu”(just-in-time)–thaychoviệclưukhophụtùngvàhànghóatạinhàmáy,họdựavàovậnchuyểnhàngkhôngtrongviệcphânphốinhữngbộphậnthiếtyếu.Quyếtđịnhđóngcửakhôngphậnvàthắtchặtkiểmsoátbiêngiớiđãdẫnđếnsựthiếuhụt,bếtắcvàcáccalàmviệcphảihủybỏ.

Trongkhiđó,chínhphủMỹđãhoạtđộngvớicôngsuấtcao.VàoThứsáu,14/9,Quốchộiđãthôngquakhoảnngânsáchkhẩncấpbanđầutrịgiá40tỷđôlavàchophépTổngthốngsửdụngvũlựcchốnglại“cácquốcgia,tổchứchoặccánhân”đãtấncôngnướcMỹ.TổngthốngBushhiệutriệuđấtnướcvớibàidiễnvăncóthểsẽtrởthànhbàiphátbiểuhiệuquảnhấttrongnhiệmkỳtổngthốngcủaông.Tổngthốngnói:“NướcMỹtrởthànhmụctiêutấncôngbởivìchúngtalàngọnhảiđăngsángnhấtvềtựdovàcơhộitrênthếgiới.Vàkhôngaicóthểlàmchongọnhảiđăngđóngừngsáng.”Tỷlệủnghộôngđãtănglên86%;chínhtrịđãđượcsựủnghộcủacảhaiđảng,ítnhấtlàtrongkhoảngthờigianngắn.NhiềuýtưởngđãđượcđưaratạiQuốchộivớimongmuốngiúpđấtnướchồiphục.Đãcómộtsốkếhoạchbơmtiềnvàocácngànhhàngkhông,dulịchvàgiảitrí.Cóhàngđốngđềxuấtủnghộmởrộngviệccắtgiảmthuếtrongcácngànhkinhdoanhđểkhuyếnkhíchđầutư.Bảohiểmkhủngbốđượcthảoluậnsôinổi–làmthếnàođểbảohiểmtrướcnhữngsựkiệnthảmkhốcnhưvậyvàchínhphủcóthểđóngvaitrògìtrongquátrìnhđó.

Tôichorằngcầnkhôiphụclạicácchuyếnbaythươngmạingayđểtránhtácđộngtiêucựcmangtínhlantruyền(Quốchộinhanhchóngthôngquadựluậtcứutrợvậntảihàngkhôngtrịgiá15tỷđôla).Tuynhiên,ngoàiviệcđó,tôiítchúýhơntớicáccuộctranhluậnbởitôicóýđịnhtậptrungvàobứctranhrộnghơm–điềuvẫncònchưarõràng.Tôitinrằngcâutrảlờisẽkhôngphải lànhữngchínhsách lớn,vộivàngvà tốnkém.Thông thường, trongnhững thờiđiểmcấpbáchcủaquốcgia,tấtcảcácnghịsỹđềucảmthấycầnphảiđưaramộtdựluật;cáctổng thống cũng chịu áp lựcphảihànhđộng.Nhữngđiềukiệnnhư thế thường sản sinh rachínhsáchphảntácdụng,khônghiệuquảvàthiểncận,giốngnhưchínhsáchphânphốixăngmàTổngthốngNixonápdụngtrongcúsốcvềdầulửaOPECnăm1973(chínhsáchđótạoratìnhtrạngxếphàngmuaxăngtạimộtsốkhuvựctrênnướcMỹvàomùathunămđó).Tuynhiên,trongmườibốnnămlàmchủtịchFedcủamình,tôiđãchứngkiếnkinhtếMỹvượtquanhiềulầnkhủnghoảng–baogồmcảsựsụpđổlớnnhấttrongmộtngàycủalịchsửthịtrườngchứngkhoánxảyranămtuầnsaukhitôinhậmchức.Chúngtađãvượtquanhữngthăngtrầmbấtđộngsảncủanhữngnăm1980,khủnghoảngtiếtkiệmvàchovay,khủnghoảngtàichínhchâuÁ,cũngnhưsuythoáikinhtếnăm1990.NướcMỹđãtrảiquathờikỳbùngnổthịtrườngchứngkhoándàinhấttronglịchsửvàsauđóvượtquasựsụpđổcáccôngtytrênmạng.Dầndần,tôiđiđếnniềmtinrằngsứcmạnhvĩđạinhấtcủanềnkinhtếMỹchínhlàkhảnăngchịuđựngcủanó–khảnănghấpthụnhữngđổvỡđểphụchồi,thườngtheonhữngcáchthứcvàtốcđộmàbạnkhôngthểdựđoán,càngkhôngthểtácđộng.Dođó,tronghoàncảnhkhủngkhiếpnày,khôngcócáchnàođểbiếtđươcđiềugìsẽxảyra.

Tôichorằngcáchtốtnhấtlàquansátvàchờđợichođếnkhichúngtahiểurõhơntácđộngchínhxáccủasựkiện11/9.ĐóchínhlàđiềutôiđãnóivớilãnhđạoQuốchộitrongcuộchọpdiễnratạivănphòngcủaChủtịchHạviệnbuổichiềungày19/9.CómặttạiphònghộithảogiảndịnằmkếbênvănphòngChủtịchHạviệntrongkhuvựcHạviệncủaĐiệnCapitolhômđólàChủtịchHạviệnDennisHastert,lãnhtụphethiểusốtạiHạviệnDickGephardt,lãnhtụpheđasốtạiThượngviệnTrentLott,lãnhtụphethiểusốtạiThượngviệnTomDaschle,cùngvớiBobRobin,cựuBộtrưởngTàichínhdướithờiTổngthốngClintonvàcốvấnkinhtếcủaNhàTrắngLarryLindsey.CácnghịsỹmuốnngheđánhgiácủaLindsey,Rubinvàtôivềtácđộngkinhtếcủacácvụtấncông.Cuộcthảoluậntiếptheodiễnrahếtsứcnghiêmtúc–khônghềcóphátbiểutrangtrọng(Tôicònnhớlúcđóđãnghĩrằngđâychínhlàcáchlàmviệcmàchínhphủnênápdụng).

Lindseyđưaraýkiếnrằngdokhủngbốđãđánhmộtđònchímạngvàolòngtincủangười

Mỹnêncáchtốtnhấtđểvượtqualàcắtgiảmthuế.Ôngtavànhữngngườikhácủnghộviệcbơmkhoảng100tỷđôlavàonềnkinhtếcàngsớmcàngtốt.Consốđókhônggâyngạcnhiênđốivớitôi–nóchiếmkhoảng1%tổngsảnlượnghàngnămcủađấtnước.Nhưngtôinóivớihọrằngchúngtakhôngcócáchnàođểđánhgiáxem100tỷđôlalàquánhiềuhayquáít.Đúnglàngànhhàngkhôngvàdulịchbịảnhhưởngnghiêmtrọngvàtrêncácmặtbáocóđầynhữngcâuchuyệnđủ loạivề tìnhtrạngcôngnhânbịsa thải.Tuynhiên,vàoThứhai,17/9,đángngạcnhiênlàThịtrườngchứngkhoánNewYorkđãđượcmởcửatrởlạitạiđịađiểmchỉcáchTrungtâmThươngmạiThếgiớibatòanhà.Đóquảlàsựkiệnquantrọngbởivìnómanglạicảmgiácbìnhthườngđốivớihệthốngtàichính–mộtđiểmsángcủabứctranhmàchúngtôiđangcốchắplạivớinhautạiFed.Đồngthời,hệthốngthanhtoánsécđãhoạtđộngtrởlạivàthịtrườngchứngkhoánđãkhôngbịsụpđổ:giácổphiếuchỉgiảmxuốngvàsauđóổnđịnh,dấuhiệuchothấyhầuhếtcáccôngtykhônggặpphảivấnđềgìnghiêmtrọng.Tôinóivớihọcầnthậntrọngcânnhắccáckhảnăngvànêngặplạitrongvònghaituầnkhichúngtôiđãhiểurõvấnđề.

Sánghômsau,tôiđưarathôngđiệptươngtựtrongphiênđiềutrầntạiỦybanNgânhàngThượngviệnvớikhuyếncáocầnphảikiênnhẫn:“Khôngaicóthểdựbáođầyđủhậuquảcủathảmkịch11/9.Tuynhiên,trongnhữngtuầntiếptheo,khicúsốcnàyquađi,chúngtacóthểđánhgiáchínhxáchơnnhữngsựkiệnnàyđangtácđộngthếnàođếnviệcđịnhdạngbứctranhkinhtế.”Tôicũngnhấnmạnh:“Trongvòngvàithậpniênqua,nềnkinhtếMỹngàycàngcósứcchịuđựngđốivớicáccúsốc.Cácthịtrườngtàichínhngàycàngítbịnhànướccanthiệp,thịtrườnglaođộngcótínhlinhhoạthơnnhiềuvàgầnđâylànhữngtiếnbộvềcôngnghệthôngtinđãlàmtăngkhảnănghấpthụnhữngđổvỡvàphụchồi.”

Trênthựctế,tôiđãđưaratìnhhuốngtíchcựchơnnhữnggìtôithựcsựlongạivềtươnglai.Giốngnhưhầuhếtthànhviêncủachínhphủ,tôiphảitínhtoánsẽcónhữngcuộctấncôngtiếptheo.Cảmgiácđóhầunhưkhôngđượcđưaracôngchúng,nhưngbạncóthểcảmthấynótrongsựtuyệtđốikhibỏphiếutạiThượngviện:98-0chophépsửdụngvũlựcchốnglạikhủngbố,100-0thôngquadựluậtanninhhàngkhông.Tôiđặcbiệtlongạivềvũkhíhủydiệthàngloạt.ĐócóthểlàmộtthiếtbịhạtnhânbịđánhcắptừkhovũkhícủaLiênXôtrongthờikỳbấtổnkhiLiênXôsụpđổ.Tôicũnglongạinguồnnướcbịđầuđộc.Tuynhiên,trêntruyềnhình,tôiítbiquanhơnbởivìnếutôibộclộhoàntoànnhữnggìtôinghĩvềcáckhảnăng,cóthểđiềuđósẽgâyrasựhoảngloạntrênthịtrường.Mặcdùvậy,tôichorằnghànhđộngnhưvậycũngkhôngphảilàlừadối,vìnhữngngườithamgiathịtrườngsẽnghetôivànói:“Tôithựcsựhyvọngôngấyđúng.”

CuốithángChín,nhữngsốliệuchínhxácđầutiênđượccôngbố.Thôngthường,chỉsốrõràngđượcđưarasớmnhấtvềsứckhỏecủanềnkinhtếlàsốđơnyêucầuđượcnhậntrợcấpthấtnghiệp,đâylàmộtsốliệuthốngkêđượcBộLaođộngtổngkếthàngtuần.TrongtuầnthứbacủathángChín,sốđơnlênđến450.000,caohơnmứccuốithángTámđến13%.Consốđókhẳngđịnhmứcđộvàtínhnghiêmtrọngcủanhữngkhókhănmàchúngtađãthấytrêncácbảntinnóivềngườilaođộngmấtviệc.Tôicóthểhìnhdungracóhàngnghìnkháchsạnvàcôngnhântạicáckhudulịch,vànhiềungườikhácđangtrongtìnhtrạngbấpbênh,khôngbiếtlàmthếnàođểtựnuôisốngmìnhvàgiađình.Tôiđiđếnkếtluậnrằngnềnkinhtếsẽkhôngphụchồinhanh.Cúsốcđónghiêmtrọngđếnmứcngaycảmộtnềnkinhtếcóđộlinhhoạtcaocũngsẽgặpnhiềukhókhănđểvượtqua.

Giốngnhưgiớiphântích,cácnhàkinhtếcủaFednghiêncứutấtcảcácgóichitiêuvàgiảmthuếđượcđềnghị,cũngnhưnhữngconsốliênquanđếnchúng.Trongmỗitrườnghợp,chúngtôicốgắngnghiêncứuthậtchitiếtđểđánhgiábiênđộ;thậtthúvịlàchúngđềurơivàotầm100tỷđôla–consốđượcLarryLindseyđưarađầutiên.

ChúngtôihọplạitạiphònghộithảocủaôngHastertvàoThưtư,ngày3/10đểbàntiếnvềnền kinh tế.Một tuần nữa đã lại trôi qua và con số người thất nghiệp lại tăng lên – thêm517.000ngườinộpđơnxintrợcấpthấtnghiệp.Lúcđó,tôiđãcóquyếtđịnhcủamình.Mặcdùvẫndựtínhchocácvụtấncôngtiếptheonhưngtôivẫnkhônglàmthếnàođểbiếtđượcmứcđộtànphácủachúng,cũngnhưlàmthếnàođểchechắntrướcchonềnkinhtế.Tôiđãnóivớinhómhọprằngchúngtôicầncóbiệnphápđểkhắcphụctổnthấtcóthểđánhgiáđược,vàrằngđãđếnlúcđưaragóikíchthíchcómứcđộ.Góicácbiệnphápkíchthíchtrịgiákhoảng100tỷđôlacóvẻhợplý–đủnhưngkhôngquámứcđểkíchthíchquáđángnềnkinhtếvàgâyratìnhtrạngtănglãisuất.Cácnghịsỹdườngnhưđồngývớiđềxuấttrên.

Tôitrởvềnhàtốihômđóvớisuynghĩrằngtấtcảnhữnggìmìnhđãlàmlàđưaravàthúcđẩymộtsựđồngthuận;consố100tỷđôlalàdoLarryđưaralầnđầutiên.Dođótôiđãrấtngạcnhiênkhithấycácphươngtiệnthôngtinđạichúngthêudệtvềcuộchọp,vớithôngtingầnnhưchorằngtôilàngườichủtrìcuộchọptrên.MặcdùrấtvuikhithấyQuốchộivàchínhquyềnlắngngheýkiếncủamìnhnhưngtôivẫnthấynhữngbàibáotrênthậtđánglongại.Tôichưabaogiờvuivẻthựcsựkhiđượcdựnglênlàmộtnhânvậtchỉhuy.Từnhữngngàyđầutiên,tôiđãtựchomìnhlàmộtchuyêngiađằngsauhậutrường,mộtngườithihànhcácchỉthịhơnlàmộtlãnhđạo.Chínhcuộckhủnghoảngthịtrườngchứngkhoánnăm1987đãđemlạicảmgiácthoảimáikhiđưaranhữngquyếtsáchthenchốt.Nhưngchođếntậnhômnay,tôi

khôngcảmthấythoảimáiởvịtrínổibật.Hướngngoạiư,tôikhôngphảilàngườinhưvậy.

Tấtnhiên,thậttrớtrêu,mặcdùcósứcthuyếtphụcnhấtđịnh,songtrongnhữngtuầnsauvụ11/9,mọiviệckhônghềdiễnranhưmongđợicủatôi.Tiênđoánvềmộtvụtấncôngkhủngbốthứhaicólẽlàmộttrongnhữngdựđoánbiquannhấtcủatôi.Cũngvậy,“góikíchthíchcómứcđộ”màmọingườicholàtôiđãbậtđènxanhcũngkhôngđượcthựchiện.Nóbịcuốnvàocácvấnđềchínhtrịvàrơivàobếtắc.Góikíchthíchsaunàyđượcthôngquatháng3/2002khôngnhữngbịmuộnvàitháng,màcònkhôngnhằmvàophúclợichung–đángxấuhổlànóchỉgồmnhữngkếhoạchchitiêuhổlốncủachínhphủ.

Tuynhiên,nềnkinhtếđãdầntựđiềuchỉnh.Saumộtthángsuythoáinhẹ,sảnlượngcôngnghiệpđãbắtđầutăngtrưởngvàothángMườimột.VàothángMườihai,nềnkinhtếbắtđầutăngtrưởngtrởlại,đơnxintrợcấpthấtnghiệplạigiảmxuốngvàdaođộngởmứctrướcsựkiện11/9.Fedđãthểhiệnvaitròtrongquátrìnhtrên,nhưngchỉlàviệctiếptụcnhữngbiệnphápđãđượcápdụngtrước11/9:cắtgiảmlãisuấtđểkhuyếnkhíchngườidânvaytiềnvàchitiêu.

Tôikhôngbậntâmvềviệcnhữngmongđợicủamìnhđãkhôngdiễnratrênthựctế,bởiphảnứngtuyệtvờicủanềnkinhtếsausựkiện11/9đãchothấymộtsựthậtvôcùngquantrọng:nềnkinhtếMỹthựcsựcótínhphụchồicao.NhữnggìtôiphátbiểumộtcáchlạcquantạiỦybanNgânhàngThượngviệnđãtrởthànhsựthật.Saunhữngtuầnlễtồitệ,cácgiađìnhvàdoanhnghiệpMỹđãphụchồi.Tôitựhỏi:Điềugìđãtạotamứcđộlinhhoạtchưatừngcónhưvậytrongnềnkinhtế?

CácnhàkinhtếđãcốgắngtrảlờicáccâuhỏitươngtựnhưvậykểtừthờiAdamSmith.Cóthểnóihiệnnaychúngtađãquábậnrộnvớiviệctìmhiểuthấuđáonềnkinhtếtoàncầuhóacủachúngta.CònSmiththìđãphảisángtạorakinhtếhọcgầnnhưtừđầuđểtìmhiểusựpháttriểncủacácnềnkinhtế thị trườngphứctạpcủathếkỷ18.Tôikhôngphải làAdamSmithnhưngcũngcótínhtòmònhưôngtrongviệctìmhiểucácnhântốtrongthờiđạicủachúngta.

Cuốnsáchnàycóphầngiốngmộtcâuchuyệntrinhthám.Sausựkiện11.9,mặcdùcóthểcầnthêmbằngchứng,nhưngtôibiếtrằngchúngtađangsốngtrongmộtthếgiớimới–thếgiớicủanềnkinhtếtưbảntoàncầucótínhlinhhoạt,mauphụchồi,mởcửavàtựđiềuchỉnhvớimứcđộlớnhơnnhiều,mộtthếgiớithayđổinhanhhơnsovớithậmchíchỉmộtphầntưthếkỷtrướcđây.Đólàthếgiớimanglạinhữngkhảnăngmớiphithường,nhưngcũngđặtra

nhữngtháchthứckhôngnhỏ.CuốnsáchKỷNguyênHỗnLoạnlànỗlựccủatôitrongviệctìmhiểubảnchấtcủathếgiớinày:chúngtađếnthếgiớinàynhưthếnào,vượtquacáctháchthứcrasaovàđiềugìđangchờđợiởphíachântrờikia,cảtốtvàxấu.Ởnhữngchỗcóthể,bằngkinhnghiệmcủamình,tôisẽđưaracáchhiểucủamìnhvềthếgiớiđó.Tôiviếtcuốnsáchnàyvớitráchnhiệmghilạilịchsử,dođóđộcgiảsẽbiếtmụcđíchcủatôi.Theođó,cuốnsáchnàyđượcchia làmhaiphần:phần thứnhất lànỗ lựccủa tôi trongviệckể lại conđườnghọc tậpcủamình;phầnthứhaicótínhmụctiêuhơn,đólàxâydựngmộtnềntảng,từđótạoramộtkhungkháiniệmđểhiểuvềnềnkinhtếtoàncầumới.Trongquátrìnhđó,tôikhảosátcáccấuthànhquantrọngcủamôitrườngtoàncầuđangnổilên:nhữngnguyêntắcchiphốithếgiớiphátsinhtừKỷnguyênánhsángthếkỷ18;cơsởhạtầngnănglượngrộnglớngiúpthếgiớihoạtđộng;sựmấtcânđốitàichínhtoàncầuvàsựthayđổiđầykịchtínhcủadânsốthếgiớiđedọasựsinhtồncủaloàingười;và,mặcdùsựthànhcôngcủathếgiớilàkhôngthểphủđịnh,vẫncònđósựlongạithườngtrựcvềtínhcôngbằngtrongquátrìnhphânphốiphúclợi.Cuốicùng,tôitậphợplạinhữngdựđoánhợplýnhấtcủachúngtavềcấuthànhcủanềnkinhtếthếgiớivàonăm2030.

Tôikhônggiảvờbiếttấtcảcáccâutrảlời.Tuynhiên,vớilợithếlàmviệctạiFed,tôicómaymắnđượctiếpcậnthôngtintốtnhấtvềhàngloạtchủđề.TôiđượctiếpcậnrộngrãicáctàiliệuhọcthuậtnhằmgiảiquyếtnhiềuvấnđềmàcácđồngnghiệptạiFedvàtôiphảixử lýhàngngày.NếukhônglàmviệctạiFed,tôisẽkhôngbaogiờđượctiếpcậnvớihàngđốngcôngtrìnhnghiêncứuhọcthuật,mộtsốthậtsắcsảo,cònsốkháclạinôngcạn.TôicómaymắncóthểgọimộthaynhiềuchuyêngiakinhtếtạiFedđểhỏivềcôngtrìnhnghiêncứuvềlịchsửcũngnhưđươngđại.Khônglâusau,tôisẽnhậnđượcđánhgiáchitiếtvềưuvànhượcđiểmcủahầunhưtấtcảcácchủđề,từcácmôhìnhtoánhọcmớinhấtđượcxâydựngđểđánhgiáquátrìnhgiảmthiểurủiro,đếnsựnổilênvàtácđộngcủaviệccáctrườngđạihọcđượccấpđấttạivùngTrungTâynướcMỹ.Dođó,tôikhôngbịhạnchếtrongviệctiếpcậnnhữnggiảthuyếtcóảnhhưởngtươngđốisâurộng.

Mộtsốlựclượngtoàncầu,đôikhigầnnhưbímật,dầndầnthayđổithếgiớinhưchúngtabiết.Hiệntượngdễnhậnranhấtđốivớihầuhếtchúngtachínhlàsựchuyểnđổicuộcsốngcủachúngtangàycàngsâusắcbởiđiệnthoạidiđộng,máytínhcánhân,e-mail,điệnthoạithôngminhBlackBerriesvàinternet.SựkhámphárathuộctínhđiệntửcủavậtliệubándẫnsauThếchiếnthứhaimởraquátrìnhpháttriểncácthiếtbịvixửlý,vàkhicápquangkếthợpvớitialaservàvệtinhviễnthôngtạoracuộccáchmạngthôngtin,thìngườidântừPekin,tiểubangIllinois,đếnBắcKinh,TrungQuốc,nhậnthấycuộcsốngcủahọđộtnhiênthayđổi.Phầnlớn

dânsốthếgiớiđãtiếpcậncôngnghệmàkhibắtđầusựnghiệpcủamìnhvàonăm1948,tôiđãkhôngthểhìnhdungđược, trừtrongnhữngtài liệukhoahọcviễntưởng.Nhữngcôngnghệmớinàykhôngchỉmởramộtviễncảnhchưatừngcóvềliênlạcchiphíthấp,màcònthúcđẩynhữngtiếnbộcơbảntronglĩnhvựctàichính,giúpnângcaođángkểnănglựccủachúngtatrongviệcchuyểncáckhoảntiếtkiệmkhanhiếmvàonhữngdựánđầutưvốnhiệuquả,mộtnhântốquantrọngthúcđẩythịnhvượngvàquátrìnhtoàncầuhóađangdiễnranhanhchóng.

CáchàngràothuếquanđãgiảmxuốngtrongnhữngnămsauThếchiếnthứhai.Đólàkếtquảcủanhậnthứcchungrằngchủnghĩabảohộ trướcchiến tranhđãdẫnđếnsựsụtgiảmthươngmại–đingượclạiquátrìnhphâncônglaođộngquốctế,dovậyđãgâyrasựsụpđổgầnnhưhoàntoàncủacáchoạtđộngkinhtếthếgiới.Quátrìnhtựdohóathươngmạisauchiếntranhđãgiúpmởracácnguồncunggiárẻmới.Cùngvớisựpháttriểncủacácthểchếtàichínhvàsảnphẩmmới(đượcsảnxuấtdocôngnghệbándẫn),quátrìnhnàythúcđẩythếgiớitheohướngchủnghĩatưbảnthị trườngtoàncầu, thậmchíngaytrongthờikỳChiếntranh lạnh.Trongmộtphầntưthếkỷsauđó,sựthắngthếcủachủnghĩatưbảnthịtrườngtựdođãgiúpkiềmchếlạmphátvàlãisuấtởmứcmộtconsốtrênphạmvitoàncầu.

KhoảnhkhắcquyếtđịnhđốivớinềnkinhtếthếgiớilàsựsụpđổcủaBứctườngBerlinnăm1989,chothấytìnhtrạngsụpđổvềkinhtếbêntrongbứcmànsắttồitệhơnnhiềusovớisựtưởngtượngcủanhữngnhàkinhtếphươngTâyhiểubiếtnhất.Kếhoạchhóatậptrungchothấyrõsựthấtbạikhôngthểcứuvãn;diễnrađồngthờivàthêmvàođólàsựthấtvọngngàycàngtăngđốivớichínhsáchcanthiệpkinhtếcủamộtsốnướcphươngTây,chủnghĩatưbảnthịtrườngbắtđầulặnglẽthaythếhaimôhìnhtrêntạihầuhếtcácnước.Kếhoạchhóatậptrungkhôngcònlàchủđềtranhluậnnữa.Khôngcònnhữngbàidiễnvăntándương.NgoạitrừtạiTriềuTiênvàCuba,môhìnhnàybịloạikhỏilịchtrìnhkinhtếthếgiới.

KhôngchỉcácnềnkinhtếthuộckhốiLiênXôcũmàhầuhếtcácnướcthuộcphầnmàtrướcđâychúngtagọilàthếgiớithứba–nhữngnướctrunglậptrongChiếntranhlạnhnhưngthựchiệnkếhoạchhóatậptrunghaycanthiệpmạnhmẽvàothịtrườngtớimứcđượccoilàkinhtếkếhoạch–đãápdụngcơchếthịtrường.TrungQuốc,nướcchuyểnsangmôhìnhthịtrườngvàonăm1978,đãgiatăngquátrìnhdịchchuyểnlựclượnglaođộnglớn,đượckiểmsoátchặtchẽ,gồmhơn500triệungườilúcđó,tớicácKhuvựctựdothươngmạicủaĐồngbằngchâuthổsốngChâuGiang.

SựthayđổicủaTrungQuốctrongviệcbảovệquyềnsởhữucủangườinướcngoàimặcdù

đượcthựchiệntinhvinhưngcótácđộngđủlớnđểdẫnđếnsựbùngnổthựcsựvốnđầutưtrựctiếpnướcngoài(FDI)vàonướcnàysaunăm1991.Từmức57triệuđôlanăm1980,FDIđãtăngnhanh,đạt4tỷđôlanăm1991,sauđótăngvớitốcđộ21%/năm,đạt70tỷđôlanăm2006.Vốnđầutưcùngvớilựclượnglaođộngdồidàolươngthấp,đãdẫnđếnmộtsựkếthợpcóhiệuquảlàmgiảmáplựctănglươngvàgiácảtạitấtcảcácnướcpháttriển.Trướcđó,cácnền kinh tế nhỏ hơn nhiều được gọi là những Con hổ châu Á, nhưHàn Quốc, Hồng Kông,SingaporevàĐàiLoanđãmởđườngbằngcáchápdụngcôngnghệcủacácnướcpháttriểnđểnhanhchóngnângcaomứcsốngbằngcáchxuấtkhẩusangphươngTây.

Tỷlệtăngtrưởngcủacácnướctrênvànhiềunướcđangpháttriểnkháccaohơntốcđộtăngtrưởngởnhữngnơikhácrấtnhiều.Kếtquảlàđãdiễnrasựchuyểnđổimộtphầnđángkểtổngsảnlượngcủathếgiới(GDP)tớicácnướcđangpháttriển,mộtxuthếcótácđộnglantruyền.Thôngthường,cácnướcđangpháttriểncótỷlệtiếtkiệmcaohơnnhiềusovớicácnướccôngnghiệphóa–mộtphầnbởivìmạnglướiansinhxãhộicủacácnướcnàyyếuhơn,dođócácgiađìnhcóthóiquentiếtkiệmnhiềutiềnhơnđểdùngkhicầnhaynghỉhưu.(Nhữngyếutốkháccũnggópphần.Chẳnghạn,dochưacóvănhóatiêudùngnêncácgiađìnhítcóxuhướngchitiêu).SựchuyểnđổimộtphầnGDPthếgiớitừnăm2001từcácnướcpháttriểncótỷlệtiếtkiệmthấptớicácnướcđangpháttriểncótỷlệtiếtkiệmcaođãlàmtăngtiếtkiệmcủathếgiớinhanhtớimứctổngtăngtrưởngtiếtkiệmcủathếgiớiđãvượtxacáckhoảnđầutưtheokếhoạch.Quátrìnhđiềuhòatiếtkiệmvàđầutưtrênthếgiới,theogiảđịnh,đãđẩylãisuấtthựctế(lãisuấtdanhnghĩatrừđilạmphátgiảđịnh)giảmxuốngmộtcáchđángkể.Nóitheocáchkhác,nguồncungtiềnđểđầutưđãtăngnhanhhơnnhucầucủacácnhàđầutư.

Sựdưthừatiếtkiệm,cùngvớitoàncầuhóa,tăngtrưởngnăngsuấtdocôngnghệvàquátrìnhdịchchuyểnlựclượnglaođộngtừcácnềnkinhtếkếhoạchtớicáckhuvựcthịtrườngcạnhtranh,đãgiúpkiềmchếlãisuất,cảdanhnghĩavàthựctế,cũngnhưlạmpháttạitấtcảcácnướcpháttriểnvàgầnnhưcảcácnướcđangpháttriển.Điềuđógiảithíchtạisaotỷlệlạmpháthàngnămởhầuhếtcácnước(trừVenezuela,ZimbabwevàIran)đangởmứcmộtconsố-điềuchỉxảyravàilần,cũngcóthểlàduynhấtkểtừthờiđiểmtừbỏbảnvịvàngvàápdụngchếđộtiềntệfiat,haytiềngiấy,kểtừthậpniên30.Điềuđặcbiệtđángchúýlànhữngnhântốtrên,mộtcáchkhábấtngờvàmaymắn,xuấthiệnđồngthờivàođầuthếkỷ21.Chínhsáchtiềntệcủacácngânhàngtrungươngkhôngphảilànguyênnhânchínhdẫnđếnsựsuygiảmliêntụccủalạmphátvàlãisuấtdàihạn,nhưngnhữngngườiđứngđầungânhàngtrungươngnhưchúngtôiđãlựachọnthayđổichínhsáchđểtốiđahóalợiíchdàihạntrướcnhữngthayđổilớntrongnềntàichínhtoàncầu.Tuynhiên,nhưtôisẽđưaraởphầnsau,khôngcónhântố

nàotrongsốđócótínhvĩnhcửu.Kiềmchếlạmpháttrongthếgiớisửdụngtiềngiấylàcôngviệcthựcsựkhókhăn.

Quátrìnhgiảmlãisuấtdàihạnthực(đãkhấutrừlạmphát)tronghaithậpniênquadiễnrađồngthờivớisựtăngtỷlệgiá/thunhập(P/I)củacổphiếu,bấtđộngsảnvàtrênthựctếlàtấtcảnhữngtàisảnmanglạithunhập.Dođó,giátrịthịtrườngcủatàisảntrênthếgiớitừ1985đến2006tăngvớitốcđộnhanhhơntăngtrưởngGDPthếgiới(giaiđoạn2001-2002làngoạilệđángchúý).Điềunàydẫnđếnsựtănglênđángkểcủatínhthanhkhoảntrênphạmvithếgiới.Giácổphiếuvàtráiphiếu,giánhà,bấtđộngsảnthươngmại,tácphẩmnghệthuậtvàhầuhếtcácmặthàngkhácđềutănglên.Chủsởhữunhàtạinhiềunướcpháttriểncóthểsửdụnggiátrịtàisảnnhàđangtănglênđểtàitrợchocáckhoảnchivượtquáthunhậpcủahọ.Chitiêucủacáchộgiađìnhtănglên,đặcbiệttạiMỹ,đãhấpthụphầnlớnlượnghàngxuấtkhẩutăngđộtbiếntừcácnềnkinhtếđangpháttriển.ĐúngnhưtạpchíTheEconomistđãchỉravàocuối2006:“Tăngtrưởngvớitốcđộhàngnăm3,2%theođầungười,kinhtếthếgiớiđãđiquánửachặngđườngcủamộtthậpniêntăngtrưởngcaonhấttronglịchsử.Nếutiếptụctăngtrưởngnhưvậy,nósẽvượtquacảhaithậpniênđượccoilàcótốcđộcaonhấtlà1950và1960.Chủnghĩatưbảnthịtrường,độnglựccủahầuhếtcácnềnkinhtếtrênthếgiới,cóvẻnhưđangpháthuytốthiệuquả”.Vềcơbản,nhữngpháttriểnnhưvậycótínhphổquátvàtíchcực.Sựtáithắngthếcủathịtrườngmởvàtựdothươngmạitrongmộtphầntưthếkỷquađãđưanhiềutrămtriệungườicủadânsốthếgiớirakhỏinghèođói.Rõràng,nhiềutrămtriệungườikháctrêntoàncầuvẫntrongtìnhtrạngnghèođói,nhưngnhữngbộphậnlớncủadânsốcácnướcđangpháttriểnđãđượcthụhưởngmứcthịnhvượngvốnlàđộcquyềntrongthờigiandàicủacáigọilàcácnướcpháttriển.

Nếuchỉdùngmộtdòngđểtómlạicâuchuyệncủamộtphầntưthếkỷqua,thìđólàsựtáikhámphásứcmạnhcủachủnghĩatưbảnthịtrường.Saukhibịđẩyvàothoáitràovìnhữngthấtbạicủanótrongthậpniên30vàsauđólàsựmởrộngmôhìnhcanthiệpcủanhànướcvàothậpniên60,chủnghĩatưbảnthịtrườngdầnnổilêntrởlạinhưmộtmôhìnhhiệuquảtừthậpniên70,tớingàynaycóthểnóiđãtrởthànhphổbiếngầnnhưtrêntoànthếgiới.Sựmởrộngchếđộphápquyềnthươngmại,đặcbiệtlàchếđộbảovệquyềnsởhữu,đãnuôidưỡngtâmlýkinhdoanhtrêntoànthếgiới.Đếnlượtnó,quátrìnhnàylạitạoracácthểchếđangâmthầmđiềukhiểnmộtphầncủahoạtđộngnhânloạiđangkhôngngừngpháttriển–mộtphiênbảnquốctếcủa“bàntayvôhình”củaAdamSmith.

Theođó,sựkiểmsoátcủacácchínhphủđốivớicuộcsốnghàngngàycủacôngdânđãgiảm

xuống;nhữnglựclượngcủathịtrườngdầndầnthaythếmộtsốquyềnlựccủanhànước.Nhiềuluậtlệhạnchếtựdothươngmạiđãbịdỡbỏ.TrongnhữngnămđầusauThếchiếnthứhai,dòngvốnquốctếbịkiểmsoátvàtỷgiáhốiđoáilàdocácbộtrưởngtàichínhcácnướcquyđịnh.Kếhoạchhóatậptrunglanratrongcảthếgiớiđangpháttriểnvàpháttriển,baogồmcảtàndưcủanềnkinhtếchỉhuyvẫncònchiếmthếchủđạotạichâuÂu.Nguyêntắccótínhchỉđạolà:thịtrườngcầnsựđịnhhướngcủanhànướcđểhoạtđộngcóhiệuquả.

Tạicáccuộchọpvàogiữathậpniên70củaỦybanChínhsáchKinhtếcủaTổchứcPháttriểnvàHợptácKinhtế(OECD)baogồmcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủahaimươibốnnước,chỉcóHansTietmeyercủaTâyĐứcvàtôichủtrươnghoạchđịnhchínhsáchdựatrênthịtrường. Chúng tôi là thiểu số rất nhỏ trong một cộng đồng rất lớn. Quan điểm của JohnMaynardKeynes,nhàkinhtếvĩđạingườiAnh,đãthaythếquanđiểmcủaAdamSmithvàkinhtếhọccổđiểnsaukhiĐạisuythoáinhữngnăm1930đãchứngminhsựthấtbạicủamôhìnhSmithvềcáchthứcphảnứngcủacácnềnkinhtế.Keynesđãđưaralờigiảithúvịgiảithíchtạisaonềnkinhtếthếgiớilâmvàotrìtrệvàtạisaochínhsáchvaytiềnnướcngoàicủachínhphủcóthểgiúpnềnkinhtếphụchồinhanhchóng.QuanđiểmcanthiệpcủaKeynesvẫncótínhchiphốirộngrãivàogiữathậpniên70,mặcdùnóđãbắtđầusuygiảm.ỦybanChínhsáchKinhtếđãđồngthuậnởquanđiểmchorằngđểthịtrườngxácđịnhlươngvàgiálàkhôngđủvàkhôngđángtin,cầnphảibổsungbằng“cácchínhsáchthunhập”.Chínhsáchnàykhônggiốngnhautạitấtcảcácnềnkinhtế,nhưngnhìnchungđãtạorađịnhhướngchocáccuộcđàmphánvềlươnggiữacáccôngđoàn–nhữngtổchứccóảnhhưởngvàquyềnlựclớnhơnnhiềusovớihiệnnay–vớigiớiquảnlýkinhtế.Chínhsáchthunhậpcótínhtựnguyệnvàkhôngđưaraquyđịnhvề tổng lươngvà cácbiệnphápkiểm soát giá. Tuynhiên, nhữngđịnhhướngđónhìnchungđượchậuthuẫnbởicácđònbẩyđiềutiếtcủachínhphủđượcsửdụngđể“thuyếtphục”nhữngngười vi phạm.Khi những chính sách trên thất bại, cácbiệnphápkiểm soát giá vàlươngsẽchínhthứcđượcápđặt.CácbiệnphápkiểmsoátgiávàlươngđượcTổngthốngNixonđưaranăm1971mặcdùđượcủnghộtronggiaiđoạnđầusongđãbịchếtyểuvàtrởthànhtàntíchcuốicùngcủachủnghĩacanthiệpđốivớilươngvàgiácảtạicácnướcpháttriển.

Trongnhữngnămđầuđihọc,tôiđãđượchọcphảiđềcaolýthuyếtthịtrườngcạnhtranh.Trongsáuthậpniêntiếptheo,tôiđãhọccáchđềcaocáchthứclýthuyếthoạtđộng(đôikhikhông) trong thực tiễn.Tôiđặcbiệtmaymắnđược làmviệcvới tấtcảcácnhàhoạchđịnhchínhsáchkinhtếcủathếhệtrước,vàđượctiếpcậnnhiềunhấtcácthôngtincóthểđánhgiáxu thếcủa thếgiới, cảđịnh lượng lẫnđịnh tính.Tấtnhiên là tôi có thểkháiquáthóakinhnghiệmcủamình.Quátrìnhđóđãgiúptôicàngđềcaohơnthịtrườngcạnhtranhtựdovớitư

cáchlàlựclượngmanglạithịnhvượng.Thựctế,ngoạitrừmộtvàisựkiệnkhôngrõràng,tôikhôngthểhìnhdungrabấtcứvídụnàochứngminhrằngviệcmởrộngphápquyềnvàbảovệquyềnsởhữulạikhônglàmtăngcủacảivậtchất.

Tuynhiên,mộtcâuhỏiđượcđặtrathườngxuyênvàrộngrãilàmôhìnhtựdocạnhtranhsẽphânphốilợiíchtrongxãhộinhưthếnào.Trongtoànbộcuốnsáchnày,tôitậptrungvàomâuthuẫngiữaconngườivàcác lực lượng thị trường.Cạnh tranhsẽdẫnđếncăng thẳngvì thịtrườngcạnhtranhtạorangườithắngkẻthua.Cuốnsáchnàysẽcốgắngkhảosáthệlụycủasựvachạmgiữanềnkinhtếtoàncầuhóađangthayđổinhanhchóngvàbảnchấtcốhữucủaconngười.Sựthànhcôngvềkinhtếtrongmộtphầntưthiênniênkỷqualàkếtquảcủacuộcđấutranhđó;vàsựcăngthẳngcũngdoquátrìnhthayđổinhanhchóngđóđemlại.

Chúng tôihầunhưkhôngnghiên cứu chủ thể chủ chốt củahoạtđộngkinh tế:đó là conngười.Chúngtalàai?Bảnchấtcủachúngtalàgìvàđiềugìkhôngcầnthayđổi–chúngtađượcquyềntựdovàtựdođếnmứcnàotronghoạtđộngvàhọctập?Tôiđãluônnungnấucâuhỏitrênkểtừkhinhậnthứcđượcvấnđề.

Trongcácchuyếnđitrênkhắphànhtinhtronggầnsáuthậpniênqua,tôiđãnhậnrarằngnhữngđiểmtươngđồngđángngạcnhiêncủaconngườimàkhôngaicóthểtưởngtượngđượclạixuấtpháttừvănhóa,lịchsử,ngônngữhaycơhội.Mọingườiđềucóđộngcơbẩmsinhphấnđấuvìlòngtựtrọng,màlòngtựtrọngnàycóđượcphầnlớnlànhờsựcôngnhậncủanhữngngườikhác.Sựphấnđấuđócótácđộnglớnđếnviệccácgiađìnhchitiềnvàoviệcgì.Nócũngsẽtiếptụclôikéoconngườicùngnhaulàmviệctạicácnhàmáyvàvănphòng,mặcdùhọsẽsớmcókhảnăngvềmặtkỹthuậtlàmviệcđộclậpquakhônggianmạng.Conngườicónhucầubẩmsinhlàgiaotiếpvớingườikhác.Chúngtađềucầnsựchấpnhậncủangườikhác.Ẩnsỹthựcsựchỉlàsựlầmlạchiếmhoi.Yếutốlàmnênlòngtựtrọngphụthuộcvàomộtloạtcácgiátrịđượcnhậnthứcvàhunđúcmàconngườitintưởng,dùđúnghaysai,sẽnângcaocuộcsốngcủahọ.Chúngtakhôngthếsốngmàkhôngcónhữnggiátrịđểđịnhhướngvôsốlựachọnmàchúngtaphảiđốimặtmỗingày.Nhucầugiátrịcótínhbẩmsinh,songnộidungcủagiátrịthìkhôngphảivậy.Nhucầuđóbịchiphốibởiýthứcvềđạođứccósẵntrongtấtcảchúngta,đâylànềntảngtừđóconngườiđitìmsựhướngdẫncủanhiềutôngiáotừhàngthiênniênkỷ.Mộtphầngiátrịđạođứcbẩmsinhđólàcảmgiácvềđiềugìlàđúngvàphùhợp.Chúngtađềucóquanđiểmkhácnhauvềsựcôngbằng,nhưngkhôngaicóthểlảngtránhsựcầnthiếtnộitạicủaviệcđánhgiáthếnàolàcôngbằng.Sựcầnthiếtnộitạiđólàcơsởchophápluậtcủamọixãhội.Nólànềntảngmàtừđó,chúngtabuộcngườikhácphảicótráchnhiệmvềhànhđộngcủa

họ.

Cácnhàkinhtếkhôngthểkhôngtìmhiểubảnchấtcủaconngười,đặcbiệtlàvềniềmvuivànỗisợhãi.Niềmvuilàngàyhộicủacuộcsống.Chúngtaphảinhậnthứccuộcsốngcónhiềuniềmvui,đểtừđómongmuốnduytrìnó.Đángtiếclàsựthănghoaniềmvuiđôikhikhiếnconngườivượtquágiớihạnkhảnăngcủahọ;khithựctếtrởlại,niềmvuiđộtnhiêntrởthànhsựsợhãi.Sựsợhãilàphảnứngtựđộngcủatấtcảchúngtatrướcnhữngmốiđedọađốivớixuhướngbẩmsinhsâuthẳmnhất:ướcmuốnđượcsốngcủachúngta.Nócũnglànềntảngcủanhiềuphảnứngkinhtế,tâmlýtránhrủirovốnhạnchếmongmuốnđầutưvàbuônbáncủachúngta,đặcbiệtởnhữngnơixa,vàđiềuđó,tronghoàncảnhcựcđoan,sẽthúcđẩychúngtatáchkhỏithịtrường,dẫnđếnsựsụtgiảmnghiêmtrọngcáchoạtđộngkinhtế.

Mộtđặctínhcơbảncủabảnchấtconngười–mứcđộthôngminhcủaloàingười–cóvaitròlớnđốivớinhữngthànhcôngmàchúngtađạtđượcvềphươngtiệnsốngcầnthiếtđểtồntại.Nhưtôisẽchỉraởphầncuốicuốnsáchnày,trongcácnềnkinhtếvớicôngnghệhiệnđại,conngườidườngnhưkhôngthểtăngsảnlượngtrungbìnhtheogiờvượtquá3%/nămtrongmộtgiaiđoạndài.Đóthựcsựlàtỷlệcựcđạimàsựsángtạocủaconngườicóthểđẩymứcsốnglêncao.Rõràngchúngtakhôngđủthôngminhđểlàmtốthơn.

Thếgiớihiệntạicủachúngtađangtạoranhiềunỗisợhãiđốivớiphầnlớncôngdâncủanó,khinhiềunguồnlựcổnđịnhtrướcđâyđốivớibảnsắcvàanninhđangbịmấtđi.Nơinàodiễnrathayđổinhanhnhấtthìnơiđósựphâncựcvềphânbổthunhậpdiễnramạnhnhất.Thếgiớiđangởvàokỷnguyênhỗnloạn.Sẽlàbấtcẩnvàvôđạođứcnếuchỉnhằmgiảmthiểuthiệthạicủaconngườitrongsựđổvỡ.Trongbốicảnhhộinhậpnềnkinhtếtoàncầutănglên,ngườidântrênkhắpthếgiớiđứngtrướcsựlựachọnlớnlao:hoặclàtiếptụccáclợiíchcủathếgiớibằngcáchápdụngthịtrườngvàxãhộimởđểkéoconngườirakhỏinghèođói,nângcaocáckỹnăngchocuộcsốngtốtđẹpvàcóýnghĩahơn,trongkhivẫnchútrọngđếnvấnđềcơbảnlàsựcôngbằng;hoặclàtừchốicơhộivàchấpthuậnchủnghĩađịaphương,chủnghĩabộlạc,chủnghĩadântúy,thựcralàtấtcảcácloại“chủnghĩa”màởđócáccộngđồngcolạikhibảnsắccủahọbịđedọavàhọkhôngthểnhậnthứcrasựlựachọntốthơn.Cónhiềukhókhănchồngchấtđangchờđợichúngtatrongthậpniêntiếptheovàviệcchúngtacóvượtquachúngđượchaykhônglạiphụthuộcvàochínhchúngta.ĐốivớingườiMỹ,mởcửabiêngiớiđểđónnhậnlựclượnglaođộngcókỹnăngcủathếgiớivàcảicáchgiáodụccầnđượcưutiêncao.TìmgiảiphápchocuộckhủnghoảngBảohiểmytếcũnglàưutiênquantrọng.Đâylànhữngchủđềtôisẽtrởlạiởphầncuốicủacuốnsách.Tôikếtluậntrongchươngcuốirằng:mặcdùcónhiều

khiếmkhuyếtsongkhôngphảingẫunhiênmàconngườiluônbiếtvượtquavàtiếnlênthịnhvượngtronghoàncảnhkhókhăn.Đóchính làbảnchấtcủachúngta–mộtchân lýđãnuôidưỡngsựlạcquancủatôivềtươnglaitrongnhiềuthậpniênqua.

CHƯƠNGMỘT

TUỔITHƠTHÀNHPHỐ

NẾUbạnđivềphíatâycủakhuManhattanvàsauđóđibằngtàuđiệnngầmvềphíabắc,quaQuảngtrườngThờiđại,CôngviênTrungtâmvàkhuHarlem,bạnsẽtớikhulâncận,nơitôiđãlớnlên.ĐồiWashingtongầnnhưnằmphíađốidiệnphốWallcủahònđảo–vàkhôngxabãicỏmàngườitachorằngPeterMinuitđãmuatoànbộkhuManhattancủangườidađỏvớigiá24đôla(ngàynayvẫncònphiếnđátưởngniệmôngởđó).

KhuvựclâncậnchủyếugồmnhữngtòanhàthấpbằnggạchcủanhữngngườiDoTháinhậpcưđếnnướcMỹtrướcThếchiếnthứnhấtvàmộtsốngườigốcIrelandvàĐức.Cảhaibêngiađình tôi, nhàGreenspanvàGoldsmiths,đềuđếnMỹvàođầu thếkỷ,nhàGreenspanđến từRomaniavàGoldsmithsđếntừHungary.Hầuhếtcácgiađìnhtrongkhuvựcnày,gồmcảgiađìnhchúng tôi,đều thuộc tầng lớp trung lưucấp thấp–khônggiốngnhữngngườiDoTháinghèođóicùngcựcởkhuĐông.NgaycảnhữngnămkhókhănnhấtcủacuộcĐạisuythoái,khitôiđanghọcphổthông,chúngtôivẫnđủăn.Tôikhôngbiếtliệucóngườihọhàngnàobịđóihaykhôngnữa.Tôithậmchícònđượcchotiềntiêuvặt:25centmộttuần.

Tôilàconmột,sinhnăm1926,khônglâutrướckhibốmẹtôilyhôn.Họchiataytrướckhitôicóthểnhậnthứcđược.BốcủatôilàHerbert,đãchuyểnvềBrooklyn,nơiônglớnlên.Ôngsốngvớiôngbànộitôichođếnkhitáihôn.TôiởcùngmẹlàRose,ngườiđãnuôitôikhônlớn.Mặcdùkhilyhôn,bàmới26tuổivàrấtquyếnrũ,nhưngbàlấylạitênthờicongáivàkhôngbaogiờtáigiá.BàtìmđượccôngviệcbánhàngtạicửahàngbánđồLudwig-BaumanởBronxvàtiếptụccôngviệcngaycảtrongthờikỳĐạisuythoái.Bàlàngườinuôisốnggiađình.

Bàlàconúttronggiađìnhcónămanhchịem,dođóchúngtôilàthànhviêncủamộtđạigiađình.Cácanhchịemhọ,cậuvàdìluônxuấthiệntrongcuộcsốngcủachúngtôi,điềuđógiúplàmvơiđiphầnnàosựthiếuvắngngườichahayanhchịemruột.MẹtôichuyểntớisốngvớiôngbàngoạilàNathanvàAnnamộtthờigian.GiađìnhGoldsmithslàmộtbannhạcsốngđộng.BácMurraycủatôilàmộttaychơidươngcầmcóthểchơingaykhôngcầntậptrướcnhữngbảnnhạcphứctạpnhất.ThayđổitênthànhMarioSilva,ôngthamgiavàongànhgiảitrívàlàđồngtácgiảcủabảnnhạcvềnhàsoạnnhạcRobertSchumancótựađềSongofloveđãđượcchuyển thànhphimvới sự thamgia của các ngôi saoKatharineHepburn và PaulHenreid.

Trongcáccuộchọpmặtgiađìnhdiễnravàithángmộtlần,báctôithườngchơiđànvàmẹtôihát–bàcógiọngháttrầmtruyềncảmvàthườngbắtchướcgiọngcủaHelenMorgan,mộtcasĩkiêmdiễnviêntạiBroadwaynổitiếngvớicácbàihátnhư“Can’tHelpLovin’DatMan”.Ngoàicahát,mẹtôicócuộcsốngbìnhlặng,coitrọnggiađình.Bàlàngườilạcquan,điềmđạmvàhoàntoànkhôngthuộctầnglớptríthức.BàthườngđọcbáoDailyNews,mộttờbáophổthôngkhổnhỏđăng tinngắn.Thayvìbàynhữnggiá sách,phòngkháchcủanhà tôikêmột chiếcdươngcầmloạinhỏ.

AnhhọcủatôilàWesley,hơntôibốntuổivàlàanhgầnnhấtcủatôi.Trongnhữngthánghèđầuthậpniên30,giađìnhanhấythuêmộtngôinhàcáchbiểnkhôngxa,nằmtrongvùngphụcậnEdgemere,nằmtrênđườngxuốngphíanamcủađảoQueens.Wesleyvàtôithườngsụcsạoởcácbãibiểnđểtìmnhữngđồngxu.Chúngtôitìmđượcrấtnhiềuxu.MặcdùởvàogiaiđoạnĐạisuythoáinhưngchúngtôivẫntincóngườimangtheotiềnxukhiđitắmbiểnvàđánhrơichúngvàotrongcát.Điềuduynhấtcònsótlạicủasởthíchnàylàthóiquennhìnxuốngđấtkhiđibộ,nếucóaihỏi,tôisẽnói:“Tôiđangtìmtiền.”

Tuynhiên,sựthiếuvắngcủangườichađãđểlạikhoảngtrốnglớntrongcuộcđờitôi.Mỗitháng,tôithườngđitàuđiệnnghềmđếnthămôngtạiBrooklyn.ÔnglàmviệctạiPhốWallvớivaitròlànhàmôigiớitạicáccôngtynhỏmàbạnchưabaogiờnghetên,mộtnghềlúcđógọilàngườiphụcvụkháchhàng.Ôngcóvócdángmảnh,đẹptraivàhơigiốngGeneKelly,đồngthờilàngườibiếtcáchthểhiệnmình.Nhưngôngchưabaogiờkiếmđượcnhiềutiền.Ôngdườngnhư luôncảm thấyngượngnghịukhinói chuyệnvới tôi vàđiềuđócũng làm tôi cảm thấykhôngtựnhiên.Ônglàngườithôngminhvàvàonăm1935,khitôilên9,ôngđãviếtcuốnsáchcótênRecoveryAhead!,trongđóôngđãđềtặngtôi.CuốnsáchdựđoánrằngChínhsáchKinhtếmớicủaF.D.RooseveltsẽđưakinhtếMỹtrởlạithờikỳtốtđẹp.Ôngđãtặngtôimộtcuốnsáchvớilờiđềtặngnhưsau:

GửicontraiAlan:

Mongrằngnỗlựcđầutiênnàycủachavớisuynghĩluônhướngvềcon,sẽnảynởthànhmộtchuỗinhữngcốgắngcủaconđểkhitrưởngthànhconcóthểnhìnlạivàtìmcáchlýgiảilýdođằngsaunhữngdựbáologiccủachavàbắtđầucôngviệcgiốngnhưcha.Chacủacon.

TrongnhữngnămlàmChủtịchFed,tôithườngkhoecuốnsáchtrênvớinhiềungười.HọđềuchorằngkhảnăngbiếnbáocủatôitrongcácbuổiđiềutrầntạiQuốchộichínhlàdodi

truyền.Tuynhiên,mộtđứatrẻchíntuổinhưtôi lúcấychưathểhiểunổicuốnsáchđó.Tôixemcuốnsáchđọcvàitrangvàxếpquamộtbên.

Sựhamthíchtìmhiểucácconsốcủatôichắclàdoditruyềncủachatôi.Khicònnhỏ,mẹtôithườngđưatôiratrướcmặthọhàngvàhỏi:“Alan,bamươilămcộngvớichínmươihaibằngbaonhiêu?”Tôithườngđưarađápánngaykhihiểucâuhỏi.Sauđóbàđưaraconsốlớnhơn,rồilạichuyểnphéptínhnhân…Mặcdùnổitiếngtừsớmnhưvậynhưngtôikhôngphảilàđứatrẻtựtin.Trongkhimẹtôicóthểbiểudiễntrongnhữngbữatiệcgiađìnhthìtôichỉthíchngồitrongmộtgócnàođó.

Lúcchíntuổi,tôitrởthànhmộtngườihâmmộbóngchàyđặcbiệt.SânPoloGroundschỉcáchmộtquãngđibộvànhữngđứatrẻtrongkhulâncậnthườngxemmiễnphícáctrậnđấucủa đội Giants. Tuy nhiên, đội bóng yêu thích của tôi lại là Yankees, nhưngmuốnđến sânYankeeStadiumphảiđitàuđiệnngầmnêntôichủyếutheodõicáctrậnđấuquabáo.MặcdùcácchươngtrìnhtườngthuậtthườngxuyêntrênđàiphátthanhchưaxuấthiệnởNewYorktrướcnăm1939nhưngGiảivôđịchquốcgianăm1936đãđượctườngthuậtvàtôiđãtựnghĩrabảngtheodõicáctrậnđấu.Tôiluônsửdụnggiấyxanhđểghilạitừnghiệpđấuthôngquamãsốcủariêngmình.Trongđầuóccủatôivốntrốngrỗngvàothờiđiểmđó,chỉtoànconsốthốngkêbóngchày.Chođếntậnhômnay,tôivẫncóthểđưarađộihìnhxuấtphátcủađộiYankeesvớicácvịtrívàđiểmphátbóngtrungbìnhtrongGiảivôđịchquốcgianămđó.(Đólànămthànhconm6gcủaDiMaggio–đạtmốc0,323–vàđộiYankeesthắngđộiGiants4-2).Tôiđãhọccáchtínhđiểmphátbóngtrungbình:3/11là0,273;5/13là0,385;7/22là0,318.Tôikhôngthạophéptínhchialớnhơn4/10vìrấtítngườiphátbóngđạtđượcmốc0,4.

Tôicũngmuốntrởthànhcầuthủbóngchày.Tôichơichocácđộiđịaphươngvàtrìnhđộtươngđốitốt.Tôithuậntaytráivàcósựnhanhnhẹncũngnhưphảnxạđểtrởthànhcầuthủbóngchàygiỏi.Khitôibướcsangtuổi14,mộtcầuthủlớnhơn,khoảng18tuổi,đãnóivớitôi:“Nếutiếptụctiếnbộnhưtrongthờigianvừaqua,mộtngàynàođócậucóthểchơiởgiảivôđịchquốcgia.”Khôngcầnphảinóilàtôimừngnhưthếnào–nhưngđócũngchínhlàthờiđiểmtôikhôngthểtiếnbộhơnđượcnữa.Tôikhôngthểchơitốtsaumùagiảiđó.Khảnăngcủatôiđãđạtngưỡngởtuổi14.

Ngoàibóngchày, tôi cònhammêkhámphámãMorse.Cuối thậpniên30,phimcaobồiđượcưachuộngrộngrãi–chúngtôibỏra25centvàorạpchiếuphimtrongvùngxembộphimmớinhấtvềchuyếnphiêulưucủaHopalongCassidy.Nhưngnhữngnhânvậtthựcsựthuhút

tôilànhữngđiệnbáoviên.Họkhôngchỉcósứcmạnhliênlạctrựctiếpbằngnhữngngóntaycủamình–trongnhữngthờiđiểmquantrọng,họcóthểgọicứutrợhaycảnhbáovềmộtcuộctấncôngsắptớicủangườidađó,miễnlàđườngdâykhôngbịcắt–màhọcònlànhữngnghệsỹ.Mộtđiệnbáoviênthànhthạocóthểtruyềnđibốnmươiđếnnămmươitừmỗiphútvàđiệnbáoviênvớikỹnăngtươngtựởđầubênkiakhôngchỉnhậnđượcthôngđiệncầntruyềnmàcòncảâmthanhvànhịpđiệucủamậtmãtruyềntải.Anhtacóthểnhậnra,“ĐólàchữviếtcủaJoe”.AnhbạnthânHerbieHomesvàtôisửdụngmộtcụcpinvàhaibộmãđểgửi tínhiệu.Chúngtôikhôngthểvượtquátốcđộrùanhưngchỉriêngviệcbiếtđếnthếgiớimãsốcũnglàmtôivuimừng.Rấtlâusaunàytôimớicócảmgiáctươngtựnhưthếkhiliênlạcxuyênlụcđịaquavệtinhvớicácđồngnhiệmchủtịchngânhàngtrungươngtrênthếgiới.

TôicómộtướcmuốnbímậtđượcvươnrangoàiNewYork.Đôikhivàobuổiđêm,tôiômchiếcđài,dòtìmsóng,cốbắtsóngcácđàiởxa.Từkhoảng11tuổi,tôiđãghilạilịchtàutrêntoànquốc.Tôingồihànggiờđểnhớlạicáctuyếnđườngvàtêncácthànhphốtạibốnmươitámtiểubang.TôivẫnnhớlàmìnhđãtưởngtượngđangởtrênmộtchuyếntàuđiquavùngmiềnBắcrộnglớn,quanhữngđồngbằngbaolacủaMinnesota,BắcDakotavàMontana,dừnglạiởcácganhưFargo,MinotvàHavre,sauđótiếptụcxuyênquadãyRocky.

Khi13tuổi,tôiđộtnhiênnhậnđượclờimờicủabốđithămChicago.ChúngtôitớigaPennvàđáptàuBroadwayLimited,contàu“chiến”nhấtcủaHãngđườngsắtPennsylvania.TàusẽchạyxuốngPhiladelphiatrướckhiđivềphíatây.ChúngtôiđiquaHarrisburgvàAltoonavàđếnPittsburghkhitrờiđãtối.Trờitốiđenkhichúngtôiđiquanhữnglòluyệnthéprựcsángánhlửa–đâylàlầnđầutiêntôichứngkiếnngànhcôngnghiệpsaunàytrởthànhchuyênmôncủatôi.TạiChicago,chúngtôichụpảnhởmộtsốđịađiểmnổitiếngnhưThápnướcvàBờhồvàsaukhivềnhà,tôiđãtrángphimtrongphòngtốicủatôi(phimảnhlàsởthíchkháccủatôi).ChuyếnđiđógiúpgiấcmơvượtrakhỏicuộcsốngcủamộtcậubétạiĐồiWashingtonmạnhmẽhơn.Nhưngtôikhôngbaogiờnóiđiềunàyvớibấtcứai.Mặcdùmẹtôibiếttôisưutầmlịchchạytàunhưngtôichắcrằngbàkhôngnhậnraýnghĩacủađiềuđó.Tôimuốntrốnkhỏithếgiớicủachínhbà.

Đammêkháccủatôilàâmnhạc.Tôibắtđầuhọckènclarinetkhi12tuổisaukhinghengườianhhọClaircủatôichơi.Tôitoàntâmtoànýluyệntập,từbađếnsáutiếngmộtngày.Đầutiêntôihọcnhạccổđiểnnhưngkhônglâusauđó,tôichuyểnsangnhạcjazz.MộtngườibạncóđĩahátđãmờitôiđếnnhàvàchongheđĩacủaBennyGoodmanvàbannhạccủaôngchơibảnSing,Sing,Sing.Tôibịhúthồnngaylậptức.

Đólàquãngthờigianthúvịcùngâmnhạc.GoodmanvàArtieShaw,FletcherHendersonđãmởramộtthờiđạiâmnhạcmớibằngcáchkếthơnnhạckhiêuvũcủanhữngnăm1920vớicácyếutốcủanhạcragtime,dâncatôngiáocủangườidađen,nhạcbluevànhạcchâuÂuđểtạoracáigọilàâmthanhcủadànnhạclớn.Loạinhạcnàynổitiếngvàcóảnhhưởngđếnnỗivàonăm1938,Goodmanvàdànnhạccủaôngđãđượcmờibiểudiễnmộtbuổihòanhạcphicổđiểnđầutiên tại nhà hát Carnegie. Ngoài clarinet, tôi học thêm kèn saxophone tenor – với tôi,saxophonelànhạccụvừaýnhấtvàđậmchấtjazznhấttrongdànnhạc.

MộttrongnhữngthầntươngcủatôilàGlennMiller,ngườiđãthổivàoâmnhạcchấtđiệumới,mượtmàbằngcáchkếthợpmộtclarinetvớihaisaxophonealtovàhaisaxophonetenor.Năm1941,khi15tuổi,tôiđãđitàuđiệnngầmđếnKháchsạnPennsylvaniađểnghebannhạccủaôngchơi.Tôiđãcốtiếnlạigầnbannhạc,cáchGlennMillerchỉ3mét.Bannhạcđãchơibảngiaohưởngsố6củaTchaikovsky.Tôinóito,“Thậtlàlâmly”vàMillernhìntôinói,“Thậttuyệtvớichứcậubé”.

Nằmcáchkhunhàcủachúngtôi2,5kmlàtrườngtrunghọcGeorgeWashington,mộttrongnhữngtrườngcônglớnvàtốtnhấtcủathànhphố.Khitôivàotrườngmùathinăm1940,ngôitrườngcóđủchỗchobanghìnhọcsinh,baogồmcảcáclớpbuổitối,nhưngcónhiềuhơnsốđótheohọc.Nếubạnsốngởngoàivùngphụcận,bạnphảicạnhtranhđểđượcnhậnvào.Cáclớphọccótínhcạnhtranhkhốcliệt.MộtphầnvìcuộcĐạisuythoái:nhiềuhọcsinhchúngtôicảmthấyphảivươn lên,dođócần thiếtphảihọcchămchỉ.Cũngcó lýdonữa lànguycơchiếntranh.MặcdùsựkiệnTrânChâuCảngphảimộtnămnữamớidiễnranhưngphátxítĐứcđãchiếmTâyÂu.ĐàiphátthanhđưađầytinvềcáctàuhàngbịtàungầmcủaĐứcđánhđắmvànhữngđoạnbăngrèrècủaEdwardR.MurrowchobiếtLondonđangbịkhôngquânĐứcvâybủa.

Chúngtôiđặcbiệtcảmnhậnđượckhôngkhíchiếntranhdocáclớphọcbịquátảibởihọcsinhnhậpcư–chủyếulàngườiDoTháitrốnchạyphátxítĐứcvàinămtrước.HenryKissingerhọcnămcuốikhitôivàotrường,mặcdùvậychúngtôiđãkhônghềgặpnhautrongbathậpniên tiếp theo. Tôi nhớ đã học lớp toán cùng John Kemeny, một học sinh nhập cư ngườiHungarysaunàyđãtrởthànhtrợlýtoánhọccủaAlbertEinsteinvàlàngườiđồngsánglậprangônngữmáytínhBASICcùngvớiThomasKurtz(vàsaunàycũngtrởthànhHiệutrưởngĐạihọcDartmouth).JohnđếnMỹchưalâuvàcònnóichưasõitiếngAnh,nhưngcậuấyvượttrộivềtoán.Tôitựhỏikhôngbiếtđócóphảilàkếtquảcủanềngiáodụcưuviệtcậunhậnđượctại

Hungaryhaykhông.Dođótôiđãhỏicậu:“ĐócóphảilàvìcậuđếntừchâuÂu?”Tôiđãhyvọngcậuấytrảlờilàđúngbởivìđiềuđócónghĩalàưuthếcủacậuấykhôngphảilàbẩmsinhvàtôicóthểđuổikịpcậuấunếuhọchànhchămchỉ.Nhưngcâuhỏiđócóvẻlàmcậusửngsốt.Cậunhúnvaivànói:“TấtcảmọingườiđềuđếntừchâuÂu.”

TôihọctậpchămchỉtạitrườngGeorgeWashingtonnhưngkhôngnhậnđượckếtquảhoàntoànxuấtsắc.Khitậptrung,tôilàhọcsinhgiỏi,nhấtlàtoán.Nhưngtôichỉhọcloạikhánhữngmônkhônglàmtôihứngthú,bởivìbóngchàyvàâmnhạcchiếmnhiềuthờigiancủatôi.Âmnhạcngàycàngtrởnênquantrọngtrongcuộcsốngcủatôi.Chơinhạckiếmratiền–tôithamgiacácbannhạckhiêuvũvàkiếmđược10đôla/tuầnsaumộtvàibuổidiễn.

TôinhớchínhxáctôiđangởđâuvàongàyNhậttấncôngTrânChâucảng:ởtrongphòngtậpkènclarinet.Tôiđãvặnđàitolênđểnghỉvàngheđượcbảntin.TôikhôngbiếtTrânChâucảngởđâu–khôngaibiết.Lúcđótôikhôngnghĩchúngtasẽthamchiến.Thayvìđó,tôihyvọngsựđauthươngđósẽvơiđi.Khibạnmớichỉlàcậubé15tuổithìbạnchẳngthểnhớgìđượclâu.Bạnchỉquantâmđếnnhữngthứđanglàm.

Tấtnhiên,khôngaicóthểquay lưngvớichiếntranh.Chếđộphânphốiđãbắtđầuđượcthựchiệnvàomùaxuânnămđóvàhầuhết thiếuniênđềugianhậpquânđộingaykhi tốtnghiệpvàđủ18tuổi.Mùahènăm1942,tôithamgianhómlụctấubiểudiễntạimộtkháchsạntạiCatskills.Khôngcónhiềuthanhniênởđó–chúngtôichủyếuchơinhạcchokhángiảbằngtuổibốmẹchúngtôi–vàcảmthấymấthứng.Trongsuốtmùaxuân,chúngtađãnhanhchóngthuatrậnởTháiBìnhDương,vàngaycảsautrậnthắngMidwayquyếtđịnhcủaquânMỹthìmọingườivẫnkhôngbiếttìnhhìnhchiếnsựthựcdotintứcbịkiểmduyệt.Nhưngcóvẻxấunhiều,tốtít.

TôitốtnghiệptrườngGeorgeWashingtonvàotháng6/1943vàkhôngmuốnvàođạihọc.Tôisẽtròn18tuổivàotháng3/1944vàmuốndùngthờigiantrướckhinhậpngũđểhọcthêmvềâmnhạc.DođótôitiếptụcchơinhạcchocácbannhạcnhỏvàđăngkýhọctạiJuilliard,mộtnhạcviệntưcótiếngđểhọcchơiclarinet,dươngcầmvàsoạnnhạc.Lúcđótấtcảdựđịnhcủatôivềtươnglaichỉlàmongmuốnđượcchơichomộtbannhạcquânđội.

Hộiđồngtuyểnquângọitêntôivàomùaxuânnămsau.Tôiđimộtchặngtàuđiệnngầmdàitớinơikiểmtrasứckhỏe.ĐólàmộttrungtâmtuyểnquânđượcthànhlậptạitòanhàHảiquancũởCôngviênBattery,mộttòanhàlớnvớinhiềubứctượngvàtranhtườngvànhữngtrầnnhà

caovọngtiếng,nơihàngtrămthanhniêncỡtuổitôiđứngxếphàng.MọiviệcdiễnrasuônsẻchođếnkhitôiđượcchụpXquangđểkiểmtrapháthiệnbệnhlaophổi.Mộtviêntrungsỹgọitôitớibànvànói:“Chúngtôipháthiệnmộtchấmđentrongphổicủaanh.Chúngtôikhôngthểkếtluậnbệnhđãpháthaychưa”.Xong,anhtađưachotôigiấytờvàđịachỉcủamộtchuyêngialaophổi:tôisẽphảiđigặpôngtavàbáocáokếtquả.Khitôigặpchuyêngiađóvàosánghômsau,ôngtakhôngthểchẩnđoánchínhxác.Ôngtanói:“Chúngtôiphảitheodõitiếntriểntrongvòngmộtnăm”.Tôibịloạikhỏiđợttuyểnquân.

Tôithựcsựquẫntrí.Mọingườiđềugianhậpquânđội,tôilàmộtngườikhôngbìnhthườngnênbịloại.Tôicũngcảmthấymộtnỗisợởnơisâuthẳmtâmhồnrằngmìnhcóthểbịbệnhnghiêmtrọng.Tôikhôngcótriệuchứngbịbệnh,khôngcảmthấykhóthởhaykhóchịusonglàmột người chơi clarinet và saxophone, tôi phải chú ý.Nhưngbóngmở trênphimphổi thìkhôngthểphủnhậnđược.TôinhớđãngồivớimộtngườibạngáivàotuầnđótạimộtbãicỏdốcnhìnracầuGeorgeWashingtonvànói:“Nếuanhbịbệnhlaothìcuộcđờianhcoinhưđãxong”.

ChínhthầygiáosaxophonecủatôilàBillSheinerđãgiúptôivượtquagiaiđoạnkhókhănnày.Billlàmộttrongnhữngthầydạynhạcjazzhuyềnthoại.Phươngphápcủaônglàtổchứcnhữngbannhạcnhỏgồmbốnhaynămsaxophonevàmộtclarinetvàđểchosinhviêntựsángtác.Trongbannhạccủatôi,Sheinerđểtôingồicạnhmộtanhchàng15tuổitênlàStanleyGetz.Những nhà sử học về nhạc jazz ngày nay xếp Getz ngang hàng với Miles Davis và JohnContrane;SheineryêucầutôicạnhtranhvớiGetz.ĐiềunàyđóvẻhơigiốngvớiviệcsosánhmộtngườichơidươngcầmtrongkháchsạnvớiMozart.TôivàGetzcómốiquanhệtốtvớinhaunhưngkhingheanhtachơinhạc,tôicảmthấykhiếpsợ.Đôilúc,khibạnđốimặtvớimộtngườiđặcbiệttàinăng,bạnsẽhìnhdungraconđườngđểđạtđượccáitàinăngấyvàhyvọngsẽphấnđấuđểđạtđược.Vớimộtsốngười,tàinănglàdothiênbẩmvàchodùbạncóluyệntậpchămchỉđếnđâuchăngnữacũngkhôngbaogiờsánhnổi.Getzlàloạingườinhưthế,tôitựbiếtrằngtôikhôngbaogiờcóthểlàmđượcnhữnggìmàanhtađãđạttới.

Tuynhiên,tôiđãtiếnbộrấtnhiềutừnhữngbàihọcnhưvậy,điềuđóchothấySheinerlàthầygiáogiỏinhưthếnào.Khitôinóivớithầylàtôiđãbịloạirakhỏiđợttuyểnquân,thầychỉcườivànói:“Điềuđócónghĩalàkhôngcógìngăntrởemtìmmộtviệclàm”.ThầyđãchotôibiếtdànnhạcHenryJeromecầntuyểnngười.

DànnhạcHenry Jeromegồmcómườibốn thànhviênvà tươngđốinổi tiếngởvùngBờ

Đông.Khitôithửchơivàđượcnhậnvào,đólàmộtsựthayđổilớntrongcuộcđờitôi.Điềuđókhônghẳngiốngvớiviệcđượcthamgiagiảibóngchàyquốcgia,songđóvẫnlànghềchuyênnghiệpđúngnghĩamàtôiđónghộiphí thànhviênvàkiếmđượckhakhá tiền trongnhữngngàyđó.DobannhạcbiểudiễnmộtnửathờigiantrongthànhphốvàdànhmộtnửacònlạicôngdiễnởmiềnĐôngnướcMỹnêntôicócơhộitựmìnhlầnđầutiênđirangoàiNewYork.

Đólàbannhạchaynhấtmàtôitừngbiểudiễncùng.HenryJeromelàmộttrongnhữngnhạcsỹtiênphong;bannhạccủaôngsauđódunhậpthêmâmđiệupopcủaCharlieParkervàDizzyGillespiecùngvớisứcquyếnrũvốncócủadànnhạc lớnbằngcáchthêmvàobộgõvàánhsáng.Mặcdùbannhạckhôngtrởthànhhuyềnthoạinhưngnhữngnhạcsỹcùngthờivớitôivàsaunàyđều trở thànhnhữngngười có tên tuổi.Một trongnhững taykèn của chúng tôi làJohnnyMandeltớiHollywoodvàviếtbàiTheShadowofYourSmilevànhạcnềnchoM*A*S*H*.Ôngđãđoạt giảiOscar vàbốngiảiGrammy.Tay trốngStanLevey saunày chơi chungvớiCharlieParker.LarryRiverstrởthànhnghệsỹpophàngđầu.VàtaychơisaxophonecùngvớitôilàLannyGarmenttrởthànhluậtsưcủaTổngthốngNixon.

NhạccủachúngtôithuộcthểloạiđượcưachuộngkhicáctrậnđánhtrongThếchiếnthứhaiđổichiềuvàonhữngnăm1944.Trongmườisáuthángtiếptheo,chúngtôibiểudiễntạinhữngđịađiểmnổitiếngnhưPhòngXanhcủaKháchsạnLincolnởNewYorkvàNhàhàngChild’sParamount tại Quảng trường Thời đại. Chúng tôi chơi cho các cuộc khiêu vũ tại bãi biểnVirginia,nơikhángiảchủyếulàcôngnhânxưởngđóngtàuvàgiađìnhlínhhảiquân.Chúngtôicũngchơitrongcácrạphátvàđôikhicùngchungsânkhấuvớicácnhómkịchvui–nhữngđộikhiêuvũtrẻemcónhiệmvụhâmnónghộitrườngtạiHollywoodvànhữngcasỹnổitiếngthờiAlJolsoncònsótlại.ChúngtôidànhcảthángMườihainăm1944quảngcáorầmrộtạiKháchsạnRoosevelttạithànhphốNewOrleans,nơixanhấtmàtôitừngtới.Mộtbuổitối,khiđangđidạoởmộtkhuphốgầnbờsông,tôinhìnlênvàthấymộttàuchởdầuđingangqua.TôiluôntựhỏithànhphốNewOrleansnằmdướimựcnướcbiểnlàbaonhiêu.KhinhữngconđêbịvỡsaucơnbãoKatrinanăm2005,kýứctrướckiacủatôiđãgiúptôihiểurangaylậptứcmứcđộcủathảmhọađó.

Trongsuốtthờigianchơitạibannhạc,chúngtôiphảitheolịchtrìnhdohiệphộiâmnhạcquyđịnh:chơi40phúttrênbụcvànghỉ20phút.Tôiyêuquãngthờigian40phútđó–cảmgiácđượcchơitrongmộtbannhạcnổitiếnghoàntoànkhácvớicảmgiácthưởngthứcâmnhạcđơnthuần.Âmthanhvànhạcđếnvớibạnởmọiphươnghướng,bạncảmnhậnđượcnhịpđiệutrongtậnxươngcốtvàtấtcảmọithànhviêncủabannhạcđềuphốihợpnhịpnhàngvớinhau.

Nghệsỹđộctấucóthểdữatrêncơsởđóđểthểhiệnquanđiểmcủahọvềthếgiới.TôithầntượngnhữngnhàsoạnnhạcnhưBennyGoodmanvàArtieShaw,nhưngtôilạikhôngbaogiờmuốngiốnghọ.Tôihàilònglàmộtphụcông,chơinhạcdongườikhácviết.

Tôiđượcbiếtđếnnhưmộtbộnãocủabannhạc.Tôicóquanhệtốtvớicácnhạccôngkhác(tôigiúphọkhao thuế thunhập)nhưng tôikhônggiốnghọ.Giữacác sôdiễn,nhiềungườitrongsốhọbiếnmấtởnhữngnơigọilàphòngxanh,chốclátchìmvàokhóithuốcvàrượu.Tôidànhhaimươiphútnghỉngơiđểđọcsách.Trongmộtbuổitối,tôicóthểdànhramộtgiờđểđọc.NhữngcuốnsáchtôimượntạiThưviệnCôngcộngNewYorkkhônggiốngnhữnggìmàbạnnghĩmộtnhạccôngcóthểđọc.CóthểđólàdobốtôitừngkinhdoanhởPhốWall,cũngcóthểtôicósởthíchcácconsố,nhưngđiềulàmtôihứngthúchínhlàkinhdoanhvàtàichính.MộttrongnhữngcuốnsáchđầutiênmàtôiđọclàvềthịtrườngchứngkhoánAnh–tôihứngkhởikhipháthiệnrarằnghọsửdụngnhữngthuậtngữkỳlạnhư“cổphiếuthường”.TôiđãđọccuốnHồiứccủamộtngườichơichứngkhoáncủaEdwinLefevreviếtvềLivermore,mộtnhàmôigiớichứngkhoánnổitiếngởthậpniên20cótêngọithânmậtlàBoyPlungertạiPhốWall.Cótruyềnthuyếtchorằngôngtađãkiếmđược100triệuđôlabằngcáchbánkhốngcổphiếumộtngàytrướckhixảyrasựsụpđổcủathịtrườngchứngkhoánnăm1929.Ôngtatrởnêngiàucósauđónhưng lạibịphásảnba lần trướckhi tựsátvàonăm1940.Ông làmộtnhànghiêncứuvĩđạivềbảnchấtconngười.CuốnsáchcủaLefevrethiênvềkiếnthứcđầutư,vớinhữngcâunóibấthủcủaLivermorevềđầutưchứngkhoánnhư:“Đầutưvàđầucơđềumanglạilợinhuận,chỉcónhữngconlợnlàbịgiếtthịt”[1].

TôicũngđọctấtcảcácsáchcóthểtìmđượcviếtvềJ.P.Morgan.Ôngkhôngchỉlàngườisánglậprangànhcôngnghiệpthép,đườngsắtvàcóvaitròtrongsựhìnhthànhtậpđoànGEcủanướcMỹ,màcònlànhânvậtchínhgiúpbìnhổnhệthốngtàichínhcủaMỹtrướckhiCụcDựtrữLiênBangrađời.Tôikhâmphụcsựgiàucócủaông–đểgiảithểquỹMorgantrướcThếchiếnthứnhất,QuốchộiMỹđãngheđiềutrầnrằngMorgankiểmsoáthơn20tỷđôla.TôicònấntượnghơnbởitínhcáchcủaMorgan:lờinóicủaôngđượccoinhưtínphiếuvàonăm1907.ChínhảnhhưởngcánhâncủaôngđốivớicácchủngânhàngkhácđãgiúpngănchặnsựhoảngloạnvềtàichínhcóthểđãđẩynướcMỹvàothờikỳkhủnghoảng.

Nhữngcâuchuyệntrênthuhútsựchúýcủatôicũnggiốngnhưlịchtrìnhcáccontàu.PhốWalllàmộtnơináonhiệt.Khônglâusauđó,tôiquyếtđịnhđóchínhlànơitôimuốntới.

Chiếntranhđivàogiaiđoạncuốivàtươnglaiđangmởra.DựluậtGI[2]đượcthôngquanăm1944;nhữngcựubinhđãtrởvềnhàvàlạitrởlạitrườnghọc.Tôibắtđầutinrằngmìnhmộttươnglai:bácsỹchữabệnhlaokhámphổicủatôitheođịnhkỳvàngàycàngkhẳngđịnhrằngvếtđentrongphổicủatôilàlànhtính.

Lúcđótôikhôngtựtinsẽthànhcôngtronglĩnhvựctàichính.KhitôiđăngkýhọcTrườngThươngmại,KếtoánvàTàichínhtạiĐạihọcNewYork(NYU)vàomùathunăm1945saukhinghỉhọcmộtvàinăm,tôihiểurõmìnhsẽhọcnhưthếnào.Dođóvàomùahè,tôiđãmuasáchgiáokhoachonămhọcđầutiênvàđọctrướctấtcả.ĐiềulàmtôingạcnhiênlàtôiđượchaiđiểmB,cònlạilàđiểmAtronghọckỳđầutiên,vàsauđólàtấtcảđiểmA.Tạiđạihọc,tôihọctốthơnnhiềusovớithờitrunghọctạitrườngGeorgeWashington.

TrườngThươngmạilàtrườnglớnnhấtnhưngcóthểítuytínnhấttrongcáctrườngthuộcĐạihọcNewYork.Vớimườinghìnsinhviên,ngườitachorằngđólàtrườngđàotạothươngmạihơnlàđạihọcthựcthụ.(Mộthiệutrưởngtựhàochorằngđólà“nhàmáygiáodụckhổnglồ”).Tuynhiên,tôichorằngnóinhưthếlàkhôngcôngbằng.Tôinhậnđượcsựgiáodụcrấttốt.Tôiđượctiếpcậnmộtchươngtrìnhhọcthúvịvềkhoahọcxãhộivàtấtnhiênlàkiếnthứckếtoán,kinhtếhọccơbản,quảntrịkinhdoanh,ngânhàngvàtàichính.Tôiđặcbiệtthíchthúvớinhữngmônhọc liênquanđếnlogicvàdữliệu.Tôinhồinhétcáckhóahọcvềtoáncaocấp.Kinhtếhọccuốnhúttôingaytừđầu:tôibịmêhoặcbởiđườngcongcungvàcầu,ýtưởngvềcânbằngthịtrườngvàsựtiếntriểncủathươngmạiquốctế.

KinhtếhọclàmộtchủđềnóngtrongnhữngnămngaysauThếchiếnthứhai(cólẽchỉcómônvậtlýnguyêntửlànónghơn).Cómộtsốlýdolà:TấtcảmọingườiđềuchorằngkinhtếMỹ,vớiđịnhhướngcủacácnhàhoạtđộngchínhsách,đãtrởthànhđầutàucôngnghiệpgiúppheĐồngMinhchiếnthắngtrongThếchiếnthứhai.Hơnnữa,nhữngthểchếkinhtếmớiđangđượcthànhlậpvàmộttrậttựkinhtếmớiđanghìnhthànhtrướcmắtchúngta.CácnhàlãnhđạocủathếgiớiphươngTâyđãnhómhọptháng7/1944tạiBrettonWoods,tiểubangNewHampshire,đểlậpraQuỹtiềntệQuốctế(IMF)vàNgânhàngThếgiới(WB).SựkiệnnàyđánhdấuthờikỳmàHenryMorgenthaugọilà“sựcáochungcủachủnghĩaquốcgiavềkinhtế”–cácnhàlãnhđạonhấttrírằngđểduytrìsựthịnhvượngcủathếgiới,cácnướccôngnghiệpcầnchiasẻvàcótráchnhiệmbảođảmcắtgiảmhàngràothươngmạivàtàichính.

NềntảnglýthuyếtchosựhìnhthànhcácthểchếtrênđãđượcnhàkinhtếvĩđạicủaĐạihọcCambridge, JohnMaynard Keynes, xây dựng nên. Trong tác phẩm kinh điển của ông là LýthuyếtchungvềViệclàm,LãisuấtvàTiềntệ,ôngđãcungcấpnềntảngtrithứcchoChínhsáchkinhtế-xãhộimới(TheNewDeal)củaTổngthốngRoosevelt.Tấtcảsinhviênđềuđọctácphẩmnày.Trongđó,KeynessángtạoramônhọcgọilàKinhtếhọcvĩmô.Ônglậpluậnrằngcácthịtrườngtựdo,nếuđểchúngtựhoạtđộng,sẽkhôngluônluônmanglạilợiíchtốiđachoxãhội,vàrằngkhiviệclàmbịđìnhtrệnhưđãtừngdiễnratrongĐạisuythoái,nhànướccần

phảicanthiệp.

Việctìmmộtnhânvậtkháccóthểkhơidậytrítưởngtượngcủatuổitrẻlàrấtkhó.MộtbạnhọccủatôitạitrườngThươngmạilàRobertKavesh,hiệnlàgiáosưkinhtếdanhdựcủaĐạihọcNewYork.Khônglâutrướcđây,ôngđãtừngtrả lờiphỏngvấnBBCrằngsinhviêncuốinhữngnăm1940cómộtnhiệmvụ:“Điềuthựcsựkếtnốichúngtôivớinhauchính lànhậnthứcchorằngkinhtếhọcđangtrongquátrìnhchuyểnđổivàchúngtôiđangởtuyếnđầu.BấtcứsinhviênkinhtếnàotrongthờiđiểmđóđềuxácđịnhrằngsẽkhôngxảyramộtcuộcĐạisuythoáinàonữa.Khủnghoảngtrongthậpniên30đãdẫnđếnThếchiếnthứhai,dođóchúngtôiđềuthấmnhuầnrằngkhôngthểđểthảmhọađótáidiễn.RấtkhóđểtìmmộtngườikhôngbịảnhhưởngmạnhmẽbởiĐảngDânchủvàKeynescũngnhưtưtưởngcủaôngrằngnhànướccóthểvàphảiđóngvaitròrấtlớntrongnềnkinhtế.

MặcdùBobvàhầuhếtbạncùnglớpvớitôilànhữngngườiủnghộhọcthuyếtKeynesnhiệtthành,tôilạicóýkhác.TôiđọccuốnLýthuyếtchungđóhailần–đólàcuốnsáchtuyệtvời.Tuynhiên,nhữngsángtạovềtoánhọcvàphântíchcấutrúccủaônglạithuhúttôihơnlàýtưởngcủaôngvềchínhsáchkinhtế.Tôivẫnmangtưtưởnglànhânvậtphụ:tôithíchtậptrunggiảiquyếtnhữngvấnđềkỹthuậtvàkhôngcótầmnhìnvĩmô.Tôikhôngquantâmđếnchínhsáchkinhtế.

TôivàBobđềumênhạccổđiển.Giữacáctiếthọc,chúngtôithườngtớiCôngviênQuảngtrườngWashingtonđểngắmcáccôgái.Khirảnhrang,chúngtôingânngacácbảnnhạcpianocủaMozartvàhỏinhau:“Đólàbảnsốmấy?”Mặcdùkhôngcònchơichuyênnghiệpnhưngâmnhạcvẫncóvịtrítrungtâmtrongđờisốngxãhộicủatôi–tôihátbètrongcáccâulạcbộ,chơiclarinettrongdànnhạcvàđồngsánglậpramộtcâulạcbộlấytênlàHộigiaohưởng,tụhọpmỗituầnmộtlầnđểnghenhạcvànghecácvịkháchmờinóichuyện.

Nhưngnỗiámảnhlớnnhấtcủatôilạilàtoánhọc.Cácgiáosưthườngthíchsinhviênchămchỉvàsựkhátkhaokhẳngđịnhbảnthâncủatôicólẽrấtrõràng.Côngviệcđầutiêncủatôivớitưcáchlàmộtnhàkinhtếđãtớivàomùahènămthứnhất.Giáosưmônthốngkê,GeoffreyMoore,saunàytrởthànhcốvấnthốngkêvềlaođộngcủaTổngthốngNixon,đãgọitôitớivàbảotôi tớingânhàngBrownBrothersHarrimanđểgặpmộtđốitáctên là J.EugeneBanks.BrownBrothersHarrimanlàmộttrongnhữngngânhàngđầutưlớn,lâuđờivàcóuytínnhấtcủaNewYork–W.AverellHarriman,mộtnhàchínhtrịthiêntài,từnglàhộiviênchủchốtcủangânhàngtrướckhitớilàmviệcchoTổngthốngRoosevelt.PrescottBush,chacủaTổngthống

GeorgeH.W.BushvàôngnộicủaTổngthốngGeorgeW.Bush,cũngtừnglàhộiviêncủangânhàngnàytrướcvàsaunhiệmkỳcủaôngtạiThượngviệnMỹ.TrụsởngânhàngtọalạcngaytạiPhốWall,gầnthịtrườngchứngkhoán,vàbuổisángtôiđếngặpôngBankslàlầnđầutiêntôiđặtchântớimộtchỗnhưthế.Đivàonhữngvănphòngđó,vớitrầnmạvàngvànhữngchiếcbàntròn,thảmdày,giốngnhưđivàothâmcungcủatầnglớpgiàucó–đólàcảmgiácsờsợcủamộtđứatrẻtừĐồiWashington.

GeneBankslàmộtngườiđànôngmảnhdẻ,thânthiệnvàcógiọngnóidịunhẹ,khoảnggần40tuổi.NhiệmvụcủaGenelàđánhgiánềnkinhtếphụcvụhoạtđộngcủangânhàng.ÔnggiảithíchmộtcáchthựctếrằngôngcầnbáocáođiềuchỉnhhàngtuầncủaCụcDựtrữLiênBangđượclấytừthốngkêvềdoanhsốbánracủacáccửahàng–vềcơbảnđâylàmộtphiênbảntinhlọcratừbáocáođiềuchỉnhhàngthángmàchínhphủcôngbố.Ngàynay,tôichỉmấtvàiphútvớinhữngchỉdẫntừphầnmềmmáytínhlàcóthểxâydựngđượccơsởdữliệunhưôngấyyêucầu.Nhưngvàonăm1947,tốnrấtnhiềucôngsứctrongviệcchồngxếpcácbảngsốliệu,sửdụngbútchìvàgiấy,thướckẻcũngnhưmáychữ.

ÔngBankskhôngđưarachỉdẫnchitiết,nhưngthôithấykhôngcóvấnđềgì.TôitớithưviệnTrườngThươngmạivàtìmhiểutrongsáchgiáokhoavàcácbàibáochuyênngànhxemngườitaphảilàmgìđểxâydựngbảnđiềuchỉnhhàngtuần.Sauđótôighépcácdữliệuriêngbiệtvàbắttayvàolàm,chỉthỉnhthoảngmớitớingânhàng.Khốilượngtínhtoánbằngtayvàvẽbảngbiểuthựcsựđồsộnhưngtôiđãduytrìliêntụctronghaitháng.Ngânhàngrấthàilòngvớikếtquảcủatôivàchínhtôicũnghọcđượcrấtnhiều,khôngchỉvềcácđiềuchỉnhđịnhkỳ,màcònvềviệclàmthếnàođểtổchứcdữliệuvàrútrakếtluận.

Ngàytôitốtnghiệpđạihọcvàomùaxuânnămtiếptheolàmộtsựkiệntrọngđại.TôiđãquyếtđịnhởlạiNYUvànhậnhọcbổngđểhọccaohọcvàobuổitối.Nhưngtôivẫnphảitìmviệcđểkiếmsống.Tôinhậnđượchaicơhộiviệclàm,mộttừcôngtyquảngcáovàmộttừHộiđồngCôngnghiệpQuốcgia,nơimàmột trongnhữnggiáosưcủa tôi là chuyêngiakinh tếtrưởngởđó.Mặcdùcôngtyquảngcáotrảtiềnhậuhĩnhhơnnhiều–60đôla/tuầnsovới45đôla/tuần–tôiđãchọnHộiđồngvớitínhtoánrằngsẽhọcđượcnhiềuhơn.Hộiđồnggiốngnhưmộtviệnnghiêncứutưnhândocáctậpđoànlớntàitrợ.Nóđượcthànhlậpnăm1916vớitưcáchlàmộtdạngnhómlợiích,nhưngnăm1920đãchuyểntrọngtâmsangnghiêncứutoàndiệnvànghiêmtúcdựa trênđánhgiáchorằngnhữngbáocáokháchquancó thểgiúpcácdoanhnhânvàlãnhđạocôngđoàntìmthấytiếngnóichung.ThànhviêncủaHộiđồnggồmhơn hai trăm công ty như GE, International Harvester, Brown Brothers Harriman và

YoungstownSheet&Tube.Hộiđồngtừlâuđãcungcấpcácnghiêncứutưnhântốtnhấttronglĩnhvựckinhdoanh.Chẳnghạn,cácnhàkinhtếcủahộiđồngđãxâydựngchỉsốgiátiêudùngnăm1913vàlàtổchứcđầutiênnghiêncứuantoànlaođộng.Trongmộtsốtrườnghợp,thôngtintừHộiđồngđượcđánhgiácaohơntừchínhphủ.TronggiaiđoạnĐạisuythoái,Hộiđồngđãcungcấpdữliệunguồnvềmứcđộthấtnghiệp.

KhitôitớilàmviệctạiHộiđồngnăm1948,đólàmộtnơisôiđộngvớimộtkhônggianrộnggồmcócácvănphònglàmviệctạiĐạilộPark,gầnGrandCentralStation.Cóhàngchụcnhànghiêncứungồitheohàngtạicácbànlàmviệcvàmộtphòngbiểuđồbậnrộn,nơicácnhàthiếtkếngồichótvóttrêncácghếđẩucaotạicácbànvẽđểthiếtkếcácbàitrìnhbàychitiếtvàbảngbiểu.Đốivớitôi,thưviệnlàmộtnơiđầythúvị.TôinhậnrarằngHộiđồngđãthuthậpđượcmộttàisảndữliệucủatấtcảcácngànhcôngnghiệpchủchốtcủanướcMỹtừhơnnửathế kỷ trước. Cũng có nhiều giá sách kê chồng lên nhau chứa những cuốn sách giải thíchnguyênlýhoạtđộngcủacácngànhcôngnghiệp.Nơiđâychứađựngtàiliệuvềtấtcảcáclĩnhvực củanềnkinh tế, từkhai khoángđếnbán lẻ, dệtmayđến sắt thép, quảng cáovàngoạithương.CómộttàiliệudàymangtựađềKháchhàngcủangànhcôngnghiệpbông,trongđócótàiliệuvềcáccuộckhảosátthườngniêncủaHộiđồngBôngQuốcgiavớinộidunggiảithíchcựckỳchitiếtvềngànhcôngnghiệpbông.Nócũngcungcấpbấtcứthôngtinnàovềloạivàchấtlượngbông,việcsửdụngbông,cũngnhưcôngnghệtốitânnhấtvềchếbiếnvàsảnxuấtbông.

Khôngthểlàmviệcgiữanhữngchồngsáchtrongthưviện,dođótôiômmộtđốngtàiliệuvềbàn.Thôngthường,tôiphảiphủibụikhỏinhữngquyểnsách.Nhàkinhtếphụtráchlàngườigiaocácđềtàinghiêncứuvàchỉtrongvàitháng,mọingườibắtđầuchorằngtôilàngườinắmbắttấtcảdữliệu.Theonghĩanàođó,điềunàykhôngsai.Tôirấtmuốnnắmbắttấtcảkhokiếnthứctrêncácgiásách.Tôiđọcvềcácôngchủcaosu,dànhnhiềugiờtìmhiểuthốngkêdânsốnăm1890,nghiêncứungànhvận tảiđườngsắt thờiđó,xuhướnggiábôngsợingắn trongnhữngthậpniênsauNộichiếnvàhàngloạtvấnđềkháccủanềnkinhtếMỹ.Côngviệckhôngcựcnhọc,màlàrấtcựcnhọc.ThayvìđọctiểuthuyếtCuốntheochiềugió,tôilạisaymêchìmđắmtrongcuốnsáchNhữngmỏđồngởChile.

Gầnnhưngaykhibắtđầulàmviệc,tôiđãviếtbáotrêntạpchíBusinessRecord,nguyệtsancủaHộiđồng.BàiđầutiênđềcậpnhữngxuhướngvềlợinhuậncủacácnhàsảnxuấtnhỏdựatrênsốliệuhoàntoànmớicủaHộiđồngThươngmạiLiênbangvàỦybanTỷgiávàChứngkhoán.Saukhinghiêncứukỹtừngdữliệunhỏ,tôituyênbốvớitấtcảsựnhiệttìnhcủatuổi

trẻ:“Docácdoanhnghiệpnhỏcóthểđóngvaitrònhưmộthànthửbiểuđốivớicácthayđổimang tính chu kỳ, nên việc tiến hành điều tra cả xu thế ngắn và trung hạn của các doanhnghiệpnhỏcótầmquantrọngđặcbiệt”.

Trongvàinămsauđó,côngtrìnhcủatôiđãcókếtquả.MộttácgiánàođóđãđọcvàviếtvềnghiêncứucủatôitrênThờibáoNewYork,thậmchíđãđềcậptêncủatôi.TôihoàntấtbằngthạcsỹtạiNYUvàtiếptụcviếtbáovềnhàđất,thịtrườngôtômới,vaytiêudùngvàcácchủđềkhác.Tôingàucàngtựtinvềnănglựccủamìnhtrongxửlýdữliệuvàlàmchúngtrởnênsốngđộng.Mặcdùvẫncònlâumớihiểuđượcnềnkinhtếnhưmộttổngthể-đólàviệccủanhữngngườitheohọcthuyếtKeynes–nhưngtôiđãhiểungàycàngsâusắcvềnhữngbộphậnvàmốiliênhệgiữachúngtrongnềnkinhtế.

TÔIđếnLevittownlầnđầutiênvàoGiángsinhnăm1950.TấtnhiênlàtôiđãđọcvềnhữngcặpvợchồngtrẻrờithànhphốđểbắtđầucuộcsốnggiađìnhvớigiấcmơMỹlàsởhữumộtcănnhàởvùngngoạiôthànhphố.NơiduynhấttôitừngsốnglàcáccănhộởManhattannênđiềugâyngạcnhiênchotôivềLevittownchínhlàsựyênbìnhcủanó.Nhữngngôinhànhỏ,nhưngđềucósântrướcvàsauđượctrồngcỏ;đườngphốrộngvàkhôngcóngôinhàcaotầngnào.Bạncóthểmuanhàvớigiá8.000đôla.ỞđâygiốngnhưcõiNiếtbàn.

TôiđượcmộtngườibạnđạihọclàTilfordGaines, lúcđólàtrợlýchoPhóchủtịchNgânhàngDựtrữLiênBangtạiNewYork,mờiăntối.AnhtacùngvợlàRuthvàcôcongáinhỏPamvừachuyểntớinơiđó.Mộtđồngnghiệpcủaanhcũngđangởđó.ĐólàPaulVolcker,mộtanhchàng23tuổicao2m07,tốtnghiệpđạihọcPrinceton,vừabắtđầulàmviệctạiFedNewYork.

Mộthìnhảnhcủabuổitốihômđóvẫncònănsâutrongtâmtrítôi:chúngtôingồitángẫutrongphòngkháchấmcúngtrướclòsưởi(ngôinhàcómộtlòsưởi).Tâmtrạnglạcquanbaotrùmtấtcả,khôngchỉtrongbuổitốihômđómàtrongcảgiaiđoạnnày.NướcMỹđangởvàotràolưuthịnhvượng.NềnkinhtếMỹthốngtrịthếgiới–Mỹkhôngcóđốithủcạnhtranh.CácnhàmáylắprápôtôcủaMỹlàmongướccủatấtcảcácquốcgiakhác.(TôiláixetớiLevittownbằngchiếcPlymouthmàuxanhđượcmuabằngthunhậptừcácđềtàinghiêncứu).CáccôngtydệtmayvàthépkhôngbaogiờphảilongạivềhàngnhậpkhẩuvìchúngkhôngthểcạnhtranhđượcvớihàngMỹ.RakhỏiThếchiếnthứhai,lựclượnglaođộngcủaMỹcónhữngnhàquảnlýtốtnhấtvànhữngcôngnhâncótaynghềcaonhất.NhờcóđạoluậtGImàtrìnhđộhọcvấntănglênnhanhchóng.

Tuynhiên, vào thángMườihainămđó, chúng tôibắtđầunhận ramộtmốiđedọamớikhủngkhiếp.Mườitámthángtrước,đốiđầuvềhạtnhânvẫncònlàvấnđềlýthuyếtthìnay,LiênXôđãthửthànhcôngquảbomhạtnhânđầutiên.KhingườidânMỹbắtđầucảmnhậnnguycơcủaChiến tranhLạnhthìmốinguyhiểmđóđã trở thànhhiện thực.AlgersHissbịtuyênbốkhaimantrongvụántìnhbáovàJosephMcCarthyđãratuyênbốnổitiếng:“TôicótrongtaydanhsáchhaitrămlẻnămtênCộngsản”.QuânđộiMỹđãthamgia“hànhđộngcảnhsát”tạiTriềuTiên.SựkiệnđódẫntớiviệcBộQuốcphòngMỹtáixâydựnglạiquânđội,sảnxuấtmáybaychiếnđấuvànémbomvốnbịcắtgiảmsauThếchiếnthứhai.Chúngtôikhônghiểucâuchuyệnđósẽđitớiđâu.

TôiđãđăngkýhọcTiếnsỹtạiĐạihọcColumbiamùathunămđó,thuxếplịchhọcchophùhợpvớinghiêncứucủatôitạiHộiđồng.(Thậmchílúcđó,nóichungbạnđãcầncóbằngPh.D.nếubạnmuốntrởthànhmộtnhàkinhtế).NgườihướngdẫncủatôilàArthurBurns,vừalàgiáosư,vừalànhànghiêncứucaocấpcủaCụcNghiêncứuKinhtếQuốcgiatạiNewYork–tổchứcnghiêncứukinhtếđộclậplớnnhấtởMỹ.Lúcđó,tổchứcnàyđượcbiếtđếnnhiềunhấtvìđãcộngtácvớichínhphủtrongnhữngnăm1930trongviệcxâydựngsốliệuthunhậpquốcgia–mộthệthốngkếtoánkhổnglồgiúpchínhphủđưarabứctranhđầutiêncóđộchínhxácvềtổngsảnphẩmquốcgia.KhicảnướcMỹđượchuyđộngchochiếntranh,hệthốngnàygiúpcácnhàhoạchđịnhđặtramụctiêusảnxuấtquânsựvàđánhgiácầnmứcđộbaocấplàbaonhiêutạinướcMỹđểcungcấpchochiếntranh.Tổchứcnàycũngcótácđộnglớnđếnsựlênxuốngcủachukỳkinhdoanh;chođếnngàynay,nhữngnhàphântíchtạiđâyvẫncóvaitròxácđịnhngàybắtđầuvàkếtthúccủacácgiaiđoạnsuythoáicủanướcMỹ.

ArthurBurnslàmộthọcgiảgầngũicóthóiquenhútthuốcbằngtẩu.Ôngcóảnhhưởnglớnđến việc nghiên cứu chu kỳ kinh tế - cuốn sách xuất bảnnăm1946 của ông viết cùng vớiWesleyClairMitchellđãphântíchcácchukỳkinhtếcủaMỹtừnăm1845đến1938.Việcưathíchsửdụngsốliệuthựctếcùngsuyluậnlogiccủaôngđãđingượclạitưduykinhtếchínhthốnglúcđó.

Burnscóthóiquenkhuyếnkhíchtranhluậngiữasinhviên.Mộtngàynọ,tronggiờhọcvềtácđộngtiêucựccủalạmphátđốivớisựgiàucócủaquốcgia,ôngđiquanhphòngvàhỏi:“Điềugìgâyralạmphát?”Khôngaitrongchúngtôitrảlờiđược.GiáosưBurnsrítmộthơithuốcvàtuyênbố:“Chitiêuquáđángcủachínhphủgâyralạmphát”.

Chínhmộtgiáosưkhácđãchophéptôinhậnrarằngmộtngàynàođó,tôisẽtìmcáchhiểuvàdựđoánvềnềnkinhtếnhưmộttổngthể.Năm1951,tôiđăngkýmộtkhóahọcvềthốngkêtoánhọc,mộtmônhọckỹthuậtdựatrênnhậnthứcrằngsựvậnđộngbêntrongvàqua lạitrongmộtnềnkinhtếcóthểkhảosát,đođếm,môhìnhhóavàphântíchđượcvềmặttoánhọc.Ngàynay,mônhọcnàyđượcgọilàkinhtếlượngnhưngkhiđó,mônhọcnàychỉlàsựtổnghợpcủacáckháiniệmchung,thậmchíkhôngcósáchgiáokhoavàtênmônhọc.GiáosưdạylàJacobWolfowitzthườngviếtcácphươngtrìnhtrênbảngvàgiaochochúngtôigiảitrêncáctờgiấyquayrô-nê-ô.Ngaylậptứctôiđãnhậnrasứcmạnhcủaphươngphápmớinày:nếunềnkinhtếcóthểđượcđịnhhìnhquacácsốliệuthựcchứngvàtoánhọcthìnhữngdựbáoởquymôlớncóthểđượctiếnhànhtheophươngphápnàymàkhôngcầnsửdụngphươngphápướclượnggầnđúngmànhiềunhàdựbáokinhtếvẫnsửdụng.Tôihìnhdungvềtriểnvọngápdụngtrênthựctếcủaphươngphápnày.Quantrọnghơn,ởtuổi25,tôiđãtìmramộtlĩnhvựcmàởđó,tôicóthểthànhcông.

Nhữngnămsau,tôirènluyệnkỹnăngxâydựngcácmôhìnhtoánkinhtếtươngđốiphứctạpvàngàycàngcảmnhậnsâusắctácdụngvàgiớihạncủachúng.Cácnềnkinhtếhiệnđạivànăngđộngkhôngdừnglạiđểcóthểxácđịnhchúngtheonhữngcấutrúccósẵnmàkhôngcósaisố.Nhữngthợảnhngàyxưathườngyêucầucácnhânvậtgiữyêntưthếtrongmộtkhoảngthờigianđểcóthểchụpđượcnhữngbứcảnhđẹp;nếunhânvậtcựaquậy,ảnhsẽbịnhòe.Điềuđócũngđúngvớimôhìnhtoánkinhtế.Cácnhàtoánkinhtếsửdụngsựđiềuchỉnhtứcthờiđểbổsungchomôhìnhchuẩnnhằmđưaranhữngdựbáogầnnhất.Trongthươngmại,sựbổsungđóđượcgọilàcácnhântốbổsungchophươngtrìnhchuẩn;nhữngnhântốđóthườngquantrọngđốivớikếtquảdựbáohơnlànhữngphươngtrìnhchuẩn.

Nếucácmôhìnhchuẩnkhôngcónhiềutínhdựbáo,vậychúngcótácdụnggì?Lợiíchđượcítngườibiếtđếncủacácmôhìnhchuẩnchínhlàviệcsửdụngchúngsẽbảođảmrằngquytắckếtoánvàsựnhấtquáncủanềnkinhtếđượcápdụngđốivớicácgiảthuyết.Hơnnữa,cácmôhìnhcòngiúptốiđahóahiệuquảsửdụnglượngthôngtinítỏicóthểtincậyđược.Môhìnhcàngcụthểvàcàngnhiềudữliệuthìsẽcànghiệuquả.Tôiluônlậpluậnrằngmộttậphợpcácsố liệuướcđoánchi tiếtnhấtchoquýgầnnhấtcó tácdụngđưaradựđoánchínhxáchơnnhữngcấutrúcmôhìnhphứctạp.

Tấtnhiênlàđồngthời,cấutrúccủamôhìnhcóvaitròtươngđốiquantrọngđốivớithànhcôngcủanó.Bạnsẽkhôngthể(hayítnhấtlàtôikhôngthể)tựnhiêndựngrađượcmôhình.Chúngphảiđượcrútratừthựctế.Vớitôi,lýthuyếtkhôngcóđờisốngriêngtáchrờithựctế.

Chúngcầncómộtđiểmtựa.Điềuđógiảithíchtạisaotôiluôncốgắngkhámphátấtcảnhữnggìquansátđượchaybấtcứthựctếnàoxungquanhmộtsựviệc.Càngchitiếtbaonhiêuthìmôhìnhlýthuyếtcàngcótínhkháiquátbấynhiêuvàcànggầnvớithếgiớithựcmàtôimuốntìmhiểu.

Nhữngkiếnthứcđầutiênmàtôihọcđượcchínhlàđặtmìnhvàokhodữliệuchitiếtkhổnglồtrongmộtlĩnhvựcnhỏcủathếgiớivàtừđórútracáchthứchoạtđộngcủanhữngphânkhúcđócủathếgiới.Đóchínhlàcáchtôisửdụngtrongsuốtsựnghiệpcủamình.Tôi luônchìmtrongtâmtrạnghoàicổmỗikhiđọclạinhữngbàibáotôiviếtởtuổihaimươi.Sốliệulàcủamộtthếgiớiđơngiảnhơnnhiều,nhưngphươngphápphântíchthìkhôngkhácgìnhữngthứngàynaytôivẫnđangsửdụng.

CHƯƠNGHAI

QUÁTRÌNHTRỞTHÀNHMỘTNHÀKINHTẾHỌC

TÔIthườngvừalàmviệcvừangheđài.VấnđềTriềuTiênchiếmvịtrínổibậttrêncácbảntincủanhữngnăm1950và1951,khiquânđộiMỹđangthamgianhữngtrậnchiếnđẫmmáuchốnglạiTrungQuốc.TổngthốngTrumanđãcáchchứcTướngMaxAurthurdoviêntướngnàyđãkhẳngđịnhcôngkhairằngMỹnêntuyênbốchiếntranhtoàndiệnvớiTrungQuốc.Trongnước,nhữngcuộcthửtênlửahạtnhânđượcchuyểntừNewMexicosangNevada,chúngtôiđãtừngbịámảnhbởiNỗilosợĐỏ-cácthànhviêncủagiađìnhRosenbergđãbịtuyênántửhìnhtrênghếđiệnvìtộigiánđiệp.Giữasựrốiloạnnày,điềuthuhúttrítưởngtượngcủatôichínhlàbuổibìnhminhcủathờiđạinguyêntử.MộtsốcôngtrìnhkhoahọcđượcthựchiệntrongsuốtThếchiếnthứhaivừamớiđượccôngkhaivàtôibắtđầuđọcsâuvềvậtlýnguyêntử.Đầutiên,tôitìmhiểumộtquyểnsáchkỹthuậtdàycótêngọiSáchgiáokhoavềNănglượngnguyêntử,mộttàiliệutổnghợpdochínhphủtàitrợgồmcácthôngtincôngkhaivềchủđềhạtnhân.Từđótôichuyểnsangđọccácsáchcóchủđềrộnghơnvềthiênvănhọc,vậtlývàtriếtlýkhoahọc.

Nhưnhiềungườicóđầuóckhoahọc,tôitinrằngnănglượngnguyêntửsẽmởramộtchântrờikhaipháquantrọngnhấttrongthếhệcủachúngta.Đóchínhlàmặtđốinghịchvớinỗisợmàtấtcảchúngtađãcảmnhậnđượcvềchiếntranhnguyêntử.Mônkhoahọcđócósứchútrấtmạnhmẽ.Nguyêntửtraoquyềnlựcchonhânloạivàmởramộtgiaiđoạnpháttriểnmới.Đếnlượtnó,tiếntrìnhnàylạiđòihỏimộtlốitưduymới.

TôipháthiệnrarằngmộtsốnhàkhoahọccủaDựánManhattanđitheotriếtlýđượcgọilàthực chứng logic, một phiên bản của chủ nghĩa kinh nghiệm. Được khai phá bởi LudwigWittgestein,đâylàmộttrườngpháitưtưởngcónguyênlýcơbảnlà:trithứcchỉcóthểđượcsinhratừthựctếvàtừcácconsố;nóđặcbiệtnhấnmạnhnhữngbằngchứngthuyếtphục.Khôngcósựtuyệtđốivềmặtđạođức:giátrị,đạođứcvàcáchthứcconngườihànhxửphảnánhvănhóavàkhôngchịusựchiphốicủalogic.Chúngvậnđộngkhôngtheobấtkỳquyluậtnàovàvượtrangoàikhuônkhổcủatưduylogic.

Nhàtoánhọctrongtôiđãtiếpthucươnglĩnhphântíchđómộtcáchrõràng.Nódườngnhưchínhlàtriếtlýcủathờiđạiđó.Tôinghĩthếgiớisẽtrởnêntốtđẹphơnnếuconngườichỉtậptrungvàonhữnggìcóthểhiểubiếtđược,nhữnggìquantrọngvàđóchínhlàmụctiêucủalogicthựcchứng.

Đếnnăm1952,tôirấtvuiđượctheohọctiếnsỹngànhkinhtếhọcvàkiếmđượchơn6.000đôlamộtnăm.Khôngaitrongsốbạnbèvàđồngnghiệpcủatôicóthểkiếmđượcnhiềutiềnnhưvậyvàsốtiềnđóvượtnhucầutrangtrảicuộcsốngcủatôi.Tôivàmẹchuyểnvềngoạiô–khôngphảitớiLevittownmàtớicănnhàgồmhaihộtạiForestHills,Queen,mộtkhuvựcrừngrậmngaygầnnhàga.Cuốicùngtôiđãcóthểtrốnchạykhỏisựđôngđúccủathànhphố.Đólàmộtbướcchuyểnlớn.

Nếunhưlúcđócóaiđónóivớitôirằngtôisắpbướcvàomộtgiaiđoạnhỗnđộnvàrốirennhấtcủacuộcđời,tôisẽkhôngtin.Tuyvậy,tronghainămsauđó,tôicướivợvàchiatay,bỏhọc,bỏviệc,tựmìnhthamgiakinhdoanhvàthayđổicáchnhìnđốivớithếgiới.

NGƯỜIPHỤNỮmàtôikếthôn là JoanMichell,mộtnhà lịchsửmỹthuật tạiWinnipeg,Manitoba.CôấyđãtớiNewYorkđểhọctạiHọcviệnNghệthuậtNewYork.Chúngtôihẹnhòmàchưahềbiếtmặtnhau–tôitớicănhộcủacôấyvàcôấymởnhữngđĩahátmàtôiưathích.Nhạccổđiểnlàmộtniềmđammêcủacảhaichúngtôi.Chúngtôiđãhẹnhòtrongvàitháng,kếthônvàotháng10/1952vàchiataynhausauđómộtnăm.Khôngđivàochitiếtcủacâuchuyện,tôichỉmuốnnóirằngtôilànguyênnhânchínhcủacuộcchiatay.Tôikhôngthựcsựhiểuđượcsựcamkếtcầnthiếtđốivớimộtcuộchônnhân.Tôiđãđưaralựachọndựatrênlýtríchứkhôngphảitrêntìnhcảm.Tôitựnóivớibảnthânmìnhrằng:“Ngườiphụnữnàyrấtthôngminh.Rấtxinhđẹp.Tasẽkhôngbaogiờcóthểcósựlựachọntốthơn.”SailầmcủatôithậmchícònđauđớnhơnbởiJoanlàmộtngườiđặcbiệt.Maymắnthay,chúngtôihiệnvẫnlàbạnbè.

JoanlàbạnthâncủavợNathanielBranden,mộtcộngsựtrẻvàsaunàylàtìnhnhâncủaAynRand. Đó là cách mà tôi và Ayn Rand gặp nhau. Bà là di dân Nga, cuốn tiểu thuyết TheFountainhead[3]củabàlàmộthiệntượngvàlàcuốnsáchbánchạynhấttrongsuốtthờichiếntranh.BàchuyểntừHollywoodđếnNewYorkvàđãgâydựngmộtnhómnhỏngườihâmmộ.Tôiđọccuốntiểuthuyếtcủabàvàthấyrằngđólàmộtcuốnsáchhấpdẫn.NộidungcủanókểvềcâuchuyệncủamộtkiếntrúcsưtênlàHowardRoark,ngườiđãanhdũngchốnglạitấtcảáplựclàmthayđổitầmnhìncủamình–anhtathậmchíđãphámộtdựánnhàởcôngkhianhtapháthiệnchủthầuđãthayđổithiếtkếcủamình–vàcuốicùngđãthắng.Randviếtcâuchuyệnđểminhhọcmộttriếtlýmàbànungnấu,nhấnmạnhlýtrí,chủnghĩacánhânvàtínhtưlợi

đượckhaisáng.Saunàybàđặttênchonólàchủnghĩakháchquan;ngàynaybàcóthểđượccoilàmộtngườitheotưtưởngtựdo.

Chủnghĩakháchquancổsúychochủnghĩatưbảntựdovớitưcáchlàmộthìnhthứctổchứcxãhộiphùhợp;khônghềngạcnhiên,AynRandphảnđốimôhìnhchủnghĩaxãhộikiểuLiênXô,chorằngnólàhiệnthâncủachủnghĩatậpthểtiêucực.NgaytrongthờikỳđỉnhcaocủaLiênXô,Aynđãtinrằngmôhìnhnàyđangcóvấnđềvàcuốicùngsẽsụpđổtừbêntrong.

Aynvànhữngngườicùngnhómtựxưnglànhữngngườitheochủnghĩatậpthể.Đâylàmộtcáchgọiđùatrongnhóm,vìchủnghĩatậpthểchínhlàcựcđốilậpvớiniềmtincủahọ.HọcóthểgặpnhauởcănhộcủaRandởđườngsố34khuĐôngítnhấtmộtlầnmỗituầnđểthảoluậnvềcácsựkiệnthếgiớivàtranhluậnđếnsáng.VàođêmJoangiớithiệutôi,nhómchỉcórấtítngười,cóthểlàbảyhoặctámthànhviênngồitrongphòngkháchgiảndị,gồmcóRand,ngườichồnghọasỹcủabà–FrankO’Connor,giađìnhBrandencùngmộtvàingườikhác.Randtrôngkhácgiảndị, thấp, tuổigầnnămmươi.Khuônmặtbàtrôngấntượng,gầnnhưkhắcnghiệt,miệngrộng,lôngmàyrậmvàđôimắttođenthôngminh,bàđểtócđentheokiểungangvaicànglàmnổibậtđôimắt.BàphátâmvớigiọngNgamặcdùđãởMỹ25năm.Bàcóócquanphântíchkhôngngừngnghỉ,sẵnsàngmổxẻbấtkỳýtưởngnàođếntậngốcrễcủavấnđềvàkhôngthíchnóichuyệnxãgiao.Bấtchấptínhkhídữdằnbềngoài,tôinhậnthấysựcởimởtrongcáchbàtiếpcậncáccuộcđàmluận.Bàcóvẻsẵnsàngcânnhắcýtưởngcủabấtkỳngườinàovàcùngthảoluậnthựcchấtvềýtưởngđó.

Saukhidựvàibuổithảoluận,tôiđãthểhiệncácsắctháilogicthựcchứngcủamình.Tôikhôngnhắclạichủđềđãđượcthảoluận,màkểlạinhữngđiềuđãthúcđẩytôiđưarađịnhđềrằngkhông có sự tuyệtđối vềđạođức.AynRand chộpngay lấy: “Làmsao có thểnhưvậyđược?”,bàhỏi.

“Bởivìđểthựcsựduylý,bàkhôngthểgiữniềmtinchắcchắnmàthiếuchứngcứthựctếquantrọng”,tôigiảithích.

“Làmsaocóthểnhưvậyđược?”,bàhỏilại,“Anhkhôngtồntạisao?”

“Tôi…khôngthểchắcchắn”,tôithúnhận.

“Anhsẽsẵnlòngnóirằnganhkhôngtồntạichứ?”

“Cólẽvậy…”

“Vậythìaisẽđưaralậpluậnđó?”

Cólẽbạnphảicómặtởđó–hoặcđểgầnvớivấnđềhơn,cólẽbạnphảilàmộtkẻnghiệntoánhọc26tuổi–đểhiểucuộctraođổinàythựcsựkhiếntôibànghoàngđếnthếnào.Tôithấybàđãchứngminhhiệuquảbảnchấttựmâuthuẫntrongquanđiểmcủatôi.

Nhưngtôicònrútranhiềuđiềuhơnthế.Tôitựhàovềkhảnăngtưduycủabảnthânvànghĩcóthểđánhbạibấtkểaitrongmộtcuộctranhluậntrítuệ.NóichuyệnvớiAynRandgiốngnhưbắtđầuchơimộtváncờ.Tôinghĩlàmìnhgiỏivàđộtnhiênthấymìnhbịchiếutướng.Tôivẫnhiểurằngnhữngđiềutôicholàđúnglạicóthểkhôngphảinhưvậy.Tấtnhiêntôiquábướngbỉnh,bốirốivàkhôngthểngaylậptứcthừanhậnđiềunày;thayvàođótôiđãngồiim.

Randrờibuổithảoluậntốihômđóvớimộtbiệtdanhdànhchotôi.Bàphongtôilà“Ngườiđưađám”,mộtphầnbởiphongtháicủatôiquánghiêmtrangvàphầnkhácvìtôi luônmặccom-lêđenvàthắtcà-vạt.Saunàytôimớibiếtvàituầnsauđóbàhỏimọingười:“Thếnào,Ngườiđưađámđãquyếtđịnhanhtatồntạihaychưa?”

ĐIỀUANỦIlàcôngviệccủatôiởBanHộithảodiễnratốtđẹp.Tôibậntậptrungvàodựánthamvọngnhấtcủamình,bảnphântíchviệcLầuNămGócsảnxuấtmáybaychiếnđấuphảnlực,máybaynémbomvàcácloạimáybaykháctrướcChiếntranhTriềuTiênvàChiếntranhlạnh.Điềuđóđòihỏicôngviệccủamộtthámtử.NgaykhiChiếntranhTriềuTiênnổra,BộQuốcphòngđãbảomậtcáckếhoạchmuathiếtbịquânsựcủahọ.Mặcdùcácnhàsảnxuấtmáybaybiếtrõvềđơnđặthàngcủahọ,nhưngbímậtquânsựđãkhiếnPhốWallvàcácngànhcôngnghiệpkháccủaMỹkhônghaybiếtgì.Songtácđộngkinhtếcủachitiêuquânsựnhưvậylàquálớnvàkhôngthểbỏqua.SauthờigiangiảmxuốngsauThếchiếnthứhai,chitiêuquânsựđếnnămtàichính1953tăngtrởlại,chiếmgần14%củaGDP(năm2006là4%).Điềunàylàmrốiloạnthịtrườngnguyênliệuthôvàtrangthiếtbị,đólàchưakểđếnnhữngthịtrườngthợcơkhívàkỹsưlànhnghề,nóđặtramộtdấuhỏilớnvềtriểnvọngkinhtế.Thịtrườngbịtácđộngnhiềunhấttừviệcthúcđẩysảnxuấtmáybaylàthịtrườngnhôm,đồngvàthép,tấtcảđềuđượcxếploạilàcácnguyênliệucầnđượckiểmsoátcầnthiếtchochiếntranh.

Tôiđãcóhiểubiếtđángkểvềthịtrườngkimloạiđó,dovậyđềxuấtnghiêncứusựgiatăngtrangthiếtbịquânsựkểtrênđãđượccấpquảnlýchấpthuận.Tôibắtđầuvớinhữnghồsơ

đượccôngbốmàhầunhưđềukhônggiúpíchđượcgì:điềutrầncủaQuốchộivềcáckếhoạchsảnxuấtquânsựlànhữngphiênhọpkín,cònnhữngbiênbảnđiềutrầnđượcxuấtbảnthìđượcchỉnhsửalạirấtnhiều.Sốlượngvàloạimáybayđượcbỏtrống;sốmáybaycủamỗiphiđội,sốphiđộicủamỗiphiđoàn,sốmáybaydựtrữ,sốmấtmátkhikhôngchiếnđấuphântheoloại–tấtcảđềubịxóađi.SauđótôiquyếtđịnhxemxétnhữngtàiliệuđiềutrầncủaQuốchộitừcuốinhữngnăm1940màtôingờrằngcónhiềuthôngtintôicần.Bímậtlúcđóchưaphảilàvấnđề.LầuNămgócvẫncònởtrongquátrìnhcắtgiảm,vàsỹquancaocấpsẽxuấthiệntrướctiểubanchuẩnchiquânđộivàgiảithíchchitiếtmọikếhoạchchitiêu.Năm1950,quânđộichắcchắnđãtiếnhànhnhưcáchhọlàmnăm1949.

Tôicoithôngtinnàylàcơsở.Giờtôicầnphảithuthậptấtcảsựkiệncôngkhaisẵncó.Tôisănlùngcáctàiliệuhướngdẫncôngnghệ,kỹthuật,sơđồtổchức,cácbảngthốngkêlớncủangânsáchliênbangvàthứngônngữphứctạpcủanhữngđơnđặthàngnguyênvậtliệutừLầuNămgóc.Dầndầnmọisốliệubắtđầuănkhớpvớinhau.Vídụ,tôibiếttrọnglượngcủatừngloạimáybaycụthểvàcóthểướcđoántỷlệnhôm,đồngvàcácvậtliệukháctrongtừngloại.Vớinhữngthứđótrongtay,tôicóthểđánhgiánhucầucủaBộQuốcphòng.

NghiêncứucủatôixuấthiệntronghaibàibáodàitrongmụcHồsơkinhdoanhvàomùaxuânnăm1952vớitựađềKhoahọcvềQuyềnlựctrênkhông.SauđótôigiántiếpđượcbiếtrằngmộtsốnhàhoạchđịnhkếhoạchcủaLầuNămgócđãngạcnhiênvìbảnphântíchrấtgầnvớicácconsốmậtcủahọ.Tuynhiên,vớitôiđiềuquantrọnghơnlàđộcgiảcủatôiđãchộplấythôngtin.Tôinhậnđượcđềnghịtừcáccôngtythànhviêncungcấpchohọchitiếtbổsungchonhữngtínhtoáncủatôi.

Trongthờigiannày,tôibắtđầuthamgianghiêncứutựdotheođơnđặthàngtừmộtnhàphântíchlàhộiviêncủaBanHộithảocótênlàStanfordParker.Sandy,nhưmọingườivẫngọi,làmột“cơnlốc”cóvócdángthấp,tóctairốibời,nhiềuhơntôikhoảngmườituổi,đãtạodựngđượctêntuổinhờviếtbàibìnhluậnhàngtuầntrêntạpchíBusinessWeektừnăm1939.ÔnglàmviệcchoBanHộithảonhưngvềđêmvẫnviếtbáochotạpchíFortune.Khiôngđềnghịthuêtôilàmmộtsốcôngviệcphântích,tôiđãchớplấycơhội.

ĐặtSandyviếtbàilàcáchmàtạpchíFortunesửdụngđểkhaithácnhữngvấnđềmàhọtinlàmộtxuthếđanghìnhthành.Mặcdùthếgiớikinhdoanhkhônghẳnlàgiớitríthức,nhưngcóvẻnhưcácnhàcôngnghiệpvàtàichínhbắtđầuquantâmđếnnhữngđiềukinhtếhọccóthểchohọbiết. (JohnKennethGalbraith cũng thuộcbanbiên tập trong cuốinhữngnăm1940

nhưngtôinghingờviệcôngđãgópphầnhìnhthànhnhậnthứcnày).Sandythựcsự làmộtchuyêngiacóđẳngcấp,ôngcónhữngkỹnăngmàtôikhôngcó.Vídụ,ôngbiếtcáchviếtrõràng,ngắngọnnhữngcâutườngthuật.Ôngđãdạytôiđiềuđóvàhầunhưđãthànhcông,đâylàmộtkỹnăngtôiđãphảitừbỏkhilàmChủtịchFed.NhữngngườibiêntậpFortunethíchôngvìôngcóthểviếtđầythuyếtphụcvềnềnkinhtếnóichungvàbởiôngrấtsángtạo–ôngthườngcónhữngcáchtiếpcậnđángngạcnhiênkhixácđịnhvàphântíchcácxuhướng.

KhilàmviệcvớiSandy,tôinhậnrarằngcăncứxácthựccủaôngxuấtphátchủyếutừthựctếrằngônghiểunềnkinhtếhơnbấtkỳai.Kiếnthứccủatôikhôngrộngnhưcủaông,songkhoảngcáchkhônglớnlắm.Tôihọchỏihàngngày,bắtđầubằngviệclàmnhữngcôngviệctôiyêuthích–tôinghĩnếukiêntrì,tôicóthểbắtkịp.

Cuốinăm1950,SandyrờiBanHộithảovàtrởthànhchuyêngiakinhtếtrưởnghàngđầucủaFortune.Tôihyvọngcóđượcmộtcôngviệcởbanbiêntậpmàôngđanggầydựng,nhưngthayvàođóFortuneđềnghịtôimộtcôngviệctựdolàhợptácvớiSandyvàcáctácgiảkhácđểchuẩnbịmộtloạtbàiphântíchlớn,đượcgọilà“ThịtrườngMỹđangthayđổi”.(Cuốicùngchủđềnàyđượcđăng thànhmườihaikỳ trongkhoảng thờigianhainăm).Có thêmnguồnthunhậpnàykhiếntôicảmthấyđủkhảnăngđểthửmạohiểm.

TôinhậnđượcmộtlờimờihợptáctừcốvấnđầutưtênlàWilliamWallaceTownsend,mộtđốitáccaocấpcủamộtcôngtyởPhốWalltênlàTownsendSkinner–mộttrongnhữngthànhviêncóquymônhỏnhấtcủaBanHộithảo.Ôngtađãđọccáccôngtrìnhcủatôivàchúngtôithảoluậnngắngọnquađiệnthoại.Đầunăm1953ônggọiđiệnvànói:“XinmờianhtớiăntrưatạiCâulạcbộBanker”.Tôiđãđồngý.

Tôiđixeđiệnvàothànhphố.CâulạcbộBankerchiếmbatầngtrêncùngcủatrungtâmtàichínhquận,đượcgọilàtòanhàEquitablevớikhuvựctiếptânởtầngđầutiêncủacâulạcbộvàmộtsốthưviệncùngphòngănởphíatrên.Câulạcbộcótầmnhìnđẹptừcửasổvàđượctrangtríbằngnhữngbứcthảmdày,đồđạcvànhữngbứcmànrủ.Từnhữngcuộcnóichuyệnquađiệnthoại,tôihìnhdungraTownsendkhoảngbốnmươituổi;ôngcũngnghĩvềtôinhưvậy.Nhưngkhitôibướcrakhỏithangmáyvànhờmọingườitìmgiúpông,Billhóarađãhơn65tuổi.Tôitựgiớithiệubảnthânvàcảhaichúngtôiđềuphálêncười.Chúngtôingaylậptứccảmthấyhợpnhau.

Ôngsinhnăm1888ởvùngngoạiôNewYorkvàđãtrảiquanhiềuthăngtrầmấntượng.

Trongnhữngnăm1920,ôngđãkiếmđượchaitriệuđôlatừPhốWallkhilàmchuyêngiavềtráiphiếudoanhnghiệp;ôngđãviếtcuốnsáchvềnghềkinhdoanhtráiphiếucủaHiệphộicácChủngânhàngđộclập.Ôngtrắngtaysausựsụpđổcủathịtrườngchứngkhoánnăm1929.Trongnhữngnăm1930,ôngđãnỗlựcgâydựnglạisựnghiệpbằngcáchthànhlậpmộtcôngtynhỏchuyênvềthốngkêcácchỉsốdựbáothịtrườngcổphiếuvàtráiphiếu.

Khichúngtôigặpnhau,TownsendcũngđangviếtThưtiếtkiệmvàtíndụng,mộtbáocáochuyênmônđượccác tổ chức tíndụngđặthàng thườngxuyên.Đối tác củaông làRichardDanaSkinner,concháucủamộtgiađìnhvọngtộcởNewEnglandvàlàchắtcủaRichardHenryDanaJr.,tácgiảcủatácphẩmHainămlàmthủythủ.Côngtycórấtnhiềukháchhàngnổitiếng,vídụnhưDonaldDouglas,ngườitiênphongtrongngànhhàngkhông,đãsánglậphãngsảnxuấtmáybayDouglas,vàcựuTổngthốngHerbertHoover,ngườisốngởthịtrấnWaldorfmàBillvẫnghéthămđịnhkỳ.TuynhiênSkinnerđãchếtvàinămtrướcđóvàhiệntạiconrểcủaTownsend,ngườicũnglàmviệctạicôngty,đượcđềnghịlàmđạilýchohệthốngNgânhàngliênbangvềTíndụnggiađình.Townsendgiảithíchđólàđiềuđãđưachúngtôiđếnbữatrưanày.Ôngnói:“Tôimuốnanhthamgiacùngchúngtôi”.

Thayđổicôngviệclàmộtquyếtđịnhkhádễdàng.NgoàicôngviệcởFortune,tôithườngxuyênthamgiacácdựánnghiêncứutựdovàcáckháchhàngmớiluônmờigọihợptác.Tôikhôngcóđiềugìbậntâmthựcsự-Joanvàtôiđãquyếtđịnhchiatay,trongvòngmộtthángtôisẽchuyểnnhàtrởlạiManhattanvàthuêmộtcănhộởđườngsố35.

CôngtyTownsend-Greenspanmởcửakinhdoanhvàotháng9/1953.(Chúngtôichínhthứchợpnhấtnăm1954).VănphòngcủachúngtôiđượcđặttạiBroadwa,nằmchếchvềphíanamSàngiaodịchchứngkhoánNewYork.Địađiểmđóhơikhónhậnbiết,vớichỉmộtphòngchoBill,mộtchotôivàmộtkhuvựcchungchohaitrợlýnghiêncứuvàmộtthưký.

Billvàtôilàmviệctronghailĩnhvựcriêngbiệt.Billtiếptụcpháthànhthưvàlàmviệcvớicáckháchhàngtưvấnđầutưcủaông.NhữngkháchhàngđầutiêncủatôilànhữngngườibiếttôitừBanHộithảo.QuỹWellington, tiềnthâncủatậpđoànVanguard,đãđăngkýđầutiên.TiếptheolàRepublicSteel,nhàsảnxuấtthéplớnthứbanướcMỹvàsauhainăm,mườicôngty thép khác cũng tham gia, bao gồm các tập đoàn Thép Mỹ, Armco, Jones&Laughlin,Allegheny-Ludlum, Inland và Kaiser. Đối với Công ty Townsend-Greenspan, đây là cơ hộiquảngbátốtnhất.ThéplàbiểutượngsứcmạnhcủanướcMỹvànếubạntheodõidanhsáchFortune500,xuấthiệnlầnđầunăm1955,nhữngtêntuổinàyluônđứnggầnđầu.Chúngtôi

dầnbổ sungmột loạt kháchhàngnhưAlcoa,RelianceElectric,Burlington Industries,NgânhàngquốcgiaMellon,MobilOil,Tennecovànhiềucôngtykhácnữa.

Tuynhiên,tổnthấtcủatôichínhlàviệckhônghoànthànhđượchọcvịtiếnsỹdotôiquábậnrộn.MỗithángvàilầntôiphảibaygấpđểgặpcáckháchhàngởPittsburgh,ChicagohayCleveland;thờigiancònlạitôichạyđuavớiviệcxâydựngbáocáo.Tôibịphântâmbởitôithíchđềtàiluậnáncủamình:môhìnhchitiêuvàtiếtkiệmcủacáchộgiađìnhMỹ.Nhưngthivấnđápvàhoànthànhluậnánsẽcầnítnhấtsáuthángliêntụcvàđểlàmđiềuđótôiphảisắpxếp lại côngviệckinhdoanhcủamình.Tôi tựnhủ sẽkhôngđánhmất cơhộidoviệcnghỉngangbởitôivẫntiếptụcđọcvànghiêncứukinhtếhọctrongcôngviệccủamình.Tuyvậycứhaitháng,tôilạiđếngặpGiáosưBurns.Ôngluônhỏi:“Khinàoanhquaylạivớicôngviệc?”Tôithườngcảmthấydằnvặt.(Phảirấtlâusau,vàonhữngnăm1970tôimớicóthểquaylạiđạihọcNewYorkvàhoànthànhhọcvịtiếnsỹ).

ChìakhóađốivớisựhấpdẫncủaCôngtyTownsend-Greenspanlàkhảnăngchúngtôicóthểchuyểnphântíchkinhtếthànhmộtdạngmàcácnhàlãnhđạodoanhnghiệpcóthểápdụngtrongquátrìnhraquyếtđịnh.Nềnkinhtếđượccholàđangbướcvàogiaiđoạntăngtrưởng.Mộttổnggiámđốc(CEO)điểnhìnhtrongngànhcôngngiệprấtcóthểtừmộtnhânviênbánhàng,kỹsưhaynhàquản lý trongcôngty thăngtiến lên.Biếtđượcdiễnbiếncủa tổngsảnphẩmquốcdân(GNP)khônggiúpíchđượcgìchoôngta.NhưngnếubạnđangnóichuyệnvớiCEOcủamộtcôngtysảnxuấtcácbộphậncủaôtôthìbạncóthểnóivớiôngtarằng:“ViệclắprápChevrolettrongsuốtsáuthángtớisẽkhônggiốngvớinhữnggìGeneralMotorsđãcôngbố”,đólàđiềumàôngtacóthểhiểuđượcvàhànhđộngdựatrênthôngtinđó.

Ngàynay,dâychuyềncungcấpđượckếtnốihoàntoàn,nhữngthôngtingiữacácnhàcungcấpvàcácnhàsảnxuấtlưuchuyểntựdo–đólàcáchvậnhànhnềnsảnxuấthiệnđạicăncứvàonhucầu.Nhưngquaytrởlạithờigianđó,mốiquanhệgiữacácnhàsảnxuấtvàcácnhàcungcấpgiốngnhưmộtvánbàitúlơkhơhơn.Nếubạnlàmộtgiámđốcmuahàngcủamộtcôngtysảnxuấtthiếtbịđangtìmmuathéptấmđểsảnxuấttủlạnh,thìviệcnóivớinhânviênbánhàngcủanhàsảnxuấtthéprằngbạncóbaonhiêutấmtồnkhichỉlàmgiảmkhảnăngmặccảcủabạn.

Sựthiếuthôngtinnàykhiếncôngtythépgặpkhókhăntrongviệclậpkếhoạchsảnxuất.Hơnnữa,nhiềukháchhàngmuathépchỉbiếtthịphầncủahọ.Triểnvọngcủangànhthéphoàntoànbịtácđộngbởisựthayđổitrongnhưcầuôtôchởkháchhayxâydựngcáctòanhàchọc

trời,cácốngdẫndầuhoặcthậmchílànhữngchiếclonthiếc.Nhucầuđótrongngắnhạnlàsựphảnánhnhucầudựtrữcũngnhưnhucầusửdụngthép.

Mộthệthốngdựbáotốtchỉkhicócơsởdữliệulịchsửchínhxác,từđócóthểhoạchđịnhxuthếtươnglaitrongmộtchukỳ.Tôiđãtínhđếnsảnlượngôtôvàxetải,lắprápmáybay…củanhữnggiaiđoạntrước.HàngthángtôilấysốliệuvềkhốilượngtheotừngloạisảnphẩmvàtheotừngngànhtiêuthụtừViệnSắtvàThépMỹ,cũngnhưsốliệuvềxuấtkhẩu(ngàyđóMỹchủyếuxuấtkhẩuthép),vànhậpkhẩu(gầnnhưbằngkhông)từBộThươngmại.Kếthợpsốliệusảnlượngthépsảnxuấttrongnướcvớiconsốxuấtnhậpkhẩu,tôitínhtoánđượckhốilượngđơnhàngtừngloạisảnphẩmthépcủatừngngànhtiêudùng.Tiếptheolàphảitínhđượcmỗingườimuađãsửdụngbaonhiêuthéptrongtổngkhốilượngđơnhàngtừngquýcủahọvàlượngthéptồnkhocủahọtănggiảmbaonhiêu.ĐểlàmđiềuđótôiphảixemxétlạisốliệutừThế chiến thứhai vàChiến tranhTriềuTiên: chínhphủđãbảomậtđa số thốngkê về cácngànhcôngnghiệpkimloạitừBanSảnxuấtthờichiến.Mỗingànhcôngnghiệptiêuthụthép–ôtô,máymóc,xâydựng,khoandầu–lạicóchutrìnhlưukhoriêngbiệtvàtấtcảđềuđượcghichéptạiđó.

Phântíchkỹhơnnhữngsốliệunày,kếthợpvớikhảnăngdựđoánkinhtếvĩmôtôimớihọcđược(nhờSandyParker),đãchophépchúngtôidựbáotổngmứctiêuthụcủangànhthép.Dầndần,chúngtôicóthểtheodõithịphầncủacáccôngtythépriênglẻ-cónghĩalàmộtnhàsảnxuấtcó thểracácquyếtđịnhkhiđãnắmbắtđược tìnhhình,đưara triểnvọngvềsảnlượngvàphânphốinguồnlựccủacôngtyđótớiđâuđểđạtlợinhuậntốiđa.

Tínhđếnnăm1957,tôiđãlàmviệcvớicáccôngtythépđượcvàinăm.Cuốinămđó,tôibaytớiClevelandđểtrìnhbàytrướcbanđiềuhànhcủatậpđoànRepublicSteel,vớiCEOlàTomPatten.Đánhgiácủatôilàlượngthéptồnkhođangtănglênnhanhchóngvàtốcđộsảnxuấtthép,theođó,đangvượttốcđộtiêuthụ.Sảnxuấtphảiđượcgiảmbớtđểgiảmquátrìnhtồnkho.Khôngchỉcóngànhthépđangphảiđốimặtvớivấnđềlớnđó.Tôinóivớihọ:“Năm1958sẽlàmộtnămtồitệ”.Pattentranhluậnvềđiểmnày:“Trênthựctế,cácđơnhàngđềurấttốt”,ôngnói.ThếlàtậpđoànRepublicSteelvẫntiếptụckếhoạchsảnxuấtcủahọ.

Khoảngbathángsau,nhucầuthépsụtgiảm.Đólàkhởiđầucủaquátrìnhsuygiảmnăm1958,saunàytrởthànhmộtcuộcsuythoáithươngmạitồitệnhấtsauThếchiếnthứhai.Sauđó,khitôiquaylạiCleveland,Pattenđãrộngrãithừanhậntrướcbanđiềuhành:“Ôngbạn,ôngđãđúng”.

DỰĐOÁNtrìtrệkinhtếtrởthànhcuộcsuythoáinăm1958làdựđoánđầutiêncủatôivềnềnkinhtếtổngthể.Dodànhnhiềuthờigiannghiêncứungànhthépnêntôicóvịtrírấttốtđểchứngkiếnsựsuygiảmkinhtếkhinóxuấthiện.ThéplàmộtlựclượngtrungtâmtrongnềnkinhtếMỹthờiđó–sứcmạnhcủanềnkinhtếtậptrungởcáchànghóalàmtừthép.Tôicóthểsuyđoánhậuquảrộnghơncủaviệcngànhthépyếuđivàcũngcảnhbáonhữngkháchhàngbênngoàingànhcôngnghiệpthép.

Mặcdùviệcđưaracảnhbáovềcuộcsuythoáinăm1958đãlàmrạngdanhuytínchúngtôi,nhưngcảnhbáotrêntựnókhôngphảilàdựbáokinhtếvĩmôthànhcôngmàkháchhàngcủachúngtôicảmthấyhữuíchnhất.Dựbáocủachúngtôilàmộtđánhgiámangtínhphântíchvềcáclựclượngđãlàmnềnkinhtếhiệntạivậnhànhnhưthếnày.Dựbáođóđơngiảnchỉđoántrướcsựmấtcânbằnghiệntạicuốicùngsẽđượcgiảiquyếtnhưthếnào.Dịchvụcủachúngtôilàlàmchokháchhànghiểusâuhơnvềbảnchấtchínhxáccủamốiquanhệgiữacáclựclượng;họlàmgìvớithôngtinlàtùythuộcvàohọ.NhữngCEOcủacáccôngtylớnsẽkhôngnghetheolờimộtđứa-trẻ-ba-mươi-tuổivềviệcnềnkinhtếđangđivềđâu.Nhưnghọcóthểchămchúngheđánhgiácủaanhtavềcáccânđốikinhtế,đặcbiệtnếuhọcóthểkiểmnghiệmđiềunàyvớikiếnthứccủachínhhọ.Tôicốgắngnóichuyệnbằngthuậtngữcủahọ:khôngphảilà“Tổngsảnphẩmquốcdânrasao?”màlà“Sáuthángtớinhucầuvềcôngcụmáymócsẽrasao?”hay“Liệucókhảnăngthayđổitănggiágiữamộtbênlàvảikhổrộngvàmộtbênlàthịtrườngchocom-lênam?”Tôiphântíchtìnhhìnhkinhtếchungvàsauđógiảithíchnhữnghệlụycủatìnhhìnhđốivớitừngdoanhnghiệpriênglẻ.Đólàgiátrịgiatăngcủatôivàchúngtôiđãthànhcông.

Phântíchvậnđộngcủangànhcôngnghiệpnặngchotôisựđánhgiásâusắcvềđộnglựctrungtâmcủachủnghĩatưbản.“Sựpháhủymangtínhsángtạo”làýtưởngđượcđềcậpbởimộtnhàkinhtếhọcHarvard,JosephSchumpeternăm1942.Khácvớirấtnhiềuýtưởngmạnhmẽkhác,ýtưởngcủaôngthậtđơngiản.Mộtnềnkinhtếthịtrườngsẽđemlạisứcsốngchochínhnótừbêntrongbằngviệcloạibỏcácdoanhnghiệpcũvàthiếuhiệuquả,sauđóphânphốilạicácnguồntàinguyênchocácdoanhnghiệpmớinăngsuấthơn.TôiđọcSchumpeterởtuổihaimươivàluônnghĩrằngôngđúng,vàtôichiêmnghiệmnótrênthựctếtrongsựnghiệpcủamình.

Điệnbáolàmộtsựminhhọatuyệtvời.Vàothờigiancuốinhữngnăm30,bạntôilàHerbie

vàtôibắtđầuhọcmãMorsekhicònlànhữngđứatrẻ,lúcđóngànhđiệntínđangởđỉnhcao.Bắtđầubằngthờiđạihoàngkimcủanhữngđiệntínviênnhanhtayvàothậpniên1850và1860,ngànhđiệntínđãchuyểnhóatoànbộnềnkinhtếMỹ.Tớicuốinhữngnăm1930,hơnnửatriệubứcđiệntínđượcgửiđimỗingày,ngườiđưađiệntíncủaWesternUnionlàmộthìnhảnhquenthuộcnhưnhânviênFedExngàynay.ĐiệntínliênkếtcácthànhphốvàthịtrấndọcnướcMỹ,rútngắnthờigianliênlạcchocácdoanhnghiệpvàngườidân,kếtnốicácthịtrườngcôngnghiệpvàtàichínhMỹvớiphầncònlạicủathếgiới.Đócũnglàcáchtruyềntincủamọitintứcquantrọngvàkhẩncấptớicácgiađìnhvàdoanhnghiệp.

Songbấtchấpnhữngthànhcônglớntrên,ngànhnàyvẫnnằmbênbờvựccủasựquênlãng.Nhữngđiệntínviên,vốnlàthầntượngcủatôi,naynhanhnhưchớpđãbiếnmất.MáytelexđãthaythếthiếtbịtruyềnâmđơnmãvànhữngđiệntínviênWesternUniongiờchỉđơnthuầnlànhữngngườiđánhmáyđểchuyểnthôngđiệpcủabạnbằngtiếngAnhchứkhôngphảiMorse.HọcmãMorsethậtsựđãtrởthànhtròchơitrẻcon.

Ngàynayđiệnthoạilàngànhtăngtrưởngmới–chúngthaythếđiệntínnhưmộtphươngtiệnhữuhiệunhấtchogiaotiếptừxa.Cuốinhữngnăm1950ởCôngtyTownsend-Greenspan,BillTownsendthỉnhthoảnggửimộtbứcđiệntínchokháchhàngcũ,nhưngbứcđiệnkhôngcònđóngvaitròquantrọngtrongcôngty.Chúngtôiđãsửdụngđiệnthoạiđểduytrìliênlạcvớikháchhàngkhikhôngcóđiềukiệngặpgỡ:chúnghiệuquả,tiếtkiệmchiphívàdovậyrấtnăngsuất.Tôiluôncảmthấynuốitiếckhicôngnghệmớiđãđẩycácnghệsỹ-chuyêngiamãMorserakhỏingành.(Nhưngnếuvậyphảitiếccảđờivìchínhhọcũngđãtừngthaythếnhữngngườiđưathưbằngngựa).

Tôiđãthấysựtiếnbộvàlỗithờinàylặpđilặplạitrênthựctế.Trongnhữngngàylàmtưvấn,tôiđãtheodõisátsựsụpđổcủangànhđồhộp.Nhữngnăm1950làkỷnguyêncủacángừhầmvàsúpđónghộp;nấubữatốichogiađìnhtừthựcphẩmđónghộpvàđónggóilàphongcáchsốngởngoạiôvàdụngcụmởđồhộplàđồvậtkhôngthểthiếutrongcănbếphiệnđại.Nhữngnhàsảnxuấtthựcphẩmthíchlonthiếc:đólàcáchđểđónggóirauquả,thịtvàđồuốngchophépvậnchuyểnquaquãngđườngdàivàcóthểdựtrữtrongthờigiandài.Mộtcửahàngtạphóakiểucũ,trongđónhânviêncânthựcphẩmmàkháchhàngmuốnmua,khôngbaogiờcócơmayănnênlàmra.Nóđượcthaythếbởisiêuthịtựphụcvụcóhiệuquảvàgiábánthấphơn.

Nhữnghộp lon củanhữngnăm1950 thực chất không làmbằng thiếcmàbằng thépmạ

thiếc,nhữngnhàsảnxuất thépđượcCôngtyTownsend-Greenspantưvấnđãbánđượcrấtnhiềuhàng.Năn1959,sảnphẩmnàychiếmnămtriệutấn,khoảng8%sảnlượngtoànngànhthép.Thờiđiểmđóngànhnàyđanggặpkhókhăn.Mộtcuộcbãicôngquyếtliệtkhắptoànquốcđãkhiếnsảnxuấtđìnhtrệtronggầnbốntháng,lầnđầutiêntrongsuốtthờigianđótậpđoànthépBigSteelnhậnthấyrằnghọđangphảiđốimặtvớisựcạnhtranhlớntừcácđốithủởĐứcvàNhậtBản.

Ngànhsảnxuấtnhômcũngbịđìnhtrệ-cuộcsuythoáitạoáplựclênlợinhuậncủabanhàsảnxuấtlớn:Alcoa,ReynoldsvàKaiser.Nămtriệutấnmộtnămtươngđươngvớirấtnhiềutấnkimloại,vàthịtrườngđódườngnhưcócơhộirấttốt.Lonnhômmớichỉđượcsảnxuấtsauđó,vềmặtcấutrúcthìnhẹhơnvàđơngiảnhơnlonthiếc–chúngchỉđòihỏihaimiếngkimloạichứkhôngphảibamiếng.Nhômcũngdễinlênđócácnhãnmácnhiềumàu.Cuốinhữngnăm1950,chúngđượcdùngđểlàmđáycủacácthùngđựngnướchoaquảcôđặcđônglạnh.SauđóCôngtyCoorBrewingđãthuhútđượcmộtlượngkháchhànglớnnhờbánbiatrongnhữngchiếclonnhômnặng198gthayvìlonthiếcnặng340g.Dungtíchnhỏhơncóvẻnhưthuhúthơnmặcdùtrênthựctế,chưanhàsảnxuấtnàonghĩracáchsảnxuấttấtcảcácloạilonnhômđựngbiađủkíchcỡ.Nhưngtớiđầunhữngnăm1960,nhữngngườisảnxuấtlonđãgiảiđượccâuđố.

Sựđổimớicótácđộnglớnnhấtlànắplongiậtđượcđưaranăm1963.Nóđãxóabỏnhucầudụngcụmởlontrônggiốngchiếc“chìakhóanhàthờ”–vàloạinắplongiậtchỉcóthểđượclàmbằngnhôm.NhàsảnxuấtnhômlớnnhấtAlcoalàkháchhàngcủatôi.CEOcủahọđangtìmcáccáchđadạnghóamặthàngnhômcơbảnthànhcácmặthàngmớivàmanglạilợinhuận,giốngnhưReynoldsđãđitiênphongtronglĩnhvựcnhômdùngchocáchộgiađình.PhóChủtịchđiềuhànhcủaông làngười cuồng tínvớihộp lon.Ông tanói: “Lonbia sẽ là tương lai củaAlcoa”.Vàkhicáigiậtnắplonxuấthiện,ôngvàCEOđãdồntâmsứctheođuổiýtưởngđó.

NhàmáybiađầutiênbánnhữnglonbiacónắpgiậtlàSchiltz.Nhữngnhàmáykháccũngnhanhchóngvàocuộcvàđếncuốinăm1963,10%lonbiaởMỹcónắpgiậtbằngnhôm.Nhữnggã khổng lồ của ngành nước ngọt không cồn xuất hiện tiếp theo: Coca Cola và Pepsi đềuchuyểnsanglonnhômnăm1967.Nhữngđồuốngtronglonthiếcđitheoconđườngcủamãđiệntín,còntiềnthìđượctạorasaumỗicuộcđổimới.SựchuyểnđổisanglonnhômkhiếnlợinhuậncủaAlcoađạtmứccaonhấtvàomùathunăm1966sovớibấtkỳquýnàotrongsuốtlịchsử78nămcủahọ.Vàtrênthịtrườngcổphiếunóngbỏngcuốinhữngnăm1960,cácnhàđầutưlũlượtmuacổphiếunhôm.

Đốivớicácnhàsảnxuấtthép,việcmấtthịtrườnglonbiavàsodamớichỉlàmộtbướctrongchuỗisuygiảmđaukhổdàihạn.Chotớilúcđó,nướcMỹvẫnchưatừngnhậpkhẩunhiềuthép,bởivìtheohiểubiếtthôngthườngthìthépngoạisẽkhôngtuântheocáctiêuchuẩnchấtlượngcủaMỹ.Nhưngtớinăm1959,khicuộcđìnhcôngkéodàisangthángthứhairồithứba,nhữngnhàsảnxuấtôtôvàcáckháchhànglớnkhácbắtđầutìmkiếmởthịtrườngbênngoài.HọđãpháthiệnrarằngmộtsốthéptừchâuÂuvàNhậtBảnrấttốtvàphầnlớnđềurẻhơn.Tớicuốinhữngnăm1960,thépđãmấtvịtrílàbiểutượngcủathươngmạiMỹvàsứcquyếnrũchuyểnsangnhữngcôngtycôngnghệcaonhưIBM.ĐiềumàSchumpetergọilà“cơnbãoliênmiêncủasựtànphásángtạo”đangbắtđầuđánhbạiBigSteel.

MặcdùcôngviệccủatôiởCôngtyTownsend-Greenspanrấtthuậnlợinhưngtôikhôngmởrộngquánhanh.Thayvàođó,tôitậptrunggiữmứclãiròngcaotrongkhoảng40%-vàkhôngbaogiờquáphụthuộcvàobấtkỳkháchhànghaynhómđơnlẻnàomàviệcmấthợpđồnghợptácvớihọsẽgâynguyhiểmđếncôngty.BillTownsendhoàntoànnhấttrívớicáchtiếpcậnnày.Ôngvẫnlàđốitáctốtnhấtmàtôicóthểcó.Mặcdùtôichỉlàmviệcvớiôngtrongvòngnămnăm–ôngchếtvìđautimnăm1958–chúngtôiđãcómộtmốiquanhệđặcbiệtthânthiết.Ônggiốngnhưmộtngườichanhântừ.Ôngcứkhăngkhăngchiađềulợinhuậncủachúngtôi–cuốicùngtôinhậnđượcphầnlợinhuậnlớnhơnđángkể.Chưabaogiờtôicóbấtkỳcảmgiácghentịhaycạnhtranh.Saucáichếtcủaông,tôimualạicổphầntừcontraiôngnhưngtôixinphéphọđượcgiữlạitênôngtrêncửa.Tôicảmthấyđiềuđólàđúngđắn.

AYNRANDđãtrởthànhnhântốgiúpổnđịnhcuộcsốngcủatôi.Khôngmấtnhiềuthờigianđểnhững tư tưởnggặpnhau–chủyếu là tư tưởngcủa tôigặp tư tưởngcủabà–và trongnhữngnăm1950đầu1960,tôilàkháchmờithườngxuyêntrongnhữngbuổigặphàngtuầntạicănhộ củabà.Bà làngười suynghĩhoàn toànđộcđáo,phân tích sắc sảo, ý chímạnhmẽ,nguyêntắccaovàrấtbảothủrằngduylýlàgiátrịcaonhất.Vềmặtnày,chúngtôigiốngnhau–chúngtôinhấttrívềtầmquantrọngcủatoánhọcvàtrithức.

Nhưngbàcònđixahơnthế,nghĩrộnghơnnhữngđiềutôitừngdámnghĩ.BàlàmộtmônđồtậntâmcủaAristote–tưtưởngchủđạolàhiệnthựckháchquantồntạitáchrờiýthứcvàcóthểđượcnhậnbiết.Dovậy,bàgọitriếtlýcủamìnhlàchủnghĩakháchquan.BàápdụngnhữngnguyênlýchủchốtcủađạođứchọcAristote,cụthểlàcáccánhâncósựcaoquýbẩmsinhvàtráchnhiệmlớnnhấtcủamỗicánhânlàpháttriểnthôngquaviệctậndụngtiềmnăngđó.Với

bà,khámphánhữngýtưởnglàmộtsựnghiệpđangchúýtronglogicvànhậnthứcluận.Hầuhếtthờigianđó,tôiđãphảicốđểtheokịpbà.

NhómcủaRandđãtrởthànhnhómxãhộiđầutiênngoàiđạihọcvànghềnghiệpkinhtếhọccủatôi.Tôithamgiacácđêmtranhluậnvàviếtnhữngbàibìnhluậnsinhđộngchobáocáocủabàvớisựnhiệttìnhcủamộtthầytutrẻbịthuhútbởimộtloạtýtưởngmới.Giốngnhưnhữngngườicảiđạokhác,tôicóxuhướngtrìnhbàycáckháiniệmbằngcácthuậtngữmạnhmẽvàđơngiảnnhất.Hầuhếtmọingườiđềuhiểunộidungkháiquátcủamộtýtưởngtrướckhinóđượcđưaravớisựphứctạpvànhậnđượcđánhgiá.Nếuchúngtakhônghiểuýtưởngđóthìsẽkhôngcógìđểđánhgiávàchẳngcógìđểhọc.Chỉđếnkhinhữngmâuthuẫnvốncótrongcácýniệmmớicủatôibắtđầuxuấthiệnthìsựhăngháimớigiảmxuống.

Cómộtmâuthuẫnmàtôithấyđặcbiệtcótínhkhaisáng.Theochâmngôncủachủnghĩakháchquan,việcđánhthuếlàphiđạođứcbởinóchophépchínhphủchiếmmộtphầntàisảntưbằngvũlực.Songnếuviệcđánhthuếlàsai, làmsaochúngtacóthểtàitrợchocácchứcnăngthiếtyếucủachínhphủ,baogồmviệcbảovệquyềncủacáccánhânthôngquasứcmạnhcủacảnhsát?CâutrảlờicủaRand,rằngnhữngngườitheotưtưởngduylýnhậnthấysựcầnthiếtcủachínhphủsẽđónggóptựnguyện,làchưađủ.Conngườitựdoýchí;giảsửhọtừchốiđiềuđóthìsao?

Tôivẫnthấyrằngtriếtlýrộnghơncủacạnhtranhthịtrườngtựdolàrấthấpdẫn,nhưtôitheođuổichotớingàynay,nhưngtôibắtđầumiễncưỡngnhậnrarằngtrườngpháitrithứcnàycủatôicũngcónhữnggiớihạnnhấtđịnh.Tôikhôngthểlậpluậnrằngnhữngngườikhácsẽsẵn sàng chấp nhận nó. Kể từ thời điểm tôi tham gia chiến dịch tranh cử tổng thống củaRichardNixonnăm1968,tôiđãquyếtđịnhthamgiavàonhữngnỗlựccảicáchchủnghĩatưbảnthịtrườngtựdonhưmộtngườitrongcuộchơnlàmộtngườichuyênviếtsáchphêphán.KhitôichấpnhậnđượcbổnhiệmlàmChủtịchHộiđồngCốvấnKinhtếcủaTổngthống,tôibiếttôisẽphảicamkếttuânthủkhôngchỉHiếnphápmàcònluậtphápcủađấtnước,trongđócónhiềuđạoluậttôinghĩlàsai.Sựtồntạicủamộtxãhộidânchủphápquyềnhàmýsựthiếuđồngnhấttronghầuhếtmọilĩnhvựccủachươngtrìnhnghịsựcông.Thỏahiệpvềcácvấnđềcônglàcáigiácủasựvănminh,khôngphảilàsựhủybỏnguyêntắc.

ĐángchúýlàAynRandđãđứngbêncạnhtôikhitôituyênthệnhậmchứcvớisựcómặtcủaTổngthốngFordtạiPhòngBầudục.AynRandvàtôivẫngiữmốiquanhệthânthiếtchođếnkhibàchếtvàonăm1982vàtôirấtbiếtơnvềnhữngảnhhưởngcủabàđốivớicuộcsốngcủatôi.Tôicónhiềugiớihạnvềmặttrithứcchotớikhitôigặpbà.Tấtcảcôngviệccủatôiđều

dựavàokinhnghiệmvàcácconsố,chưabaogiờđịnhhướngtheocácgiátrị.Tôilàmộtnhàkỹthuậtcótàinhưngđókhôngphảilàtấtcả.Chủnghĩathựcchứnglogiccủatôiđãcoinhẹlịchsửvàvănhọc–nếutrướcđâybạnhỏitôiliệuChaucer[4]cóđángđọckhông,cólẽtôiđãtrảlời:“Đừngphícông”.Randthuyếtphụctôinhìnvàonhânloại,vàocácgiátrịcủahọ,cáchhọlàmviệc,việchọlàmvàtạisaohọthựchiệnchúngvàhọnghĩnhưthếnào,tạisaohọnghĩnhưvậy.Điềunàyđãmởrộngchântrờicủatôiraxahơnnhữngmôhìnhkinhtếmàtôiđãđượchọc.Tôibắtđầunghiêncứuviệccácxãhộihìnhthànhnhưthếnàovàcácnềnvănhóacưxửrasao,đểnhậnrarằngkinhtếhọcvàviệcdựbáophụthuộcvàonhữngkiếnthứcnhưvậy–cácnềnvănhóakhácnhaupháttriểnvàtạorasựthịnhvượngvậtchấttheonhữngcáchthứchếtsứckhácnhau.TấtcảđếnvớitôicùngvớiAynRand.Bàđãgiớithiệuchotôimộtlĩnhvựcrộnglớnmàtôiđãtừngtựtáchmìnhrakhỏinó.

CHƯƠNGBA

SỰHỘITỤGIỮAKINHTẾVÀCHÍNHTRỊHỌC

CôngtácdựbáokinhtếđãđẩynướcMỹvàokhủnghoảngkinhtếtrongnhữngnăm1960.ĐiềuđóbắtđầukhiWalterHeller,mộtgiáosưuyênbác,dídỏmtừMinnesotalàChủtịchHộiđồngCốvấnKinhtế,nóivớiTổngthốngKennedyrằngcắtgiảmthuếsẽkíchthíchtăngtrưởngkinhtế.Kennedychốnglạiýtưởngđóvìkhinhậmchức,ôngđãkêugọidânchúnghysinh.Hơnnữa,tronglúcđó,cắtgiảmthuếđồngnghĩavớimộtsựthayđổilớntrongchínhsáchtàichínhbởichínhphủđãthựcsựbịthâmhụt.Nềnkinhtếkhiđóđượcquảnlýbởimôhìnhtàichínhhộgiađình–bạncónhiệmvụcânbằngngânsáchvàđápứngđúngnhucầu.ThựctếlàTổngthốngEisenhowertrongmộtnămnàođóđãphảixinlỗidânchúngMỹvìđểthâmhụt3tỷđôla.

Nhưngsaucuộckhủnghoảngtên lửaCuba, tuyểncửnăm1964sắpđếngần,nềnkinhtếpháttriểnchậmlạivàcuốicùngKennedyđãbịthuyếtphục.Khoảncắtgiảmthuế19tỷđôlamàôngđềxuấtvớiQuốchộitháng1/1963làmộtkhoảnđángkể-đólàsựcắtgiảmthuếlớnnhấtkểtừThếchiếnthứhaichođếnngàynaytínhtheoquymôcủanềnkinhtếvàlớnbằngtổngbalầncắtgiảmthuếcủaTổngthốngGeorgeW.Bush.

Tổng thống Lyndon Johnson ký phê chuẩn thành luật việc cắt giảm thuế ngay sau khiKennedychết.Đáplạisựvuimừngcủamọingười,nómanglạikếtquảmàHộiđồngCốvấnKinhtếđãcamkết:tớinăm1965nềnkinhtếsẽthịnhvượng.Tỷlệtăngtrưởnghàngnămlàhơn6%,đúngnhưtheomôhìnhtoánkinhtếcủaWalterHeller.

Cácnhàkinhtếhọcvuimừng.Họnghĩrằngcuốicùngđãgiảiđượcbàitoándựbáovàkhôngngạingầnchúcmừngchínhmình:BáocáothườngniêncủaHộiđồngCốvấnKinhtếvàotháng1/1965tuyênbố:“Mộtkỷnguyênmớicủachínhsáchkinhtếsắpđến.Cáccôngcụcủachínhsáchkinhtếđangtrởnênchọnlọchơn,hiệuquảhơnvàngàycàngthoátkhỏisựhạnchếbịápđặtbởitruyềnthống,sựhiểunhầmvànhữngcuộcluậnchiếngiáođiều”.Báocáonàychobiếtrằngnhữngnhàhoạchđịnhchínhsáchkinhtếkhôngbaolâunữasẽchỉphảnứngmộtcáchthụđộngvới các sựkiệnnhưng sẽ “tiênđoánvàđịnhhướng sựphát triển của tương lai”. Thịtrườngchứngkhoánbùngnổvàtớicuốinăm,tạpchíTimeđưaJohnMaynardKeyneslêntrangbìa (mặcdù ôngđã chết năm1946) với tuyênbố rằng: “Giờđây tất cả chúng ta đều theoKeynes”[5].

Tôihầunhưkhôngtinđiềuđó.Tôichưatừngtựtintrongviệcđưaranhữngdựbáokinhtế

vĩmô, vàmặcdùCông tyTownsend-Greenspan cung cấp chúng chokháchhàngnhưngđókhôngphảilàtrọngtâmkinhdoanhcủachúngtôi.TôiphảingưỡngmộđiềumàHellerđãtìmra.Tuy vậy, tôi nhớ làđãngồi trong vănphòng củamìnhở số80đườngPinenhìn ra cầuBrooklynvànghĩ:“ViệcmìnhkhôngphảilàmviệccủaWalterHellerđúnglàđiềuđángmừng.Mìnhbiếtrằngdựbáokinhtếvĩmôthiênvềnghệthuậthơnlàkhoahọc”.

NhữngkếtquảkinhtếlạcquanđóđãgiảmgiátrịkhichínhquyềnJohnsonbắtđầubơmmộtsốtiềnkhổnglồvàoChiếntranhViệtNamvàcácchươngtrìnhXãhộiVĩđại.NgoàiviệcđiềuhànhhàngngàytạiCôngtyTownsend-Greenspan,tôiđãbắtđầuquantâmsâuđếnchínhsáchtàichínhcủachínhphủvàthườngviếtbáovàbàibìnhluậnchocácbáokinhtếphêphánchínhphủ.NguyênlýkinhtếcủaChiếntranhViệtNamđặcbiệtmêhoặctôidonhữngcôngtrìnhtrướcđâycủa tôivềchi tiêu trongChiếntranhTriềuTiên.KhiđồngnghiệpcũSandyParker,ngườivẫnlàchuyêngiakinhtếtrưởngởtạpchíFortunechotớiđầunăm1966,yêucầuCôngtyTownsend-Greenspangiúpđánhgiáchiphíchiếntranh,tôiđãđồngý.

MộtsốtínhtoáncủaJohnsonđãkhôngđúng.Ướctínhcủachínhphủvềchiphíchiếntranhcóvẻthấp,nếutínhđếnviệctăngtriểnkhaiquânMỹdầnđượctiếtlộ.Theomộtsốnguồntin,trong cácphiênhọpkín, tướngWilliamWestmorelandđã yêu cầu tăngquân lênbốn trămnghìn.TôitáchđềxuấtngânsáchcủatổngthốngtrìnhQuốchộichonămtàichínhmới,bắtđầutừngày1/7/1966,vàbằngcáchápdụngkiếnthứcvềcácmôhìnhvàthóiquenchidùngcủaLầuNămgóc,tôikếtluậnrằngngânsáchđãđánhgiáthấpchiphícủacuộcchiếntrongnămđóítnhấtlà50%-tươngđương11tỷđôlahoặchơn.(Ngânsáchcũngđưaragiảthuyết,tronglờichúthíchvềphươnghướngnăm1967,rằngcáchoạtđộngquânsựsẽkếtthúcvàongày30/6nămđó;sauđósẽkhôngcầnchiphítốnkémthaythếcácmáybayhoặccácthiếtbịkhácbịtổnthất).

TạpchíFortuneđãcôngbốcâuchuyệntrêntrongmộtbàiviếtvàotháng4/1966vớitựađề:“ChiếntranhViệtNam:Tínhtoánchiphí”.Bàibáokếtluậnthẳngthừng:“NgânsáchchỉmớibắtđầuđềxuấtmứcchiphíchoChiếntranhViệtNam,tấtcảcònởphíatrước”.Xuấthiệntrêntạpchíkinhtếcóuytín,bàibáonàynhưđổthêmlửavàocuộctranhluậnđangbùngnổvềviệcliệuJohnsonvàchínhquyềncủaôngcócheđậychiphíchiếntranhhaykhông[6].

Tuynhiên,ngoàiviệcnghingờnguyênlýkinhtếcủacuộcchiến,tôilạikháthờơvớinhữngvấnđề thờiđạikhác.Khimọingườinghĩvềnhữngnăm1960,họnghĩvềnhữngcuộcdiễuhànhđòiquyềncôngdân,nhữngcuộcbiểutìnhchốngchiếntranh,tìnhdục,thuốcphiện,nhạcrock&roll–mộtnềnvănhóađộtngộtnổilênmộtcáchđầykhoatrương.Nhưngtôiởbênkia

củakhoảngcáchthếhệ.Năm1966,tôiđãbướcsangtuổibốnmươi.Điềuđócónghĩalàtôiđãtrưởngthànhởnhữngnăm1950khithờitrangthịnhhànhlàmộtchiếcáokhoácvớicà-vạtvàtẩuthuốc(bêntronglàthuốclá).TôivẫnngheMozartvàBrahms,BennyGoodmanvàGlennMiller.VớisựxuấthiệncủaElvis,âmnhạcđượcưachuộngtrởnênhoàntoànxalạvớitôi,giốngvớitiếngồnhơn.TôichorằngbannhạcBeatlesgồmnhữngnhạcsỹkháhay;họcóthểháthayvàcócátính–sovớimộtsốloạinhạcrađờisau,âmnhạccủahọcổđiểnhơn.Nềnvănhóacủanhữngnăm1960xalạvớitôibởitôinghĩnóphảntrithức.Tôitheochủnghĩabảothủvàcóniềmtinvàođạođức.Dovậytôikhôngthamgiaphongtràohippie.Tôicóquyềntựdokhôngthamgiavàtôiđãkhôngthamgia.

Tôibắtđầuthamgiahoạtđộngchínhtrịtừnăm1967vớichiếndịchtranhcửtổngthốngcủaNixon.TôiviếtsáchgiáokhoakinhtếhọccùngvớigiáosưtàichínhcủaĐạihọcColumbialàMartinAnderson.MartynổitiếngtrongcácnhómbảothủvớiquyểnsáchXeủiLiênbangcónộidungphêphánviệcquyhoạchthànhphố.CuốnsáchđóđãthuhútsựchúýcủaNixon.Kếhoạchcủachúngtôilàcộngtácviếtmộtgiáotrìnhmôtảhệthốngchủnghĩatưbảntựdo.Vớiýđịnhchâmbiếm,chúngtôiđãquyếtđịnhrằngMarty,mộthọcgiả,sẽviếtcácchươngvềkinhdoanh,còntôi,mộtcốvấndoanhnghiệp,sẽviếtcácchươngvềlýluận.NhưngchúngtôichưaviếtđượcnhiềuthìNixonyêucầuMartythamgiachiếndịchvậnđộngcủaôngvớitưcáchtrưởngnhómcốvấnchínhsáchđốinội.

Ngaykhithamgiachiếndịch,Martyđềnghịtôigiúpnhómcủaôngxâydựngchínhsáchvàviếtdiễnvăn.Vàothờiđiểmđó,nhânviêncaocấpchỉgồmnămngười,ngoàiMartycòncóPatBuchanan–Trưởngban,cùngWilliamSafire,RayPricevàLeonardGarment.Lenlàngườiduynhất tôiquen,mặcdù tôi ít gặpôngkể từkhi chúng tôi chơi chung trongdànnhạcHenryJeromehơnhaimươinămtrước.GiờônglàđốitáccủacôngtyluậtcủaNixonởNewYorkcótênNixonMudgeRoseGuthrieAlexander&Mitchell.Sáungườichúngtôiđãvừaăntrưa,vừathảoluậnvềviệcliệutôicóthểgiúpgìchochiếndịchtranhcử.

Haingàysau,tôiđếngặpNixontạivănphòngcủaông.Tôingạcnhiênlàôngđãquaytrởlạichínhtrường.Nhưmọingườicònnhớ,ôngđãcóbàidiễnvăntừbiệtvớinộidungchếgiễucácphóngviênsauthấtbạitrongcuộctranhcửghếthốngđốcbangCalifornianăm1962,trongđóôngchorằnggiớibáochíđãchốnglạiông.Ôngphátbiểu:“CácvịsẽkhôngcònthấyNixonđểlợidụngnữa,bởivìthưacácvị,đâylàbuổihọpbáocuốicùngcủatôi”.VănphòngcủaNixonởNixonMudgeRoseđầynhữngvậtlưuniệmvànhữngbứchìnhcóchữký–tôicócảmgiácrằngđiềuđógiốngnhưmộtngười từngcóvị tríquan trọngbịđẩyvàomộtcănphòngnhỏđầy

nhữngkỷniệm.NhưngNixonănmặcrấtthanhlịch,ôngkhôngchỉtrônggiốngnhưmộtluậtsưcaocấpvàthànhđạtởNewYork,màthựcsựhànhđộngnhưvậy.Khôngmấtnhiềuthờigiannóichuyệnphiếm,ôngthuhúttôibởinhữngcâuhỏisâusắcvềkinhtếhọcvàchínhtrị.Khitrìnhbàyýtưởngcủamình,ôngdiễnđạtbằngnhữngcâuvàđoạnhoànhảo.Tôirấtấntượng.Saunàytrongmộtcuộcvậnđộng,đôikhitôiphảitómtắtchoNixonvềmộtvấnđềtrướckhiônggặpgiớitruyềnthông,vàôngđãthểhiệnsựsắcsảovàtậptrungcủamộtluậtsư.Ôngấycóthểnghenămphútvềmộtchủđềmàôngcóthểkhôngcóhiểubiếtnhiều–vídụmộtsựkiệnnónghổi–sauđórangoàivànóivớivẻhiểubiếtnhưmộtgiáosư.TôichorằngôngvàBillClintonlànhữngtổngthốngthôngminhnhấtmàtôitừnglàmviệccùng.

Ban tranh cử của Nixon có văn phòng ở Đại lộ Công viên và đường số 57 tại tòa nhàAmericanBibleSocietycũ.Thoạtđầu,tôi làmviệchaibuổichiềumộttuần,sauđótănglênbốn,nămhoặchơnkhicuộcvậnđộngtăngtốc.Họbổnhiệmtôilà“cốvấnchínhsáchđốinộivàkinh tế”nhưng tôi luônnghĩmìnhchỉ làmột tìnhnguyệnviên.Tôi làmviệcrấtgầnvớiMarty,ngườirờiColumbiavàlàmviệctoànthờigianchochiếndịchtranhcử.Mộtphầncôngviệccủatôilàphốihợpđểđưaraphảnứngđốivớibấtkỳvấnđềnàoxuấthiệntrongthờigianđó:thâuđêmchúngtôibòrađểtậphợpnghiêncứucầnthiếtvàfaxchoNixoncùngđộingũtranhcử.Ôngtamuốnluônđượccậpnhậtthôngtinvàtôigiúptổchứccácnhómcôngtácvềcácvấnđềkinhtế.Mụctiêucủanhómcôngtáclàthuhútmọingườitrongđảngcủaông.ỞnướcMỹ,sốngườiđăngkýlàđảngviênDânchủnhiềugấpđôiđảngviênCộnghòa[7]vàNixoncầnlôikéocàngnhiềucàngtốtnhữngngườiủnghộông.Mỗinhómcôngtácsẽtậphợp,sauđócácthànhviênsẽnóivớiNixonđiềuhọnghĩvàmọingườisẽmỉmcười,bắttayvàchụpảnh.Nhưngviệctôithíchnhất,đónggópđộcđáonhấtcủatôilàtổnghợpcáccuộcbỏphiếuởcácbangvàđịaphương.Trongsuốt chiếndịchbầucửnăm2004, cácnhàchính trị có thểvàoInternetxemsốlượngcửtriđượccậpnhậtdựavàocáccuộcbỏphiếutrongnămmươibang.Năm1968chưacócôngnghệnày,nhưngtôiđãxâydựngmộtcôngcụgầnnhưthế.Tôithuthậpphiếucủatấtcảcácbangcóthểlấysốliệu,liênhệchúngvớicáchthứcvàxuhướngbỏphiếutrongquákhứ,đồngthờiướcđoánsốliệucủacácbangkhôngcósốliệu,từđóđưaradựđoánvềsốphiếuphổthôngvàsiêuđạibiểu.

Cuốinăm1968,chỉmộttuầntrướcđạihộiĐảngCộnghòa,NixonđãtriệutậpnhânviêncaocấptạiKháchsạnGurney,mộtkhunghỉdưỡngtạibờbiểnMantaukcáchxamỏmphíađôngcủaLongIsland.Khoảngmườilămngườicómặt–tấtcảđềulànhữngnhânviêncaocấp,trongđócómộtvàingườiđãcùnglàmviệcvớitôinhiềuthángtrướcđó.Nixonđãbiếttrướclàôngcóđủsốphiếuđểđượcđềcử,nênbuổihọplàmviệchômđólànhằmsắpxếpcácvấnđềôngmuốnnhấnmạnhtrongdiễnvănnhậnđềcửcủađảng.Dùvậy,khichúngtôingồivàobànhộithảo,ôngđãtỏratứcgiậnvìmộtsốlýdo.Thayvìthảoluậnchínhsáchnhưtôimongđợi,ônglại tấncôngnhữngngườiDânchủnhưnhữngkẻthù.Ôngkhônglêngiọngnhưngphátbiểu

mạnhmẽvàphathêmnhữnglờiphỉbángcóthểsẽkhiếnTonySopranođỏmặt.Tôichoángváng:đâykhôngphảilàngườiđànôngtôiđãlàmviệccùng.Sauđó,tôikhôngnghingờrằngmìnhđangchứngkiếnmộtphầnquantrọngtrongtínhcáchcủaNixon.Tôikhôngthểhiểutạisaomộtconngườilạicónhữngbộmặtkhácnhaunhưvậy.Mộtlátsau,ôngtadịuđivàcuộchọpbắtđầu,nhưngsauđótôikhôngbaogiờcònnhìnnhậnôngnhưtrướcđâynữa.Điềuđókhiếntôikhôngthoảimáiđếnnỗisaucuộcbầucử,khiđượcmờivàolàmviệctạiNhàTrắng,tôiđãtrảlời:“Không,tôithíchtrởlạivớicôngviệccủamìnhhơn”.

Nămnămsau,bộmặtđángkhinhbỉcủaNixonđãbịlậttẩyvớiviệccôngbốcácbăngghiâmvụWatergate.Trongbăngôngtìnhcờxuấthiệnnhưmộtngườiđànôngcựckỳthôngminh,hoangtưởng,khôngcónhiềuniềmtinvàongườikhácvàđầyhoàinghi.Mộtlần,mộtthànhviêntrongchínhquyềnClintonđãbuộctộiNixonlàngườibàiSemite[8],vàtôiđãnói:“Ôngchưahiểuôngta.ÔngtakhôngchỉbàiSemite.ÔngtacònbàiÝ,bàiHyLạpvàbàiSlovak.Tôikhôngbiếtcóaiđượcôngtathíchkhông.Ôngtaghéttấtcảmọingười.NixoncóthểnóixấuHenryKissingerthậmtệ,songlạibổnhiêmôngtalàmngoạitrưởng.KhiNixontừchức,tôicảmthấybớtcăngthẳnghơn.BạnkhôngbiếtđiềuôngtacóthểlàmvàtổngthốngMỹcónhiềuquyềnlựctớimứcđángsợnhưthếnào–nhữngsỹquanquânđộiđãthềbảovệHiếnphápchắckhôngthểnói:‘ThưaTổngthống,tôisẽkhônglàmđiềuđó’”.

TấtnhiênNixonlàngườicựcđoan.Nhưngtôiđãnhậnrarằngnhữngngườikhácnhaukhiởđỉnhcaoquyềnlựcchínhtrịsẽthựcsựthayđổi.JerryFordtrêncươngvịtổngthốngcótínhcáchgầngiốngvớikhiônglàngườibìnhthườngnhưngôngkhôngphải làtổngthốngđượcbầu.Bản thân tôi cũngđã thúcđẩymột sửađổiHiếnpháp trongnhiềunămnhưngkhôngthànhcông.Sửađổiđóquyđịnhrằng:“BấtkỳngườinàosẵnlònglàmđiềuđượcyêucầuđểtrởthànhtổngthốngHợpchủngquốcHoaKỳsẽkhôngđượcgiữchứcvụđó”.Tôikhônghoàntoànnóiđùađâu.

Mặcdù tôikhông thamgiavàochínhquyềnNixonnhưngWashingtonđã trở thànhmộtphầnquantrọngtrongcuộcsốngcủatôi.Tôilàmviệcgiốngnhưmộtgiámđốcngânsáchlâmthờitrướckhitổngthốngnhậmchức,thamgialậpkếhoạchngânsáchliênbangđầutiêncủachínhquyềnNixon.Tôilàmviệctrongcácnhómcôngtácvàcácủyban,quantrọngnhấtlàỦybancủatổngthốngvềLựclượngvũtrangtìnhnguyện,doMartinAndersonlãnhđạo.Ủybannàyđãmởđường choviệcQuốchộihủybỏ chếđộquândịch[9].Vớinhữngngườibạnvànhữngngườiquengiữnhiềuvịtríchủchốtvềkinhtếvàchínhsáchđốinội,tôinhậnthấybảnthânmìnhngàycàngdànhnhiềuthờigianởWashington.

NềnkinhtếđangvậnhànhkhôngvữngchắcdophảivậtlộnvớihậuquảcủaChiếntranhViệtNamvàbấtổntrongnước.Phụthu10%thuếthunhậpliênbang,đượckiểmsoátmuộn

màngdướithờiTổngthốngJohnsonvàđượcNixongiữlạiđểgiúptrảchiphíchiếntranh,đãkhôngcóhiệuquảtíchcực.Năm1970chúngtarơivàomộtcuộcsuythoái,đãđẩytỷlệthấtnghiệplên6%-khoảngnămtriệungườikhôngcóviệclàm.

Đồngthời,lạmphátdườngnhưđangtăngtựdo.Thayvìgiảmnhưtấtcảcácmôhìnhdựđoánđãnói, lạmphát tăng lênmức5,7%mỗinăm–một tỷ lệ thấpsovới thờikỳsaunàynhưngđượccoilàcaoởmứcđánglongạivàothờiđiểmđó.TheoquanđiểmđangthịnhhànhlúcđócủaKeynesvềnềnkinhtếthìthấtnghiệpvàlạmphátgiốngnhưtròchơibậpbênhcủatrẻem,mộtbênlênthìbênkiaxuống.Đểđơngiản,ngườitalậpluậnrằngcàngnhiềungườimấtviệcthìáplựclênlươngvàgiácảcàngthấp.Ngượclại,khithấtnghiệpgiảmvàthịtrườnglaođộngtrởnênkhanhiếmhơnthìlươngvàgiácảcókhảnăngtăng.

Tuynhiên,môhìnhkinhtếcủaKeynesđãthấtbạitrongviệcgiảithíchhiệntượngcảthấtnghiệpvàlạmphátđềutăngởmứcphimã.Hiệntượngnàysauđượcgọilàlạmphátđìnhđốn.Nókhiếncácnhàhoạchđịnhchínhsáchbốirối.Cáccôngcụdựbáotrướcđâytừnggiúpcácquanchứckinhtếcủachínhquyềndựbáonềnkinhtếtrongmộtthậpniêntiếptheo,giờđâylạikhôngthểgiúpchínhphủđánhgiánềnkinhtế.(Mộtcuộctrưngcầudânývàinămsauđóđãchothấydânchúngxếpkhảnăngdựbáocủacácnhàkinhtếnganghàngvớidựbáocủacácnhàthiênvănhọc.Điềunàykhiếntôitựhỏikhôngbiếtcácnhàthiênvănhọcđãdựbáosaiđiềugì!)

Áplựcchínhtrịđốivớichínhphủtrongviệcgiảiquyếtnhữngvấnđềnàyngàycànglớnhơn.ArthurOkun,nguyênChủtịchHộiđồngCốvấnKinhtếdướithờiJohnson,mộtngườicókhiếuhàihước,đãnghĩrathuậtngữ“chỉsốlolắng”đểmiêutảtìnhtrạngtiếnthoáilưỡngnanđó.Nóđơngiảnchỉlàtổngtỷlệthấtnghiệpvàtỷlệlạmphát,chỉsốlolắnglúcđóởmức10,6%vàkểtừnăm1965,chỉsốnàykhôngngừngtănglên[10].

TôiđãchứngkiếnbạncủatôiởWashingtonlúngtúngápdụnghếtbiệnphápcứuchữanàysangbiệnphápkhác.Đểchốnglạisuythoáivàlàmgiảmýđịnhđánhthêmthuếthunhập,Fedđãcắtgiảmlãisuấtvàbơmtiềnvàonềnkinhtế.Điềunàykhiếntổngsảnphẩmquốcdântăngtrở lại nhưng tiếp tục thúcđẩy lạmphát.Đồng thời,một số thành viên trong chínhquyềnNixonđangthúcđẩymộtphongtràokhôngđượcchúngtôi–nhữngnhàkinhtếhọcthịtrườngđãgiúpNixontrúngcử-ủnghộ,đólà:kiểmsoátlươngvàgiá.Ngaycảngườibạnvàngườithầycũcủatôi,ArthurBurns,ngườiđượcNixonbổnhiệmlàmChủtịchFednăm1970,cũngbắtđầuthảoluậnmộtsốchủđềtươngtựnhưthế-đóchínhlàchínhsáchthunhập.TôiđãkhôngtinvềsựthayđổicủaArthur–tôichorằngđólàdoyêucầuchínhtrịkhẩncấp,kếthợp

vớimộtsốsựkiệnảnhhưởngtớisựpháttriểnkinhtếmàôngphảicânnhắctừvịthếmớicủamình.RõrànglàFedđãlolắng(hồitưởnglại,tôinghingờliệuBurnscócốgắngưutiênkiểmsoátlươngvàgiáhaykhông).Cuốicùng,vàoChủnhậtngày15/8/1971,điệnthoạinhàtôireo–đólàHerbStein,mộtngườisaunàylàthànhviênHộiđồngCốvấnKinhtếcủaNixon.Ôngtanói:“TôiđanggọitừTrạiDavid.TổngthốngmuốntôibáovớiôngrằngTổngthốngsẽphátbiểutrướctoànquốcvàsẽcôngbốchínhsáchkiểmsoátlươngvàgiá”.Đêmhômđórấtđángnhớđốivới tôivìhai lýdo:Một là,NixonsửdụngkênhtruyềnhìnhBonanzachuyênchiếuphimcaobồiđượcưathíchvàcũnglàchươngtrìnhtôithíchxemđểcôngbốchínhsáchcủaông;Hailà,tôiđãvớilấythứgìđódướisànvàbịđaulưng.Tôiphảinằmtrêngiườngtrongsáutuần.Tớitậnbâygiờ,tôivẫnmuốntinrằngchínhsựkiểmsoátlươngvàgiáđãkhiếntôibịđaunhưvậy.

Tôivuimừnglàđãkhôngthamgiavàochínhquyền.BurnsvàvợôngsốngtrongkhucănhộWatergate.Đôikhitôitớithămhọvàăntốiởđó.ArthurthườngđămchiêuvềcácsángkiếnmớinhấtcủaNhàTrắngvànói:“ÔiChúaơi,giờhọnghĩmìnhđanglàmgìvậy?”SaukhiNixonápđặtkiểmsoátlươngvàgiá,tôiđãbaytớigặpDonRumsfeld,ngườiđứngđầuchươngtrìnhbìnhổnkinhtế,mộtbộmáyđượclậprađểthựchiệnchúng.ÔngcũngphụtráchđiềuhànhHộiđồngChiphíSinhhoạtvớiDickCheneylàcấpphó.Họxintôilờikhuyênbởitôicóhiểubiếtsâuvềcáchvậnhànhcủanhiềungànhcôngnghiệpcụthể.Nhưngtấtcảnhữnggìtôicóthểlàmchohọlàchỉranhữngvấnđềsẽphátsinhbởichínhsáchbìnhổngiá.Điềuhọđanggặpphảilàvấnđềkếhoạchhóatậptrungtrongmộtnềnkinhtếthịtrường–thịtrườngchắcchắnsẽhủyhoạibấtkỳnỗlựckiểmsoátnào.Mộttuầnnọnảysinhvấnđềdệtmay.Dosứcmạnhchínhtrịcủanôngdânnênchínhphủkhôngthểápgiátrầnchonguyênliệubông.Dovậy,giábôngđãtăngcao.Nhưngchínhphủlạiđóngbănggiácủamặthàngvảithô–loạivảidệtchưađượctẩyhaynhuộm,đượcsửdụngnhưnguyênliệuđầutiêntrongsảnxuấtdệtmay.Vìvậy,cácnhàsảnxuấthàngthôđãgâyáplực–chiphíđầuvàotăngnhưnghọkhôngđượcphéptănggiá–vàcáccôngtyđãđồngloạtbỏkinhdoanh.Tấtcảdiễnrađộtngột,nhữngngườisảnxuấtthànhphẩmvảivàquầnáođãphànnànrằnghọkhôngcóđủvảithô.Rumsfeldhỏitôi:“Tôiphảilàmgì?”Tôitrảlời:“Đơngiảnlàhãytănggiá”.Cáctìnhhuốngnhưvậyxuấthiệnhàngtuần,vàsauhainăm,toànbộhệthốngđóđãtanrã. Ít lâusauđó,Nixonnóirằngkiểmsoát lươngvàgiá làchínhsáchtồitệnhấtcủaông.Nhưngđiềuđángbuồnlàtrướcđóôngtađãbiếtđólàmộtýtưởngtồi.Đơngiảnđólàmộtthủđoạnchínhtrị:rấtnhiềuthươnggianóirằnghọmuốnđóngbănglươngvàrấtnhiềukháchhàngthíchýtưởngđóngbănggiá,nênôngđãquyếtđịnhđiềuôngphảilàm.

LệnhcấmvậndầulửacủacácnướcẢRậpvàtháng10/1973đãkhiếntìnhtrạnglạmphátvàthấtnghiệptồitệhơn–đấylàchưakểđếntổnhạivềniềmtinvàlòngtựtrọngcủanướcMỹ.Chỉsốgiátiêudùngtăngnhanh:năm1974diễnra“lạmpháthaiconsố”,tỷlệtăngđếnmứcgâysốclà11%.Thấtnghiệpvẫnởmức5,6%,thịtrườngchứngkhoángiảmnhanh,nềnkinhtếchìmvàocuộcsuythoáitồitệnhấtkểtừnăm1930vàvụbêbốiWatergate[11]đãphủmộtbứcmànlêntấtcả.

Giữanhữngthôngtingâykhủnghoảngnày,BộtrưởngTàichínhBillSimonđãgọivàđềnghịtôigiữchứcChủtịchcủaHộiđồngCốvấnKinhtế(CEA).ChủtịchCEAHerbSteinkhiđóđang chuẩn bị nghỉ. Chủ tịch CEA là một trong ba vị trí quan chức kinh tế hàng đầu ởWashington,cácvịtríkháclàbộtrưởngtàichínhvàchủtịchFed.Nếuởtronghoàncảnhkhác,tôisẽrấtxúcđộngmàđồngý.NhưngtôiđãkhôngđồngtìnhvớiphầnlớnchínhsáchcủaTổngthống,dođótôicảmthấysẽkhôngthểlàmviệchiệuquả.TôitrảlờiSimonrằngtôirấttrântrọngđềnghịcủaôngvàsẽgợiýcácứngcửviênkhácchochứcvụnày.Câutrảlờicủatôilàkhông.Saukhoảnghơnmộttuần,ôngtađãgọilầnthứhai.Tôilạitrảlời:“Bill,tôiđánhgiácaođiềuđónhưngtôithựcsựcóýgiữnguyênquanđiểm”.Ôngtanói:“Vậyhả,ítnhấtlàôngsẽnóichuyệnvớiAlHaigchứ?”HaiglàChánhVănphòngcủaTổngthốngNixon.Tôiđồngývàmộtngàysau,HaigđềnghịtôiđếngặpôngtaởKeyBiscane,bangFlorida.Tổngthốngthíchtớiđó.HaigthểhiệnsựquantâmthựcsựcủaNhàTrắngkhicửmộtmáybayphảnlựccủaquânđộicùngvớimộtngườiphụcvụđếnđưatôixuốngKeyBiscane.Khitôitới,Haigvàtôiđãcómộtcuộcnóichuyệndài.Tôinóivớiôngta:“Ôngđangphạmsailầm.Nếutôiđồngýnhưngchínhphủlạithựchiệncácchínhsáchtôikhôngthểnhấttrí,tôisẽphảitừchức.Ôngkhôngmuốnđiềuđóchứ?”Sựkiểmsoátlươngvàgiágầnnhưđãđượcdỡbỏvàothờigianđó,nhưngcórấtnhiềuáplựctừQuốchộiyêucầutáiápđặtchúngvìlýdolạmphát.Tôinóivớiôngtarằngtôisẽtừchứcnếuđiềuđóxảyra,Haignói:“Đókhôngphảilàhướngmàchúngtasẽđi.Ôngsẽkhôngcảmthấycầnthiếtphảitừchức”.Nhưngkhitôigầnravề,ônghỏi:“Ôngcómuốngặpôngtakhông?”HaigmuốnnóitớiNixon.Tôinói:“Tôikhôngthấycólýdonàocả”.Sựthậtlàtôicảmthấykhôngthoảimáivớingườiđànôngđó.Tôikhôngmuốnchấpnhậnđềnghịlàmviệc,cũngnhưcảmthấyđiềukhókhănnhấttrênthếgiớisẽlànóikhôngvớitổngthốngMỹ.

Tôivừa trở lạivănphòngcủamìnhởNewYork thìđiện thoại lại reo.Lầnnày làArthurBurns.ÔngđềnghịtôitớigặpôngởWashingtonvàtôiđãtới.Đólàsailầmcủatôi.VềvụbêbốiWatergate,ôngnói: “Chínhphủbị tê liệt.Nhưngngoàikia, cỗmáykinh tếvẫnchạyvàchúngtacầnphảihoạchđịnhchínhsách.Ôngnợđấtnướcnàyvàphảiphụcvụ”.Ngoàira,ôngchỉrarằngtôiđãgâydựngCôngtyTownsend-Greenspantronghaimươinămqua,đókhôngphảilàlúcđểbiếtliệucôngtycóthểtựxoayxởhaysao?Cuốibuổinóichuyện,tôiđãbịthuyết

phụcrằngcóthểtôisẽlàmđượcđiềugìđócóíchởWashington.Nhưngtôiluôntựnhủrằngsẽthuêmộtcănhộtheothángvàtheonghĩabóngthì,sẽluônđểmộtvaliđãsắpxếpquầnáoởngaygầncửa.

NếuNixonkhôngvướngvàovụbêbốinày,cóthểtôiđãkhôngnhậncôngviệcđó.Tôitiếpcậncôngviệctừvịtrícủamộtngườiquảnlýđểgiữmọithứgắnkết.Tôinghĩmìnhsẽchỉởđótrongmộtthờigianngắn.NếuNixon,bằngcáchnàođó,tiếptụctạichứcchotớihếtnhiệmkỳ,cóthểtôisẽkhôngphảiởlạiquámộtnăm.Nhưngmọiviệcđãthayđổihoàntoàn.Saukhitôingheđiều trần tạiThượngviệnvàochiềungàyThứnăm,8/8/1974, tốihômđó,Nixon lêntruyềnhìnhtuyênbốtừchức.

TôichỉgặpPhóTổngthốngFordduynhấtmộtlầnvàituầntrướcđó,trongmộtcuộcnóichuyệnkéodàimộtgiờđồnghồvềnềnkinhtế.Nhưngchúngtôikháhợpnhauvàtheosựthúcgiục củaDonRumsfeld,ngườiđứngđầunhómphụ tráchcông tác chuyểngiao,ông tái xácnhậnsựbổnhiệmtrướcđâycủaNixonđốivớitôi.

HộiđồngCốvấnKinhtếthựcchấtlàmộtcôngtytưvấnnhỏvớimộtkháchhàngduynhấtlàtổngthốngMỹ.VănphòngcủanónằmtrongtòanhàOldExecutive,trênconđườngtừNhàTrắngdẫnra,cóbaủyviênvàmộtnhómnhânviêngồmcácnhàkinhtế,hầuhếtlàcácgiáosưmớirờitrườngđạihọcmộthoặchainăm.DướithờiNixon,CEAmangtínhchấtchínhtrịkhiChủtịchHerbSteinthườngxuyênphátngônthaymặttổngthống.DùHerblàmộtchủtịchlàmviệc hiệu quả nhưng rất khó có thể vừa làmột cố vấn, vừa làmột phát ngôn viên (thôngthườngBộtrưởngTàichínhlàphátngônviênvềkinhtếchochínhphủ).TôimuốnHộiđồngtrởlạivaitròcốvấn.Saukhithảoluậnsơbộđiềunàyvớihaiủyviêncònlại,WilliamFellnervàGarySeevers,tôiđãhủycáccuộchọpbáongắnhàngtháng.Tôiquyếtđịnhsẽđọcdiễnvănkhicóthể,duytrìmộtvàiliênlạcvớiQuốchộinếucần,tấtnhiêntôiphảiđiềutrầnnếuđượctriệutập.

TôilàmộtsựlựachọnbấtthườngchocươngvịChủtịchCEAbởitôichưacóhọcvịtiếnsỹvàbởi tôi tiếp cậnnềnkinh tếkhônggiốngvớihầuhết cáchọcgiả.ỞCông tyTownsend-Greenspan,chúngtôicómáytính,cácmôhìnhthuậttoánkinhtếtốitânmàbấtkỳgiáosưnàocũngphảithừanhận,nhưngtrọngtâmcủachúngtôiluônlàcácphântíchmứcđộngànhnghề,chứkhôngphảicácbiếnsốvĩmônhưthấtnghiệphaythâmhụtliênbang.

FORDVÀNIXONkhácnhaumộttrờimộtvực.Fordlàmộtngườihiềnlành,rấtítbiểulộkhóchịusovớihầuhếtnhữngngườitôiđãtừnggặp.Bạnsẽkhôngbaogiờthấyôngrungcảmbấtthường,cũngkhôngnhậnthấycóđộngcơchegiấunào.Nếuôngbựctức,ôngsẽtứcgiậnvìmộtlýdokháchquan.Nhưngđiềuđólàrấthiếm–ônglàngườiđặcbiệtđiềmđạm.Năm1975,sau sự sụp đổ của chính quyền Sài Gòn, Khơ-me Đỏ ở Campuchia chiếm tàu containerMayaguez treocờMỹđangtrênđườngvậnchuyểnhànghóabênngoàibờbiểncủahọ.TôiđangngồicạnhFordtrongmộtbuổihọpkinhtếthìBrentScowcroft,PhóGiámđốcHộiđồngAnninhQuốcgiabướcvàovàđặtmộtmẩugiấyghichéptrướcmặtông.Tổngthốngmởravàđọc.Đâylàlầnđầutiênôngđượcthôngbáovềsựviệc.ÔngquaysangScowcroftvànói:“Thôiđược,miễnlàchúngkhôngnổsúngtrước”.Sauđóôngquaylạicuộchọpvàtiếptụcthảoluận.Tôichưabaogiờđọcmẩughichépđó,nhưngrõrànglàTổngthốngđãvừachophépquânđộibắntrảlựclượngKhơ-meĐỏnếucầnthiết.

Ông là người biết mình, biết người. Ông không cho rằngmình có trí tuệ siêu việt hơnKissingerhoặcbiếtnhiềuvềchínhsáchđốingoại,nhưngkhôngbịdọadẫm.Fordlàngườiungdungtựtại,cóthểlàmộttrongsốítngườicóđiểmbìnhthườngtrongcáccuộckiểmtratâmlý.

Mặcdùôngkhôngthựcsựhiểurõvềkinhtếhọc,tôinhậnthấyTổngthốngFordcótầmnhìntinhvivàkiênđịnhvềchínhsáchkinhtế.NhữngnămlàmviệctạiỦybanPhânbổNgânsáchHạviệnđãdạyôngmọiđiềucầnbiếtvềngânsáchliênbang.NhữngbảnđềnghịngânsáchkhiônglàmTổngthốngthựcsựlàýtưởngcủaông.Quantrọnghơn,ôngtinvàoviệccầnhạnchếchitiêuliênbang,ủnghộcânbằngngânsáchvàtăngtrưởngbềnvững.

ƯutiênhàngđầucủaFordlàtìmgiảiphápđốivớilạmphát,điềumàtronglầnđầutiênphátbiểutạiQuốchội,ôngđãxácđịnhnhưkẻthùsốmộtcủaquốcgia.Nămđó,vớiviệcđồngđôlamấthơn10%sứcmua,lạmphátkhiếnmọingườihoảngsợ.Mọingườicắtgiảmchitiêubởihọlolắngkhôngcókhảnăngchitrảcácchiphísinhhoạt.Trongcácdoanhnghiệp,lạmphátgâyrabấtổnvàrủiro,làmchoviệclậpkếhoạchtrởnênkhókhănvànhàquảnlýkhôngmuốnthuêcôngnhânhayxâydựngnhàmáyhoặcđầutưdướibấtkỳhìnhthứcnào.Đólàđiềuđãxảyranăm1974.Tiêudùngthựctếđãđóngbăng,khiếncholạmpháttrởnênnghiêmtrọnghơn.

TôinhấttrívớicácưutiêncủaTổngthống,nhưngtôisợphảihọccáchlênkếhoạchgiảiquyếtvấnđềnhưnhữngnhânviênNhàTrắngkhác.KinhnghiệmđầutiêncủatôivềlậpchínhsáchtrongPhòngRoosevelttạiNhàTrắnggầnnhưkhiếntôimuốnquaytrởlạiNewYork.Đó

làmộtcuộchọpnhânviêncaocấpởphòngviếtdiễnvănvàmộtchiếndịchcótên“Đánhđuổilạmphátngaybâygiờ”đãđượchémở.HọmuốngọichiếndịchnàylàWIN(mộtngườihỏitôi:“Đãhiểuchưa?”).Đâylàmộtchươngtrìnhrộnglớn,baogồmmộtchiếndịchđóngbănggiátựnguyệntrêntoànquốc,mộtcuộchọpthượngđỉnhởWashingtonvàothángMườiđểthảoluậnvấnđềlạmphátvớicácnhómlàmviệclâmthời,nhữngcuộchọpthượngđỉnhquymônhỏtrênkhắpđấtnướcvànhiềuhoạtđộngkhác.Nhữngngườiviếtdiễnvănđãđặthàngtriệuphùhiệukhắcdòngchữ“Đánhđuổi lạmphátngaybâygiờ”vàphátmẫuphùhiệuđóchochúng tôitrongphònghọp.Thậtkỳquái.Tôilànhàkinhtếduynhấtcómặtvàtôitựnóivớimìnhrằng:“Đâylàsựngungốckhôngthểtinnổi”.Tôiđanglàmgìởđây?

Vìlàngườimớinêntôikhôngnắmchắcnghithứcngoạigiao.Tôikhôngnghĩmìnhnênnóinhữngđiềumìnhnghĩ.Dovậy,tôinhắmvàonhữngviệckhôngcóýnghĩakinhtế.Tôinói:“Cácvịkhôngthểyêucầucácchủdoanhnghiệpnhỏtựnguyệnkhôngtănggiá”.Trongvàingàytiếptheo,tôiđãthànhcôngtrongviệckhiếnhọcắtbớtmộtsốđiềukhoản,songchiếndịch“Đánhđuổilạmphátngaybâygiờ”vẫnđượctriểnkhaiầmĩvàomùathunămđó.Đólàthấpđiểmcủaquátrìnhxâydựngchínhsáchkinhtế.ĐiềuđókhiếntôimừnglàđãhủycáccuộchọpbáocủaCEA,bởitrướccôngchúng,tôichưatừngkêugọiủnghộ“Đánhđuổilạmphátngaybâygiờ”.Tớicuốinăm,chiếndịchnàyđãhoàntoànbịlumờbởicuộcsuythoáiđangdiễnbiếnngàycàngxấuđi.

NhómchủchốtvềchínhsáchkinhtếcủaNhàTrắngthườnggặpnhauvàolúc8giờ30sángtrongcácngàylàmviệc.Donềnkinhtếlàtrọngtâmcủachínhtrườngnênnhiềungườimuốnthamgia.Nhómgốmnămhaysáuthànhviênchínhphủ,giámđốcngânsách,quanchứcphụtráchnănglượngvàmộtsốngườikhác.Trongnhữngvấnđềchủchốt,ArthurBurnssẽthamgiavớitưcáchcốvấn.Đâylàmộtdiễnđàntốtđểnêuracácvấnđề,nhưngkhôngphảilànơiđưaracácquyếtđịnhthựcchất.Nhómcáccốvấnkinhtếcóvaitròthựcchấtgồmítngườihơn:BộtrưởngTàichínhSimon,GiámđốcNgânsáchRoyAsh(saunàylàngườikếnhiệmcủaông,JimLynn),ArthurBurnsvàtôi.

Banđầu,cóvẻnhưtấtcảchúngtôiđềubáocáoTổngthốngnhữngtinxấu.CuốithángChín,tỷlệthấtnghiệpnhíchlên.Ngaysauđó,cácđơnđặthàng,sảnxuấtvàthuêlaođộngbắtđầugiảm.TớiLễTạơn,tôibáocáoTổngthống:“Cókhảnăngchúngtasẽphảiđốimặtvớicácvấnđềnghiêmtrọngvàomùaxuântới”.TrongđêmGiángsinh,NhómchínhsáchkinhtếtrìnhmộtbảnghinhớđểcảnhbáoTổngthốngvềtìnhtrạngthấtnghiệpvàsuythoáisâunhấtkểtừThếchiếnthứhai.Đókhôngphảilàmộtmónquàưathích.

Tệhơn,chúngtôiđãphảinóivớiôngrằngchúngtôikhôngướctínhđượcsựsuythoáisẽtồi tệđếnnhư thếnào.Suy thoáigiốngnhưnhữngcơnbão– chúngđượcxếp loại từbìnhthườngchođếnthảmkhốc.Nhữngcơnbãothườnglàmộtphầncủachukỳkinhtế:chúngxảyrakhihàngtồnkhocủacácdoanhnghiệpvượtquánhucầu,vàcáccôngtycắtgiảmsảnxuấtchotớikhihàngtồnkhođượcbánhết.Suythoáiloạinămxảyrakhinhucầusụtgiảm–cáckháchhàngdừngchitiêuvàcácdoanhnghiệpdừngđầutư.Khichúngtôithảoluậntừngkhảnăng,TổngthốngFordquanngạirằngnướcMỹsẽbịmắckẹtvàomộtvòngluẩnquẩncủasựsụtgiảmnhucầu,bãicôngvàkinhtếảmđạm.Dothiếuvắngmộtmôhìnhdựđoáncóthểđốiphóvớitìnhhìnhđangphảiđốimặt,chúngtôiđãđoánmò.TấtcảchúngtôicóthểbáocáoTổngthốngrằngcóthểsẽdiễnrasuythoáinếucăncứvàohàngtồnkho.Cúsốcdầulửavàlạmphátđanglàmtrầmtrọngthêmvấnđề.Suythoáicóthểloạihaihoặcba,hoặccóthểlàloạinăm.

Tổngthốngđãbuộcphảichọnlựa.Vớichỉsốlolắnglênđếngần20%,áplựcchínhtrịtừQuốchộiđốivớivấnđềgiảmthuếhoặcbơmthêmtiềnchochitiêuchínhphủtănglênkhủngkhiếp.Đólàcáchđểgiảiquyếtsuythoáiloạinăm.Nócóthểkíchthíchtăngtrưởngtrongthờigianngắn,mặcdùđiềuđócónguycơđẩylạmphátlênmứccaohơn,vớicáchậuquảthảmkhốclâudài.Mặtkhác,nếuchúngtađốimặtvớimộtcuộckhủnghoảngtồnkho,phảnứngtốtnhất–vềmặtkinhtế,khôngphảichínhtrị-làcanthiệpcàngítcàngtốt;nếuchúngtakhônghoảngloạnthìnềnkinhtếcóthểtựđiềuchỉnh.

TổngthốngFordkhôngphảilàconngườicamchịusựhoảngloạn.Đầutháng1/1975,ôngchỉthịchochúngtôixâydựngkếhoạchônhòanhấtcóthể.Kếhoạchnàybaogồmcácbiệnphápgiảiquyếtkhủnghoảngnănglượng,hạnchếtăngngânsáchliênbang,vàhoànthuếthunhậpmộtlầnđểthúcđẩychitiêucủacáchộgiađình.ViệchoànthuếlàmộtphátminhcủaAndrewBrimmer,mộtnhàkinhtếkhuvựctưnhânđãphụcvụtrongnhữngnămthờiJohnsonvớitưcáchlàThốngđốcngườiMỹgốcPhiđầutiêncủaCụcDựtrữLiênBang.Mộtvàingàytrướckhi trìnhbàykếhoạchtrướccôngchúng,TổngthốngFordđãhỏi tôi liệu16tỷđô lagiảmthuếcóphảilàmộtgiảiphápthậntrọng,tôinóivớiôngvàgiảithích:“Nếuđóchỉlàbiệnphápmộtlầndứtkhoátchứkhôngdâydưathìsẽkhônggâytổnhạinhiều”.

Tôihơihoảnghốtkhiôngtrảlời:“Nếuđólàđiềuôngcholànênlàm,tôisẽđềxuất”.Tấtnhiênôngcũngthamkhảocáccốvấnkháccaocấphơntôi.Nhưngtôinghĩđiềunàyrấtthúvị.TổngthốngcủaHợpchủngquốcHoaKỳđãxinlờikhuyêncủatôi.Tôicảmthấyýthứctrách

nhiệmlớnvàthựcsựhàilòng.Fordkhôngnợgìtôi,cảvềmặtchínhtrịhaybấtcứđiềugìkhác.Đâylàmộtminhchứngrằngýtưởngvàsựthậtđãđượclắngnghe.

Chương trìnhcắtgiảmcủaôngrấtcóýnghĩavềmặtkinh tế.Nóphùhợpvới triết lý raquyếtđịnhcủachínhtôi.Khixemxétmộtchínhsách,tôiluôntựhỏi:Đâulàtổnthấtcủanềnkinhtếnếuchúngtasai?Nếukhôngcórủirođó,bạncóthểthửnghiệmbấtkỳchínhsáchnàobạnmuốn.Nếuướcđoánchiphíthấtbạilàrấtlớn,bạnnênbỏquachínhsáchđó,ngaycảkhikhảnăngthànhcônglàhơn50/50,bởibạnkhôngthểchấpnhậncáigiácủasựthấtbại.Cũngnhưvậy,sựlựachọncủaTổngthốngFordcũngcầnnhiềudũngkhíchínhtrị.Ôngnhậnthứcrõrằngchươngtrìnhcủamìnhcóthểbịlênánlàkhôngđủmạnh–vànếuchươngtrìnhcủaôngquáônhòathìcóthểsẽkéodàiquátrìnhsuythoáikinhtế.

TôiquyếtđịnhrằngCEAcầncoiđây làmộtkếhoạchkhẩncấp.Tổngthốngcầnbiết liệuchúngtađangđốimặtvớicúsốchàngtồnkhotạmthời,haymộthiệntượnggiảmcầulớn.Thướcđokinhtếchắcchắnđểphânbiệtchínhlàtổngsảnphẩmquốcdân,mộtsựmôtảtoàndiệnvềnềnkinhtếdoCụcphântíchKinhtế(BEA)đưaratrêncơsởtậphợpmộtkhốilượnglớncácconsốthốngkê.ThậtkhôngmaylàBEAtínhtoánGNPtheomỗiquý,saukhithựctiễnđãdiễnra.Bạnkhôngthểláixebằngcáchchỉsửdụnggươngchiếuhậumàthôi.

Ýtưởngcủatôilàdựnglênmộtbộđènphakhẩncấp:mộtphiênbảnGNPhàngtuần,chophép chúng tôi giám sát tức thời cuộc suy thoái. Tôi tin điều này là có thể vì ở Công tyTownsend-Greenspan,chúngtôiđãtínhGNPtheotháng.Điềuđóhấpdẫnkháchhànglànhữngngườiphảiđưaracácquyếtđịnhvàkhôngmuốnchờchođếnkhicácconsốhàngquýchínhthứcđượccôngbố.Dovậy,cócơsởnềntảngđểphântích;tạoramộtđơnvịđolườngtheothángcũngcónghĩa là sẽphải làmnhiềuviệchơn.Một số thốngkêquan trọng, vídụnhưdoanhsốbánlẻvàcácđơnxintrợcấpthấtnghiệp,đãcósẵntheotừngtuần,dovậysẽkhônggặpkhókhăn.Mộtsốliệuchủchốtkhác,vídụnhưdoanhsốbánôtôhoặcthốngkêvềđơnhàngvàvậnchuyểncỷanhữnghànghóalâubền(thiếtbịnhàmáy,máytính…)thườngđượcbáocáomườingàymộtlầnhoặcmộtthángmộtlần.Sốliệutồnkhocũngtheotháng,nhưngđiềuphứctạplàcáccuộckhảosátthườngthiếuchínhxácvàbịsửađổiđángkể.

Mộtcáchđểlấpđầynhữngkhoảngtrốngthôngtinlớnnàylàhỏiquađiệnthoại.Saunhiềunămlàmviệc,tôiđãxâydựngđượcmộtmạnglướikháchhàngvàmốiliênhệrộngkhắpởcáccôngty,cáchiệphộithươngmại,cáctrườngđạihọc,cáccơquanchínhphủ.Nhiềungườitỏrahàophóngkhichúngtôigọiyêucầuđượcgiúpđỡ.Cáccôngtychiasẻthôngtinbảomậtvềsổ

sáchđặthàngvàcáckếhoạchthuêmướn;cácnhàlãnhđạodoanhnghiệpvàcácchuyêngiahướngdẫnchúngtôivớisựquansátvàhiểubiếtsâusắccủachínhhọ.Chúngtôicóthểxâydựngmột bức tranh rõ rànghơn của cáchànghóa tồnkho, chẳnghạn, bằng cách kết hợpnhữngthôngtincótínhgiaithoạinàyvớicácđơnvịđonhạycảmcủagiánguyênvậtliệu,nhậpkhẩuvàxuấtkhẩu,cáckếhoạchphânphốivàhơnthếnữa.

Bằngchứngmàchúngtôirútravẫncònchắpvá–cònxamớiđạttiêuchuẩnmàBEAsửdụngtrongviệctínhtoánGNPđểphổbiếncôngkhai.Nhưngnóđápứngnhữngyêucầuđặcbiệtcủachúngtôi.KhicácnhàkinhtếhọcvàchuyêngiathốngkêcủaBEAbiếtđượcmụcđíchcủachúngtôi,họlaovàovàhỗtrợchúngtôixâydựngquytrìnhphântích.Sauhaihaybatuầnlàmviệctớikhuya–nhómnhỏnhânviêncủachúngtôicũngbậnrộnchuẩnbịchođánhgiáthườngniênvềnềnkinhtếsẽđượccôngbốvàođầuthánghai–hệthốngGNPtheotuầncũngđãhìnhthànhvàhoạtđộng.Cuốicùng,tôicóthểgặpTổngthốngFordvớimộtsốliệucậpnhậtthayvìdựđoán.

Cácvấnđềchínhsáchsauđóđềucótrọngtâmrõnéthơn.Mỗituần,tạicuộchọpchínhphủthườngkỳ,tôisẽcậpnhậtbứctranhsuythoái.Khichúngtôixemxétdoanhsốbánôtôtrongmườingày,doanhsốbánlẻtheotuần,sốliệucấpphépvàkhởicôngnhàở,cácbáocáochitiếttừhệ thống trợ cấp thấtnghiệp…chúng tôi tin rằng cơnbãonày có tínhônhòa.Bất chấpnhữngkhókhănphảitrảiqua,ngườitiêudùngMỹvẫnchitiêuởmứcbìnhthường.Hơnthế,hànghóatồnkhođangđượcthanhlývớitốcđộnhanhvàsẽkhôngthểgiữđượctốcđộđóvìcuốicùngdoanhnghiệpsẽhếthàngtồnkho.Điềunàycónghĩalàsảnxuấtsẽnhanhchóngtăngđểthuhẹpkhoảngcáchvớitiêudùng.

Dovậy,tôicóthểnóivớiTổngthôngvàchínhphủrằngsuythoáiđangchạmđáy.Tôinóiđầyquảquyết:“Tôikhôngthểchoquývịngàychínhxácnhưngnếukhôngcósựsụpđổtrongthịtrườngtiêudùnghaynhàởthìsuythoáiđãchạmđáy”.Tuầnnàyđếntuầnkhác,sốliệuvẫnkhônghềmậpmờ.Đólàmộttrườnghợphiếmgặpvàmaymắntrongkinhtếhọc,khicácsựkiệntrởnênrõràngvàbạncóthểbiếtrõđiềugìđangdiễnra.Dovậy,đếnthờiđiểmtháng3/1975khitôiphảiđiềutrầntạiQuốchội,tôicóniềmtinmạnhmẽđểcóthểnóirằngnướcMỹđangtiếntớimộtsựphụchồi“đúngthờihạn”.TôiđãchứngminhrằngnướcMỹsẽgặpthêmmộtquýtồitệnữa;rằngthấtnghiệpcóthểtới9%,tuynhiênhiệntạinềnkinhtếcóthểở“bênbờcủasựlạcquan”.Vàtôicảnhbáoviệctăngchitiêumộtcáchhoangmanghaygiảmthuếsẽkíchthíchnềnkinhtếquámứcvàsẽgâyramộtvòngxoáylạmphátmới.

CơnbãochínhtrịxungquanhchínhsáchkinhtếcủaTổngthốngmùaxuânnămđólàđiềucầnlưuý.MộtnỗisợhãilớnbaotrùmQuốchội.TôithườngđùarằngtôiphảimặcáochốngđạnvàáogiápkhitôitớiQuốchộiđểgiảitrình.TạpchíNewsweekđưahìnhtôilêntrangbìasốtháng2/1975dướitiêuđề“Sẽgiảmsâutớiđâu”.NghịsỹHenryReuschorằng,giốngnhưHerbertHoovernăm1930,TổngthốngFordsẽđưachúngtatrượtdàivàomộtcuộcsuythoái.Lờicủaôngđượctríchdẫn:“TổngthốngnhậnđượcnhữnglờikhuyênvềkinhtếgiốngnhưHerbertHoovertrướcđây”.KhitôixuấthiệntrướcỦybanNgânsáchThượngviện,ChủtịchEdMuskiekhẳngđịnh rằng chínhphủđang làm “quá ít, quámuộn”.Cácnghị sỹđãđưa ranhiềuđềxuấtkíchthíchnềnkinhtếvànhữngđềxuấtđócóthểđẩythâmhụtngânsáchlêntới80tỷđôla,thậmchíhơn,mộtconsốkhủngkhiếpvàothờiđó.GeorgeMeany,ChủtịchAFL-CIO(LiênđoànlaođộngMỹvàĐạihộicácTổchứccôngnghiệp–ND)thậmchícònchorằng:“NướcMỹđangởtrongtìnhtrạngkinhtếtồitệnhấtkểtừcuộcĐạisuythoái.Tìnhhìnhhiệnnayđángsợvàxấuđitừngngày.Đâykhôngchỉlàmộtcuộcsuythoáikhácloại,vìnókhônggiốngnămcuộcsuythoáitronggiaiđoạnhậuThếchiếnthứhai.NướcMỹkhôngcòncóthểtựkhắcphục.Cácbiệnphápsâurộngcủachínhphủlàcầnthiết”.Meanymuốnchínhphủchấpnhậnmứcthâmhụt100tỷđôla,baogồmcắtgiảmthuếquymôlớnchocáchộgiađìnhthunhậpthấpvàtrungbìnhđểkíchthíchtăngtrưởng.

Mộtđiềukhiếnmọingườingạcnhiênlàngườidânđãkhôngbiểutình.ThoátkhỏimộtthậpniêncủacáccuộcdiễuhànhvìquyềncôngdânvàchốngChiếntranhViệtNam,bấtkỳaicũngcóthểdựđoánrằngmứcthấtnghiệp9%sẽkéotheonhữngcuộcdiễuhànhlớnvàxuấthiệnnhữngchướngngạivậttrênđườngphố,khôngchỉởMỹmàcònởchâuÂuvàNhật,nơicũngcónhữngvấnđềkinhtếtươngđốinghiêmtrọng.Songđiềuđóđãkhôngxảyra.Cólẽkinhtếthếgiớiđãquámệtmỏivớicúsốcdầulửavàmộtthậpniêndẫnđếncúsốcđó.Kỷnguyêncủabiểutìnhđãkếtthúc.NướcMỹvượtquagiaiđoạnđóvớimộtcảmgiácmớivềsựgắnkết.

TổngthốngFordđãvượtquaáplựcvàchươngtrìnhkinhtếcủaôngcuốicùngđãtrởthànhluật(Quốchộiđãtăngmứcgiảmthuếlêngần50%,khoảng125đôlatrungbìnhchomỗihộgiađình).Quantrọnghơn,sựphụchồibắtđầukhichúngtôicamkếtvớidânchúnglàsẽdiễnravàogiữanăm1975.GNPtăngvụt–đếnthángMười,nềnkinhtếđãtăngtrưởngvớitỷlệcaonhấttrong25năm.Lạmphátvàthấtnghiệpbắtđầugiảmdần.Nhưvẫnthườngxảyra,khôngchỉnhữngphátbiểucườngđiệuvềchínhtrịsẽbiếnmấtsaumộtđêm,mànhữngdựđoántồitệcũngsẽnhanhchóngbịlãngquên.VàothángBảy,cuộckhủnghoảngđãđiqua,chúngtôidừngchươngtrìnhgiámsátGNPkhẩncấphàngtuần,chủyếuđểgiảmbớtcôngviệcchonhânviênCEA.

PhiluậtlệhóalàthànhcônglớnkhôngđượccatụngcủachínhquyềnFord.ThậtkhótưởngtượngđượcnhữngdoanhnghiệpMỹđãbịhạnchếnhưthếnào.Cácngànhhàngkhông,vậnchuyểnbằngxetải,đườngsắt,đườngốngdẫndầu,điệnthoại,vôtuyến,nhữngngườimôigiớicổphiếu,thịtrườngtàichính,cácngânhàngtiềngửitiếtkiệm,nhữngngànhphụcvụđềuhoạtđộngdướiquyđịnhnặngnề.Cáchoạtđộngđượcgiámsáttớitừngchitiếtnhỏnhất.SựmôtảtôiưathíchlàcủaAlfredKahn,mộtnhàkinhtếhọchómhỉnhcủađạihọcCornelltừngđượcJimmyCarterbổnhiệmlàlãnhđạoCụcHàngkhôngdândụngvàtrởthànhchađẻcủachínhsáchphiluậtlệhóangànhhàngkhông.Trongnăm1978,khinóivềnhucầuthayđổi,Fredđãbìnhluậnvềhàngnghìnquyếtđịnhtầmthườngmàôngvàcơquancủaôngbịyêucầuphảithựchiện:“Liệumộthãnghàngkhôngcóthểsửdụngmáybaynămmươichỗngồi?LiệumộthãngvậntảiphụcóđượcchởngựatừFloridađếnmộtnơinàođóởĐôngBắc?Liệuchúngtacóđượcđểmộtmáybaytheolịchđóncáckháchthuêbaochuyếnvàdànhchohọchỗngồimànếukhôngcũngbịbỏtrống,theomứcgiáthuêbao?…Liệumộthãngvậntảiđưaragiávéđặcbiệtchonhữngngườitrượttuyếtcóthểtrảlạitiềnvéchohọnếutrờikhôngcótuyết?Liệunhữngnhânviêncủahaihãnghàngkhông liênkếtvềmặt tài chínhcó thểmặcđồngphụcgiốngnhau?”Sauđóôngnhìncácnghịsỹvàhỏi:“Đâycóphảilànhữngbănkhoăntôitựhỏimìnhhàngngày:Hànhđộngnàycócầnthiếthaykhông?Liệumẹtôinuôidạytôicóphảiđểlàmnhữngcôngviệcđó?”

TổngthốngFordđãphátđộngchiếndịchxóabỏnhữngđiềunựccườitrêntrongmộtbàidiễnvănởChicagotháng8/1975.Ôngcamkếtvớicácdoanhnghiệprằngsẽ“tháoxiềngxíchchocácdoanhnhânMỹ”và“đểChínhphủLiênbangtránhxadoanhnghiệpcủacácvị,khỏicuộcsống,khỏivítiềnvàkhôngchạmtớimộtsợitóccủaquývịnếutôicóthể”.ViệclựachọnChicagolànơiđưaraphátbiểutrêndườngnhưrấtphùhợp:chínhsáchkinhtếphiluậtlệhóadoMiltonFriedmanvànhữngnhàkinhtếtựdokháccủatrườngpháicótêngọitrườngpháiChicagođưaralầnđầutiên.Nhữngnhàkinhtếhọcnàyđãxâydựngnhiềucôngtrìnhấntượngdựatrên lýthuyếtchorằngthị trườngvàgiácả,chứkhôngphảinhữngnhà lậpkếhoạchởtrungương,mớichínhlànguồnphânbổtốtnhấttàinguyêncủaxãhội.GiảthuyếtcủaKeynescóảnhhưởngthốngtrịởWashingtonkểtừchínhquyềnKennedychorằngnhànướccóthểcanthiệptíchcựcvàonềnkinhtế; trongkhicácnhàkinhtếhọcChicago lập luậnrằngnhànướcnêncanthiệpcàngítcàngtốtbởitínhkhoahọccủađiềuđóchỉlàmộtchuyệnhoangđường.Giờđây,saunhiềunămlạmphátđìnhđốn,vớisựthấtbạicủacácbiệnphápkiểmsoátlươngvàgiámàngườidânvẫnchưaquên,cácnhàchínhtrịởcảhaiđảngđềunhấttrírằngchínhphủđãđiquáxatrongquảnlývĩmô.Đólàthờiđiểmcầngiảmsựcanthiệpcủanhà

nước.

Trên thực tế đã xuất hiện một sự đồng thuận đáng chú ý về chính sách kinh tế tạiWashington.Theođó,phecánhtảtựdovàphecánhhữubảothủđãcóquanđiểmđồngnhấtvềchínhsáchkinhtế.Độtnhiêntấtcảmọingườiđềumongmuốnkiềmchếlạmphát,giảmthâmhụtchitiêu,giảmđiềutiếtvàkhuyếnkhíchđầutư.ChiếndịchgiảmđiềutiếtcủaFordbanđầunhằmvàongànhđườngsắt,xetảivàhàngkhông.Mặcdùvấpphảisựphảnđốimạnhmẽtừcáccôngtyvànghiệpđoàn,nhưngchỉtrongvàinăm,Quốchộiđãbãibỏđiềutiếtđốivớicảbangànhnóitrên.

ThậtkhóđểnhấnmạnhquámứctầmquantrọngcủachínhsáchphiluậtlệhóacủaFord.Thậtra,cầncóthờigianđểnhữnglợiíchchủyếucủachínhsáchtrênbộclộ.Chẳnghạn,tỷlệcướcphíđườngsắtbanđầurấtítbiếnchuyển.Songchínhsáchtrênđãmởramộtlànsónghủydiệtkhổnglồvàonhữngnăm1980:sựtanrãcủaAT&Tvànhữngcôngtykhổnglồkhác,sựrađờicủacácngànhmớinhưmáytínhcánhânvàphátchuyểnnhanh,nhưsựbùngnổcủacácvụmuabánvàsápnhậpởPhốWallvàviệc tái lậpcáccông tysẽ làdấuấncủakỷnguyênReagan.Thêmvàođó,cuốicùngthìchúngtacũngnhậnrarằngviệcbãibỏquyđịnhlàmtăngđángkểtínhlinhhoạtvàkhảnăngphụchồicủanềnkinhtế.

JerryFordvàtôiđãtrởthànhnhữngngườibạnthânthiết.Ôngkiênđịnhquanđiểmchorằngnềnkinhtếcầnnhấtlàkhôiphụcniềmtinvàtìnhtrạnglànhmạnh.ĐiềunàycónghĩalàôngphảnđốichủtrươngcanthiệpmạnhvàonềnkinhtếbắtđầudướithờiKennedy,phảnđốiviệchoạchđịnhchínhsáchđộtngộthaynhữngphảnứngmangtínhchínhtrịkhiếnđấtnướchoangmangvàbấtổndưới thờiNixon.Fordmuốn làmchậmnhịpđộthihànhchínhsách,giảmthâmhụt,lạmphát,thấtnghiệpvàcuốicùngđạtđượcnềnkinhtếổnđịnh,cânbằngvàtăngtrưởngbềnvững.DonhữngđiềunàygầnvớiquanđiểmcủatôinênCEAhoạtđộngrấttrơntru.Chúngtôikhôngcầntìmhiểuđiềuôngnghĩ.Chúngtôicóthểtómtắtvấnđềthànhmộtbộcáclựachọnvàsauđótôicóthểnhấcđiệnthoạivànói:“Chúngtacóvấnđềnày.Đâylàcáclựachọn.Ôngmuốnlựachọncáchnào:một,hai,bahaybốn?”ChúngtôicóthểchỉcầnthảoluậnbaphútvàtôisẽkếtthúcvớimộtchỉthịrõràngcủaTổngthống.

Thậtthúvịkhibạnởtrungtâmcủamọisựchúý.Tháng1/1976,tôitrợgiúpJimLynndựthảophầnkinhtếtrongbàidiễnvănThôngđiệpLiênbangcủaTổngthống.Tìnhhìnhthayđổirấtnhanhvàtôiđãphảiviếtđiviếtlạichotớiphútcuối.Mộtđêm,chúngtôilàmviệcmuộnởNhàTrắngđểchỉnhsửadiễnvăn.Côngviệcvặtbuồntẻvìkhôngcómáychữ.Jimnói:“Tôitự

hỏimìnhsẽcảmthấythếnàosaukhinghỉ.Cóthểtôisẽởbênngoàitòanhànày,dímũivàocửakínhvàtựhỏinhữngngườiquyềnlựckiađanglàmgì”.Chúngtôiphálêncười.Chúngtôiđanglàmlàmviệcvớikéo,băngkeovàbúttẩy–nhưnglàđểhoànthànhbảnThôngđiệpLiênbang.

TôithíchchơiquầnvợtởNhàTrắng.Tôiđãkhôngchơimônthểthaonàykểtừthờiniênthiếunhưngkhithờitiếtấmlênvàcuộckhủnghoảngkinhtếlắngdịu,tôibắtđầuchơilạitạisânquầnvợtcủaNhàTrắng.ĐólàsânchơingoàitrờigầncổngTâyNam,vớiưuđiểmlớnlàđượcchekínbởihàngrào.ĐốithủcủatôilàFrankZarb,quanchứcphụtráchnănglượng.Ôngcũngđãkhôngchơiquầnvợttrongmộtthờigiandài.Maymắncủachúngtôilàkhôngainhìnthấy.

TôiđivàvềNewYorkvàomỗithứBảyvàChủnhật–tướicâytrongcănhộcủamìnhvàdànhthờigiannóichuyệnvớimẹtôi.TôikhôngmuốnlàmviệctrongnhữngchuyếntrởvềNewYork:đểgiảiquyếtvấnđềmâuthuẫnvềlợiích,tôiđãhoàntoàntừbỏviệcđiềuhànhCôngtyTownsend-Greenspanvàquyềnsởhữucủatôiđượcđềcậptrongmộthợpđồngủythác.CôngtysẽthuộcquyềncủacácPhóChủtịch,KathyEichoff,BessKaplanvàLucilleWu,vàcựuPhóChủtịchJudithMackey.CôngtyTownsend-Greenspankhônggiốngcáccôngtykinhdoanhvìởđâyđànônglàmviệcdướiquyềnphụnữ(chúngtôicótổngcộnghaimươi lămnhânviên).Việctôithuêcácnhàkinhtếnữkhôngphảidophongtràogiảiphóngphụnữ.Điềuđócóýnghĩa thươngmại lớn.Tôiđánhgiáđànôngvàphụnữcôngbằngvà thấy rằngdonhữngngườichủkháckhônglàmthếnênnhữngnhàkinhtếnữtrởnênkémđắtgiásovớinamgiới.ViệcthuêphụnữđãgiúpchoCôngtyTownsend-Greenspanlàmviệcvớichấtlượngcaohơnvớicùngmộtsốtiềnvàphầnnàođótănggiátrịcủaphụnữtrênthịtrườnglaođộng.

TôithườngmangtheocôngviệccủaCEAvềnhàvàocuốituần.Trongtuần,tôithườnglàmviệctừmườiđếnmườihaigiờmỗingày.Tôicólịchsinhhoạtrấtđều,bắtđầumộtngàymớibằngviệctắmnướcnóngmộtgiờmỗibuổisáng.Tôibắtđầuthóiquennàysaukhibịđaulưngnăm1971.Đểhồiphục,bácsỹchỉnhhìnhdặntôingâmmìnhtrongnướcnóngmộtgiờmỗisáng.Tôithíchđiềuđó.Đólàmôitrườnglýtưởngchocôngviệc.Tôicóthểđọc,viếtvàhoàntoànriêngtư.Tôicóthểbậtquạthúttạotiếngồn.Lưngcủatôicuốicùngcũnghếtđau,nhưngsaunàyviệcđóđãthànhmộtthóiquen.

Tôithườngrakhỏicửalúc7giờ30sáng,cănhộcủatôiởWatergatekhágầnTòanhàvănphòngOldExecutivenêntôicóthểthỉnhthoảngđibộ.NhữngconphốdọcNhàTrắngyênlặng

hơnnhiều so với trong thờiNixon, khi suốt thời gian đó, tôi thườngphải lách qua nhữngngườibiểutình.Thóiquencủatôirấtgiốngvớibấtkỳngườinàomảimêsựnghiệpchínhtrị.NhânviênNhàTrắnggặpnhaulúc8giờ,ỦybanChínhsáchKinhtếhọplúc8giờ30vàmộtngàylàmviệcbắtđầutừđó.Tôithườnglàmviệcchotới7giờtối,cónghỉgiữagiờđểđánhquầnvợthoặcthỉnhthoảngchơigolf.TổngthốngthườngxuyênmờitôichơigolftạiBurningTree,mộtcâulạcbộđồngquêtạingoạiôWashingtontrởnênkhéttiếngvìkhôngchophụnữvào.Ngàynaykhôngcótổngthốngnàocóthểlàmthếnhưngvàođầunhữngnăm1970rấtítngườiphànnàn.Tôithườngđiăntốihoặcxemhòanhạc,thườngngồiởôTổngthốnghoặcxuấthiệnởmộtbuổitiếptân.Tôithựcsựkhôngcóngàynghỉ.Tôiđangđượclàmviệcmìnhyêuthích.

SựphụchồikinhtếđãlàmtăngvọtcơhộiFordđượcbầulạivàonăm1976.DonhữngkýứcchuaxótcủadânchúngvềvụWatergate,nênviệcFordxóatộichoNixon,cùngvớilạmphátvàvấnđềOPECkhiếnrấtnhiềuhọcgiảbắtđầunóirằnghầunhưkhôngcócơhộichoFordhoặcbấtkỳứngcửviênCộnghòanàothắngcử.Trướccácđạihộicủahaiđảngvàomùahè,cáccuộctrưngcầudânýchothấyôngđãbịbỏxađếnhơn30điểmphầntrăm.Nhưngsựthậntrọngvàcôngbằngcủaông–vớinhữngkếtquảônglàmđược–dầnnhậnđượcsựkínhtrọngvàkhoảngcáchtrênđãsớmđượcthuhẹp.

Tôiđãmuốnlàmviệctrongchínhquyềnmớicủaông–bấtchấpsựnghingạibanđầucủatôiđốivớiviệcthamgiachínhquyền,tôiđãbịthuyếtphụcrằngmìnhcóthểlàmmộtđiềugìđócóíchởWashington.TôiđãướcaocócơhộitrởthànhBộtrưởngTàichính.Nhưngkhiđượchỏi liệutôicómuốnthamgiachiếndịchtranhcửcủaônghaykhông,tôiđãtrả lời làkhôngmuốn.TôichorằngviệcđókhôngphùhợpđốivớimộtChủtịchCEA.Tôichorằngmộtsốquanchứccủachínhphủnhưngoạitrưởng,bộtrưởngtưphápvàchủtịchCEAkhôngnênthamgiavàochínhtrịtranhcử,bởivìhọđiềuhànhcáccơquanđòihỏiphảiđưaracácthôngtincóbảnchấtlưỡngđảng.Tổngthốngđãnghĩlàtôihànhđộngđúng.

Mặcdùvậy,khiFordbướcvàocuộcđuavớiứngcửviênJimmyCarter,tôiđãtìnhcờcungcấpmộttừthôngdụngđãđượcdùngđểchốnglạiTổngthốngtrongsuốtcuộcvậnđộng.VấnđềkinhtếtrọngtâmcủaChiếndịchnăm1976làliệusựphụchồivừaquacóbềnvữnghaykhông.Saukhităngvớitốcđộrấtcaolà9,3%trongquýđầucủanăm,nềnkinhtếbấtngờtăngchậmlại,xuốngdưới2%trongmùahè.Từquanđiểmcủamộtnhàkinhtế,đâykhôngphảilàlýdođểlolắng.Bởimộtnềnkinhtếhiệnđạibaogồmnhiềuphầnvậnđộng,nóhiếmkhităngtốchoặcgiảmtốctrôichảyvàtrongtrườnghợpnày,tấtcảcácchỉsốkinhtếchủchốtnhưlạm

phát,thấtnghiệp…đềucóvẻtốt.

TôiđãtrìnhbàylậpluậntrêntrongcuộchọpchínhphủvàothángTám,cósửdụngcácsơđồđểchứngtỏsựphụchồitrongtươngquanvớinhữngphụchồikháctrongquákhứ.Tôinói:“Kinhtếphụchồi theomôhìnhtăngvàdừng, tăngvàdừng.Chúngtađangtronggiaiđoạndừng.Nhưngsựphụchồicơbảnlàbềnvững,ổnđịnhvàkhôngcóbằngchứngsụtgiảmcơbảnnàonữa”.NhữngđánhgiánàyđượcthưkýbáochíRonNessennóilạivớigiớitruyềnthông.KhôngngờđólạilàmiếngthịttươichoviệcphêphánTổngthống.Đốivớihọ,“dừng”làmộtlờinóicủachínhquyềnđồngnghĩavới“chúngtathấtbại”.

Điềubấtngờlàcuộctranhluậnđượcchâmngòivàođầunăm1975lạinổra.Mộtlầnnữa,TổngthốngFordlạichịuáplựckhủngkhiếp–từQuốchộivàtừchínhnhómvậnđộngtranhcửcủaông–trongviệctừbỏcamkếtcủaôngđốivớisựphụchồikinhtếbềnvữngvàdàihạn,đồngthờigỡbỏnhữngđiểmdừngtrongkíchthíchkinhtế.TrongcuộctranhluậnvàothángMườinămđó,nhàbáoJosephKraftđãhỏithẳngthừng:“ThưaNgàiTổngthống,đấtnướcđangởtrongtìnhtrạngmàcốvấncủaNgàigọilàmộtsựtạmdừngvềkinhtế.TôinghĩđốivớihầuhếtngườiMỹthìnógiốngnhưmộtuyểnngữcủatăngtrưởngchậm,thấtnghiệp,đìnhtrệcao,giảmthunhập,giảmlợinhuậndoanhnghiệpvàcónhiềuvụsathảihơn.Đókhôngphảilàmộtthànhtíchthựcsựtệhạihaysao?VàchínhquyềncủaNgàicóbịbuộctộivềđiềuđó?”Fordđãcốgắngbảovệthànhquảcủamình,vàlịchsửchứngminhrằngôngđãđúng:tăngtrưởngkinhtếđãtăngtốctrongmộtnămtiếptheo.Nhưngkhimọingườinhậnralàôngđúngthìngàybầucửđãqua.FordđãthuasítsaoJimmyCarter,kémhơn1,5triệuphiếubầumộtchút.Nhữngnămsauđó,HenryKissingerthườngtrêuchọctôi:“Ôngđãđúngvềsựtạmdừng.Điềutệhạilànólạixảyratrùngvớicuộcbầucửtổngthống”.

Vàongày20/1/1977,JimmyCarterchínhthứcnhậmchứcTổngthốngthứ39củaMỹ.KhiôngđứngtrướctrụsởQuốchộivàtuyênthệnhậmchứcthìtôiđangởtrênchuyếntàubuổitrưatrởvềNewYork.

CHƯƠNGBỐN

CÔNGDÂNTỰDO

Ởbênthuacuộcquảthậtchẳngbaogiờdễdàng.Tuynhiên,tôiđãtìmđượcnhiềulýdođểvuimừngkhitrởvềnhàởNewYork.CácdịchvụcủaCôngtyTownsend-Greenspanđượcyêucầunhiềuhơnbaogiờhết.Tấtcảcáccánhcửađềumởvớitôi,tôicũngchấpnhậnnhiềucamkếthấpdẫnmiễnlàthờigianchophép.TôithamgiatrởlạiHộiCácnhàkinhtếcủatạpchíTimevàBanhộithẩmBrookingsvềhoạtđộngkinhtếcũngvớinhữngngườinhưWalterHeller,MartinFeldstein,GeorgePerryvàArthurOkun.Tôităngcácbuổithuyếttrình,xuấthiệnhaihaybalầnmộtthángtrướccáccôngty,cácnhómquảnlývàcáchiệphội,chủyếuđểnóivềviệckinhdoanhcủahọvàtriểnvọngkinhtế.

Tôicũngđượcmờilàmgiámđốccôngty,thamgiahộiđồngquảntrịcủacáctậpđoànAlcoa,Mobil,JPMorgan,GeneralFoods,CapitalCities/ABCvàmộtsốcôngtykhácnữa.NgườitalàmviệctrongcáchộiđồngquảntrịcủaFortune500vìnhiềulýdo,nhưngvớitôi,lýdođầutiênlàviệctrởthànhmộtgiámđốcchotôicơhộihọccáchvậnhànhkinhtế.Điềunàytuyquenthuộcvớitôinhưngtôichưabaogiờhiểuđầyđủvềnó.GiốngnhưCoolWhipvàPostToasties:chotớikhitrởthànhmộtgiámđốccủaGeneralFoods,tôichưabaogiờbiếtngànhchếbiếnthựcphẩmhoạtđộngnhưthếnào.CôngtyTownsend-Greenspanđãthựchiệnnhiềuphântíchvềlúamì,ngôvàđậunànhnhưngchưatừnglàmđốivớinhữngloạithựcphẩmbạnthấytrêncácquảngcáohànghóavàkệhàngtạisiêuthị.VídụGeneralFoodssởhữuMaxwellHouse,nhãnhiệucàphêchiếmlĩnhthịtrườnghồiđótrướckhingườitabịmêhoặcbởiStarbucks.Tôiđãngạcnhiênkhibiết(dùmỗilầnnghĩtớitôiđềuthấyrấtýnghĩa)rằngđốithủcạnhtranhchínhcủaMaxwellHousekhôngchỉlàcácloạicàphêkhácmàcònlàsodavàbia–cácnhàtiếpthịđangcạnhtranhđểgiànhmộtthịphầntrongtổngmứctiêuthụcủaquốcgia.GeneralFoodscũngkhiếntôitrởnêngầngũivớilịchsửdoanhnghiệp–côngtyvẫnmangnhãnhiệucủasánglậpviên,ngườithừakếMarjorieMerriweatherPost.Bàmới27tuổikhichabàchếtvàđểlạochobàtráchnhiệmquảnlýviệckinhdoanhcủagiađìnhởCôngtyPostumCereal;cùngvớingườichồngthứhaitrongbốnngườichồng–nhàtàichínhPhốWallE.F.Hutton–bàđãxâydựngPostumthànhGeneralFoods.Bàchếtvàinămtrướckhitôithamgiahộiđồngquảntrịnhưngcongáicủaôngbà,nữdiễnviênDianaMerill,vẫnlàmviệctạicôngty.

Saunhữngnămhọckinhtếdoanhnghiệp,tôivẫnthấyrấtkhótìmhiểuquymôcủamộtsố

côngtyloạinày.Năm1977,CôngtyMobilcódoanhsố26tỷđôlavàxếpthứnămtrongdanhsáchFortune500vàhoạtđộngởkhắpnơi–BiểnBắc,TrungĐông,ÚcvàNigieria.Tôinânglychúcmừngtrongbữatốiđầutiênvớicácgiámđốckhácvànóimộtcâuđùamàchỉcácnhàkinhtếhọcmớihiểuđúng:“Tôithấythậtđúngnhưởnhà.MobilcócùngquymônhưchínhquyềnMỹ-consố0,1trongbáocáotàichínhcónghĩalà100triệuđôla”.

Trongsốnhữnghộiđồngquảntrịmàtôithamgia,JPMorganlànơitôithấygắnbónhất.ĐólàcôngtynắmgiữMorganGuaranty,saunàyđượcbiếtđếnnhưngânhàngđứngđầuthếgiới.HộiđồngquảntrịcósựthamgiacủanhữngdoanhnhânđứngđầunướcMỹ:FrankCarrycủaIBM, Walter Fallon của Eastman Kodak, John Dorance của Campell Soup, Lewis Foy củaBethlehemSteelvàtôi.Chúngtôigặpnhauởsố23PhốWall,địađiểmđượcchínhJ.P.MorganxâydựngtrongthờigianôngthốngtrịnềntàichínhnướcMỹ.Trênmặttiềngiốngnhưmộtpháođài,bạncóthểnhìnthấynhữngvếtlồilõmlàkếtquảcủavụđánhbomkhủngbốnăm1920.Mộtchiếcxengựachởđầythuốcnổvàmảnhđạnđậutrướcngânhàngđãnổgiữalúcphốđôngngười,giếthạivàlàmbịthươnghàngchụcngười.Vụđánhbomđượcquychophầntửvôchínhphủnhưngchưabaogiờtìmrathủphạm.Trangtríbêntrongcôngtyvẫnđượcbảotồn,vớitrầncaovàcácbàncónắpcuộn.Lầnđầutiênngồitrongphònghọpđiềuhành,tôicảmthấymộtchútbấtổn.CómộtbứcchândungJ.P.Morgantrêntườngphíatrênbàncủahộiđồngquảntrị,khitôitìnhcờngồixuốngvàngẩngđầulên,ôngtanhưđangnhìnthẳngvàotôi.

BạncóthểnghĩrằngnhữngngườiđiềuhànhMorgansẽđượcchọntheohuyếtthốnghoặctậpquán.Thayvìvậy,doanhnghiệpđượctổchứctheochếđộnhântài.MộtvídụđiểnhìnhlàDennisWeatherstone,ngườiđượccấtnhắclênđếnchứcCEOtrongthậpniên80.Dennischưatừnghọcđạihọc.Saukhitốtnghiệptrườngkỹthuật,ôngngaytứckhắctrởthànhthươnggiatrongchinhánhcủaMorganởLondon.Thànhcôngcủaônghầunhưkhôngnhờvàocácmốiquanhệxãhộivìhầunhưôngkhôngcómốiquanhệnào.

ThamgiavàohộiđồngquảntrịcủaMorganlàmộtcơhộituyệtvờiđểhọccáchvậnhànhbêntrongcácthểchếtàichínhquốctế.Chẳnghạn,thángnàyquathángkhác,ngânhàngtiếptụcbáocáolãitrongkinhdoanhtiềntệ,điềunàylàmtôisuynghĩ.Tôibiếtrằngdohiệuquảcủacácthịtrườnghốiđoái,việcdựbáotỷgiáhốiđoáiđốivớicácđồngtiềnmạnhcũngnhưdựbáomặtsấpngửakhitungđồngxuvậy.Cuốicùng,tôiđãđếngặpnhàquảnlý:“Thưacácvị,hãyxem,tấtcảnhữngnghiêncứutôibiếtđềunóicácvịkhôngthểtạoralợinhuậntrongthịtrườngngoạihối”.

Họgiảithích:“Đúngthếđấy.Nhưngviệcdựđoánkhônglàmratiềnchochúngta.Chúngtalànhữngngườitạorathịtrường;chúngtathulợitừkhoảngcáchgiữagiángườimuatrảvàgiángườibánđòi,bấtkểtỷgiálànhưthếnào”.GiốngnhưeBayngàynay,họlấymộtphầnnhỏtrongmỗigiaodịchtrongđóhọlàngườitrunggianvàhọthựchiệntrênquymôlớn.

MộttrongsốnhữngngườithuộcỦybancốvấnquốctếcủaJPMorganlàtỷphúngườiẢRậpSauditênlàSuleimanOlayan.Ônglàmộtdoanhnhânhơntôivàituổi,khởinghiệptừláixetảichoCôngtyDầukhíẢRập–Mỹ(Aramco)trongthậpniên40.Chẳngbaolâusauôngquaysangmởmộtdoanhnghiệpkinhdoanhnướcvàcácmặthàngkhácchomáykhoanvàcungcấpcácdịchvụkhác.Từđó,ôngmởrộngkinhdoanhsanglĩnhvựcxâydựngvàsảnxuất;ôngcũnglàngườiđãđưadịchvụbảohiểmvàovươngquốcnày.

ÔngđãtrởnênrấtgiàukhiẢRậpSauditiếnhànhquốchữuhóaCôngtyAramcovàlấylạiquyềnkiểmsoátdầulửa.CùngvớisựnổilêncủaOPEC,ôngpháttriểnmộtthịhiếumớichocác ngân hàng Mỹ. Ông mua 1% cổ phiếu của không chỉ JP Morgan mà còn của ChaseManhattan,Mellon,BankersTrustvàbốnhoặcnămtêntuổilớnkhác.Tôicảmthấythúvịkhinóichuyệnvớiôngvàvợông,Mary,mộtngườiMỹđãgặpvàlấyôngtrongthờigianlàmviệcchoAramco.Olayanlàngườikhátthôngtinhơncảtôi–ôngluônhỏitôicáccâuhỏivềcáclĩnhvựckhácnhaucủanềnkinhtếMỹ.

TôichưatừnghỏiôngnhưngnghĩrằnglàmviệctrongỦybanMorgancóthểchoôngcảmgiáctốthơnvềdòngchảycủađồngđôladầumỏ.Khiđó,ngànhkinhdoanhchínhcủacácngânhàngMỹlàthuhútnhữngkhoảntiềngửilớntừlợinhuậnởẢRậpSaudivàcácquốcgiaOPECkhácvàtìmcácnơikhácđểchovay,chủyếulàởchâuMỹLatinh.OPECkhôngmuốnnhậnrủirocủaviệcđầutưnguồnthặngdưcủahọ.Cácngânhàngcuốicùngđànhphảichấpnhậnrủirođó.

TrởvềNewYorksaukhilàmviệctrongchínhquyềnFord,tôitiếptụchẹnhòvớiBarbaraWalters,saulầngặpđầutiênnăm1975khitôiởWashingtontạibuổitiệctràcókhiêuvũcủaPhóTổngthốngNelsonRockefeller.Mùaxuânsauđó,tôiđãgiúpcôđưaramộtquyếtđịnhnghềnghiệpkhókhănvàquantrọng:rờichươngtrìnhTodaycủaNBCmàcôđãgắnbómườihainămđểtrởthànhmộtngườidẫnchươngtrìnhrấtnổitiếng,vàthamgiakênhtintứcABC,nơicôsẽtrởthànhngườiphụnữđầutiênphụtráchbảntintối.Đểlôikéocô,ABCđãđềnghịmộtmứclươngkỷlục1triệuđôlamộtnămvànhưmọingườiđềubiết,cuốicùngcôđãlựachọn.

Tôikhôngthấybịđedọabởimộtphụnữquyền lực, thựctế làhiệnnaytôiđãcướimộtngườinhưvậy.Tròtẻnhạtnhấttôicóthểtưởngtượnglàthựchiệnmộtcuộchẹnhòngớngẩn–điềutôiđãvấtvảhọcđượcquanhữngnămhọcđạihọc.

TrướckhibiếtBarbara,mộtbuổitốithườngngàycủatôilàăntốivàbànchuyệncôngviệcvớicácnhàkinhtế.Tuynhiên,Barbaracóquanhệgầngũivớigiớitintức,thểthao,truyềnthông và các chuyên gia giải trí, phỏng vấn hàng loạt người, từ Judy Garland đến MamieEisenhower,từRichardNixonđếnAnwarSadat.Côấycũngtừnglàmkinhdoanhtrongngànhbiểudiễn.Bốcô,Lou,đãtừnglàchủmộthộpđêmlớnvàlànhàsảnxuấtcủaBroadway–câulạcbộLatinhQuarterởManhattanvàcâulạcbộBãibiểnMiamicủaôngtrongthậpniên50tươngđươngCâulạcbộStorkcủathậpniên30,haynóiđúnghơnlàgiốngvớiStudio54củakỷnguyêndisco.

Trongsuốtnhữngnămchúngtôihẹnhòvàsauđó(chúngtôivẫnlàbạntốt),tôiđãcùngBarbaradựnhiềubữatiệc,nơitôiđãgặpgỡnhữngngườimànếukhôngcóBarbara,tôisẽkhôngbaogiờgặp.Tôi thườngnghĩ:đồănthậtngonnhưngcáccâuchuyện lại tẻngắt.Tấtnhiên,họcũngnghĩvềtôinhưvậy.Cácnhàkinhtếkhôngphảilàloạingườiưatiệctùng.

Mặcdùvậy,tôicũngđãtạodựngđượcmộtnhómbạntuyệtvời.Barbarađưatôitớitiệcsinhnhậtthứnămmươiđượctổchứcởnhàcô.KháchmờilànhữngngườibạnNewYorkcủatôi:Henry vàNancyKissinger, Oscar vàAnnette de la Renta, Felix và Liz Rohatyn, BrookeAstor (bà giống như một đứa trẻ ở tuổi bảy lăm), Joe và Estée Lauder, Henry và LouiseGrunwald,“Punch”vàCarolSulzbergervàDavidRockefeller.Ngàynay,sauhơnbamươinăm,tôivẫngiữtìnhbạnvớinhiềungườitrongsốhọ.

Tấtnhiên,mạnglướixãhộicủaBarbaramởrộngtớiHollywood.ViệckinhdoanhđưatôitớiLosAngelesnămhaysáulầnmỗinăm.TôithườngchơigolfởCâulạcbộđồngquêHillcrest–địađiểmnơiJackBenny,GrouchoMarx,HennyYoungmanvàcáchàikịchgiakhácthườngcócáccuộcthảoluậnvàobữatrưahàngngày.(RonaldReagancũnglàthànhviêncủaHillcrest).TôiđãhọcđượcmộtchútvềngànhtruyềnthôngkhilàmviệcchoĐạilýWilliamMorris–mộtkháchhàngcủaCôngtyTownsend-Greenspan–vàtừviệcnóichuyệnvớinhàsảnxuấthuyềnthoạiLewWasserman.TôicũngcùngBarbaratớicácbữatiệcởĐồiBeverly,nơitôicảmthấyhoàntoànlạclõng.TôikhôngbaogiờquênkhoảnhkhắcSueMengersđếnchỗtôitạibữatiệccôtổchứcchoJackNicholsonvàômtôi.CôlànhânvậtcóquyềnlựcnhấtởHollywood,đại

diệnchocácngôisaonhưBarbraStreisand,SteveMcQueen,GeneHackmanvàMichaelCaine.Cônói:“Tôibiếtlàôngkhôngnhớtôi”.Sauđócôấygiảithíchlàkhitôi15vàcôấy13,chúngtôithườngcùngnhữngđứatrẻởkhuĐồiWashingtontớibứctườngcủaCôngviênRiverside.Cônói:“Ôngchưatừngchúýtớitôinhưngtôiluônkínhtrọngông”.Tôiđãkhôngnóigì,cólẽtôicũngđãxửsựnhưvậynếuchuyệnxảyralúctôi15tuổi.

MẶCDÙrẽsanghướngkhácsongtôivẫntheodõitìnhhìnhtạiWashington.TôikhôngquantâmđếnJimmyCarter–chúngtôichỉgặpnhaumộtvàilầnvàchưatừngtâmđầuýhợp.(TấtnhiêntôiđãtừngthamgiachínhquyềnFord,vàôngtalàngườiđãđánhbạiFord).TừnhữngcôngviệcởNewYork, tôinhậnthấynhiềuđiềuđangdiễnratrongchínhquyềnđángđượckhíchlệ.RấtnhiềuchínhsáchmàchínhquyềnvàQuốchộiđangthựchiệnchínhlàđiềutôisẽthúcđẩynếucònlàmviệcởđó.

ĐiềuquantrọngnhấtlàchínhquyềnCartertiếptụctiếnhànhchínhsáchphiluậtlệhóađãđượcbắtđầudướithờiJerryFord.ĐiềuluậtbãibỏquyđịnhvềhàngkhôngdoTeddyKennedyđềxuấtđãđượcthôngquanăm1978.(CánhtayphảicủaKennedytrongdựánnàyvàlàmộtngườibạntốtcủaônglàStephenBreyer,mộtngườitừnglàmviệctạiTrườngLuậtHarvardvàsaunàytrởthànhThẩmphánTòaántốicao).Sauđó,Quốchộiđãthậntrọngtiếptụctiếnhànhphiluậtlệhóangànhtruyềnthôngvàmộtloạtngànhcôngnghiệpkhác.ViệcxóabỏcácquyđịnhcótácđộnglâudàiđốivớinềnkinhtếcũngnhưđốivớiĐảngDânchủ,chấmdứtthờikỳđảngviênchủyếulàngườilaođộngvàkhiếnchocácchủdoanhnghiệpcũngmuốngianhậpđảng.Mặcdùnhữngthayđổiđó làquantrọng,nhưngCarterkhôngđượctiếng,chủyếudophongcáchcủaôngta.KhônggiốngnhưReaganlàngườibiếtcáchtrìnhbàykếhoạchvựcdậynềnkinhtếmộtcáchsốngđộng,Carterđượcbiếtđếnnhưmộttổngthốngdodựvàdễchánnản.Cóvẻnhưôngchỉthayđổikhikhôngcònsựlựachọnnàokhác.

NềnkinhtếhoạtđộngkhônghiệuquảdướichínhquyềnCarter.Trongvòngmộtnămhayhơn,chínhquyềncủaôngtahưởnglợitừsựphụchồikinhtếđãbắtđầudướithờiFord.Sauđó,tăngtrưởngchậmlạivàlạmphátliêntụctăngởmứccao.Nóphủmộtbứcmànbấtổnlêncáccuộcđàmphánlươngvàcácquyếtđịnhđầutư.Điềunàycũngtácđộngtớiphầncònlạicủathếgiới,bởicácnướckhácphụthuộcvàosựổnđịnhcủađồngđôlavàđồngđôlađangyếuđi.Suốtnăm1978,lạmphátnhảyvọttừ6,8%hồiđầunămlên7,4%vàothángSáuvà9%vàoGiángsinh.Sauđó,vàotháng1/1979,nhữngngườitheochủnghĩaHồigiáochínhthốngđãlật

đổvuaIranvàcuộckhủnghoảngdầulửalầnthứhaiđãbắtđầu.Mùahèđó,cácđườngốngdẫngasđãđượchìnhthànhnhờviệckiểmsoátgiáxăng,nềnkinhtếrơivàovòngluẩnquẩncủamộtcuộcsuythoáinữavàlạmphátlạitănglênhaiconsố,đạt12%vàomùathu.

KhôngphảilàCarterđãkhôngcốgắng,chínhquyềnđãđềxuấtbảychươngtrìnhkinhtế,nhưngkhôngchươngtrìnhnàođủmạnhđểngănchặnmộtcuộckhủnghoảngdiễnranhanhchóng.Quanóichuyệnvớibạnbèvàcácmốiquanhệnghềnghiệptrongchínhquyền,tôinghĩmìnhđãhiểuđượcvấnđềcủahọ.Cartercảmthấybịthúcépphảilàmtấtcảvìmọingười.Dovậyôngđãđềxuấtcácchươngtrìnhxãhội,đồngthờicốgắnggiảmthâmhụtngânsách,giảmthấtnghiệpvàcắtgiảmlạmphát.Trongsốnhữngmụctiêulớncótínhbổtrợtrênthìkiểmsoátlạmphátlàmụctiêucơbảnnhấtđốivớisựthịnhvượngdàihạn.DướithờiCarter,mụctiêunàychưatừngđượcưutiênxứngđáng.ĐólàphântíchtôiđưarachotạpchíTimeđầunhữngnăm1980.TôisosánhsựkhácbiệtgiữaCartervàFord:“Chínhsáchchungcủachúngtalàsẽkhônglàmgìkhácchotớikhikiềmchếđượclạmphát”.

CụcDựtrữLiênBang–cơquanđộc lậpvớiNhàTrắngvềmặt luậtpháp,dườngnhưchỉphảnánhsựthiếuquyếtđoáncủaCarter.Cựucốvấncủatôi,ArthurBurns,vàngườikếnhiệmông,BillMiller,đãcốgắngtìmmộtgiảipháptrungdungchochínhsáchtiềntệsaochophùhợpvớicácnhucầukinhtếđangmâuthuẫnvớinhau.Họkhôngmuốnchovayquádễtớimứcthúcđẩylạmphát,nhưngcũngkhôngmuốnsiếtchặttiềntệquáđáng,dẫnđếnđẩynềnkinhtếvàomộtcuộcsuythoáikhác.Từquansátcủatôi,giảipháptrungdungmàhọtìmkiếmkhônghềtồntại.

Nhưngtôilạiởtrongnhómthiểusố.Đốivớihầuhếtmọingười,mốihiểmhọađốivớinềnkinhtếlàkhôngrõràng.ỞWashingtoncómộtnhậnđịnhchungchorằngdobạnkhôngthểchặnđàlạmphátmàkhônggâyrathấtnghiệpnênkhôngđángphảitrảgiáchođiềuđó.

Mộtsốngườithuộccánhtảvàsốkhácthuộccánhhữuthậmchíbắtđầutranhluậnrằngcóthểchungsốngvớimứclạmphátcao6%mộtnămnhưởBrazil,chúngtacóthểđiềuchỉnhlươngtheomứctănggiá.(Nhưbấtkỳnhàkinhtếgiỏinàocũngđãcóthểtiênđoán,Brazilsauđóđãphảichịulạmphát5.000%vànềnkinhtếsụpđổhoàntoàn).SựtựmãnnàythậmchícònlanrộngtớiPhốWall.Bạncóthểthấyhiệuứngnàyrấtrõtrênthịtrườngtráiphiếu.Mặcdù thị trườngnày ítđượcchúýhơnsovớingườiemhọồnào là thị trườngchứngkhoán,nhưnglạilớnhơn.[12]Lãisuấtcủatráiphiếumườinăm,mộttrongnhữngchỉsốtốtnhấtchomọidựđoánlạmphátdàihạncủacácnhàđầutư,đãtăngtươngđốiđềuđặnchođếnmùahènăm1979nhưngchỉcaohơnmộtchútsovớimứclãisuấtnăm1975.ĐiềunàycónghĩalàcácnhàđầutưvẫntinrằngnềnkinhtếMỹcóthểchốnglạmphát–vànhưthếvấnđềcóthểsẽ

đượcgiảiquyết.

Cácđườngốngdẫngaslàcúxócổgàkhiếnmọingườitỉnhgiấc.việccácthủlĩnhHồigiáolênnắmquyềnởIranvàcuộcchiếntiếptheogiữaIran–Irắcđãcắtgiảmhàngtriệuthùngsảnlượngdầumỗingày,vàkếtquảlàtìnhtrạngkhanhiếmdầuđãtạohiệuứnglantỏađángsợ.Việccắtgiảmsảnlượngđẩygiádầulêncao,đủđểđẩylạmphátcaohơnnữa.Giácảcaolàmtăngthêmbấtổndocácngânhàngphảiquayvòngđồngđôladầumỏnhiềuhơn.LạmpháttăngđộtngộtđãgâyáplứclênchínhquyềnCarter.ThángBảynăm1979,ôngđãthayđổinộicác,đồngthờibổnhiệmPaulVolckerthaythếBillMillerlàmChủtịchcủaFed.TrongnhữngnămkểtừkhitôigặpPaullúcmớivừatốtnghiệpPrinceton,ôngđãthăngtiếnđểtrởthànhChủtịchFedtạiNewYork,ngânhàngquantrọngnhấttronghệthốngdựtrữliênbang.SauđóngườitađồnrằngchotớikhiđượcCarterbổnhiệm,VolckervẫnlàngườixalạvớiTổngthống;DavidRockefellervàchủngânhàngPhốWallRobertRoosađãcốthuyếtphụcTổngthốngrằngVolckerlàlựachọncầnthiếtđểcủngcốnềntàichínhthếgiới.Volckergiữtâmtrạngbiquankhiphátbiểutạibuổinhậmchức:“Chúngtađangđốimặtvớinhữngkhókhănkinhtếrấtkhácvớinhữnggìchúngtatừngtrảinghiệm.Chúngtađãđánhmấtniềmhạnhphúcmàchúngtađãcómườilămnămtrước:Đólàbiếttấtcảcáccâutrảlờichovấnđềquảnlýnềnkinhtế”.

Volckervàtôikhôngphảilàbạnbè.Cao2m07vớiđiềuxìgàthườngtrựctrênmôi,ôngtạonênmộtấntượngsốngđộng,nhưngtrongkhinóichuyện,tôiluônthấyônglàngườihướngnộivàthumình.Ôngkhôngchơiquầnvợthaygolf,thayvàođó,ôngthíchđibộmộtmìnhvàcâucábằngruồi.Đốivớitôi,ôngcómộtchútbíẩn.Tấtnhiên,biếtcáchchơibàibímậtlàthếmạnhcủaôngchủnhàbăngtrungươngvàdướivẻngoàilậpdị,Paulrõràngcósứcmạnhvàcátínhrấtlớn.Tronghầuhếtsựnghiệp,ôngchỉlàmộtcôngchứcvàkhôngcónhiềutiềnbạc.TrongsuốtthờigianlàmChủtịchFed,ôngđểgiađìnhởtrongmộtngôinhàtạingoạiôNewYork.TấtcảnhữnggìôngcóởWashingtonlàmộtcănhộnhỏ,ôngđãmờitôiđếnmộtlầnvàođầunhữngnăm1980đểnóichuyệnvềcuộckhủnghoảngnợởMexicovàcănhộđầybáocũvàtấtcảsựlộnxộncủamộtngườiđộcthân.

Từthờiđiểmtuyênthệ,Volckerhiểurằngcôngviệccủaông,nhưsaunàyôngnói:“làgiếtchếtconrồnglạmphát”.Ôngkhôngcónhiềuthờigianchuẩnbị.ÔngtrởthànhChủtịchFedchỉhaithángtrướckhicuộckhủnghoảngbùngnổ.Lãisuấtcủatráiphiếumướinămnhảylên11%vàongày23/10.Độtnhiêncácnhàđầutưbắtđầuhìnhdungramộtvòngxoáylạmpháthìnhxoắnốcdodầulửagâyra,dẫnđếnnhữngsụpđổtrongthươngmại,suythoáitoàncầuhoặc có thể tệ hại hơn.Điều này bắt đầu xảy ra khi Volcker thamdự cuộc họp của IMFở

Belgradenơiôngchuẩnbịphátbiểu.Ôngđãrútngắnchuyếnđi–giốngnhư tôi làmtrongnhữngnămsaunàyvàongàyThứhaiđentốinăm1987khithịtrườngchứngkhoánsụpđổ-vàcấptốcquayvềtriệutậpmộtcuộchọpkhẩncấpsángThứbảytạiỦyban liênbangvềThịtrườngmở.

KếhoạchôngđưaravàongàyThứbảyđóđượctranhluậnnhưlàthayđổiquantrọngnhấttrongchínhsáchkinhtếtrongvòngnămmươinămtrướcđó.Dướisựthuyếtphụccủaông,Ủybanđãquyếtđịnhsẽkhôngcốgắngđiềutiếtnềnkinhtếbằngcáchtậptrungvàolãisuấtngắnhạnnữa;thayvàođólàtăngcườngkiểmsoátlượngtiềnsẵncócủanềnkinhtế.

Saunày,lượngcungtiềnmặttrongthốngkêgọilàM1,baogồmtiềntronglưuthôngvàtiềngửikhôngkỳhạn,chẳnghạnnhưcáctàikhoảnsửdụngséc.Khitiềntệtăngnhanhhơntổnghànghóavàdịchvụđượcsảnxuất–haynóicáchkháclàkhicóquánhiềuđôlanhưnglạicóquáíthànghóa–tiềnsẽcóxuhướngmấtgiá,dođógiácảtănglên.Fedcóthểgiántiếpkiểmsoátcungtiềntệbằngcáchkiểmsoátcơsởtiềntệ,chủyếulàtiềnmặtvàdựtrữngânhàng.NhữngngườitheophươngphápkiểmsoátlưuthôngtiềntệnhưhuyềnthoạiMiltonFriedmantừlâuđãlậpluậnrằngtrừkhikiềmchếcungtiềntệ,chínhphủsẽkhôngthểkiềmchếđượclạmphát.Nhưngphươngthuốctrịbệnhtrênlạicựckỳkhắcnghiệt.Khôngaibiếtviệckiểmsoátcơsởtiềntệphảichặttớimứcnàohoặclãisuấtngắnhạncầntăngtớimứcnào,trướckhilạmphátđượckìmhãm.Rõràng,điềunàyđồngnghĩavớiviệcthấtnghiệptănglên,cóthểlàmộtcuộcsuythoáisâuvàbấtổnxãhộibùngnổ.TổngthốngCarterủnghộVolckertrongmùaxuânnăm1980khituyênbốrằnglạmphátlàvấnđềsốmộtcủanướcMỹ.ĐiềunàyđãkhiếnThượngnghịsỹTedKennedy,ngườisaunàytranhcửtổngthốngvớiCarter,phátbiểurằngchínhquyềnđãkhôngchúýđúngmứctớingườinghèohoặctớiviệccắtgiảmthuế.TớithángMười,khibầucửtớigần,bảnthânCartercũngbắtđầuthoáitháctráchnhiệm.ÔngquaysangnóivềcắtgiảmthuếvàchỉtríchFedđãđặtcượcquánhiềuvàochínhsáchthắtchặttiềntệ.

ĐểthựchiệnđiềuVolckerlàmcầncódũngkhíđặcbiệt–lúcđótôiđãnghĩnhưvậyvàcàngthấyđúnghơnsaukhichínhtôitrởthànhChủtịchFed.Mặcdùvậy,tôivàônghiếmkhithảoluậnvềkinhnghiệmcủaôngtrướcnhữngsựkiệnnhưvậynhưngtôicóthểtượngtượngranhữngkhókhănmàônggặpphảikhiđưanướcMỹvàocuộcsuythoáidữdộitrongđầuthậpniên80.

HậuquảchínhsáchtrênthậmchícòntồitệhơnnhữnggìVolckertưởngtượng.Vàotháng4/1980,lãisuấtchovaytănglên20%.Ôtôkhôngbánđược,việcxâydựngnhàbịđìnhtrệvà

hàngtriệungườimấtviệc–tỷlệthấtnghiệptănglêngần9%vàogiữanăm1980trênđàtănglêngần11%cuốinăm1982.Đầunăm1980,nhữngbứcthưcủanhữngngườibịmấtviệcđượcchấtđầyvănphòngcủaVolcker.Nhữngnhàthầuxâydựnggửichoôngmôhìnhbiểutượngchonhữngngôinhàhọkhôngthểxây.Ngườibuônbánôtôgửichoôngchìakhóacủanhữngchiếcxemàhọchưabánđược.Nhưngtớigiữanăm,saukhilêntớiđỉnhgần15%,lạmphátbắtđầugiảmdần.Lãisuấtdàihạncũnggiảmdần.Tuyvậy,việckiểmsoáthoàntoàn lạmphátcũngphảimấtbanăm.KhókhănkinhtếđiđôivớicuộckhủnghoảngcontintạiIranđãkhiếnCarterphảitrảgiábằngcuộcbầucửnăm1980.

SAUNHỮNGNĂMlàmviệcdướichínhquyềnFord,tôiđãtrởthànhcựuquanchức,nhàkinhtếcaocấpcủaĐảngCộnghòa–ngườicuốicùnggiữchứcvụcao.Dođó,việctôithamgiavàochiếndịch tranhcửcủaRonaldReagan làhoàn toàn tựnhiên.CũnggiốngnhưkhiFordvàReaganbốnnămtrướcđóđãcạnhtranhđểgiànhđượcđềcửcủaĐảngCộnghòa.BạncũvàđồngminhcũcủatôilàMartinAndersonthamgianhómReagan–MartyđãdànhnhữngnămsauthờikỳNixonđểtrởthànhhộiviêncủaViệnHoover–vàtôitiếptụcvaitròvậnđộngcủamình,giốngnhưtrướcđây.Martylàcốvấnphụtráchchínhsáchnộiđịa,cómộtchỗthườngxuyêntrênchiếcmáybaydànhriêngchochiếndịchtranhcửtrongsuốtcuộcvậnđộng;tôilàcốvấnngoàigiờkhôngđượctrảlương,rấtgiốngmốiquanhệcủatôitrongchiếndịchtranhcửcủaNixonnăm1968.

TôilàmviệcchủyếutạiNewYork,nhưngthỉnhthoảngcũngbayđibaylạimộtvàingàychochiếndịchtranhcử.CuốithángTám,trongmộtchuyếnđinhưvậy,tôiđãvụngvềlàmmộtviệcmàcóthểlàđónggópquantrọngnhấtchocuộcbầucửcủaRonaldReagan.Thờigianđó,ôngđãtrởthànhứngcửviêncủaĐảngCộnghòavàcóquanđiểmchỉtríchchínhquyềnCarter.PhátbiểutạibữatrưatạiTeamsters,Ohio,ôngtuyênbốrằngcuộcsốngcủanhữngngườilaođộngđãbịlàmchotannátbởi“mộtsựkhủnghoảng–sựkhủnghoảngthờiCarter”.Tấtnhiên,điềunàyvềmặtchuyênmônlàsai,tôiđãviếtphầnlớnnộidungbàiphátbiểuđóvàlờilẽcụthểlà“mộttrongnhữnglầnsuygiảmkinhtếlớnnhấttrongnămmươinămqua”.Reaganđãthayđổi lời lẽnày trênchuyếnbay.MartyAndersonvà tôiđãnhọccônggiải thíchchocácphóngviênrằngôngThốngđốcđãphátngônnhầm.Điềuôngấythựcsựmuốnnóilà“mộtsựsuythoáikhốcliệt”.

Reaganđãcảmơnchúngtôivìsắpđặtmọichuyệntốtđẹp.Nhưngôngvẫnnungnấuviệcsử

dụng vũ khí củamình. Khi những thành viên Đảng Dân chủ bắt đầu chỉ trích lỗi của ông,Reaganđãnóivớicácphóngviên:“Theotôi,ranhgiớigiữasuythoáivàkhủnghoảngkhôngthểđượcđobằngnhữngthuậtngữkinhtếhọc,màphảiđobằngnhữngthuậtngữnhânvăn.Khinhữngngườilaođộngcủachúngta–gồmcảnhữngngườithấtnghiệp–phảichịuđựngsựkhókhăncùngcựcnhấtkểtừnhữngnăm1930thìtôinghĩchúngtaphảithừanhậnrằnghọcoiđólàmộtsựkhủnghoảng”.Tôiđãthựcsựấntượngbởicáchôngcóthểbiếnmộtlỗilầmthànhưuthếchínhtrịcủamình.

Tôinghĩrằngvấnđềđãkếtthúcởđó,nhưngcóvẻnhưtìnhtiếtnàyđãtạoramộtsựliêntưởngtrongkýứccủaReagan.Tuầntiếpsauôngđãthêmmộtdònghùnghồntrongbàiphátbiểuđầytháchthứccủamình.ÔngbắtđầunóivớiđámđôngrằngTổngthốngđangtrốntránhđằngsaumộtquyểntừđiển.“Nếuđólàđịnhnghĩamàôngmuốn,tôisẽchoông”,Reagantiếptục.“Mộtcuộcsuythoáilàkhingườihàngxómcủabạnbịmấtviệc.Mộtsựkhủnghoảnglàkhichínhbạnmấtcôngviệccủamình.VàkinhtếphụchồilàkhiJimmyCartermấtviệccủachínhôngta”.

Đámđôngthíchđiềuđó,vànótrởthànhmộttrongnhữngphátbiểuchínhtrịđượctríchdẫnnhiềunhất.ĐóchínhlàcôngcủaReagan.MặcdùTổngthốngCarterthựctếkhôngphảilàngườisángtạorakinhtếhọcvàhaimệnhđềđầutiêncủaphátbiểuhùnghồnđóđượctríchtừmộtcâuchuyệnđùacủaHarryTrumantrướcđây,Reaganđãbiếntìnhtiếtnàythànhmộtcâuchuyệntranhcửvuivẻvàcóuylực.

ĐiềulôikéotôiđếnvớiReaganchínhlàquanđiểmbảothủrõràngcủaông.Cómộtluậnđiểmkhácmàôngthườngdùngtrongdiễnthuyết:“Chínhphủtồntạiđểbảovệchúngtatrướcngườikhác.Chínhphủđiquágiớihạncủahọnếubảovệchúngtatrướcchínhchúngta[13]”.Mộtngườinóibằngnhữngthuậtngữnàyphảihiểurõvềđiềuôngtatintưởng.Thờiđó,rấthiếmcótrườnghợpnhữngngườibảothủkhôngnétránhcácvấnđềxãhội.NhưngkiểuchủnghĩabảothủcủaReaganchorằngchínhsáchcứngrắnsẽtốtchocánhânvàchocảxãhội.Địnhđềnàycónguồngốctừmộtđánhgiávềbảnchấtconngười.Nếuđiềuđóđúngthìcónghĩalàsựhỗtrợcủachínhquyềnđốivớinhữngngườibịchàđạpcầnđượcgiảmđiđángkể.Tuynhiên,nhữngnhânvậtchínhthốngcủaĐảngCộnghòavẫnbấtđồngvềtưtưởnghayphátngônnhữngthuậtngữtrên,bởivìdườngnhưchúngtráivớicácgiátrịDoTháigiáo–Cơđốcgiáo.Reagankhôngthuộckiểungườinhưvậy.GiốngnhưMiltonFriedmanvànhữngngườitheotrườngpháitựdo,ôngchưabaogiờtạoraấntượngrằngôngđangcốgắngcânbằnghailoạiquanđiểmtrên.Điềuđókhôngcónghĩalàôngkhôngcósựcảmthôngvớinhữngngườiởtrongtìnhtrạngkhókhăncùngcựckhôngphảidolỗicủahọ;haycánhânôngkhôngsẵnlònghỗ trợnhữngngườibị chàđạpbằngnhữngngười theo trườngphái tựdo.Tuynhiên, theoReagan,đókhôngphảilàvaitròcủachínhphủ.Vềlâudài,chínhsáchcứngrắnmớilàchính

sáchhiệuquả.

Sauđókhônglâu,tôiđượcxếpđicùngmáybayvớiReagantrongcáccuộcvậnđộngtranhcửkhắpđấtnước.Tôiđượcgiaomộtnhiệmvụrấtcụthể.CáccuộctranhluậncủacácứngcửviêntổngthốngđangtớigầnvànhữngngườiphụtácaocấpnhấtcủaôngcảmthấylolắngvìReaganbịchỉtríchrằngđôikhicóvẻkhôngnhớcácsựkiện.MartinAndersonđềnghịtôicùngđitrênchuyếnbaydọcđấtnướcđểbáocáochitiếtkhôngchỉvềkinhtếmàcònvềtấtcảcácvấnđềtrongnướcđángchúý.Martynóivớitôi:“ÔngấybiếtônglàcốvấngiỏicủaFord.Ôngấysẽlắngngheông”.Khitôiđồngý,Martyrútramộtcuốnsáchchỉdẫnvàđưanóchotôi.ĐólàmộtquyểnsáchghiChínhsáchNộiđịavàcólẽdàyđếnnửainch.Ôngnói:“Hãyđảmbảolàôngphảiđọchếtmọichủđề”.

Tôinghiêncứutàiliệuvàcuốingàyhômđó,khichúngtôilênmáybay,cácnhânviênkháccủaReaganxếptôingồitạimộtchiếcbànđốidiệnvớiThốngđốc,ngồibêncạnhlàôngMarty.Tôiđểýrằnghọđãcốtìnhđưachomỗingườichúngtôimộtbảnsaocủaquyểnsách.NhưngReaganđangởtrongmộttâmtrạngrấtcởimởvàlúcmáybaycấtcánh,ôngthânmậthỏivềMiltonFriedmanvànhữngngườikhácmàchúngtôicùngbiết.Cuộcnóichuyệnhứahẹntừđó.Tôinghĩlàmìnhđãnghenhiềucâuchuyệnbổíchtrongnămgiờbayhơnbấtcứgiaiđoạnnàotrongcuộcđời.MartyliêntụcliếcnhìntôinhưngtôikhôngthểbắtReaganmởquyểnsáchchỉdẫn.Tôiđãcốgắngvàilầnđểláicâuchuyệntheohướngđónhưngrồilạitừbỏ.Saukhihạcánh,tôinói:“Cảmơnông,Thốngđốc.Đâylàchuyếnđithậtthúvị”.VàReagannói:“Ồ,tôibiếtMartykhônghàilòngvớiviệctôiđãkhôngnóitớiquyểnsách”.

Tínhcáchcủaôngkhiếntôibịmêhoặc.Ôngvuivẻvàmangtheosựvuitươivàrộnglượngkhôngthayđổitớichiếcghếtổngthốngngaycảkhiôngphảiđốiphóvớimộtnềnkinhtếsuythoáivànguycơchiếntranhhạtnhântoàncầu.Trongđầuôngluôncóbốntrămcâuchuyệnvànhữnglờinóiđùa.Mặcdùhầuhếtnhữngcâuchuyệnnàylàchuyệnhàinhưngôngcóthểngaytứckhắckểlạitrongkhinóivềchínhtrịhaychínhsách.Đấylàmộtkiểuthôngminhkỳlạvàôngđãsửdụngnóđểthayđổihìnhảnhcủaquốcgia.DướithờiReagan,ngườiMỹđitừchỗnghĩrằngmìnhđãlàmộtcựucườngquốcđếnchỗlấylạisựtựtin.

Nhữngcâuchuyệncủaôngluônthểhiệnsựsắcsảo.Ôngkểmộtcâuchuyệnhàitrênmáybayvàcâuchuyệnnàydườngnhưcóýnghĩađặcbiệtđốivớitôi.CâuchuyệnbắtđầubằnghìnhảnhLeonidBrezhnevđangđứngtrên lễđài tại lăngLênin,xungquanh làcáccộngsự,chứngkiếncuộcdiễubinhngàyQuốctếLaođộng.SứcmạnhcủaquânđộiLiênXôđượcphô

diễntạiđó.Đầutiênlànhữngtiểuđoàncủanhữngđộiquântiênphong,nhữngngườilínhrấtấntượng,tấtcảđềucao1,9m,diễuhànhvớinhữngbướcđềutuyệtđối.Ngayđằngsauhọlàđộihìnhkỹthuậtcaocủapháovàxetăng.Sauđólànhữngtênlửahạtnhân–sựbiểudươngsứcmạnhkhủngkhiếp.Nhưngđisaunhữngquảtênlửalàsáuhoặcbảyngườidân,ănmặclôithôicũráchhoàntoànlạclõng.MộtngườicốvấnchạytớichỗBrezhnevvàxinthathứ:“ĐồngchíBíthư,tôixinlỗi,tôikhôngbiếtnhữngngườinàylàaivàlàmsaohọlạicómặttạicuộcdiễubinhcủachúngta”.

Brezhnevtrảlời:“Đồngchíđừnglolắng.Tôichịutráchnhiệmvềhọ.Họlànhữngnhàkinhtếhọccủachúngtavàđồngchísẽkhôngthểhìnhdungnhữngthiệthạimàhọcóthểgâyra”.

ĐằngsausựhàihướcnàylàsựthiếutintưởngcốhữucủaReaganđốivớicácnhàkinhtếhọcchủtrươngthúcđẩyđiềumàôngcoilàmộtsựcanthiệptiêucựccủanhànướcvàothịtrường.Tấtnhiên,vềbảnchất,ông làtínđồcủathị trườngtựdo.Ôngmuốnmởrộnghoạtđộngtrongnềnkinhtế.Mặcdùsựhiểubiếtvềkinhtếcủaôngkhôngsâuhaysànhsỏi,nhưngônghiểuxuthếtựđiềuchỉnhcủacácthịtrườngtựdovàquyềnlựccơbảntạorasựgiàucócủachủnghĩatưbản.ÔngtinvàobàntayvôhìnhcủaAdamSmithtrongviệckhuyếnkhíchđổimớivàtạorahiệuquảmàôngcoilàtươngđốicôngbằng.Đólàlýdochothấyviệckhôngsửdụngnhữngquyểnsáchhướngdẫnhóaralạitốt.SựchútrọngcủaReaganvàobứctranhlớngiúpôngđánhbạimộttổngthốngdườngnhưcóthiênhướngquảnlývimô.[14]

ViệcthamgiavàochiếndịchtranhcửkhiếntôicóvaitrònhấtđịnhtrongsựlựachọnứngcửviênPhóTổngthốngcủaReagan,mộtkịchbảnđượccôngbốtạiĐạihộicủaĐảngCộnghòavàocuốithángBảy.Khiđó,việctrởthànhứngcửviênCộnghòacủaReaganđãxongnhưngcuộcđuavớiTổngthốngCartercóvẻsítsao.CáccuộctrưngcầuchothấyviệclựachọnứngcửviênPhóTổngthốnglàrấtquantrọng.Cụthể,liêndanhgiữaRonaldReaganvàJerryFordsẽgiúptăngthêmhaihoặcbaphầntrăm,đủđểchiếnthắng.

TôinhậnrađiềunàykhiĐạihộiĐảngCộnghòađangdiễnra,nămđóĐạihộiđượctổchứcởDetroit.Reaganởtạiphònghạngsangtạitầng69củaKháchsạnRenaissanceCentralPlaza,vàvàongàythứbatrongtuầndiễnraĐạihội,ônggọitôivàKissingertớiphòngvàyêucầuchúngtôiđánhgiákháchquanvềcựuTổngthống.ÔngvàFordtừnglàđốithủchínhtrịtrongnhiềunămnhưngtrướcđóvàituầnhọđãhòagiảikhiReaganđếnthămFordởPalmSprings.HiểnnhiênlàkhiđóThốngđốcđãđềcậptớiýtưởngliêndanh;mặcdùFordđãtừchốisongcũngkhẳngđịnhvớiReaganrằngôngmuốngiúpđánhbạiJimmyCarter.ReagannóivớichúngtôirằngsánghômđóôngđãnêulạiđềnghịFordgiữchứcPhóTổngthốngvàlúcđóôngmuốnnóichuyệnvớichúngtôibởichúngtôilànhữngcốvấnthâncậnnhấtcủaFord(Kissingerđãtừng

làngoạitrưởngcủaFord).

FordđangởtrongcănphòngnằmtrênphòngcủaReaganmộttầng.Henryvàtôiđãgọivàhỏixemliệucóthểghéthămôngkhông.Tốihômđó,chúngtôiđãgặpôngvànóivắntắtcâuchuyện.Buổitrưahômsau,tôiquaylạiđểHenrycóthểtrìnhbàymộtsốýtưởngvềchứcPhóTổngthốngđượccốvấncủaReaganlàEdMessevàcáccốvấnkháctrongbantranhcửcủaReaganchuẩnbị.DochưacótiềnlệvềviệcmộtcựutổngthốngquaylạigiữchứcPhóTổngthốngnênhọmuốnmởrộngvaitròđểkhiếnvịtríhấpdẫnvàphùhợphơnvớiFord.Theođềnghịcủahọ,FordsẽđứngđầuvănphòngđiềuhànhcủaTổngthống,nắmquyềnvềanninhquốcgia,ngânsáchliênbangvàhơnthếnữa.ThựctếlànếuReaganlàngườiđứngđầungànhhànhphápcủaMỹthìFordsẽlàngườiđứngđầucơquanthựchiện.

CánhântôinghĩFordsẽchấpthuận;tôinghĩnướcMỹcầncáckỹnăngcủaông.Tuynhiên,mặcdùcảmthấyrõsứcthuhútcủacảbổnphậnlẫnvinhquang,nhưngFordvẫnnghingờliệuchức“siêuPhóTổngthống”cóthựcsựhữuhiệukhông.Chưahết,điềuđóđặtracácvấnđềvềthểchế-vaitròđórõràngvượttrênnhữnggìmànhữngngườisánglậpranướcMỹđãhìnhdung.Mộtđiềukháclàôngnghingờrằngsẽkhôngcóbấtkỳtổngthốngnàocóthểhoặcnênchấpnhậnchiasẻquyềnlựckhithựchiệnlờituyênthệ.ÔngcũngkhôngthựcsựmuốnquaylạiWashington.Ôngnói: “Tôiđã từnhiệmbốnnămvà tôiđangcómộtcuộcsống tuyệtvờiởPalmSpings”.Tuynhiên,ôngthựcsựmuốngiúpđánhbạiCarter,mộttổngthốngmàôngcholàyếuđuối.Córấtnhiềutraođổiqualạigiữahaiphíavàđếncuốingày,Fordnóivớichúngtôi:“Câutrảlờigiờvẫnlàkhôngnhưngtôisẽcânnhắc”.

Cùnglúcđó,nhữngtinđồnvềliêndanhtrongmơReagan–FordđãlanrộngtrongĐạihội.KhiFordxuấthiệntheochươngtrìnhđượcsắpđặttừtrướctrênBảntintốicủakênhtruyềnhìnhCBS,WalterCronkiteđãhỏimỉamaivềkhảnăngmộtchức“đồngtổngthống”,Fordđãtrảlờibằngsựquảquyếtthườngthấy.Ôngnóisẽkhôngbaogiờquaylạitrongvaitròcủamột“phótổngthốngbùnhìn”.Ôngnói:“Tôisẽquaylạivớiniềmtinrằngtôiđóngmộtvaitròcóýnghĩatrongtấtcảcácquyếtđịnhcơbản,sốngcònvàquantrọng”.

Theotintức,chínhđiềunàylàmchoReagan,ngườiđãxemchươngtrìnhtrên,tứcgiận.Ôngkhông thể tin rằngFordđãnói về cuộcđàmphán riêng củahọ trên truyềnhìnhquốc gia.Nhưngkhiđó,tôinghĩlàcảhaiđãchorằngviệcxácđịnhlạivaitròcủaphótổngthốnglàmộtnhiệmvụquáquantrọngvàphứctạp,khôngthểhoànthànhvộivàng.Henry, trongvai tròngoạigiaoconthoi,đãhyvọngcóthểtiếptụcthảoluậnvàoThứnăm,nhưngcảReaganvà

FordđềubiếtrằngviệckéodàisựkhôngxácthựcsẽlàmtổnhạihìnhảnhcủaReagan.Dovậy,Fordđãquyếtđịnh.ÔngxuốngphòngReaganvàolúckhoảng10giờvànóivớiThốngđốcrằngôngsẽhỗtrợReaganbằngcáchvậnđộngnhưmộtcựuTổngthốngđạidiệnchoReaganhơnlàmộtPhóTổngthống.SauđóReagankểlại:“Ôngấylàmộtquýông.Hiệngiờchúngtôivẫnlàbạnbè”.ReagannhanhchóngchọnGeorgeH.W.BushlàmứngcửviênPhóTổngthốngvàratuyênbốngayđêmđó.

Tôikhôngmongđợimộtvaitròtrongchínhquyềnmớivàkhôngchắctôimuốnđóngmộtvaitrònàođó.TạiNhàTrắng,Reagansẽcóđầynhữngcốvấntàinăngvàkinhnghiệm.Đóvừalàkhókhănvừalàmộtcơhội,tùyvàovịtríđượcnắmgiữ.Anderson,ngườiđượcbổnhiệmlàmcốvấnchoTổngthốngvềpháttriểnchínhsáchnộiđịa,thíchnóiđùarằngôngtađãđếngặpReaganvàMeese,ngườiđứngđầuỦyban chuyểnđổi, vànói: “Chúng ta cónhữngconngườiphithườngnày.Nếuchúngtakhôngsửdụnghọsớm,họsẽtấncôngchúngta”.Thayvìgiảitánnhómgiúpôngthắngcử,ReaganlậpramộtnhómcốvấngọilàBanChínhsáchKinhtếdoGeorgeShultzđứngđầuvàgồmMiltonFriedman,ArthurBurns,BillSimon,tôivàmộtvàinhàkinhtếhọclỗilạckhác.

Một trong những quan chức cấp chính phủ đầu tiên được bổ nhiệm làDavid Stockman,GiámđốcNgânsách.Reaganủnghộmứcthuếthấphơn,xâydựngquânđộivàgiảmcanthiệpcủachínhphủ.ChiếnlượctrướclễnhậmchứclàgiaochoStockmanchuẩnbịtrướckếhoạchngânsách,dovậysựcắtgiảmmạnhtaysẽđượctrìnhbàytrướcnhữngthànhviêncủanộicácmớinhưmộtviệcđãrồi.Stockmanlàmộtnghịsỹ34tuổixuấtsắcvàthamvọng,xuấtthântừvùngnôngthônMichigan,ngườithíchthúvớiviệctrởthànhnhânvậtquantrọngtrongcáiđượcgọilàCuộccáchmạngcủaReagan.Trongnhữnglờidiễnthuyết,Reaganđãsosánhviệcgiảmvaitròcủachínhphủvớiviệcápdụngkỷluậtcủangườicha:“Bạnbiếtkhông,chúngtacóthểdạyconcáivềsựtiêuphaphungphíchotớikhichúngtatắtthở.Hoặcchúngtacóthểtrịthói phung phí, đơn giản bằng cách giảm tiền tiêu vặt của chúng”. Trong văn bản củaStockman,triếtlýnàyđượcđặtbằngmộtcáitênkhủngkhiếphơn:“Bỏđóithúdữ”.

TôilàmviệcgầngũivớiStockmantrongsuốtgiaiđoạnchuyểngiaokhiôngxâydựngmộtngânsáchcứngrắnnhưnhữngchiếcđinh.TôiởđóvàođúngngàyôngtrìnhbàydựthảongânsáchvớiReagan.Tổngthốngnói:“Chỉcầnnóivớitôi,David.Chúngtađốixửvớimọingườinhưnhauphảikhông?Chúngtaphảicắtgiảmmọingườiđềunhưnhau”.StockmanđảmbảorằngôngsẽlàmnhưvậtvàReaganđãđồngý.

HộiđồngChínhsáchKinhtếđượcyêucầuhànhđộngnhanhhơntrôngđợicủamọingười.HònđátảngtrongchínhsáchcắtgiảmthuếcủaReaganlàmộtđạoluậtdoNghịsỹJackKempvàThượngnghịsỹWilliamRothđềxuất.Đạoluậtnàykêugọicắtgiảm30%cácloạithuếtrongbanămchocácdoanhnghiệpvàcánhânnhằmđưanềnkinhtếrakhỏitìnhtrạngtrìtrệđãsang đến năm thứhai. Tôi tin rằng nếu việc chi tiêu được hạn chếmột cách đáng kể nhưReaganđềnghị,vàCụcDựtrữLiênBangtiếptụckiểmsoátchặtchẽnguồncungtiềntệ,thìkếhoạchtrênsẽmanglạikếtquảtíchcực,mặcdùbảnthânnólàsựtrảgiáđắt.Đâycũnglàđiềuđượcnhữngngườicònlạitronghộiđồngkinhtếđồngthuận.

NhưngStockmanvàDonRegan,vịBộtrưởngTàichínhsaunàyvẫntỏranghingờ.Họvẫnnghingạivềviệcthâmhụtliênbangđanggiatăng,lênđến50tỷđôlamỗinăm.HọngấmngầmthuyếtphụcTổngthốngrằngôngphảidừngviệccắtgiảmthuế.Thayvàođó,họmuốnôngcốgắngthúcđẩyQuốchộicắtgiảmchitiêutrước,sauđóxemxétviệcliệucóchophépgiảmthuếhaykhông.

Bấtcứkhinàocuộcthươnglượngvềsựtrìhoãnnàyrộlên,GeorgeShultzlạitriệutậpHộiđồngCốvấnKinhtếđếnWashington.ViệcnàyxảyranămhoặcsáulầntrongnămđầutiêncủanhiệmkỳReagan.ChúngtôihọptạiPhòngRoosevelttừ9giờđến11giờsángvàsosánhđánhgiácủachúngtôivềtriểnvọngkinhtế.Khoảng11giờ,cánhcửasẽmởvàReaganbướcvào.Nhómcủachúngtôisẽbáocáotrựctiếpvớiông.Chúngtôiđãnóivớiông:“Trongbấtkỳhoàncảnh nào ông cũng không nên dừng việc giảm thuế”. Ông sẽ cười và nói đùa; Shultz vàFriedmancùngnhữngngườikháclàbạncũcủaông.ReganvàStockmanđượcphépthamdựcáccuộchọpnhưngkhôngđượcphépngồitạibànhộithảohaybỏphiếumàsẽngồidọcbêntườngvàquansát.Khônglâusaukhibuổihọpkếtthúc,Reagancàngcủngcốquyếttâmgiảmthuế.Tấtnhiên,cuốicùngQuốchộiđãchấpnhậnkếhoạchkinhtếcủaông.Mặcdùvậy,doQuốchộitránhnénhữnghạnchếchitiêucầnthiếtnênthâmhụtvẫnduytrìởmứccaovàđâychínhlàvấnđề.

Trongnămđầutiênđó,tôiđãđóngvaitròkhiêmtốntrongmộtquyếtđịnhkháccủaTổngthống:khôngcanthiệpvàoFed.Cácnhânvậtcủahaiđảng,baogồmmộtsốcốvấncaocấpcủaông,đềuthúcgiụcReaganlàmviệcđó.Vớilãisuấtởmứchaiconsốđượcthựchiệnnămthứbaliêntiếp,ngườitamuốnFedmởrộnglượngcungtiềntệ.KhôngphảiReaganlàngườicóthểralệnhchoChủtịchcủaFedlàmviệcnày.Nhưngtheolýthuyết,nếuôngđịnhchỉtríchFedcôngkhai,Volckersẽcảmthấybuộcphảilàmtheo.

Mỗikhivấnđềđượcnêura,tôithườngnóivớiTổngthống:“KhôngnêntạoáplựcđốivớiFed”.Tôiđưaramộtsốvídụ,nhưchínhsáchcủaVolckercóvẻđangđiđúnghướng–lạmphátdườngnhưđãdầnđượckiểmsoát.VídụkháclànếuNhàTrắngvàFedbấtđồng,điềuđócóthểlàmlunglayniềmtincủacácnhàđầutư,làmgiảmsựphụchồi.

VolckerkhôngtạođiềukiệndễdàngchoTổngthống.Haingườichưatừnggặpmặt.Mộtvàituầnsaukhinhậmchức,Reaganmuốngặplàmquen.ĐểtránhviệccôngkhaitriệutậpChủtịchcủaFedtớiNhàTrắng,ôngđãđềnghịgặpVolckertạiFed,nhưngsauđóVolckertrảlờirằngmộtcuộcviếngthămnhưthếlà“khôngphùhợp”.Tôithựcsựbốirối:TôikhônghiểulàmthếnàomộtcuộcviếngthămcủaTổngthốnglạicóthểgâytổnhạitínhđộclậpcủaFed.

MặcdùvậyReaganvẫnkiênđịnhvàcuốicùngVolckerđồngýgặpTổngthốngtạiBộTàichính.CâumởđầucủaTổngthốngtạibữatrưacủahọởvănphòngDonRegantrởthànhmộtphầncủahuyềnthoạiReagan.ÔngôntồnnóivớiVolcker:“Tôirấttòmò.MọingườiđanghỏirốtcuộctạisaochúngtacầnFed”.TôiđượcnghekểlạilàVolckerháhốcmồm;ôngđãphảiimlặngtrướckhitìmcáchbảovệFedmộtcáchrấtthuyếtphục.ĐiềunàyđươngnhiênlàmhàilòngReaganvàôngtrởlạibảntínhnhãnhặn.ÔngđãnóirằngĐạoluậtDựtrữliênbangphảiđượcthayđổi.Haingườisauđóhợptácâmthầmvớinhau.ReagantạochoVolckersựchechởvềmặtchínhtrịmàôngcần;bấtchấpbaonhiêungườiphànnàn,TổngthốngkhôngbaogiờchỉtríchFed.VàmặcdùVolckerthuộcĐảngDânchủ,nhưngkhinhiệmkỳcủaôngkếtthúcnăm1983,Reaganđãtáibổnhiệmông.

CUỐINĂM1981,Reaganđềnghịtôichỉđạogiảiquyếtmộtvấnđềrấthócbúađãtồntạinhiềunămnay:ngânsáchchochươngtrìnhAnsinhxãhộiđangcạn.DướinhiệmkỳNixon,khichươngtrìnhnàyđượcđánhgiálàcóquánhiềunguồndựtrữ,Quốchộiđãđimộtnướccờsailàgắntiềntrợcấpvớimứclạmphát.Khilạmphátlêncaotrongnhữngnăm1970,chiphívềansinhxãhộichomọingườicũngtănglên.Dođó,hệthốngnàyđanggặpkhókhăntàichínhvàcần200tỷđôlabổsungvàonăm1983đểgiữchonótiếptụchoạtđộng.Triểnvọngdàihạnthậmchícònxấuhơn.

ReagantránhnéthảoluậnbấtkỳchitiếtnàovềchươngtrìnhAnsinhxãhộitrongsuốtcuộcvậnđộngcủaông–khinhậnđượccáccâuhỏiđưara,ôngchỉđơngiảncamkếtsẽbảovệhệthốngnày.Rõràng,AnsinhxãhộithựcsựlàràocảnthứbatrongchínhtrịMỹ.Khôngcóvấn

đềgìgâytranhluậnhơncảicáchAnsinhxãhội:mọingườiđềuhiểuđiềuđó,dùbạncócheđậybằngcáchnào,vàgiảiphápcuốicùnglàhoặctăngthuếhoặccắtgiảmtrợcấpcủamộtbộphậncửtrilớnvàquyềnlực,hoặccảhai.

Songvấnđềđãtrởnênnghiêmtrọngvàlãnhđạocủacảhaiđảnghiểurằngcầnphảilàmđiềugìđóhoặcđốimặtvớikhảnăngkhôngthểthanhtoánhóađơncho36triệungườiMỹvềhưuvàtàntật.Chúngtôiđànhphảichờđợi.BướcđầutrongtàikhóađầutiêncủaReaganlàđềnghịcắtgiảm2,3tỷđôlatrongchitiêuAnsinhxãhội.Điềunàyđãgâyracơnbãophảnđốibuộcôngphảirútlại.Bathángsauôngđưalạiđềnghịmạnhhơn,vớikhoảncắtgiảm46tỷđôlatrợcấptrongnămnăm.Rõràng,hyvọngduynhất làcầncómộtsựthỏahiệpcủacảhaiđảng.Vìvậy,ỦybanGreenspanđãrađời.

Tấtnhiên,cácỦybanhầunhưkhôngthểlàmđượcgì.NhưngJimBaker,kiếntrúcsưcủaỦybannày,đãtintưởngmạnhmẽrằngcóthểbuộcchínhphủphảihoạtđộng.ỦybandoôngdựnglênđãthểhiệntrìnhđộbậcthầytrongcáchthứctổchứccôngviệctạiWashington.ĐâylàmộtnhómtừcảhaiđảngvớinămthànhviêndoNhàTrắnglựachọn,nămthànhviênlãnhtụđasốởThượngviệnvànămthànhviêndoChủtịchHạviệnchọn.Thựctếmỗiủyviênđềulànhữngngôisaotronglĩnhvựccủahọ.CónhữngthànhviênquantrọngcủaQuốchộinhưBobDole,ChủtịchỦybanTàichínhThượngviện;PatMoynihan,thượngnghịsỹđộclậpxuấtsắctừNewYork;vàClaudePepper,nghịsỹthẳngthắn81tuổiđếntừFloridađạidiệnnhữngcôngdânlớntuổi.LaneKirkland,ngườiđứngđầuAFL-CIOlàmộtthànhviênvàsautrởthànhbạnthân; cũngnhưvậyAlexanderTrowbridge, ngườiđứngđầuHiệphội quốc giaCácnhà sảnxuất.ChủtịchHạviệnTipO’NeillbổnhiệmđảngviênDânchủsánggiá–BobBall,ngườiđãđiềuhànhCụcAnsinhxãhộichocựuTổngthốngJohnson.VàTổngthốngbổnhiệmtôilàmChủtịch.

Tôisẽkhôngđisâuvàonhữngphứctạpvềnhânkhẩuhọcvàtàichínhmàchúngtôiđãkhắcphục,haynhữngphiêntranhluậnvànghetrìnhbàyvềchínhsáchđãngốnmấthơnmộtnăm.TôiđiềuhànhỦybantheotinhthầnlàJimBakerđãhìnhdung,nhằmđạtđượcmộtthỏahiệphiệuquảtừhaiđảng.Chúngtôiđãthựchiệnbốnbướcquantrọngđểkhởiđộnglạivấnđềnày,tôisẽđềcậplạibốnbướcnàybởitôiđãsửdụngcáchìnhtháikhácnhaucủachúngkểtừđó.

Đầutiênlàgiớihạnvấnđề.TrongtrườnghợpnàycónghĩalàkhôngbànvấnđềtàitrợtrongtươnglaichochươngtrìnhChămsócytế-trongkhivềmặtkỹthuậtđólàmộtphầncủahệthốngAnsinhxãhội.Chămsócytếlàmộtvấnđềcònphứctạphơnnhiều.Việccốgắnggiải

quyếtcảhainghĩalàchúngtôisẽkhônglàmđượcgì.

Thứhailàthuyếtphụcmọingườinhấttrígiảiquyếtvấnđềtrêncơsởcáctínhtoánđạisố.NhưsaunàyPatMoynihancóđềcập:“Bạncóquyềnđốivớicácýkiếncủamìnhnhưngkhôngcóquyềnđốivớicácthôngtincủabạn”.Trongkhirõràngthâmhụtdàihạnlàsựthật,cácthànhviêncủaỦybankhôngcònkhảnăngthuyếtphục.Họđãbuộcphảiủnghộviệccắtgiảmtrợcấpvà/hoặcủnghộviệctăngthu.ViệctrởlạitáchtráchnhiệmcungcấptàichínhchoAnsinhxãhộikhỏi“tổngdoanhthu”củachínhquyền liênbangđãbịPeppercứngrắnbácbỏtrướcđó;ônglolắngrằngđiềunàysẽkhiếnAnsinhxãhộitrởthànhmộtchươngtrìnhphúclợi.

ChiếnthuậtsángsuốtthứbalàýtưởngcủaBaker.Ônglậpluận:Nếuchúngtôimuốnthỏahiệpthànhcôngthìphảiđưamọingườicùngthamgia.ChúngtôicầnphảikéocảReaganvàO’Neillthamgiacôngviệc.ViệccủaBobBalllàthôngtinchoO’NeillvàviệccủatôicùngBakerlàthôngbáovớiTổngthống.

Độngtháithứtưlànhấttrígiữacácủyviênrằngmộtkhiđạtđượcthỏahiệp,chúngtôiphảigiữvữnglậptrườngchốnglạibấtkỳsựsửađổinàodohaiđảngápđặt.Sauđó,tôithôngbáovớicácphóngviên:“Nếubạnlấycácthanhrakhỏimộtbóthìbạnsẽmấtsựđồngthuậnvàtoànbộthỏathuậnsẽbắtđầutanrã”.Tháng1/1983,chúngtôixuấtbảnbáocáocủamình;đólàthờigianđểtrìnhbàycácđềxuấtcảicáchlênQuốchội,Ballvàtôiquyếtđịnhcùngtrìnhbày.BấtcứkhinàođảngviênCộnghòađặtcâuhỏi,tôisẽtrảlời.VàkhiđảngviênDânchủhỏi,ôngsẽtrảlời.Đólàđiềuchúngtôiđãcốgắngthựchiệnmặcdùcácthượngnghịsỹđãkhônghợptáchoàntoàn.

MặcdùỦybancủachúngtôigồmđadạngthànhphầnsongchúngtôiđãtìmđượccáchđểnhấttrí.ĐiềugiúpđoànkếtnhữngnhânvậtnhưClaudePeppervàngườiđứngđầucácnhàsảnxuấtlàmốiquantâmchungcủachúngtôiđốivớiviệcchiasẻgánhnặng.ĐiềukhoảnsửađổiAnsinhxãhộimàReagancuốicùngđãkýthànhluậtnăm1983đãchiasẻnỗiđauchotấtcảmọingười.Giớichủphảiápdụngmứctăngthêmtrongthuếlương;ngườilaođộngcũngphảiđốimặtvớicácmứcthuếcaohơnvàtrongmộtsốtrườnghợp,phảichấpnhậnlùithờiđiểmnhậntrợcấp;nhữngngườivềhưuphảichấpnhậnviệchoãntăngchiphísinhhoạtvànhữngngườivềhưugiàucóbắtđầuchịuđánhthuếtrợcấp.Nhưngnhờthựchiệnnhữngviệcnày,chúngtôiđãthànhcôngtrongviệctàitrợAnsinhxãhộitronggiaiđoạnkếhoạch75năm,điều bình thường đối với các chương trình bảo hiểm xã hội. Moynihan với tài hùng biện

thườngcóđãtuyênbố:“Tôicócảmgiácmạnhmẽrằngtấtcảchúngtađãchiếnthắng.ĐiềukhiếnchúngtachiếnthắnglàquyếttâmvượtlênmộtnỗisợhãikinhkhủngtrênđấtnướcnàyrằnghệthốngAnsinhxãhộilàmộtsựlừagạt”.

KHITẤTCẢnhữngđiềunàychưalộrõvàonăm1983,mộtngàynọ,tôiđangởtrongvănphòngtạiNewYork,mảimêsuynghĩvềnhữngđềánnhânkhẩuhọcthìđiệnthoạireo.ĐólàAndreaMitchell,mộtphóngviêncủaNBC.Cônói:“TôicómộtsốcâuhỏivềnhữngđềxuấtngânsáchcủaTổngthống”.CôgiảithíchrằngcôđangcốgắngtìmhiểuxemliệuchínhsáchtàichínhgầnđâycủachínhquyềnReagancóđángtincậykhông,vànóirằngDavidGergen,trợlýphụtráchtruyềnthôngcủaNhàTrắngđãgiớithiệutôi.CôkểvớitôirằngGergenđãnói:“Nếucôthựcsựmuốnhiểuvềkinhtế,tạisaokhônggọichoAlanGreenspan?Ôngấybiếtrõhơnaihết”.

Tôitrảlời:“Tôicượclàcôđãnóiđiềuđóvớitấtcảcácnhàkinhtếhọc.Nhưngtôiđồngý,chúngtahãynóichuyện”.TôiđãnóichuyệnvớiAndreatrênbảntincủaNBC.CôlàmộtphóngviênphụtráchNhàTrắng.Tôinghĩcôlàngườinóinăngrõràngvàcóâmsắcrấthay.Tôicũngphảinóithêmrằngcôlàmộtphụnữưanhìn.

Hômđóchúngtôiđãnóichuyện,sauđóthêmvàilầnkhácnữa.Tôiđãtrởthànhmộtnguồntinthườngxuyêncủacô.Tronghainămtiếptheo,Andrealuôngọiđiệnmỗikhitrongcôngviệccủacôcóvấnđềlớnliênquanđếnkinhtế.Tôithíchcáchcôxửlýtưliệutrêntruyềnhình.Ngaycảkhicácvấnđềquáphứctạp,khócóthểtrìnhbàyvớitoànbộchitiếtkỹthuậtcủachúng,thìcôcũngsẽtìmthấyđiểmmấuchốtcủacâuchuyện.Côlàngườiluônchínhxácđốivớicácthôngtin.

Năm1984AndreađềnghịliệutôicóthểcùngcôđếndựBữatốidànhchocácphóngviênNhàTrắngkhông.Đólàmộtsựkiệnmàcácphóngviênmờinhữngngườicungcấpthôngtinchohọ.TôiphảinóivớicôrằngtôiđãcóhẹnvớiBarbaraWalters.Nhưngtôinóithêm:“CôđãbaogiờtớiNewYorkchưa?Chúngtacóthểăntối”.

Sauđókhoảngtámthángchúngtôimớiliênlạc–đólànămbầucử,AndreacựckỳbậnrộngtrongsuốtthángMườimột,khiReaganđánhbạiMondale.Cuốicùngkỳnghỉcũngtới.Chúngtôilênlịchhẹn,tôiđặtbànởLePérigod,nhàhàngưathíchnhấtcủatôiởNewYorkvàongày

28/12.ĐólàmộtđêmtuyếtrơivàAndreatớimuộn,trôngrấtxinhđẹpdùtóchơirốisaumộtngàyđưatinvàcốgắngbắtxetaxidướitrờituyết.

Đêmđótôipháthiệnracôcũngtừnglàmộtnhạccônggiốngtôi;côthíchchơivĩcầmtrongDànnhạcgiaohưởngWestchester.Chúngtôithíchcùngmộtloạinhạc–bộsưutậpđĩacủacôgầngiốngcủatôi.Côthíchbóngrổ.Nhưngchủyếuchúngtôichiasẻquantâmlớnđốivớicácvấnđềhiệntại–chiếnlược,chínhtrị,quânsự,ngoạigiao.Khôngvấnđềnàocóthểnóingắngọn.

Cóthểđâykhôngphảiýtưởngcủabấtkỳaivềcâuchuyệntrongbuổihẹnđầutiênnhưngtạinhàhàng,chúngtôiđãkếtthúcthảoluậnchủnghĩađộcquyền.Tôinóivớicôrằngtôiđãviếtmộtbàiluậnvềchủđềnàyvàmờicôtớicănhộcủatôiđểđọc.Đếngiờcôấyvẫncòntrêuchọctôivềđiềunàyvànói:“Sao,anhkhôngcóbảnkhắcnàosao?”Dùvậy,chúngtôivẫnđếncănhộcủatôivàtôichocôxembàiluậntôiđãviếtchoAynRandvềchốngđộcquyền.Côđãđọcnóvàchúngtôithảoluận.Đếnbâygiờcôtựchorằngtôiđãthửcô.Nhưngkhôngphải,tôichỉlàmmọiviệcmàtôinghĩrađểgiữcôlại.

TrongphầnlớnnhiệmkỳthứhaicủaReagan,AndrealàlýdochínhđểtôirờiWashington.TôigiữliênlạcvớinhữngngườitrongchínhquyềnnhưngtrọngtâmcủatôivẫnlàkinhdoanhvàthếgiớikinhtếhọcởNewYork.Khikinhtếdoanhnghiệppháttriểnthànhmộtnghề,tôiđãthamgiarấtsâuvàonhữngtổchứccủanó.TôilàmChủtịchHiệphộiquốcgiaCácnhàkinhtếdoanhnghiệpvàChủtịchcủaHộithảoCácnhàkinhtếdoanhnghiệp,vàđượcđềcửlàmChủtịchCâulạcbộKinhtếcủaNewYork,trongthếgiớitàichínhvàdoanhnghiệp,tổchứcnàytươngđươngvớiỦybanChínhsáchđốingoại.

BảnthânCôngtyTownsend-Greenspancũngđãthayđổi.CáchãngkinhtếlớnnhưDIRvàWhartonEconometricsđãlớnmạnhvàtrởthànhcáccôngtycungcấpcácsốliệucơbảnchonhữngngười lậpkếhoạchkinhdoanh.Việc lậpmôhìnhmáy tínhbắtđầu lan rộnghơnvànhiềucôngtycónhàkinhtếriêngcủahọ.Tôiđãthửnghiệmviệcđadạnghóađầutưvàtưvấnquỹhưutrí,mặcdùnhữngviệcđầucơnàykiếmratiềnsongchúngcũngkhôngcólợibằngtưvấndoanhnghiệp.Cónhiềudựánđòihỏithêmnhânviên,đồngnghĩavớiviệctôiphảidànhthêmnhiềuthờigianđểquảnlýviệckinhdoanh.

Cuốicùngtôiđãkếtluậnrằngsựnghiệptốtnhấtlàtậptrungtuyệtđốivàothứtôilàmhiệuquảnhất:giảiquyếtnhữngcâuđốphântíchthúvịchonhữngkháchhàngthạođờicầncâutrả

lờivàcóthểtrảmứcphícao.DovậytrongnửacuốicủanhiệmkỳReagan,tôiđãlênkếhoạchquaylạiTownsend-Greenspan.Nhưngtrướckhitôicóthểthựchiệnnhữngkếhoạchđóvàotháng3/1987,tôiđãnhậnđượcđiệnthoạitừJimBaker.BakerlúcđólàBộtrưởngTàichính–saubốnnămdàilàmChánhvănphòngNhàTrắng,ôngđãcósựhoánđổicôngviệcbấtthường,đổivịtríchoDonReganvàonăm1985.JimvàtôitừnglànhữngngườibạntừthờiFord,vàtôiđãgiúpôngchuẩnbịchobuổiđiềutrầntạiThượngviệnvàomùaxuânnămđóđểthôngquavịtríBộtrưởngTàichính.ÔngpháitrợlýgọichotôivàđềnghịtôiđếngặpôngtạinhàriêngởWashington.Điềunàykhiếntôithấykhácthường–tạisaokhônggặpởvănphòngcủaông?Nhưngtôiđãđồngý.

SánghômsaumộttàixếtừWashingtonđếnđưatôitớingôinhàcũxinhxắnkiểuthuộcđịaAnhcủaBakernằmtrênkhoảngđấtrấtđẹptrênđườngFoxhall.TôiđãngạcnhiênkhithấychờtôikhôngchỉcóJimmàcòncóHowardBaker,ChánhvănphòngcủaTổngthốngReagan.

Howard đi thẳng vào câu chuyện. “Paul Volcker có thể sẽ thôi việc vàomùa hè này khinhiệmkỳcủaôngtakếtthúc”.Ôngtabắtđầuđềnghị:“Chúngtôikhôngcóquyềnmờiôngnhậnvịtríđónhưngchúngtôimuốnbiếtnếuđượcmời,ôngcóchấpnhậnvịtríđókhông?”

Trongphútchốc,tôikhôngtrảlờingaycâuhỏinàyđược.Vàinămtrướcđó,tôichưabaogiờnghĩmìnhcó thể làmộtChủtịchFedtiềmnăng.Năm1983,khinhiệmkỳđầutiêncủaVolckerkếtthúc,tôihếtsứcngạcnhiênkhimộttrongnhữngcôngtycủaPhốWalltiếnhànhthămdòýkiếnvềviệcaicókhảnăngthaythếVolckernếuôngtanghỉ.Kếtquảlàtêntôiđượcđặtlênhàngđầutrongdanhsách.

DùthânthiếtvớiArthurBurnsnhưngFedvẫnluônlàmộthộpđenđốivớitôi.Chứngkiếnôngchiếnđấutrongcôngviệc,tôiluôncảmthấymìnhkhôngcóđủkhảnăngthựchiệnnhiệmvụnày;việcđềralãisuấtchotoànbộnềnkinhtếdườngnhưđòihỏirấtnhiềuđiềumàtôichưabiết.Côngviệcnàydườngnhưrấtvôhình.Đâylàloạicôngviệcrấtdễsaisót,ngaycảkhibạncóđủtrithức.DựbáomộtnềnkinhtếphứctạpnhưnềnkinhtếMỹkhôngthểđạtđượcxácsuất9/10.Bạnsẽrấtmaymắnnếudựđoánthànhcông60/40.Tuynhiên,tháchthứcđóquácuốnhútđếnnỗikhôngthểtừchốiđược.TôiđãnóivớianhemnhàBakerslànếuđượcđềcửvàocôngviệcđó,tôisẽchấpnhận.

Tôicórấtnhiềuthờigianhồihộp.Tronghaithángsau,JimBakerđiệnthoạivànóinhữngnộidungnhư:“Vấnđềnàyvẫnđangđượcthảoluận”hay“Volckerđangsuynghĩliệuanhtacó

muốntiếptụcởlạihaykhông”.Tôicảmthấyrấthứngthúvớikhảnăngđảmnhậnvịtrínàyvàcảmthấykhôngantâm.MãiđếnkhidiễnraNgàyTưởngniệmthìBakermớigọiđiệnvànói:“Paulđãquyếtđịnhrađi”.Bakerhỏitôicócònquantâmkhôngvàtôinóicó.Ôngtanói:“ÔngsẽnhậnđượcđiệnthoạicủaTổngthốngtrongvàingàytới”.

Haingàysau,khi tôiđangởphòngkhámchỉnhhìnhthìngườiy tábướcvàovànóiNhàTrắngđanggọiđiệnthoạichotôi.Trướcđóđãphảimấtvàiphútmớithôngdâyvìnhânviêntiếptântưởngđólàmộttròđùa.Họđểtôisửdụngvănphòngriêngcủabácsỹđểnhậnđiệnthoại.Tôi cầmđiện thoại vànghegiọngnóiquen thuộcvànhẹnhàng.RonaldReagannói:“Alan,tôimuốnanhlàChủtịchcủaFed”.

TôinóivớiTổngthốnglàtôilấylàmvinhdựđượclàmcôngviệcđó.Sauđóchúngtôitánchuyệnmộtchút.TôicảmơnTổngthốngvàkếtthúccâuchuyện.

Saukhitôiquaytrởlạiphòngkhám,côytácóvẻrấtlolắng.Côhỏi:“Ôngkhôngsaochứ,cóvẻnhưôngđãnhậnđượctinxấu”.

CHƯƠNGNĂM

NGÀYTHỨHAIĐENTỐI

Trongnhiềuthậpniênqua,tôiđãtheodõinềnkinhtếhàngngàyvàđãthămFedhàngchụclần.Mặcdùvậy,khiđượcbổnhiệmlàmChủtịch,tôibiếttôiphảihọchỏirấtnhiều.Điềunàyđược khẳng định ngay từ phút đầu tôi bước vào cửa. Người đầu tiên chào tôi là DennisBuckley,mộtnhânviênanninh,ngườiđãlàmviệccùngtôitrongsuốtnhiệmkỳ.Anhtagọitôilà:“ÔngChủtịch”.

Khôngsuynghĩ,tôinói:“Đừngngớngẩnnhưvậychứ.MọingườigọitôilàAlan”.

AnhnhẹnhànggiảithíchlàgọichủtịchbằngtênriêngkhôngphảilàvănhóacủaFed.

Dođó,AlantrởthànhÔngChủtịch.

Tiếptheo,tôiđượcbiếtcácthànhviêncủaFedđãchuẩnbịmộtloạtbuổigiớithiệuchitiết,đượcgọi là“hội thảomộtngười”,dànhchotôivới tưcách làhọcviên.Điềuđócónghĩa làtrongmườingàytới,cácquanchứccaocấpcủaFedsẽtậptrungởphònghộithảotầngbốncủaFedđểdạytôicôngviệccủaFed.TôiđượchọcvềcácđiềukhoảntrongĐạoluậtDựtrữLiênbangmàtôichưatừngbiếtlàđãtồntạivàgiờđâytôiphảichịutráchnhiệmvềnó.CácthànhviêncủaFedđãdạychotôinhữngbíquyếtvềquyđịnhngânhàng.ĐãtùnglàgiámđốccủacảJPMorganvàBowerySavings,tôicảmthấyngạcnhiênlàtôiđãchưatừngbiếtvềnhữngbíquyếtđó.Tấtnhiên,Fedcócácchuyêngiaởmọilĩnhvựckinhtếtrongnướcvàquốctếvàcókhảnăngtìmkiếmthôngtintừmọinơi–mộtđặcquyềnvềtiếpcậnthôngtinmàtôirấthàohứngkhaithác.

Mặcdùtrướcđóđãtừnggiữchứcvụgiámđốcmộttậpđoàn,nhưngkhiđượcbầulàChủtịchBanThốngđốccủaHệthốngDựtrữLiênbang(FRS)thìđólầnđầutiêntôiđiềuhànhmộtcơquanvớiquymôlớnđếnthế.NgàynaynhânviêncủaBanThốngđốcFRSlêntớiconsốkhoảng2.000ngườivàngânsáchhàngnămlà300triệuđôla.ThậtmaymắnlàphầnviệccủatôikhôngbaogồmcôngtácđiềuhànhhoạtđộngcủaFRS.Theothônglệtừlâuđời,mộtthànhviêncủaBanThốngđốcsẽđượcbầulàmThốngđốcphụtráchhànhchính,cónhiệmvụgiámsátcáccôngviệcdiễnrahàngngàytạiFRS.BanThốngđốccũngcửgiámđốcphụtráchquản

lý,phụtráchtoànbộnhânviêncủaFRS.NhờsựphâncấpnàymàChủtịchchỉphảigiảiquyếtnhữngvấnđềbấtthườngnảysinhhoặcnhữngvấnđềquantâmchungcủaQuốchộihayngườidân;chẳnghạnnhưnhữngtháchthứclớnnảysinhkhinângcấphệthốngthanhtoánquốctếđểchuẩnbịchothờiđiểmchuyểngiaothiênniênkỷ.CònlạithìcôngviệccủaChủtịchFRS–đúngnhưnhữnggìtôiluônmongchờ-làtậptrunghoàntoànvàođiềuhànhnềnkinhtế.

ThựcquyềncủamộtChủtịchFedkhônglớnnhưtênchứcdanhcủanó.Theoquyđịnh,ChủtịchchỉlàngườilậpvàđiềuhànhchươngtrìnhcáccuộchọpcủaBanThốngđốc.CácvấnđềđưaratrongcuộchọpcủaBanThốngđốcđềuđượcthôngquabằnghìnhthứcđasốphiếu;vàdùcógiữchứcChủtịch,tôicũngchỉđượcbỏmộtphiếugiốngnhưtấtcảsáuthànhviêncònlạicủaBan.Thêmnữa,làChủtịchBanThốngđốckhôngcónghĩalàtôimặcnhiênđượcđảmnhậnchứcChủtịchỦybanThịtrườngmởLiênbang(FOMC)–cơquanquyềnlựcnhấtkiểmsoátlãisuấtcơbản,côngcụchínhtrongchínhsáchtiềntệcủaMỹ.CơcấucủaFOMCgồmbảythànhviêncủaBanThốngđốcvàmườihaichủtịchcủamườihaingânhàngdựtrữliênbang;Ủybannàycũngđưaraquyếtđịnhdựatrênhìnhthứcbỏphiếu.Tuynhiên,mỗilầnchỉcómườihaingườiđượcbỏphiếu,baogồmbảythốngđốccủaBanThốngđốcvànămchủtịchcủacácngânhàngdựtrữliênbang.TheotruyềnthốngthìchủtịchcủaBanThốngđốccũngđồngthờilàChủtịchcủaFOMCnhưngchứcdanhnàyđượccácthànhviêncủaBanThốngđốcbầulạimỗinăm.Mỗilầnnhưvậyhọcóquyềnbỏphiếuchobấtkỳngườinàokhácmàhọmuốn.Dùđoánđượclàmìnhsẽgiànhđượcđasốphiếunhưngtôiluônýthứcđượcrằngchỉcầnmột“cuộcnổiloạn”của sáu thành viên còn lại trong Ban Thống đốc thì tôi sẽ chẳng còn lại gì, ngoài việc lênchươngtrìnhchocáccuộchọpcủaBanThốngđốc.

TôinhanhchóngtìmgặpDonKohn,thưkýcủaFOMC,nhờanhấygiảithíchcặnkẽtấtcảcácnghithứccủamộtbuổihọp.(TrongsuốtmườitámnămlàmviệctạiFed,Donluôntỏra làngườicốvấnchínhsáchđắc lựcnhất.Hiệnanhnắmgiữvị tríPhóChủtịchcủaBanThốngđốc).CáccuộchọpcủaFOMClàbímậtnênbanđầutôichưahìnhdungđượcchươngtrìnhchuẩnchomộtcuộchọpthìnhưthếnào:thờigianbiểu,ailàngườiphátbiểutrước,aiphảichiềutheoýkiếncủaai,cáchthứctiếnhànhbỏphiếurasao…Ngoàira,tôicòncầnphảilàmquenđểhiểuvàsửdụngbiệtngữriêngdùngtrongFOMC.ChẳnghạnnhưkhiFOMCmuốntraoquyềnchoChủtịchỦybanvớikỳvọngChủtịchsẽđạtđượclãisuấtcơbảncầnthiếttrướckhidiễnracuộchọpđịnhkỳtiếptheothìthayvìnói:“Anhcóthểnânglãisuấtcơbảnnếuthấycầnthiết”thìngườitabỏphiếuđểsauđóđưara“chỉthịkhôngcânxứngtheohướngthắtchặt”.Theokếhoạch,tôiđượcphânđiềuhànhmộttrongnhữngcuộchọpdiễnratuầntớivàongày18/8,vìthếtôiđãcốgắngtraudồikiếnthức.Andreavẫncòncườitôimỗikhinhắcđếnlầntôi

tớinhàcôấyvàocuốituần,cuộnmìnhthulunghiềnngẫmCácQuyđịnhcủaRobert.

TôithấycầnthiếtphảibắttayngayvàoviệcbởivìtôibiếtFedsẽsớmphảiđốimặtvớinhữngquyếtđịnhlớnlao.ChínhsáchthúcđẩytăngtrưởngcủaReaganđãbướcsangnămthứtư.Nềnkinhtếvẫnđangtăngtrưởngtốtnhưngcũngbộclộnhữngdấuhiệurõnétcủasựbấtổn.Kểtừđầunăm,khichỉsốcôngnghiệpDowJoneslầnđầutiêntăngđạtmức2.000điểm–đồngnghĩavớiviệcthịtrườngchứngkhoántăngtrưởng40%thìnaychỉsốnàyđứngởmứchơn2.700điểmvàPhốWallđangxuấthiệntìnhtrạngđầucơ.Tìnhtrạngtươngtựcũngxảyravớingànhthươngmạivàbấtđộngsản.

Trongkhiđó,cácchỉsốkinhtế lạikhônghềkhảquanchútnào.SiêulạmphátdướithờiReaganđãlàmchokhoảnnợcủachínhphủtănggầngấpba.KhiReaganmớinhậmchức,consốnàylàkhoảnghơn700tỷđôla.Nhưngđếncuốinămtàichính1988thìnóđãtrởthànhkhoảnnợhơn2.000tỷđôla.ĐồngđôlaMỹbịrớtgiá,ngườidânlongạirằngMỹsẽđánhmấtlợithếcạnhtranh.CácphươngtiệntruyềnthôngliêntụcđưaracáclờicảnhbáovềnguycơđedọatừnềnkinhtếNhậtBảnđangkhôngngừnglớnmạnh.Năm1986,chỉsốgiátiêudùngchỉtăngcó1,9%;nhưngđếnkhitôibắtđầulàmởFedthìconsốnàyđãtănggầngấpđôi.Mặcdùtỷlệlạmphát3,6%cònlâumớiđạttớimứclạmphátkinhhoànghaiconsốxảyravàothậpniên70nhưngchắcchắnlàmộtkhilạmpháttăngthìnósẽtăngrấtnhanh.ChúngtôiđangcónguycơđánhmấttấtcảnhữngthànhtựuđãphảirấtkhókhănvàtốnkémđểcóđượcdướithờicủaPaulVolcker.

Dĩnhiênđâyđều lànhữngvấnđềkinh tếvĩmômàmộtmìnhFedkhông thểgiảiquyếtđược.Nhưngnếuchỉngồiimmàkhônglàmgìcảthìcòntồitệhơn.Tạithờiđiểmđó,tôinghĩrằngtănglãisuấtsẽlàmộtbướcđikhônngoan.NhưngđãbanămnayFedchưamộtlầntănglãisuất.Vìthế,quyếtđịnhtănglãisuấtlúcnàysẽtrởthànhmộtsựkiệnlớnvìnhưthườnglệ,bấtkỳquyếtđịnhthayđổinàodoFedđưarađềucóthểlàmrungchuyểnthịtrường.Nguycơkhitiếnhànhcácbiệnphápthắtchặtnềnkinhtếtronglúcthịtrườngchứngkhoánđangsôisụclàrấtrõràng.Nócóthểlàmnổtungniềmtincủacácnhàđầutưvốnđangnhưbongbóngxàphòng.Vànếucácbiệnphápnàyđủmạnh,gâyratâmlýlongạitrongdânchúngthìnócóthểkhiếnnềnkinhtếsuyyếunghiêmtrọng.

Tôihiểurằngchodùtôi luôntỏtháiđộthânthiệnvớihầuhếtcácthànhviêncủaFOMCnhưngvẫnphảiýthứcđượcrằngvớimộtchủtịchmớinhậmchứcchưađầymộttuầnnhưtôithìkhôngnênthamvọngthuđượcsựđồngthuậncủatấtcảcácthànhviênchoquyếtđịnh

tănglãisuấtđầymạohiểm.Vìthếtạicuộchọp,tôiđãkhôngđưarađềxuấttănglãisuấtmàchỉngồiyênlắngngheýkiếncủacácthànhviênkháctrongỦyban.MườitámthànhviêncủaỦybanđều lànhữngnhàkinh tếhaynhữnggiámđốcngânhàng trungươngdạndàykinhnghiệm,cùngtỏrõsựquantâmkhingồilạivớinhau,cùngsosánhcânnhắccáccôngcụđịnhgiánềnkinhtế.GerryCorrigan,vịChủtịchvốnnổitiếngcộccằncủaFedNewYorkyêucầucầnphảitănglãisuất.BobParry,ChủtịchFedSanFranciscothìđưabảnbáocáochothấykinhtếSanFranciscotrànđầylạcquanvớiđàtăngtrưởngtốt,ngườidânđượcđảmbảocôngănviệclàm–đềulànhữnglýdokhiếnngườitaphảihoàinghivềkhảnăngxảyralạmphát.SiKeehn,ChủtịchFedChicagocũngđồngquanđiểmvớiBobParrykhitrìnhbàytìnhhìnhhoạtđộnghếtcôngsuấtcủacácnhàmáyởvùngTrungTâycũngnhưtriểnvọngtươisángcủangànhnôngnghiệp.TomMelzercủaFedSt.Louisthìdẫnchứngcácnhàmáygiàytrongquậnđangvậnhành100%côngsuất.BobForestalcủaFedAtlantathìkểchuyệnnhânviêncủaôngđãngạcnhiênthếnàotrướctỷlệviệclàmrấtcao,bấtchấpthựctếlàcácngànhcôngnghiệpphíaNamđangrơivàokhủnghoảng.CảmnhậncủatôilúcđólàmọingườiravềđềubịthuyếtphụcrằngFedcầnthiếtphảitănglãisuất.

Haituầnsaucuộchọpđầutiên,cuộchọptiếptheocủaBanThốngđốcvàongày4/9làcơhộithứhaiđểđưaraquyếtđịnhtăngtỷlệlãisuất.BanThốngđốccũngnắmquyềnkiểmsoátmộtcôngcụđònbẩykháctrongchínhsáchtiềntệlàlãisuấtchiếtkhấu–khoảnvaycủaNgânhàngTrungươngdànhchocácngânhàngthươngmại.Lãisuấtchiếtkhấuthườngbiếnthiêntheolãisuấtcơbản.MấyngàyliềntrướckhidiễnracuộchọptiếptheocủaBanThốngđốc,tôiphảiđiđilạilạikhắpphònglàmviệccủacácthànhviênBanThốngđốc,cốgắngtìmgặpđểtranhthủsựđồngthuậncủahọ.Lúccuộchọpdiễnra,mọingườinhanhchóngchuyểnquaphầnbiểuquyết.Kếtquảlà100%sốphiếubầutánthànhtănglãisuấttừ5,5%lên6%.

Đểgiảmmứclạmphát,chúngtôibuộcphảigiảmtốcđộtăngtrưởngkinhtếbằngcáchtăngchiphívaytiền.Khôngthểnóitrướcthịtrườngsẽphảnứngtiêucựcrasaovớiquyếtđịnhnày,nhất làkhi cácnhàđầu tưđang tìmcáchđầucơ.Tôiđãkhông thểcải thiện tìnhhìnhnhưngtôinhớđếnmộtbảnbáocáocủacácnhàvậtlýởAlamogordokhilầnđầutiênchonổbomhạtnhânmàtôiđãđọc.Khiđótôiđãtựhỏimìnhrằng:“Liệuquảbomcónổ?Liệucónhưmongđợicủamọingười?Liệuchuỗiphảnứnghóahọckhichokíchhoạtquảbomcóvượtngoàitầmkiểmsoátvànhấncảtráiđấtchìmtronglửa?”Kếtthúccuộchọp,tôiphảibaytớiNewYorkđểcuối tuần lạiphảibayquaThụySỹ thamdựcuộchọpcácchủ tịchngânhàngtrungươngmườinướccôngnghiệppháttriểnnhấtthếgiới.ĐâylàlầnđầutiêntôithamdựvớitưcáchlàđạidiệncủaMỹ.KỳvọngcủaFedtạicuộchọplầnnàylàcácthịtrườngchính,

baogồmchứngkhoán,hợpđồngtươnglai,tiềntệ,tráiphiếu,hànghóagiaonhậnsausẽcónhữngbướcchuyểnlớn,nhờđócóthểhạnhiệtthịtrườngcổphiếuvàgiatănggiátrịđồngđôla.TrongthờigianhọpởThụySỹ,tôiliêntụcgọiđiệnvềvănphòngđểtheodõiphảnứngcủacácthịtrường.

TheosauquyếtđịnhtănglãisuấtcủaFed,cácngânhàngcũngđồngloạtnânglãisuấtchovaybanđầu,giácổphiếutụtdốc.Cònthịtrườngtàichínhthếgiớithìđúngnhưchúngtôidựđoán,đãnhậnthấycácbiệnphápmàFedthựcthinhằmchặnđứnglạmphát.Vàingàysau,tờThờibáoNewYorkcómộtbàibáomànhanđềcủanóđãphảnánhđượctácđộngrõrệtnhấtcủachínhsáchcủaFedlênthịtrườngtàichính:“ChứngkhoánPhốWalltăngđếnmứckỷlục–Tâmlýlolắngcủacácnhàđầutư”.ChođếnkhinhậnđượctinnhắncủaPaulVolcker,tôimớichophépmìnhthởphàonhẹnhõm.Ôngấybiếtchínhxácnhữnggìtôiđãphảitrảiquavàđãnhắntinchúcmừngtôi:“Chúcmừngông!GiờôngđãtrởthànhmộtChủtịchngânhàngtrungươngđíchthực”.

Đãcógiâyphúttôinghĩrằngmọikhókhănthếlàđãqua.Nhưngthựctếcácdấuhiệubấtổncủanềnkinhtếvẫncòntiếptụcxuấthiệnngàycàngnhiều.ĐàtăngtrưởngchậmlạicùngvớiviệcđồngđôlayếuđiđặtthịtrườngPhốWalltrongtìnhtrạngđánglongại:cácnhàđầutư,cácthểchếtàichínhbắtđầuphảiđốimặtvớikhảnăngbịmấthàngtỷđôlađổvàocácvụđầucơ.ĐếnđầuthángMườithìtâmlýsợhãiđãchuyểnthànhhoảngloạn.Thịtrườngcổphiếutụtdốcthảmhại:trongtuầnđầuthángMườigiảm5%thìsangđếntuầnthứhaiđãgiảmthêm12%nữa.NgàymấtđiểmkinhhoàngnhấtlàThứsáungày16/10khichỉsốtrungbìnhcôngnghiệpDowJonessụtmất108điểm.KểtừcuốithángChín,cácnhàđầutưđãmấtgần500tỷđôlavàocổphiếu,đấylàchưakểtớiviệcthualỗdiễnraởthịtrườngtiềntệvànhiềuthịtrườngkhácnữa.TốcđộsụtgiảmkinhhoàngđếnnỗiTạpchíTimeđãdànhhaitrangđểviếtvềthịtrườngchứngkhoántrongtuầnvớitiêuđề:“ThảmkịchthángMườicủathịtrườngchứngkhoánPhốWall”.

Tôibiếtlàtronglịchsửthìcuộckhủnghoảnglầnnàychưaphảilàtrườnghợptồitệnhất.Xétvềtổnthấtthìcuộckhủnghoảngtàichínhnăm1970cònlớngấphaithếnày.CuộcĐạisuythoáiđãlàmthịtrườngmấtđi80%giátrị.NhưngnếunhìnvàotìnhtrạngthảmhạikhikếtthúcphiêngiaodịchcủatuầnthìbấtkỳaicũngphảilolắngkhôngbiếtđiềugìsẽxảyrakhithịtrườngmởcửatrởlạivàoThứhai.

TheokếhoạchthìchiềuThứhaitôiphảibaytớiDallasđểkịpThứbathamdựđạihộicủa

HiệphộicácChủtịchngânhàngMỹ.Tạihộinghịlầnnày,tôilàchủtịchđồngthờilàngườiphátbiểuchính.SángThứhaitôiđãgặpvàtraođổivớiBanThốngđốcvàđãđiđếnthốngnhấtlàtôivẫnnênbaytớiDallasvàcứđểchomọingườitưởngrằngFedđangtrongtìnhtrạnghoảngloạn. Sánghômđókhi thị trườngmở cửa, giá cổphiếu vẫn rất thấp.Tại thời điểm tôi rờiWashingtonthìcòntồitệhơn–giácổphiếusụtthêm200điểm.Trênmáybaylạikhôngcóđiệnthoại.NênviệcđầutiênmàtôilàmngaykhimáybayhạcánhxuốngDallaslàhỏingaynhânviêncủaNgânhàngFed tạiDallasđượccửrađón tôi: “Kết thúcphiên, thị trườngcổphiếuđóngcửaởmứcbaonhiêuđiểm?”

Anhấytrảlời:“Xuốngnămkhôngtám”.

Thông thườngkhinói “nămkhông tám” thì sẽhiểu là5,08.Nhưvậynghĩa là thị trườngchứngkhoánchỉgiảmmấtthêmnămđiểm.TôiđãtrảlờinhânviêncủaFedDallasthếnày:“Tuyệt!Quảlàmộtsựphụchồingoạnmục”.Nhưngkhinóicâunày,tôinhìnthấykhuônmặtcủaanhấykhôngcóvẻgìlàthoảimáicả.Hóaragiácổphiếuđãmất508điểm–tứclàmất22,5%giátrị-sựsụtgiảmlớnnhấttronglịchsử,tồitệhơncảngàyThứsáuđentốitrongcuộcĐạisuythoáinăm1929.

Tôiđithẳngvềkháchsạn,ômlấyđiệnthoạichođếnkhuya.ManleyJohnson,PhóChủtịchBanThốngđốccủaFedđãkêbànngaytrongphònglàmviệccủatôitạiWashingtonđểtrựctiếpthựchiệncáccuộcđiệnđàmnhằmvạchkếhoạchứngphóvớitìnhhìnhxấudiễnra.Quađiệnthoại,GerryCorriganthôngbáovớivớitôirằngôngấyhiệnđangởNewYorkđểlàmviệcvớiBanQuảntrịvànhânviêncủathịtrườngchứngkhoánPhốWall.SiKeehnđãnóichuyệnvớingườiđứngđầusàngiaodịchhợpđồnghànghóatươnglaiChicagovàcáccôngtythươngmạiởChicago.BobParrylúcđóđangởSanFranciscođãthôngbáonhữnggìôngấyngheđượctừcácôngchủcáccôngtytiếtkiệmvàchovaychủyếucótrụsởởBờTâynướcMỹ.

NhiệmvụcủaFedtrongsuốtthờigianthịtrườngchứngkhoánrơivàokhủnghoảnglàchặnđứng tình trạng tê liệtcủangành tàichính– tình trạnghỗn loạnkhicácngânhàngvàgiớidoanhnhânngừngthanhtoáncácgiaodịchkhiếnchonềnkinhtếbịđìnhtrệ.Tấtcảnhữngngườitôiđãnóichuyệntrênđiệnthoạiđềuđồngýrằngtínhnghiêmtrọngvàcấpbáchcủavấnđềlàquárõràng,vàngaycảnếuthịtrườngkhôngtrởnêntồitệhơnthìtoànbộhệthốngtàichínhngânhàngsẽvẫnchaođảotrongmấytuầnsắptới.Thếnênlúcnàychúngtôiphảibắtđầutínhđếnbiệnphápcầnlàmđểtănglượngtiềnmặtdùngchothanhtoánnếucácthểchếtàichínhquantrọngbịkhanhiếmtiềnmặt.Tuynhiên,trongcuộcđiệnđàmđókhôngphảitấtcả

nhữngngườitrẻtuổicủaBanThốngđốcđềuhiểuđượcmứcđộnghiêmtrọngcủatìnhtrạngkhủnghoảnghiệntại.KhithảoluậnđếnphầnnêncôngbốquyếtđịnhcủaFedvớidânchúngthếnàothìmộtngườiđãđềxuất:“Cóvẻnhưchúngtađangphảnứnghơitháiquá.Tạisaokhôngđợithêmvàingàynữaxemtìnhhìnhthếnào?”

Mặcdùđâylàlầnđầutiêntôiđảmnhậncươngvịnàynhưngchodùchỉlàmộtcựusinhviênngànhtàichínhthìcâunóiấyvớitôithậtvônghĩa.Thếnênlúcnghevậytôiđãphátbiểuthẳngvớimọingườirằng:“Chúngtakhôngcầnphảingồiđợixemchuyệngìsẽxảyratiếptheo”.Tôinóitiếpvớianhta:“Chúngtabiếtđíchxácđiềugìsẽxảyratiếptheo”.Rồitôilấyvídụđểgiảithíchchomọingười:“Cácvịbiếtngườitanóigìvềcảmgiáckhibịbắnkhông?Đầutiênngườitacảmthấynhưmìnhvừabịaiđóđấmmộtcú,nhưngngaylúcđóbạnvẫnchưacảmthấyđauđớnngay.Khoảng24đến48giờsauthìcảmgiácđauđớnmớirõrệt”.

Khikếtthúccuộcđiệnđàm,cómộtđiềuchắcchắnlàngàymaisẽlàmộtngàyđầynhữngquyếtđịnhquan trọng.Bằngmột tháiđộcựckỳnghiêmtúc,GerryCorriganđãnóivới tôi:“Alan,chínhlàanh,giờtấtcảmọitrọngtráchđềuđangđặttrênvaianh”.AicũngbiếtGerryvốnlàngườicócátínhrấtmạnhnêntôicũngkhôngdámchắccâunóicủaôngấycóphảilàmộtlờiđộngviênhaylàmộttháchthứcdànhchomộttânChủtịchnhưtôi.Thếnêntôichỉđáplại:“Cảmơnanh,TiếnsỹCorrigan”.

Chođếngiờphútđó,tôichưalúcnàocảmthấyhoảngloạnbởitôihiểubảnchấtcủanhữngvấnđềchúngtôiđangphảiđươngđầu.Tuynhiên,lúcgácđiệnthoạicũngđãlànửađêm,tôitựhỏikhôngbiếtđêmnaymìnhcóchợpmắtnổikhông.QuyếtđịnhlầnnàythựcsựlàmộtthửtháchđốivớimộttânChủtịchnhưtôi.Trướckhiđingủ,tôitựnóivớimìnhrằng:“Nào,hãycùngchờxemchúngtathựcsựlàai?”Vàthậttựhàomànóirằngtôiđãcógiấcngủnămtiếnganlành.

Sángsớmhômsau,khichúngtôiđangtrauchuốtlạilờilẽthôngbáomàFedsẽđưaracôngchúng thìmột nhân viên khách sạn thông báo là có cuộc gọi cho tôi từ Nhà Trắng. Đó làHowardBaker,phụtráchnhânsựcủaTổngthốngReagan.ĐãbiếtHowardtừlâunênkhibiếtôngấygọi, tôi làm ravẻnhưkhông có chuyệngì bất thường cả.Tôinghemáy: “ChàoôngThượngnghịsỹ.Tôigiúpgìđượcchoông?”“Xinhãygiúpđỡ!”,ôngấytrảlờibằnggiọngđiệubuồnrầuđầygiảtạo.“Anhđangởđâuthế?”,ôngấyhỏitôi.

“TôiđangởDallas”,tôitrảlời.“Sao,cóchuyệngìlàmôngbậntâmthế?”ThôngthườngBộ

trưởngTàichínhlàngườiphụtráchcácphảnứngcủachínhphủđốivớicuộckhủnghoảngđangdiễnratạiPhốWall.NhưngJimBakerđangởchâuÂu,đangcốtìmcáchquayvề,Howardthìkhôngmuốngiảiquyếtcôngviệcmộtmình.TôiđãđồngýhủybuổidiễnthuyếtcủamìnhvàquayvềWashington–dùsaothìtôicũngcóýđịnhđó,bởitronglúcthịtrườnggiảm508điểmthìquayvềlàcáchtốtnhấtđểđảmbảovớicácôngchủngânhàngrằngFedđangnhìnnhậnvấnđềrấtnghiêmtúc.Bakerđãđiềumáybayquânsựtớiđóntôi.

Thịtrườngsánghômđóvẫnxoayvầnđiênđảo–ManleyJohnsontừtrungtâmđiềuhànhtạmthờiđãgửichotôinhữngbìnhluậntrựctiếptrongkhitôiđangởtrênkhông.SaukhiđượcôtôđóntạicăncứkhôngquânAndrew,tôiđượcôngkểrằngthịtrườngchứngkhoánNewYorkđãgọivàthôngbáochochúngtôilàhọchuẩnbịđóngcửatrongvòngmộtgiờtới.Việcbuônbánchứngkhoánbịngưngtrệdokhôngcóngườimua.“Điềunàysẽlàcúsốcmạnhđốivớitấtcảmọingười”.Tôinhậnđịnh:“Nếuhọđóngcửa,thảmhọathựcsựsẽrơivàochúngta”.Đóngcửathịtrườngtrongbốicảnhđentốinàychỉlàmtăngthêmtổnhạicủanhàđầutư.Đóngcủathịtrườngcũngđángsợnhưkhicổphiếumấtgiásongmiễnlàthịtrườngcònmởcửathìcácnhàđầutưcònbiếtrằnghọcóthểrútra.Nhưngkhikhôngcònđườngluithìhọsẽcànghoangmanghơn.Việckhôiphụckinhdoanhsauđósẽtrởnêncựckỳkhókhăn,khikhôngaibiếtnêntrảgiárasao,khôngaimuốnlàngườiđầutiênđặtgiá.Quátrìnhphụchồicóthểsẽmấtnhiềungàyvàđiềunguyhiểmlàtrongthờigianđó,toànbộhệthốngtàichínhsẽngưngtrệvànềnkinhtếsẽphảichịuđựngcúsốckhủngkhiếp.Vàolúcấy,chúngtôichẳnglàmđượcgìnhiềuđểthuyếtphụcnhữngngườiđiềuhànhtạithịtrườngchứngkhoán,nhưngchínhthịtrườngđãcứuchúngtôi.Chỉ trongvòng60phút, thị trườngđãcóđủsốngườimuavàThịtrườngChứngkhoánNewYork(NYSE)đãquyếtđịnhhủykếhoạchbanđầu.

Bamươisáugiờđồnghồtiếptheolàquãngthờigianthựcsựcăngthẳng.Tôiđãđùarằnglúcđótôinhưcóbađầusáutay,thựchiệnhếtcuộcđiệnthoạinàyđếncuộcđiệnthoạikhác,nóichuyệnvớibênthịtrườngchứngkhoán,thịtrườnghànghóagiaosaucủaChicagovàcáclãnhđạoCụcDựtrữLiênBang.Tôiđãnóichuyệnvớinhữngnhàtàichính,nhữngôngchủngânhàngmàtôiquenbiếttrongnhiềunămvàđóthựcsựlànhữngcuộctraođổiđaulòngnhất.Họlànhữngngườichơichứngkhoángạocộinhấttrênthịtrườngvàđạidiệnchonhữngcôngtylớntrêncảnước,vậymàgiờđâygiọngnóicủahọcũnglạcđivìlolắng.Đólànhữngconngườiđãxâydựngđịavịvàtàisảncủamìnhquamộtthờigiandàitrongnghềvàgiờđâyhọthấymìnhnhưđangđứngbênbờvựcthẳm.Nhữngnhậnđịnhcủabạnbaogiờcũngkémchínhxáckhibạnlolắng.“Cứbìnhtĩnh”,tôiliêntụckhuyênhọ,“tìnhhìnhvẫncóthểkiểmsoátđược”.Vàtôigợichohọnhìnxahơnvềtươnglai,quagiaiđoạnnguykhốnnày,khiđólợinhuậnkinh

doanhcủahọlàlâudàivàbềnvững.

Fedđã tấn côngkhủnghoảng trênhaimặt. Thách thứcđầu tiên là thị trườngPhốWall,chúngtôiphảithuyếtphụcnhữngcôngtykinhdoanhkhổnglồvàcácngânhàngđầutưkhôngrútrakhỏisânchơi,chodùrấtnhiềucôngtytrongsốnàycũngđangrối tinh lênvìnhữngkhoảnthâmhụt.Trongtuyênbốcôngkhaivàosángsớmhômđó,chúngtôiđãphảilựachọncâuchữrấtkhókhănđểgiántiếpgợiýrằngFedsẽhỗtrợbảovệngânhàng,vớimongđợirằng,tớilượtmình,cácngânhàngcũngsẽhỗtrợcáccôngtytàichính.Theotôi,đólàtuyênbốrấtngắngọn,súctíchnhưbàiphátbiểuGettysburg[15]củaTổngthốngLincolnvậy,mặcdùcólẽkhônglayđộngbằng:“CụcDựtrữ,nhấtquánvớinhữngtráchnhiệmcủamìnhvớitưcáchlàNgânhàngTrungươngQuốcgia,hômnaykhẳngđịnhsẵnsàngđóngvaitròcungcấpnguồnthanhtoánbằngtiềnmặtđểhỗtrợhệthốngkinhtếtàichính”.Nhưng,miễnlàthịtrườngvẫntiếptụchoạtđộngthìchúngtôisẽkhôngbơmtiềnvàođểcứucáccôngty.

GerryCorriganlàanhhùngtrongnỗlựcnày.VớitưcáchlàChủtịchFedNewYork,ôngđãphải thuyết phục những người trong cuộc tại PhốWall tiếp tục cho vay và thực hiện kinhdoanh,tứclàtiếptụcvớicuộcchơi.Ôngvốnlàconngườimưulược,làngườichịuảnhhưởnglớntừVolcker,ôngđãlàmChủtịchNgânhàngTrungươngtrongnhiềunămvàcólẽkhôngaixứngđángvớivịtrí“chuyêngiagiảiquyếtsựvụ”củaFedhơnôngcả.Gerrycónhữngtínhcáchnổi trộicóthểkhiếncácnhàtàichínhphảingạcnhiên,nhưngônghiểungaycảtrongkhủnghoảng,Fedphảihạnchếquyềnhànhcủamình.NếuFedchỉđơngiảnyêucầungânhàngchovay thìđósẽ làsự lạmdụngquyền lựccủachínhphủvàsẽpháhủyhoạtđộngcủa thịtrường.Thay vàođó,Gerryđưa ra thôngđiệp với các ông chủngânhàng rằng: “Chúng tôikhôngyêucầucácôngphảichovay,tấtcảnhữnggìchúngtôiyêucầucácônglàhãycânnhắclợiíchkinhdoanhcủachínhmình.Nênnhớrằngconngườicótrínhớtốtvàlâudài,nếucácôngcắtcáckhoảnchovayđốivớikháchhàngchỉbởimộtchútlongạivềanhtamàkhônghềcómộtlýdothỏađángnàothìkháchhàngsẽluônnhớtớiđiềuđó”.Tuầnđó,Corriganđãcóhàngtácuộctraođổibênlềvàdùtôikhôngbiếtchitiếtnhưngmộtvàicuộcđiệnthoạithựcsựđãrấtkhókhăn.Tôichắcchắnrằngôngấycũngđãrấtkhóchịu.

Bởivìnhữnggìđangxảyranênchúngtôiđềurấtcẩntrọngtrongviệccungcấpthanhtoánbằngtiềnmặtchohệthống.ỦybanThịtrườngmởLiênbang(FOMC)đãyêucầunhữngnhàkinhdoanhtạiFedNewYorkmuahàngtỷđôlatráiphiếuchínhphủtạithịtrườngmở.Điềunàykhiếnchonhiềutiềnđượcđưavàolưuthônghơnvàlàmgiảmtỷlệlãisuấtngắnhạn.Dùchúngtôiđãthắtchặtlãisuấttrướccuộckhủnghoảng,giờchúngtôilạiphảinớilỏngđểgiúpnềnkinhtếtiếptụcvậnhành.

Mặcdùchúngtôiđãnỗlựchếtsứcsongvẫncónhữngvụviệcgầnnhưthảmhọađãxảyđến,đaphầnliênquantớihệthôngthanhtoán.RấtnhiềugiaodịchtrongngàyởPhốWallkhôngđượcthựchiệnsongsong.Vídụ:cáccôngtytraođổiviệckinhdoanhvớikháchhàngcủanhauvàsauđóthanhtoánvàocuốingày.VàosángThứtư,GoldmanSachsdựkiếnchitrả700triệuđôlachongânhàngContinentalIllinoistạiChicagonhưngkhoảnchitrảđầutiênbịtrìhoãndophảiđợitiềnnhậnđượctheodựkiếntừcácnguồnkhác.Sauđó,Goldmannghĩlạivàthựchiệnchitrả.NếuGoldmankhôngthanhtoánmộtkhoảntiềnlớnđếnvậy,điềuđósẽmởmànchomộtđợtvỡnợồạtdiễnratrênthịtrường.NhưmộtnhânviêncấpcaocủaGoldmanđãtiếtlộvớitôi,nếucôngtynàylườngtrướcnhữngkhókhăncủanhữngtuầnsauđó,họsẽkhôngthựchiệnchitrả.Anhtachorằngtrongtươnglai,Goldmansẽsuynghĩlạivềnhữngchitrảnhưthế.

Chúngtôicũngvậnđộngtrênmặttrậnchínhtrị.TôimấtcảtiếngđồnghồhômThứbatạiBộTàichính,ngaykhiJimBakertrởvề.(ÔngấycũngđãbắtđượcchuyếnbaybằngmáybayConcorde).ÔngấycùngHowardBakervàcácnhânviênhộiýtạivănphòng.PhảnứngbanđầucủaTổngthốngReaganđốivớithảmhọaởPhốWallvàoThứhailàlờithôngbáomộtcáchlạcquanvềnềnkinhtế“vẫnbềnvững”,ôngphátbiểu,rồitiếp:“Tôinghĩrằngchẳngainênlolắngvềđiềunày,bởicácchỉsốkinhtếrấtvữngchắc”.Phátbiểunàylànhằmtrấnan,nhưngtrongbốicảnhcácsựkiệnnhưvậy,nócóvẻlàmtăngthêmphầnloâugiốngnhưkhiHerbertHoovertuyênbốsaungàyThứsáuđentốirằngnềnkinhtếđang“tốtđẹpvàthịnhvượng”.ChiềuThứba,chúngtôigặpReagantạiNhàTrắngđểkhuyênôngnênthửmộtchiếnthuậtkhác.CáchphảnứngmangtínhxâydựngnhấttheonhưtôivàJimBakerđưaralàđềnghịhợptácvớiQuốchộiđểcắtgiảmthâmhụt,bởikhủnghoảnglầnnàylàmốinguyhạilâudàivềkinhtếchoPhốWall.MặcdùReagancóbấtđồngvớiđasốthànhviêncủaĐảngDânchủ,nhưngôngcũngphảiđồngýrằnggiảiphápchúngtôiđưaralàphùhợp.Chiềuhômđó,ôngnóivớicácphóngviênvềviệcsẽcânnhắcbấtcứđềxuấtngânsáchnàotừphíaQuốchội,vàcólẽsẽcắtgiảmAnsinhxãhội.Mặcdùlờiđềnghịchẳngmanglạikếtquảgì,nhưngnóthựcsựđãkhiếnthịtrườngbìnhổnhơn.

Chúngtôiởtrungtâmđiềuhànhcảngày,theodõisátsaothịtrườngNhậtBảnvàchâuÂu;mỗisángsớmchúngtôithuthậpbáogiáchứngkhoáncủacáccôngtyMỹtạithịtrườngchâuÂuvàtổnghợpvớichỉsốDowJonesđểlườngtrướcnhữnggìsẽxảyratạithịtrườngNewYorkkhinómởcửa.Phảiđếnmộttuầnliền,nhữngkhủnghoảngmớidầnkếtthúc,dùrằngcôngchúnghầunhưkhôngbiếtđếnnhữngkhủnghoảngnày.Vídụ,mấyngàysauvụsụpđổ, thịtrườngChicagođãgầnnhưsụpđổkhicôngtybuônbánlớnnhấthếttiềnmặt.FedChicagođãgiúptìmragiảiphápchovấnđềnày.Giácảtạicácthịtrườngkhácnhaudầndầnbìnhổnvà

đếnđầuthángMườimột,cácthànhviêncủanhómxửlýkhủnghoảngquaylạivớicôngviệchàngngày.

Tráingượcvới losợcủamọingười,nềnkinh tếgiữvữngvà thực tếđã tăng trưởng2%trongquýđầunăm1988vàlêntới5%vàoquýhai.Đếnđầunăm1988,chỉsốDowgiữvữngởmức2.000điểm,bằngvớimốcđầunăm1987vàcổphiếuphụchồihơnmứctrungbình,bềnvữnghơnvàtheochiềuhướngđilên.Nềnkinhtếbướcvàonămthứnămliêntụctăngtrưởng.Chẳngcólờianủinàochonhữngnhàđầucơđãmấtmanháoấmhaynhữngnhàmôigiớibịmấtđiđiểmsố,trêntấtcả,nhữngngườidânthườngđãkhôngbịtổnhạigì.

Ngẫmlại,đóthựcsựlàminhchứngsớmchokhảnăngphụchồicủanềnkinhtế.Vàonhữngnămsauđó,khảnăngnàycàngđượcthểhiệnrõràngvànổibật.

CỤCDỰTRỮLIÊNBANGvàNhàTrắngkhôngtựnhiênliênminhvớinhau.MặcdùủyquyềnchoFednhữngnhiệmvụmớivàonăm1935,Quốchộiđãcẩnthậnđểtránhchocơquannàykhỏiảnhhưởngcủachínhtrị.DùlãnhđạoFedđượctổngthốngbổnhiệmsongvịtrímàhọcóchỉlàbánthườngtrực.CácthànhviêntrongBancónhiệmkỳ14năm,lâuhơnsovớibấtkỳquanchứcđượcbổnhiệmnào,trừThẩmpháncủaTòaánTốicao.ChứcvụChủtịchcóthờihạnlàbốnnăm,nhưngbảnthânChủtịchkhôngthểhoànthànhcôngviệcnếukhôngcósựđồngthuậncủacácthànhviênkháctrongBan.VàdùFedphảibáocáomộtnămhailầnchoQuốchội,thìnóvẫncóquyềntựkiểmsoáthầubaocủamìnhnhờlãithuđượctừtráiphiếukhobạcvàcáctàisảnkhácmànónắmgiữ.Vìvậy,Fedtựdotậptrungvàonhiệmvụdoluậtđịnh,đólàcungcấpđiềukiệnvềtiềntệcầnthiếtchotăngtrưởngcũngnhưviệclàmmộtcáchlâudài,bềnvữngvàđạtkếtquảcaonhất.TheonhậnđịnhcủaCụcDựtrữLiênbangvàhầuhếtcácnhàkinhtế,điềukiệncầnthiếtchotăngtrưởngkinhtếbềnvữngnhấtlàgiácảổnđịnh.Trênthựctế,điềunàycónghĩalànhữngchínhsáchcủaCụcDựtrữnhằmkiềmchếáplựclạmpháttrongcảgiaiđoạnsauvòngbầucửhiệntại.

ChẳngcógìđángngạcnhiênkhicácnhàchínhtrịthườngcoiFedlàmộtràocản.BảnchấttốtđẹphơnởtrongconngườihọcũngmongmuốnsựthịnhvượnglâudàichonướcMỹ,songhọphảiưutiênđápứngnhữngnhucầuhiệntạicủacáccửtri.Điềunaphảnảnhrõrệttrongnhữngđườnglốichínhsáchkinhtếưachuộngcủahọ.Nếunềnkinhtếđangtăngtrưởng,họmuốnnótăngtrưởnghơnnữa.Vềtỷlệlãisuất,họmuốntỷlệđóphảithậtthấp–vànhữngquyđịnhtiềntệcủaFedlạicảntrởđiềuđó.NhưWilliamMcChesneyMartinJr.,vịChủtịchhuyền

thoại củanhữngnăm1950và1960khẳngđịnh, vai trò củaFed là yêu cầu “cất bình rượupunch[16]đingaykhibữatiệcbắtđầusôiđộng”.

BạncóthểthấysựbấtlựctronggiọngnóicủaPhóTổngthốngGeorgeHerbertWalkerBushvàomùaxuânnăm1988khiôngchỉđạochiếndịchvậnđộngtranhcửtổngthốngchoĐảngCộnghòa.ÔngnóivớibáogiớirằngôngđãcólờicảnhbáođốivớiFed:“Tôikhôngmuốnthấyhọvượtquaranhgiớicóthểkhiếnnềnkinhtếlỏnglẻohaybịsiếtchặtquámức”.

Trênthựctế,siếtchặtlànhữnggìmàchúngtôiđanglàmlúcđó.Khikhủnghoảngthịtrườngchứngkhoánchothấykhônggâytổnhạinghiêmtrọngđếnnềnkinhtế,FOMCđãbắtđầutănglãisuấtcơbảnvàothángBa.ChúngtôiđãlàmvậybởicácdấuhiệudầnđượctíchtụlạichothấyáplựclạmphátđangtăngvàbùngnổthờikỳReaganđãđạttớiđỉnhđiểm:cácnhàmáyhoạtđộnghếtcôngsuất,tỷlệthấtnghiệpđạtmứcthấpnhấttrongvòngtámnăm.Việcsiếtchặtnềnkinhtếđượctiếnhànhtớitậnmùahè,vàtớithángTámviệctănglãisuấtchiếtkhấucũngtrởnêncầnthiết.

Khácvớilãisuấtcơbản,việcnânglãisuấtchiếtkhấuđãtạorabùngnổchínhtrị-nhânviênFedgọiđâylàđộngthái“rungchuônggõmõ”.NhữngcânnhắcvềthờiđiểmcủachiếndịchtranhcửcủaBushcólẽkhôngthểtồitệhơnnữa.BushmuốncõngcảnhữngthànhcôngcủaReaganvàcốthungắnkhoảngcáchvớiđốithủĐảngDânchủ,MichaelDukakis,ngườiđangdẫntrướctới17điểm.NhómvậnđộngtranhcửcủaPhóTổngthốngtỏrarấtnhạycảmvớitintứcliênquanđếnsựtăngtrưởngchậmlạicủanềnkinhtếhaytácđộngtiêucựcđốivớiuytíncủachínhquyền.Dovậy,khichúngtôiđềuđồngtìnhvớiviệcnânglãisuấtchiếtkhấuchỉmộtvàingàytrướcĐạihộicủaĐảngCộnghòa,chúngtôihiểurằngcónhiềungườisẽkhôngvuivớitintứcnày.

Tôitinrằngkhibáotinxấuthìnênbáochocánhân,riêngtưvàphảibáotrước–đặcbiệtlàởWashington,nơicácquanchứcghétbịởngoàilềvàcầnthờigianđểquyếtđịnhhọmuốnthôngbáocôngkhainhưthếnào.Tôikhôngthíchthúgìkhiphảilàmthếnhưngnếubạnmuốngiữquanhệtốtthìchẳngcòncáchnàokhácnữa.Ngaysaukhichúngtôibiểuquyết,tôirờivănphòngvàláixetớiBộTàichínhđểgặpJimBaker.ÔngvừatuyênbốsẽtừchứcBộtrưởngTàichínhđểtrởthànhngườiphụtráchchiếndịchtranhcửcủaôngBush.Jimlàbạnlâunămcủatôi,vàvớitưcáchlàBộtrưởngTàichính,ôngcầnđượcbiếttinnày.

Khichúngtôicùngngồitrongvănphòngcủaông,tôinhìnvàomắtôngvànói:“Tôibiếtanh

sẽchẳngvuivẻgìvớiviệcnày,nhưngsaukhixemxétkỹcàngtấtcảcácnhântố”–tôiliệtkêramộtsố-“chúngtôiđitớiquyếtđịnhsẽtănglãisuấtchiếtkhấu.Tinnàysẽchínhthứcđượccông bố trongmột giờ tới”. Tôi nói thêm rằng tỷ lệ tăng lên sẽ không phải là 0,25% nhưthườnglệmàsẽlàgấpđôi,nghĩalàtừ6%lên6,5%.

Bakerngồidựavàoghếtựa,đấmtayvàongựcvàcàunhàu:“Cáccậuchơitôimộtvốđauquá”.

“Jim,tôirấttiếc”.Tôinói.

JimthungườilạivàbắtđầuchỉtríchgaygắtrằngtôivàFedđãtỏravôtráchnhiệmvớinhữngnhưcầuthựcsựcủađấtnước,ôngđãbộclộrahếtnhữngsuynghĩtứcgiậntrongđầumình.LàmbạnvớiJimđãlâu,tôihiểurằngbàiđảkíchnàytrênthựctếchỉlàmộtmànkịch.Saumộtvàiphút,khiôngdừnglạiđểlấyhơi,tôimỉmcườivớiông.Rồiôngcườilớn,nói:“Tôibiếtcácanhbuộcphảilàmnhưvậy”.

Vàingàysau,ôngcôngkhaituyênbốrằngviệctănglãisuấtlàcầnthiếtchosựổnđịnhlâudàicủahệthống,thêmvàođó,“việcnàycũngrấttốtchonềnkinhtếvềtrungvàdàihạn”.

KHIGEORGEBUSHthắngcửtổngthốngmùathunămđó,tôiđãhyvọngchínhphủcủaôngvàFedsẽhợptácvớinhau.MộtđiềuaicũngbiếtlàbấtcứngườikếnhiệmnàosauReagancũngsẽphảiđốimặtvớinhữngtháchthứckinhtếrất lớn:sựthoái tràotrongchukỳkinhdoanh,thâmhụtngânsáchnhảyvọt,nhữngkhoảnnợquốcgiatăngnhanh.TôinghĩBushđãthựcsựđánhbạckhituyênbốtrongbàidiễnvănnhậmchứctạiĐạihộiĐảngCộnghòa:“Hãynghetôinói:sẽkhôngcóviệctăngthuế”.Đâylàmộtcâunóiđángnhớ,nhưngtronghoàncảnhTổngthốngđangphảicốgắnggiảiquyếtvấnđềthâmhụtngânsáchthìthựcsựôngđãtựtróimộttaycủamình.

LiệuchínhphủmớisẽthaythếchínhphủcủangườitiềnnhiệmReagannhưthếnàolàcâuhỏi luôn thuhútđượcsự tòmòcủacôngchúng.Bạn tôi,MartinAnderson,người từ lâuđãchuyểntừWashingtonvềViệnHooverởCaliforniavẫnđùarằngBushđãsathảisốĐảngviênCộnghòanhiềuhơncảôngDukakis.

Nhưng tôikhôngquan tâmtớiviệcnày.Đây làđặcquyềncủa tổng thốngmớivànhữnghànhđộngđókhôngảnhhưởnggìtớiFed.Hơnnữa,độingũlãnhđạokinhtếmới–gồmBộtrưởngTàichínhNicholasBrady,GiámđốcNgânsáchRichardDarman,ChủtịchCEAMichealBoskinvànhữngngườikhác–đềuđãcómốiquanhệcôngviệclâudàivàlàbạncủatôi.(JimBakerđãchuyểnlênlàmNgoạitrưởng).

LolắngchủyếucủatôicũngnhưcủacáclãnhđạoFedlàliệuchínhquyềnmớicóbắttayvàogiảiquyếtthâmhụtngânsáchhaykhông,trongkhinềnkinhtếvẫncònđủmạnhđểchốngchọivớicúsốccủaviệccắtgiảmchitiêuliênbang.Thâmhụtngânsáchlớncótácđộngâmỉ.Khichínhphủ lạmchisẽphảivay tiềnnhằmcânbằngngânsách.Tiềnvay thôngquapháthànhtráiphiếuchínhphủ,việcnàysẽhúthếtsốvốnlẽracóthểđượcdùngđểđầutưchokinhtếtưnhân.Thâmhụtngânsáchđãlênquácao–trungbìnhtrên150tỷđôlamộtnămtrongvòngnămnăm–vàđanggâytácđộngtiêucựcchonềnkinhtế.

Ngaysaucuộcbầucử,tôiđãnhấnmạnhvấnđềnàyvàchứngthựctrướcHộiđồngKinhtếQuốcgia,mộtnhómcácnghịsỹlưỡngđảngdoReaganthànhlậpsaucuộckhủnghoảngnăm1987.Thâmhụtkhôngcònlàvấnđềxavờinữa.Tôiđãnóivớihọ:“Cácvấnđềdàihạnđangnhanhchóngbịbiếnthànhngắnhạn.Nếuchúngtakhônghànhđộngkịpthời,hậuquảsẽcàngngàycànglớnvànguyhại”.Khôngngạcnhiên,chínhlờicamkết“khôngthêmthuếmới”củaTổngthốngBushđãkhiếnhộithảolâmvàobếtắc,cácnghịsỹĐảngCộnghòachorằngcầnphảicắtgiảmchitiêucòncácnghịsỹĐảngDânchủlạichorằngcầnphảităngthuế,vàvấnđềvẫnkhôngđượcgiảiquyết.

TôicũngcóbấtđồngtươngtựvớiTổngthốngBushkhichúngtôiđangtrongchiếndịchtranhcử.VàothángMột,tôithôngbáochoỦybanNgânhàngNhàởrằngchỉsốlạmphátđangquácaonênnhữngchínhsáchcủaFedsẽnghiêngvềhạnchếhơnlàthúcđẩy.Ngàyhômsau,trướccácphóngviên,Tổngthốngđãtháchthứcluậnđiểmnày:“Tôikhôngmuốnchúngtacốgắnggiảmlạmphátquámức,tớimứclàmchậmđàtăngtrưởng”.Thôngthường,nhữngbấtđồngnhưvậysẽđượccôngbốvàgiảiquyếtsauhậutrường.TôiđãhyvọngcũngxâydựngđượcmộtmốiquanhệhợptácgiữaFedvàNhàTrắngnhưtôiđãchứngkiếndướithờichínhquyềnFordvàđôilúcđãtồntạigiữaReaganvàVolcker.Nhưngmọiviệckhôngđượcnhưvậy.DướithờiTổngthốngBushđãcónhiềusựkiệnlớnxảyranhư:BứctườngBerlinsụpđổ,Chiếntranh lạnhkết thúc, thắng lợiởVịnhBaTưvà cuộcđàmphán trongkhuônkhổHiệpđịnhNAFTAnhằmtựdohóathươngmạiBắcMỹ.NhưngkinhtếlạilàgótchânAchillescủaôngvàkếtquảlàmốiquanhệcủachúngtôitrởnêntệhại.

Tổngthốngphảiđốimặtvớinhữngthâmhụtngânsáchngàycàngtrầmtrọngcùngvớisựthiệthạimangtínhchínhtrịcủaquátrìnhcáccôngtydichuyểnnhàmáyranướcngoài.Cuốicùng,vàothángSáunăm1990,áplựcphảigiảmthâmhụtliênbangđãbuộcTổngthốngphảichấpnhậnphươngánbùtrừngânsách,theođóôngphảiphávỡlờihứakhôngtăngthuế.ChỉvàingàysauđólàcuộcxâmlượccủaIrắcvàoKuwait,châmngòichoChiếntranhVùngVịnh.Cuộc chiếnnàyđãgiúp tăng tỷ lệủnghộđối vớiTổng thốngBush.Tuynhiên, cuộckhủnghoảngcũngkhiếnnềnkinhtếlâmvàotìnhtrạngsuythoáimàchúngtôiđãtừnglongại:giádầutăngcaovàsựbấtanđãgâytổnhạitớiniềmtincủangườitiêudùng.

Tệhơnnữa,quátrìnhphụchồi,bắtđầutừđầunăm1991,tỏrachậmchạpvàyếuớtkhácthường.Nhữngsựkiệnnàyhầuhếtđềuvượtquákhảnăngkiểmsoátcủabấtcứai,nhưngchúngvẫnđượcBillClintonsửdụngmộtcáchhiệuquảđểđánhbạiTổngthốngBushtrongcuộcbầucửnăm1992,mặcdùtăngtrưởngkinhtếnămđóđạttới4,1%.

CóhainhântốđãgópphầnlớntrongviệclàmphứctạpthêmbứctranhkinhtếởMỹ.ĐầutiênphảikểđếnlàsựsụpđổcủangànhtíndụngMỹ,điềukhiếnchongânsáchliênbangcàngkiệtquệ.Cácchươngtrìnhtiếtkiệmvàtíndụng,vốnđãđượcsắpxếplạidướihìnhthứcmớinhằmcungcấptàichínhđểxâydựngcáckhungoạiôsauThếchiếnthứhai,liêntiếpgặpthấtbạitrongsuốtmộtthậpniênsauđó.Lạmphátcủanhữngnăm70–cộnghưởngvớisựyếukémtrongquảnlývànớilỏngkiểmsoátvànhấtlàthóigianlận–đãgâyhậuquảgấptrămlần.

Mộtquỹtiếtkiệmvàtíndụng(S&L),theonghĩanguyênbảnlàmộtcỗmáychovaythếchấpđơngiản,khôngkhácgìnhiềusovớitòanhàBaileyBuildingtrongphimCuộcsốngtươiđẹpcủa JimmyStewart.Thông thường,kháchhàngsẽgửi tiềnvàosổ tiếtkiệm,nhận lãichỉbaphầntrămnhưngđượcliênbangbảolãnh.Sauđó,cácquỹtiếtkiệmvàtíndụngnàysẽđemvốnđóchovaydướihìnhthứcchovaythếchấp30nămvớimứclãi6phầntrăm.Kếtquảlà,cácquỹtiếtkiệmvàtíndụngtrởthànhcáimáylàmtiềnđángtincậytrongnhiềuthậpkỷ-giúpngànhtíndụngpháttriểnvượtbậc,tớinăm1987đãcó3.600tổchứctíndụngvà1.500tỷđôlatàisản.

Nhưnglạmphátđãphávỡngànhkinhtếnày.Lạmphátđãđẩycảlãingắnhạnvàdàihạnlênđộtbiến,đưacácquỹtiếtkiệmvàtíndụngvàotìnhthếnghiêmtrọng.Vớimộtquỹtiếtkiệmvàtíndụngthôngthường,chiphígửitiềnbịtăngvọtngaylậptứcnhưngđầutưquỹlạicóvòngquaydoanhthurấtchậm,nêndoanhthubịngừngtrệ.

Chẳngbaolâusau,rấtnhiềutổchứcchovayvàtíndụnglâmvàotìnhtrạngbáođộng,vàtớinăm1989,đasốđềukhôngcókhảnăngtrảđượcnợ:nếuhọbánhếtsốnợhọcó,họcũngkhôngcóđủtiềnđểtrảchongườiđãgửitiền.

Quốchộiđãdùngnhiềucáchđểcốgắnglàmtrụđỡchongànhcôngnghiệpnày,nhưnglạicànglàmvấnđềtrởnêntrầmtrọng.ĐápứngnhucầucủathờikỳbùngnổxâydựngdướithờichínhquyềnReagan,Quốchộiđãtăngmứcbảohiểmtiềngửicủangườidân(từ40.000đôlalên100.000đôlachomỗitàikhoản)vànới lỏngnhữngquyđịnhvềđốitượngchovaycủaS&L.Trướcđórấtlâu,nhữnggiámđốcđiềuhànhliềulĩnhcủaS&Lđãđầutưvàonhữngtòanhàcaotầng,cáckhunghỉmátvàhàngnghìndựánkhácmàhọhầunhưkhônghiểubiếtgìvềchúngđểrồicuốicùngphảitrắngtay.

Mộtsốkháclạilợidụngnhữngquytắcđượcnớilỏngđểphạmtộichiếmđoạt–taitiếngnhấtlàCharlesKeating,mộtthươngnhânvùngBờTây,ngườiđãphảingồitùvìtộichiếmđoạttàisảnvàlừagạtnhữngnhàđầutưbằngviệcgiaodịchmuabánbấtđộngsảngiảvànhữngtráiphiếuvôgiátrị.NhânviênbánhàngởQuỹtiếtkiệmLincolncủaKeatingcũngbịcholàđãlừanhữngngườinhẹdạđểhọđầutưsốtiềntiếtkiệmcủamìnhvàonhữngphivụlàmănmạohiểmdoôngtacầmtrịch.Khicôngviệcthấtbại,sốtiềnmàngườiđóngthuếphảidùngđểgiảiquyếthậuquảlênđến3,4tỷđôla,sốngườimuatráiphiếulênđến25.000ngườimấtkhoảntiềnxấpxỉ250triệuđôla.ViệcKeatingvàcácgiámđốcđiềuhànhkháccủaS&Lbịpháthiệnvàonăm1990lànhữngngườiđónggópchủyếuchocácchiếndịchcủaThượngviệnđãđẩybikịchcủaWashingtonlênđếnđỉnhđiểm.

Tôiđãbịquấnvàovụbêbốinày,khôngđơnthuầnchỉvìtínhchấtcôngviệccủatôimàcònvìbảnnghiêncứumàtôiđãlàmkhivẫncònlàmộtcốvấnriêng.Nhiềunămtrước,tạiCôngtyTownsend-Greenspan,mộtcôngtyluậtchínhthứcđạidiệnchoKeatingđãthuêtôiđánhgiáxemliệuLincolncóđủkhảnăngtàichínhđểđượcphépđầutưtrựctiếpvàobấtđộngsảnhaykhông.Tôiđãkếtluậnrằngvớivịtrícânbằngcótínhlinhhoạtcaocủamình,côngtynàycóthểyêntâmđầutưtheohướngđó.ĐiềunàyxảyratrướckhiKeatingmạohiểmtăngsốtiềnchitrongbảnquyếttoáncủamìnhvàrấtlâutrướckhiôngtabịvạchtrầnlàmộttêntộiphạm.Đếntậnbâygiờtôivẫnkhôngbiếtcóphảiôngtađãbắtđầuphạmtộivàolúctôibắtđầulàmnghiêncứucủamìnhhaykhông.BảnbáocáocủatôixuấthiệnkhiỦybanĐạođứccủaThượngviệnmởphiênđiều trầnvềmối liênhệgiữaKeatingvànămthượngnghị sỹ,nhữngngườiđượcbiếtđếnvớibiệtdanhnhómKeating5.JohnMcCain,mộttrongnhữngngườibịđiềutra

đãkhailàchínhbảnđánhgiácủatôiđãgiúpôngtatintưởngKeating.TôiđãnóivớitờThờibáoNewYorkrằngtôithấyxấuhổvìđãkhôngthấytrướcnhữngviệcmàcôngtycóthểlàmvàchobiếtthêm:“TôiđãđánhgiásaivềLincoln”.

VụviệcđóđãkhiếntôibịtổnthươnggấpđôivìnóđãgâyrắcrốichoAndrea.LúcđócôấyđãtrởthànhPhụtráchnhómphóngviêntạiQuốchộicủahãngtruyềnthôngcủacôấy,vàđangtheodõivụKeating.Andrealuônhếtsứccẩntrọnggìngiữcáimàcôấygọilàbứctườnglửagiữacôngviệccủatôivàcủacôấykhiquanhệcủachúngtôitrởnênsâunặng.ChẳnghạnnhưcôấykhôngbaogiờthamdựbấtkỳmộtbuổiđiềutrầnQuốchộinàocủatôi;côấycốgắngtránhcảnhữngxungđộtvề lợi íchcó thểxảyra.Phiên tòaxửKeating làcáchkiểmchứngnhững điều đó. Andrea phảimiễn cưỡng quyết định đứng ngoài chuyện này khi các hãngtruyềnthôngphátgiácrasựliênđớicủatôitrongvụnày.

Khôngaibiếtđượcngườinộpthuếphảimấtbaonhiêuđểgiảiquyếthậuquảcủavụviệcnày–nhưngsốtiềnướctínhlàkhoảnghàngtrămtỷđôla.Khivụánkhởitố,rõràngBộTàichínhsẽbịkiệtquệkhiếntháchthứctàikhóadànhchoTổngthốngBushtrởnêntồitệhơn.ViệccốgắnggiảmthiểunhữngmấtmátlànhiệmvụcủaHộiđồngGiảiquyếtVaynợ(RTC)–mộttổchứcđượcQuốchộilậpravàonăm1989đểthanhlýnhữngtàisảncủanhữngcôngtybịphásản.TôilàmviệctrongbangiámsátcủaHộiđồngdoBộtrưởngTàichínhBradylàmChủtịch.TrongHộiđồngcòncóJackKemp,saunàylàThưkýbanpháttriểnnhàởvàđôthị;nhàpháttriểnđịaốcRobertLarson;vànguyênThốngđốcbangPhilipJackson.RTCcómộtdànnhânviênchuyênnghiệp,nhưngvàođầunăm1990,tôibắtđầulàmviệcởbangiámsáthầunhưlàmộtnghềtaytrái.Tôidànhphầnlớnthờigiannghiềnngẫmtỉmỉtàiliệuvàthamdựcáccuộchọp.Sốlượnglớnnhữngtàisảnvôchủmàchúngtôiquảnlýđềubịxuốngcấpmộtcáchnhanhchóngdokhôngđượcbảoquản,vànếuchúngtôikhôngnhanhchóngbánthanhlýhếtthìchúngtôisẽtựkếtliễuđờimìnhcùngvớimộtđốngđồbỏđi.Hơnnữa,chúngtôicóthểcònphảigánhtráchnhiệmthanhtoánhóađơnđembỏnhữngmónđồđó.Tôitiếptụcnhẩmtínhkhoảnchiphíđótrongđầu.Đấykhôngphảilàmộtýnghĩhayhocholắm.

TàisảnthếchấpvẫnphảitrảlãisuấtcủaS&Lđãđượcbánmộtcáchdễdàngrathịtrường.NhưnggiờđâyRTCphảigiữnhữngtàisảnmàchẳngaimuốnsởhữu:nhữngkhumuasắmđangthicôngdởtrênsamạc,nhữngduthuyền,nhữngsângolf,nhữngkhuliênhợpmớicònchưakhôlớpsơnởnhữngthịtrườngnhàởcómậtđộxâydựngquádày,nhữngtòavănphòngcòn trốngmộtnửabị lấy lại,nhữngmỏkhai thácuranium.Mứcđộkhókhăncủavấnđề làkhôngthểtưởngtượngđược:BillSeidman,ngườiquảnlýcảRTCvàHộiđồngBảohiểmtiền

đặtcọcliênbang,ướctínhrằngnếuRTCbánđượcmộttriệuđôlatàisảnmộtngàythìphảimất300nămđểbánhếtsốtàisảnđó.Rõrànglàchúngtôiphảitìmcáchkhác.

Tôikhôngchắclàaiđãnghĩraýtưởngmuabánsángtạođó.Nhưcuốicùngchúngtôiđãtrìnhbày,kếhoạchlànhómsốtàisảnthànhnhữngkhốimộttỷđôla.Khigóitàisảnđầutiênchúngtôiđưarabánđấugiá,chúngtôiđãđặcbiệtthuyếtphụcsựthamgiađấuthầucủahàngchụcngườimuacóđủkhảnăng,hầuhếthọđềulànhữngdoanhnhânvớinhữngthànhcôngđãđượcghinhậntrongviệcxửlýtàisảnxấu.“Đủkhảnăng”ởđâykhôngnhấtthiếtphảiđồngnghĩavới“sạchsẽ”–nhữngnhómngườimàchúngtôitiếpxúcbaogồmcảnhữngđốitượngthuộccácquỹtrụclợivàđầucơ,nhữngkẻmàtiếngtămcóthểđãđượcbơmthổi.

Chỉcómộtsốítvụđấuthầulàkhảthi,vàgóihàngđượcbánvớigiátươngđối–chỉhơn500tỷđôla.Cònnữa,ngườithắngthầuphảitrảsốtiềnmặtchỉbằngmộtphầnnhỏcủatổnggiáthành,vàsauđótrảsốcònlạitheotừngđợtdựatrêngiátiềncủamóntàisảnđó.Vụmuabánnghecứnhưchokhông,vànhưchúngtôiđãdựliệu,nhữngtổchứcgiámsátcôngvàQuốchộiđãtỏrabấtbình.Nhưngđiềuđókhôngphảilàcáchthứcchúngtôisửdụngđểkíchcầu.Nhiềunhàđầutưkháthàngđãlaovàovàgiácủakhốitàisảncònlạiđãtăngvọtlên.Trongvòngcóvàitháng,cáckhohàngcủaRTCđãtrốntrơn.Khigiảithểvàonăm1995,RTCđãthanhlý744S&L–hơnmộtphầntưngànhkinhtếnày.Nhưngnhờmộtphầnviệcbántàisảnmàsốtiềnngânsáchphảibỏralà87tỷđôla,íthơnrấtnhiềusovớinỗilosợbanđầu.

Cácngânhàngthươngmạicũngtrongtìnhtrạngnguykịchtươngtự,thậmchícònđauđầuhơncảvụS&L;vìcácngânhàngđạidiệnchobộphậnlớnhơnvàquantrọnghơncủanềnkinhtế.Cuốinhữngnăm1980làgiaiđoạntồitệnhấtcủacácngânhàngkểtừsauthờikỳsuythoái;hàngtrămngânhàngvừavànhỏthấtbại,vànhữngônglớnnhưCitibankvàChaseManhattanđềurơivàocảnhđiêuđứng.CũnggiốngnhưS&L,vấnđềcủahọlàchovayđầutưquánhiều:vàođầuthậpniên80,cácngânhànglớnmạohiểmchocácnướcMỹLatinhvay.Khinhữngkhoảnvayđótrởnênkhóđòi,giốngnhưnhữngkẻchơibạckhôngchuyêncốtìmcáchgỡlại,họcàngđặtcượclớnhơnbằngcáchđưacảngànhtíndụngvàocơnquaycuồngchovaylãibấtđộngsản.

Sựsụpđổkhôngthểtránhkhỏicủangànhkinhdoanhđịaốcthựcsựđãtácđộngmạnhđếncácngânhàng.Việckhôngbiếtchắcvềgiá trịcủanhữngbấtđộngsảnbảođảmchonhữngkhoảnchovaykhiếngiámđốccácngânhàngkhôngbiếtrõđượchọthựcsựcóbaonhiêuvốn–khiếnnhiềungườitrongsốhọbịtêliệt,sợhãivàkhôngmuốnchovaythêm.Nhữngdoanh

nghiệplớncókhảnănghuyđộngcácnguồntàichínhkhác,vídụnhưtừcácthịtrườngnợpháisinh–mộthiệntượngnổilênởPhốWallđãgiúpgiảmthiểunhữngtổnthấtcủacuộcsuythoáinăm1990.NhưngnhữngnhàsảnxuấtvàthươngnhânvừavànhỏtrênkhắpnướcMỹcảmthấyrấtkhókhănđốivớicảnhữngkhoảnvaythôngthường.Vàđiềunàylạikhiếnchotìnhtrạngsuythoái,mộtcáchbấtthường,khómàkhắcphụcđược.

NhữngđiềuchúngtôilàmởCụcDựtrữđãkhôngcóbấtcứtácdụnggì.Chúngtôibắtđầunớilỏnglãisuấtngaytrướckhisuythoáinổra,nhưngnềnkinhtếđãkhôngcóbấtcứphảnứnggì.Mặcdùchúngtôihạ lãisuấtcơbảnkhôngdưới23 lầntrongvòngbanămtừtháng7/1989đếntháng7/1992,sựphụchồicủanềnkinhtế lúcbấygiờdiễnrachậmchạpnhấttronglịchsử.“NềnkinhtếMỹđượccholàđangtiếnlênphíatrướctrongcơngióthổingượcvậntốc80km/h”.ĐócũnglàlờitôigiảithíchvềtìnhhìnhnướcMỹchomộtnhómcửtọalànhữngdoanhnhânvùngNewEnglandđanghếtsứclolắngvàothángMườinăm1991.Tôiđãkhôngthểcảmthấyđượcanủibởitôikhôngbiếtkhinàocuộckhủnghoảngtàichínhsẽkếtthúc.

TÔIGẶPTổngthốngBushsáuhoặcbảytuầnmộtlần,thườnglàtrongcáccuộchọpcósựthamdựcủanhữngngườikhácnhưngthỉnhthoảngTổngthốnglạigặpriêngtừngngườimột.ChúngtôibiếtnhautừthờiFord.ÔngtathậmchícònchogọitôitớiLangleydùngbữatrưakhiôngcònlàGiámđốcCụctìnhbáoTrungươngnăm1976.Trongsuốtnhữngthángđầuchiếndịch1980,ôngthườngnhờtôitưvấnvềcácvấnđềchínhsáchkinhtế.KhiBushlàPhóTổngthống,tôivẫnthamgiahọpcùngôngtạiNhàTrắngkháthườngxuyên.Ôngthôngminhvàkhinóichuyệnriêng,chúngtôiluôntìmđượcsựhòahợp.Tôiđặcbiệtbịhấpdẫnbởisựcómặtcủavợông,Barbara,mộtngườiphụnữhăngháivàcuốnhút.Nhưngsuốt thờigianđươngnhiệm,ôngchútrọngtớicácvấnđềngoạigiaohơnvấnđềkinhtếrấtnhiều.

MặcdùchaôngđãhọcchuyênngànhkinhtếtạiYalevàrấtquantâmđếnPhốWallnhưngBushlạichưatừngcóchútkinhnghiệmgìvềcácthịtrường.Ôngkhôngbiếtrằnglãisuấtchủyếulàdotácđộngcủathịtrườngquyếtđịnh;ôngdườngnhưtinrằngnólạiđượcquyếtđịnhbởisởthíchtiêudùng.Đấykhôngphảilàmộtquanđiểmđúngđắn.Ôngthíchgiaophóchínhsáchkinhtếchonhữngcấpdướixuấtsắccủamìnhhơn.NghĩalàtôichủyếugiảiquyếtcôngviệcvớiNickBrady,DickDarmanvàMikeBoskin.

Darman,GiámđốcNgânsách,córấtnhiềuđiểmgiốngDavidStockman–mộtnhàhoạchđịnhchínhsáchchuyênnghiệpvàmộttínđồcủachủnghĩaquảnlýchínhsáchtàikhóakinhviện.Tuynhiên,khônggiốngnhưStockman,Darmanthườngíttỏrathẳngthắnvớimọingườivàbịthủđoạnchínhtrịchiphối.Dầndầntôihọccáchgiữkhoảngcáchvớiôngta.

Sauđónhiềunăm,DarmanđãviếtrằngtrongcuộchọpkíncủaNhàTrắng,ôngtađãkịchliệtphảnđốicamkếtkhôngápđặt thêmcáckhoản thuếmới.Thayvàođó,ông tacốgắngthuyếtphụcTổngthốngđấutranhchốngthâmhụtngânsáchsớmhơn,khimàhọcóthểbỏquênvấnđềnàymộtcáchnhanhchóng.NhưngôngtakhôngthuyếtphụcđượcTổngthống.Năm1989NhàTrắngtrởnênbấthòavớiQuốchộidoĐảngDânchủchiphối.Quánhiềumónnợtreotrênđầungânkhốđếnmứckhisuythoáiậpđến,chínhquyềnkhôngthểcósựlinhhoạttrongchínhsáchtàikhóađểgiảiquyếtsựviệc.

Không lâusau, chínhquyềnbắtđầuđổnhữngrắc rối củamình lênđầuCụcDự trữLiênBang.Họchorằngchúngtôiđangbópnghẹtnềnkinhtếbằngcáchgiữnguồncungtiềnquáchặt.Tôipháthiệnrađiềunày lầnđầu tiênvào tháng8/1989,khi tôivàAndreađến thămThượngnghịsỹJohnHeinzvàTeresavợôngởcănnhànghỉhècủahọởNantucket.ChúngtôibậttivixemchươngtrìnhđốithoạivàosángChủnhậtvàthấyDickDarmanxuấthiệntrongchươngtrìnhGặpgỡbáochí.Tôichỉlơđễnhkhôngmấyđểýkhingheôngtanói:“KhôngchỉquantrọngđốivớiChủtịchGreenspanmàcònvớicác thànhviênkháccủaBanvàFOMC…rằnghọcầnlưutâmhơnđếnviệctránhđẩynềnkinhtếvàocảnhsuythoái.Tôikhôngchắclàhọthựcsựlưutâmhaychưa”.Tôisuýtnữalàmđổtáchcà-phêcủamình.“Cáigì?”tôihỏi.Lắngnghelờitranhluậncủaôngta,tôinghĩnóchẳngliênquangìđếnvấnđềkinhtế.Nhưngsauđótôinhậnrarằngđúnglànhưvậy:đóchỉlàlờikhoatrươngmangtínhchínhtrị.

BộtrưởngTàichínhBradycũngkhôngưagìCụcDựtrữLiênBang.ÔngtavàTổngthốnglàbạnvàcónhiềuđiểmchung-cảhaiđềugiàucó,connhàdòngdõi,họcởYalevàlàthànhviêncủatổchứcĐầulâuvàXương.NickđãcóhơnbathậpniênlàmviệcởPhốWall,tươnglaisẽtrởthànhchủtịchcủamộtcôngtyđầutưlớn.ÔngmangđếnWashingtonnhữngkinhnghiệmsâusắcvềthựctếkinhdoanhcùngvớithóiquenchỉhuy.

TrongsuốtnhiệmkỳcủaBush,tôivàNickhợptácvớinhautrongnhiềulĩnhvựcchính–chúngtôitớiMoscownăm1991,hợptácchặtchẽvàhiệuquảđểgiảiquyếtnhữngvấnđềphứctạpliênquanđếnquyđịnhngânhàngvàhốiđoái.Khôngchỉlàmviệccùngnhau,ôngthậmchícònmờitôitớisânAugustaNationalchơigolf,vàtôicùngAndreathườngđichơicùngôngvà

vợlàKitty.

NhưngôngủnghộquanđiểmcủaBushvềchínhsáchtiềntệ.ĐốivớiNick,việcgiảmlãisuấtngắnhạndườngnhưlàmộtlờiđềnghịkhôngcóchútrủirogì:nếuCụcDựtrữbơmtiềnồạtvàolưuthông,nềnkinhtếsẽtăngtrưởngnhanhhơn.Tấtnhiênlàsẽphảicoichừngsựbùngnổcủalạmphátnhưngnếuđiềuđóxảyra,CụcDựtrữcóthểkiểmsoátđược.Nếutôilàmnhưnhữnggìhọmuốn,tôisẽthúcđẩyviệccắtgiảmlãisuấtnhanhvànhiềuhơnvàkhôngnghingờgìnữa,tôisẽphảinộpđầumìnhchothịtrường–mộtcáchxứngđáng.

Tuynhiên,BộtrưởngTàichínhkhôngthíchtranhluận.Giốngnhưnhiềuthươnggiakhác,ôngtacónhữngthànhcôngtuyệtvờinhờbảnlĩnhcủamình;trongcáclĩnhvựcnhưchínhsáchtỷgiá,tôithấyôngtanhậnđịnhvềthịtrườngkhásắcbén.Nhưngôngtakhôngphảilàmộtngườiưakháiniệmhóavàkhôngcótầmnhìnxa.TôivàNickgặpnhaumỗituầnmộtlầntrongbuổiănsángbànluậncôngviệc,vàmỗikhichủđềchínhsáchtàichínhđượcđềcậpđến,chúngtôiđơngiảnchỉbànlòngvòng.

Thếbếtắcnàykhiếnchúngtôiphảiđốimặtvớisựthâmhụtvàsuythoáitrởnêntồitệgấpđôi,vìđiềunàycónghĩalàchínhquyềnlúcnàocũngtrôngchờkhoảnbồithườngtừCụcDựtrữ.Khihóađơnngânsáchnăm1990đượcđặttrênbàn–vàcuốicùngthìTổngthốngBushnhậnraviệccầnthiếtphảiphávỡcamkếtkhông-tăng-thêm-thuếcủaông–NickbảotôiphảicamkếtrằngnếungânsáchđượcthôngquathìCụcDựtrữsẽgiảmlãisuất.

Trênthựctế,góingânsáchđóđãgâyấntượngvớitôi.NócóvàiđiểmmớicủaDarmanmàtôinghĩlàrấthứahẹn,nhưquytắc“chitiêudựatrênthựctế”,theođóbấtkỳkhoảnchimớinàocũngphảicónguồntiềnbùđắpnàođó,bằngthuếmớihoặccắtgiảmngânsách(“chitiêudựatrênthựctế”làcáchWashingtongọitắtcâu“bạnchitiêubaonhiêukhicókhoảnbùđắpbấynhiêu”).Đềnghịngânsáchđóđãkhôngcắtgiảmthâmhụtởmứccaonhấtcóthể,nhưngsựđồngthuậnởCụcDựtrữmàtôicũngđồngýlàmộtbướcđiquantrọngđúnghướng.TạimộtphiênđiềutrầncủaQuốchộivàothángMười,khiđóngânsáchrốtcuộccũngđượcthôngqua,tôituyênbốkếhoạchđólà“đángcangợi”.Điềunàynghecóvẻnhưmộtlờitándươngyếuớt,nhưngnóđủlàmchothịtrườngchứngkhoánnónglên,khicácnhàkinhdoanhđánhcượcrằngCụcDựtrữsẽngaylậptứcgiảmlãisuất.Tấtnhiênchúngtôikhôngcóýđịnhđó:trướckhinới lỏng tíndụng,chúng tôicầnxem liệuviệccắtgiảmngânsáchcó thựcsự trởthànhluậtkhông,vàquantrọngnhấtlàliệunócóhiệuquảkinhtếthựcsựnàokhông.

VìthếtôiluônrấtthậntrọngtrongnhữnglờitôinóiriêngvớiNick.Tôiđãnóivớiông:“Mộtngânsáchhợplýsẽlàmgiảmtỷlệlãisuấtdàihạnvìkỳvọnglạmphátsẽgiảm.Chínhsáchtiềntệnênứngphóvớiviệcnàymộtcáchhợplýbằngcáchgiảmtỷ lệ lãisuấtngắnhạn”.ĐólàchínhsáchchuẩncủaCụcDựtrữ,nhưngnólàmNickthấtvọngvìđókhôngphảilàlờihứamàôngmongđợi.

Khisuythoáidiễnravàomùathunămđó,mốibấthòatrởnêntệhơn.TổngthốngBushtuyênbốtrongThôngđiệpLiênbang1991củaôngrằng:“NướcMỹđãtrởnênquábiquan.Cácngânhàngtốtcầncungcấpnhữngkhoảnchovayvàgiảmngaylãisuất”.Tấtnhiên,CụcDựtrữđãgiảmlãisuấthơnmộtnămnaynhưngNhàTrắngmuốncắtgiảmnhiềuvànhanhhơnnữa.

TôivẫngiữláthưNickgửichotôitrongthờigianđó.ÔngđãcóđộngtácđángchúýlàmờitámnhàkinhtếlỗilạccủacácngànhcôngnghiệpvàgiớihọcgiảđếnNhàTrắngđểăntrưavớiTổngthống.Tạibữaăn,mỗinhàkinhtếđượchỏiliệuCụcDựtrữcónêncắtgiảmthêmlãisuấtngắnhạnhaykhông.Nickviết:ngồitrướcmặtTổngthống,“tấtcảcácnhàkinhtếđềutrảlờirằngviệcđósẽkhônggâyhạigì”–vàtấtcảhầunhưđềucảmthấyviệcđócóích.Bứcthưtiếptục:“Alan,tôithấyrằngôngluônlẻloivìcóquanđiểmkhácmọingười”,vàphànnànmộtcáchthẳngthừngrằng:“CụcDựtrữthiếunănglựclãnhđạo”.

Trongtìnhcảnhđó,chínhquyềnchỉtotiếngthôichứkhôngchắccóýđịnhnghiêmtúcnào.KhinhiệmkỳChủtịchCụcDựtrữcủatôikếtthúcvàomùahènăm1991,đãdiễnramộtcuộchọpbímật,ởđóBộtrưởngTàichínhtìmcáchbuộctôicamkếtsẽnớilỏnghơnnữachínhsáchtiềntệđểđổilấyviệcđượcbổnhiệmlàmChủtịchFedthêmnhiệmkỳthứhai.Nicksauđóđãtuyênbốlàtôiđãcamkếtnhưvậy.Trênthựctế,khôngđờinàotôiđưaracamkếtđó,dùtôicómuốn(vàdùtôinghĩviệcgiảmlãisuấtcóthểcòntiếptục).Dùsaođinữa,TổngthốngBushcũngđãtáibổnhiệmtôi.Tôinghĩôngkếtluậnrằngtôilàlựachọníttồitệnhấtcủaông:CụcDựtrữ,từnhữngthôngtinthuthậpđược,vẫnđanglàmtốtcôngviệccủamình,khôngcómộtứngviênnàokhácmàPhốWallthấythíchhợphơn,vàmộtsựthayđổicóthểsẽkhuấyđảothịtrường.

ThếbếtắctrongchínhsáchtiềntệkhiếntôivàNickkhócóthểtrởthànhbạnnhưtrước;mặcdùchúngtôivẫnphốihợpvớinhaumộtcáchchuyênnghiệpnhưngôngđãhoãncácbữasánghàngtuầncủachúngtôi,vàchúngtôicũngkhôngcòncùngnhauđichơinữa.Khicuộcbầucửđếngần,chínhquyềnquyếtđịnhthayđổicáchtiếpcậnvớiCụcDựtrữvàvớiChủtịch

“cứngđầu”củanó.“HồsơGreenspan”,nhưcáchhọgọinóởNhàTrắng,đượcchuyểnchoChủtịchCEAMikeBoskinvàchochínhTổngthống.

TRÊNTHỰCTẾ,sựphụchồikinhtếcuốicùngcũngdiễnrakhimùavậnđộngtranhcửbắtđầu.ĐếnthángBảy,tôiđãthấyđủtựtinđểtuyênbốrằngcơngióngược80km/hđãyếudần.Bảnphântíchcuốicùngchothấyrằngđếnmùathu,GDP(năm1990đãthaythếGNPđểtrởthànhthướcđotổngsảnlượngtiêuchuẩn)đangtăngtrưởngởmứcổnđịnh4%.Nhưngđiềuđóthậtkhónhậnravàolúcđó,vàTổngthống,theocáchcóthểhiểuđược,đãmongmuốnrằngtăngtrưởngcàngmạnhmẽvàrõràngcàngtốt.

Nămđó,tôichỉgặpTổngthốngcóvàilần.Ônglúcnàocũngcựckỳthânmật.“TôikhôngmuốnchỉtríchCụcDựtrữ”,ôngnói.Ôngsẽthămdòvàđưaranhữngcâuhỏidựatrênnhữnggìôngngheđượctừnhữngmốiquanhệcủamình.Ôngthườnghỏinhữngcâunhư:“Mọingườiđangchorằngnhữnghạnchếtỷlệdựtrữtạicácngânhànglàmộtphầnvấnđề;tôinênnhìnnhậnđiềunàynhưthếnào?”Reaganđãkhôngđưaracâuhỏinào–ôngkhôngcóđủkiênnhẫnđểbànluậnchínhsáchkinhtế-vàtôithấyvuikhiBushmuốnbiếtđiềuđó.Khitôiđốidiệnvớiông,tôithấythoảimáihơnđốidiệnBrady.Nhưngkhichúngtôinóivềlãisuất,tôichưabaogiờcóthểthuyếtphụcđượcôngrằnggiảmlãisuấtnhanhvàmạnhhơnchắcchắnkhôngđẩynhanhquátrìnhphụchồikinhtếvàsẽlàmchonguycơlạmpháttănglên.

Sựthậtlànềnkinhtếđangphụchồi,nhưngkhôngkịpđểcứuvớtcuộcbầucử.VấnđềthâmhụtcólẽđãbáohạiBushhơnbấtcứthứgìkhác.Mặcdùviệccắtgiảmngânsáchmuộnmàngvàtăngthuếđộtxuấtnăm1990đãcảithiệnphầnnàotìnhhìnhtàikhóa,nhưngcuộcsuythoáiảnhhưởngtớingânkhốmạnhtớimứcthâmhụtđãtăngnhanhmộtcáchbấtngờ.Nólêntới290tỷđôlatrongnămcuốinhiệmkỳcủaBush.RossPerotđãcóthểchỉtríchkịchliệttrongcuộcvậnđộngvàđãthànhcôngtrongviệclygiáncôngtácbầucửcủaĐảngCộnghòa,đủđểnhấnchìmBush.

TôiđãcảmthấyrấtbuồntrongnhiềunămsauđókhitôipháthiệnrarằngTổngthốngBushđổthấtbạicủaônglênđầutôi.“Tôitáibổnhiệmôngtacònôngtalạilàmtôithấtvọng”,ôngđãphátbiểunhưvậyvớimộtphóngviêntruyềnhìnhvàonăm1998.Bảnchấttôikhônghaynghingờ.ChỉsaunàynghĩlạitôimớinhậnralàBradyvàDarmanđãthuyếtphụcTổngthốngrằngCụcDựtrữđanglàmtổnhạiông.NhưngsựchuacaytronglờinóicủaTổngthốngđãlàmtôingạcnhiên;tôikhôngcócảmgiácnhưvậyvềông.Thấtbạicủaôngtrongcuộctranhcửgợi

tôinhớlạirằngnhữngcửtriởAnhđãhấtcẳngWinstonChurchillnhưthếnàongaysauThếchiếnthứhai.TôichorằngBushđãgiảiquyếttốthầuhếtnhữngvấnđềquantrọngmànướcMỹphảiđươngđầu,nhưcuộcđốiđầucủaMỹvớiLiênbangXô-viếtvàcuộckhủnghoảngởTrungĐông.Nếumộttổngthốngcóthểđượctáicử,ôngsẽđược,vàWinstonChurchillcũngvậy.

Nămtuổi,khuđồiWashington,thànhphốNewYork1931(BộảnhcủaAlanGreenspan)

VớibaanhemhọGreenspan,khoảng1943(tôiởphíabêntrái)

BộảnhcủaAlanGreenspan

16tuổihồHiawatha,NewJersey(BộảnhcủaAlanGreenspan)

BốtôingườibáncổphiếutạiphốWallbỏmẹtôikhitôilên2.Khitôiđược9tuổiôngtặngtôicuốnsáchRecoveryAhead!Trongđóôngtựtindựbáođạikhủnghoảngsẽkếtthúcvàcólờiđểtặngtrìumếnvàcóphầnbíhiểm:“gửicontraiAlanGreenspan:Mongrằngnổlựcđầutiênnàycủachavớisuynghĩluônhướngvềcon,sẽnãynỡthànhmộtchuổicốgắngcủaconđểkhitrưởngthànhconcóthểnhìnlạivàtìmcáchlýgiảilýdođằngsaunhữngdựbáologiccủachavàbắtđầucôngviệcgiốngnhưcha”NhiếpảnhDarenHaggar

SaumộtnămhọctrườngnhạcJuilliardtôiđibiểudiễnquanhđấtnướcvớitưcáchlàphụcôngcủabannhạcHenryJerome,chơikènSaxophonevàClarinet(tôingồiởngoàicùngphíatrái).Tôi cũngviết tờkhai thuế cho các thànhviên củabannhạc. (BannhạcHenry Jerometặng)

Vớimẹtôi,RoseGoldsmith,mộtngườiphụnữdũngcảmvàsôinổi,ngườiđãtruyềnchotôitìnhyêuâmnhạc.(BộảnhcủaAlanGreenspan)

Vàonăm1950tôiđãkiếmđủtiềntrongvaitròlàmộtnhàkinhtếđểnghĩđếnviệcrờibỏthành phốNewYork ra ngoại ô, điều tôi đã thực hiệnmột năm sau đó. (Bộ ảnh của AlanGreenspan)

Trongsốcácthầygiáocủatôi,ArthurBurnsvàAynRandcóảnhhưởnglớnnhấtđốivới

cuộcđờitôi.Làmộtnhàkinhtếđãđặtnhữngviêngạchđầutiênvềlýthuyếtchukỳkinhtế.ArthurBurnslàngườihướngdẫnvàlàthầygiáocủatôitrongnămđầuhọcsauđạihọctạitrườngColumbia,vànhiềunămsauđóđãthuyếtphụctôihoànthànhluậnántiếnsĩ.ÔnglàchủtịchHộiđồngcốvấnkinhtếvàlàchủtịchFEDtiềnnhiệmcủatôi.AynRandmởrachântrờitrítuệcủatôiyêucầutôivượtlêntrênkinhtếhọcđểhiểubiếtcáchứngxữcủacáccánhânvàxãhội

AdamSmith(1723–1790)

JohnLocke(1632–1704)

JosephSchumpeter(1883-1950)

NhữngtưtưởngthờikỳkhaisángcủaAdamSmithvềđộngcơcánhânvàsứcmạnhcủathịtrườngđãtrởlạithốngtrịnềnkinhtếtoàncầusaukhigầnrơivàoquênlãngtrongnhữngnăm1930,AdamSmithvẫnlàmộttrongnhữngngườicóảnhhưởngvềtrítuệsâusắcnhấtđốivớitôi.TôicũngbịảnhhưởngbởitưtưởngcủaJohnLocknhàtriếthọcđạođứcvĩđạingườiAnh,ngườiđãđưaranhữngkháiniệmvềnền tảngcuộcsống, tựdovà tài sản.Người thứba làJosephSchumpeternhàkinhtếthếkỷ20vớikháiniệmSựpháhủymangtínhsángtạođãchỉravaitròthayđổicôngnghệtrongxãhộitưbảnhiệnđại.

TạicôngtyTownsend–Greenspan,tôitậptrungvàonghànhcôngnghiệpnặng–dệtmay,khaikhoáng,đườngsắt,đặcbiệtlàthép.Nghiêncứuvềthépđặcbiệtđãgiúptôicảnhbáocuộckhủng hoảng năm 1958 – dự báo đầu tiên về nền kinh tế Mỹ như một tổng thể.WalterDaran/TimelifePicture/GettyImages

KhinhậnđượccôngviệcđầutiêntạiWashingtonnăm1974,tôigiaocôngtyTownsend–Greenspanchocácphóchủtịch(từphíatrái)KathyEichoff,LucilleWuvàBessKaplan(ngồi).

CựuchủtịchJudithMackey(phải)tạmtrởlạiđểgiúpđỡ.SựthốngtrịcủaphụnữtạiTownsend–Greenspanlàhiệntượnglạtronggiớikinhdoanh.TheNewYorkTimes/Redux

SựthamgiavàocôngviệcxãhộicủatôibắtđầuvớichiếndịchtranhcửtổngthốngcủaNixonnăm1967.Tôilàthànhviênkhôngđượctrảlươngcủanhómtranhcử.MặcdùtôicóấntượngvềsựthôngminhcủaNixonnhưngôngtacómặttráikhiếntôiphiền lòngvàtôiđãquyếtđịnhkhông thamgiachínhquyềnvớiông ta.Ngồibên trái tôi trongcuộchọp tháng7/1974làngườiđồngsánglậpracôngtyHewlett–Packard,DavidPackrd,làthứtrưởngBộquốcphòngtừ1969–1971.Bettmann/Corbis

Mẹtôichúcmừngsaukhitôinhậmchức.ChủtịchhộiđồngcốvấnkinhtếtrongsựchứngkiếncủatổngthốngFord.VớiviệcdấtnướcquaycuồngsausựkiệnWatergate,giádầucaovàlạmphát,đólàthờikhắckhókhănkhinhậnmộtcôngviệccủachínhphủ.Bettmann/Corbis

Tạicuộchọptháng4/1975nàytạiPhòngbầudụcđểthảoluậnvềchínhsáchkinhtế.NgoạitrưởngHenryKissingerđãcắtngangthôngbáotintứcvềviệcditảnngườiMỹkhỏiSaigon.Từtráiquaphải:TổngthốngFord,phóchánhvănphòngDickChaney,tôi,ChánhvănphòngD.Rumsfeld, Phó tổng thốngNelsonRockefeller vàKissinger.DavidHumeKennerly/ Thư việnTổngthốngFord/GellyImages

CácnhânviêncủaNhàTrắngthườngtụhọptạiphònglàmviệccủaChánhvănphòngđểtheodõitintứcbuổitốivàbàncácsựkhiệntrongngày.Tôithườngnămdàitrênthảmđêbớtđaulưng.DavidHumeKennerly/ThưviệnTổngthốngFord/GellyImages

LàmviệctạitrạiDavidtừtráiquaphải:BộtrưởngbộtàichínhBillSimon,ThưkýbáochíRonNesen,TổngthốngFord,DickCheney,DonaldRumsfeldvàtôi.DavidHumeKennerly/ThưviệnTổngthốngFord/GellyImages

TổngthốngFordtạisângolfPalmSpringsnăm1980.Tráivớiđiềuđượcbiếtđếnôngnhưmộtngườicósứckhỏekhôngtốt,ônglàmộttaygolfvàlàcựucầuthủbongchàycủađộiAll–American.ẢnhdoNeilLeiferchụp

TrongchiếndịchtranhcửTổngthốngnăm1980,nhiệmvụcủatôitrongchuyếnbaydọcđấtnướcvớiRonaldReaganlàthôngbáochoôngvềhàngloạtvấnđềđốinội.CốvấnMartinAnderson,phíatrước,giaonhiệmvụchotôi.Ôngnói“Ôngấysẽngheanh”NhưngtôikhôngthểkhiếnReaganngừngkểchuyện.MichaelEvansphotograph,QuỹRonaldReagantặng.

TạiđạihộiĐảngCộngHòavàotháng7nămđó,HenryKissingervàtôicốthuyếtphụccựuTổngthốngFordthamgialiêndanhtranhcửvớiReagan.ThămdòdưluậnchothấyReaganvàFordsẽlàmột“liêndanhtrongmơ”,nhưngsau24giờtrìhoãncáccuộcđàmphánthấtbạivàGeorgeH.BushđượcchọnứngcửviênphóTổngthống.DavidHumeKennerly/GellyImages

Ansinhxãhộiđãgâyrakhókhănvềtàichínhcuốithậpniên70,đầuthậpniên80vàcảpheCộngHòavàDânChủđềuthấycầnphảigiảiquyếtvấnđềnày.ỦybancảicáchcủaReagandotôiđứngđầuđãđạtđượcmộtthỏahiệp.ThamgiacùngReagantạiVườngHồngvàotháng4/1983khiôngkíthànhluậtcólãnhđạocủacảhaiđảng,gồmThượngnghịsĩBobDole(đứngbêntráitôi),HạnghịsĩClaudePepper(bịchemộtphần)vàChủtịchHạviệnTipO’Neil(đangđùavớiTổngthống).Bứctranhbiếmhọadướiđâyxuấthiệntrongnămđótrêncáctrangbáotàichính.

Trên:ẢnhcủaAP/BarryThumma;Dưới:DavidLevine

Ngày06/02/1987TổngthốngReagantuyênbốsẽđềcửtôithaythếPaulVolckerlàchủtịchFed.ChánhvănphòngJimBaker(bêntrái)đãbímậtthămdòtôivềvịtríđótrongnhiềuthángtrước.Chưađến10tuầnsaulễnhậmchứccủatôidiễnrathửtháchđầutiênđãđến:sựsụpđổ

củathịtrườngchứngkhoánngày19/10/1987.ThưviệnRonaldReagantặng.

Bảnquyền@củaNewYorkTimeCo.Đượcphépinlại.

LịchsửbấtngờsangtrangkhiBứctườngBerlinsụpđổtháng10/1989.Nhưngđiềulàmtôingạcnhiêntrongnhữngngàytiếptheođólàsựmụcruỗngvềkinhtếbộlộsausựsụpđổbứctườngcủabứctường.KhingườiđứngđầuchínhphủSovietMikhailGorbachevthămMỹlầnthứ3vàomùaxuânnămsau.LiênXôđãbắtđầutanrã.ÔngxuấthiệnbêndướicùngTổngthốngBushvàtôitạikhuvựcđóntiếp,tạibuổichiêuđãitối.Washinton,31/05/1990.Trên:Images/JonhGápIII;Dưới:ThưviệnTổngthốngBushtặng.

CăngthẳnggiữatổngthốngGeogreH.BushvàFedthểhiệnrõtrongcuộcgặpvàotháng7/1991tạiphòngBầuDục.ÔngkhôngthểchedấuquanđiểmchorằngFedđãkhôngcắtgiảmlãixuấttheocáchthíchhợp.Ôngtáibổnhiệmtôilàchủtịchvàonămđónhưngsauđóđãđổlỗichotôivềviệcôngthấtbạitrongtuyểncửnăm1992.ThưviệnTổngthốngBushtặng.

Ủybanthịtrườngmởliênbang.NhómhoạchđịnhchínhsáchnhạycảmvàquyềnlựcnhấtcủaFed,trongmộtphiênhọptháng6/2003.Nhómhọp8lần/năm.FederalReservephoto–BrittLeckaman.

TôiđượctiếpcậnthôngtinngàycànglớntạiphònglàmviệccủatôitạiFed,vìcôngnghệđãcáchmạnghóaviệcphântíchkinhtếtạiFed.ẢnhdoDianaWalkerchụp.

Tôitìmcáchdànhnhiềuthờigianmỗingàyđểtựhọcvàsuyngẫm.NhiếpảnhgiaLindaL.Creighton.

CHƯƠNGSÁU

SỰSỤPĐỔCỦABỨCTƯỜNGBERLIN

ĐÓLÀngày10thángMườinăm1989.Lúcđó,ĐạisứMỹtạiLiênXô,JackMatlockgiớithiệutôivớinhómcửtọalàcácnhàkinhtếvàcácthốngđốcngânhàngcủaLiênXôtạiSpasoHouse,nơiởchínhthứccủaôngĐạisứtạiMoscow.Tráchnhiệmcủatôilúcđólàgiảithíchchohọvềnềntàichínhtưbản.

ĐươngnhiênlàtôikhônghềhaybiếtrằngchỉtrongmộtthángnữathôiBứctườngBerlinsẽsụpđổ,hayLiênXôcũngchẳngcòntrongvònghơnhainămnữa.Tôicũngkhônghềhayrằng,chỉvàinămsausựsụpđổcủakhốiĐôngÂu,tôilạitrởthànhnhânchứngcủanhữngsựkiệnhiếmhoinhư:sựnổilêncủanhữngnềnkinhtếthịtrườngcạnhtranhtừtrotàncủanềnkinhtếtậptrung.Trongtiếntrìnhấy,sựsụpđổcủanềnkếhoạchtậptrungđãlàmphơibàynhữngyếukémđếnkhótinđãđượctíchtụquanhiềuthậpniên.

Thếnhưng,ngạcnhiênlớnnhấtđangchờđợitôilạilànhữnghiểubiếtđầybấtngờvềgốcrễcủanềnkinhtếtưbảnthịtrường.Tuyrấtkhôngxalạgìvớihệthốngnàynhưngnhữnghiểubiếtcủatôivềnólạihoàntoàntrừutượng.Tôiđượcnuôidưỡngtrongmộtnềnkinhtếthịtrườngpháttriểnvớinhữngquytắc,điềuluậtvàthểchếlâuđời.GiaiđoạnquáđộmàtôisắpđượcchứngkiếnởLiênXôđãxảyraởcácnềnkinhtếphươngTâynhiềunămtrướckhitôiđượcsinhra.KhiNgađangvậtlộnđểvượtquanhữngđổvỡcủacácthểchếliênquantớiLiênXôcũ,tôicócảmgiácmìnhnhưmộtnhàthầnkinhhọcđanghọcbằngcáchquansátmộtbệnhnhânhoạtđộngnhưthếnàokhimộtbênnãocủaanhtabịhủyhoại.Chứngkiếncácthịtrườngcốgắnghoạtđộngmàkhôngcóluậtbảovệquyềnsởhữuhaytruyềnthốngvềsựtincậylàmộttrảinghiệmkhámớimẻvớitôi.

Nhưngtrướcmặttôi làhàngtrămconngườiđangngồiđây,ngaytrướcmặttôi làSpasoHouse,vàtôibănkhoănkhônghiểuhọđangnghĩgì?Làmcáchnàotôicóthểtiếpcậnhọ?HọđềulànhữngsảnphẩmcủanềngiáodụcXô-viếtvàthấmnhuầnchủnghĩaMác.Họcóhiểubiếtgìvềnhững thểchế tưbảnchủnghĩahaycạnh tranh thị trườngkhông?Bất cứkhinào tôithuyếttrìnhchonhữngcửtọaphươngTây,tôiđềucóthểđánhgiámứcđộthíchthúhiểubiếtcủahọ,vàtheođócóthểđưaranhữngnhậnxétcủamình.Tuynhiên,vớinhómthínhgiảởSpasoHousenày,tôiđãphảiphỏngđoánmọithứ.

Bàigiảngmàtôichuẩnbịlàmộtbàithuyếttrìnhkhôkhanvàrườmràvềhệthốngngânhàngtrongcácnềnkinhtếthịtrường.Bàithuyếttrìnhnàyđisâuvàonhữngchủđềnhưgiátrịcủacácthểchếtrunggiantàichính,nhữngloạirủirokhácnhaumàcácngânhàngphảiđốimặt,nhữnglợiíchvàbấtlợicủacơchếđiềuchỉnhvànhiệmvụcủacácngânhàngtrungương.Buổinóichuyệndiễnrachậmchạp,đặcbiệtlàkhitôiphảingừngsaumỗiđoạnđểphiêndịchdịchsangtiếngNga.

Tuynhiên,khángiảđãrấtchămchúlắngnghe,vàingườithậmchícònghichép.NhiềucánhtayđãgiơlênkhitôikếtthúcbàithuyếttrìnhvàĐạisứMatlocktuyênbốđãchuyểnsangmụchỏivàđáp.Tôiđãrấtvuivàngạcnhiênvìsau30phútthảoluận,nhiềungườiđãhiểuđượcnhữngđiềutôimuốntruyềntải.Cáccâuhỏicủahọđôilúckhiếntôigiậtmìnhvìchúngkháphứctạpvàchứngtỏhọcóhiểuvềchủnghĩatưbản.

TôiđãđượcPhóThủtướngLoenidAbalkinmờiđếnnóichuyện.Tôiđãhyvọngcuộcgặpcủachúngtôitrongtuầnđódiễnralongtrọng,nhưngcuốicùnglạilàmộtbầukhôngkhíkhác.Làmộtnhàkinhtếởđộtuổicuối50vàđãtừnglàmộttrongnhữngnhàcảicáchcủaChínhphủGorbachev,Abalkinđãđượcbiếtđếnnhưmộtngườilinhhoạtvềchínhtrịvàcuốnhút.Khuônmặtdàikhiếnngườiđốidiệncócảmgiácôngđangchấtchứanhiềuloâu,vàđúnglàcóvôvànlýdođểcảmgiácđótrởthànhsựthật.Mùađôngđãbắtđầu,cácbáocáokhẳngđịnhtìnhtrạngthiếulươngthựcvàđiệnyếu.Gorbachevđãnóichuyệnvớingườidânvềnguycơsẽxảyratìnhtrạnghỗnloạn,vàThủtướngvừayêucầuQuốchộiralệnhcấmđìnhcông.Perestroika,sángkiếncảicáchkinhtếbốnnămđầythamvọngcủaGorbachevcónguycơsụpđổ.TôicócảmgiácrằngcôngviệcđóphùhợpvớiAbalkinvìcấptrêncủaônghiểubiếtquáítvềcơchếthịtrường.

AbalkinđãhỏiýkiếncủatôivềbảnđềxuấtđượccácnhàhoạchđịnhXô-viếtchàohàng.Đólàmộtchươngtrìnhchốnglạmphátxoayquanhviệclậpchỉsốvềtrợcấphưutrí–gắnlươngvớigiá–nhưlàmộtcáchcamkếtvớingườidânrằngsứcmuatrongkhảnăngthunhậpcủahọsẽkhôngbịảnhhưởng.TôiđãgiảithíchngắngọnvớiôngvềcuộcchiếnmàChínhphủMỹđangtiếnhànhđểthanhtoánchocôngtáclậpbảngchỉdẫncáckhoảntrợcấpAnsinhxãhội.Tôicũngđềxuấtquanđiểmcủamìnhrằngviệclậpbảngnàychỉlàmộthìnhthứcgiảmnhẹmàvềlâudàichắcchắnsẽgâyranhiềuvấnđềnghiêmtrọnghơn.Abalkincóvẻkhôngngạcnhiên.Ôngchorằngquá trìnhchuyểnđổi từkếhoạchhóa tập trungquan liêusang thị trường tưnhânmàôngvẫnthườnggọilà“hìnhthứcđiềutiếthoạtđộngkinhtếdânchủnhất”sẽkéodài

nhiềunăm.

TrướcđâycácchủtịchCụcDựtrữLiênbangvẫnthườngxuyêntheosáttìnhhìnhNga–cảArthurBurnsvàWilliamMillerđãđếnMoscowtrongsuốtgiaiđoạncăngthẳngnhữngnăm1970–nhưngtôibiếthọchưabaogiờcóbấtkỳcuộcnóichuyệnnàonhưthếnàycả.Vàolúcbấygiờ,cũngcórấtítchuyệnđểbànthảobởikhácbiệtvềhệtưtưởngvàsựphânchiachínhtrịgiữacácnềnkinhtếtậptrungcủakhốiXô-viếtvàcácnềnkinhtếthịtrườngcủaphươngTâylàquálớn.Tuynhiên,giaiđoạncuốinhữngnăm1980đãmanglạinhữngthayđổivôcùngkinhngạc,điểnhìnhnhấtlàởĐôngĐứcvàcácnướcthànhviênkhác,vàcảởLiênXônữa.Vàomùaxuânnămđó,tạiBaLan,CôngđoànĐoànkếtđãthắngcửtrướcĐảngCộngsản.Sauđó,thayvìđưaHồngquânđếnđểđòilạiquyềnkiểmsoátthìGorbachevlạituyênbốrằngLiênXôchấpthuậnkếtquảcủacuộcbầucử.Tiếptheo,ĐôngĐứcđãbắtđầutanrã,hàngchụcnghìnngườidânđãlợidụngtìnhhìnhsuyyếucủađấtnướcđểdicưbấthợpphápsangphíaTây.VàchỉvàingàytrướckhitôiđếnMoscow,ĐảngCộngsảnHungaryđãchuyểntừchủnghĩaMácsangchủnghĩaxãhộidânchủ.

BảnthânLiênXôcũngđanggặpkhủnghoảng.Sựsụtgiảmcủagiádầumộtvàinămtrướcđãpháhủynguồntăngtrưởngduynhấtcủaquốcgianày,vàgiờđâykhônggìcóthểbùđắpđượcđạidịch trì trệ và thamnhũng trong suốt thờikỳBrezhnev.Thêmvàođó, áp lực của cuộcChiến tranh lạnhvốncàng tăngcaodoMỹkhôngngừngchạyđuavũ trangdưới thờiTổngthốngReagan.Khôngchỉmấtdầnkhảnăngkiểmsoátcácquốcgiavệtinh,LiênXôcòngặpkhókhăntrongviệccungcấplươngthựcchongườidân:chỉkhinhậpkhẩuhàngtriệutấngạotừphươngTâythìnướcnàymớicóthể lođủchodân.Lạmphát,mốiquantâmhàngđầucủaAbalkin,đã thựcsựnằmngoàikhảnăngkiểmsoát.Tôiđã tậnmắtchứngkiếnnhữnghàngngườidàibênngoàicáccửahàngnữtrang,rasứcđổiđồngrúpđểlấyhànghóacógiátrịsửdụnglâudài.Khôngnhữngthế,mỗilượtngườichỉđượcmuamộtsốlượnghàngnhấtđịnh.

Đươngnhiên,Gorbachevđãcốgắngđểnhanhchóngtựdohóahệthốngvàcảithiệntìnhhình.TổngBí thưĐảngCộngsảnLiênXôđãkhiến tôivôcùngấn tượngbởiđó làmộtconngườithôngminhvàcởimở.Tuynhiên,chínhsựthôngminhvàcởimởlạilàkhuyếtđiểmcủaôngta.Nhữngphẩmchấtnàykhiếnôngkhôngthểphớtlờnhữngtìnhhuốngđốilập.DùlớnlêndướithờiStalinvàKhrushchevnhưngôngcóthểnhậnthấytìnhtrạngvànguyênnhântrìtrệcủađấtnước,điềuđókhiếnôngtừbỏtưtưởngmàôngđãđượcthấmnhuần.

ĐiềukhiếntôikhóhiểunhấtlàtạisaoYuriAndropov,ngườitiềnnhiệmcủaGorbachevtheo

đườnglốicứngrắn,lạiđưaôngtalênvịtrílãnhđạo.GorbachevkhôngchủýlàmsụpđổLiênXô,nhưngbảnthânôngcũngkhôngnỗlựcđểcứuvãnsựsụpđổcủanó.Khônggiốngnhữngngườitiềnnhiệmcủamình,GorbachevđãkhôngđưaquântớiĐôngĐứchayBaLankhicácnướcnàychuyểnsangchếđộdânchủ.VàGorbachevđãkêugọiđấtnướcôngtrởthànhmộtđốithủlớntrênsânchơithươngmạithếgiới,mặcchothựctếlàôngkhônghiểugìvềcơchếcủathịtrườngchứngkhoánhaycáchệthốngkinhtếphươngTâykhác.

Chuyến thăm của tôi có cùngmục đích với những nỗ lực không ngừng củaWashingtonnhằmkhuyếnkhíchnhữngngườiXô-viếtcótưtưởngcảicáchdướinhữngchínhsáchthẳngthắnvàcởimởcủaGorbachev.Chẳnghạn,ngaykhiHộiđồngAnninhXô-viếtKGBchophépngườidânthamgianhữngbuổihọptối,ĐạisứquánMỹđãtổchứchàngloạtcáccuộchộithảocósựthamgiacủacácnhàsửhọc,kinhtếvàkhoahọc,ởđócácđồngnghiệpphươngTâycủahọcóthểtrìnhbàynhữngchủđềtrướcđâybịcấm,nhưthịtrườngchợđen,cácvấnđềsinhtháiởcácnướccộnghòamiềnNamvàlịchsửthờikỳStalin.

Chiếmphầnlớnlịchtrìnhcủatôilànhữngcuộcgặpgỡvớicácquanchứccaocấp.Mỗicuộcgặpđềukhiếntôingạcnhiêntheocáchnàođó.Mặcdùtôiđãdànhphầnlớncuộcđờinghiêncứuvềkinhtếhọcthịtrườngtựdo,nhưngviệctiếpxúcvớimộtmôhìnhkhácvàchứngkiếnmôhìnhnàybịkhủnghoảngbuộctôiphảisuynghĩsâuhơnvềnhữngnguyêntắccănbảncủachủnghĩatưbảnvàsosánhnóvớicơchếkếhoạchhóatậptrung.CảmnhậnvềsựkhácnhaunàyđãxuấthiệntrênđườngtừsânbayvềMoscow.Bênlềđường,trênmộtcánhđồng,tôithấymộtchiếcmáykéohơinướccủathậpniên20,mộtcỗmáykhóđiềukhiển,kêuláchcách,cónhữngbánhxekimloạitođùng.“Tạisaohọvẫnsửdụngchúngnhỉ?”Tôihỏinhânviênanninhngồi cùng tôi trongxe.Anh ta trả lời: “Tôikhôngbiết.Bởivìnóvẫnchạy tốt chăng?”GiốngnhưnhữngchiếcChevroletđời1957trênđườngphốHavana,nó làhiện thâncủasựkhácbiệtchủyếugiữamộtxãhộitheokếhoạchhóavàmộtxãhộitưbản:khôngtồntạisựpháhủymangtínhsángtạo,khôngaithúcgiụcđểphảitạoranhữngcôngcụkháctốthơn.

Rõrànglàcơchếkinhtếkếhoạchhóatậptrungđãgặpkhókhănlớntrongviệcnângcaomứcsốngvàtạoragiàucó.Sảnxuấtvàphânphốiđượcquyếtđịnhbởinhữngchỉthịcụthểtừphíacáccơquanhoạchđịnhtớicácnhàmáy,xácđịnhhọsẽnhậnnguyênliệuthôvàdịchvụtừaivàvớisốlượngbaonhiêu,sauđósẽphânphốisảnphẩmchoai.Tấtcảlựclượnglaođộngđượcgiảđịnhlàđượctuyểndụngvàtiềncôngđãđượctính.Điềuchưatínhđếnlàngườitiêudùng,vớigiảthiếtlànhữngngườitiêudùngtrongcơchếkinhtếkếhoạchhóatậptrungsẽchấpnhậnsảnphẩmsảnxuấtramộtcáchbịđộng.NgaycảtrongnềnkinhtếcủaLiênbangXô-

viếtthìngườitiêudùngcũngkhôngcưxửbịđộngnhưvậy.Nếukhôngcómộtthịtrườnghiệuquảphốihợpgiữacungvàcầu,hậuquảlàsẽdưthừasốhànghóakhôngaimuốn,vàthiếuhụtnghiêmtrọngnhữngmặthàngcónhucầucaonhưngkhôngđượcsảnxuấtvớisốlượngphùhợp.Sự thiếuhụtnàydẫnđếnchếđộ temphiếu,mộtbiến tướngcủanó tạiMoscowđượcnhiềungườibiếtđếnlàviệcxếphàngrồngrắntrướccáccửahàng.(NhàcảicáchXô-viếtlàYegorGaidar,saunàyđãmiêutảquyềnlựccủangườicungcấpnhữngmặthàngkhanhiếm:“LàmmộtmậudịchviêntrongmộtcửahàngbáchhóatổnghợpcũnggiốngnhưmộttỷphúởthunglũngSilicon.Đólàđịavị,đólàsựảnhhưởng,đólàsựtrọngvọng”.

NgườiXô-viếtđãđặtcượctoànbộquốcgiamìnhvàogiảthuyếtchorằngcơchếtậptrunglàconđườngdẫntớithànhcônghơnlàthịtrườngcạnhtranhtựdo.ĐiềunàyđãthôithúctôigặpStepanSitaryan–cánhtayphảicủaChủtịchỦybanKếhoạchNhànước(Gosplan).ỞLiênXôtồntạibộmáycơquanởtấtcảcáccấp,nhữngcơquanquantrọngđềuđặttênbắtđầubằngchữGosnghĩalànhànước.Gosnabphânphốivậttưvànguyênvậtliệuthôchongànhcôngnghiệp,Gostrudquyđịnh chếđộ lương vàquy tắc công việc, Goskomtsenquyđịnh giá cả.Gosplanđứngởvịtrícaonhất–nhưmộtnhàphântíchnhớlại,nócóquyềnápđặt“chủngloại,sốlượngvàgiácủamọimặthàngsảnxuấtraởmỗixínghiệphaynhàmáytrảidàitrên11múigiờ”.QuyềnlựctolớncủaỦybanKếhoạchNhànướcbaotrùmcảcácnhàmáyquốcphòng,nơiđượccungcấplaođộng,vậtliệutốtnhấtvàđượccoilànhữnggìtinhtúynhấtcủaLiênbangXô-viết.Cácnhàphântíchướctínhcơquannàykiểmsoáttổngcộngtừ60%đến80%GDPquốcgia.ÔngSitaryanvàngườilãnhđạocủamình,YuriMaslyukovlànhữngquanchứcnắmquyềnhànhkiểmsoát.

LàmộtngườiđànôngnhỏbévớimáitócbạchkimhấtngượcrasauvàthànhthạotiếngAnh,ôngSitaryanđãchuyểntôitớimộtchuyênviêncấpcaptrongGosplan,ngườiđãsángtạorathuyếtkinhtế“đầuvào–đầura”phứctạp,nhữngthuậttoáncủanócũngcóthểgâysữngsờWassilyLeontief,nhàkinhtếhọcgốcNgaởHarvardđãpháthiệnrachúng.ÔngLeontiefchorằngbạncóthểphácthảomộtcáchchínhxácđặctínhcủabấtkỳnềnkinhtếnàobằngviệntheodõidòngchảycủanguyênliệuvàlaođộng.Nếuthựchiệnđiềunàymộtcáchtriệtđể,bạnsẽcómộtmôhình lýtưởng.Vềmặt lýthuyết,nósẽgiúpbạn lườngtrướcđượcnhữngảnhhưởngtớimọimặtcủanềnkinhtế,từsựthayđổiđầuracủamộtsảnphẩm,chẳnghạnnhưviệcsảnxuấtmáykéo,hoặctrongkỷnguyênReagan,làgiatăngmạnhviệcsảnxuấtvũkhícủaLiênXôđểđốiphólạisựgiatăngvũtrangchokếhoạch“Chiếntranhgiữacácvìsao”củaMỹ.NhưngcácnhàkinhtếphươngTâylạicoithuyết“đầuvào–đầura”córấtnhiềuhạnchếdonókhôngnắmbắtđượcthuyếtđộnglựctrongnềnkinhtế.Trênthựctế,mốiquanhệgiữađầuvào

vàsảnlượnggầnnhưthayđổinhanhhơnngườitaướctính.

Mô hình “đầu vào – đầu ra” của Gosplan đã được chi tiết hóa gần tới mức hoàn hảoPtolemaic.Nhưngđánhgiátrênnhữngnhậnxétcủangườicốvấnhàngđầu,tôichưathấybấtkỳgiớihạnnàođượcgiảiquyết.Vìvậytôiđãhỏiôngtalàmthếnàođểmôhìnhđócóthểnắmbắtđượcsựthayđổinăngđộng.Ôngchỉnhúnvaivàchuyểnsangđềtàikhác.Trongbuổigặpgỡ,tôithấyôngấygượngépkhiphảinóirằngnhàhoạchđịnhcóthểthiếtlậpkếhoạchsảnxuấtvàquảnlýmộtnềnkinhtếhiệuquảhơncácthịtrườngtựdocóthểlàmđược.Tôinghĩrằngcólẽngaychínhôngcũngkhôngthựcsựtinvàođiềuđó,nhưngtôikhôngthểxácđịnhtâmtrạngthựcsựcủaônglàgiễucợthayhoàinghi.

Ngườitacóthểnghĩrằngmộtnhàhoạchđịnhthôngminhsẽcókhảnăngđiềuchỉnhnhữngnhượcđiểmtrongmôhìnhcủahọ.NhữngngườinhưôngSitaryanrấtthôngminhvàhọđãthử.Nhưnghọđãlàmquánhiều.Nếukhôngcótínhiệugiácảthayđổingaytứcthời–mộtđặcđiểmcủanềnkinhtếthịtrường–thìlàmsaomỗidoanhnghiệpbiếtmứcsảnlượngcủamìnhnênlàbaonhiêu?Nếukhôngcósựgiúpđỡcủacơchếgiácảthịtrường,việchoạchđịnhkinhtếLiênXôsẽkhôngcóthôngtinphảnhồiđểđịnhhướnghiệuquả.Quantrongkhôngkém,cácnhàhoạchđịnhkhôngcónhữngdấuhiệu tài chínhđể tựđiềuchỉnhviệcphânbổ tiềnchonhữngkhoảnđầutưhiệuquảdùngđểđápứngnhưcầuvàthịhiếuthayđổicủangườidân.

NhiềunămtrướckhitrởthànhChủtịchcủaFed,tôithựcsựđãcốgắnghìnhdungbảnthânmìnhtrongcôngviệccủamộtngườihoạchđịnhchínhsách.Từnăm1983tớinăm1985,tôilàmviệcdướithờiReagan,trongBanCốvấnTìnhbáoĐốingoạicủaTổngthống(PFIAB).TôiđượcyêucầuphântíchlạiđánhgiácủaMỹvềkhảnăngkinhtếcủaLiênXôtrongcuộcchạyđuavũtrangvớiMỹ.NướcMỹđãđặtcượcquálớnvàochínhsáchnày:chiếnlượcChiếntranhgiữacácvìsaocủaTổngthốngdựatrêngiảthiếtrằngnềnkinhtếLiênXôkhôngphảilàđốithủcủakinhtếMỹ.Dophảiđầutưchochạyđuavũtrang,kinhtếLiênXôsẽsụpđổnếucốchạytheoMỹ,hayhọsẽđềnghịđàmphán.Trongcảhaitrườnghợp,Chiếntranhlạnhsẽkếtthúc.

Nhiệmvụnàyrõrànglàquáquantrọngkhôngthểbịtừchối,nhưnglàcôngviệchếtsứckhókhăn.ViệchiểuđượcđầuvàovàđầuracủamộthệthốngsảnxuấtvàphânphốiquákhácbiệtvớinướcMỹcũngkhókhănnhưmườihaikỳcôngcủaHerculevậy.Khitôinghĩsâuhơnvềđiềunày,tôiđãmấtmộttuầnđểkếtluậnrằngđiềuđólàkhôngthể:khôngcócáchnàođủtincậyđểđánhgiánềnkinhtếcủahọ.CácdữliệucủaGosplanđãmụcnát,cácnhàquảnlýLiênXôcómọiđộngcơđểthổiphồngcácsốliệusảnlượngcủacácnhàmáyvàbảnglươngcủahọ.Tệ

hơnlàcácdữliệuđócósựmâuthuẫnlớnmàtôikhôngthểhiểunổi.TôichorằngGosplancũngvậy.TôibáocáolênPFIABvàTổngthốngrằngtôikhôngthểdựđoánnhữngtháchthứccủaChiếnlượcChiếntranhgiữacácvìsaocóảnhhưởngtớinềnkinhtếLiênXôhaykhông–vàtôicũngkháchắcchắnrằngchínhLiênXôcũngvậy.CuốicùngthìhọđãkhôngcốgắngchạyđuachạyđuavũtrangvớiMỹtrongChiếntranhgiữacácvìsaomàthayvàođó,Gorbachevlênnắmquyềnvàtiếnhànhcảicách.

TôikhôngđềcậpvấnđềnàyvớicácquanchứccủaGosplan.NhưngtôilấylàmvuimừngđãkhôngởvàođịavịcủaSitaryan–côngviệcởFedđangkhátháchthức,cònởGosplanlạikhôngthựctế.

TôigặpgỡThốngđốcNgânhàngTrungươngLiênXô,ViktorGerashchenkotrongthờigianngắn.Vềmặtchínhthứcthìôngấylàđốitáccủatôi,nhưngtrongnềnkinhtếkếhoạchhóatậptrung,nơimànhànướcquyếtđịnhaiđượcnhậncáckhoảnvayvàaikhôngthìngânhàngđóngmộtvai trònhỏhơnnhiều sovớiở cácnướcphươngTây:Gosbank chỉ cóvai trò lớnhơnngườiphátlươngvàlưugiữhồsơmộtchút.Nếumộtngườiđivaykhôngthểtrảnợđúnghạnhoặcvỡnợ,vậythìsao?Chỉlànhữngkhoảnchuyểnnhượnggiữacáccơquan,doanhnghiệpđềuthuộcsởhữunhànước.Cácgiámđốcngânhàngkhôngphảilolắngvềtiêuchuẩncủacáckhoảntíndụng,rủirolãisuấthaysựthayđổicủacácgiátrịtrongthịtrường–cácdấuhiệutàichínhquyếtđịnhaiđượcnhậntíndụngvàaikhông,dođóaisẽsảnxuấtcáigì,bánchoaitrongnềnkinh tế thị trường.Tôi đãđề cậpnhữngđiềunày trong tối hôm trước và chúngkhôngphảilàcôngviệccủaGosbank.

ÔngGerashchenkolàmộtngườithânthiệnvànhiệttình–ôngấyluônmuốnchúngtôixưnghôthânmậtlàViktorvàAlan.ÔngấynóitiếngAnhrấtthànhthạo,ôngđãdànhranhiềunămtrờiđểđiềuhànhmộtngânhàngởLondonthuộcsởhữucủaLiênXô,ôngluônhiểurõcôngviệccủangânhàngphươngTây.Nhưnhiềungườikhác,ôngluôntinrằngLiênXôcũngkhôngkémMỹlàmấy.ÔngấytìmtớitôivàcácchủngânhàngphươngTâykhácbởivìôngmuốntrởthànhmộtphầncủahệthốngngânhàngtrungươngcóuytín.Đốivớitôi,ôngấylàmộtngườiđộlượngvàchúngtôiđãcóbuổinóichuyệnthúvị.

CHỈBỐNTUẦNsauđó,vàongàymùng9/11/1989,bứctườngchiacắtĐôngvàTâyBerlinbịphábỏ.Lúcđó,tôiđanglàmviệctạiFedTexasvàcũngnhưmọingười,tôiđangxemtivi.

Đâylàmộtsựkiệnđángchúý,nhưngđiềulàmtôingạcnhiênhơncảtrongnhữngngàytiếptheolàsựtiêuđiềuvềkinhtếmànóphơibàymớirõlàmsao.Mộttrongnhữngcuộctranhluậnđịnhmệnhcủathếkỷ20làmứcđộcủanhànướctrongkiểmsoátnềnkinhtếnhưthếnàođểđạtđượckếtquảtốtnhất.SauThếchiếnthứhai,cácchếđộdânchủchâuÂuđềuchuyểnsangchếđộxãhộichủnghĩa,cáncânnghiêngvềphíasựkiểmsoátcủachínhphủtrungương,ngaycảởnướcMỹ-toànbộnỗlựcchiếntranhcủaMỹđãđượclênkếhoạchtậptrungrấthiệuquả.

ĐâychínhlànguồngốccủacuộcChiếntranhlạnh.Vềmặtbảnchất,hóarađâykhôngchỉlàsựtranhchấpgiữacáchệtưtưởngmàcòngiữahaihọcthuyếtcủacơcấukinhtế:nềnkinhtếthịtrườngđốilậpvớinềnkinhtếtậptrung.Trong40nămtrước,dườngnhưchúnggầnnhưcóvịtrínganghàngvớinhau.CómộtniềmtinphổbiếnrằngLiênXôvàcácnướcđồngminh,dùcó nền kinh tế lạc hậu, nhưngđang đuổi kịp nền kinh tế thị trường lãng phí của các nướcphươngTây.

Nhữngthínghiệmtrongphạmvihẹpkhôngbaogiờđúngtrongkinhtếhọc.BạnkhôngthểtìmthấymộtthínghiệmnàotốthơnĐôngĐứcvàTâyĐức,ngaycảtrongphòngthínghiệm.Haiquốcgiađềubắtđầuvớicùngnềnvănhóa,ngônngữ,lịchsửvàhệthốnggiátrị.Trong40nămsauđó,họcạnhtranhquyếtliệuvớinhauvàcórấtítgiaolưu.Sựkhácbiệtlớnnhấtgiữahaimiềnnàylàhệthốngchínhtrịvàkinhtế:chủnghĩatưbảnthịtrườngđốilậpvớicơchếkếhoạchhóatậptrung.

Nhiềuýnghĩchorằngđâylàmộtcuộcđuagaycấn.TấtnhiênlàTâyĐứcđãtạoramộtđiềuthầnkỳvềkinhtếthờihậuchiến,lớnmạnhtừđốngtrotàncủachiếntranhđểtrởthànhmộtnềndânchủphồnthịnhnhấtchâuÂu.Trongkhiđó,ĐôngĐứctrởthànhmộtlácờđầucủakhốiĐôngÂu,khôngchỉlàđốitácthươngmạilớnnhấtcủaLiênbangXô-viếtmàcònlàđấtnướccómứcsốngđượccoilàkhôngthấphơnbaonhiêusovớiTâyĐức.

TôiđãsosánhnềnkinhtếcủaĐôngĐứcvàTâyĐứcnhưlàmộtphầncôngviệccủamìnhởPFIAB.CácchuyêngiaướctínhGDPtrênđầungườiởĐôngĐứcbằng75%tới80%củaTâyĐức.Tôinghĩđiềunàykhôngđúngcholắm–cácbạncóthểnhìnvàonhữngtòanhàchungcưđổnátởphíabênkiacủaBứctườngđểkếtluậnsứcsảnxuấtvàmứcsốngcủanơiđókhácxasovớinhữnggìbạnthấyđượcởmiềnTâyđầysứcsống.NhưngsựthậttrớtrêulạilàướctínhGDPcủaĐôngĐứccóvẻnhưkhôngphảilàkhôngcócơsở.ChínhkhoảngcáchhẹpgiữamứcsốngởTâyĐứcvàĐôngĐứcchothấycáchđánhgiákhácnhaugiữahaimiền.Lấyvídụ,mỗinướcđềutínhsốxehơimànướcmìnhsảnxuất.NhưngnhữngthốngkêcủaTâyĐứclạikhông

nóilênđầyđủsựkhácnhaugiữanhữngchiếcxeMercedescủathậpniên50vớinhữngchiếcđượclắprápvàonăm1988.Trongkhiđó,thiếtkếcủachiếcTrabant,kiểuxesedankínmítgâyônhiễmmôitrườngcủaĐôngĐứcchẳngcógìthayđổitrong30năm.Dođó,khoảngcáchvềchấtlượngsảnphẩmgiữahainềnkinhtếnàychắcchắnlớnhơnmọingườinghĩ.

SựsụpđổcủaBứctườngđãphơibàyrathựctrạngmụcruỗngcủanềnkinhtế,điềulàmngạcnhiênngaycảnhữngngườihoàinghinhất.LựclượnglaođộngĐôngĐứcchỉđạtnăngsuấtnhỉnhhơnmộtphầnbanăngsuấtcủaTâyĐức,chứkhôngphảilà75%-85%.Tươngtựnhưvậyđốivớimứcsống.CácnhàmáyĐôngĐứcsảnxuấthànghóachấtlượngkém,cácdịchvụđượcquảnlýkhôngcẩnthậnvìvậyviệchiệnđạihóasẽtiêutốnhàngtỷđôla.Ítnhất40%doanhnghiệpcủaĐôngĐứcbịcoilàquálạchậunênphảiđóngcửa;sốcònlạiphảimấthàngnămmớicó thểđứng lênđểcạnh tranhđược.Hàng triệungườimấtviệc làm.Họcầnphảiđượcđàotạolạivàtìmmộtcôngviệcmới,nếukhônghọsẽgianhậpđámđôngdicưsangmiềnTây.Mứcđộtànpháphíasaubứcmànsắttừngđượcgiữbímật,nhưnggiờđâynóđãbịphơibày.

ÍtnhấtĐôngĐứccòncóthểtrôngđợisựtrợgiúpcủaTâyĐức.CácquốcgiakháccủakhốiXô-viếtđềuphảichịutìnhtrạngtươngtựhoặctồitệhơn,nhưnghọbuộcphảitựmìnhchốngchọi.NhàcảicáchvĩđạinhấtcủaBaLan,LeszekBalcerowicz,đãhọctheocuốnsáchcủamộtnhàcảicáchkinhtếvĩđạikhác,LudwigErhard.LàmộtnhàkinhtếcủaTâyĐứcdướithờichiếmđóngcủaquânĐồngminhnăm1948,Erhardđãphụchồilạinềnkinhtếhoangtànbằngviệctuyênbốchấmdứtviệckiểmsoátgiácảvàsảnxuấtmộtcáchbấtngờ.NgườitacóthểchorằngErhardđãvượtrakhỏichứctráchcủamìnhkhithựchiệnđiềunày,nhưngôngấyđãđưaratuyênbốvàocuốituần,giácảđãhoàntoànthayđổi.BướcđibanđầuđãđạthiệuquảtrướckhilựclượngquânquảnĐồngminhkịpphảnứng.Trướcsựngạcnhiêncủacácnhàphêbình,cácgianhàngcủaTâyĐứctrướcđâyluônthiếuthốnhànghóavàthựcphẩm,naylạiđầyắpnhanhchóng,sựtồntạicủachợđencũngdầnmấtđi.Giácảbanđầuthậtlàcắtcổ,nhưnghọđãgiảmđượcđiềunàybằngcáchtăngnguồnhàngđểthỏamãnnhucầu.

LàmộtchuyêngiakinhtếtớitừmiềntrungBaLan,Balcerowicz-vốnđượctiếpnhậnnềngiáodụcphươngTây-đãtiếpbướcErhardđềxuấtcảicáchkinhtế.mọingườigọiđólàmộtbiệnpháptiêntiến.KhiCôngđoànĐoànkếtthắngcửtạiBaLanthángTámnăm1989,nềnkinhtếđangbênbờsụpđổ.Khiđó,cáccửahàngthiếuthựcphẩm,siêulạmphátpháhủygiátrịcủađồngtiềntrongtayngườidân,chínhphủbịphásảnvàkhôngthểchi trảhếtsốnợ.TheolờithúcgiụccủaBalcerowicz,chínhphủmớiđãchọnngày1/1/1990làngàycủa“vụnổ

lớn”vớiviệcbãibỏtấtcảcácbiệnphápkiểmsoátgiá.TôiđãgặpôngấylầnđầutiêntạicuộchọpngànhngânhàngthếgiớitạiBasel,ThụySĩvàituầntrướcsựkiệnnày.Vàôngtađãlàmtôingạcnhiênkhinói rằng chínhông cũngkhôngbiết liệu chiến lược cóhiệuquảhaykhông.Nhưngôngcũngnóirằng:“Anhkhôngthểnàocảitổbằngtừngbướcnhỏđược”.Ôngấytinrằngxãhộimàtrongđóchínhphủquyđịnhmọimặtmuavàbáncủanềnkinhtếtrongvòngbốnthậpniênthìsẽkhóchuyểndịchsuônsẻtừnềnkinhtếtậptrungsangnềnkinhtếthịtrườngcạnhtranhđược.Cầnphảicóhànhđộngquyếtliệtđểthúcđẩymọingườitựđưaraquyếtđịnhvàđểđượcthuyếtphụcrằngthayđổilàviệckhôngtránhkhỏi,ôngkếtluận.

Theonhưdựđoán,“vụnổlớn”nàymanglạibướcngoặtlớnvềmặtchínhsách.GiốngnhưnhữnggìđãdiễnraởnướcĐứccủaErhard,giácảbắtđầutăngvọt,đồngZlotymấtđigầnnửagiátrịmuahàngtronghaituầnđầutiên.Nhưngngàycàngcónhiềuhànghóaxuấthiệnởcáccửahàng,giácảdầnbìnhổn.Balcerowiczchongườiđếnkiểmtracáccửahàngngaylậptức,vàônghồitưởnglại:“Đólàmộtngàyquantrọngkhihọnóigiátrứngđanggiảmxuống.Khôngcótínhiệunàorõrànghơnrằngsựchuyểnhướngsangthịtrườngtựdobắtđầudiễnra”.

ThànhcôngcủaBaLanđãkhuyếnkhíchTiệpKhắcthửnghiệmcácbiệnphápcảicáchcònmạnhmẽhơn.BộtrưởngkinhtếVaclavKlausmuốnchuyểnđổicácdoanhnghiệpnhànướcthànhdoanhnghiệptưnhân.Thayvìcốđưanhữngdoanhnghiệpnàyrabánđấugiá–khôngcóaiởTiệpKhắclúcđócóđủtiềnmặtcả-ôngnàyđềxuấtýtưởngphânchiaquyềnsởhữuchotoàndândướidạngchứngtừ.Mỗicôngdânsẽđượcnhậnmộtđịnhmứcchứngtừbằngnhau,sốchứngtừnàysausẽđượctraođổihoặcmuabánhoặcđổilấycổphiếutrongdoanhnghiệpnhànước.Theocáchnày,Klauskhôngchỉmuốnmanglại“chuyểnđổitoàndiệnquyềnsởhữutàisản”màcòntạoranềntảngchothịtrườngcổphiếu.

KlausđãnóivềchuyệnnàyvànhiềukếhoạchđầythamvọngkháctrongbàithuyếttrìnhvàogiờnghỉtrưatạihộithảoFedởHole,WyomingthángTámnăm1990.Ôngnàycóvócdángtongang,riaméprậmrạp.Ôngtỏraquyếtliệtkhinóivềsựcấpbáchcủacảicách.“Mấtthờigiancónghĩalàmấtmọithứ”,ôngnóivớichúngtôi.“Chúngtaphảihànhđộngmauchóngvìcảicáchtừtừsẽtạocớchonhữngnhómlợiíchthiểusố,chomọihìnhthứcđộcquyền,chotấtcảnhữngngườiđanghưởngđặclợivàkhôngthayđổiđượcbấtcứthứgìcả”.Điềunàynghedữdộivàkhôngthỏahiệpđếnnỗikhichuyểnsangphầnhỏiđáp,tôiphảinêuvấnđềảnhhưởngcủacảicáchlêncôngviệccủamọingười.Tôihỏi:“Cácanhcódựđịnhcungcấpmộthìnhthứcansinhxãhộinàođóchongườithấtnghiệpkhông?”Klausngắtlờitôi:“Ởnướccácông,cácôngcóthểtrangtrảinhữngkhoảntiềnansinhxãhộixaxỉđó.Đểthànhcôngchúngtôicần

đoạntuyệthẳnvớiquákhứ.Thịtrườngcạnhtranhlàmộtcáchđểtạorasựgiàucó,đóchínhlàđiềuchúngtôiđangtậptrungvào”.Ôngấyvàtôiđãtrởthànhbạntốtcủanhau,nhưngđâylàlầnđầutiêntrongđời tôicảmthấybịquởtráchvìđãkhôngđánhgiáhếtkhảnăngcủathịtrườngtựdo.ĐólàmộttrảinghiệmkỳlạcủamộtngườihâmmộAynRand.

KHICÁCNƯỚCĐÔNGÂUđangchạyđuatrongviệccảicách,tìnhhìnhbấtổnởMoscowchỉcóvẻtồi tệhơnmàthôi.PhươngTâykhócóthểbiếtchuyệngìđangdiễnra.ChỉmộttuầntrướckhiđượcbầulàmtổngthốngNgavàothángSáunăm1991,BorisYeltsinđãđếnthămNewYorkvàphátbiểutrướcFedNewYork.ÔngYeltsinđãbắtđầusựnghiệpcủamìnhvớitưcáchmộtcánbộtrongngànhxâydựngvàsautrởthànhthịtrưởngMoscowvàonhữngnăm1980;sauđóôngđãrờibỏĐảngCộngsảnđểbắtđầucôngcuộccảicáchtoàndiện.Ôngđãgiànhchiếnthắngtrongcuộcbầucửtoànquốcvới60%phiếubầu.MặcdùlàcấpdướicủaGorbachev, tiếngtămcùngvới tínhcáchmạnhmẽcủaôngđãtạochotêntuổiôngthuhútđượcsựchúýlớn,cũnggiốngnhưKhrushchevvàothờikỳtrước.Ôngdườngnhưlàhiệnthâncủanhữngmâuthuẫnlớncủađấtnướcmình.ChuyếncôngduđầutiêncủaôngsangMỹvàonăm1989làmộtthảmhọa.NgườidânnhớnhấtbảntinvềviệcôngcưxửkhôngđúngmựcvàsayrượutạiJackDaniel’s.

GeraldCorrigan,ChủtịchFedNewYork,đãdẫnđầutrongviệckhuyếnkhíchPhốWallkếtnốivớicácnhàcảicáchcủaLiênXôcũ,đólàđiềumàchínhquyềnBushmuốnchứngkiến.KhiYeltsinđếnthăm,FedNewYorkđãmờiôngđếnphátbiểutrongbữatốivớinămmươingườiđứngđầutronglĩnhvựcngânhàng,tàichínhvàdoanhnghiệp.Yeltsinđếnvớiđoàntùytùngđông đúc, Corrigan và tôi nói ngắn gọn với ông trước khi giới thiệu ông với các vị khách.Yeltsinmàchúngtôigặphômđókhôngphảilàmộttênhềnátrượu;ôngấycóvẻthôngminhvàđầyquyếttâm.Trênbụcthuyếttrình,ôngphátbiểumộtcáchthuyếtphụcvềcảicáchtrongvònghaimươiphútmàkhôngcầncầmtàiliệu.Sauđó,ôngcũngtrảlờicáccâuhỏicụthể,chitiếtcủacácvịkháchmàkhôngcầnnhờcáccốvấngiúpđỡ.

MộtđiềungàycàngtrởnênkhôngrõràngrằngliệuGorbachevhoặcaiđócóthểchấmdứtchếđộCộngsảnmàkhônggâyramộtsựsụpđổhoàntoàntrongbạođộnghaykhông.SaukhiGorbachevhủybỏhiệpướcVác-xa-va(Warsaw)vàothángSáuvàđưarakếhoạchchuyểnđổiLiênXôthànhmộtcộngđồngtựnguyệncácquốcgiadânchủthìđốilựcchốnglạiôngngàycàngrõnéthơn.VàothángTám,cuộcđảochínhcủanhữngngườicứngrắnkiểuStalinđãgầnnhưlậtđổông–nhiềungườichorằngchỉnhờcónghệthuậtsânkhấucủaYeltsin,ngườingồitrongmộtxetăngởbênngoàiTòanhàQuốchộiLiênXô,mớicứusốngđượcGorbachev.

PhươngTâybắtđầutìmcáchgiúp.ĐólàlýdomàBộtrưởngTàichínhNickBradyvàtôiđãdẫnđầumộtđoànđạibiểuđếnMoscowvàothángChínđểgặpGorbachevvàbànbạcvớicáccốvấnkinhtếcủaông.NghĩavụbềngoàicủachúngtôilàđếnđểđánhgiácảicáchnàocầnthiếtđểLiênXôthamgiavàoQuỹTiềntệQuốctế,nhưnglýdochínhlàchúngtôimuốntậnmắtchứngkiếnchuyệngìđangdiễnraởđây.

TheoquanđiểmcủaFedvàthếgiớiphươngTây,vềmặtkinhtế,LiênXôkhôngphảilàmốiquantâmlớn.NềnkinhtếcủaLiênXôkhônglớnnhưmọingườitưởng,vàdĩnhiênkhôngcósốliệuđángtincậynàocảnhưngcácchuyêngiadựđoánlàGDPởđâycũngtươngđươngnhưVươngquốcAnh,hoặcgầnbằngmộtphầnsáuGDPcủatoànbộchâuÂu.Tấmmànthépđãlàmchonótáchbiệtkhỏithếgiớivàthịphầntrênnềnkinhtếthếgiớirấtnhỏ.SốtiềnnợcácnướcchâuÂucũngvậy,sốtiềnđósẽbịđòilạingaynếunhưchínhphủsụpđổ.Nhưngkhôngaixétđếncácđầuđạnhạtnhân.TấtcảchúngtađềunhậnthứcsâusắcrằngviệcLiênXôsụpđổsẽlàmảnhhưởngđếnsựbìnhổnvàanninhthếgiới.

Chỉriêngvớilýdođóthôicũnglàmchúngtahoảngsợvềviễncảngsẽxảyravớichúngta.

Rõrànglàkhichínhphủđangbịchiacắt,cáccơquantrungươngbắtđầubịthấtbạivàsựthịnhvượngcủadânchúngbịđedọa.EduardShevardnadze,ngườisaunàylàngoạitrưởng,kểchochúngtôinghevềbấtổnởcácnướccộnghòaXô-viếtsuốtdọcbiêngiớinướcNga.ÔngnóirằngcuộcsốngcủahaimươilămtriệukiềudânNgasốngởnhữngkhuvựcđócóthểbịrơivàocảnhhiểmnghèo.TệhơnnữalànguycơNgavàUc-crai-na,hainướcđangnắmgiữvũkhíhạtnhântừkhovũkhíhạtnhâncủaLiênXô,sẽcóthểđốiđầuvớinhau.

Cácsốliệukinhtế,chodùmanhmún,cũngrấtđángbáođộng.Lạmphátngoàitầmkiểmsoát,giácảởmọinơitănglên3%đến7%trongvòngmộttuần.Lýdolàvìcơchếtậptrungsảnxuấtvàphânphốibịsụpđổ,vàcóngàycàngnhiềutiềntrongkhilượnghànghóangàycàngít.Trongnỗlựcvôvọng,chínhphủđãđổrấtnhiềutiềnmặtvàolưuthông.MộtcốvấncủaGorbachevđãnóivớitôirằng:“Việcintiềnkhôngthểtheokịpđược.Chúngtôiđangphảiintiềnrúphaimươibốngiờmộtngày”.

Nỗilolắnghơntấtcảnhữngđiềutrênlàviệckhôngcóđủlươngthựcbánchongườidân.TrongquákhứđãcólúcsảnlượnglươngthựccủaUc-crai-nanhiềuđếnmứcnóđượcmệnhdanhlàrổbánhmìcủathếgiới.Nhưngtrongkhivụmùavẫnrấtdồidàothìchúnglạibịhỏng

trêncánhđồngdokhôngcócáchnàothuhoạch,phânphốinôngsảnvàlúamì.LiênXôphảimuangũcốccủanướckhácvớisốlượngbốnmươitriệutấnmộtnăm.Thiếubánhmìlàmộtkỷniệmđauthươngtrongkýứccủađấtnướcnày–đólàcuộcnổidậygiànhbánhmìnăm1917khinhữngngườiphụnữcótuổiởSt.Peterburgđứnglên,điềunàycũnggópphầnvàoviệcNgahoàngbịlậtđổ.

Mộtcuộcđốithoạiriêngbiệtđãđemlạichotôicáinhìnthoángquavềviệcnềnkinhtếdễbịđổvỡnhưthếnàovàkhóthayđổinhưthếnào.BorisNemtsov,mộtnhàkinhtếcảicáchnóirằng:“Hãyđểtôikểvớianhvềcácthànhphốquânsự”vàliệtkêmộtmạchcáctênmàtôichưabaogiờngheđến.Ônggiảithíchrằngtrênkhắpcảnướccóítnhấthaimươithànhphố,mỗithànhphốcókhoảnghaitriệungườihoặchơn,đượcxâyxungquanhcácnhàmáyquốcphòng.Chúngtáchbiệtvàđượcchuyênmônhóa,khônglýdogìđểchúngtồntạingoàiviệcphụcvụquânđộiXô-viết.Quanđiểmcủaôngrấtrõ:việcchấmdứtChiếntranhlạnhvàchuyểnsangnềnkinhtếthịtrườngsẽđểlạitoànbộcácthànhphốvớihàngtriệucôngnhâncóquáítviệclàmvàkhôngcócáchnàođểthíchnghi.TínhcứngnhắccủanềnkinhtếXô-viếtcaohơnrấtnhiềusovớinhữnggìchúngtatừngthấyởcácnướcphươngTây.Trongsốnhiềumốilongạicóviệcđểsốngsót,nhữngcôngnhânquốcphòngnày,baogồmcảnhữngnhàkhoahọc,kỹsư,kỹthuậtviêntầmcỡthếgiớisẽbánnhữngkỹnăngcủahọchocácquốcgiabấthảo.

Cóthêmnhiềuýkiếnkhácnữanhưngthôngđiệpvẫntươngtựnhưvậy.KhichúngtôigặpTổng thốngGorbachev,ôngnhắc lạimục tiêu củamình làbiếnđấtnước thành “trung tâmthươngmạicủathếgiới”.Tôikhâmphụcsựcanđảmcủaôngta.Nhưngtronglềcuốnsổghichépcủamình,tôiđãviếtxuốngnhữngdòngnhưsau:“LiênXô–mộtthảmkịchgiốngnhưHyLạpđangchuẩnbịxảyra”.

THÁNGMƯỜINĂM1991,GrigoryYavlinsky,nhàkinhtếhàngđầucủaHộiđồngBộtrưởngcủaGorbachevdẫnđầuđoànđạibiểusangTháiLandựcuộcgặpthườngniêncủaNgânhàngThếgiớivàQuỹTiềntệQuốctế.Sựkiệnnàyđãđánhdấumộtkhoảngkhắclịchsử:lầnđầutiêncácquanchứcLiênXôngồilạivớinhữngnhàhoạchđịnhchínhsáchquantrọngcủathếgiớitưbản.

LiênXôđãđượctraocácvịtrílâmthời,chínhthứcđượctiếpcậnNgânhàngThếgiớivàQuỹTiềntệQuốctế,nhưngkhôngđượcvaytiền.YavlinskyvàđoàncủamìnhthamgiacuộcgặpmặtnhằmđòiquyềnlàmthànhviênchínhthứcchocộngđồngcácnướccộnghòaXô-viết

cònlại.VấnđềliênquanđếncáckhoảnchovayồạtcủacácnướcphươngTâykhôngđượcđưarathảoluận–LiênXôchorằnghọcóthểtựchuyểnđổisangnềnkinhtếthịtrường,vàkhôngcóthànhviênG7nàotỏýgiúp.

Cuộcđàmphánkéodàihaingàyliền,vànếudùngmộttừđểmiêutảnhữnggìmàcácquanchứcngânhàngvàcácbộtrưởngtàichínhcảmthấythìcólẽtôisẽdùngtừ“bấtlực”.ChúngtôibiếtnhữnggìcònsótlạiởLiênXôchỉlàđốngđổnát;chúngtôibiếtlựclượngvũtrangkhôngđượctrảlươngvàsựtanrãcủaquânđộiđãlàmdấylênmốiđedọanghiêmtrọngđếnhòabìnhthếgiới.chúngtôirấtlongạivềđiềusẽxảyravớivũkhíhạtnhân.Sựsuythoáilàtừbêntrongvàmangtínhchínhtrị.TấtcảnhữnggìmàIMFđềcậpchỉlàtiền,vàtiềnkhôngphảilàvấnđề.Cuốicùngchúngtôiđãlàmnhữnggìmàcáctổchứcnàyđềulàmtronghoàncảnhnhưvậy;thànhlậpmộtủybannghiêncứuvàthảoluận(lầnnày,cácthứtrưởngtàichínhcủaG7sẽđiMoscowvàituầnđểthamvấnýkiến).Nhưvậy,tấtcảmọiviệcđềuphụthuộcvàocácnhàcảitổLiênXô.TháchthứcmàhọphảiđươngđầukhókhănhơnrấtnhiềusovớinhữnggìmàcácnướcĐôngÂugặpphải.CácnhàlãnhđạoBaLanvàSécthìđãcóthểnhờđếnthiệnchícủangườidân–chodùhoàncảnhkinhtếcòncóthểkhókhănthìđấtnướchọcũngđãkhôngcònnằmtrongtầmkiểmsoátcủaMoscownữa.NhưngngườidânLiênXôđãtừngtựhàovềvịthếsiêucườngcủamìnhvàđãhysinhnhiềuvìđiềuđó.Đốivớihọ,nhữngbiếnđộngchỉcónghĩalàsựkhổđau,làmấtmáttolớnthểdiệnquốcgia.Cảmgiácbịxúcphạmkhiếnchonhiệmvụcủacácnhàcảicáchcàngtrởnênkhókhănhơn.

Hơnnữa,đãquánhiềunămtrôiquaởLiênXôkểtừnăm1917,chẳngmấyaicònnhớđếntưhữu,đượcđàotạovềkinhdoanhhaytrựctiếplàmkinhdoanh.Khôngcókếtoán,cánbộtíndụng,cácnhàphântíchtàichính,cácnhàtiếpthịhayluậtsưthươngmại,thậmchíkhôngcócảngườivềhưu.ỞĐôngÂu,nơichủnghĩaCộngsảnđãthốngtrị40năm,thịtrườngtựdocóthểđượckhôiphục,cònởLiênXô,với80nămkếhoạchhóatậptrung,mọithứdườngnhưbắtđầutừconsốkhông.

Gorbachevkhôngnắmquyềnđủlâuđểcóthểnhìnthấytrướcđượcnhữngcuộccảicáchthịtrường.ÔngtađãtừchứcvàothángMườihainăm1991,lúcLiênXôchínhthứctanrãvàđượcthaythếbởimộtliênminhkinhtếlỏnglẻogiữacácnướccộnghòaXô-viếtcũ.ThờibáoNewYorksốrangày26thángMườihaichạytítlớn:“ĐoạnkếtcủaLiênXô;Gorbachev,lãnhđạocuốicùngcủaLiênXô,đãtừchức;Mỹcôngnhậnđộclậpcácnướccộnghòa”.

NgườimàTổngthốngBorisYeltsinchọnđểlèoláicuộccảicáckinhtếlàYegorGaidar.Vào

nhữngnăm80củathếkỷ20,ôngvànhữngnhàkinhtếtrẻtuổiđãnghĩđếnviệchìnhthànhmộtnềnkinhtếthịtrườngởLiênXô,nghĩđếnmộtsựchuyểnđổicótổchứcvàcóphươngpháp.Nhưnggiờđây,khitìnhhìnhngàycàngtrởnênhỗnloạnthìkhôngcònthờigianchoviệcđónữa;nếuchínhphủkhônghànhđộngngaythìdânchúngsẽchếtđói.Vìthế,vàothángMộtnăm1992,Gaidar-vớitưcáchlàquyềnThủtướngNgađãthựchiệnchínhsáchtừngthànhcôngởBaLan:độtngộtxóabỏcơchếkiểmsoátgiá.

TuynhiênliệuphápsốcđãgâychoángvángngườiNganhiềuhơnngườiBaLan.Mộtđấtnướcrộnglớnvớibộmáycứngnhắc,vàviệcnhànướcápgiámọimặthàngtrongcuộcsống,tấtcảdườngnhưđangchốnglạihọ.Lạmpháttăngnhanhđếnnỗitiềnlương,khinhậnđược,cũngkhôngcòngiátrị,sốtiềntiếtkiệmítỏicũngnhanhchóngrađi.Đồngrúpgiảmgiábaphầntưchỉtrongvòngbốntháng.Hànghóakhanhiếmtrongcáccửahàng,vàchợđenthừacơpháttriển.

SauđóvàothángMười,TổngthốngYeltsinvàcácđồngsựbanhànhcuộccảicáchkinhtếlầnthứhai;pháthànhchứngtừsởhữucho144triệudânvàbắtđầutiếnhànhtưhữuhóacácdoanhnghiệpnhànướcvàbấtđộngsảnquốchữutrênquymôlớn.CuộccảicáchlầnnàycũngkémhiệuquảsovớicácnướcĐôngÂu.Hàngtriệungườisởhữucổphiếutrongcácdoanhnghiệphaycáccănhộ,vốnlàmụctiêucủahọ,nhưngcũngcóhàngchụctriệungườibịlừađảotướcmấtchứngtừsởhữu.Cácngànhkinhtếrơivàotaymộtsốítkẻcơhộiđượcgọilàđầusỏtàichính.CũnggiốngnhưJayGouldvàcáctrùmđườngsắtởMỹvàothếkỷ19,nhữngkẻđãkiếmnhữngkhoảntiềnkếchsùmộtphầnnhờthaotúngcáckhoảntàitrợmuađấtcủachínhphủ,cáctayđầusỏnàyhìnhthànhnênmộttầnglớpgiàucóhoàntoànmớivàlàmchosựhỗnloạnvềchínhtrịcàngthêmtồitệ.

TÔIBỊMÊHOẶCkhichứngkiếnnhữngsựkiệnđangdiễnra.Cácnhàkinhtếđãcónhữngkinhnghiệmđangkểvềsựchuyểnđổitừnềnkinhtếthịtrườngsangnềnkinhtếkếhoạchhóatậptrung–thậtra,việcchuyểnđổisangchủnghĩacộngsảnởĐôngÂuvàchủnghĩaxãhộiởphươngTâylàxuhướngkinhtếchủđạocủathếkỷ20.Thếnhưngchođếnnhữngnămgầnđâychúngtavẫnchưacónhiềukinhnghiệmchosựchuyểnđổitheohướngngượclại.TrướckhiBứctườngBerlinsụpđổvànhucầupháttriểnkinhtếthịtrườngtừđốngđổnátởcácnướctheoconđườngkếhoạchhóatậptrungởĐôngÂutrởnênbứcthiết,ítnhàkinhtếnghĩđếnnềntảngthểchếcầnthiếtchothịtrườngtựdo.Vàbâygiờ,LiênXôđãmanglạichochúngtakinhnghiệmđó,nhưngmộtsốbàihọcrútrakhiếntagiậtmình.

Tráivớidựđoánkhảquancủacácchínhkháchbảothủ,sựtanrãcủachếđộkếhoạchhóatậptrungkhôngthểtựnhiênhìnhthànhchủnghĩatưbản.CácnướcphươngTâycónềntảngcơsởvậtchấtvàvănhóavàđượcbồiđắpquahàngthếhệ,đólàphápluật,thônglệ,cáchhànhxử,cácnghềvàcáchthứckinhdoanh.Cácnềntảngnàylạikhôngcầnthiếttrongmộtquốcgiakếhoạchhóatậptrung.

Bịépbuộcphảichuyểnđổisaumộtđêm,cáiLiênXôcóđượckhôngphảilàmộthệthốngthị trườngtựdomà làmộthệthốngchợđen.Khôngkiểmsoátgiácảcũngnhưđượccạnhtranhtựdokhiếnchochợđencóvẻgiốngnhưmộtnềnkinhtếthịtrường.Nhưngchỉlàgiốngmộtphầnnàomàthôi,bởihệthốngnàykhôngđượchỗtrợbởichếđộphápquyền.KhôngcóquyềnsởhữuvàtừbỏtàisảntheoluậtphápNhànước.Khôngcóluậthợpđồngcũngnhưluậtphásản,vàcũngkhôngcócơhộiđưacáctranhchấpratòagiảiquyết.Quyềnsởhữu,vốnlànềntảngcủakinhtếthịtrườngtựdo,hoàntoànkhôngcó.

Kếtquảlàchợđenmanglạirấtítlợiíchchotầnglớpthươngnhânđượcluậtphápbảovệ.Nếuchínhphủbảovệquyềnsởhữuthìsẽkhuyếnkhíchngườidânchấpnhậnmạohiểmtrongkinhdoanh,đâylàtiềnđềchoquátrìnhtạoracủacảivậtchấtvàtăngtrưởngkinhtế.Tuynhiên,chỉcómộtsốítngườidámmạohiểmtàisảncủamìnhnếunhưnhữnggìhọđạtđượcrấtcóthểsẽbịNhànướctịchthuhoặckẻcướptướcđoạt.

Vàogiữanhữngnăm90,đóchínhlàbứctranhchungtrênkhắpnướcNga.ĐốivớinhiềuthếhệngườiđượcgiáodụctrênquanđiểmMác-xítrằngtưhữulàtộilỗithìchỉviệcchuyểndịchsangmộtnềnkinhtếthịtrườngthôicũngđãtháchthứcsựđánhgiáđúngsaicủahọ.[17]Sựnổilêncủanhữngtậpđoànđầusỏđãlàmxóimònsựủnghộcủaquầnchúng.Ngaytừđầu,việcthựcthiphápluậtnhằmbảovệquyềntưhữuđãrấtkhôngcôngbằng.Cáclựclượnganninhtưnhânởmứcđộlớnđãđảmnhậncôngviệcnày,đôikhihỗnchiếnvớinhauvàlàmxấuthêmtìnhtrạnghỗnđộn.

ĐiềukhôngrõrànglàbảnthânchínhquyềnYeltsincóhiểuđượchệthốngluậtphápkinhtếthịtrườngphảihoạtđộngnhưthếnàohaykhông.Năm1998,mộthọcgiảNgacóảnhhưởngnóivớibáoWashingtonPostrằng:“Nhànướcnghĩ…vốntưnhânnênđượcchủsởhữubảovệ…Cáccơquanthựcthiphápluậthoàntoàncóýthứckhiđưarachínhsáchloạitrừnhiệmvụbảovệvốntưnhân”.Đốivớitôi,điềunàychothấysựphớtlờcơbảnnhucầuđưaquyềnsởhữutưnhânvàotronghệthốngtưpháp.Việcsửdụngcáclựclượnganninhtưnhânkhôngphảilàphápquyền;màđólàsựthốngtrịcủanỗisợhãivàbạolực.

Sựtintưởngvàolờinóicủanhữngngườikhác,nhất lànhữngngười lạ, làmộtkhíacạnhkháccònthiếutrongmộtnướcNgamới.Chúngtôiítkhinghĩvềkhíacạnhnàycủachủnghĩatưbảnthịtrường,nhưngđâylàmộtkhíacạnhquantrọng.MặcdùởphươngTâymỗingườiđềucóquyềnkiệnnhauđểgiảiquyếtmộttranhchấp,nhưngnếunhưnhiềuhợpđồngnhỏbịviphạmthìtòaáncủachúngtasẽbịtrànngậpcôngviệcđếnmứcđộtêliệt.Trongmộtxãhộitựdo,đạiđasốcácgiaodịchlàmangtínhtựnguyện.Sựtraođổitựnguyện,đếnlượtnó,tạoniềmtin.TôiluôncóấntượngrằngtronghệthốngtàichínhphươngTây,cácgiaodịchliênquanđếnhàngtrămtriệuđôlathườngđơngiảnlànhữngsựthỏathuậnmiệngvàđượckhẳngđịnhbằngvănbảnsauđó,vàđôilúclàsaukhicónhiềubiếnđộngvềgiá.Tuynhiên,niềmtinlàđiềuphảigiànhđược;uytínlàmộttàisảncógiátrịnhấtmàmộtdoanhnghiệpcóđược.

SỰSỤPĐỔcủaLiênXôđãkếtthúcmộtsựthửnghiệmtolớn:cuộctranhluậnkéodàivềgiátrịcủacácnềnkinhtếđượctổchứctheonguyêntắcthịtrườngtựdovớinhữngnềnkinhtếxãhộichủnghĩakếhoạchhóatậptrungđãđivàohồikết.Chắcchắnrằngvẫncònnhữngngườiủnghộchủnghĩaxãhộitheokiểucũ.Tuynhiên,đạiđasốnhữngngườitheotrườngpháixãhộichủnghĩacònlạihiệnnayủnghộmộthìnhthứcxãhộichủnghĩaphatrộncao,thườngđượcgọilàchủnghĩaxãhộithịtrường.

Tôikhôngđịnhnóirằngthếgiớisẽápdụngchủnghĩatưbảnthịtrườnglàhìnhthứctổchứcxãhộivàkinhtếphùhợpduynhất.Rấtnhiềungườivẫncoichủnghĩatưbảnlàquáthiênvềvậtchấtvàđangxuốngcấp.Vàngườitavẫncóthểtheođuổivậtchấttrongkhivẫncoithịtrườngcạnhtranhlàđốitượngthaotúngmạnhmẽcủacácnhàquảngcáovàcácnhàtiếpthị,nhữngngườitầmthườnghóacuộcsốngbằngcáchthúcđẩycácgiátrịhờihợtvàphùdu.Mộtsốchínhphủ,nhưchínhphủTrungQuốc,thậmchícòncốgắnggạtbỏnhữngthiênhướngrõràngcủacôngdânthôngquaviệchạnchếkhảnăngtiếpcậncácphươngtiệntruyềnthôngnướcngoàimàhọlosợsẽlàmxóimònvănhóacủahọ.Rốtcuộcthì,vẫncòntồntạichủnghĩabảohộ tiềm tàng tạiMỹvànhữngnơikhác.Nó có thể xuấthiệnnhưmột lực lượngmạnhchốngphánềnthươngmạivàtàichínhquốctếcũngnhưchủnghĩatưbảnthịtrườngtựdo,đặcbiệtnếunềnkinhtếthếgiớicôngnghệcaongàynayđổvỡ.Mặcdùvậy,phánquyếtđốivớikếhoạchhóatậptrungđãđượcđưaravàđólàmộtphánquyếthoàntoàntiêucực.

CHƯƠNGBẢY

CHƯƠNGTRÌNHNGHỊSỰCỦATỔNGTHỐNGDÂNCHỦ

BUỔICHIỀUngày17/2/1993, tôiđãtrảiquamộttìnhhuốngkhôngthoảimáitrướcốngkínhtruyềnhìnhtrongmộtphiênhọpchungcủaQuốchội,ngồigiữaHillaryClintonvàTipperGore.HàngghếphíatrướccủacănphòngkhônghẳnphảilàchỗngồitôimongmuốnkhinghebàidiễnvănlớnđầutiêntạiQuốchộicủaTổngthốngClinton.TôichorằngviệcđượcmờingồivớiĐệnhấtphunhân làvấnđềxãgiaovàrằngtôisẽngồiởphíadướivớicáccốvấnNhàTrắng.TôiđoánlàngườitasẽhàilòngkhithấyCụcDựtrữLiênbangđượccoinhưmộttàisảnquốcgiacógiátrịsausựđốixửthiếuthiệnchímàchúngtôiđãnhậnđượctừTổngthốngBush.Nhưngrõrànglàtôiđượcbốtríngồiphíatrướcvìmộtmụcđíchchínhtrị.BàClintonmặcmộtbộcom-lêmàuđỏtươi,vàkhiTổngthốngphátbiểu,cácmáyquayliêntiếptậptrungvềphíachúngtôi.

Saunàyhóarakhôngphảiaicũnghàilòngkhinhìnthấytôiởđó,lýdolàvìngườitasợtínhđộclậpcủaFedsẽbịtổnhại.Tấtnhiên,tôikhôngcóýđịnhlàmthế.Nhưngtôidựđịnhxâydựngmộtmốiquanhệcôngtácvớivịtổngthốngnày,ngườidườngnhưthựcsựquantâmvềsựlànhmạnhvềtàikhóa.

TôigặpClintonđầuthángMườihaikhiônglàTổngthốngđắccử.ÔngvẫnchưachuyểntớiWashingtonnêngặpôngcónghĩalàphảibaytớiLittleRock,Arkansas.Ôngvànhómphụtráchcôngviệcchuyểngiaocủamìnhđãthànhlậpcơsởởđó,trongdinhThốngđốc,mộttòanhàgạchđỏlớnvớicáccộttrắngtọalạctrênhàngmẫubãicỏbằngphẳngvàvườncâyngaygầntrungtâmthànhphố.

Tôiđượcdẫnvàomộtphòngchờvàsuynghĩmônglung.Dùvậy,tôiđãnghenóirằngônglàngườiluôntớimuộn,nêntôimangtheomộtsốbáocáokinhtếđểđọcvàkhôngđểthờigiannhànrỗitronghaimươiphúthoặchơn,chotớikhiôngxuấthiện.“ÔngChủtịch”,ôngnói,sảibướcvềphíatôi,cườivàđưatayrabắt.Tôicóthểthấytạisaoôngnổitiếnglàmộtnhàchínhtrịlớn.Ôngkhiếntôitinrằngôngthựcsựđãtrôngmongđượcgặptôi.

Clintonđãphácthảomộtchươngtrìnhnghịsựkinhtếquymôvàthamvọngtrongsuốtchiếndịchcủaông.Ôngmuốncắtgiảmthuếđốivớitầnglớptrunglưu,giảmmộtnửathâmhụtliênbang,kíchthíchtăngtrưởngviệclàm,tăngtínhcạnhtranhcủanướcMỹthôngquacácchươngtrìnhgiáodụcvàđàotạomới,đầutưvàocơsởhạtầngquốcgiavàhơnthếnữa.Tôiđãtừngchứngkiếnvàthamdựvàorấtnhiềuchiếndịchtranhcửtổngthống.Cácứngcửviênhứahẹnđiềugìđóchomọingười.NhưngtôikhônghiểuđiềugìlàưutiênthựcsựcủaClinton.Ônghẳnlàđangđọcđượcsuynghĩcủatôi;mộttrongnhữngđiềuđầutiênôngnóilà:“Chúngtacầnthiếtlậpcácưutiênkinhtếvàtôiquantâmtớiquanđiểmcủaôngđốivớinềnkinhtế”.

TheoquanđiểmcủaFed,nếuôngấymuốnsựổnđịnhdàihạncủanềnkinhtế,thâmhụtlàmốiquantâmcầnnhấnmạnhnhất.TôiđãlậpluậnnhưvậyvàolúckhởiđầunhiệmkỳcủaBush,songsaubốnnăm,vấnđềnàylạicàngtrầmtrọnghơn.Nợquốcgiađãtănglên3.000tỷđôla,dẫntớingânsáchdùngđểtrảlãitrởthànhnguồnchiliênbanglớnthứba,sauAnsinhxãhộivàquốcphòng.Dovậy,khiClintonhỏivềđánhgiákinhtế,tôiđãsẵnsàngvớinhữnglậpluậnđó.

Lãisuấtngắnhạnởmứcthấpnhất,chúngtôiđãcắtgiảmxuống3%vànềnkinhtếdầndầnthoátkhỏitácđộngcủakhủnghoảngnợvàtăngtrưởngởtốcđộkháhợplý,tôinóivớiôngnhưvậy.Hơnmộttriệuviệclàmmớiđượctạoratừđầunăm1991.Nhưnglãisuấtdàihạnvẫncaoởmứckhócóthểtácđộng.Chúngcóvaitrògiốngnhưmộtcáiphanhđốivớihoạtđộngkinhtếbằngviệcgiatăngchiphícầmcốnhàở,bảohiểmtráiphiếu.Chúngchothấytâmlýlongạivềlạmphát,dođócácnhàđầutưđangyêucầutăngbiênđộlãisuấtđểbùđắplạisựbấtổnvàrủiro.

TôinóivớiClinton:Đểcảithiệntâmlýcủanhàđầutư,cầngiảmlãisuấtdàihạn,kíchthíchnhucầuvềnhàởmớicùngthiếtbị,đồđạcvàtoànbộcácmặthàngtiêudùnggắnvớisởhữunhà.Nhờvậy,giátrịcổphiếucũngtăng, tráiphiếutrởnênkémhấpdẫnvàcácnhàđầutưchuyểnsangvốncổphần.Cácdoanhnghiệpsẽmởrộngsảnxuất,tạoracôngănviệclàm.Tôinóivớivịtổngthốngmới:lộtrìnhtớimộttươnglaicólợilàhạthấpđườngđidàihạncủacáckhoảnthâmhụtngânsáchliênbang.

TôivuimừngvìClintonravẻtâmđắchoàntoàn.Ôngdườngnhưnắmbắtđượccảmgiáccủatôivềtínhcấpthiếtđốivớithâmhụtvàhỏirấtnhiềucâuhỏithôngminhmàcácchínhtrịgiathườngkhônghỏi.Cuộcgặpcủachúngtôiđượcdựđịnhtrongmộtgiờ,đãbiếnthànhmộtcuộcthảoluậnsinhđộngkéodàigầnbagiờ.Chúngtôibàntớimộtloạtcácchủđềngoàikinh

tế-SomalivàBosniavàlịchsửcủaNga,cácchươngtrìnhđàotạoviệclàm,giáodục-vàôngyêucầutôinhậnxétvềcácnhàlãnhđạothếgiới,nhữngngườiôngvẫnchưacócơhộigặp.Sauđó,nhữngngườigiúpviệcmangbữaăntrưavào.

Chơikènsaxophonekhôngphải là thứduynhấtmàchúng tôigiốngnhau.Cũngnhưtôi,Clintonlàngườithíchsănlùngthôngtinvàkhámphácácýtưởng.Tôiravềvàcóấntượngtốt,dùvẫnchưahoàntoànchắcchắnvềnhữngđiềutôiđãnghĩ.Rõrànglà,vớisựthôngminhsắcbén,BillClintonngangtầmvớiRichardNixon,mộtngườibấtchấpnhữngvếtnhơ,rõrànglàtổngthốngthôngminhnhấtmàtôitừnggặptớithờiđiểmđó.VàClintonhoặccórấtnhiềuquanđiểmgiốngtôivềcáchthứcmàhệthốngkinhtếđangtiếntriểnvànhữngđiềunênlàm,hoặclàngườiứngbiếnthôngminhnhấtmàtôitừnggặp.Tôingẫmnghĩtấtcảnhữngđiềunàytrênmáybaykhitrởvềnhà.SaukhitrởlạiWashington,tôinóivớimộtngườibạn:“Tôikhôngbiếtliệutôicónênthayđổiláphiếuhaykhông,nhưnggiờthìtôiđãantâm”.

CảmgiácđóđượccủngcốmộttuầnsaukhiClintoncôngbốnhómcốvấnkinhtếcaocấpcủaôngvớimộtsốgươngmặtquenthuộc.ÔngchọnLloydBentsen,ChủtịchỦybanTàichínhThượngviện,chovịtríBộtrưởngTàichínhvàRogerAltman,mộtchủngânhàngđầutưrấtthôngminhcủaPhốWall,làmphó.ÔngchọnLeonPanetta,mộtthượngnghịsỹCaliforniatừnglàmChủ tịchỦybanngânsáchHạviện, làmGiámđốcNgânsách;vànhàkinh tếhọcAliceRivlin, làm phó. Bà là nhà kinh tế duy nhất trong nhómnày với những phẩm chất thật ấntượng:bàtừnglàGiámđốcsánglậpcủaVănphòngNgânsáchQuốchộivàtừnglàngườiđượcnhậntàitrợthiêntàicủaQuỹMacArthurtừkhicòntrẻ.ĐiềuthúvịlàClintonđãchọnRobertRubin,đồngchủtịchcủaGoldmanSachs, làngườiđiềuhànhỦybanmớicủaNhàTrắngvềchínhsáchkinhtế.NhưtờThờibáoNewYorknhậnđịnh:Rubincóvaitrògiốngnhưmộtcốvấnanninhquốcgiavềmặtkinhtế;nhiệmvụcủaônglàtậphợpcácýtưởngtừBộTàichính,cácbang,vănphòngngânsách,CEAvàcácbộkhácrồi tổnghợpchúngthànhcác lựachọnchínhsáchchoTổngthống.ĐiềukhiếntôingạcnhiênlàClintonđãlấymộttrangtrongcuốnsáchcủaJohnF.Kennedy.[18]TấtcảnhữngngườiđượcClintonbổnhiệmliênquanđếnkinhtế-chínhsáchđềulànhữngngườiônhòabảothủvềtàichínhnhưDoughDillon,chủngânhàngngườiđảngCộnghòatừngđượcKennedychọnlàmBộtrưởngTàichính.LựachọnnhữngngườinàygiúpBillClintoncóvẻkhácxanhữngngườitheochủnghĩatựdothuế-và-chi-tiêucổđiểnmàbạnthườnggặp,nhưngvẫnlàngườithuộcĐảngDânchủ.

GIỐNGNHƯbấtkỳchínhquyềnmớinào,NhàTrắngcủaClintonphảicốgắngđiềuhòakếhoạchngânsáchđầutiêndođãđượcđệtrìnhlênQuốchộitừđầuthángHai.ChắcchắnlàTổngthốngđãgặpkhôngítkhókhănkhixemxétcácđềxuấttừnhómkinhtếcủaông.Cácvấnđềtàichínhmàhọđangphảiđốimặttrởnênrõràng:trongthángMườihai,PhòngQuảnlývàNgân

sáchđưaramộtphântíchđượcduyệtdựkiếnrằngchínhphủhướngtớimứcthâmhụt369tỷđôlanăm1997–khoảng50tỷđôlacaohơndựđoántrướcđó.Nhưvậy,rõrànglàđểtớigầnmụctiêucắtgiảmmộtnửamứcthâmhụt,Clintonphảibỏhoặchoãncáckếhoạchấpủkhácnhưcắtgiảmthuếchotầnglớptrunglưuvà“cáckhoảnđầutư”vàođàotạovàviệclàm.

TôiđãtheodõiquátrìnhlậpngânsáchchủyếuquaLloydBentsen.VịBộtrưởngTàichínhmớiđãgâyđượcchúýđầutiêncủatôitừcáccuộcbầucửnăm1976–JimmyCartercuốicùngđánhbạiôngđểtrởthànhứngviêncủaĐảngDânchủnhưngtôinghĩBentsentrônggiốngmộttổngthốngvàcũnghànhxửđúngnhưvậy.Nhãnhặn,tócxámvàtinhtế,ôngđãtừnglàphicôngláimáybaynémbomB-24trongThếchiếnthứhai.ÔngđãphụcvụbốnnhiệmkỳtrongThượngviện,nơiôngcódanhtiếngtốtnhờcácđánhgiásắcsảovàhoànthànhcôngviệcmàkhônggâyồnào.AndreavàtôibiếtBentsenvàngườivợrấtấntượngcủaôngtênlàB.Atrongmộtsốbuổigiao lưuxãhội.Điều tôibiết chắc là làmviệcvớiôngrấtdễchịu,ngaycảkhichúngtôibấtđồng.

BentsenvànhữngngườikháctrongnhómkinhtếđãthậntrọngthừanhậnquyềnhạncủaFed.Trênthựctế,việchọkhôngbìnhluậncôngkhaivềchínhsáchtiềntệlàsựkhácbiệtlớnsovớitrướcđây,vàđiềunàycóíchchocảhọvàchúngtôithôngquaviệccủngcốtínhđộclậpcủachúngtôi.KhiôngvàPanettatớivàogiữathángMộtvàthôngbáovắntắtvớitôivềkếhoạchpháttriểnngânsách,họđãkhôngyêucầuphêchuẩnhaychoýkiếnngay.Tôichohọbiếtlàtôiđãhiểuvàchúngtôidừngởđó.Trênthựctế,tôichorằngkếhoạchnàysẽkhônggâyralạmphátvàđãchứngthựcđiềunàytạiQuốchộihồicuốithángMột.

ChỉmộtlầnBentsenyêucầutôiđứngvềphíaTổngthống–ngàyhômsau,tôiđãđiềutrầntheohướngủnghộcáchtiếpcậntổngthểcủahọ.(TôiđãtránhbìnhluậnrõvềcácchitiếttrongchươngtrìnhcủaClinton).Khinhómkinhtế làmviệcvớicácconsốvà lậpkếhoạchngânsách,Clintonthấymìnhđốimặtvớimộtlựachọnngàycàngkhắcnghiệt.Ôngcũngcóthểchọnmộtgóichươngtrìnhchitiêuđểthựchiệnmộtsốlờihứatrongchiếndịchtranhcửcủamình,hoặcôngcóthểchọnkếhoạchcắtgiảmthâmhụtmàthànhcôngsẽphụthuộcvàoviệcgâyấntượngvớicácthịtrườngtàichínhvàchủyếuchỉchokếtquảtrongdàihạn.Khônghềcócáchtiếpcậnthứba,chúngtôikhôngđủkhảnăngchitrảchocảhai.TìnhthếkhóxửnàyđãkhởiđầumộtmốibấthòatrongnhânviênNhàTrắng,mộtsốngườingấmngầmnhạobángrằngtiếpcậntheohướnggiảmthâmhụtchínhlàbánlợiíchchoPhốWall.ĐólàlýdoBentsenyêucầutôitớiNhàTrắng–đểtáinhấnmạnhtínhcấpthiếtcủaviệccảitổngânsách.

ChúngtôigặpTổngthốngởPhòngBầudụcvàosángngày28/1;BobRobincũngđicùng.

Clintonlàconngườicủacôngviệcnêntôiđithẳngvàovấnđề.Tôitậptrungvàomốinguyhiểmcủaviệctrìhoãnđốiphóvớithâmhụt,diễngiảichoôngrõkhảnăngthâmhụtsẽdiễnbiếnnhưthếnàotrongthậpniênnàynếukhôngcóbiệnphápđốiphókhẩncấp.TôinóivớiôngrằngdoChiếntranhlạnhđãchấmdứtnên“chitiêuquốcphòngsẽgiảmtrongmộtvàinămtớiđâyvànósẽchegiấurấtnhiềuvấnđề.Nhưngtớinăm1996hay1997,côngchúngsẽkhôngcònthờơvớicáckhoảnthâmhụt.Ôngcóthểthấyđiềuđótừcácsốliệu”.TôicũngphácthảochoôngthấynhữngchitiêubắtbuộcchoAnsinhxãhộivàcácphúclợixãhộikhácdựkiếnsẽtăng,cóthểdẫnđếnkhoảngcáchthâmhụtgiatăng.“Dovậy,cáckhoảnnợtăngđángkểkhibướcsangthếkỷ21vàmứctrảlãisẽtăng,đedọalàmtăngthâmhụt”.Tôinói:“Nếukhôngbịngănchặn,nósẽdẫnđếnmộtcuộckhủnghoảngtàichính”.Khichúngtôikếtthúcthảoluận,cóvẻClintonđãcóquyếtđịnh.

MặcdùtôikhôngnóinhiềunhưngsựthậthiểnnhiênlàTổngthốngReaganđãvaynợtừtrướcvàđếnnhiệmkỳcủamình,TổngthốngClintonđangphảitrả.ChẳngcólýdonàođểtộinghiệpchoClintonvìchínhnhờnhữngvấnđềnàymàôngđãđánhbạiGeorgeBush.Nhưngtôicóấntượngrằngôngdườngnhưkhôngcốgắngnétránhthựctếđónhưcácnhàchínhtrịkhácthườnglàm.Ôngtựbắtmìnhsốngtrongthếgiớithựctheoquanđiểmkinhtếvàchínhsáchtiềntệ.Quyếtđịnhtiếptheocủaônglàtiếnlênvàđấutranhcắtgiảmthâmhụtnhưmộthànhđộngcủasựdũngcảmchínhtrị.Cólẽrấtdễđểđitheoconđườngkhác.Khôngcónhiềungườitrởnênkhônngoanhơnsauquãngthờigianlàmviệcmộtnăm,hainămhaythậmchíbanăm.

Tôitiếptụccónhữngbướcđihỗtrợnhữngngườiphảnđốimạnhmẽthâmhụtngânsách–tôiđãkhuyênBentsencầnphảicắtgiảmmạnhthâmhụtđểthuyếtphụcPhốWallvànhờđólàmgiảmlãisuấtdàihạn.“Sẽkhôngíthơn130tỷđôlamộtnămchotớinăm1997”làsựmôtảvắntắtcủaôngchonhữnggìtôiđãnói.Thậtsựthìlờikhuyêntôiđưaracònphứctạphơnthế.Tôiđưaramộtloạtkhảnăngcóliênquanđếnnhauvàluônnhấnmạnhrằngtínhthựcchấtvàuytíncủachươngtrìnhcắtgiảmquantrọnghơnnhữngconsố.Nhưngtôiđãhiểuravấnđềkhiôngtanói:“Ôngbiếtlàtôikhôngthểlàmviệcvớimộtchươngtrìnhphứctạpnhưthếnày”.ConsốmàôngtríchdẫnđãđếntaiTổngthốngvàcótácđộngmạnh.TrongnộibộNhàTrắng,consố130tỷđôlađượcbiếtđếnnhư“consốmathuật”màchươngtrìnhcắtgiảmthâmhụtphảiđạtđược.

Cuốicùng,khiđượccôngbố,vấnđềngânsáchđãtrởthànhtintứcnónghổinhất.BuổisángsaubàiphátbiểucủaClinton,tờThờibáoNewYorkđãgiậttít:“ChínhsáchphụchồikinhtếcủaClintoncónộidungnhằmvàocáckhoảnthuếnănglươngvàthuếthunhậpđốivớitầng

lớpgiàucó”.TờUSATodayviết:“Mộtchươngtrìnhthamvọngnhằmđạtđượcmứccắtgiảmthâmhụt500tỷđôlatrongbốnnăm.Mộtcuộcchiếnđãbắtđầu”,đồngthờimôtảđềxuấtcủaClintonlà“mộtgóibiệnphápđauđớnkéodàinămnăm”.Giớitruyềnthôngtậptrungchủyếuvàonhữngđốitượngbịtácđộng(tấtcảcửtri,trừnhữnghộnghèo–kếhoạchđặtgánhnặnglênnhữngngườigiàu,tầnglớptrunglưu,ngườivềhưuvàdoanhnghiệp).Thậtthúvị,phảnứngbanđầucủadânchúngMỹlàủnghộ:cáccuộcbỏphiếuchothấykhôngngờlàngườiMỹchấpnhậnýtưởnghysinhđểđưađấtnướcvàotrậttự.

HầuhếtcáctổngthốngmớiđềutrảiquamộtthờikỳtrăngmậttrongquanhệvớiQuốchội,nhưngClintonphảiđốimặtvớimộtcuộcchiếnngầm.Bấtchấpsựủnghộbanđầuđốivớikếhoạchngânsách,đasốthànhviênQuốchộikhôngưakếhoạchnày-khônghềngạcnhiênbởivìnónhắmvàocácmụctiêutrừutượngvàkhôngrõràng,khôngđềxuấtcácdựánđườngcaotốcmới, các chương trìnhvũkhíhay các lợi íchkhácđốivới cử tri.TôinghĩClintonđãbịchoángvángvớimứcđộphảnkháng.NhữngthànhviênĐảngCộnghòađãphảnđốingaylậptứcvàrấtnhiềuthànhviênĐảngDânchủđãnổiloạn.Cáccuộctranhluậnđãkéodàichotớimùaxuân.MặcdùpheDânchủchiếmđasố258/177trongHạviệnnhưngkhôngaidámchắcrằngkếhoạchngânsáchtrênsẽđượcthôngqua–vàtriểnvọngcủanótạiThượngviệncóvẻtệhơn.Tranh luận lansangcảNhàTrắng,nơinhữngnhânvậtchủchốtđangthúcđẩymộtchương trình nghị sự với ít sự chú ý dành cho PhốWall hơn. Cố vấn của Clinton là JamesCarville,mộtngườinổi tiếng lém lỉnh,đãnói: “Tôivẫn thườngnghĩnếucósựđầuthai, tôimuốntrởlại làmtổngthốnghoặcGiáohoànghaymộtngườiđánhbóngchàyđạtmức400.Nhưnggiờtôimuốntrởlạivớitưcáchlàmộtthịtrườngtráiphiếu.Khiđó,bạncóthểhămdọatấtcảmọingười”.MốibấthòađượcđưatinrộngrãitronggiớitruyềnthôngkhiếnClintoncóvẻyếuthếvàsựyêumếnbanđầuđãbiếnmất.Tớicuốimùaxuân,tỷlệủnghộônggiảmxuốngmức28%.

Tổngthốngđãchùnbướckhitôigặplạiôngvàongày9/6.Trướcđóhaituần,Hạviệncuốicùngđãthôngquangânsáchbằngmộtcuộcbỏphiếuduynhất.VàcuộcchiếnchỉbắtđầuởThượngviện.TôinhậnđiệnthoạitừDavidGergen,cốvấncủaClinton.“Ôngấylolắng”,ôngnóivàhỏitôiliệucóthểtớiđộngviênTổngthốnghaykhông.TôiđãbiếtGergenđượchaimươinăm,khiônglàcốvấncủaNixon,FordvàReagan.Clintonđãtuyểndụngôngmộtphầnvìônglàmộtngườicóquanđiểmcânbằngvàtâmlývữngvàng,mộtphầnvìônglàmộtngườiCộnghòa–Tổngthốngmuốncủngcốhìnhảnhcủaôngnhưmộtngườitheochủnghĩatrungdung.

Tôi tớiPhòngBầudụcbuổisánghômđó thì thấymọingườiđang trong trạng tháicăng

thẳng.Nghenóihọđãlàmviệcthâuđêmsuốtsáng,thậmchícảBentsen,mộtngười72tuổicũngvậy. (Andreađãxácnhậnđiềunày; côấyhiện làPhụ tráchnhómphóngviên tạiNhàTrắngcủaNBC).HọđãđàmphánđiđàmphánlạivớiQuốchội,cốgắngđạtđượcmứcthâmhụtngânsáchcảhaibênchấpnhậnđược,vàkhôngnghingờrằnghọcảmthấynhưđangphảigiảiquyếtmộtvấnđềbấtkhảthi.CóvẻTổngthốngđãbịthuyếtphục.Thậtkhôngkhóđểbiếtlýdo.Ôngđangmấtdầnvốnliếngchínhtrịsongbảnkếhoạchngânsáchmàôngđãhysinhvìnólạiđanglâmvàobếtắc.

Tôicốgắngđộngviênônghếtmứccóthể.Tôinóivớiôngrằngkếhoạchcủaônglàcơhộitốtnhấtcủachúngtôitrong40nămđểhướngtớimộtquátrìnhtăngtrưởngổnđịnhdàihạn.Tôiđãcốgắnggiúpôngnhậnrarằngchiếnlượcđóvẫnđúnghướng,đangcóhiệuquả-lãisuấtdàihạnđangtrênđàgiảm.Bảnthânviệcôngthừanhậnrằngthâmhụtphảiđượcgiảiquyếtđãlàmộtđiểmcộngquantrọng.Nhưngtôicũngcảnhbáorằngđiềuđósẽkhôngdễdàng.Trênthựctế,Clintonđãphảiđấutranh,gâyáplựcvànhạybéntronghaithángtiếptheođểthúcđẩyngânsáchcủaôngtạiThượngviện.CũnggiốngnhưtạiHạviện,kếhoạchnàyđãđượcthôngquabằngmộtcuộcbỏphiếuduynhấttạiThượngviện–PhóTổngthốngGorelàngườicóláphiếuquyếtđịnh.

MộtlầnnữaClintonlạigâyấntượngvớitôivàomùathunămđóbằngviệcđấutranhphêchuẩnNAFTA.ĐượcđàmphándướithờiTổngthốngBush,HiệpđịnhtrênchủyếunhằmgiảmdầnthuếvàcáchàngràothươngmạikhácgiữaMexicovàMỹ,mặcdùnócũngbaogồmcảCanada.Cácliênđoànlaođộngphảnđối,vàhầuhếtthànhviênĐảngDânchủcũngvậy.Mộtsốnhânvậtbảothủcũngphảnđối.RấtítngườiquansáttìnhhìnhQuốchộinghĩnósẽcócơhộiđượcthôngqua.NhưngClintonlậpluậnrằngtrongthựctếbạnkhôngthểngănthếgiớithayđổi,dùthíchhaykhông,nướcMỹđangngàycàngtrởthànhmộtbộphậncủanềnkinhtếthếgiới,vàNAFTAlàhiệnthâncủaniềmtinrằngthươngmạivàcạnhtranhtạorathịnhvượng.Bạncầnđểcácthịtrườngtựdolàmđiềuđó.ÔngvàcácnhânviênNhàTrắngđềutánthànhvàsaucuộcđấutranhtrongvònghaitháng,họđãkhiếnHiệpđịnhtrênđượcthôngqua.

TấtcảnhữngđiềunàythuyếtphụctôirằngvịTổngthốngmớicủachúngtalàmộtngườichấpnhậnmạohiểmvàkhôngbằnglòngvớinguyêntrạng.Ôngcũngchứngtỏmìnhlàngườiưutiêngiảiquyếtcôngviệcdựatrênthựctế.Đốivớitựdothươngmại,thựctếlà:sựkhácbiệtgiữacạnhtranhtrongnướcvàcạnhtranhngoàibiêngiớikhôngcóýnghĩakinhtế.NếubạnởmộtnhàmáyởDubuqua,Iowa,khôngcógìkhácnhaukhibạncạnhtranhvớiaiđóởSantaFehaybênkiabiêngiới.DoáplựcđịachínhtrịcủaChiếntranhlạnhhiệngiờđãđượcdỡbỏ,nước

Mỹcómộtcơhộilịchsửđểkếtnốivớinềnkinhtếthếgiớingàycàngchặtchẽhơn.Clintonthườngbịphêphánvìthiếukiênđịnhvàvìmộtxuhướngtrungdungtrongcácbuổitranhluận,nhưngđiềunàykhônghềđúngvớichínhsáchkinhtếcủaông.Mộtchínhsáchkiênđịnhcókỷ luậtđặt trọng tâmvào tăng trưởngkinh tếdàihạn trở thànhdấuấn tiêubiểu trongnhiệmkỳtổngthốngcủaông.

NĂMĐÓCụcDựtrữLiênbangcũngđốiđầuvớiQuốchội,vớinhữnglýdonhưtrên.NhânvậtchỉtríchchúngtôigaygắtnhấtlàHạnghịsỹHenryB.GonzalezcủabangTexas,ChủtịchỦybanNgânhàngcủaHạviện.LàmộtngườinóngtínhvàtheochủnghĩadântúyđếntừSanAntonio,Gonzaleznổitiếngvìđãđấmvàomắtcủamộtcửtritạinhàhàngkhingườiđógọiông là Cộng sản. Nhiều lần tại Quốc hội, Gonzalez kêu gọi luận tội Reagan, Bush và PaulVolcker.Ôngnghingờsâusắcđiềumàônggọilà“quyềnlựckhủngkhiếpcủaFed”–tôinghĩôngchorằngFedlàmộtpheđảngcủanhữngngườiđượcbổnhiệmthuộcĐảngCộnghòađiềuhànhchínhsáchtiềntệvìlợiíchcủaPhốWallhơnlàngườilaođộng.Vàomùathunăm1993,ônglạilàmbùnglêncuộctranhluận.

FedđãluônvachạmvớiQuốchộitheocáchmàlẽracóthểtránhđược.Cóthểvachạmsẽtiếptụcxảyra,mặcdùchínhQuốchộiđãlậpraFed.LuôncómộtcuộcxungđộtmangtínhcốhữugiữamụctiêudàihạntheoluậtđịnhcủaFedvớinhucầungắnhạncủahầuhếtcácnhàchínhtrịmuốnlàmhàilòngcửtri.

Vachạmtheokiểutrênthườngnổilêntạicácphiênđiềutrầngiámsát.Fedcónghĩavụbáocáomộtnămhailầnvềchínhsáchtiềntệvàtriểnvọngkinhtế.Đôikhi,cáccuộcđiềutrầnnàyđãkhơimàocáccuộcthảoluậnthựcsựvềcácvấnđềlớn.Đôikhicáccuộcđiềutrầnlạigiốngnhưtrongmộtnhàhát,tôilàngườilĩnhxướngvàkhángiảlànhữngcửtriđangtheodõiởnhàcủahọ.DướichínhquyềnBush,ChủtịchỦybanNgânhàngThượngviệnAlfonseD’AmatocủaNewYorkhiếmkhibỏlỡcơhộitấncôngFed.“Ngoàikiadânchúngđangđói,vậymàcácôngvẫncònlolắngvềlạmphát”,ôngtanóivớitôi.Tôithườngkhôngchúýđếnnhữngnhậnxétnhưvậy.Nhưngkhiôngtahoặcbấtkỳaichorằnglãisuấtlàquácao,tôisẽtrảlờivàgiảithíchlýdotạisaochúngtôihànhđộngnhưvậy.(HiểnnhiênlàtôicẩnthậngiữkínbấtcứcuộcthảoluậnnàovềđộngtháicủaFedtrongtươnglainhằmtránhkhuấyđộngthịtrường).

GonzalezđãbắtđầumộtcuộcphiêulưunhằmquytráchnhiệmnhiềuhơnđốivớiFedvàtấncôngcáimàôngcholàsựbímậtquáđángcủaFed.Cụthể,ôngmuốnỦybanThịtrường

mởLiênbang(FOMC)nóiriêngcôngkhaicácphiênhọp,thậmchíchotruyềnhìnhtrựctiếp.Cóthờiđiểm,ôngđãkéomườitámthànhviêncủaFOMCtớiQuốchộiđểtuyênthệvàlênántậpquáncótừlâucủaFOMClàgiữkíncácđộngtháochínhsáchhaythayđổilãisuất.Bảntinduynhấtđượccôngkhaisaumỗicuộchọplàmộtbáocáovắntắtđượccôngbốsausáutuần–khoảngthờigiannàyđốivớithịtrườngtàichínhgiốngnhưlàvôtận.Dođó,bấtkỳtínhiệunàotừviệcđiềuhànhthịtrườngmởcủaFedhoặccáctuyênbốcôngkhaicủacácquanchứcFedlàchủđềđểPhốWallxemxétkỹlưỡng.

Vềphầnmình,đểbảođảmổnđịnhkinhtế,từlâuCụcDựtrữLiênbangđãmuốnthúcđẩytínhthanhkhoảncaocủathịtrườngnợthôngquaviệcsửdụngcáigọilà“sựmơhồtíchcực”.Ýtưởngđólàcácthịtrườngvốncótínhkhólườngdosựlênxuốngcủalãisuất,sẽtạoracácvùngđệmlớnđốivớicảbêntrảgiávàbênchàogiá.Tuynhiên,tớiđầuthậpniên90,cácthịtrườngtrởnênđủlớnvàcótínhthanhkhoảnmàkhôngcầnsựhỗtrợnàytừFed.Hơnthếnữa,lợiíchcủaviệcnhữngngườithamgiathịtrườngcóthểdựđoáncácđộngtháitươnglaicủaCụcDựtrữLiênbangđượccoinhưnhântốổnđịnhthịtrườngnợ.Chúngtôiđãbắtđầulộtrìnhhướngtớisựminhbạchlớnhơntrongthảoluậnvàđiềuhành,nhưngcònxamớiđạttớiyêucầumàHenryGonzalezmuốnchúngtôitheođuổi.

Tôiphảnđốiýtưởngcôngkhainhữngcuộchọpnày.FOMClàcơquanraquyếtđịnhchínhcủachúngtôi.Nếunhữngcuộcthảoluậnđượccôngkhai,quađóngườingoàicóthểngheđượcainóigìvớiai,thìcuộchọpsẽtrởthànhmộtloạtnhữngbàitrìnhbàynhạtnhẽođượcviếtsẵn.Lợiíchcủacáccuộctranhluậntựdođốivớiviệcxâydựngchínhsáchsẽbiếnmất.

Tuyvậy,nỗlựccủatôitrongviệctruyềnđạtlậpluậnnàytạicáccuộcđiềutrầnđãkhôngdiễnranhưý.KhiGonzaleznhấnmạnhvàocâuhỏichúngtôigiữkínnhữngthôngtingì,tôiđãrơivàotìnhthếđặcbiệtkhóxử.Năm1976,dướichínhquyềnFord,ArthurBurnsđãyêucầunhânviênghibăngcáccuộchọpcủaFOMCnhằmhỗtrợviệcviếtbiênbản.Việcnàytiếptụcvàtôibiếtvềđiềuđó,nhưngtôi luônchorằngbăngghiâmđượcxóangaykhibiênbảnhoànthành.TrongquátrìnhchuẩnbịchocuộcđiềutrầntạiỦybanNgânhàng,tôipháthiệnrằngtìnhhìnhđãkhôngdiễnrađúngnhưvậy:mặcdùthựcchấtcácbăngghiâmthườngđượcxóa,nhưngnhânviênđãgiữlạicácbảnsaocácbănghoàntoànchưađượcbiêntậptrongmộttủđựngtàiliệuđượckhóatạihộitrườngphíadướiphònglàmviệccủatôi.Khitôitiếtlộsựtồntạicủacácbăngghiâm,Gonzalezđãchộplấy.Đãbịthuyếtphụchơnbaogiờhếtrằngchúngtôiđangâmmưuchegiấucácbímật,ôngđedọađưatrátyêucầucácbảnghiâm.

GonzalezđặcbiệtnghingờhailầntriệutậphộithảomàFOMCđãtiếnhànhđểchuẩnbịchocácphiênđiềutrần.Chúngtôikhôngmuốnđưaranhữngbăngghiâmnàyvìsợsẽtạoratiềnlệ.Saumộtsốcuộcthươnglượng,chúngtôiđồngýđểcácluậtsưcủaỦyban–mộtngườiDânchủvàmộtngườiCộnghòatớiFedđểnghe.

NhữngbăngghiâmWatergatetỏrahấpdẫnhơn,chúngnhanhchóngđượckhámphá.SaukhikiênnhẫnnghetronghaigiờcáccuộctranhluậntạiFOMC,luậtsưthuộcĐảngDânchủbỏđimàkhôngcónhậnxétnàovàviênluậtsưthuộcĐảngCộnghòanhậnxétrằngbăngghiâmphảiđượcsửdụngđểdạycácsinhviêntrunghọcvềcáchthứcdiễnracáccuộchọpcủachínhphủ.

Cácđồngnghiệpcủatôiluôntỏrakhóchịu–chủyếuvớiGonzalez,nhưngcóthểhọcũngkhôngvừalòngvềtôi.Lýdolàhầuhếttrongsốhọđềuchưabiếtrằngcáccuộchọpcủachúngtôiluônđượcghiâm.SuynghĩrằngbấtcứphátbiểunàocủahọcóthểđượccôngbốngaylậptứcnếuGonzalezđạtđượcýđịnhđãlàmbầukhôngkhíchùngxuống.LầnhọptiếptheocủaFOMCdiễnravàongày16/11vàmọingườiítđưaraýkiếnhơn.MộtthốngđốcnóivớiphóngviêncủatờWashingtonPost:“Bạncóthểnhậnramộtsựkhácbiệtchứkhôngphảimộtsựtiếntriển”.

Saukhithảoluậnkỹ,CụcDựtrữquyếtđịnhchốnglại,ởtòanếucầnthiết,bấtkỳtráthaybấtcứyêucầunàocóthểcảntrởtínhhiệuquảcủachúngtôi.Nhưngcuộctranhluậncũngthúcđẩychúngtôisuyxétvề tínhminhbạch.Cuốicùng,chúngtôiđãquyếtđịnhrằngFOMCsẽthôngbáocácđộngtháingaytứckhắcsaumỗicuộchọpvàcôngbốbiênbảnghilạicuộchọpđósaunămnăm.(MọingườiđùarằngđiềunàygiốngnhưchươngtrìnhGlasnostcủaFed).Chúngtôilàmnhữngviệcnàytrongkhihiểurằngcácbảnghiđượccôngbốsẽkhiếncuộchọpkéodàihơnvàgiảmtínhsángtạođimộtchút.Nhưngdùsaothìbầutrờivẫnchưasụpđổ.Nhữngthayđổikhôngchỉkhiếnchotiếntrìnhminhbạchhơn,màcòngiúpchúngtôinhữngcáchthứcmớiđểgiaotiếpvớithịtrường.

TôimừngrằngTổngthốngClintonđãgiữkhoảngcáchtrongtrậnbãonày.Ôngnói:“LiệucóbấtcứaicótưduyđúngđắnlạichorằngchúngtasẽlàmđiềugìđểthayđổitínhđộclậpcủaFed?TôichưahềphêphánCụcDựtrữLiênbangtừkhitôitrởthànhtổngthống”.

GIỮANHỮNGLỜINÓIcườngđiệutạiWashington,đôikhichúngtarấtdễquênrằngcómột thế giới thật bênngoài đang vậnđộng.Mùahènămđó, lũ từ các sôngMississippi vàMissouriđãlàmtêliệtchínbangvùngTrungTây(vùngtrungtâmphíabắc–ND).CácnhàduhànhvũtrụcủaNASAđãbayvàokhônggianđểsửachữakínhthiênvănvũtrụHubble.MộtâmmưulậtđổBorisYeltsinđãthấtbại,vàNelsonMandelađượctraogiảiNobelHòabình.NhữngcuộcbùngnổbạolựcđãgâynáoloạnởMỹ;vụđánhbomTrungtâmThươngmạiThếgiới,vụbaovâyởWaco,vụgiếtvàlàmbịthươngcácnhàkhoahọc,giáosưdokẻđánhbomtrườngđạihọcvàhãnghàngkhôngthựchiện[19].TronggiớidoanhnghiệpMỹ,điềuđượcgọilàtáixâydựngquytrìnhdoanhnghiệpđãtrởthànhmốtquảnlýmớinhấtvàLouGerstnerbắtđầunỗlựccảitổIBM.ĐiềuquantrọngnhấttronglậptrườngcủaFedlànềnkinhtếdườngnhưcuốicùngđãgiũsạchnhữngtaiươngcủađầunhữngnăm1990.Đầutưdoanhnghiệp,nhàởvàchitiêudùngđềutăngmạnhtrongkhithấtnghiệpgiảm.Đếncuốinăm1993,khôngchỉGDPđãtăng8,5%kểtừcuộcsuythoáinăm1991,màcòntăngtrưởngvớitỷlệhàngnăm5,5%.

TấtcảnhữngđiềunàydẫnFedtớiquyếtđịnhrằngđã tới thờiđiểmthắtchặt.Vàongày4/2/1994,FOMCđãbỏphiếuđểtănglãisuấtcơbản0,25điểmphầntrăm,lên3,25%.Đâylàđợttăngđầutiêntrongnămnămvàchúngtôiđưaravìhailýdo.Thứnhất,cuộckhủnghoảngtíndụngcuốinhữngnăm1980cuốicùngđãchấmdứt–nhữngngườitiêudùngđãnhậnđượccác khoản cầm cốmà họ cần và các doanh nghiệp nhận được các khoản vay. Trong nhiềutháng,mặcdùtìnhhìnhtíndụngcăngthẳngsongchúngtôiđãgiữlãisuấtcơbảncủaFedởmứcthấplà3%.(Thựctế,nếubạnchophéplạmphátởmứckhoảng3%mộtnămthìlãisuấtcơbảncủaFedsẽkhôngmanglạigiátrịthựcnào).Giờđây,hệthốngtàichínhđãđượcphụchồi,đãđếnlúcđểchấmdứt“quanđiểmmangtínhthíchnghiquámức”nhưcáchchúngtôihaygọi.

Lýdothứhaichínhlàchukỳkinhtế.Nềnkinhtếđangởtronggiaiđoạntăngtrưởngnhưngchúngtôihyvọngquátrìnhsuygiảm,vốnkhôngthểtránhkhỏi,nếuxảyđếnthìsẽdiễnratừtừthayvìlaonhanhvàomộtcuộcsuythoái.Fedđãcốgắngtrongthờigiandàiđónđầuchukỳkinhdoanhbằngcáchthắtchặtlãisuấtkhicódấuhiệuđầutiêncủalạmphát,trướckhinềnkinhtếtrởnênquánóng.Nhưngviệctănglãisuấttheocáchnàychưabaogiờngănchặnđượcsuythoái.Lầnnàychúngtôichọncáchtậndụngtìnhhìnhkinhtếbìnhlặngđểthửmộtcáchtiếpcậntriệtđểhơn:tănglãisuấttrướcvớibiênđộnhỏtrướckhilạmphátxuấthiện.Đólàmộtvấnđềtâmlýhọc,tôiđãgiảithíchchoQuốchộivàothángHainămđó.Dựavàonhữngđiềuđãđượchọctrongnhữngnămngaytrướcđóvềviệcdựđoánlạmphát,tôinói:“NếuCụcDựtrữLiênbangchờđợichotớikhilạmphátthậtsựtrởnênnghiêmtrọnghơnmớitiếnhànhcácbiệnphápđốiphó,thìhọđãbỏphíquánhiềuthờigian.Cácbướchiệuchỉnhkhiêmtốnsẽđủđểkhắcphụcnhữngmấtcânbằngkinhtếmớixuấthiện…Thayvàođósẽcầnnhiềubiện

phápmạnhmẽhơn,kèmtheođólàmộtsốtácđộngphụbấtlợikhôngthểtránhkhỏiđốivớicáchoạtđộngkinhtếtronggiaiđoạngần”.

Bởivìlầntănglãisuấtgầnđâynhấtcũngđãdiễnraquálâunêntôisợrằngtintứctrênsẽkhiếnthịtrườnghoảngloạn.Dovậy,vớisựchấpthuậncủaFOMC,tôiđãámchỉmộtcáchrấtrõràngrằngchínhsáchlãisuấtsẽcóthayđổitrongtươnglaigần.“Lãisuấtngắnhạnthấpởmứcbấtthường”,tôiphátbiểutrướcQuốchộivàocuốithángMột.“Ởmộtthờiđiểmnàođó,ngaycảkhikhôngxảyrasựsụtgiảmbấtthườngvàkéodàicáchoạtđộngkinhtếthìchúngtavẫncầnphải thayđổi lãisuất”. (Điềunàycóvẻquámơhồvớiđộcgiả,nhưngxét tầmảnhhưởngcủacáctuyênbốcôngkhaicủaFedtrướcmộtđộngtháichínhsáchthìnógiốngnhưđậpvỡmộtcáibình).TôicũngtớiNhàTrắngđểđưarachoTổngthốngvàcáccốvấncủaônglờicảnhbáo.“Chúngtôivẫnchưađưaraquyếtđịnhsaucùng”,tôinóivớihọ,“nhưngsựlựachọnlàhoặcchúngtôingồi,chờđợivàsauđócóthểtănglãisuấtlêncaohơn.Hoặcchúngtôisẽtănglãisuấtvớibiênđộnhỏ”.Clintontrảlời:“Hiểnnhiênlàtôithíchlãisuấtthấphơn”,nhưngôngnóirằngônghiểu.

Ngượcvớiông,phầncòn lạicủa thếgiớidườngnhưđãbịđiếc.Các thị trườngkhôngcóphảnứnggìtrướcviệctănglãisuất.(Thôngthường,trướcviệctănglãisuấtbấtngờ,lãisuấtngắnhạnsẽtănglênvàcổphiếugiảmgiá).Dovậy,khichúngtôitănglãisuất,đósẽlàcútrờigiáng.Đểđảmbảonguyêntắccôngkhaimớiđượcđưara,chúngtôiquyếtđịnhtạicuộchọpFOMCngày4/2rằngsẽthôngbáoviệctănglãisuấtngaykhichúngtôikếtthúc.Vàocuốingày,chỉsốDowJonesCôngnghiệpgiảmxuống96điểm–gần2,5%.Mộtsốnhàchínhtrịphảnứngdữdội.ThượngnghịsỹPaulSabanescủabangMaryland,mộtngườithườngxuyênchỉtríchFed,đãvíchúngtôivới“mộtkẻđánhbomđangtiếnđếnvàtấncôngmộttrangtrại…bởivìcácôngnghĩrằngtrongđólàsựlạmpháthunghãn…trongkhithựctếtrongđólạilàmộtgiađìnhhạnhphúcđanghưởngthụsựphụchồikinhtế”.

Đốivớitôi,nhữngphảnứngnhưvậychỉchothấynhữngngườiMỹquenvớilãisuấtổnđịnhvàthấpđếnnhưthếnào.SauhậutrườngcủaFed,mộtloạtcácchủtịchngânhàngđãthúcđẩyviệctănggấpđôibiênđộtănglãisuất.Losợmộtphảnứnghoangmangcủathịtrườngđốivớiviệctăngquánhanh,tôiđãthúcgiụccácđồngnghiệpgiữbiênđộtăngởmứcđộthấp.

Chúngtôitiếptụcápdụngbiệnphápphanhtrongsuốtnăm1994,chotớicuốinăm,lãisuấtcơbảndừngởmức5,5%.Mặcdùvậy,nềnkinhtếđãcómộtnămtăngtrưởngtốt:GDPtăngtới4%,cóthêm3,5triệuviệclàmmới,năngsuấttăngvàlợinhuậnkinhdoanhtăng.Mộtđiều

quantrọngkhôngkémlàlạmphátkhôngtăng–lầnđầutiênkểtừnhữngnăm1960,lạmphátdướimức3%hàngnămtrongbanămliêntiếp.Giácảổnđịnhởmứcthấpđãtrởthànhmộtthựctếvàmộtkỳvọng–đếnmứcvàocuốinăm1994,khitôiphátbiểutạiHộiđồngThươngmại,mộthiệphộiđượcthànhlậpgồmnhữngngườiđứngđầucáccôngtylớn,cómộtvàiCEOthanphiềnrằngrấtkhóđểchấpnhậnsựtănggiá.Tôikhôngthôngcảm.Tôihỏi:“Ôngcóýgì,cóphảiôngđanggặprắcrối?Cácsốdưlợinhuậnđangtăng.Đừngthanphiềnnữa”.

Trongnhiềuthậpniên,cácnhàphântíchđãtựhỏirằngliệucácđộnglựcđằngsaucácchukỳkinhtếcóthểloạibỏkhảnăng“hạcánhantoàn”củanềnkinhtếhaykhông–tứcmộtsựsuygiảmtheochukỳkhôngtạoratìnhtrạngmấtviệclàmhaytínhbấtổncủamộtcuộcsuythoái.Thuậtngữ“hạcánhantoàn”thựctếxuấthiệntừcuộcchạyđuakhônggiannhữngnăm1970,khiMỹvàLiênXôcạnhtranhđểđưacáctàuthămdòkhôngngườiláihạcánhxuốngsaoKimvàsaoHỏa.Mộtsốtrongnhữngtàuvũtrụđóđãthànhcôngtrongviệchạcánhantoàn,nhưngnềnkinhtếthìchưabaogiờ;thậtra,thuậtngữnàychưatừngđượcsửdụngtạiFed.Nhưngtrongnăm1995,hạcánhantoànđãthựcsựdiễnra.Tăngtrưởngkinhtếsuốtnămchậmlạitheotỷlệdưới1%/nămtrongquý4,khi“contàukinhtế”Mỹhạcánhnhẹnhàng.

Năm1996,nềnkinhtếđãphụchồi.TớithángMườimột,khiTổngthốngClintontáiđắccử,kinhtế tăngtrưởngvữngchắcởmức4%.Giới truyềnthôngkỷniệmcuộchạcánhantoàntrước cả bản thân tôi; thậm chí vào tháng 12/1996, tôi vẫn khuyên các đồng nghiệp thậntrọng:“Chúngtavẫnchưahoàntấtquátrình.Chúngtavẫncóthểrơivàosuythoáisausáuthángnữa”.Saunàynhìnlại,lầnhạcánhantoànnăm1995làmộttrongsốnhữngthànhtựuđángtựhàonhấtcủaFedtrongsuốtnhiệmkỳcủatôi.

TấtnhiênlàthànhtựuđóphảisaunàymớilộravìFOMCvẫnthắtchặtlãisuất.Biếtđượckhinàonênbắtđầutănglãisuất,mứctănglàbaonhiêuvàquantrọngnhất làkhinàonêndừnglạilàmộttháchthứctrítuệhấpdẫn,đôikhirấtđauđầu,đặcbiệtbởivìtrướcđâychưaaithửlàm.Nókhônggiốngnhưcảmgiác“Ồ,hãythựchiệnmộtcuộchạcánhantoàn”,màgiốngcảmgiác“Hãynhảyrakhỏitòanhàcaosáumươitầngvàcốgắngtiếpđấtbằngchínhđôichâncủamình”.ĐiềukhókhănnhấtđốivớicácthànhviênỦybanlàviệcđưarađợttănglãisuấtlầncuối–tăng0,5%vàongày1/2/1995.JanetYellen,mộtthốngđốcvàsaunàylàChủtịchHộiđồngCốvấnKinhtếcủaClinton,nói:“Tôisợrằngnếuchúngtađưaraquyếtđịnhhômnaythìsaunàycóthểchúngtasẽânhận”.Bàlàngườilớntiếngủnghộquanđiểmchờđợi.Quyếtđịnhtănglãisuấtđượcchúngtôinhấttríngàyhômđóđãnânglãisuấtcơbảnlêntới6%-gấpđôisovới thờiđiểmgầnmộtnămtrướcđó,khi chúng tôibắtđầuquá trình tăng lãi suất.Mọi

ngườitrongFOMChiểuđượccácrủiro.Liệuchúngtôicósiếtốcquáchặtmộtlần?Hayvẫnchưađủ?Chúngtôiđangmòmẫmtrongsươngmù.FOMCluônhiểurằngtrongmộtchukỳtănglãisuất,nếuchúngtadừnglạiquásớm,áplựclạmphátsẽnổilênvàkhiếnviệckiểmsoátlạitrởnênkhókhăn.Dovậy,chúngtôiluôncóxuhướngcânnhắckỹlầntăngcuốicùngvớihyvọngrằngđiềuđócóthểkhôngcầnthiết.Dừngsửdụngkhángsinhtiềntệquásớmcóthểgặprủirolàvikhuẩnlạmphátsẽquayđầutrởlại.

TRONGKHIĐÓ,đốivớiTổngthốngBillClinton,năm1994làmộtnămđầykhókhăn.Đólànămmàsángkiếnvềytếcủaôngbịphásản,sauđólàĐảngDânchủbịmấtcảHạviệnlẫnThượngviệntrongcuộcbầucửgiữanhiệmkỳ.ĐảngCộnghòađãthắngdođưarakhẩuhiệu“HợpđồngvớinướcMỹ”củaNewtGingrichvàDickArmey,mộtchươngtrìnhchốnglạisựcanthiệpcủachínhphủ,cónộidunggiảmthuế,cảicáchphúclợivàcânbằngngânsách.

Trongthờigianvàituầnsauđó,Clintonlạibịđặtvàomộtthửtháchkhác.CuốithángMườihai,Mexicotiếtlộrằnghọđangởbờvựcsụpđổtàichính.Vấnđềcủahọlàhàngtỷđôlanợngắnhạnđượcvaykhinềnkinhtếđangthịnhvượng.Gầnđây,tăngtrưởngđãchậmlạivàkhinềnkinhtếsuyyếu,chínhphủphảiphágiáđồngpesokhiếnchonhữngđồngđôlađivaytrởthànhgánhnặngnợquálớn.VàothờiđiểmcácnhàlãnhđạoMexicoyêucầutrợgiúp,vốncủachínhphủđãsụtgiảmtheochiềuhướngxoắnốc,với25tỷđôlatrởthànhnợtớihạntrongvòngchưatớimộtnămvàmứcdựtrữchỉlà6tỷđôla,nhưngcũngđanggiảmđinhanhchóng.

ChẳngaitrongsốchúngtôiquênđượccuộckhủnghoảngnợcủaMỹLatinhnăm1982,khi80tỷđôlanợkhôngthểtrảcủaMexicođãkéotheomộtdòngtháctáitàitrợkhẩncấpởBra-xin,Venexuela,Ac-hen-ti-navàcácnướckhác.KịchbảnđógầnnhưlàmphásảnmộtsốngânhànglớncủaMỹvàkhiếnsựpháttriểnkinhtếởMỹLatinhthụtlùimộtthậpniên.Cuộckhủnghoảngcuốinăm1994nhỏhơnnhưngkhôngthểxemnhẹ.Nócũngcóthểlanrộngsangcácnướckhácvàvớisựhộinhậpngàycàngtăngcủacácthịtrườngtàichínhvàthươngmạithếgiới,nóđedọakhôngchỉMỹLatinhmàcòncảnhữngphầnkháccủathếgiớiđangpháttriển.Hơnnữa,nhưNAFTAđãchứngminh,nướcMỹvàMexicongàycàng trởnênphụthuộc lẫnnhau.NếukinhtếcủaMexicochuẩnbịsụpđổ,lànsóngnhậpcưsangMỹsẽtănggấpđôivànềnkinhtếcủavùngTâyNamsẽbịtácđộngnặngnề.

CuộckhủnghoảngnàybắtđầungaykhitôivàAndreađinghỉsauGiángsinhtạiNewYork.TôiđãđặtphòngởStanhope,mộtkháchsạnđẹptạiĐạilộsố5,dọcCôngviênTrungtâmvà

BảotàngNghệthuậtMetropolitan.Chúngtôiđãmongđượcxemhòanhạctrongvàingày,muasắmvàlangthangởnhữngnơivôdanhcủathànhphốmàchúngtôiđãgặpnhau.MườinămđãtrôiquakểtừbuổitốiđầytuyếttrongbuổihẹnăntốiđầutiêntạinhàhàngLePérigordnằmtrênđườngĐông52.MặcdùđókhôngphảilàmộtlễkỷniệmchínhthứcnhưngchúngtôiluônthíchquaytrởlạithànhphốvànơihẹnhòđầutiênvàodịpgiữaGiángsinhvànămmới.

Tuynhiên,ngaykhichúngtôiđếnnơinghỉ,điệnthoạiđãbắtđầureo–đólàcuộcgọitừvănphòngcủatôiởFed.BobRubin,BộtrưởngTàichínhmớiđượcđềcử,muốnnóichuyệngấpvớitôivềđồngPeso.BobdựđịnhsẽnhậnbàngiaochínhthứctừLloydBentsen,ngườisắpnghỉhưu,ngaysaunămmới,nhưngtrênthựctế,ôngđãtậntâmtậnlựcthựchiệncôngviệc.Tôichắcrằngtrướcđâyôngđãhyvọngmộtsựchuyểngiaodễdànghơnthếnày.Vậymà,ôngđangphảiđốimặtvớimộtcuộcthửlửa.

Andreangaylậptứcnhậnracuộcđiệnthoạicóýnghĩagì.Trongmọitrườnghợp,mộtcuộckhủnghoảngtàichínhnướcngoàitácđộngtớinướcMỹ,BộTàichínhsẽđiđầunhưngFedluônphảithamgiavàogiảipháp.“Đúnglàquálãngmạn”,côthởdài.Côhiểutôivàcôngviệccủatôihơnsaunhữngnămđó–tôibiếtơncôvìsựrộnglượngvàkiênnhẫn.Vìvậy,ngaykhicuộckhủnghoảngMexicođượctiếtlộ,côđãđimuasắmvàthămbạnbè,còntôithìdànhtoànbộthờigianởtrongphòngkháchsạnđểnóichuyệnđiệnthoại.

Trongnhữngtuầntiếptheo,chínhquyềnđãhộiývớicácquanchứcMexico,QuỹTiềntệQuốctếvàcácthểchếkhác.IMFđượcchuẩnbịđểđềxuấtvớiMexiconhữngviệchọcóthểgiúpnhưnghọ thiếunguồnkinhphímang tínhquyếtđịnh.Tạihậu trường,giốngnhưBobRubinvàngườiphócaonhấtcủaông,LarrySummersvàmộtsốnhânvậtkhác,tôilậpluậnrằngMỹphảicanthiệpmạnhvànhanh.Đểngănchặctrướcmộtcuộckhủnghoảng,MexicocầncóđủtiềnđểthuyếtphụccácnhàđầutưkhôngphágiáđồngPesohayyêucầuhoàntrảnợngaylậptức.Điềunàydựatrênnguyênlývềtâmlýthịtrường,làtiềncầnđượcchấtđốngtrêncửasổngânhàngđểngănchặnviệcrútvốnkhỏingânhàng–mộtđiềumàcácngânhàngMỹđãlàmtrongsuốtcáccuộckhủnghoảngcủathếkỷ19.

TạiQuốchội,đángchúýlàcácnhàlãnhđạocủacảhaiđảngđềuchấpthuận;sựhỗnloạncóthểxảyratạiquốcgiavới80triệudâncóchung3.200kmbiêngiớivớiMỹđúnglàquánghiêmtrọngkhôngthểlàmlơ.Vàongày15/1,TổngthốngClinton,NewtGingrich-ChủtịchHạviệnvàBobDole–lãnhtụpheđasốtạiThượngviệnđãcùngđềxuấtgóiđảmbảonợtrịgiá40tỷđôlađểQuốchộiphêchuẩn.

CũngnhanhnhưhànhđộngtrêntạiQuốchội,trongvòngvàingày,mọithứtrởnênrõràngrằngkhôngcóbấtkỳaiủnghộgóicứutrợtrên.NhữngngườiMỹluônphảnđốiýkiếnchorằngkhủnghoảngtiềntệcủanướcngoàicóthểgâyhậuquảlớnđốivớiMỹ.CuộckhủnghoảngcủaMexicoxuấthiệnngaysauNAFTAđãlàmtrầmtrọngthêmsựbốcđồngcủanhữngngườitheochủnghĩabiệtlập.TấtcảmọingườitừngchốngđốiNAFTA–ngườilaođộng,ngườitiêudùng,cácnhàhoạtđộngmôitrườngvàphecánhhữucủađảngCộnghòađãđồngloạtđứnglênphảnđốiviệctrợgiúp.GeneSperling,mộttrongnhữngcốvấnkinhtếcaocấpcủaClinton,đãtómtắttìnhtrạngkhóxửvềchínhtrị:“Làmthếnàomàbạncóthểgiảiquyếtmộtvấnđềmàđốivới công chúngdườngnhưkhôngquan trọng, nó giốngnhưném tiềnqua cửa số, hay cứunhữngngườiđãđầutưthualỗ?”

Khiđềxuất40tỷđôlađượcđưara,NewtGingrichgợiýtôigọiđiệnchoRushLimbaughvàgiảithíchvìsaosựcanthiệplàvìlợiíchtốtnhấtchonướcMỹ.Tôinói:“TôikhôngquenRushLimbaugh.Mà ông có thực sự nghĩ rằng gọi cho ông ta sẽ thay đổi được tình thế không?”Gingrichnói:“Ôngtasẽngheông”.Vịphátthanhviênhiếuchiếnđólàmộtnhânvậtbảothủcóảnhhưởng.MộtsốnghịsỹmớitrúngcửđãtựgọibảnthânhọlàNhómDittohead,tứctênthânmậtgọinhómnhữngngườihâmmộchươngtrìnhcủaông.Khỏiphảinói,LimbaughđangđidiễnthuyếtđểphảnđốiýtưởnggiúpđỡMexico.Tôivẫncònhồnghi,nhưngtôicóấntượngvớiviệcChủtịchmớicủaHạviệnđangsẵnlòngủnghộmộttổngthốngDânchủvềmộtvấnđềrõrànglàkhôngđượccôngchúngủnghộ.Dovậy,tôinhấcđiệnthoạimộtcáchmiễncưỡng.

Limbaughcóvẻcònmiễncưỡnghơntôi.Ônglịchsựlắngnghekhitôilậpluậnvàcảmơntôiđãdànhthờigian.Điềunàylàmtôingạcnhiên–tôiđãnghĩlàRushLimbaughsẽphảnđốidữdội.

TìnhhìnhđókhôngthểđợiQuốchộithayđổiquanđiểm.CuốithángMột,vớiviệcMexicođangởbênbờvựcsụpđổ,chínhquyềnđãhànhđộngtheocáchriêng.BobRubinđãápdụngmộtgiảiphápđượcđềxuấttrướcđónhưngđãbịbỏqua:sửdụngQuỹTàichínhKhẩncấpđượcthiếtlậpdướithờiTổngthốngRooseveltđểbảovệgiátrịcủađồngđôla.Rubincảmthấyrấtlolắngtrongviệcsửdụnghàngchụctỷđôlacủanhữngngườiđóngthuế.MặcdùcáclãnhđạoởQuốchộiđãhứasẽchấpthuận,songvẫncósựrủirotrongviệcđingượclạiýchícủadânchúng:mộtcuộctrưngcầudânýlớnđãchothấytỷlệcửtriphảnđốiviệcgiúpđỡMexicogiảmxuốngmộtmứcđángngạcnhiên,từ70%xuốngcòn18%.

Tôicốgắnggiúplậpramộtkếhoạchchitiết.RubinvàSummerstrìnhbàykếhoạchđóvớiTổngthốngClintonvàotốingày31/1.SựngạcnhiênvẫnthểhiệntronggiọngcủaBobkhiônggọiđiệnchotôisauđóđểbáokếtquả.Clintonđơngiảnchỉnói:“Xemnày,đólàviệcchúngtaphảilàm”.Rubinthêm:“Ôngấykhôngngầnngạichútnào”.

Quyếtđịnhđóđãkhaithôngbếtắc.QuỹTiềntệQuốctếvàcácthểchếquốctếkhácđãđápứnghơnmứcđềxuất20tỷđôlacủaBộTàichính,vàđãcungcấpchoMexicoviệntrợcảgóilà50tỷđô la,chủyếudướidạngchovayngắnhạn.Đókhôngphải làsựcho tặngnhưnhữngngườiphảnđốiđãkếtluận;trênthựctế,nhữngkỳhạnngặtnghèotớimứcMexicocuốicùngchỉsửdụngmộtphầncủakhoảntíndụng.LòngtinđốivớiđồngPesođãđượcphụchồi,họtrảlạitiềnvànướcMỹthựctếđãlãi500triệuđôlachohợpđồngđó.

Đó làmột chiến thắng ngọt ngào của Bộ trưởng Tài chínhmới và nhóm của ông. KinhnghiệmđãgiúphìnhthànhmộtmốiquanhệlâubềngiữaRubin,Summersvàtôi.Chúngtôidànhrấtnhiềuthờigianđểphântíchcácvấnđề,tưduyvàkiểmtracácýtưởng,họpvớicácđốitácnướcngoàivàtrìnhbàytrướcQuốchội.Chúngtôitrởthànhnhữngngườibạnthâncùngchungchiếnhàotrongtrậnchiếnkinhtế.TôicảmthấysựtintưởnglẫnnhauvớiRubinmỗingàymộtsâusắc.Chưabaogiờtrongđầutôicósuynghĩrằngôngsẽ làmđiềugì tráingượcvớinhữnggìôngnóimàkhôngthôngbáotrướcchotôi.Tôihyvọngôngluônlàmộtngườinhưthế.Mặcdùchúngtôixuấtphát từhaiđảngđối lập,nhưngtôicócảmgiácrằngchúngtôiđanglàmviệcchocùngmộtcôngty.Chúngtôinhấttrívềrấtnhiềuvấnđềcơbảnvàkhôngaitrongchúngtôithíchđốiđầuvìnhữngxungđộtlợiích,điềuđóđãgiúpviệcgiaotiếpđượcdễdàngvàlàmlóesángýtưởngcủamỗingười.

Từlâu,Summersđãlàmộtthầnđồngkinhtếhọc.ÔnglàcontraicủamộttiếnsỹkinhtếvàlàcháutraicủahaingườiđượctraogiảiNobelvềkinhtế,làmộttrongnhữnggiáosưtrẻnhấttạiđạihọcHarvard.Trướckhi thamgiachínhquyền,ông làchuyêngiakinh tế trưởngcủaNgânhàngThếgiới.Ônglàmộtchuyêngiavềtàichínhcông,kinhtếhọcpháttriểnvàcáclĩnhvựckhác.Điềutôithíchnhấtlàônglàmộtnhàchuyênmônvàngườilậpkháiniệmgiốngnhưtôi,vớimộtsựsaymêlýthuyếtnềntảngdựatrênsựthậtđượckiểmchứng.Ôngcũngnghiêncứulịchsửkinhtế,quađóđểkiểmnghiệmthựctế.Chẳnghạn,ôngquanngạirằngTổngthốngđangbịcuốnđibởitriểnvọngvềcôngnghệthôngtin–mặcdùtrướcđónướcMỹchưatừngtrảiquacácgiaiđoạnphát triểnnhanhcôngnghệ. “Quáháohứcvềnăngsuất” là cáchmàLarrymột lầnđãmiêu tả sựnhiệt tìnhvới côngnghệcủaClinton.Tôikhôngđồng tình,vàchúngtôicócáccuộctranhluậnvềtiềmnăngcủaInternetvàBobđãtiếpnhậntấtcảđiềuđó.

Larrycũnglàngườisắcsảo:chínhônglàngườicóýtưởngápđặtlãisuấtcaochonhữngkhoảnvaycủaMexicokhiếnnhữngngườiMexicobuộcphảitrảnợsớm.

Rubin,Summersvàtôibímậtgặpnhautrongcácbữasángmỗituầntrongbốnnămrưỡisauđó.Chúngtôithườnggọiđiệnvàtớivănphòngcủanhau.(LarryvàtôitiếptụclàmviệcsaukhiBobquaytrở lạiPhốWallgiữanăm1999vàLarrytrởthànhBộtrưởngTàichính).Chúngtôigặpnhaulúc8giờ30sángtạivănphòngcủaBobhoặccủatôi,gọibữasángvàngồimột,haigiờchiasẻthôngtin,phântíchcácconsố,lậpchiếnlượcvàđưaracácýtưởng.

Khirờinhữngbữasángnày,tôiluôntrởnênsángsuốthơn.ĐólàdiễnđàntốtnhấtmàtôicóthểtưởngtượngđểgiảiđápđượccáigọilàNềnkinhtếmới.Nhữnglựclượngképtrongcôngnghệthôngtinvàtoàncầuhóađangbắtđầunắmquyền,nhưsaunàyTổngthốngClintonđãđề cập: “Nhữngquyển sáchquyền lựcđã lỗi thời”.Những thànhviênĐảngDân chủvuimừngdánmácchonhữngchínhsáchkinhtếcủaônglà“Rubinomics”[20].Năm2003,mộtnhàphêbìnhcủatờThờibáoNewYorkkhiđánhgiácuốnhồikýcủaBobđãgọiRubinomicslà“cốtlõicủanhiệmkỳTổngthốngClinton”.Ôngđịnhnghĩanólà“giácổphiếu,bấtđộngsảnvàcáctàisảnkháctăng,lạmphátthấp,giảmthấtnghiệp,tăngnăngsuất,đồngđôlamạnh,thuếthấp,sựsẵnsàngđóngvaitròngườiquảnlýkhủnghoảngtoàncầuvàtrênhếtlàmứcthặngdưngânsách liênbang lớntheohoạchđịnh”.Tôiướcmìnhcóthểnóirằngđó là tấtcảkếtquảcủachínhsáchđồngthuận,hiệuquảxuấtpháttừnhữngbữasánghàngtuầncủachúngtôi.Chắcchắnlànhưvậy.Tuynhiên,điềuđóđãphảnánhsựbắtđầucủamộtgiaiđoạntoàncầuhóamớivàtácđộngkinhtếtừsựtanrãcủaLiênXô,nhữngvấnđềtôisẽbàntrongcácchươngsau.

TÔIKHÔNGTHƯỜNGXUYÊNgặpTổngthốngClinton.BởiBobvàtôiphốihợpvớinhaurất tốtnênhiếmkhi tôicầndựmộtcuộchọpbànchínhsáchkinhtếởPhòngBầudục, trừnhữnglúckhủnghoảng–vídụnhưkhicóbấtđồngvềngânsáchgiữaClintonvàQuốchội,dẫntớisựđìnhtrệcáchoạtđộngcủachínhphủnăm1995.

Tôithậmchínghenóirằngkhichúngtôitănglãisuấtvàonăm1994,TổngthốngđãkhônghàilòngvớitôivàFed.“Tôinghĩnềnkinhtếchưađủhồiphụcđểđảmbảođiềuđó”,ônggiảithíchvới tôivàinămsauđó.Nhưngôngchưabaogiờcôngkhai tháchthứcFed.Giữanăm1995,Clintonvàtôiđãxâydựngđượcmộtmốiquanhệdễdàngvàcởimở.TạimộtbữatốihaymộtbuổitiếpkháchcủaNhàTrắng,ôngthườngkéotôilạigầnđểbiếtnhữnggìtôiđangnghĩhoặchỏiýkiến.Tôikhôngchiasẻnềngiáodụcthờikỳbùngnổtrẻsơsinhhaytìnhyêunhạcrock&rollcủaông.Cóthểôngchorằngtôilàngườikhôkhan–khôngphảikiểubạnthânmàôngthíchcùnghútxìgàvàxembóngbầudục.Nhưngcảhaichúngtôiđềuhayđọcsáchvà

cótínhtòmò,haysuynghĩvềthếgiớivàchúngtôihợpnhau.Clintoncôngkhaigọichúngtôilàđôibạnkinhtếkỳlạ.

Tôichưabaogiờthôingạcnhiênvềsựđammêcủaôngvớicácvấnđềkinhtế,dùđólàtácđộngcủacuộckhủnghoảngvềgiánhàởvàlạmpháttạiCanadahayxuhướngsảnxuấttheođơnđặthàng.Ôngcũngcótưduybaoquátvềnềnkinhtế,chẳnghạnnhưmốiliênhệlịchsửgiữasựbấtbìnhđẳngthunhậpvànhữngthayđổivềkinhtế.ÔngtinrằngnhữngtriệuphúthờicôngnghệInternetlàmộthệquảtấtyếu.Ôngnói:“Bấtcứkhinàochúngtachuyểnsangmộtmôhìnhkinhtếmới,bấtbìnhđẳngsẽlớnhơn.Bấtbìnhđẳnglớnhơnkhichúngtachuyểntừkinhtếnôngnghiệpsangcôngnghiệp.LượngcủacảikhổnglồđãđượcnhữngngườicungcấptàichínhchocuộcCáchmạngCôngnghiệpvànhữngngườixâydựngđườngsắttạora”.Giờchúngtađangchuyểnsangthờiđạikỹthuậtsố,dovậychúngracónhữngtỷphúthờicôngnghệthôngtin.“Thayđổilàtốt”,Clintonnói,nhưngôngmuốntìmcáchđểđemnhiềusựgiàucómớinàyhơntớitầnglớptrunglưu.

Chínhtrị làchínhtrị,tôichưatừngnghĩClintonsẽtáibổnhiệmtôilàmChủtịchFedkhinhiệmkỳcủatôikếtthúcvàotháng3/1996.ÔnglàmộtngườiDânchủvàkhôngnghingờviệcôngmuốnbổnhiệmmộtngườithuộcđảngcủaông.Nhưngđếncuốinăm1995,triểnvọngcủatôiđãthayđổi.CácdoanhnghiệpMỹđanghoạtđộngrấttốt–lợinhuậnởcáccôngtylớntăng18%và thị trường chứngkhoánđangở thời kỳ tăng trưởng tốtnhất tronghaimươinăm.Chínhsáchtàichínhvàtiềntệđềuđangvậnhànhtốt,vớimứcthâmhụtnăm1996đượchoạchđịnhgiảmxuốngíthơn110tỷđôlavàlạmphátvẫnthấphơn3%.GDPbắtđầuhồiphụcmàkhônggâyramộtcuộcsuythoáinào.MốiquanhệgiữaFedvàBộTàichínhchưabaogiờtốthơnthế.Trongngàyđầunămmới,giớibáochíbắtđầusuyxétrằngTổngthốngcóthểyêucầutôiởlại.VàothángMột,BobRubinvàtôithamdựcuộchọpG7ởParis.Tronggiờnghỉgiữaphiên,chúngtôilangthangquanhnơihọp.TôiđoánlàBobđangsuynghĩđiềugìđó.Tôivẫncóthểhìnhdungracảnhđó:chúngtôiđangđứngtrướcmộtcửasổkínhcaotừsàntớitrầnvớimộttầmnhìnbaoquáttoànthànhphố.Ôngnói:“ÔngsẽnhậnđượcđiệnthoạicủaTổngthốngkhichúngtaquaytrởlạiWashington”.Ôngkhôngtiếtlộngayvớitôinhưngtôibiếtquangônngữcửchỉcủaôngrằngtintứchẳnlàtốt.

Tổng thống Clinton đặtmột thách thức nhỏ cho tôi và các quan chức Fed được ông bổnhiệmđồngthời:AliceRivlin,ngườisẽlàmPhóChủtịchFedvàLaurenceMeyer,mộtnhàdựbáokinhtếhọcđượcđánhgiácao,sẽtrởthànhmộtthốngđốccủaFed.Tổngthốngnóivớicácphóngviênrằng:“Hiệnđangcómộtcuộctranhluậnnghiêmtrọngtrêntoànquốcvềtỷlệtăng

trưởngtốiđachúngtacóthểcótronggiaiđoạntrướckhixảyralạmphát”.KhôngkhóđểhiểuđượcýnghĩasâuxatừphátbiểutrêncủaTổngthống.Vớiviệcnềnkinhtếbướcvàonămpháttriểnthứsáuvàvớikhảnănghạcánhantoàntrởthànhhiệnthực,ôngyêucầutăngtrưởngnhanhhơn,lươngcaohơnvànhữngviệclàmmới.Ôngmuốnxemquảtênlửanàycóthểlàmđượcnhữnggì.

CHƯƠNGTÁM

SỰTHỊNHVƯỢNGBẤTTHƯỜNG

NGÀY9/8/1995sẽđivàolịchsửnhưlàngàysinhrabongbóngcáccôngtytrênmạng.khởiđầuquátrìnhnàylàsựphổcậpbanđầucủamạngNetscape,mộtcôngtyphầnmềmnhỏmớiđượcthànhlậphainămtrướcđótạiThunglũngSilicon,vàhầunhưkhôngkiếmđượcdoanhthuhaybấtcứđồngxulợinhuậnnào.Trênthựctế,Netscapegầnnhưcungcấpcácphầnmềmmiễnphí.Tuynhiên,phầnmềmtrìnhduyệtcủanóđãchâmngòichosựbùngnổInternet,giúpbiếnmộtdựántrựctuyếnđượcchínhphủMỹtàitrợdànhchocácnhàkhoahọcvàkỹsưtrởthànhmộtxalộsốchotoànthếgiới.NgaytrongngàymàNetscapeđượcđưalênsàngiaodịch,cổphiếucủanóđãtăngđộtbiếntừ28đôlalên71đôla,gâychoángbángchocácnhàđầutư,từThunglũngSiliconchotớiPhốWall.

ThờikỳvàngchođầutưInternetđãđến.Ngàycàngcónhiềucôngtymớithànhlậpđượcđịnhgiácaotrênthịtrường.CổphiếucủaCôngtyNetscapetiếptụcleodốc;vàothángMườimột,côngtynàyđãcógiátrịvốnhóathịtrườngcaohơnhãnghàngkhôngDeltavàChủtịchcủaNetscapelàJimClarktrởthànhtỷphúInternetđầutiên.Sựhàohứngvềcôngnghệcaođãthổithêmtâmlýphấnkhíchđặcbiệtvàothịtrườngchứngkhoánvốnđãnóngbỏngcủanămđó:chỉsốDowJonesphákỷlục4.000rồi5.000điểm,kếtthúcnăm1995tănghơn30%.ChỉsốNasdaqdựavàocácngànhcôngnghệcao,nơimàcáccổphiếumớiđượclênsàn,đãkếtthúcnămvớitỷ lệtăngthậmchícòncaohơn, tới40%.Vàsựtăngtrưởngcủathị trườngchứngkhoántiếptụcdiễnramạnhmẽtrongnăm1996.

NhìnchungtạiFed,chúngtôikhôngthảoluậnnhiềuvềthịtrườngchứngkhoán.TrongmộtcuộchọpFOMCthôngthường,từ“stock”đượcdùngnhiềuhơnđểchỉvốntrongtàisản–nhưcáccôngcụmáymóc,cácôtôrayvàgầnđâylàmáytínhvàthiếtbịviễnthông–hơnlàđểchỉcổphiếu.Vềsựbùngnổcôngnghệ,chúngtôitậptrungnhiềuhơnvàoconngườilàmracácconchip,viếtphầnmềm,xâydựngcácmạngmáytínhvàápdụngcôngnghệthôngtinvàocácnhàmáy,vănphòngvàcáccơsởvuichơigiảitrí.Nhưngchúngtôicũngđềunhậnthứcđược“hiệuứngthịnhvượng”:tứclàcácnhàđầutư,docảmthấythừatiềnvìthuđượctừcáckhoảnđầutưcủahọ,đãvayngàycàngnhiềutiềnhơnvàchitiêuthoảimáihơnvàoviệcmuasắmnhàcửa,ôtôvàhàngtiêudùng.Tôichorằngđiềuquantrọnglàtácđộngcủasựtănglêntronggiátrịtàisảnđốivớinhữngkếhoạchkinhdoanhkhixâydựngnhàmáyvàmuatrangthiếtbị.Trướcđó,tôiđãcómộtbàiphátbiểumangtên“Giácổphiếuvàsựđịnhgiávốn”tạimộtphiênhọpkíntrongkhuônkhổcáccuộchọphàngnămcủaTổchứcThốngkêquốcgiavàotháng

12/1999.Tôiđãrấtấntượngvềtácđộngcủagiácổphiếulênđầutưvốnvàtừđótácđộnglênmứcđộhoạtđộngcủanềnkinhtế.[21]Tôiđãchứngminhrằngtỷlệgiácổphiếu/giácủacơsởvậtchấtvàtrangthiếtbịmớiđượcsảnxuấtcóliênquanchặtchẽvớinhữngđơnđặthàngmáymócmới.Nhữngngười làmxâydựng có thểdễdàng giải thíchnhậnđịnh trên, vì họ kinhdoanhdựatrênnguyêntắctươngtự:nếugiáthịtrườngcủacáctòanhàvănphòngtạimộtkhuvựcnhấtđịnhcaohơngiáxâydựngmộttòanhàmớithìlậptứccáctòanhàsẽmọclênnhưnấm.Ngượclại,nếugiáthịtrườngthấphơnchiphíxâydựngmộttòanhàthìviệcxâydựngsẽdừnglại.

Đốivớitôi,mốiliênhệgiữagiácổphiếuvàcácđơnđặthàngmáymócmớidườngnhưcũngphảnánhmộtcâuchuyệntươngtựnhưthế.Khimộtcôngtynhậnthấyviệcthuêthiếtbịcaohơnchiphímuathiếtbịđóthìlượngmuasẽtănglên.Vàngượclại.Tôiđãthấtvọngkhicôngthứcđơngiảnđóđãkhôngpháthuytácdụngtrongviệcđưaranhữngdựđoánkinhtếtrongnhữngnăm1960nhưnóđãlàmđượctrongnhữngnămtrướcđó.Tuynhiên,điềuđólànỗitrăntrởchungcủacácnhàtoánhọckinhtế.Côngthứchiệnnayvềmốiquanhệđóđãđượcquyramộttỷ lệ lợinhuậntươngtựđốivớicáckhoảnđầutưmới.CôngthứcnàycũngvẫnkhôngpháthuytácdụngtrongviệcđưaracácdựbáonhưtôinghĩnhưngkháiniệmnàychínhlànềntảngchonhữngsuynghĩcủatôitrongcuộchọpFOMCvàotháng12/1995.

MikePrell,mộtnhàkinhtếhọchàngđầucủaFed,lậpluậnrằnghiệuứngthịnhvượngcóthểlàmtăngtiêudùngthêm50tỷđôlamộtnămtrongnămtiếptheo,gópphầnđẩynhanhtăngtrưởngkinhtế.ThốngđốcLarryLindsay,ngườisaunàytrởthànhcốvấnkinhtếhàngđầucủaTổngthốngGeorgeW.Bush,chorằngkếtluậntrênkhôngcócơsở.Ônglậpluậnrằnghầuhếtcổphiếuđượcmuabằngquỹlươnghưuvàquỹ401(k),[22]khiếnngườitiêudùngkhôngdễgìđộngđượctớilợinhuậntừcổphiếu.Vàhầuhếtcánhânsởhữucácdanhmụcđầutưcổphiếulớnđềuđãlànhữngngườigiàucó,chứkhôngphảilàloạingườitựchophépmìnhchitiêuquáđáng.Tôikhôngnghĩlàmìnhđồngývớilậpluậnđócủaôngấynhưngrõràngđólàvấnđềmới;khôngaitrongsốchúngtôibiếtcâutrảlời.

Cuộcthảoluậnbuổisánghômđócũngbộclộrằngchúngtôikhôngcócơsởđểhiểuvềsứcmạnhđangtănglêncủathịtrườngđầucơ.JanetYellendựđoánrằngmọitácđộngcủaviệccổphiếubùngnổchắcchắnsẽsớmtiêutan.Bànói:“Nósẽbiếnmấtvàocuốinăm1996”.Tôiphátbiểu:“Hiểmhọathựcsựlàchúngtađangởcậnkềvớitìnhtrạngbongbóngcổphiếuvàtráiphiếu”.Tuynhiên,thịtrườngcóvẻkhôngquánóngnhưtrongnăm1987.Tôidựđoánrằngchúngtôicóthểsớmchứngkiến“ítnhấtlàmộtsựtănggiácổphiếutạmthời,bởivìkhôngcólýdogìkhiếnthịtrườngtănggiámãi”.

Câunóiđóđãkhôngtrởthànhlờitiêntriđúngnhấtcủatôi.Tuynhiên,khiđóthịtrường

chứngkhoánkhôngphảilàquantâmchủyếucủatôi.Tôicómộtchươngtrìnhkhác.Tôiquyếttâmyêucầumọingười suynghĩvềbức tranh lớn liênquanđếnsự thayđổivềcôngnghệ.Trongkhinghiêncứuvềthựctrạngnềnkinhtế,tôingàycàngtinrằngchúngtađangởngưỡngcửacủamộtsựchuyểnđổilịchsử;sựtănggiáthịtrườngchứngkhoánchỉlàmộtbiểuhiệncủanó.

Chươngtrìnhhọpđượcsắpxếpsẽkếtthúcvớimộtđềxuấttiếptụcgiảmlãisuấtcơbản,sauđólàbỏphiếu.NhưngtrướckhiỦybanthảoluậnđềxuấtđó,tôiđãphátbiểurằngcầnphảicânnhắckỹ.Tôinóivớihọrằngtrongnhiềuthángqua,chúngtađãquansátthấybằngchứngvềnhữngtácđộngcủasựthayđổinhanhchóngvềcôngnghệ.Tôinóivớihọ:“Tôimuốnđưaramộtgiảthuyếtrộngvềviệcnềnkinhtếsẽđiđâuvềđâutrongdàihạnvànhữngđộnglựcđằngsauđólàgì”.

Ýcủatôilàdothếgiớiđãtiếpnhậncôngnghệthôngtinvàtìmcáchđưacôngnghệvàosảnxuất,chúngtađãbướcvàomộtgiaiđoạndàivớilạmphátthấp,lãisuấtthấp,năngsuấttăngvàthấtnghiệpthấp.Tôinói:“Tôiđãnghiêncứucácchukỳkinhtếtừnhữngnăm1940.Chưabaogiờtôithấycóhiệntượngnày”.Nhữngthayđổicôngnghệsâusắcvàkéodàinày,tôinhấnmạnh,“chỉxảyramộtlầntrongnămmươihaymộttrămnăm”.

Đểnóivềsựthayđổitrênphạmvitoàncầu,tôiđềcậpđếnmộthiệntượngmới:lạmphátdườngnhưgiảmxuốngtrênkhắpthếgiới.Tôimuốnnóilàchínhsáchtiềntệcóthểđanghoạtđộngvượtngoàisựhiểubiếtcủachúngta,khinhữngkinhnghiệmđượckiểmchứngquathờigiancóthểkhôngpháthuytácdụng,ítnhấtlàtrongmộtkhoảngthờigiannàođó.

Nhậnđịnhcủatôiởtrênchủyếudựatrênsuyđoán,đặcbiệtlàkhinóđượcđưaratạimộtphiênhọpcủaFOMC.Khôngthànhviênnàobìnhluậnnhiềuđểhưởngứng,mặcdùcóvàichủtịchngânhàngcóvẻđồngý.HầuhếtthànhviêncủaỦybancóvẻmuốntrởlạivấnđềquenthuộc làquyếtđịnh liệucócắtgiảm lãi suấtcơbản0,25%haykhông–vàchúng tôiđãbỏphiếuthôngquacắtgiảmđó.Nhưngtrướckhibỏphiếu,mộttrongnhữngthànhviêncósuynghĩsâusắcnhấtđãkhiêukhíchtôi:“Tôihyvọngôngsẽchophéptôiđồngývớinhữnglýdomàôngđưaravềviệcgiảmlãisuấtmàkhôngphảichấpnhậnkịchbảnthế-giới-mới-dũng-cảm,điềumàtôichưasẵnsàngchấpnhận”.

Thựcrathìđiềuđócũngbìnhthườngthôi.TôikhôngtrôngđợiviệcỦybansẽđồngývớimình–đúnghơnlàchưa.Tôicũngkhôngyêucầuhọphảihànhđộng.Chỉlàđểtưduy.

SỰBÙNGNỔcôngnghệcaodiễnranhanhchóngcuốicùngđãmởramộtgiaiđoạnhủydiệtmangtínhsángtạotheoýtưởngcủanhàkinhtếSchumpeter.Đólàgiaiđoạnbùngnổcáccôngtytrênmạng–trênthựctế,khitốcđộInternettănglênthìhiệntượnghủydiệtmangtínhsángtạosẽtrởnênrõnhậnbiết.TạiThunglũngSilicon,cáccôngtyliêntụcthayđổicơcấuvànhữngdoanhnghiệpmớithườngxuyênmọclên.Nhữngđạigiathốngtrịvềcôngnghệ-nhưAT&T,Hewlett-PackardvàIBM–phảitìmcáchđểtheokịpxuthếsongkhôngphảitấtcảđềuthànhcông.TỷphúgiàunhấtthếgiớiBillGatesđãgửimộtthôngđiệpđầyđủtớinhânviêncủaCôngtyMicrosoftsosánhsựnổilêncủaInternetvớisựrađờicủamáytínhcánhân–tấtnhiênlàthànhcôngvĩđạicủacôngtynàydựatrênsựrađờiđó.Thôngđiệpđógọilà“CơnsóngthầnInternet”.Nhânviêncủacôngtycầnquantâmđếnsựkiệnmớinhấtnày.Billđãcảnhbáo:thíchnghivớinó,hoặclàtiêuvong.

Mặcdùkhôngrõràngnhưngcuộccáchmạngcôngnghệthôngtinđãdiễnratrướcđó40năm.NóbắtđầusauThếchiếnthứhaivớisựxuấthiệncủabóngbándẫn,thiếtbịnàyđãkhơidậymột lànsóngsángtạo.Máytính,vệ tinh,bộvixử lývàsựkếthợpgiữatia lazevàcápquangtrongngànhtruyềnthôngđãgiúptạomôitrườngchosựnổilênnhanhchóngnhưngbấtngờcủaInternet.

Ngànhkinhdoanhgiờcómộtnănglựcthuthậpvàphổbiếnthôngtinkhổnglồ.Điềunàyđãlàmtăngtốcquátrìnhpháhủymangtínhsángtạokhinguồnvốnchuyểntừnhữngcôngtyvàcácngànhhoạtđộngtrìtrệhoặcxoàngsangnhữngcôngtyvàngànhcôngnghiệptiêntiến.CáchãngđầutưmạohiểmởThunglũngSiliconvớicáctêntuổinhưKleinerPerkinsvàSequoiavàcácngânhàngđầutưnhưHambrechtvàQuistbấtngờđãđạtđượcsựgiàucóvàxuấtchúngnhờtạothuậnlợichoviệcchuyểnđổidòngtiềnnày.NhưnghoạtđộngđầutưthựcsựđãthuhútvàtiếptụcthuhútsựthamgiacủacảPhốWall.

Đểcómộtvídụgầngũihơn,hãysosánhGooglevàGeneralMotors.Tháng10/2005,GMtuyênbốkếhoạchsathải30nghìnnhânviênvàđóngcửamườihainhàmáytrongnăm2008.Nếunhưnhìnvàodòngngânlưucủacôngtynày,bạncóthểthấyGMđãgửihàngtỷđôlamàtrướcđâydùngđể tạorasảnphẩmvàxâydựngnhàmáyvàocácquỹdànhcho lươnghưutrongtươnglaivàchămsócsứckhỏechocôngnhânvànhữngngườivềhưu.Đếnlượtnhữngquỹnàylạiđầutưvốnvàonơidoanhthurấthứahẹn–trongcáclĩnhvựcnhưcôngnghệcao.Trongkhiđó,Googleđangtăngtrưởngvớimộttỷlệkinhkhủng.Chidùngvốncủacôngtytănggầnba lần trongnăm2005 lênhơn800 triệuđô la.Đồng thời, với sự trôngđợi rằng tăng

trưởngsẽtiếptục,cácnhàđầutưđãnângtổnggiátrịthịtrườngcủacổphiếuGooglelên11lầnsovớicổphiếuGM.Trênthựctế,quỹhưutrícủaGMcósởhữucổphầncủaGoogle–mộtvídụkinhđiểnvềsựchuyểnđổivốnnhưmộtkếtquảcủasựpháhủymangtínhsángtạo.

Tạisaocôngnghệthôngtinlạicómộttácđộngchuyểnđổilớnnhưvậy?Hầuhếthoạtđộngdoanhnghiệpđềuhướngtớiviệcgiảmthiểusựbấttrắc.Tronghầuhếtthếkỷ20,cáclãnhđạodoanhnghiệpthiếuhiểubiếtkịpthờinhucầucủakháchhàng.Điềunàylàmgiảmlợinhuậndoanhnghiệp.Cácquyếtđịnhđượcđưaradựatrênnhữngthôngtinđãcũvàingàyhoặcnhiềutuần.

Hầuhếtcáccôngtyđềucócácbiệnphápđốiphó:họduytrìhàngtồnkhodựtrữvàcácđộinhâncôngdựbịđểsẵnsàngđápứngnhữngnhucầuphátsinhvàcácyếutốkhôngthểlườngđược.Sựbảohiểmnhưvậythườnglàtốtnhưngcáigiácủanóluôncao.Hàngtồnkhodựtrữvàcôngnhân là tấtcảchiphívànhữnggiờ“làmviệc”dựphòngkhôngsảnxuấtrasản lượng.Chúngkhôngtạoradoanhthuhaynăngsuấtbổsung.Việccáccôngnghệmớiđưarathôngtintứcthờilàmgiảmtínhbấttrắctrongcáchoạtđộngkinhdoanhhàngngày.Sựgiaotiếptrựctuyếngiữanhữngquầythungânbánlẻvớisànsảnxuấtcủanhàmáy,giữanhữngnhànhậpkhẩuvànhữngngườiláixetảichởhànghóadẫnđếnkếtquảlàthờigianvậnchuyểnngắnhơnvàđỡtốnkémthờigiancungcấpmọithứ,từsổsáchchotớithiếtbịcủanhàmáy,từbảnggiácổphiếuchotớiphầnmềm.Côngnghệthôngtinđãgiảiphóngnhiềuhàngtồnkhoquátảivàhàngloạtnhữngcôngnhândựphòngđểdànhchonhữngmụcđíchnăngsuấtvàcólợihơn.

Mộtđiềumớinữađốivớikháchhànglàsựthuậntiệncủaviệccóthểyêucầuthôngtintrựctuyến,theodõicáckiệnhàngtrênđườngvậnchuyểnhayyêucầuphátchuyểnquađêmhầunhưbấtcứthứgì.Nhìnchung,sựbùngnổcôngnghệcũngcómộttácđộngtíchcựclớnđốivớiviệclàm.Nhiềuviệclàmđượctạorahơnlàmấtđi.Thựctếlàtỷlệthấtnghiệpgiảmtừhơn6%trongnăm1994xuốngdưới4%năm2000,vàtrongquátrìnhđó,nềnkinhtếđãtạora16triệuviệclàmmới.Mặcdùgiốngnhưtrườnghợpđãxảyravớicácđiệntínviêntrongthếkỷ19màtôirấthâmmộhồicòntrẻ,côngnghệbắtđầuảnhhưởngđángkểđếnnhữngnghềcổcồntrắng.Độtnhiên,hàngtriệungườiMỹthấymìnhphảiđốiphóvớinhữngtácđộngtiêucựccủasựpháhủymangtínhsángtạo.Nhữngchứcnăngcủathưkývàvănphòngbịhấpthuvàophầnmềmmáytính,cũngnhưcáccôngviệcphácthảotrongkiếntrúc,thiếtkếxehơivàmỹthuậtcôngnghiệp.Tronglịchsử,tìnhtrạngcôngviệcbấpbênhthườngchỉxảyravớicáclaođộngcổcồnxanh,nhưngđếnđầunhữngnăm1990,cảlaođộngcótrìnhđộgiáodụccaovàgiàucócũngbịảnhhưởng.Điềunàyxuấthiệnkhárõtrongsốliệukhảosát:năm1991,tạiđáy

củachukỳkinhdoanh,mộtcuộckhảosátnhânviêncủacáctậpđoànlớnchothấy25%nhânviênlosợbịsathải.Năm1995và1996,bấtchấpcósựsuygiảmmạnhtỷlệthấtnghiệp,nhưng46%nhânviênvẫncảmthấylosợbịsathải.Đươngnhiên,xuthếpháttriểncủacôngnghệnhưvậylàmchovấnđềviệclàmtrởthànhmộtnỗilolắngthườngtrựcđốivớicôngchúng.

Điềuquantrọngnhưngkhôngphảihiểnnhiênlàsựgiatăngmứcđộcơđộngcủaviệclàm.NgàynaycórấtnhiềungườiMỹthayđổichủ laođộng.Trongsốgần150triệungườiđượctuyển dụng trong lực lượng lao động, cómột triệu người rời công việcmỗi tuần. Khoảng600.000ngườitựnguyệnbỏviệctrongkhi400.000ngườibịsathảikhicôngtycủahọbịmualạihoặcgiảmbiênchế.Đồngthờimộttriệungườimỗituầnđượctuyểndụnghaytrởlạilàmviệcsaukhibịsathảikhicácngànhmớimởrộngvàcáccôngtymớiđivàosảnxuất.

Sựlantruyềncủacácđổimớitrongcôngnghệcàngnhanhthìcáctácđộngcủanócànglớn,vàcácnhàkinhtếhọccàngphảinỗlựcchỉranhữngnềntảngnàođãthayđổivànềntảngnàothìchưa.Giữanhữngnăm1990,cácchuyêngiadànhnhiềuthờigianbấttậnđểtranhluậnvềcáiđượcgọilàtỷlệthấtnghiệptựnhiên(trongkinhtếhọcđóchínhlàtỷlệthấtnghiệpkhônglàmtănglạmphát–NAIRU).ĐâylàkháiniệmtheochủnghĩaKeynesmớiđượcsửdụngđầunhữngnăm1990để lập luậnrằngnếu thấtnghiệpgiảmxuốngdướimức6,5%thìyêucầulươngcủangườilaođộngsẽtăng,dẫnđếnviệclàmnónglạmphát.

Dovậy,khithấtnghiệpcóxuhướnggiảmxuống,6%vàonăm1994,5,6%năm1995vàtrênđàxuống4%vàthấphơn,nhiềunhàkinhtếhọcđồngývớiviệcFedápdụngphanhđốivớităngtrưởng.TôilậpluậnchốnglạicácsuynghĩnàytrongnộibộFedvàtrongcácdiễnđàncôngkhai.Mặcdùkhárõràngtrongmộtmôhìnhvàhữuíchchocácnhàphântíchlịchsử,songkháiniệm“tỷlệthấtnghiệptựnhiên”lạitỏrakhôngrõràngkhiđượctínhtheothờigianthực.Theoýkiếntôi,consốvề“tỷlệtựnhiên”liêntụcđượcsửađổivàdođókhôngtạorađượcmộtnềntảngổnđịnhđểdựbáolạmpháthaychínhsáchtiềntệ.Chodùngườitatrôngđợiđiềugìxảyrađinữathìtrongsuốtnửađầucủanhữngnăm1990,tỷlệtăngtrưởngcủalươngđượcgiữtrongphạmvithấpvàhẹpvàkhôngcódấuhiệucủalạmpháttăngcao.Cuốicùng,bảnthânsựsuyđoántheokinhnghiệmđãđưaragiảipháp–cácnhàkinhtếhọcbắtđầugiảmmứcgiớihạnthấtnghiệptựnhiênnóitrên.

Nhữngnămsaunày,GeneSperlingkểmộtcâuchuyệnvềviệcsựtranhcãinàyđãdiễnbiếntrong Phòng Bầu dục như thế nào. Năm 1995, các cố vấn kinh tế cao cấp của Tổng thốngClinton–Sperling,BobRubinvàLauraTyson–đãlolắngrằngTổngthốngđangdầnbịcuốn

vàonhữnghyvọngcủaôngvềsựbùngnổcôngnghệ.Dovậy,họsửdụngLarrySummersđểthựcthicuộckiểmtrathựctế.Nhưtôibiếttừcáccuộctranhluậnsôinổitrongbữasángcủachúngtôi,Larrylàmộtngườitheochủnghĩahoàinghivềcôngnghệ.ÔngthườngtưvấnvớiTổngthốngvềcácvấnđềquốctế,dovậyClintonsẽnhậnrađâylàmộtsựkiệnkhôngbìnhthường.

CácnhàkinhtếhọclũlượtkéođếnPhòngBầudụcvàSummerstrìnhbàyngắngọnlýdotạisaothắtchặt thị trường laođộngnghĩa là tốcđộtăngtrưởngphảichậmlại.Sauđó,nhữngngườikhácphụhọathêm.Clintonlắngnghemộtlúcsauđó,cuốicùngcắtngang.Ôngnói:“Ôngđãsai”.“TôihiểulýthuyếtnhưngvớiInternet,vớicôngnghệ,tôicóthểcảmthấysựthayđổi.Tôicóthểnhìnthấysựtăngtrưởngởkhắpmọinơi”.SựthậtlàClintonkhôngphảichỉdựavàobảnnăng.ÔngđãrangoàinóichuyệnvớicácCEOvàcácdoanhnhânnhưôngluônlàmvậy.Đương nhiên, các nhà chính trị không bao giờmuốn tin rằng có sự giới hạn đối với tăngtrưởng.Nhưngtạithờiđiểmđó,Tổngthốngcóthểcócảmnhậnthựcsựvềmộtnềnkinhtếpháttriểnhơnlànhữngnhàkinhtếhọccủaông.

Cảnềnkinhtếvàthịtrườngchứngkhoántiếptụctăngvọt.SảnlượngtheoGDPtăngởmứcquánónglàhơn6%trongmùaxuânnăm1996,tráivớiquyluậtthôngthườngchorằng2,5%làmứctăngtrưởngtốiđamànềnkinhtếMỹcóthểduytrìđượcmộtcáchlànhmạnh.TạiFed,chúngtôisuyđitínhlạirấtnhiều.RấtdễquênrằngnhữngphátminhnhưInternetvàthưđiệntửđượcphổbiếnrấtnhanh,từlúccònxalạđãtrởnênphổbiếnkhắpmọinơi.Điềugìđóthầnkỳđangdiễnravàtháchthứctolớnlàlàmthếnàocóthểhiểuđượcnhữnggìđangdiễnra.

KhitôitriệutậphộinghịFOMCngày24/9/1996,támthángvàbảycuộchọpđãtrôiquakểtừ lầncuối cùngchúng tôihạ tỷ lệ lãi suất.Nhiều thànhviênỦybangiờđâydựadẫmvàophươngthứckháctheohướnggiatănglãisuấtđểphòngngừatrướclạmphát.Họlạimuốnmangbìnhrượupunchđikhicuộcvuivừamớisôiđộng.Lợinhuậndoanhnghiệprấtcao,thấtnghiệpgiảmxuốngdưới5,5%.Mộtnhântốlớnđãthayđổi:mứclươngđangtănglên.Tronggiaiđoạnbùngnổnhưhiệnnay,lạmphátlàmộtrủirohiểnnhiên.Nếucáccôngtyđangphảitrảnhiềuhơnđểgiữchânhaythuhútlaođộng,họcóthểbùđắpviệctăngchiphíthôngquatănggiá.Chiếnlượctheosáchvởlàthắtchặttỷlệlãisuất,nhờvậylàmgiảmsựtăngtrưởngkinhtếvàngănchặnlạmpháttừtrongtrứngnước.

Nhưngđiềugìsẽxảyranếuđókhôngphảilàmộtchukỳkinhtếthôngthường?Điềugìsẽxảyranếucuộccáchmạngcôngnghệlàmtăngkhảnăngmởrộngnềnkinhtếítnhấttronggiai

đoạntạmthời?Nếuđúngnhưvậythìviệctănglãisuấtsẽlàmộtsailầm.

Tấtnhiêntôiluônđềphònglạmphát.Mặcdùtôicảmthấychắcchắnrằngrủirothấphơnrấtnhiềusovớimứcđồngnghiệpcủatôinghĩ.Lầnnàykhôngphảilàmộttrườnghợpđảolộnquyluậtthôngthường.Tôikhôngnghĩrằngcácsáchgiáokhoasaimàchỉnghĩcácconsốcủachúngtôisai.Tôiđãtậptrungvàođiềutôitinlàcâuđốchủyếucủasựbùngnổcôngnghệ:câuhỏivềnăngsuất.

SốliệuchúngtôicótừcácbộThươngmạivàLaođộngchỉrarằngnăngsuất(đượcđobằngsảnlượngtrongmỗigiờlaođộng)rõràngđãkhôngtăngbấtchấpxuhướngvitínhhóatrongmộtthờigiandài.Tôikhôngthểtưởngtưởngtạisaođiềuđócóthểxảyra.Nămnàyquanămkhác,doanhnghiệprótnhữngsốtiềnrấtlớnvàomáytínhđểbàn,cácmáychủ,hệthốngvàphầnmềmvàcácthiếtbịcôngnghệcaokhác.Tôiđãlàmviệcvớinhiềunhàquảnlýcácdựánđầu tưcơbảncủadoanhnghiệp trongnhiềunămnênrấtbiếtcácquyếtđịnhmua thiếtbịđượcđưaranhưthếnào.Họsẽđặthàngthiếtbịđắttiềnchỉkhihọtinrằngviệcđầutưsẽmởrộngnănglựcsảnxuấtcủahọhoặccóthểgiúpnhânviêncủahọsảnxuấtnhiềuhơnmỗigiờ.Nếuthiếtbịkhôngđạtđượcítnhấtlàmộttrongnhữngmụctiêunày,cácnhàquảnlýsẽngừngmua.Tuyvậy,họduytrìviệcbơmtiềnvàocôngnghệcao.Xuhướngnàytrởnênrõràngtừnăm1993khixuấthiệnngàycàngnhiềucácđơnhàngthiếtbịcôngnghệcaosaugiaiđoạntăngtrưởngchậmchạpkéodài.Việctiếptụcgiatăngcácđơnhàngvàonăm1994chothấycáccôngtyđãbắtđầuthuđượclợinhuậntíchcựcnhờviệcđầutưvàothiếtbịmới.

Cónhữngdấuhiệukhácthậmchícònthuyếtphụchơnrằngcácconsốnăngsuấtchínhthứckhôngnhưmongđợi.Hầuhếtcáccôngtybáocáosốdưlợinhuậnhoạtđộngtăng.Tuyvậy,hầunhưkhôngcócôngtynàotănggiá.Điềunàycóýnghĩarằngchiphíđốivớimỗiđơnvịsảnlượngđượcgiữvữnghaythậmchígiảmxuống.Hầuhếtcácchiphítổnghợp(đốivớidoanhnghiệpđượccoilàchiphítổngthể)làchiphílaođộng.Dovậy,nếuchiphílaođộngtrênmộtgiờđơnvịsảnlượngkhôngthayđổihoặcgiảmvàmứclươngtrảtheogiờtăngthìchắcchắnrằng–vớiđiềukiệnlàcácsốliệunàychínhxác–sảnlượngtrênmộtgiờlaođộngphảitănghaynăngsuấtthựcsựđangtănglên.Vànếunhưvậythìviệctănglạmphátcókhảnăngsẽkhôngxảyra.

Mặcdùchắcchắnrằngcácphântíchcủatôiđúng,tôilạichorằngtốthơnlàcốthuyếtphụccácđồngnghiệpcủatôitrêncơsởpháchọabiểuđồ.Tôicầnđiềugìđóthuyếtphụchơn.Vàituầntrướckhidiễnracuộchọpngày24/9/1996,tôiyêucầucácnhânviênFedtáchcácconsố

thốngkênăngsuấtliênbangvànghiêncứucácdữliệutheongànhđốivớivàichụcngành.TôicảmthấykhóchịuvìsựchênhlệchrõrànggiữadữliệucủaCụcThốngkêLaođộngvềsảnlượngtheogiờcủacácngànhphinôngnghiệpvàcáctínhtoánriêngrẽcủacáccôngty.KếthợphailoạidữliệunàysẽthấyrằngkhôngcósựtăngnăngsuấttạikhuvựcphicôngtycủaMỹ,mộtkếtluậnkhôngchắcđúng.

KhitôiyêucầuphântíchthốngkêchitiếttheongànhthìnhânviênthườngnóiđùarằngngàiChủtịchmuốn“trangtrívàlàmnổi”.LầnnàyhọnóiviệcđógiốngnhưtôiyêucầuhọthựchiệnmộtDựánManhattan.Dùvậy,họvẫntracứucácsốliệuvànộpbáocáocủahọkịpthờigianchocuộchọpFOMC.

VàongàyThứbađó,ýkiếntrongỦybanbịchiarẽ.Nửatáthànhviênmuốntănglãisuấtngaylậptức.TomMelzer,ChủtịchtheophediềuhâucủaNgânhàngDựtrữLiênbangcủaSt.Louis,lậpluậnlà“đểđưaramộtchínhsáchbảohiểm”chốnglạilạmphát.Nhữngngườikhácđứngtrunglập.AliceRivlin,ngườiđãgiữchứcPhóChủtịchBanThốngđốcNgânhàngđượcbathángđánhgiátìnhhìnhtheocáchkhôihàithườngthấyởbà:“Tôinghĩchúngtanêntựnhắcnhởrằngnhữngkhuônmặt lo lắngởquanhcáibànnàyđang lovề loạtvấnđềtốtnhấtmàchúngtacóthểnghĩtới.Cácchủnhàbăngtrungươngtrênkhắpthếgiớisẽaoướccóđượcbộsốliệuthốngkênày”.Trongkhibàđồngýrằngchúngtôiđangởtrong“vùngnguyhiểm”củalạmphát,bàcũngchỉrarằng:“Chúngtavẫnchưanhìnthấylạmphátởmứccaohơn”.

Khitớilượttôinói,tôiđãsửdụngbáocáocủanhânviên.Dườngnhưchínhphủđãđánhgiáthấpsựtăngtrưởngnăngsuấttrongnhiềunăm.Vídụ,chínhphủđãkhôngchỉrađượcbấtcứlợinhuậnnhờhiệuquảnàotrongngànhdịchvụ-thựctếtínhtoáncủachínhphủlạichothấynăngsuấtcủangànhnàydườngnhưđanggiảm.MọithànhviênỦybanbiếtđiềuđónghecóvẻlốbịch:cáccôngtyluật,cácngànhdịchvụ,chămsócytếvàcáctổchứcdịchvụxãhộiđangtrongquátrìnhtựđộnghóavàhợplýhóacùngvớikhuvựcsảnxuấtvàphầncònlạicủanềnkinhtế.

Khôngaicóthểgiảithíchmộtcáchthuyếtphụctạisaocácthốngkêlạithiếu,tôinói.[23]Nhưngtôicólýkhitinrằngrủirocủalạmphátlàquánhỏđểđảmbảochoviệctăngtỷlệlãisuất.Đềxuấtđơngiảncủatôilàquansátvàchờđợi.

Lậpluậnnàykhôngthuyếtphụcđượcmọingười–thựctếchúngtôiđangtranhcãibảnchấtvàphạmvitácđộngcủacôngnghệthôngtinđốivớinăngsuất.Tuyvậy,thậtđángngạcnhiênlà Ủy ban đã thông qua việc giữ tỷ lệ lãi suất ở mức hiện có là 5,25% với tỷ lệ phiếu

thuận/chốnglà11/1.

Chúngtôikhôngthấycầnthiếtphảităngtỷlệlãisuấttrongsáutháng–sauđóthìchỉtănglên5,5%vìmộtlýdokhác.GDPtiếptụctăngvữngchắc,thấtnghiệpgiảmvàlạmphátđượckiểmsoáttrongbốnnămtiếptheo.Bằngviệckhôngquávộivàngtăngtỷlệlãisuất,chúngtôiđãgiúpdọnđườngchogiaiđoạnbùngnổkinhtếdàinhấtkểtừkhichiếntranhkếtthúc.Đâylàmộtvídụcổđiểnchothấytạisaobạnkhôngthểquyếtđịnhchínhsáchtiềntệdựavàomộtmôhìnhthuậttoánkinhtế.NhưJosephSchumpeterđãchỉra,cácmôhìnhcũnglàđốitượngcủasựpháhủymangtínhsángtạo.

THẬMCHÍVIỆCTĂNGNĂNGSUẤTcũngkhôngthểgiảithíchđượcsựđiêncuồngcủagiácổphiếu.Ngày14/10/1996,chỉsốDowJonesđãvượtquamức6.000điểm–mốclịchsửđượctuyênbốtrongcâuchuyệntrêntrangbìacủabáoUSATodaylà“trongngàymởmànnămthứbảycủathờikỳtăngtrưởngvữngchắcnhấttronglịchsửcủathịtrườngchứngkhoán”.Cáctờbáotrênkhắpđấtnướccũngđưatinlêntrangbìa.TờNewYorkTimeschúthíchrằngngàycàngcónhiềungườiMỹchuyểncáckhoảntiếtkiệmhưutrísangcổphiếu,phảnánh“mộtniềmtinđanglanrộngrằngthịtrườngchứngkhoánlànơiduynhấtđểđầutưlâudài”.

NướcMỹtrởthànhđấtnướccủacáccổđông.Nếubạnsosánhtổnggiátrịcủacáccổphiếunắmgiữvớiquymôcủanềnkinhtế thì tầmquantrọngcủa thị trườngđangtăngvới tỷ lệnhanh:với9.500tỷđôla,giờđâynóbằng120%GDPtrongkhivàonăm1990mớichỉlà60%,tỷlệnàychỉđứngsauNhậtBảntạiđỉnhcủathờikỳbongbóngnhữngnăm1980.

TôicónhữngcuộcđốithoạiliêntụcvớiBobRubinvềchủđềnày.Chúngtôiđềuquantâmđếnvấnđềnàyởmứcđộnàođó.GiờchúngtôinhậnthấychỉsốDowphába“mốcthiênniênkỷ”–4.000,5.000và6.000–chỉtronghơnmộtnămrưỡi.Mặcdùtăngtrưởngkinhtếmạnh,chúngtôilolắngrằngcácnhàđầutưđangdầnbịcuốnvàocáchoạtđộngchứngkhoán.Giácổphiếuđangbắtđầuthểhiệnnhữngtrôngđợiquámứcmàchúngkhôngbaogiờcóthểđápứng.

Mộtsựbùngnổ thị trườngcổphiếu tấtnhiên làmộtưu thếkinh tế -nódẫndắtdoanhnghiệpmởrộng,khiếncáckháchhàngcảm thấyphấnkhíchvàkhiếnchonềnkinh tế tăngtrưởng.Thậmchímộtsựsụpđổcũngkhôngtựnhiênxấu–nhưsựsụpđổnăm1987,mặcdùlàmrợntócgáy,nhưngvẫnchỉtạorarấtíttácđộngtiêucựckéodài.Chỉkhimộtthịtrườngđangsụpđổcóthểđedọalàmquèquặtnềnkinhtếthực,khiđómớicólýdochonhữngngười

nhưBộtrưởngTàichínhvàChủtịchFedphảilolắng.

ChúngtôiđãnhìnthấyloạithảmhọanhưvậyxảyraởNhậtBản,nơinềnkinhtếvẫncònquèquặtsausựsụpđổcủathịtrườngcổphiếuvàbấtđộngsảnnăm1990.MặcdùcảBobvàtôiđềukhôngnghĩrằngnướcMỹđãtiếntớigiaiđoạnbongbóng,chúngtôikhôngthểkhônglưuýrằngngàycàngcónhiềuhộgiađìnhvàdoanhnghiệpđangđặtbảnthânhọvàonhữngrủirocổphiếu.Dovậy,quanhữngbữasáng,chúngtôiđãthảoluậnđiềuchúngtôinênlàmkhixuấthiệnbongbóng.

Bobnghĩrằngmộtquanchứctàichínhliênbangkhôngbaogiờnênnóitrướccôngchúngvềthịtrườngchứngkhoán.Làmộtngườicóthóiquenlậpcácdanhsách,Bobđưarabalýdomàsaunàyđượcôngnhắcđếntronghồikýcủamình.“Đầutiên,khôngcócáchnàođểbiếtchắcchắnkhinàomộtthịtrườngbịđánhgiáquácaohayquáthấp”,ôngnói.“Thứhai,bankhôngthểchốnglạinhữnglựclượngcủathịtrường,dovậynóivềnósẽkhôngcóhiệuquảgìtốt.Thứba,bấtkểđiềugìbạnnóiđềucóthểmanglạikếtquảkhôngnhưmongđợivàgâytổnhạiđếnsựtínnhiệmcủabạn.Mọingườisẽnhậnrabạnkhôngbiếtgìnhiềuhơnnhữngngườikhác”.

Tôiphảithúnhậnrằngtấtcảnhữngđiềunàylàthật.Nhưngtôivẫnkhôngđồngýrằngđưavấnđềratrướccôngchúngnhấtthiếtlàmộtýtưởngtồi.Tầmquantrọngngàycànggiatăngcủathịtrườngchứngkhoánlàkhôngthểchốicãi.Làmthếnàomàbạncóthểnóivềnềnkinhtếnếukhôngđềcậpđếnconkhỉđộtnặngbốntrămkilogam[24]đó?TrongkhiFedkhôngcóquyềnhạnrõrànglàtậptrungvàothịtrườngchứngkhoán,nhữngtácđộngcủaviệctănggiácổphiếudườngnhưlàmộtmốiquantâmchínhđángđốivớitôi.Trongkhidậptắtlạmphát,chúngtôiđãthiếtlậpsựổnđịnhgiálàvấnđềtrungtâmchosựtăngtrưởngkinhtếlâudài.(Trênthựctế,mộtyếutốchínhkhiếnchocổphiếutănggiálàniềmtinngàycàngtăngcủacácnhàđầutưrằngsựổnđịnhsẽtiếpdiễn).

Tuythế,kháiniệmổnđịnhgiákhôngphải làhiểnnhiên.Cóthểcókhoảngmười loạigiáđượcthốngkêkhácnhaumàbạncóthểxemxét.Đốivớihầuhếtcácnhàkinhtếhọc,sựổnđịnhgiáliênquanđếngiácủasảnphẩm–chiphícủamộtđôivớihaymộtlítsữa.Nhưngcònvềgiácủacáctàisảnkiếmđượclợinhuậnnhưcổphiếuvàbấtđộngsảnthìsao?Điềugìxảyranếugiácủachúngđượcbơmphồngvàtrởnênbấtổn?Chúngtacónênlolắngvềsựổnđịnhgiácủatrứngởtrongổchứkhôngchỉtrứngmàbạnmuaởcửahàng?Khôngphảitôimuốnđứnglênvàlatorằng:“Thịtrườngchứngkhoánđangđượcđánhgiáquácaovànósẽdẫnđếnđiềukhôngtốt”.Tôikhôngtinđiềuđó.Nhưngtôinghĩquantrọnglàđặtvấnđềnàylênbànthảoluận.

Kháiniệmthịnhvượngbấtthườngbắtđầuđếnvớitôitrongbồntắmmộtsángkhitôiđangviếtbàiphátbiểu.Chotớingàynay,bồntắmlànơitôicóđượcnhữngýtưởngtốtnhất.Cáctrợlýcủatôivốnthườngđánhmáytừnhữngbảnthảođượcviếtnghuệchngoạctrênnhữngtờgiấyvàngẩmướt–mộtviệcđãtrởnêndễdànghơnnhiềumộtkhichúngtôitìmthấymộtloạibútmàmựckhôngbịphai.Ngâmmìnhtrongbồntắm,tôivuimừngnhưÁc-si-métkhitôisuynghĩvềthếgiới.

SaukhichỉsốDowphávỡmốc6.000giữatháng10/1996,tôibắtđầutìmcơhộiđểphátbiểuthẳngthắnvềcácgiátrịtàisản.TôiđãquyếtđịnhrằngbữatốihàngnămcủaViệnDoanhnghiệpMỹvàongày5/12,nơitôiđãđồngýphátbiểu,chínhlànơihoànhảonhất.Đâylàmộtsựkiệntrangtrọngthuhúthơnmộtnghìnngười,baogồmcácchuyêngiachínhtrịcôngtừWashington,nódiễnrađủsớmtrongmùanghỉlễđểđượctínhnhưmộtsựkiệnnghiêmtúc.

Đểđặtvấnđềthịtrườngchứngkhoántrongmộtbốicảnhthíchhợp,tôinghĩtôisẽgắnnóvàotrongmộtcáivỏlàlịchsửcủaNgânhàngTrungươngMỹ.TôiđềcậpđếnnhữngvấnđềquákhứnhưAlexanderHamiltonvàWilliamJenningsBryanđồngthờiphântíchhiệntạivàtương lai. (Các cử tọa khôngở trongngành có thể thấy các tiếp cậnnàykhôngvững chắc,nhưngnóphùhợpvớigiớicửtọacủaViệnDoanhnghiệpMỹ).

Tôiđãviếtbàiphátbiểusaochovấnđềgiátrịtàisảnđượcgiảithíchbởimườihaicâugầnkết,vàtôicẩnthậnbaobọcđiềutôiphảinóivớitưcáchphátngôncủaFednhưthườnglệ.MặcdùkhitôiđưavănbảnchoAliceRivlintrongngàyphátbiểu,“sựthịnhvượngbấtthường”ngaylậptứckhiếnbàgiậtmình.Bàhỏi:“Ôngcóchắcôngmuốnnóiđiềunày?”

Trênbụcphátbiểutốihômđó,tôiđãphátbiểunhữngđoạnchủyếu,cẩnthậnquansátmọingườiphảnứngnhưthếnào.TôiđềcậpđếnquyếttâmcủaFedvàcủaQuốchội:

“Khichúngtabướcsangthếkỷ21,chúngtasẽvẫnlàngườibảovệchosứcmuacủađồngđôla.Nhưngmộtyếutốsẽtiếptụclàmphứctạpnhiệmvụnàylànhữngkhókhănngàycàngtăngcủaviệcxácđịnhkháiniệmvềđiềugìcấuthànhmộtmứcđộgiáchungổnđịnh…

Quantrọnglàchúngtasẽvẽranhgiớitrênmứcgiánào?Chắcchắnlàcácmứcgiácủahànghóavàdịchvụgiờđangđượcsảnxuất–phươngphápđánhgiálạmphátcơbảncủachúngta–cótầmquantrọng.Nhưngcòncácmứcgiátrongtươnglai?Hayquantrọnhơn,giácủacácđơn

hàngvềhànghóavàdịchvụtrongtươnglai,giốngnhưvốncổphần,bấtđộngsảnhaycáctàisảnsinhlờikhác?Liệusựổnđịnhcủacácloạigiánàycóthiếtyếuđốivớisựổnđịnhcủanềnkinhtế?

Rõràngtỷlệlạmphátthấplâudàihàmýtươnglaiítbiếnđộnghơnvàmứcđềnbùrủirothấphơnhàmýgiácổphiếuvàcáctàisảnsinhlờikháccaohơn.Chúngtacóthểthấyrằngmốiquanhệnghịchđảođượcbiểulộbởitỷlệgiá/lợitứcvàtỷlệcủalạmpháttrongquákhứ.

Nhưnglàmsaochúngtabiếtkhinàosựthịnhvượngbấtthườnglàmleothanggiátrịtàisảnquámức,điềunàycóthểtạorasuythoáikéodàivàngoàimongđợi,nhưđãtừngxảyraởNhậtBảntronghơnmộtthậpniênqua?Vàlàmthếnàochúngrađưacácđánhgiáđóvàochínhsáchtiềntệ?Vớitưcáchlànhữngthốngđốcngânhàngtrungương,chúngtakhôngcầnquantâmnếumộtbongbóngtàisảntàichínhsụpđổkhôngđedọalàmsuyyếunềnkinhtếthực,sựsảnxuất,việclàmvàsựổnđịnhgiá.Trênthựctế,sựsụpđổcủathịtrườngchứngkhoántrongnăm1987đãkhônggâyranhiềuhậuquảtiêucựcđốivớinềnkinhtế.Nhưngchúngtakhôngnênđánhgiáthấp,hoặctrởnêntựmãnvềtínhphứctạpcủamốitươngquancủanhữngthịtrườngcủacảivànềnkinhtế”.

PhảithừanhậnrằngđókhôngphảilàShakespear.Khákhóđểdiễnđạt,đặcbiệtnếubạnvừauốngmộthoặchailytrongsuốtgiờuốngcocktailvàcảmthấyđóivìbữatốichưađượcphụcvụ.Khiquay trở lạibàn, tôinói thầmvớiAndreavànhữngngườikhácngồiđó: “Phầnnàotrongbàiphátbiểumàcácbạnnghĩsẽtạonêntintức?”Khôngaiđưaradựđoán.Nhưngtôiđãnhìnthấyvàingườitrongsốkhángiảngồixuốngvàghichép;rồikhibuổitốikếtthúc,tinđồnbắtđầu.“ChủtịchFedthìnhlìnhhỏimộtcâuhỏi lớn:Liệuthịtrườngcóquácao?”,tờWallStreerJournal(NhậtbáoPhốWall)viếttrongsốrangàyhômsau;“SựThịnhvượngBấtthườngbịlênán”,tờPhiladelphiaInquirer(NgườiđiềutraPhiladelphia)viết;“Mộtthôngđiệpbịchônchặtđượcnghethấyrõràng”,tờThờibáoNewYorkviết. “Sựthịnhvượngbất thườngđangtrênđườngtrởthànhmộtkhẩuhiệucủasựbùngnổ”.

Nhưngthịtrườngchứngkhoánkhôngchậmlại–điềuđãcủngcốsựlolắngcủatôi.Sựthậtlàbanđầunhữngnhậnxétcủatôigâyrabántháocổphiếutrênthếgiới,mộtphầnvìnghingờrằngFedsẽngaylậptứctăngtỷlệlãisuất.GiácổphiếugiảmđầutiêntạithịtrườngNhật,nơiđanglàbuổisángkhitôiphátbiểu,mộtvàigiờsauđókhicácthịtrườngmởcửaởchâuÂuvà

cuốicùnglàNewYorkvàongàyhômsau.TạiSàngiaodịchChứngkhoánNewYork,chỉsốDowgiảmgần150điểmkhimớirungchuôngmởcửa.Nhưngchotớibuổitrưa,cácthịtrườngMỹđãquayđầu,vàsauthêmmộtngàygiaodịch,đãlấylạiđượcsốđiểmđãmất.CácthịtrườngchứngkhoánMỹkếtthúcnămtănghơn20%.

VÀTHỊTRƯỜNGđềuđãđượcnạpnănglượng.ChỉsốbìnhquâncôngnghiệpDowJonesđãgầnởmức7.000khiFOMCtriệutậplầnđầutrongnăm1997vàongày4/2.TớilúcđótôibiếttừcáccuộcđàmthoạiriêngvớinhiềuthốngđốcvàchủtịchngânhàngrằngỦybanchiasẻlolắngcủatôivềsựpháttriểncủamộtbongbóngchứngkhoáncóthểdẫnđếnsựbấtổnmangtínhlạmphát.Ngoàiviệctănggiátrênthịtrườngcổphiếu,nềnkinhtếbềnvữngnhưnóvẫnvậytừsáuthángtrướcđó,khitôichốnglạiýtưởngthắtchặttỷlệlãisuất.Nhưngsựlolắngvềmộtbongbóngkinhtếđãkhiếntôithayđổiquyếtđịnh.TôinóivớiỦybanrằngchúngtôicóthểcầntăngtỷlệlãisuấtđểcốgắngkiểmsoátthịtrườngtănggiá.Tôinói:“Chúngtaphảibắtđầunghĩvềmộtsốbiệnphápngănchặntrước,vàlàmthếnàođểtruyềnđạtđiềuđó”.

Tôilựachọntừngữrấtcẩnthậnbởichúngtôiđangbịghiâmlạivàchúngtôiđangchơivớithùngthuốcnổchínhtrị.Theoluật,Fedkhôngcóthẩmquyềnrõràngtrongviệckiềmchếthịtrường chứng khoán.Một cách gián tiếp thì chúng tôi có thẩmquyềnđể làmđiều đó, nếuchúngtôitingiácổphiếuđangtạoáplựclạmphát.Nhưngtrongvídụnày,đósẽlàmộttrườnghợpkhóđểthựchiệnvìnềnkinhtếđangvậnhànhtốt.

Fedkhôngvậnhànhtrongmôitrườngchânkhông.Nếuchúngtôităngtỷlệlãisuấtvàđưaralýdorằngchúngtôimuốnkiểmsoátthịtrườngchứngkhoán,nósẽdẫnđếnmộtcơnbãotốchínhtrị.Chúngtôiđãbịbuộctội làmtổnhạicácnhàđầutưnhỏ,pháhỏngcáckhoảntiếtkiệmhưutrícủadânchúng.TôicóthểtưởngtượngsựtrahỏimàtôiphảichịutrongcuộcđiềutrầngiámsáttiếpđócủaQuốchội.

Tấtcảchúngtôiđềunhấttrírằngviệccốgắngtránhbongbónglàphùhợpvớinhiệmvụcủachúngtôivàchúngtôicónghĩavụphảinắmlấycơhội.Tôinóirasuynghĩcủamìnhtrongcuộchọphômđó:“Chúngtacầnchắcchắnrằngchúngtagiữlạmphátthấp,mứcđộrủirothấpvàchiphívốnthấp…Nếuchúngtanóivềtrạngtháicânbằngdàihạnthìgiátrịthịtrườngcaotốthơngiátrịthịtrườngthấp.Điềuchúngtacốgắngtránhlànhữngbongbóngcóthểđổvỡ,tínhbấtổnvànhữnghiệntượngtươngtựnhưvậy”.VớisựnhấttrícủaỦyban,tôigợiýbónggióvềviệctăngtỷlệlãisuấtsắpxảyratrongcácphátbiểucôngkhaicủatôitrongvàituần

tiếptheo.Điềunàylàđểtránhgâychoángchocácthịtrườngvớimộtđộngtháiđộtngột.Sauđó,chúngtôihọplạivàongày25/3vàtăngtỷlệlãisuấtngắnhạnthêm0,25%,lên5,5%.Tôiviết thôngbáo củaFOMCvềquyếtđịnhnày.Thôngbáonày thểhiệnmongmuốn củaFedmuốnđốiphóvớicáclựclượngkinhtếđangđedọatạoralạmphát,vàkhôngnóimộttừnàovềgiátrịtàisảnhaycổphiếu.Nhưtôimôtảviệctăngtỷlệngaysauđótrongmộtphátbiểu,“Chúngtôithựchiệnmộtbướcnhỏđểđảmbảonềnkinhtếcóthểtiếptụctăngtrưởngtốt”.

CuốithángBavàđầuthángTưnăm1997,ngaysaucuộchọpcủachúngtôi,chỉsốDowđãgiảmxuống7%.Điềunàytươngđươngvớimộttổnthấtgần500điểmcũngnhưtạonênmộtphảnứngđốivớiviệctăngtỷlệlãisuấtcủachúngtôi.Nhưngtrongvàituần,thịtrườngđãlấylạiđượcđộnglựcvànềnkinhtếbắtđầutăngtrưởngtrởlại;lấylạiđượctấtcảnhữnggìđãmấtvàcòntăngthêm10%,dođótớigiữathángSáu,chỉsốnàyđãởmứcgần7.800điểm.Trongthựctế,cácnhàđầutưđãdạychoFedmộtbàihọc.BobRubinđãđúng:bạnkhôngthểnóikhinàomộtthịtrườngđượcđánhgiáquámứcvàbạnkhôngthểđấulạicáclựclượngthịtrường.

Khisựbùngnổtiếpdiễn–trongbanămnữa,thìhóarađiềunàylàmgiatăngsựgiàucótrêndanhnghĩacủaquốcgia.Chúngtôitiếptụcphảivậtlộnvớinhữngcâuhỏilớnvềnăngsuấtvàsựổnđịnhgiá,cũngnhưcáckhíacạnhkháccủacácmàdânchúngnhấttrígọilàNềnkinhtếmới.Chúngtôitìmkiếmcáccáchkhácđểgiảiquyếtrủirocủatìnhtrạngbongbóng.Nhưngchúngtôikhôngtăngtỷlệlãisuấtlênthêmnữavàchúngtôikhôngbaogiờcốgắngkiểmsoátgiácổphiếumộtlầnnữa.

ANDREAVÀTÔItrảiquasựthịnhvượngcủariêngmình,cuốicùngchúngtôiđãkếthônmùaxuânnămđó.Côấyluônđùarằngtôimấtbalầnđểcầuhôncô,bởitôicứcầuhônvớitưcáchđạidiệnchoFed,nhưngđókhôngphảisựthật.Thậtsựtôiđãcầuhônnămlần,côấyđãnóithiếuvàilần.Tuyvậy,vàoGiángsinhnăm1996,rốtcuộcthìthôngđiệpcủatôicũngđãđược “thôngqua”và côấynóiđồngý.Vào tháng4/1997, thẩmphánTòaánTối caoRuthBaderGinsburgđãcửhànhhônlễchochúngtôitrongmộtbuổilễđơngiản,đẹptạimộttrongnhững địa điểm yêu thích của chúng tôi, The Inn ở LittleWashington, khách sạn ngoại ôVirginia.

ChúngtôiđãhoãntuầntrăngmậtdocóquánhiềuđiềuxảyratrongcôngviệccủaAndreavàtôi.NhưngcácbạnbètiếptụcgiụcchúngtôivàgiớithiệuVenice.Cuốicùng,tôinghiêncứulịch làm việc và đề nghị đi bù tuần trăngmật sau khi kết thúc hội nghị tiền tệ thế giới ở

Interlaken,ThụySỹvàothángSáu,haithángsaulễcướicủachúngtôi.

TạiHộinghịtiềntệ,ThủtướngĐứcHelmutKohlđãtrìnhbàymộtbàiphátbiểutiệctrưakhôkhanvàcóthểdựđoánvềnộidung.TínhđộclậpcủangânhàngtrungươngvàtáiđánhgiádựtrữvàngcủaĐứclàchủđềphátbiểu.SauđóAndreavàtôitránhcácđámđôngphóngviên,nhữngngườimuốnbìnhluậnvềtriểnvọngkinhtếMỹvàviễncảnhcủasựbùngnổinternettiếptụctácđộnglênthịtrườngcổphiếu.Ngaycảkhihọbiếtchínhsáchcủatôilàkhôngtrảlờiphỏngvấn,mộtsốnhờAndrealàmtrunggianvìhọnghĩrằnglàmộtđồngnghiệpbáochí,côấy có thể sẵn lòng giúpđỡ.Tất cảnhững gìAndreamuốn làm là đi spa. Lúc chúng tôi rờiInterlaken,côấytuyênbốđùarằngchuyếnđicủachúngtôilà“tuầntrăngmậtítlãngmạnnhấttronglịchsử”.

SauđóchúngtôiđếnVenice.Nếunhưsựpháhủysángtạolàcầnthiếtđểđảmbảocáctiêuchuẩnvậtchấtcủacuộcsốngđượccảithiệnthìkhôngphảilàsựtrùnghợpngẫunhiênkhimộtvàitrongsốnhữngđịađiểmyêudấunhấtthếgiớilànhữngnơiítthayđổinhấttronghàngthếkỷ.Tôichưabaogiờtớithămthànhphốnàyvàgiốngnhưnhiềudukháchtrướctôi,tôiđãsaymê.Ýđịnh của chúng tôi là lang thangvà làmnhữngviệchoàn toànkhônggòbó.Điềuđókhôngthểlàmđượcnếuchúngtôiđidulịchvớimộtnhómanninh.Chúngtôitrởnêngầngũi.Chúngtôiănởnhữngquáncaféngoàitrời,đimuasắm,thamquancácnhàthờvàkhuđịnhcưcổcủangườiDoThái.

Tronghàngthếkỷ,thànhbangVenicelàtrungtâmcủathươngmạithếgiới,nốiTâyÂuvớiĐếchếByzantinevàphầncònlạiđượcbiếttớicủathếgiới.SauthờikỳPhụchưng,hànhtrìnhthươngmạichuyểnsangĐạiTâyDươngvàVenicekhôngcònlàmộtquyềnlựctrênbiển.Mặcdùtrongsuốtnhữngnăm1700,nóvẫnlàthànhphốđẹpnhấtthếgiới,mộttrungtâmvănhọc,kiếntrúcvànghệthuật.“TintứcởRialtothếnào?”làdòngnổitiếngtríchtừvởkịchLáibuônthànhVenice[25]liênquanđếntráitimthươngmạicủathànhphố,nhưmộtnốtnhạcvẫncònngânvangtoànthếgiới.

Ngàynay,quậnRialtotrôngvẫnnhưthờikỳcácthươnggiadỡhànglụavàgiavịchởtừphươngĐôngtới.ĐiềutươngtựcũngđúngvớinhữngcungđiệntheophongcáchPhụchưngđượcsơntuyệtđẹp,QuảngtrườngSt.Mark’svàhàngtánhữngđịađiểmkhác.Nếukhôngcónhữngthuyềndulịchcóđộngcơ–nhữngvaporetti–thìbạncóthểthấynhưmìnhđangởthếkỷ17hay18.Khichúngtôiđitảnbộdọccácconkênh,nhàkinhtếhọctrongtôicuốicùngcũngchiếmưuthế.TôihỏiAndrea:“Điềugìlàgiátrịgiatăngđượcsảnxuấtởthànhphốnày?”

“Anhhỏimộtcâulạcđềrồi?”Côtrảlờivàphálêncười.

“Nhưngtoànbộthànhphốlàmộtbảotàng.Chỉnghĩvềviệclàmgìđểduytrìnó”.

Andreadừnglạivànhìntôi:“Anhnênnhìnxemnóđẹpnhưthếnào”.

Tấtnhiênvợtôiđúng.Nhưngđoạnhộithoạigiúpkếttinhđiềugìđóđãởsâutrongtâmtrítôihàngthángtrời.

TôinhậnraVenicelàphảnđềcủasựpháhủysángtạo.Nótồntạiđểbảotồnvàtrântrọngmộtquákhứ,khôngphảiđểtạoratươnglai.Nhưngtôinhậnrađiềuđóchínhlàvấnđề.Thànhphốnàycungcấpthựcphẩmchomộtnhucầusâusắccủaconngườivềsựổnđịnhvàvĩnhcửucũngnhưvẻđẹpvàsựlãngmạn.TiếngtămcủaVeniceđạidiệnchomộtcựccủacuộcxungđộttrongbảnchấtconngười:cuộcđấutranhgiữakhátvọngđểtăngsựgiàucóvềvậtchấtvàkhátvọngnétránhsựthayđổivànhữngcăngthẳngkèmtheonó.

TiêuchuẩnvậtchấtcủacuộcsốngtạinướcMỹtiếptụccảithiệnmặcdùsựvậnđộngcủacùngmộtnềnkinhtếkhiếnmỗituầncóhàngtrămnghìnngườibịmấtviệc.Khôngcógìngạcnhiênrằngnhucầuđượcbảovệchốnglạinhữnglựclượngcạnhtranhthịtrườngđanggiatăng–cũngnhưsựhoàicổvềmộtthờiđạichậmvàđơngiảnhơn.ThunglũngSiliconchắcchắnlàmộtnơi làmviệcrấtnáođộngnhưng tôinghĩviệcnócámdỗnhưmộtđiểmđếncho tuầntrăngmậtcònrấtlâumớiđượcthừanhậnrộngrãi.

Buổi tối tiếp theoởVenice,Andreavà tôiđinghemộtbản concertodành cho cello củaVivaldi,đượcbiểudiễnbằngcácnhạccụthờiBaroque.Giaiđiệucủaônglấpđầykhônggianquanhchúngtôi,mộtsựxúcđộngbổsungchosựtrangnghiệmảmđạmcủamộtngôinhàthờcổvớinhữngkhoảngtốivàmáivòm,nhữngbứctườngđádàydườngnhưhítthởkhôngkhíẩmướtcủacácconkênh.TôitừngnghechơinhạcVivaldihayhơnthếnhưngchưatừngthíchthútớivậy.

CHƯƠNGCHÍN

CƠNSỐTTHIÊNNIÊNKỶ

VÀOTHỜIĐIỂMkinhtếtăngtrưởngmạnhhồicuốithậpniên90,mỗisángthứcdậy,ngắmmìnhtronggương,tôithườngtựnhủthầm:“Hãynhớrằngthờikhắcnàychỉlàtạmthời,khôngphảilàcáchthếgiớivậnđộngđâunhé”.

Tôimuốnđượctậnmắtchứngkiếnkinhtếhưngthịnh,cũngnhưnhữngtháchthứcmớiđikèmsựthịnhvượngấy.Vấnđềthặngdưngânsáchliênbanglàmộtvídụ.Hiệntượngkỳdiệunàylầnđầutiênxảyravàonăm1998saunămnămmứcthâmhụtngânsáchliêntụcgiảm,từđỉnhđiểmgần300tỷđôlatàikhóa1992.Chúngtachorằnglýdođưađếntìnhtrạngthặngdưchínhlàchủnghĩabảothủtàichính[26]vàtăngtrưởngkinhtế.Nhưngsựchuyểnbiếntừthâmhụtđếnthặngdưlạinhanhhơndựđoán.KhôngthànhviênnàocủaFedhaybấtkỳnhàkinhtếnàocóthểdựliệumứcthặngdưtàikhóa2000làmứccaonhất(sovớiGDP)kểtừnăm1948.

Lịchsửchỉrarằngtốcđộtăngnhanhnhưvậykhôngthểvàkhôngbaogiờkéodàimãimãi.Tuynhiên,mứctăngthặngdưlầnnàylạiduytrìlâuhơnđánhgiácủatôi.Kinhtếtăngtrưởngbìnhquântrênmức4%mộtnămliêntụcsuốtnhữngnămcuốithậpniên90,khiếnmỗinămnềnkinhtếMỹđượcbổsungthêmkhoảng400tỷđôla–tươngđươngvớitoànbộquymôcủanềnkinhtếLiênXôcũ.

Hầunhưmọigiađìnhđềuđượchưởngthànhquảcủasựpháttriển.GeneSperling,cốvấnkinhtếcủachínhquyềnClinton,muốnnhấnmạnhtácđộngsâurộngvềmặtxãhội:tronggiaiđoạntừ1993đến2000,mứctăngthunhậpthựctếbìnhquânhàngnămcủamộtgiađìnhbìnhthườngtạiMỹlà8.000đôla.

Tăngtrưởngkinhtếđãlàmtăngnhuệkhíquốcgia,làmbiếnđổicáchnhìnnhậnvềvịthếcủanướcMỹtrênthếgiới.Suốtnhữngthậpniên80đếntậnđầuthậpniên90làthờikỳngườiMỹluôntrongtâmtrạnglolắngvàchánnản.HọlongạiMỹsẽbịĐức,châuÂuđangnhấtthểhóa vàNhật Bản vượtmặt. Như sau này Larry Summersmô tả: những đối thủ kinh tế ấy“hướngtớiđầutưnhiềuhơn,hướngtớisảnxuấtnhiềuhơn,cóítluậtsưhơn,nhiềunhàkhoahọchơnvàcóýthứckỷluậthơnchúngta”.

Vàonhữngnăm80,cáczaibatsuhaycáctậpđoànkhổnglồcủaNhậtdườngnhưđãtạoramốiđedọađặcbiệt:họchiếmngôivịcủaMỹtrong lĩnhvực thépvà thiếtbịnhàmáy,đẩy

ngànhsảnxuấtôtôcủaMỹvàothếyếu,vàhoàntoànlấnlướtchúngtatronglĩnhvựcđiệntửgiadụng,thậmchíchiếcvôtuyếnchúngtaxemtintứccũngmangcácnhãnhiệuNhậtBảnnhưSony,Panasonic,Hitachi.KểtừsựkiệnSputnik[27],chưabaogiờngườiMỹởtrongtrạngtháibấtlợigâyhoảngloạnđếnnhưvậy.ThậmchíChiếntranhlạnhchấmdứtcũngkhôngxuatanđượctâmlýđènặngđó–sứcmạnhquânsựkhổnglồcủachúngtađộtnhiênkhôngcòncầnthiếtvàvịthếquốctếgiờđâydosứcmạnhkinhtếquyếtđịnh.

Sauđó,sựbùngnổcôngnghệdiễnravàlàmthayđổimọithứ.Thếgiớighentịvớivănhóakinhdoanhtựdo,dámmạohiểmvàdámchịuthấtbạicủaMỹ.CôngnghệthôngtincủaMỹđãtrởnênthịnhhànhtrênthịtrườngtoàncầugiốngnhưcácsángtạokháccủaMỹ,từcà-phêStarbucksđếncáckhoảntíndụngpháisinh.SinhviêntừkhắpmọinơiđổxôvềcáctrườngđạihọcMỹ.Giờđây,nướcMỹđangđượcđềnđápchonhữngthayđổimàhọphảitrảiquađểhiệnđạihóanềnkinhtế-quátrìnhphiluậtlệhóa,giảmquymôvàhạràocảnthươngmạiđầykhókhăn.TrongkhicácnềnkinhtếchâuÂuvàNhậtBảnđangtrượtdầnvàođìnhtrệthìkinhtếMỹlạitiếptụctăngtrưởng.

Thặngdưngânsáchquốcgialàđiềugâyngạcnhiên.“Tấtcảchúngtacầnxemlạimứcdựđoánvềthuế”,mộtquanchứccaocấpcủaFedNewYorkphátbiểutạicuộchọpFOMCvàotháng5/1997saukhicóbáocáochobiếttổngsốtiềnmàKhobạcMỹnhậnđượctrongnăm1997vượthơn50tỷđôlasovớimứcdựđoán.CácnhàkinhtếlàmviệctạiVănphòngQuảnlývàNgânsách,VănphòngNgânsáchQuốchộivàFedđềubốirối.Dùrằngnềnkinhtếđangvậnhànhtrôichảy,nhưngcũngkhôngthểdựavàođóđểgiảithíchsựtăngvọtmứcthuthuếnhưthế.Chúngtôichorằngcóthểđólàdohiệuứngthịtrườngchứngkhoán,vàtôiđãyêucầucácđồngnghiệpởFedđẩymạnhnghiêncứudựđoánmứctăngthunhậpcóthểđánhthuếcủagiađìnhtừquyềnưuđãimuacổphiếuđếnlợitứcdogiátrịvốntănglên.Đươngnhiênlàquyềnưuđãimuacổphiếuđãtrởthànhphươngtiệncósứchấpdẫnnhấtđượccáccôngtycôngnghệcaosửdụngđểthuhútvàgiữchânnhânviên–thậmchíquyềnmuanàycònđượcmởrộngápdụngvớicácthưkývàkếtoánviên.Thậtkhóđểđịnhlượngchínhxácnguồntàisảnmớinày.Nhiềunămsauđó,giảthuyếttrênđượcchứngminhlàđúng,nhưnglúcđó,điềuduynhấtmàtấtcảcácnhàkinhtếnhưchúngtôicóthểlàmlàđưaragiảthuyếtnhưvậy.Mứcthâmhụtnăm1997giảmxuốngcòn22tỷđôla,mộtconsốkhônglớnnếuđặttrongtươngquanvới1.600tỷđôlangânsáchliênbangvà10.000tỷđôlaGDP.

Gầnnhưchỉquamộtđêm,chínhquyềnMỹchợtnhậnramứcthặngdưngânsáchtiềntỷđangtănglêntheotỷlệthuậnvớimứcgiảmthâmhụt.NgaykhiTổngthốngClintonnóitớikhảnăngngânsáchcânbằngnăm1998,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủaôngđãhấptấplênkếhoạchsửdụngngânsáchthặngdư.Vàmặcdùđólàmộtvấnđềtốtlànhthìthànhcôngnày,

cũnggiốngnhưbấtkỳvấnđềngânsáchnàokhác,cầnđượcquảnlýchặt.ĐiềunàyđặcbiệtđúngtạiWashingtonvìnếucácnhàchínhtrịpháthiệnramộttỷđôla,ngaylậptứchọsẽtìmratrămphươngnghìncáchđểtiêutới20tỷđôla.Vàkhoảnthặngdưnàyđúnglàmộtthiênsửthi:theoướctínhcủaVănphòngNgânsáchQuốchộinăm1998,tổngmứcthặngdưmườinămtớilênđến660tỷđôla.[28]

Cảhaiđảngđềutranhcôngngaykhitintốtlànhtrênđượccôngbố.LãnhđạoĐảngCộnghòa,ThượngNghịsỹJohnBoehnerthuộcbangOhiotuyênbố:“Chỉvẻnvẹncóbanăm,chínhsáchtàikhóacủaĐảngCộnghòavớitrọngtâmlàkiểmsoátchitiêu,giảmcanthiệpcủachínhphủvàgiảmthuếđãgiúpvựcđấtnướctừthâmhụtsangthặngdưngânsách”.Vềphầnmình,TổngthốngClintonchínhthứcthôngbáotìnhtrạngthặngdưtrongmộtbuổilễđặcbiệtcủaNhàTrắngvớisựcómặtđôngđảocủacácnhàlãnhđạoĐảngDânchủ,cònĐảngCộnghòakhôngđượcmời thamdự.VịTổng thốngđãnhắccử tọanhớ lạimột thực tế làkhôngmộtthànhviênĐảngCộnghòanàobỏphiếuủnghộđềnghịcắtgiảmthâmhụtngânsáchquantrọngcủaôngnăm1993,vànóithêmrằngnếuhọủnghộthì“họđãcótưcáchđểhiệndiệntrongbuổilễnày”.

Chúngtacóthểdựđoánrằngbấtđồngvềcáchthứcsửdụngthặngdưngânsáchsẽngàycàngsâusắc.CácthànhviêntheođườnglốitựdocủaĐảngDânchủmuốnchichocácchươngtrìnhxãhộivốnbịcoilàchưađượcđầutưthỏađángtrongnhiềunămqua;còncácthànhviêncủaĐảngCộnghòabảo thủ lạiđềxuất “hoàn lại”khoản thặngdưngânsáchdướidạngcắtgiảmthuế.BillArcher,đảngviênĐảngCộnghòaởTexas,mộtngườibạntốtcủatôi,từnglàChủtịchỦybanTàichínhvàThuếvụcủaHạviệnđãgiànhgiảiphátbiểuhàihướcnhấttrongcuộctranhluận.Ôngnóigiọngđầyhómhỉnh:“Chínhmứcthuếcaokỷlụcđãkhiếnthặngdưbùngnổngoàitầmkiểmsoát”.

Trongkhiđó,nhữngngườitheotưtưởngtàikhóathắtchặtnhưBobRubinvàtôichorằngcảhaibiệnphápcắtgiảmthuếhaytăngchitiêuđềukhôngphảilàgiảipháp.Theochúngtôi,thặngdưcầnđượcsửdụngđểchitrảchonợquốcgiatrongdâncư.Tổngsốnợlêntới3.700tỷđôlalàhậuquảtíchtụcủamộtphầntưthếkỷlạmchi(1969lànămthặngdưngânsáchcuốicùng).

VìgắnbókhálâuvớichươngtrìnhcảicáchAnsinhxãhộinêntôiquáhiểutrongtươnglaikhôngxa,khithếhệbùngnổtrẻsơsinhgiàđi,sẽđòihỏiphảichihàngnghìntỷđôlachoAnsinhxãhộivàBảohiểmYtế.Trênthựctế,chẳngcócáchnàođểtrảtrướccáckhoảnchibắtbuộcđó.Chínhsáchhiệuquảnhấtlàtrảnợ,đồngthờikhuyếnkhíchtiếtkiệmvàdođósẽgóp

phầntăngkhảnăngsảnxuấttrêntoànquốcvàtổngthunhậpliênbangtheomứcthuếhiệnhànhvàothờiđiểmthếhệbùngnổtrẻsơsinhbướcvàotuổinghỉhưu.

Chitrảnợcòncómộtlợiíchkhácnữa:đóchínhlàlựachọnđơngiảnnhất.MộtkhiQuốchộichưathôngqualuậtsửdụngkhoảntiềnnàyvìmụcđíchkhác,bấtcứmộtkhoảnthặngdưthunhậpnàochạyvàokétcủachínhphủsẽtựđộngđượcdànhđểtrảnợ.GiámàQuốchộicóthểđứngngoàiviệcchitiêunhỉ!HoặcnhưtôiphátbiểumộtcáchđầyngoạigiaovớiỦybanNgânsáchThượngviệnrằngnếugiảmđượckhoảnnợquốcgialớnchồngchấtđếnvậysauvàinămthìchắchẳnchínhphủsẽmừnglắm.Tôinói:“Chophépduytrìthặngdưmộtthờigiandàitrướckhichạmđếnkhoảntiềnnàysẽkhônghềgâyhạichonềnkinhtế.Đừngcoitìnhtrạngtiếp tục thặngdư lànguy cơđối với nềnkinh tế. Chắc chắnkhôngphải nhưvậy”.[29] Tuynhiên,nếusovớicácbiệnphápcắtgiảmthuếhoặctăngchitiêuthìtrảnợlàbiệnphápđúngđắnnếuxétvềdàihạn.TôikhôngbiếtliệuTổngthốngClintoncóthểkiêntrìchínhsáchtàikhóathắtchặtvốnlàđặctrưngcủanhiệmkỳđầuhaykhông,ngaycảkhiôngấymuốnthựchiệnđiềuđó.

Tôi không thamgia vào việc tìmkiếmgiải pháp song tôi phải ngưỡngmộgiải phápdoClintonvàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủaôngđưara.Họđãtìmramột lý lẽkhôngthểphảnbácđượcvềmặtchínhtrịđểđưavấnđềtiềnnongrakhỏiphạmvitranhluận:gắnthặngdưngânsáchvớichươngtrìnhAnsinhxãhội.TrongThôngđiệpLiênbangnăm1998,ôngđãquảngbáchochínhsáchnàynhưsau:

“Chúngtasẽxửlýnhưthếnàovớikhoảnthặngdưtheokếhoạch?Tôicócâutrảlờigồmbốntừrấtđơngiản:Ansinhxãhội.Tốinay,tôixinđềxuấtdành100%-nghĩalàtừngđồng,từngxucủabấtkỳkhoảnthặngdưnào–chođếnkhichúngtađãthựchiệnxongtấtcảcácbiệnphápcầnthiếtđểtăngcườnghệthốngAnsinhxãhộitrongthếkỷ21.”

Chẳngbaolâu,điểmcốtlõitrong“nhữngbiệnphápcầnthiết”củaClintonđượchélộ-đólàdànhphầnlớnkhoảnthặngdưđểtrảnợ.ĐiềutôiđặcbiệtấntượnglàClintonđãngănchặnkhôngđểtranhcãibùngphát,điềucóthểxảyranếuôngchỉđơnthuầntậptrungvàogiảmnợ.TôinóivớiGeneSterling:“Tôithựcsựkinhngạc.Ôngđãtìmracáchlàmchoviệcgiảmnợrấthấpdẫnvềmặtchínhtrị”.

Khithặngdưngânsáchtănglêntrongnhữngnămsau–từ70tỷđôlanăm1998lên124tỷđôlanăm1999và237tỷđôlanăm2000–thìchínhtôichứngkiếnQuốchộidầnkiểmsoáttrởlạivấnđềchitiêu.Vàomùahènăm1999,ĐảngCộnghòađưarakếhoạchgiảmthuếtrịgiákhoảng800tỷđôlatrongvòngmườinămvàtôiđượcỦybanNgânhàngThượngviệntriệu

tậpđểđiềutrầnxemliệukếhoạchnàycóýnghĩadàihạnvềmặtkinhtếhaykhông.Câutrảlờicủatôilàkhônghoặcítnhấtlàchưapháthuytácdụngvàothờiđiểmnày.Tôinói:“Cólẽchúngtakhôngnêncắtgiảmthuế,chủyếuvìthặngdưđangcótácđộngrấttíchcựctớinềnkinhtế".Tôicònđưarahailậpluậnnữa.Thứnhất,trongkhidựđoánmứcthặngdưcủathậpniêntớicóthểlêntới3.000tỷđôlathìtìnhtrạngbấpbênhcủanềnkinhtếlàmchonhữngconsốnàytrởnênkhôngchắcchắn.“Nhữngconsốcũngcóthểnhanhchóngquayđầu".Thứhailà,trongbốicảnhkinhtếtăngtrưởng,cắtgiảmthuếmạnhcóthểkhiếnnềnkinhtếtrởnênquánóng.Mặtkhác,theotôi,trìhoãngiảmthuếcũng"chẳngsaođâu”.

Báogiớicũngđềcậpđếnnhữnglờinhậnxétđó,nhưngcũngkhôngđủđểthuyếtphụcQuốchộitừbỏdựluậttrên.Mộttuầnsau,dựluậtnàyđãđượcthôngqua-vàvấpphảisựphủquyếtcủaTổngthống.“Hiệnnay,khichúngtađangđiđúnghướng,mộtdựluậtnhưvậycóthểkéochúngtatrởlạivớinhữngchínhsáchsailầmtrongquákhứ”,TổngthốngđãphátbiểunhưvậykhikýphủquyếttạiVườnHồng.

QuanđiểmtruyềnthốngcủaTổngthốngClintonvềvấnđềnợcóthểđãcóảnhhưởnglâudàiđốivớiviệcđưaracácưutiênquốcgia.Song,ảnhhưởngcủaônglạibịlumờvìvụtaitiếnggâyxônxaodưluậnliênquanđếnMonicaLewinskyđượcđăngtảiđầytrêncáctrangbáochỉvàingàytrướckhiônghélộkếhoạchsửdụngkhoảnthặngdư.Tôivẫnkhôngdámtinkhivụbêbốitìnháivỡlởvàchitiếtvụcáobuộcxuấthiệntrênbáođài.Tôinóivớibạnbè:"Khôngthểcóchuyệnấy.TôiđãtừngởkhuvựcPhòngBầudụcvàphòngăntrongNhàTrắng.Nhânviênvàđiệpvụđiquađilạisuốtngày.Khôngthểxảyrađược".Sauđó,khinhữnglờicáobuộcđượckhẳngđịnhlàđúngsựthật,tôitựhỏisaoTổngthốnglạimạohiểmđếnvậy.ÐólàmộtClintonquálạlẫmvớinhữnggìtôibiết,khiếntôithấtvọngvàbuồnchán.Còntácđộngcủanóthìthậtlàtaihại-vídụ,bạncóthểthấyhaidòngtítxuấthiệncạnhnhautrêntrangwebcủaCNN: "Lewinsky sẽ cung cấp chứng cứ: chữviết tay vàdấuvân tay” và "Clinton thôngbáothặngdưướctínhlà39tỷđôla".

TRONGKHIKINHTẾMỹtiếptụctăngtrưởngthìphầncònlạicủathếgiớibịchấnđộng.BướcvàothờikỳhậuChiếntranhlạnhvớisựsụpđổcủacơchếkếhoạchhóatậptrung,cácnướcđangpháttriểntìmmọicáchthuhútđầutưnướcngoàibằngviệcđưarabảođảmquyềnsởhữutàisảnvàmởcửanhiềulĩnhvựctrongnềnkinhtế.Nhưngtrongsốcácsángkiếnđólạinổilênmộtphươngthứckinhdoanhđánglongại:cácnhàđầutưgiàucócủanướcMỹvốngặt

háilợinhuậntừsựthịnhvượngcủakinhtếMỹnốiđuôinhauchuyểntớicácthịtrườngmớinổinhằmđadạnghóakinhdoanh.Cácngânhànglớncũngtìmcáchchovaylấylời,chứkhônggiữtiềntạiMỹ,bởilãisuấttạiđâyhiệnởmứcgầnnhưthấpnhấttronglịchsử.Ðểthuhútvốnvàthúcđẩythươngmại,mộtsốnướcđangpháttriểnđãgắnđồngtiềnquốcnộivớiđồngđôlatheomộttỷgiácốđịnh.Theocáchđó,cácnhàđầutưMỹvàcácnhàđầutưnướcngoàithấyhọđượcbảođảmkhỏinguycơrủirotỷgiá,ítnhấtlàvàothờiđiểmhiệntại.Trongkhiđó,ngườivayđôlalạiđổiđồngđôsangđồngnộitệvàchovaytrongnướcvớitỷlệlãisuấtcao.Ðúnglàhọđangchơitròchơimàkhikhoảnvayđượchoàntrả,họcóthểđổitiềnsangđôlaởmứctỷgiácốđịnhvàtrảhếttiềnvaybằngđôlamàkhôngphảichịurủirovềtỷgiá.Khinhữngngườichơikhônngoantrênthịtrườngvốnkhôngmấytinvàophépmàunhiệmchợtnhậnrarằngcácquốcgiađangpháttriểnchỉcóthểduytrìchếđộtỷgiáhốiđoáicốđịnhlâuđếnmứcnàythôi,họxúctiếnbánđồngnộitệlấyđồngđô,thìcuộcchơibắtđầu.Cácngânhàngtrungươngđangcốgiữtỷgiáhốiđoáicốđịnhnhanhchóngcạnkiệtdựtrữngoạihối.

ChuỗinhữngsựkiệnđódẫntớicáigọilàsựlantruyềnchâuÁgồmmộtloạtcáccuộckhủnghoảngtàichínhkhởinguồntừsựsụpđổcủađồngbahtTháivàđồngringgitMalaysiamùahènăm1997vànhanhchóngtrởthànhmốiđedoạđốivớikinhtếthếgiới.Gầnnhưtứcthời,TháiLanvàMalaysiarơivàosuythoái.KinhtếcủaHồngKông,PhilipinnesvàSingaporecũngbịảnhhưởngnặngnề.ỞIndonesia-quốcgiacódânsốlênđến200triệungười–đồngrupiahsụtgia,thitrươngchưngkhoanđovơ,sưhonloanvekinhtedanđenbaoloanvelươngthưc,canhcùngcựctrànlanvàđỉnhđiểmlàsựsụpđổchínhquyềncủaTổngthốngSuharto.

GiốngnhưtrongcuộckhủnghoảngMexicohainămtrướcđó,lầnnàyQuỹTiềntệQuốctếcũngcungcấptrợgiúptàichính.Mộtlầnnữa,BobRubin,LarrySummersvàBộTàichínhlạiđitiênphongtrongphảnứngcủanướcMỹ,cònFedchỉchủyếugiữvaitròtưvấn.TôichỉthamgiatrựctiếptừthángMườimột,khimộtquanchứccaocấpcủaNgânhàngNhậtBảngọiđiệnchoFedcảnhbáonguycơHànQuốcsẽlàđiểmđếntiếptheocủacuộckhủnghoảng.“Đêbịvỡrồi”,đólàcáchvívoncủavịquanchứcđó.ÔnggiảithíchthêmrằngngânhàngNhậtBảnđãmấtlòngtinđốivớiHànQuốcvàsẽdừnggiahạncáckhoảnchovaytrịgiáhàngchụctỷđôla.

Đóquảlàcúsốcgâychoángváng.VốnlàbiểutượngcủasựtăngtrưởngngoạnmụcởchâuÁ,HànQuốclúcđólànềnkinhtếlớnthứ11trênthếgiới,gấphailầnquymôkinhtếNga.HànQuốcpháttriểnthànhcôngtớimứcnướcnàykhôngcònbịcoilàquốcgiađangpháttriểnnữa-NgânhàngThếgiớiđãchínhthứcxếpHànQuôcvàohàngngũcácnướcpháttriển.Vàkhinhữngnhànghiêncứuthịtrườngbiếtrằngcóvấnđềxảyrathìtấtcảcácchỉsốđềuchothấy

kinhtếvẫntăngtrưởngnhanhvàbềnvững.NgânhàngTrungươngHànQuốcvẫncótrongtay25tỷđôladựtrữngoạihối-quáđủđểtựbảovệtrướclànsóngkhủnghoảng,ítnhấtlàchúngtôinghĩnhưvậy.

MặcdùkhôngbiếtsongchúngtôiđãsớmpháthiệnrarằngchínhphủHànQuốcđãthổiphồngkhoảndựtrữđó.ChínhphủHànQuốcđãbánhoặcchocácngânhàngthươngmạiHànQuốcvayphầnlớnsốtiềntrên,vàđếnlượtcácngânhàngnàylạisửdụngsốtiềnđóđểcứunhữngkhoảnnợxấu.Dođó,khiCharlieSiegman,mộttrongnhữngnhàkinhtếquốctếhàngđầucủachúngtôigọiđiệnchoThốngđốcNgânhàngTrungươngHànQuốcvàoLễTạơnvàhoi:"Taisaoongkhongxuatthemdưtrưngoaitera?"ViThongđoctralơi:"Chungtoikhongcòndựtrữnữa”.Vậylàkhoảndựtrữmàhọthôngbáođãđượcsửdụngrồi.

Cũngphảimấthàngtuầnđểtháogỡtìnhtrạnghỗnloạnđó.NhómcôngtácđặcbiệtcủaRubinđãlàmviệcgầnnhư24/24vàIMFđãhuyđộngđượcmộtgóihỗtrợtàichínhkhoảng55tỷđôla-mứccứutrợtàichínhkhẩncấplớnchưatừngcó.ThỏathuậnnàyđòihỏisựhợptáccủaKimDaeJung,vịTổngthốngmớiđắccửcủaHànQuốc-ngườiđãraquyếtđịnhquantrọngđầutiênlàcamkếtthựchiệncảicáchkinhtếngặtnghèo.Trongkhiđó,mộttrongnhữngtháchthứcđốivớiBộTàichínhvàFedlàlàmviệcvớimộtsốngânhànglớnnhấtthếgiớiđểthuyếtphụchọkhôngđòinợHànQuốc.Tấtcảnhữngsángkiếnđódiễnracùngmộtlúc,nênkhiđánhgiálại,Bobnóirằng:"ChúngtôiđãlậpmộtkỷlụclàđánhthứctấtcảnhữngvịBộtrưởngTàichínhvàThốngđốcngânhàngtrênthếgiớiđangsaygiấcnồng".

Luônluôncókhảnănggóicứutrợlớnnhưvậysẽtạoramộttiềnlệxấu:nhàđầutưsẽđổthêmtiềngấpbaonhiêulầnnữavàocácnềnkinhtếbấtổn,vìnghĩrằngnếunhữngnềnkinhtếnàygặpkhókhănlớn,IMFsẽrataygiúpđỡhọ?Ðólàkịchbảnmàngànhcôngnghiệpbảohiểmgọilà“rủirovềmặtđạođức"khibảođảmngườidânkhỏirủiro.Theolýthuyếtđó,mạnglướiansinhcàngtốtbaonhiêuthìngườidân,doanhnghiệphoặcchínhphủcàngcóthiênhướngthiếucẩntrọngbấynhiêu.

Tuyvậy,nếuđểHànQuốcrơivàokhủnghoảngsẽgâynênhệlụytồitệhơn,cólẽlàcựckỳtồitệ.KhủnghoảngởmộtquốcgiacóquymônhưHànQuốcchắcchắnsẽgâymấtổnđịnhthịtrườngtoàncầu.CácngânhànglớncủaNhậtBảnvàởnơikháccóthểsẽđổvỡ,tạothêmdưchấnchohệthống.NhữngnhàđầutưquáchoángvángsẽtìmcáchrútkhỏiÐôngÁ,rồiMỹLa-tinhvàcáckhuvựcmớinổikhác,khiếnnềnkinhtếthếgiớiđivàotrìtrệ.Tíndụngchắcchắnsẽđượcthắtchặthơnởcácnướcpháttriển.ÐólàchưakểtớirủiroquânsựmàHànQuốccó

thểphảiđốimặt.Dođó,cáchgiảiquyếtkhủnghoảngtrênkhôngthôiđãđủđưaBobRubinvàLarrySummersvàodanhsáchcácBộtrưởngTàichínhdanhtiếng.

ỞMỸ,mọiviệcvẫntiếntriểntốtđẹpvìInternetđãđisâuvàođờisốngcủaconngười.Máytínhtronggiađìnhđangtrởnênthiếtyếugiốngnhưcácthiếtbịkhácnhưđiệnthoại,tủlạnhvàvôtuyến.Ðólàphươngtiệnđểcậpnhậttintức:mùahènăm1997,hàngtriệungườiđãlênmạngđểxemnhữngbứcảnhgâysửngsốtdoPathfinder,tàuvũtrụkhôngngườiláiđầutiêncủaMỹđápxuốngSaoHỏasauhaimươinăm,gửivềTráiĐất.Máytínhcũnglàphươngtiệnmuasắm:năm1998chứngkiếnsựxuấthiệnồạtcủa"thươngmạiđiệntử”,ngườingườiđổxôvàocáctrangwebnhưAmazon,eToysvàeBay,đặcbiệttrongmùalễhội.

NhưngcuộckhủnghoảngchâuÁvẫnchưachấmdứt.ViễncảnhuámmàchúngtađãhìnhdungtrongcuộckhủnghoảngtạiHànQuốcngàycàngcónguycơtrởthànhsựthựctrongtámthángsau:vàothángTámnăm1998,Ngarơivàokhủnghoảngnợđôlatrầmtrọng.

CũnggiốngnhưkhủnghoảngchâuÁ,khủnghoảngởNgabắtnguồntừhiệuứngnguyhiểmcủađầutưquámứctừnướcngoàicộngvớiquảnlýthiếutráchnhiệmởtrongnước.Nhântốcộnghưởngchínhlàsựsụtgiảmcủagiádầuxuốngchỉcòn11đôla/thùng–mứcthấpnhấttrong25nămqua,vìtácđộngcủakhủnghoảngtàichínhđãlàmgiảmnhucầuvềdầutrênthếgiới.VìdầulànguồnxuấtkhẩuchínhcủaNga,nênsụtgiảmgiádầukhiếnKremlingặpphảikhókhănlớn:bỗngnhiênNgamấtkhảnăngtrảlãicáckhoảnnợ.

LầncuốitôitớithămNgalàbảynămtrướcđó,ngaytrướckhiLiênXôtanrã.Tôivẫnnhớnhưinnhữnghyvọngtrànđầycủacácnhàcảicáchvàcảnhđìuhiuvắngvẻtrênđườngphố.Tìnhhìnhhiệnnaycóthểcòntồitệhơn.Vớikhoảngtrốngmànềnkinhtếkếhoạchhóatậptrungbỏlại,cácnhàkinhtếcủachínhquyềnBorisYeltsinđãcốgắngxâydựngmộtthịtrườngđángtincậyvềthựcphẩm,quầnáovànhữngnhuyếuphẩmkhácchongườidân,songđànhbótay.Cáchộgiađìnhvàdoanhnghiệpbungrangoàiđểkiếmsống.Kếtquảlàchínhphủkhôngthểthuthuếđểnuôibộmáyhayđểtrảnợ.Nhữngnhânvậtđầusỏchínhtrịđãnhanhchóngthâutómphầnlớntàinguyênvàcủacảicủađấtnước,vàlạmphátvượtngoàitầmkiểmsoát,đẩyhàngchụctriệungườiNgavàocảnhbầncùngvớiđồngthunhậpítỏi.Đángchúý,chínhphủđãkhôngthiếtlậphoặcthậmchílàkhônghiểuđượcnhucầucầncóquyềnsởhữuvàchếđộphápquyền.

Khikhủnghoảngnổra,IMFlạiđứngracứutrợtàichính-vàothángBảy,quỹnàythôngbáomộtkhoảncứutrợtrọngóitrịgiá23tỷđôla.NhưngngaykhiNganhậnkhoảncứutrợđợtđầu,QuốchộinướcnàyđãkhẳngđịnhkhôngcóýđịnhchấpnhậncácđiềukiệnmàIMFđưaranhưnângcaoquảnlýtàichínhvàcảicáchkinhtế.TháiđộtháchthứcđóđãđưaIMFđếnkếtluậnrằngviệctiếptụccungcấpcứutrợkhẩncấpsẽchỉlàmchotìnhhìnhtồitệhơn:làmchậmlại,thậmchílàlàmtồitệhơncuộckhủnghoảngtấtyếuxảyra.ÐếngiữathángTám,NgânhàngTrungươngNgađãtiêuhơnmộtnửadựtrữngoạitệ.Nhữngnỗlựcngoạigiaocuốicùngcũngthấtbạivàvàongày26thángTám,NgânhàngTrungươngđãbuộcphảingừnghậuthuẫnchođồngrúp.Tỷgiáhốiđoáigiảm38%chỉtrongmộtđêm.GóicứutrợcủaIMFbịrútlại.

Sựvỡnợ,khixảyra,đãgâyhoảngloạnchocácnhàđầutưvàngânhàngtrướcđóđãđổtiềnvàoNgabấtchấpnhữngrủirohiệnhữu.NhiềunhàđầutưđãđổtiềnvàovìtinrằngphươngTâysẽrataycứugiúpsiêucườngđangsụpđổnày-hayítnhất,ngườitatinrằngnướcNga"cóquánhiềuvũkhíhạtnhân,nênkhôngthểđổvỡ".Nhữngnhàđầutưnàyđãđặttiềnnhầmcửa.MỹvàđồngminhđãhợptácmộtcáchâmthầmvàhiệuquảđểgiúpchínhquyềnYeltsinbảovệantoànkhođầuđạnhạtnhân;hóaranướcNgagiỏikiểmsoátkhovũkhíhơnlàđiềuhànhkinhtế.Dođó,saunhữngtínhtoánkỹlưỡng,TổngthốngClintonvàcácnhàlãnhđạokhácđãnhậnđịnhrằngviệcIMFrútgóicứutrợsẽkhônglàmtăngnguycơhạtnhânvànhấttrívớiquyếtđịnhcủaIMF.Tấtcảchúngtađềunínthởchờđợi.

Tấtnhiên,dưchấntừcuộckhủnghoàngnợcủaNgađãảnhhưởngtớiPhốWallnhiềuhơnlàkhủnghoàngchâuÁ.ChỉtínhriêngtrongbốnngàygiaodịchcuốithángTám,chỉsốDowJonesđãmấthơn1.000điểm,tươngđương12%giátrị.ThịtrườngtráiphiếuphảnứngquyếtliệthơnkhicácnhàđầutưồạtchuyểnsangtráiphiếucủaFed.Cácngânhàngcũnghủycáckhoảnchovaymớivàtănglãisuấtđốivớicáckhoảnvaythươngmại.

Núpsautấtcảnhữngbiểuhiệnkhôngchắcchắnlàmốilongạingàycàngtăngrằngsaubảynămtăngtrưởngngoạnmục,sựthịnhvượngcủakinhtếMỹđangđitớihồikết.Hóaramốiengạiđólàquásớm.KhichúngtagiảiquyếtđượchậuquảtừcuộckhủnghoảngtạiNga,tăngtrưởngsẽtiếptụcthêmhainămnữa,chođếncuốinăm2000,khiđóchukỳkinhtếchấmdứt.Nhưngtôiđãcóthểnhậnbiếtnhữngnguycơđóvàthấycầnphảixửlýchúng.

Ðầu thángChín, tôi cóbuổinói chuyệnđã lênkếhoạch từ lâuvới cáchọcgiảkinh tếởtrườngĐạihọcCalifornia,Berkeley.Tôiđãdựđịnhsẽnóivềcôngnghệvànềnkinhtế,như

năngsuất,sángtạo,vòngtuầnhoànthuậnvànhữngđiềutươngtựnhưvậy.Nhưngkhingàyđótớigần,tôiquyếtđịnhkhôngthểchỉquantâmđếnkinhtếnộiđịa.ĐókhôngphảilàvìnhữnggìvừamớidiễnratạiNga.VấnđềcủaMỹkhôngphảilàvìkinhtếMỹmấtđộnglực.Màđóchínhlànhữngmấtcânđốidocáchmạngcôngnghệvàcácthịtrườngtoàncầuhóanhanhchóngđangtạosứcépchothịtrườngtàichínhthếgiới.

Trongbàiphátbiểu,tôiđãnhấnmạnhtácđộngtừnhữngbấtổntrênthếgiới.Tôinói:“Đếnnay, tácđộngtrênchỉ làgiữgiáhànghóathấpvà làmgiảmnhucầuđốivớihànghóaMỹ”.Nhưngtôicảnhbáokhisựtrụctrặcởbênngoàicàngtăng,dộitrởlạithịtrườngtàichínhcủachúngta,đếnlúcđó,tácđộngsẽcàngmạnhmẽ.Thựctếđókhiếntriểnvọngkinhtếthêmảmđạm.

Tôiđãnói:“ThậtlàmộtđiềukỳdiệukhiMỹcóthểvẫnlàmộtốcđảothịnhvượngkhôngbịtácđộngbởisứcépngàycàngtăngmàthếgiớibênngoàiđangphảigánhchịu”.Chúngtasẽkhôngbaogiờđượchưởnglợiíchđầyđủcủacuộccáchmạngcôngnghệnếuphầncònlạicủathếgiớikhôngđượcchiasẻsựthịnhvượng.Mứcsốngcủamỗiquốcgiamàchúngtacóquanhệhợptácvàkinhdoanhlàvấnđềcầnquantâm.Đốivớinhiềuthínhgiả-nhữngngườiđượchưởnglợitừcuộccáchmạngcôngnghệ,đócóthểlàđiềuđángquantâm.

Tôikhôngnghĩrằngnhậnxétvề“ốcđảothịnhvượng"củatôicóbấtcứtácđộngmạnhnào.Nhưngýtưởngđóđãcóảnhhưởnglâudài.Tôikhôngnóivềsáuthánghaymộtnămtrời.ChủnghĩabiệtlậpcủaMỹđãănsâubámrễtớimứcngườitakhôngthểdễdàngbỏđiđược.LuôncógiảthiếtrằngnướcMỹtốtđẹphơnnênchúngtakhôngcầnđếnthếgiới.

TôinóivớicửtọaởBerkeleyrằngcuộckhủnghoảngởNgađãdẫnđếnnhữngthayđổilớntrongtưduycủaFed.Chúngtađãquátậptrungvàolạmpháttrongnướcmàquênđinhữngdấuhiệucảnhbáokhảnăngsụpđổcủahệthốngtàichínhtoàncầu.Đóchínhlàmộtphầnnộidungcủabàiphátbiểuđượcbáochíđưatin:ỞPhốWall,ngườitađọctovàrõràngthôngđiệpcủatôirằngFOMCdựđịnhgiảmlãisuất.

Đốivớitôi,nguycơcủamộtcuộcsuythoáitoàncầudườngnhưngàycàngrõnét.VàtôibiếtrằngFedkhôngcókhảnăngđơnphươngchốngchọivớisuythoái.Áplựctàichínhmàchúngtaphảigiảiquyếtcóquymôtoàncầunênnỗlựckiềmchếchúngcũngphảicóquymôtoàncầu.BobRubincũngchiasẻquanđiểmnày.Đằngsauhậutrường,ôngtavàtôibắtđầuliênhệvớicácbộtrưởngtàichínhvàthốngđốcngânhàngtrungươngcácnướcG7đểcùngphốihợp

chínhsáchđốiphó.Chúngtôithảoluận,khôngđaotobúalớnnhưngcấpthiết,rằngcầntăngtínhthanhkhoảnvàgiảmlãisuấtởcácnướcpháttriển.

Mộtsốđồngnghiệp tỏ ra rấtkhó thuyếtphục.Nhưngcuối cùng,khi thị trườngchâuÂuđóngcửavàongày14/9,G7đãđưaramộttuyênbốrấtcẩntrọng:“Cânbằngnguycơcủanềnkinhtếthếgiớiđangchuyểndịch".RồituyênbốnàyđivàomôtảchitiếtchínhsáchcủaG7sẽthayđổinhưthếnào,từtậptrungđấutranhchốnglạmphátsangvừachốnglạmphátvừathúcđẩytăngtrưởng.NhưRubinđãtuyênbốrấthùnghồntronghồikýcủaông,rõràngnhưtuyênbốcủaG7,nhữnglờinàyđánhdấusựthayđổilớncủabứctranhtàichínhtoàncầu:“Mỗicuộcchiếntranhđềucóvũkhícủanó.Khibạnphảiđươngđầuvớithịtrườngtàichínhbấpbênhvàcácnhàđầutưbồnchồnlolắng,thìsựtinhtếcủamộtbảnthôngcáo,đươcchắpbútmộtcáchkỹlưỡngvàđượcnhữngnhàchứctráchtàichínhhàngđầucủabảyquốcgiacôngnghiệplớnnhấtthếgiớikýthôngqua,cóthểtạonênsựthayđổiquantrọng".

Banđầu,nhữngtuyênbốtrênkhông làmgiảmtâmlýảmđạmđangbaotrùm.Brazil trởthànhnạnnhânmớnhấtcủacuộckhủnghoảng.RubinvàSummersđãdànhhầuhếtthờigiantrongthángChínđểbànvớiIMFvềkếhoạchcứutrợ.Trongkhiđó,BlllMcDonough,ChủtịchFedNewYork,đãphảiđốimặtvớitháchthức:sựđổvỡcủamộttrongnhữngquỹđầutưrủirolớnvàthànhcôngnhấtcủaNewYork,QuỹQuảnlýVốnDàihạn(LTCM).

ĐenHollywoodcolecungkhongthenghıramotkichbanbithamhơnvemotcontautaichínhbịtrậtbánh.Mặcdùcócáitênchánngắt,LTCMrấttựhàovìhoạtđộngcóuytínlớnvàhìnhảnhnổibậtởGreenwich,tiểubangConnecticut,đemlạichocáckháchhànggiàucócủaquỹnàymứclợinhuậnngoạnmụclà125tỷđôla.TrongsốnhữngthànhviênchínhcóhainhàkinhtếđãđoạtgiảiNobellàMyronScholesvàRobertMerton,môhìnhtoánkinhtếsiêuhạngcủahọlàbộmáykiếmtiềncủacôngty.LTCMtậptrungvàocáchợpđồngchứngkhoánbéobởnhưngmạohiểmtạiMỹ,NhậtBảnvàtráiphiếuChâuÂu,sửdụngkhoảnvay120tỷđôlatừngânhàngđểbảođảmchocáchoạtđộngđầutư.Côngtycòncókhoảng1.250tỷđôlatíndụngtàichính-cáchợpđồngbênngoàichỉphảnánhphầnnàobảncânđốithuchicủacôngtynày.Trongđómộtsốlàđầucơ,mộtsốđượcvậnhànhđểbảođảmđầutưcủaLTCMtruớcbấtkỷrủironàocóthểxảyra.(Ngaycảsaukhimọichuyệnđãkếtthúc,ngườitavẫnkhôngbiếtchắcchắnmứcbảođảmcủaLTCMđốivớicácrủiro.Mứcướctínhcaonhấtchothấycôngtynàyđãđầutưkhoảnghơn35đôlachomỗiđồngđôlacôngtysởhữuthực).

CuộckhủnghoảngnợởNgahóaralạilànúibănglàmchìmcontàutàichínhTitanic.Diễn

biếncủacuộckhủnghoảngđóđãbópméothitrườngtheocáchmàcácnhàkinhtếđoạtgiảiNobelkhôngbaogiờcóthểhìnhdungrađược.VậnmaycủaLTCMđãđảochiềunhanhtớimứcnhữngvanantoàntinhxảocủanókhôngbaogiờcócơhộipháthuytácdụng.Cácnhàsánglậpracôngtychoángvángkhithấygần5tỷđôlavốnmàhọđãtiếtkiệmbiếnmấtgầnnhưchỉtrongmộtđêm.

ChinhánhFedởNewYork-vớinhiệmvụgiúpduytrìổnđịnhcủathịtrườngPhốWall-đãtheosátdiễnbiếnsụpđổcủaLTCM.Thôngthường,mộtdoanhnghiệpmắcphảisailầmlớnsẽbịđểmặcchotựphásản.Nhưngthịtrườngđãquákinhhoàngvàvượtrangoàitầmkiểmsoát,nênBillMcDonoughlongạirằngnếucôngtyvớiquymônhưLTCMbuộcphảibánphágiátàisản, chắc chắn thị trường sẽ sụt giảm.Điềuđó sẽ châmngòi chomột chuỗiphảnứngdâychuyềnkhiếncáccôngtykhácphásản.Dođó,khiônggọiđiệnthoạiđểthôngbáoquyếtđịnhcanthiệp,tôituykhônghàilòngvớiýtưởngđósongcũngkhôngthểkhôngnhấttrí.

CâuchuyệnvềcáchôngdàndựngviệccứutrợLTCMvớicácchủnợđượckểđikểlạinhiềulầnđếnnỗinóđãtrởthànhmộtphầnlịchsửcủaPhốWall.Ôngđãnhómhọpcácquanchứccaocấpcủamườisáungânhàngvàquỹđầutưquyềnlựcnhấtthếgiớitrongmộtcănphòng;gợiýrằngnếuhọthựcsựhiểuđầyđủnhữngmấtmátmàhọsẽphảiđốimặttrongcơnbãobántàisảncủaLTCM,thìhọcầnhànhđộngngay,vàrờikhỏicănphòng.Sauvàingàythươngthuyếtcăngthẳng,cácquanchứcngânhàngđãđiđếnquyếtđịnhbơmthêmchoLTCM3,5tỷđôla.Sốtiềnđóđủđểmuacôngtyvàothờiđiểmcôngtycầngiảithểmộtcáchcótrậttự.

Mặcdùkhôngtốnmộtxutiềnđóngthuếnàocủadân(chỉtrừvàiphầnbánhmìsandwichvàcà-phê),nhưngsựcanthiệptrêncủaFedđãkhiếnnhữngngườitheochủnghĩadântúyphiềnlòng.“Đánhgiámộtquỹđầutưlàquálớnnênkhôngthểbịphásản,FedNewYorkđãgiúpcứutrợtàichính”làdòngtítồnàochạytrêntrangnhấtcủatờThờibáoNewYork.Vàingàysau,ngày1thángMười,McDonoughvàtôiđượctriệutậptớiỦybanNgânhàngHạviệnđểlýgiảitạisaotờUSATodaymôtả:“mộtcôngtytưnhâncủacácnhàtriệuphúđượccứunhờmộtkếhoạchđượcmộttổchứcchínhphủliênbanglàmtrunggianvàủnghộ”.Chỉtríchđếntừcảhaiđảng.NghịsỹMichaelCastle,thànhviênĐảngCộnghòaởDelaware,nửađùanửathậtnóirằngquỹgópvốnvàkhoảnđầutưbấtđộngsảncủaônghoạtđộngkhônghiệuquả,nhưng“chẳngaigiúptôicả”.NghịsỹBruceVento,đảngviênĐảngDânchủởMinnesotaphànnànrằng:chúngtađangbảovệngườigiàutrướcnhữngtácđộngtànkhốccủacáclựclượngthịtrườngnhưnglạiđểnhữngngườithấpcổbéhọngrơivàonghèokhổ.Ôngnói:“Dườngnhưđangtồntạihailuậtlệ,mộtởPhốMainvàmộtởPhốWall”.

NhưngnóivớicácngânhàngcóliênquanđếnLTCMrằnghọcóthểtựbảovệđồngtiềncủamìnhnếuhọ tạođiềukiện choviệc thanh toánnợcó trật tự củaquỹ chính làđãgiúp choLTCM.Bằngcáchđốidiệnvớithựctếkhắcnghiệtvàhànhđộngvìlợiíchcủahọ,họcóthểbảotoànđượcrấtnhiềutiềnchohọ,vàtôingờlà,chocảhàngtriệungườikhácởcảPhốMainvàPhốWall.

Tôiluôntheosátnhữngdấuhiệubấtổncủathếgiớitàichínhvớimốiquanngạingàycànglớnvềkhảnăngnhữngbấtổntrênsẽđedọanềnkinhtế.Trongmộtbuổiphátbiểuvàongày7thángMười,khitráiphiếukhobạccóthờihạn30nămđạtmứclãisuấtthấpnhấttrong30nămqua,tôiđãkhôngsửdụngbàiphátbiểuđãđượcchuẩnbịtrướcmànóivớicáccửtọalàcácnhàkinhtếrằng:“TôiđãtheodõithịtrườngMỹtrongnămmươinămquavàtôichưabaogiờchứngkiếnđiềutươngtựnhưvậy”.Đặcbiệt,tôinóirằngcácnhàđầutưởthịtrườngtráiphiếuđanghànhđộng thiếu lý tính–họđangnânggiánhững tráiphiếukhobácmớipháthànhvà có tính thanhkhoản caonhất, dù rằngnhững tráiphiếuđượcpháthành trướcđókhônglâunhưngíttínhthanhkhoảnhơnlạicócùngmứcđộantoàn.Tôilưuýrằngđổxôchạytheotínhthanhkhoảnlàđiềuchưatừngthấyvàđiềuđókhôngphảnánhsựphântíchmàlàsựhỗnloạn.“Đơngiảnlàhọđangkêulên:Tôimuốnrútra.Tôikhôngmuốnbiếtliệumộtkhoảnđầutưcómạohiểmhaykhông.Tôikhôngthểchịuđượcnỗiđaunày.Tôichỉmuốnrútthôi”.Cácnhàkinhtếhiểuchínhxácđiềutôimuốnnói.Sựhỗnloạntrênthịtrườnggiốngnhưkhíni-tơhóalỏng–cóthểnhanhchóngtạorasựđóngbăngmangtínhpháhủy.Trênthựctế,nhữngnghiêncứucủaFedcũngchỉrarằngcácngânhàngngàycànglưỡnglựkhichovay.

FOMCđãhạlãisuấtmàhoàntoànkhôngcầnbàncãi.Chúngtôiđãhạlãisuấtbalầnliêntiếptừ29thángChínđến17thángMườimột.CácngânhàngtrungươngchâuÂuvàchâuÁ,tôntrọngcáccamkếtcủaG7cũnghạlãisuất.Dầndần,nhưchúngtôihyvọng,phươngthuốcđãpháthuy tácdụng.Các thị trườngtrên thếgiớibìnhổn trở lạivàmộtnămrưỡisaukhủnghoảngchâuÁ,BobRubincuốicùngđãcóđượcmộtkỳnghỉtrọnvẹnvớigiađình.

CáchphảnứngcủaFedđốivớicuộckhủnghoảngởNgađãphảnánhmộtbướcvượtrakhỏinhữnggiáotrìnhhoạchđịnhchínhsáchthườngthấy.Thayvìtậptrungtấtcảnănglượngđểcóđượcdựđoánchínhxácnhấtvàrồiđặtcượcvàođóthìchúngtôilạixâydựngchínhsáchứngphódựatrênmộtloạtcáckịchbảncóthểxảyra.KhiNgalâmvàokhủnghoảng,cácmôhìnhtoáncủaFedchothấyrằngcónhiềukhảnăngkinhtếMỹsẽtiếptụctăngtrưởngởmứclànhmạnhbấtchấpnhữngvấnđềởnướcNgavàFedkhôngcầnhànhđộng.Tuyvậy,chúngtôiđã

quyếtđịnhgiảmlãisuấtcùnglúcđóvìmộtnguycơdùnhỏnhưngcóthậtlàcuộckhủnghoảngcóthểtácđộngtiêucựctớithịtrườngtàichínhtoàncầu,đủđểgâyảnhhưởngbấtlợichoMỹ.Đólàmộtsựthỏahiệpmớiđốivớichúngtôi:chúngtôiđánhgiánhữngsựkiệndùítcókhảnăngxảyrasongtiềmtàngnguycơtànphálớnsẽđedọasựthịnhvượngkinhtếhơnlàlạmphátcaodonhữngđồngtiềnkiếmđượcquádễdàng.TôingờrằngcóthểđãcónhiềuquyếtđịnhkiểunhưvậytronglịchsửFed,nhưngquátrìnhraquyếtđịnhthườngkhôngcóhệthốnghoặckhôngrõràng.

Phântíchlợihạimộtcáchcóhệthốngtheocáchnàydầndầnchiphốiphươngpháphoạchđịnhchínhsáchcủachúngtôi.Tôiủnghộviệclàmtrênvìnóđãkháiquáthóanhiềuquyếtđịnhtrongngắnhạnmàchúngtôiđãđưaratrongquákhứ.Điềunàychophépchúngtôivượtkhỏinhữngmôhình toánkinh tếđểcânnhắcgiả thiết rộnghơnvềcách thức thếgiớivậnđộng,dùrằngkémchínhxáchơnvềmặttoánhọc.Quantrọngkhôngkém,nócũngmởracánhcửadẫnđếnnhữngbàihọclịchsử:chẳnghạnnhư,bằngcáchchophépchúngtôitìmracáchthứcngànhđườngsắtpháttriểntrongnhữngnăm1870,chúngtôisẽcóđầumốiđểhiểuhơnhànhvitrênthịtrườngthờikỳInternet.

Mộtsốnhàkinhtếvẫnthườnglậpluậnrằngphươngphápxâydựngchínhsáchnhưvậylàquátùytiện–quáphứctạp,cóvẻtùyývàkhólýgiải.HọmuốnFedápđặtlãisuấttheochuẩnmựcvàquyđịnhchínhthức.Chúngtanênquảnlýnềnkinhtếtheocáchđó,chẳnghạn,nhằmđạtđượcmứcviệc làmtốiưu,hoặc“nhắmvào”mộttỷ lệ lạmphátnhấtđịnh.Tôichorằngchínhsáchhợplýnhưvậychỉcóthểđạtđượcvớisựgiúpsứccủacơchếphântíchnghiêmngặtnhất.Nhưngchúngtavẫnthườngchỉgặpnhữngconsốkhôngđầyđủvàsailệch,nỗilosợmangtínhconngườivàsựthiếurõràngvềluậtpháp.Vìmôhìnhtoánkinhtếngàycàngtrởnêntinhtế,nókhôngcòntùythuộcvàonhiệmvụkêđơnchínhsáchnữa.Nềnkinhtếthếgiớiđãtrởnênquáphứctạpvàgắnbóhữucơvớinhau.Quátrìnhhoạchđịnhchínhsáchcủachúngtacầnphảitiếntriểnđểứngphóvớisựphứctạpấy.

TÔI CHO LÀ có lẽ chúng ta đã phỏng đoán năm cuối của thiên niên kỷ sẽ là năm tăngtrưởngmạnhnhất,gâychoángvángnhất.SựhânhoanđãlanrộngtrênkhắpthịtrườngMỹnăm1999,mộtphầnvìkhủnghoảngĐôngÁđãkhôngảnhhưởngtớichúngta.Logiccủalậpluậnđósẽlà:nếuchúngtavượtquakhủnghoảngthìtươnglaisẽxánlạnmãimãi.

Lýdokhiếnniềmlạcquannàyngàycànglanrộnglàvìnócócơsởthựctế.Nhờcósángtạocôngnghệ,tiêudùngmạnhmẽvàcácnhântốkhácnữa,nềnkinhtếđãtăngtrưởngmạnh.Tuyvậy,mặcdùcơhộilàcóthực,thìmứcđộlạcquanlạikhôngtưởng.Bạnkhôngthểmởmộtbàibáohoặcđọcmộttạpchímàkhôngthấynhữngmẩuchuyệnvềnhữngnhânvậtgiàukếchxùtronglĩnhvựccôngnghệcao.NgườiđứngđầumộtcôngtytưvấnlớntừnglàchủđềcủanhữngtítbáokhiôngthôiviệcđểrangoàithànhlậpCôngtyWebvan,mộtcôngtychuyêncungcấphànghóatạpphẩmquamạng.Côngtyđãhuyđộngđược375triệuđôlatừdânchúng.MộtsốngườihâmmộthờitrangLondonmàtôichưahềnghetêntuổiđãthànhlậpcáigọilàBoo.com,mộttrangwebhuyđộngđược135triệuđôlavớikếhoạchtrởthànhnhàcungcấphàngđầuthếgiớivềquầnáothểthaothờitrang.DườngnhưrấtnhiềungườiđangthuđượclợinhuậntừInternet.Fed,nơingườitabịhạnchếbởiquytắcmâuthuẫnlợiíchđểngănchặnđầucơtàichính,cólẽlàmộttrongsốítcácđịađiểmởMỹmàbạncóthểđithangmáymàkhôngphảinghengườitabàynhaunhữngmánhlớivềchứngkhoán.(Cũnggiốngnhưmộtloạtcáccôngtytrênmạngđượcthànhlập,WebvanvàBoo.comđãđồngloạtpháttriểnnởrộtrongnăm2000và2001).

SựtăngtrưởngcủaInternettrởthànhmộtphầncủacácbảntintruyềnhình,khôngchỉtrênsóngtruyềnhình(tôiluônlàkhángiảtrungthànhvìAndrea)màcònởkênhCNBCvànhữngkênhtruyềnhìnhcápkháccungcấpđủloạithôngtinchocácnhàkinhdoanhvàcácnhàđầutư.ỞchươngtrìnhSuperBowlSunday2000,mộtnửađoạnquảngcáodài30giâyđượcbáncho17côngtyInternetmớithànhlậpvớigiá2,2triệuđôlamỗicôngty–nhữngconvậthàihướccủaPets.ComxuấthiệnđồngthờivớiClydesdalesvàDorothycủaBudweisertừđoạnphimPhùthủyxứOz.

Trongnềnvănhóapop,tôiđãđượcđemralàmtròđùacùngvớinhữngconrốihàihước.CNBCđãsángtạoramộtmẹoquảngcáogọilà“chỉsốcặptáp”,theođómáyquaysẽtheotôiđếncácbuổihọpsángcủaFOMCkhitôiđếnFed.Lýthuyếtđóchorằng,nếucặpcủatôitrôngmỏngthìcónghĩalàtôikhôngphảivướngbậnsuynghĩđiềugìvànềnkinhtếđangvậnhànhtốt.Nhưngnếucặpcủatôiđầygiấytờ,cónghĩalàtôiđãphảichongđènthứcđêmvàkhảnăngtănglãisuấtđangđếngần.(Xingiảithíchrõ,“chỉsốcặptáp”khônghềchínhxác.Cặpcủatôidàyhaykhônglàtùythuộcvàoviệctôicóchobữatrưavàođóhaykhông).

Mọingườicóthểchặntôilạitrênđườngvàcảmơntôivìchươngtrình401(k);tôisẽđáplạirấtlịchsự,dùphảithừanhậnlàđôikhitôichỉmuốnnói:“Thưabà,tôichẳngliênquangìđếnchươngtrình401(k)củabàcả”.Quảlàkhôngthoảimáikhiđượckhenngợivềđiềumàbạn

khônglàm.ĐếnlượtAndrea–đôikhicảmthấyvừabựcmình,vừabuồncười–đãgiữmộtcáihộptrongđóđầynhững“biệthiệuGreenspan”–nhữngbứchoạthọa,bưuthiếpvàmẩubáorấtkỳlạ,đấylàchưanóiđếnáothunAlanGreenspanvàthậmchícảbúpbênữa.

Tấtnhiênlàlẽratôiđãcóthểtránhkhỏinhữngđiềuđó–hẳnlàsẽdễdàngtránhmáyquay,vídụbằngcáchláixevàogaragecủaFed.Nhưngtôithườngcóthóiquenđibộquanhữngdãynhà tớivănphòng,vàmộtkhihọbắtđầucôngviệc theodõi “chỉsốcặp táp” thì tôichẳngmuốntạoấntượngrằngtôiđanggiấugiếm.Ngoàira,khôngnênkhókhăn–Tạisaolạiphảilàngườidậptắtniềmvuicủangườikhác?

Tuynhiên,“chỉsốcặptáp”khôngphảilàcáchtốtđểchuyểntảichínhsáchtiềntệ.Thôngthường,ýtưởngchúngtacầngiớithiệurấttinhtếvàcầnđượcsuynghĩthấuđáo, làmchochúngdễđượcchấpnhậnhơn.Nếunhữnglờituyênbốlàcáchduynhấtchúngtôiliênhệvớibáochíthìtôiđãrấtquanngại.NhưngFedcórấtnhiềucáchđưatinbáochíchuyênnghiệp.mặcdùtôithườngcóthóiquentránhcácbuổiphỏngvấnghiâm,nhưngtôi lạithườngmởrộngcửachocácnhàbáonghiêmtúc.Khimộtaiđógọiđiệnthoạiđểhỏivềmộtvấnđềquantrọng,tôithườngdànhthờigianđểgặpgỡvànóivềýtưởngđó.(Andreanhanhchóngrútrakết luận là thóiquenấycó lợiđốivớicácnhàbáogiấyhơn làcácnhàbáohình,nhưngtôikhôngthểthayđổi).

Trong bối cảnh hỗn loạn đó, thực sự vẫn còn nhiều việc phải làm. Vàomùa thu, LarrySummersvàtôiphảigiảiquyếtmâuthuẫnlớngiữaBộTàichínhvàFed.NguyênnhânchâmngòichomâuthuẫnnàylàviệcQuốchộiyêucầuđánhgiálạicácluậtquảnlýngànhtàichínhcủaMỹ-ngânhàng,côngtybảohiểm,quỹđầutư,côngtybấtđộngsản…Trongquátrìnhhìnhthànhnhiềunăm,ĐạoluậtHiệnđạihóadịchvụtàichínhđãthaythếĐạoluậtGlass-Steagall–luậtthờikỳsuythoáihạnchếkhảnăngcủangânhàng,cáccôngtyđầutưvàcôngtybảohiểmthâmnhậpvàothịtrườngcủanhau.Cácngânhàngvàcáccôngtykhácđềuhồhởimuốnđadạnghóa–chẳnghạn,họmuốncóthểcungcấpchokháchhàngdịchvụtàichínhtrọngói.Họlậpluậnrằnghọđangmấtdầnưuthếtrướccácđốithủcạnhtranhnướcngoài,đặcbiệtlàcác“ngânhàngtầmcỡtoàncầu”củachâuÂuvàNhậtBảnđượcphéphoạtđộngmàkhôngchịubấtkỳhạnchếnào.Tôinhấttrírằngtựdohóacácthịtrườngđódiễnraquáchậm.BộTàichínhthôngquaVănphòngKiểmsoátTiềntệchịutráchnhiệmgiámsáttấtcảcácngânhàngtrongnước.FedgiámsátcáccôngtycóngânhàngvàcácthểchếnhànướcchịusựđiềutiếtcủaFed.BảndựluậtcảicáchdoThượngviệnthôngquacónộidungtraotráchnhiệmchoFed,trongkhiHạviệnlạitraoquyềnchoBộTàichính.Saunhiềunỗlựcliêntục,Quốchộivẫnkhôngthể

điềuhòahaibảndựluật,dođóquyếtđịnhđểchohaibộtựgiảiquyếtvớihạnchótlàngày14thángMười.ĐạidiệncủaFedvàBộTàichínhphảingồiđàmphánvớinhau.

Cuộcđàmphánđókhônghẳnlà“cuộcđấusúng”nhưngcónhiềubấtđồng.NhânviênBộTàichínhvàVănphòngKiểmsoátchorằngtấtcảcácquyềnđiềutiếtthuộcvềhọ.Fedlạinghĩquyềnthuộcvềmình.Saunhiềungàyđêm,họđãgiảiquyếtđượcmộtvàivấnđề,nhưngđếnngày14thángMườilạirơivàobếtắc–họcótrongtaydanhsáchmộtloạtnhữngbấtđồng.Tôichorằngcăngthẳngđãlênđếnđỉnhđiểm.

Tronglúcđó,Larryvàtôicóbữaănsánghàngtuầnvàongày14thángMười.Chúngtôinhìnnhauvànói:“Chúngtaphảigiảiquyếtvấnđềnày”.Chiềuhômđó,tôiđếnvănphòngcủaôngvàchúngtôiđóngchặtcửalại.

Larryvàtôicókhánhiềuđiểmtươngđồng:chúngtôiđềuthíchtranhluậntừnguyêntắccơbảnvàtừthựctế.Tôirấttiếclàđãkhôngghiâmlạinhữnggìđãnóivìđólàtrườnghợpkinhđiểnvềcáchthỏahiệplýtríđểđiđếnhoạchđịnhchínhsách.Chúngtôiđưaralậpluậntừngđiểmmột.Thỉnhthoảng,tôilạithốtlên:“Lậpluậncủaôngcóvẻhợplýhơncủatôi”vàBộTàichínhsẽthựchiệnđiểmđó.Ởnhữngvấnđềkhác,LarrysẽchấpthuậnlậpluậncủaFed.Saukhoảngmộtđếnhaitiếng,chúngtôiđãphânchiaxongmiếngbánh.BộTàichínhvàFedđãđitớimộtdựluậtthốngnhấtvàtrìnhlênQuốchộitrongngàyhômđóvàđượcQuốchộithôngqua.CácnhàsửhọcđãcoiĐạoluậtHiệnđạihóadịchvụtàichínhlàcộtmốcquantrọngtrongphápluậtkinhdoanh,vàtôisẽluônghinhớgiâyphútthầmlặngkhôngđượccangợinàycủaquátrìnhhoạchđịnhchínhsáchmàlẽranêncómộtbàihátnhỏđểtụngca.

Sựtăngtrưởngcuốicùngđãđạttớiđỉnhđiểmvàonămđó,vớichỉsốchứngkhoánNASDAQcuốithángMườihaiđãtănggầngấpđốitrongmườihaitháng(ChỉsốDowtăng20%).Phầnlớnnhữngngườiđầutưvàochứngkhoánđềurấtlạcquanvàhọcócơsởchosựlạcquanđó.

ThựctếấyđặtFedtrướcmộtbàitoánlýthú:

Làmsaođểphânbiệtrạchròigiữaphát triểnkinhtế lànhmạnhvànăngđộngvớibongbóngchứngkhoánđầucơđượcthúcđẩybởinhữngkhíacạnhkhôngđángkínhtrongbảnchấtcủaconngười?NhưtôiđãchỉratạiỦybanNgânhàngHạviện,câuhỏitrênđặcbiệtphứctạpvìcảhaikhíacạnhnàyđềucùngtồntại:“LờidiễngiảirằngchúngtađangtậnhưởngnăngsuấtlaođộngtăngcaocủanềnkinhtếMỹkhôngbảođảmrằnggiáchứngkhoánkhôngbịđộilên”.

MộtvídụấntượngđốivớitôilàcuộccạnhtranhhoànhtrángtrịgiáhàngtỷđôlagiữaQwest,GlobalCrossing,MCI,Level3vàcáccôngtyviễnthôngkhác.Cũnggiốngnhưcácdoanhnghiệpkinhdoanhđườngsắthồi thếkỷ19,họcạnh tranhđểmởrộng Internetbằngcáchđặt cáctuyếncápquangdàihàngnghìndặm.(Việcsosánhvớimạnglướiđườngsắtkhôngchỉmangtínhẩndụ-chẳnghạncôngtyQwestđãxâyhệthốngcápquangsửdụnghệthốngđườngsắtcũsẵncó).Chẳngcógìsaiđốivớiđiềuđó–nhucầuvềbăngthôngrộngđangtănglên–chỉtrừmộtđiềulàmỗiđốithủcạnhtranhmuốnđặtđủcápđểđápứng100%tổngcầutheoướctính.Dođó,khimộttuyếncápđượcxâydựngthìrõrànglàcácđốithủcạnhtranhsẽthấtbại,kéotheosựsụtgiảmgiátrịchứngkhoáncủahọvàhàngtỷđôlavốncủacáccổđộngsẽbốchơi.

Tôiđãsuynghĩrấtmônglungxemliệucóphảichúngtađangchứngkiếnbongbóngthịtrườngchứngkhoánhaykhông,vànếuđúngnhưvậythìcầngiảiquyếtnhưthếnào.Tôichorằngnếuthịtrườnggiảmgiá30%hoặc40%trongthờigianngắn,tôisẽkếtluậnrằngđúnglàbongbóngđangdiễnra.Nhưngđiềuđócũngchothấy:đểkhẳngđịnhrằngđólàbongbóng,tôiphảidựđoánchắcchắnrằngthịtrườngđangmất30%hay40%trongmộtthờigianngắn.Đóquảlàcôngviệcrấtkhókhăn.

Thậmchí,nếuFedkếtluậnrằngthịtrườngchứngkhoánđangrơivàotìnhtrạngbongbóngvàmuốnxìhơiquảbongbóngnày,chúngtôiphảilàmgì?Tôibănkhoăn.Chúngtôiđãcốgắngsongbất lực.Đầunăm1994, FOMCbắt đầu thắt chặt 3%điểm, kéodài đến tận cuối năm.Nhưng tôi không thể không nhận thấy rằng do thực hiện chính sách thắt chặt tiền tệ nênnhữngtiếnbộmớicủathịtrườngchứngkhoántừnăm1993đangmấtdần.Rồikhichúngtôichấmdứtchínhsáchthắtchặtvàotháng2/1995,giáchứngkhoánđãtăngtrởlại.Chúngtôithắtchặtlầnnữavàonăm1997vàrồichỉchứngkiếngiáchứngkhoántăngtrởlạisaukhilệnhápđặtđượcdỡbỏ.Trênthựctế,dườngnhưchúngtôiđangtheochiềuhướngtănggiávềdàihạn.NếuchínhsáchthắtchặtcủaFedkhôngthểlàmgiảmgiáchứngkhoánbằngcáchlàmyếuđinềnkinhtếvàgiảmlợinhuận,thìsởhữuchứngkhoántrởthànhhoạtđộngítrủirohơnbaogiờhết.Dođó,mụctiêukhiêmtốncủachúngtôisẽchỉlàtạođiềukiệnchogiáchứngkhoántăngthêmnữa.

Sựtănggiánhanhchónglạilàmộtcâuchuyệnkhác.Tôikhôngchorằngbằngcáchđộtngộttănglãisuấtlên,chẳnghạn10%,chúngtôicóthểngaylậptứcxìhơibongbóng.Nhưnglàmnhưvậy,chúngtasẽpháhoạinềnkinhtế,xóasổtấtcảnhữngtăngtrưởngmàchúngtađãđạtđược.Chúngtasẽgiếtchếtbệnhnhâncầnchữatrị.Tôitinchắcrằngtìmcáchxìhơimộtbongbóngđangngàycàngphìnhtobằngchínhsáchthắtchặttiềntệtừtừnhưnhiềungườiđãgợiý

sẽphảntácdụng.Theokinhnghiệmcủatôi,trừphichínhsáchthắtchặtphávỡquátrìnhpháttriểnbùngnổvàlợinhuận,cònkhôngnósẽgiúpcủngcốsứcmạnhcủasựbùngnổ.Chínhsáchthắtchặtcókiểmsoátnhiềukhảnănggiúptănggiáchứngkhoánhơnlàlàmgiảmgiá.

Saukhisuynghĩrấtkỹvềđiềuđó,tôiđãquyếtđịnhrằngcáchtốtnhấtmàFednênlàmlàtiếptụcduytrìmụctiêuchínhlàbìnhổngiácảhànghóavàdịchvụ.Bằngcáchthựchiệntốtnhiệmvụđó,chúngtôicóthểcóđượcsứcmạnhvàsựlinhhoạtcầnthiếtđểhạnchếthiệthạivềkinhtếnếuxảyrađổvỡ.QuyếtđịnhnàyđãđượcFOMCđồngthuận.Chúngtôinhấttrírằngtrongbốicảnhthịtrườngsuygiảmnghiêmtrọng,chínhsáchcầnhướngtớihạlãisuấtmộtcáchdứtkhoátvàcungcấpchohệthốngkhảnăngthanhkhoảnđểgiảmthiểunhữngđổvỡkinhtế.Nhưngýtưởngđốiphótrựctiếpvàmangtínhngănchặnsựbùngnổcủathịtrườngchứngkhoándườngnhưvượtngoàitầmvớicủachúngtôi.

MộtsốngườiđãtỏýnghingờkhitôitrìnhbàynguyênlýcơbảnnàytrướcQuốchộinăm1999.Tôichorằnggiáchứngkhoánquácaolàđánglongại,nhưngFedkhôngthểchỉtrích“hàngtrămnghìnnhàđầutưđượctrangbịkiếnthứcđầyđủ”.Thayvàođó,Fedsẽđặtmìnhvàovị tríbảovệnềnkinhtếtrongtrườnghợpđổvỡ.Tôinóivớinhữngnhà làmluậtrằng:“Mặcdùtìnhhuốngbongbóngvỡhiếmkhiđượccoilàtintốt,thìhệquảcủanócũngkhôngđếnnỗibithảmđốivớinềnkinhtế”.

Phảnánhquanđiểmđó,tờThờibáoNewYorkđãcóbàibìnhluận:“ChínhsáchđódườngnhưkháchẳnvớimộtGreenspantrướcđây,ngườimà30thángtrướcđãcảnhbáocácnhàđầutưđừng‘hăngháithiếusuynghĩ’”.Bỏquagiọngđiệucủabàibáo–bạncóthểcảmnhậnđượcsựphảnđối-ấntượngcủangườibiêntậplàchínhxác.Tôinhậnrarằngchúngtôisẽkhôngbaogiờxácđịnhchắcchắnđượcsựthịnhvượngbấtthường,càngkhôngthểlàmđượcgì,chođếnkhithựctếđãdiễnra.Cácnhàchínhtrịmàtôiđãgặpđểgiảithíchdườngnhưchẳngquantâm;ngượclại,họcònthởphàonhẹnhõmvìFeddườngnhưđãkhôngmuốncốkếtthúcbữatiệc.

Thậttrớtrêu,chẳngbaolâusauđó,chúngtôiđãquyếtđịnhthắtchặttiềntệ.Từgiữanăm1999đếngiữanăm2000,chúngtôitănglãisuấtchiếtkhấudầntừngnước,từ4,75%lên6,5%.Chúngtôilàmnhưvậytrướchếtđểtăngtínhthanhkhoảnnhằmbảovệhệthốngtrướckhủnghoảngtàichínhquốctế.Sauđó,chúngtôitiếptụccắtgiảmđểtạo“mộtchútbảohiểm”theongôntừcủaBillMcDonough,nhằmchốnglạisựthiếuhụtcủathịtrườnglaođộngMỹvàsựtăngtrưởngquánóngcủanềnkinhtế.Nóicáchkhác,chúngtôiđangđặtnhiệmvụphảicốđể

cóđượcthêmmộtlầnhạcánhantoànnữakhichukỳkinhtếthayđổi.Nhưnggiáchứngkhoánvẫnkhôngthayđổi–vẫntiếptụctăngchođếntậntháng3/2000mớiđạtđỉnh,vàthậmchísauđómộtphầnthịtrườngvẫntiếptụcduytrìmứccũtrongvàithángsau.

CHÚNGTATIẾPTỤCphảiđốidiệnvớinhữngtháchthứcđótrongtươnglaikhithếgiớitạmngừngđểđánhlênhồichuôngchàonămmớivàongày31thángMườihainăm1999.ChiếcvéđượcsănlùngnhiềunhấtởWashingtonlàchiếcvévàodựtiệctốitạitòanhàsố1600đạilộPennsylvania.Andrea và tôi cũngđượcmời cùngMuhammadAli, Sophia Loren,RobertDeNiro, ItzhakPerlman,MayaLin, JackNicholson,ArthurSchlesinger Jr.,Bono,SidCaesar,BillRussellvànhiềungườinữa.Đểchàođónthiênniênkỷmới,chínhquyềnClintondựkiếnmộtkếhoạchđầythamvọng:mộtloạthoạtđộngtừtốitớirạngsánggồmmộtbữatiệctrangtrọngcho360ngườiởNhàTrắng,rồimộtchươngtrìnhgiảitríhoànhtrángđượctườngthuậttrựctiếptrêntruyềnhìnhtạiĐàitưởngniệmLincolndonhữngngườibạncủatôilàGeorgeStevensJr.vàQuincyJonesdàndựngvớichủđề“NhữngngườisángtạoranướcMỹ”.Saunửađêmvàmànbắnpháohoa,nhữngngườithamdựsẽquaytrởlạiNhàTrắngđểănđêmvàkhiêuvũchođếnbìnhminh.

Tôivẫncóấntượngvềthiênniênkỷmới:tôiđãđượcJohnPodesta,ChánhVănphòngNhàTrắng,máchnhỏrằngTổngthốngClintonmuốntáibổniệmtôinhiệmkỳthứtư.Tôiđồngý.Thamgiaphântíchnềnkinhtếnăngđộngnhấtthếgiới,rồicókhảnăngứngdụngnhữngphântíchđóvàoquyếtđịnhchínhsáchvàrồicóphảnhồitừthếgiớithực–tôikhôngthểnghĩracáigìkhácngoàimongmuốnđượcphụcvụvớitưcáchlàChủtịchFed.Tôiđã73tuổi,đúngvậy,nhưngtôichưathấysuygiảmtrongkhảnăngsángtạo,tronggiảiquyếtcácmốiliênhệkinhtếhayniềmđammêcôngviệc–nhữngthayđổitrên,nếucó,chắcchắnsẽbuộctôiphảivềhưu.TrongquyểnsáchMaestroviếtvềtôi,BobWoodwardđãviếtrằngviệcđượctáibổnhiệmđãkhiếntôirơivào“trạngtháisungsướnghânhoan”;tôiphảithừanhậnlàrấtthíchthú.

Tấtcảnhữngđiềuđóbổsungmộtniềmhạnhphúcvàongàynghỉlễđó,dùrằnglờituyênbốtáibổnhiệmtôichưachínhthứcđượcđưara.Andreavàtôiđãgiữkínđiềuđó.CôấyđãmuamộtchiếcváychongàyvuiởNhàTrắng–mộtchiếcváynhungđỏbordeauxvàđencủahãngBadgleyMischka–trôngnàngđẹpmêhồndùchođanglàmviệcvớitốcđộnhanhnhưthườnglệvàđangbịcúm.

BuổitiệcThiênniênkỷđãdiễnrađôngvuiởcảPhòngphíaĐôngvàPhòngănQuốcgia,nhưmộtphóngviênđãbộclộvàongàyhômsau,“đượcbiếnthànhmộtkhungcảnhnhưtrongmơvớisắctrắngvàánhbạc,vớihoalanvàhoahồngtrắngđượcđặttrênnhữngchiếckhăntrảibànnhungánhbạc”.Tôikhôngquantâmnhiềulắmđếnnhữngđiềuđó.Nhưngkhichúngtôithưởngthứcmóntrứngcámuốivànhấptừngngụmsâm-panh,điềukhiếntôingạcnhiênlàcảôngchủvàbàchủtiệcđềurấthânhoan–ôngđangởnhiệmkỳtổngthốngthứhai,cònbàđangchuẩnbịkhởiđầusựnghiệpchínhtrịchạyđuavàoThượngviệnMỹ.Tổngthốngchúcrượucácvịkhách:“TôikhôngthểkhôngnghĩrằngnướcMỹđãthayđổibiếtbao,lịchsửđãchuyểnbiếnbiếtbaotheochiềuhướngtốtđẹphơnnhờsựtưởngtượng,sángtạovàkhátvọngcủacácquývịtrongkhánphòngnàyvànhữngngườimàquývịđạidiện”.SaubảynămởNhàTrắng–saunhữngphiêntòaxétxửởBosnia,sựnhơnhuốccủavụbêbốiMonicavàsựtăngtrưởngthịnhvượnglịchsửvềkinhtế,tàichính–đóchínhlàthờikhắchoàngkimcủaClinton.

Bữatốikếtthúckhoảngsau9giờvàđámđôngchuyểnsangxebuýtđểđitớiĐàitưởngniệmLincoln.NhưngAndreavàtôitáchra.ChúngtôiphảithamdựmộtbuổichàomừngthiênniênkỷkhácởFed,nơimàmộtnhómnhânviênkháđôngvẫnđanglàmviệcmiệtmàisuốtđêmđểgiámsátquátrìnhchuyểnđổicủahệthốngtàichínhquốcgia.

Fedđãnỗlựchàngnămnayđểbảođảmrằngbướcchuyểnsangthiênniênkỷmớikhôngphảilàmộtthảmhọa.Hiểmhọađếntừphầnmềm–conrệpY2Knhưtênngườitavẫngọi–nằmtronghệthốngmáytínhtrênkhắpthếgiới.Đểlưunhữngdữliệumáytínhquýbáu,cácchươngtrìnhhàngthậpniênquađãsửdụnghaiconsốthayvìbốnconsốđểthểhiệnnăm,chẳnghạn“năm1974”sẽhiệnlênlà“74”.Dotôiđãviếtchươngtrìnhphiếuđụclỗởthậpniên70 (tôi sử dụng kỹ thuật đó để viết chương trình phiếu đục lỗ ở Công ty Townsend-Greenspan),tôichưabaogiờnghĩrằngnhữngchươngtrìnhkháchắpvánhưvậyvẫnđượcsửdụngvàocuốithếkỷvàtôikhôngbaogiờmuốndẫnchứngcôngviệcđó.Ngườitađãlolắngrằngbướcchuyểntừnăm1999sangnăm2000cóthểkhiếnphầnmềmmáytínhkhônghiểu.Máymócgặpsựcốvàviệckhắcphụcsẽkhátốnkém.NhưngtrongkịchbảnngàytậnthếY2K,hệlụythậtkinhhoàng:hệthốngdânsựvàquânsựthiếtyếusẽsụpđổ,dẫntớimấtđiện,điệnthoạikhôngliênhệđược,thẻtíndụngkhônghoạtđộngđược,máybaysẽđâmvàonhauvàthậmchícòntồitệhơnnữa.Đểngănchặntìnhtrạnghỗnloạncóthểxâmnhậphệthốngtàichính,ThốngđốcFedMikeKelleyđãđiđầutrongnỗlựckéodàihainămrưỡiđểhiệnđạihóahệthốngmáytínhtrongngânhàngMỹvàởFed.Fedđãtìmcáchhuyđộngtấtcảcácngânhàngtrungươngkháctrênkhắpthếgiớilàmnhưvậy.

Tốinay,chúngtasẽxemliệucácbiệnphápthậntrọngcủachúngtacóđượcđềnđáphaykhông.MikevànhómcủaôngđãhysinhnhữngngàynghỉđểtúctrựctạitầngtrệtcủadãynhàWilliamMcChesneyMartincủaFed,họngồitrongmộtphòngrộnggầnphòngăncùngvớiđiệnthoại,mànhìnhvôtuyếnvàkhônggianlàmviệcchokhoảng100người.Nhàbếpđượcmở;khôngcórượuvangnhưngcórấtnhiềulọnướctáoépkhôngcồn.KhiAndreavàtôiđến,nhómlàmviệcđãởđâycảngày,xemhếtlễchàomừngnàyđếnlễchàomừngkháctrênvôtuyếnkhithờikhắcthiênniênkỷmớilầnlượtđượcđónchàokhắpnơitrêntráiđất.Đầutiên,nămmớiđếntạiÚc,rồiNhậtBản,phầncònlạicủachâuÁ,rồichâuÂu.Ởmỗivùngđất,bảntinvôtuyếnsẽquaymànpháohoa,nhưngđiềuMikevànhómcủaôngquantâmlàđènđườngcócònsánghaykhông.

Tôirờivịtrívàbướcvàophòngvớichiếccàvạtđen;phầnlớnmọingườiđềumặcáothunđỏcóhìnhphùhiệuinchimđạibàngđỏ,trắngvàxanhvàdòngchữ“CụcDựtrữLiênbang”và“Y2K”.Mikeđangcậpnhậttintứcchotôi,nóirằngmọiviệcđềukháổn.NướcAnhđãbướcsangthếkỷ21màkhôngxảyravấnđềgì.ChúngtađangởthờikhắcchuyểnđổivìmànđêmđangvượtquaĐạiTâyDương.Mỹsẽlànềnkinhtếlớncuốicùngđónnămmới,điềuđókhiếnchúngtôihồihộp,vìsautấtcảnhữngnỗlựcthúcgiụcvàcảnhbáocácnướckhác,sẽthậthổthẹnnếuhệthốngcủachúngtagặptrụctrặc.Nhưngchúngtôiđãđượcchuẩnbịkỹ lưỡng:ngànhtàichínhMỹđãdànhhàngtỷđôlađểthayđổivàcậpnhậtchohệthốngvàcácchươngtrìnhcũ;cácnhómxửlýkhủnghoảngluônsẵnsàngởmỗitrụsởcủaFedkhuvựcvàởbấtkỳmộtngânhànglớnnào.FOMCđãxuấthàngtỷđôlachohệthốngtàichính,sửdụngcáclựachọnvàkỹnăngsángtạokhác.TrongtrườnghợphệthốngtíndụngMỹhaymạnglướiATMsụpđổ, Fed sẽ cung cấp lượng tiềnbổ sung cho chínmươiđịađiểm trênkhắpđấtMỹ.Đãnhúngtayvàovấnđềnày,tôikhôngthểnàovácmặtvàovănphòngvàongày3thángMộtmàchưaghéthăm“cácchiếnsỹtrongchiếnhào”đangsẵnsàngđốiphóvớithảmhọatiềmẩn.[30]

Từđó,Andreavàtôitrởvềnhà.Mớichỉ10giờ30,nhưngchúngtôicảmthấythậtlạnhưthểchúngtôivừachứngkiếnthiênniênkỷmớiđãđếnrồiđi.KhikhoảnhkhắcgiaothừađếnvớiWashington-vàbắtđầulanrộngranướcMỹmàkhôngcóbấtkỳsựcốnàoxảyra–chúngtôiđangcuộnmìnhấmáptrongchăn.

CHƯƠNGMƯỜI

SUYTHOÁIKINHTẾ

TÔIGẶPTỔNGTHỐNGmớiđắccửBushlầnđầutiênvàongày18/12/2000,chưađầyhaituầnsauphánquyếtcủaTòaánTốicaochophépôngtuyênbốthắngcử.ChúngtôigặpnhauởkháchsạnMadisoncáchNhàTrắngnămdãynhà,nơiôngcùngnhómlàmviệcbắtđầucôngviệc.ĐốivớiBush,đólàchuyếnviếngthămWashingtonđầutiênvớitưcáchTổngthốngmớiđắccử.Mấynămqua,chúngtôigặpnhauvàilần,nhưngchỉcómộtlầnnóichuyệnkhálâutạibuổichiêuđãivàomùaxuânnămđó.

TrongbữasángởMadisoncòncósựhiệndiệncủaPhóTổng thốngmớiđắccửCheney,ChánhVănphòngcủaBush–AndyCardvàmộtvàitrợlý.Tìnhhuốngnàycũngtươngtựnhưhồitôibáocáosơbộtìnhhìnhkinhtếchonămđờitổngthốngđắccửtrướcđây,trongđócócảngườichacủaTổngthốngmớiđắccửBush.

Nhưnglầnnày,tôiphảibáocáotriểnvọngkinhtếtrướcmắtkhôngmấysángsủa.Dườngnhưđâylàlầnđầutiênsauvàinăm,chúngtaphảiđốimặtvớikhảnăngsuythoáikinhtế.

Tìnhtrạngthiểuphátcủabongbóngchứngkhoáncácngànhcôngnghệcaolàgammàuchủđạotrongbứctranhtàichínhảmđạmnhữngthángvừaqua.TừthángBachođếncuốinăm,chỉsốNASDAQđãgiảm50%giátrịmộtcáchđángngạcnhiên.Cácthịtrườnglớnhơngiảmíthơn–nhưchỉsốS&Pgiảm14%,cònDowJonesgiảm3%.Tuymứcthiệthạikhônglớnsovớisốlượngtàisảnảomàhoạtđộngđầucơtạora,nhưnglạilàmứcgiảmđángkể,khiếnchotriểnvọngcủathịtrườngchứngkhoánPhốWalltiếptụcảmđạm,lòngtincủacôngchúngsuygiảm.

Đánglongạihơnlàtổngquantìnhhìnhkinhtế.Dườngnhưnămđóchúngtađãbướcvàochukỳsuythoáinhẹ-kếtquảtấtyếutừnhữngđiềuchỉnhcủadoanhnghiệpvàngườitiêudùngđốivớihiệuứngkinhtếpháttriểnbùngnổquálâu,cóquánhiềuthayđổicôngnghệvàtìnhtrạngthiểuphátcủabongbóngchứngkhoán.Sựthựcthìđểthúcđẩyquátrìnhđiềuchỉnhđó, Fed đã phải thắt chặt lãi suất thông quamột loạt bước đi từ tháng 7/1999 đến tháng6/2000.Chúngtahyvọngnềnkinhtếsẽlạihạcánhantoàn.

Tôinói:trongvàituầnqua,nhữngchỉsốkinhtếđãtụtdốcthảmhại.Đãcósựsuygiảmsản

xuấttrongcácdoanhnghiệpôtôvàcácngànhchếtạokhác,làmgiảmlợinhuậndựkiếncủacôngty,tănghàngtồnkhoởnhiềungànhcôngnghiệp,thấtnghiệptăngởmứcđángkểsovớidựđoánbanđầuvàlàmsụtgiảmlòngtincủangườitiêudùng.Vấnđềnănglượngcũngtạonênlựccảnđốivớinềnkinhtế:đầunămnay,giádầutăngchóngmặttớihơn30đôla/thùng,còngiákhíthiênnhiêncũngtăng.Rồicònnhữngvídụnhỏkhácnữa.TheoWal-mart,tậpđoànnàyđanggiảmkỳvọngvàodoanhsốbánhàngmùanghỉlễ,cònFedExcũngchochúngtôibiếtrằngviệcvậnchuyểnhànghóathựctếthấphơndựđoán.BạnkhôngthểđánhgiáthựctrạngcủanềnkinhtếchỉdựavàođộdàicủahàngngườiđếnthămônggiàNô-enởsiêuthịMacy’snhưngđólàgiữathángMườihaivàbấtcứaiđãtừngđimuasắmmùaGiángsinhđềuthấyrõcáccửahàngyênắngmộtcáchđángsợ.

Dùvậy,tôiđãnóivớingàiTổngthốngmớiđắccửrằngtiềmnăngkinhtếvềdàihạnvẫncònrấtlớn.Lạmphátthấpvàổnđịnh,lãisuấtdàihạnđangcóchiềuhướnggiảmvànăngsuấtvẫnngàycàngtăng.Tấtnhiênlàchínhphủliênbangđangcótrongtaythặngdưbốnnămliêntiếp.Theoướctínhgầnđâynhất,mứcthặngdưchotàikhóa2001–bắtđầutừthángMười–làgần270tỷđôla.

Khibữasángkếtthúc,Bushđãkéotôiramộtbênđểnóiriêng:“Tôimuốnôngbiếtrằngtôiđặt trọnniềmtinvàoCụcDự trữLiênbangvàchúng tôi sẽkhôngbaogiờchỉ tríchnhữngquyếtđịnhcủaông”.Tôicảmơnôngta.Chúngtôitángẫuthêmmộtlúcnữa.Sauđó,BushphảirờikháchsạnđểdựhọpởĐồiCapitol.

Nhữngchiếccameravàcácphóngviênđãchờsẵnchúngtôingoàikháchsạn.TôinghĩrằngTổngthốngđắccửsẽđitớichỗcómicro,nhưngkhông,ônglạiquàngtayquavaitôivàcùngtôisánhbước.MộtbứcảnhcủahãngtinAPbuổisánghômđóđãchụptôivớinụcườitươitắntrênmôinhưthểtôivừacótinvui.Sựthựcthìđúngnhưvậy.BushđãđềcậpđếnvấnđềquantrọngcấpthiếtnhấtđốivớiFed–đólàquyềntựquyết.TôivẫnchưarõnhữngsuynghĩcủamìnhvềGeorgeW.Bush,nhưngtôicảmthấytinôngkhiôngnóisẽkhôngtranhluậnvềchínhsáchtiềntệ.

TÔITHỞPHÀOnhẹnhõmkhicuộckhủnghoảngbầucửđượcgiảiquyết.Chưabaogiờtronglịchsử,sau36ngàykiểmphiếubằngmáy,tiếnhànhkiểmphiếubằngtay,kiệntụngvànhữnglờicáobuộccayđộcvềgianlậnvàgiandốitrongphiếubầu–màởcácquốcgiakhácchắchẳn

đãkíchđộngbạoloạnđườngphố-chúngtaítnhấtđãcómộtkếtcụcmangtínhdânsự.DùlàngườitheoquanđiểmtựdothuộcĐảngCộnghòa,nhưngtôicóbạnbèthânởcảhaiđảngvàtôihiểuđượcnỗichánchườngcủanhữngngườiDânchủkhichứngkiếnGeorgeW.BushlấymấtNhàTrắng.Nhưngđiềuđángnói là,cácứngcửviênđối lậpchúctụngnhausaunhữngtranhcãichínhtrịgaygắtlàhìnhảnhhiếmcótrongnềnchínhtrịthếgiới.Diễnvănnhượngbộ,chấmdứtcuộcbầucửcủaAlGorelàbàiphátbiểucaothượngnhấtmàtôitừngđượcnghe.Ôngnói:“Gầnmộtthếkỷrưỡitrước,ThượngnghịsỹStephenDouglasđãnóivớiđốithủvừathắngôngtrongcuộcđuavàochứctổngthống–AbrahamLincoln–rằng‘Tưtưởngđảngpháicầnphảinhườngchỗcholòngyêunước.Tôiluônởbênngài,ngàiTổngthốngvàcầuChúabanphướclànhchongài”.Cũngvớitinhthầnđó,tôixinnóivớiTổngthốngmớiđắccửBushrằngsựhiềmthùđảngpháicầnphảidẹpsangmộtbênvàcầuChúaphùhộchongàitrongquátrìnhchèoláiđấtnướcnày”.

DùchưabiếtliệuGeorgeW.Bushcóthểdẫndắtchúngtôiđếnđâu,nhưngtôitinvàobộmáylãnhđạođanhhìnhthành.NgườitanóirấthàihướcrằngMỹđangchứngkiếnsựtrởlạilầnthứhaicủachínhquyềnFord,nhưngđiềutưởngnhưchỉlàlờinhậnxéthómhỉnhđólạirấtcóýnghĩavớitôi.TôibắtđầucôngviệctạiNhàTrắngtừthờiTổngthốngFordvàmỗikhinhìnlại,nhữngnămthángđóđốivớitôithậtđặcbiệt.GeraldFordlàngườirấttửtế,bịấnvàotaychứctổngthống–chứcvịmàkhôngbaogiờôngtìmkiếmvàcólẽcũngkhócókhảnăngtựmìnhthắngcử.SaunàykhixuấthiệntrongcuộcđuavớiJimmyCarternăm1976,ôngkhôngphảilàngườixuấtsắcvềcácthủthuậtchínhtrịtrongcuộctranhcửtổngthống,ôngchỉmơướcđơngiản làtrởthànhChủtịchHạviện.Songsaunhữnghỗnloạnvìmộttổngthốngtừchứctronghổthẹn(Nixon–ND),ôngtuyênbố:“Cơnácmộngdàicủachúngtađãquađi”,vàtậphợpquanhmìnhvôsốngườitàiđểgiúpđiềuhànhđấtnướcnhưtôiđãthấy.

Vàgiờđây,vàotháng12/2000,GeorgeW.BushlạiđangxâydựngđộingũchínhquyềnvớinòngcốtlànhữngcộngsựthờiTổngthốngFordmàgiờđãnhiềutuổivàkinhnghiệmhơn.BộtrưởngQuốcphòngmớiDonaldRumsfeldtừnglàChánhVănphòngNhàTrắngđầutiêncủachínhquyềnFord.DướithờiFord,Rumsfeldchứngtỏlàngườiđặcbiệtcónănglực.ĐượcTổngthốngmờivềkhiđanglàĐạisứcủaMỹởNATO,RumsfeldđãnhanhchóngcơcấulạibộmáyNhàTrắngvàquảnlýnhânsựmộtcáchkhéoléochođếnkhiôngđượcTổngthốngFordbổnhiệmvàochứcBộtrưởngQuốcphòngnăm1975.Saukhiquaylạikhuvựctưnhân,RumsfeldđiềuhànhG.D.Searle–mộtcôngtydượccóphạmvihoạtđộngtoàncầusongđangxuốngdốc.Tôiđược thamgia công ty với tư cáchnhà tưvấnkinh tếđộc lậpvà thích thú chứngkiếnRumsfeld–từnglàđiềuphốiviêncủacácchuyếnbaytrongHảiquânMỹ,Hạnghịsỹvàmột

quanchứcchínhphủ-dễdàngthíchnghivớicôngviệckinhdoanhđếnvậy.

MộtcộngsựtrungthànhtừthờiFordlàBộtrưởngTàichínhmới,bạntôiPaulO’Neill.Paulđãđể lạiấntượngchomọingườitừhồicòn làmPhóVănphòngQuản lývàNgânsáchcủaGeraldFord.Tuychỉgiữcươngvịvừaphải,nhưngôngluônđượcmờithamdựtấtcảcáccuộchọpquantrọngvìôngthuộcmộttrongsốítngườinắmvấnđềngânsáchđếntừngchitiết.Khirờichínhtrườngthamgiakinhdoanh,ôngtrởthànhCEOcủaAlcoa–tôilàmộttrongnhữngthànhviênBangiámđốcđãquyếtđịnhthuêông.Ôngđãgặtháinhiềuthànhcôngtrongmườihainămnắmgiữvịtríđó.NhưngôngđãquyếtđịnhtạmngừngkinhdoanhvàtôirấtvuikhibiếtôngđứngđầudanhsáchứngcửviênchochứcvụBộtrưởngTàichính.DickCheneyđãgọiđiệnchotôibiếtPaulđãgặpTổngthốngmớiđắccửBushvàcảmthấykhôngyênlòng.Cheneybảo:“PaulđãđưachoBushhaitrangđầynhữngthuậnlợivàkhókhăn.ÔngcóthểnóichuyệnvớiPaulđượckhông?”

TôithấyvuikhigọiđiệnchoPaul.SửdụnghệtngôntừmàArthurBurnsđãnóivớitôitrongnhữngngàychínhquyềnNixonsuyyếu,tôinóivớiPaul:“Chúngtôiđangthựcsựcầnanhlúcnày”.LýlẽđóđãđủsứcthuyếtphụctôirờiNewYorktớilàmviệclầnđầutiênchobộmáycôngquyềnvàlầnnàylạipháthuytácdụngtrongtruờnghợpcủaPaul.Theotôi,sựhiệndiệncủaPaulcònđemlạimộtưuthếquantrọngchochínhquyềnmới.LiệucácchươngtrìnhvàngânsáchmàTổngthốngđưaracógiúpthúcđẩytriểnvọngkinhtếMỹtrongdàihạnhaykhông?NhữngcốvấnvàchuyêngiakinhtếthờiBushcótầmcỡđếnđâu?Xéttrêncảhaitiêuchíđó,đốivớitôiduờngnhưviệcPaultrởthànhnguờikýcáchoáđơnđôlalàmộtbướctiếnquantrọngvàđúnghướng.

Ngoàiracòncómộttínhtoánkhácnữa-nửamangtínhchấtcôngviệc,nửamangtínhcánhân.Đầunăm2000,TổngthốngClintonđãtáibổnhiệmtôi,cónghĩalàtôiđãcóítnhấtmuờibanămkinhnghiệmlàchủtịchFed.FedvàBộTàichínhđãphốihợpthậtnhịpnhàngtrongsuốtthậpniên90.(Đươngnhiênlàcũngcólúcbấtđồng).ChúngtôiđãquảnlýchínhsáchkinhtếsuốtthờikỳhưngthịnhkéodàinhấttronglịchsửnuớcMỹhiệnđại,đốiphóhiệuquảvớikhủnghoảngvàgiúpNhàTrắnggiảmmứcthâmhụtngânsáchkinhkhủngthậpniên80.SựcộngtácgiữatôivàbavịbộtruởngtàichínhcủachínhquyềnClinton–LloydBentsen,BobRubinvàLarrySummers–đónggópvàothànhcôngđóvàchúngtôiđềucoinhaulànguờibạnthânthiếtsuốtđời.Tôimuốntạodựngđộnglựchữuíchvàbìnhđẳngvớichínhquyềnsắptới–vìcảlợiíchcủaFedvàcủabảnthân.DođótôirấtvuimừngkhiPaulnóilờichấpthuận.

Mộttrongnhững“cựubinh”quantrọngnhấtthờiFordhiểnnhiênlàvịPhóTổngthốngđắccử.DickCheneyđãtiếpquảnvị trícủaRumsfeld–nguờicốvấndàydặnkinhnghiệm- trởthànhChánhVănphòngNhàTrắngtrẻnhấttừtrướctớinayởđộtuổi34.Vớitínhcáchmạnhmẽ,đôikhibìnhthảnđếnbíẩn,ôngđãchứngtỏkỹnăngkiệtxuấttrêncươngvịcủamình.TìnhbằnghữugiữachúngtôitrongsuốtnhữngnămsauvụWatergatevẫnkhônghềphainhạt.ChúngtôicòncódịphộingộởcácbuổigặpmặtcácquanchứcthờikỳFordvàởcácbuổihộihọptrongsuốtnhữngnămônglànghịsỹQuốchội,vàtôirấtvuimừngkhiTổngthốngBushchabổnhiệmôngvàochứcBộ trưởngQuốcphòngnăm1989.Dù thờigian tạinhiệm trêncươngvịBộtrưởngQuốcphòngvàChủtịchCụcDựtrữLiênbangkhônglâusongchúngtôivẫnthườngxuyêngiữliênlạc.

Giờđây,ônglàPhóTổngthốngđắccử.TôibiếtnhiềunhàbìnhluậntinrằngôngấycònhơncảmộtvịPhóTổngthốngvìCheneydàydặnkinhnghiệmhơnGeorgeW.Bushtrongxửlýcảcôngviệctrongnướclẫnquốctế,họchorằngtrênthựctếôngsẽtrởthànhnguờiđứngđầuchínhquyền.Tôikhôngcholànhưvậy-từcuộclàmquenngắnngủivớiTổngthốngđắccử,tôicóấntượngrằngTổngthốngcóbảnlĩnhriêngcủamình.

Nhữngtuầnsaubầucử,Cheneytìmkiếmsựhỗtrợcủatôi,đúngnhưtôiđãchắcchắnôngsẽcầnsựgiúpsứccủanhữngnguờibạncũ.Ôngvàvợ,Lynne,vẫnchưachuyểntớitưdinhPhóTổng thống ởNaval Observatory, nên vào các chiều Chủ nhật, tôi lái xe tới gia đình họ ởVirginia,ngoạiôMcLeancủaWashington.Chúngtôingồiđàmđạotrongnhàbếphoặctrongphònglàmviệccủaông.

Giọngđiệubạnbècũngchuyểnhướngtheocươngvịmớicủaông.TôikhôngcòngọiônglàDick,màlà“NgàiPhóTổngthống”vàdùkhôngyêucầutôixưnghôkiểuchínhthứcnhưvậy,ôngcũngimlặngđồngtình.CâuchuyệncủachúngtôixoayquanhnhữngtháchthứcmànướcMỹđangphảiđốimặt,thườngrấtchitiết,cụthể.Chủđềchínhlàvấnđềnănglượng.Gầnđây,giádầumỏleothangchóngmặt,nhắcchúngtarằngngaycảtrongthếkỷ21,quantâmchiếnlượcchủyếucũngvẫnchỉlàcungứngloạinănglượngcơbảncủathờiđạicôngnghiệp.Trênthựctế,trọngtâmhàngđầucủaCheneykhitạivịlàthiếtlậpmộtnhómcôngtácđặcbiệtvềchínhsáchnănglượng.Vìthếtôiđãphântíchvaitròcủadầumỏtrongnềnkinhtế,cáchthứcvậnđộngcủacácthịtrườngdầumỏvàkhítựnhiênthếgiới;chúngtôithảoluậnvềnănglượngnguyêntử,khítựnhiênhóalỏngvàcácdạngnănglượngthaythếkhác.

Tôilậpluận,tháchthứckinhtếlớnnhấttrongnướclàsựgiàhóacủabamươitriệunguời

sinhratrongthờibùngnổtrẻsơsinh.TuổinghỉhưuđốivớihọkhôngcònxavờinhưlàhồitôithamgiavàokếhoạchcảicáchAnsinhxãhộithờiReagan.Chỉsáunămnữa,nhữngnguờilớntuổinhấtthuộcthếhệđósẽbướcsangtuổi60vàhệthốngAnsinhxãhộisẽphảiđốimặtvớisứcépnặngnềvềmặttàichínhkéodàihàngthậpniêntừ2010.CầntiếnhànhcảicáchhệthốngAnsinhxãhộivàBảohiểmYtếđểđảmbảokhảnăngchitrảvàtínhhiệuquảtrongthờigiandàinhưvậy.

Dickchobiếtchínhsáchkinhtếquốcgiasẽkhôngdoôngphụtrách.Đồngthời,ôngcũngtỏrathíchthúđốivớinhữngýtưởngtôiđưara,vừachămchúlắngnghe,ôngvừaghichépcẩnthậnmàtôinghĩlàôngsẽchuyểntảilạinhữngýtưởngđó.

NhữngngàycuốithángMuờihai,đầuthángMột,tôithấyrấtphấnkhíchkhihìnhdungđólàchínhphủthờiGeraldFord,nếuôngcóthểgiànhthêm1%sốphiếuủnghộcầnthiếtđểchiếnthắngsátnútJimmyCartervàbướcvàonhiệmkỳthứhai.Cũngcầnnóithêmlàlầnđầutiênkểtừnăm1952,ĐảngCộnghòakhôngchỉnắmquyềnởNhàTrắngmàcònhiệndiệnởcảhaiviệnQuốchội(trênthựctế,sốghếởThượngviệnchiađềuchocảhaiđảngCộnghòavàDânchủ,nhưngChủtịchThượngviệnCheneynắmtrongtayláphiếuquyếtđịnhkhicầnthiết).Tôichorằngchúngtôiđứngtrướccơhộinghìnvàngđểthúcđẩyýtưởngvềmộtchínhphủhiệuquảtheođuổichínhsáchbảothủtàikhóavàthịtrườngtựdo.ChủnghĩabảothủđãđượcReaganđưavàoNhàTrắngnăm1980,đượcNewGingrichđưavàoQuốchộinăm1994.NhưngchưachínhquyềnnàocócơhộicùnglúcthựcthichínhsáchấyởcảNhàTrắngvàQuốchộinhưchínhquyềnmớinày.

Tôinónglòngđượccùnglàmviệcítnhấtlàbốnnămvớinhữngthànhviênchínhphủtàigiỏivàthôngminhnhất,nhữngnguờiđãtừngchiasẻvớitôithậtnhiềukỷniệmđángnhớ.Xéttrênphươngdiệncánhânthìđúnglànhưvậy.Songliênquanđếncácvấnđềchínhsách,chẳngmấychốctôiđãphảichứngkiếnnhữngnguờibạncũrẽsangnhữnghướngkhôngthểngờtới.Quanđiểmcủaconnguời–vàđôikhicảtưtưởngcủahọ-cũngthayđổitheothờigian.Cáchđâymộtphầntưthếkỷ,khilầnđầubiếtđếnvẻtránglệcủaNhàTrắng,tôicũnglànguờikháchẳnbâygiờ.Nhữngnguờibạncũcủatôicũngvậy:khôngphảilàbiếnchuyểnvềcátínhhaynhâncách,màđổithaytrongnhãnquanvềthếgiớivàcáchnhìnnhậnđiềugìlàquantrọng.

Vàituầntrướclễtuyênthệnhậmchức,ỦybanThịtrườngmởLiênbang(FOMC)đãphải

luậngiảibứctranhđầyphứctạp:sựsuygiảmbấtngờcủanềnkinhtế10.000tỷđôla/nămcủachúngtavàtácđộngthựctếđốivớiFedcủakhoảnthặngdưngânsáchkhổnglồ.SựsụtgiảmnềnkinhtếtrởthànhvấnđềhàngđầutrongchươngtrìnhnghịsựtạiphiênhọpcủaFOMC,chỉmộtngàysaubuổidiệnkiếncủatôivớiTổngthốngmớiđắccử.

Khómàđoánđượcsuythoáilàdomộtphầnnguyênnhânnằmởnhữnghànhviphilýtrí.Khôngdễgìchuyểntừtâmlýlạcquanvềtriểnvọngkinhtếsangtháiđộtrungdungrồitâmtrạngbiquan;màtấtcảdiễnranhưmộtquátrìnhvỡđêvậy.Theođó,lũliêntụctrànvềchođếnkhivếtrạnnứtxuấthiệnvàconđêbịchọcthủng.Cơnlũkéotheonómọitiahyvọngmỏngmanhvàchỉđểlạinỗikhiếpsợ.Dườngnhưchúngtađangphảiđốimặtvới“cảnhvỡđê”đó.NhưBobMcTeer,ChủtịchNgânhàngDựtrữLiênbangDallas,môtả:“Suythoái làcâucửamiệngthườngtrựcđượcnghethấyởkhắpmọinơi”.(Therecesswordisnowusedopenlyjustabouteverywhere).

Chúngtôiđãquyếtđịnhlàtrừphiđiềukiệnđượccảithiệntrongvàibatuầntới,bằngkhôngsẽphảihạ lãisuất.Tìnhhìnhkhiếnchúngtôi lo lắng.Nhưlờicủamộttuyênbốchínhthứcđượcđưararằng:Ủybanthịtrườngmởsẽtiếptụctheosáttiếntriểncủatìnhhìnhkinhtế…Nguycơđangngàycàngnghiêngvềphíanhữngđiềukiệncóthểlàmkinhtếsuygiảmtrongtươnglaigần.”HoặcnhưmộtthànhviênỦybanđãchâmbiếmdiễngiải là:“Chúngtôivẫnchưahoảngloạnđâunhé”.

Tronghaituần,rõràngchiềuhướngsuygiảmkhônghềchấmdứt.Ngày3/1,ngàyđilàmđầutiêncủanămmới,chúngtôitổchứchộinghịđàmthoạivàcắtgiảmnửaphầntrămlãisuấtchiếtkhấutạiFed,xuốngcòn6%.DùtrướclễGiángsinh,chúngtôiđãhàmýviệccắtgiảmnàysongbáogiớivẫntỏrabấtngờvềbướcđiđó,nhưngmọiviệcđềuổncảvìFedđangcóphảnứngđốivớibiếnchuyểncủathịtrườngvànềnkinhtế.

Trênthựctế,chúngtôichorằngđâymớichỉlàbướcđầutiêntronghàngloạtcácbiệnphápcầnthiếtđểbìnhổnnềnkinhtế.TôinóivớiỦybanThịtrườngmởrằngdùbiệnphápcắtgiảmtiếptheolàgìthìcũngcầnphảitiếnhànhnhanhhơnthườnglệ.Côngnghệđãgiúptăngnăngsuấtcũngsẽđẩynhanhquátrìnhđiềuchỉnhtheochukỳ.Mộtnềnkinhtếtứcthời[31]đòihỏichínhsáchtiềntệtứcthời.Kỳthực,quanniệmđóđãtrởthànhphươngchâmcủachúngtôikhiFedquyếtđịnhcắtgiảmtiếpnửaphầntrămlãisuấtchiếtkhấutrướckhihếtthángMột,rồivào tháng Ba, tháng Tư, tháng Năm và tháng Sáu, đưamức lãi suất chiết khấu xuống còn3,75%.

MộtvấnđềkhácámảnhFOMClàsựbiếnmấtcủanợquốcgia.Saunàynghĩlạithìthấyđiều

đókhákỳlạ,nhưngvàotháng1/2001,điềuđólàcóthực.GầnmộtthậpniêntăngtrưởngnăngsuấtliêntụcvàtuânthủcácquyđịnhngặtnghèovềngânsáchđãchophépchínhquyềnMỹcóthểtạoranguồnthặngdư“lâudàiđếnhếtmứchìnhdung”,xinmượncụmtừmàGiámđốcVănphòngNgânsáchcủaNhàTrắngthờiReaganDavidStockmanđãnóikhiướctínhthâmhụtngânsáchcáchđâygầnhaithậpniên.Dùchophéptìnhtrạngsuythoái,nhưngVănphòngNgânsáchQuốchội cũngsẵnsàngnângmứcdựđoán thặngdư lênmứcgâyngạcnhiên là5.600tỷđôlachomườinămtới.Consốđócaohơn3.000tỷđôlasovớidựbáonăm1999củachínhVănphòngnàyvà1.000tỷđôlasovớiướcđoánhồithángBảynămtrước.

Tôiluôntựhỏiliệucóthểduytrìmãithặngdưngânsáchhaykhông.Xétđếnkhuynhhướngsailầmcốhữucủacácnhàchínhtrịtrongchínhsáchchitiêu,thậtkhómàhìnhdungQuốchộilạicóthểkhắcphụcđượctìnhtrạngthâmhụt.SựhoàinghicủatôivềkhảnăngduytrìthặngdưlýgiảitạisaocáchđâymộtnămrưỡitôilạithúcépQuốchộitrìhoãndựluậtcắtgiảmgần800tỷđôlathuếtrongmườinăm-cuốicùngdựluậtnàyđãbịTổngthốngClintonphủquyết.

Songtôiphảithừanhậnrằnghầuhếtnhữngnhàkinhtếvàthốngkêtôikínhtrọng–khôngchỉởVănphòngNgânsáchQuốchộimàcònởVănphòngQuảnlývàNgânsách,BộTàichínhvàFed-đềuthốngnhấtchorằngvớichínhsáchhiệnthời,sẽtiếptụccóthặngdư.Dườngnhưnăngsuấttăngvọtdướitácđộngcủacáchmạngcôngnghệđãlàmđảolộnnhữnggiảthuyếtbanđầu.Tôirơivàotrạngtháimấtmátlạkỳkhicócàngnhiềubằngchứngvềtăngthặngdưngânsách.Môhìnhkinhtếtôi luônấpủgiờđâytrởnênlỗithời.Trênthựctế,QuốchộiđãkhôngchitiêuvượtquámứcthucủaBộTàichính.Haylàbảnchấtcủaconnguờiđãthayđổi?Hàngthángnaytôiđãphảivậtlộnvớisuynghĩliệucónêntiếptụctinvàohọcthuyếtcổđiểnđiênrồhaytinvàođôimắtlừadốicủamình?

NhữngđồngnghiệpcủatôiởFOMChìnhnhưcũngmấtphươnghướng.TrongcuộchọpcuốithángMột,chúngtôidànhhànggiờđểhìnhdungFedsẽhoạtđộngnhưthếnàotrướcthựctrạngnợ liên bangởmức tối thiểu. Tuy rằng giảmgánhnặngnợnầnđươngnhiên làmộtchuyểnbiếntíchcựcđốivớiquốcgia,nhưnglạiđặtFedtrướcmộttìnhthếtiếnthoáilưỡngnan.CôngcụchínhtrongchínhsáchtiềntệcủaFedlàmuavàbántráiphiếuchínhphủ-chứngtừnợcủachínhphủMỹ.Nhưngkhinợgiảm,sẽkhanhiếmtráiphiếuchínhphủ,buộcFedphảitìmkiếmmộtloạitàisảnkháccókhảnăngtácđộngvàochínhsáchtiềntệ.CácnhàkinhtếcaocấpcủaFedvànhữngnguờigiaodịchđãmấtgầnmộtnămnghiêncứukhảnăngbánvàmuanhữngloạitàisảnkhác.

Kếtquảlàmộtcôngtrìnhnghiêncứudày380trangđượcđặtlênbàntôivàothángMột.Tintốtlànhlàchúngtôisẽkhôngbịthấtnghiệp,còntinxấulàchẳngcóthịtrườngnàotươngxứngvớithịtrườngtráiphiếuchínhphủxétcảvềphươngdiệnquymô,tínhthanhkhoảnvàkhảnăngtránhrủiro.Bảnbáocáokếtluận:đểtriểnkhaichínhsáchtiềntệ,Fedcầnphảihọccácquảnlýmộtloạtphứchợpcácloạitráiphiếuvàgiấytờcógiánhưtráiphiếubang,tráiphiếucủachínhphủnướcngoài,chứngkhoándựavàonhữngkhoảnthếchấp,tíndụngchovaycóchiếtkhấutheomứcđấugiávàcáccôngcụvaynợkhácnữa.Quảlàmộttháchthứclớn.Khivấnđềmớiphátsinh,CathyMinehan,ChủtịchNgânhàngFedtạiBostonđãphátbiểu:“TôithấymìnhnhưAlicelạctrongxứsởthầntiênvậy”,vàchúngtađềuhiểuvàmuốnnóigì.Chínhcuộctranhluậnđóđãchothấychúngtađãnghĩtriểnvọngkinhtếcóthểthayđổisâusắcvànhanhchóngthếnào.

ThặngdưcũnglàchủđềtranhluậnsôinổigiữaPaulO’NeillvàtôitrongcácbuổiluậnbànsuốtthángMộtvềngânsách.Tấtnhiêncảhaichúngtôiđềubiếtcầnphântíchkỹlưỡngconsố5.600tỷđôlachomườinămtớimàVănphòngNgânsáchQuốchộiđưara.Sốtiền3.100tỷđôlasẽđểdànhriêngchoAnsinhxãhộivàBảohiểmYtế.Sốtiền2.500tỷđôlacònlạilàcóthểsửdụngđược.Hẳnnhiên,cốtlõitrongchínhsáchvậnđộngtranhcửcủaGeorgeBushlàcắtgiảmthuếvớibiênđộlớn.Ôngđãtạosựkhácbiệtsovớithờichamìnhkhilớntiếngcamkết:“Khôngchỉlà‘Khôngápđặtthuếmới’,màlà“Cắtgiảmthuế’,vìvậyChúahãygiúptôi”.Giảmthuếlàcácsửdụngthặngdưtốiưuvàtốtnhất,BushđãkhẳngđịnhnhưvậykhibácbỏquanđiểmcủaAlGorelàcầnbảođảmcânbằnggiữahaiưutiênquantrọng:trảnợvàxúctiếncácchươngtrìnhxãhội.NhưBushđãnói trongbuổitranh luậnđầutiên:“Đối thủcủatôinghĩrằngthặngdưlàtiềncủachínhphủ.Tôilạikhôngcholànhưvậy.TôichorằngđólàtiềncủanhữngnguờidânlaođộngMỹ”.HọctheokinhnghiệmcủaReagan,ôngđềxuấtcắtgiảm1.600tỷđôlatrongmườinămđốivớitấtcảcácmứcthuế.Trongchiếndịchvậnđộngtranhcử,Goređềxuấtcắtgiảm700tỷđôlathuế.

O’Neillvàtôiđềunhấttrírằngtrongbốicảnhthặngdưngàycàngtăngthìcắtgiảmmộtsốloạithuếlàýtưởnghợplý.NhưO’Neillchỉra,thuếlúcđóchiếmtớihơn20%GDP,sovớimứctrungbìnhtronglịchsửlà18%.Nhưngvềcáchsửdụngthặngdưthìcònnhiềutranhcãi.Quantrọngnhấtlàtrảnợchínhphủ-AlGorenóiđúng.CôngnợLiênbang,gọitheothuậtngữkỹthuật,hiệnchiếmkhoảng3.400tỷđôla;trongđóhơn2.500tỷđôlađượccoilà“cóthểgiảmđược”,haycósẵnđểtrảnợ(cáckhoảnnợkhônggiảmđượcgồmtráiphiếutiếtkiệmvàcác

chứngkhoánmànhàđầutưtừchốibán).

MộtưutiênlớnkhácmàchúngtôimuốnthúcđẩylàcảicáchAnsinhxãhộivàBảohiểmYtế.TôiđãấpủhyvọngđưaAnsinhxãhộitrởthànhmộthệthốngtàikhoảncánhân.Đểvừatiếnhànhcảicáchvừathựchiệnnghĩavụđốivớinguờilaođộngvànhữngnguờiđãnghỉhưu,cầnthêmmộtkhoảnngânquỹ1.000tỷđôlatheohìnhthứctrảgóp.NhưngởMỹ,thậmchínguờitacònchưatínhđếnchiphíBảohiểmYtếngàycàngtăng.KhitôiphụtráchỦybancảicáchAnsinhxãhộithờiTổngthốngReagancáchđâygần20năm,vấnđềđóđãbịgạtkhỏibànnghịsự,nhưngvớituổigiàđangcậnkềthếhệbùngnổtrẻsơsinhthìtháchthứcnàyngàycàngtrởnêncấpthiết.Tôichỉrarằngnhiềunhàthốngkêđangđếmcuatronglỗkhiướctínhmứcthặngdưchomườinămtới.Điềugìsẽxảyranếukhôngthểđạtđượcmứcthặngdưnhưvậy?

O’Neillcũngchiasẻvớitôiquanđiểmbiquancủaôngvềvấnđềthâmhụt.Lờigiảiđápcủaônglà“nhữngvanantoàn”-tứclànhữngđiềukhoảngắnvớichitiêumớivàluậtthuếgiúptrìhoãnhoặcgiảmmứccắtgiảmthuếnếuthặngdưbiếnmất.Tôinhấttrílàcầncómộtcơchếhạnmức.MộttrongnhữngthànhquảmàQuốchộivàhaichínhquyềnvừaquađãlàmđượclàbiếncânbằngngânsáchthànhluậtcủađấtnướcnày.Giờđâychínhphủvậnhànhtheoquytắcđượcgọilà“tựchitrả”,theođónếubạnmuốnđềxuấtmộtchươngtrìnhchitiêu,bạnphảicóngânquỹtriểnkhaichươngtrìnhấybằngcáchhoặctăngthuếhoặcgiảmchitiêu.Tôituyênbố:“Chúngtasẽkhônglâmvàotìnhtrạngthiếuhụtnữa”.

Trênthựctế,nhữngsựkiệntrongthángMộtđãdiễnbiếnnhanhđếnmứcchóngmặt.CôngviệcchuẩnbịchochínhquyềnvàQuốchộimớiluônsôinổivàvàonămđó,việcchuẩnbịcònráoriếtgấpbội.Dotranhcãikéodàivềkếtquảbầucửtổngthống,Bushvànhómphụtráchviệcchuyểngiaochỉcósáutuầnthayvìmườituầnđểgấprútchuẩnbịchongàytuyênthệnhậmchức.

Đúngnhưdựđoán,thuếtrởthànhvấnđềnóngbỏnghàngđầutrongchươngtrìnhnghịsự.TrongmộtcuộcnóichuyệnriêngvớiO’NeillvàtôivàotrungtuầnthángMột,Cheneychobiết:“Saucuộcbầucửđầytranhcãi,Bushcàngcảmthấyônggiànhđượcthắnglợinhờchínhsáchcắtgiảmthuế.”TôingheCheneytruyềnđạtthôngđiệpđầyquyếttâmđótrongchươngtrìnhphỏngvấntrêntruyềnhìnhsángChủnhậtchỉvàituầntrướcđó:“NhưTổngthốngmớiđắccửBushđãchứngtỏrấtrõrằngôngcólậptrườngtranhcửrõràng,đượchoạchđịnhkỹlưỡng;đó

làkếhoạchcủaôngvàđólàchươngtrìnhnghịsựcủabảnthânôngvàchúngtakhôngbaogiờcóýđịnhrútlạisựủnghộđốivớiTổngthống”.

ỞWashingtonkhálâu,tôinghĩmìnhđãnhậnramộtcáchthứcquenthuộc.NhữnglờihứakhitranhcửluônlàđiểmkhởiđầucủamọiTổngthống.Khilênnắmquyền,mỗichínhquyềnthườngđưarađềxuấtngânsáchvàcáckếhoạchgiốngnhưlờihứatranhcử.Tuynhiên,đểbiếnnhữnglờicamkếtthànhchínhsáchlạithườnggặpkhókhănởchỗ:lậptrườngtranhcửđượcviếtnhằmtạonhậnthứcchínhtrịchứkhôngphảiđểgiànhhiệuquảtốiưu.Chươngtrìnhnghịsựtranhcửthườnglàlộtrìnhđượcxâydựnggấprútdựavàođiềukiệnlúcbấygiờ,màxétvềmặtlýthuyết,thìkhôngthểtrởthànhchínhsáchđầyđủvàphùhợpchovậnhànhchínhphủ.Nhiềulựclượngkháctrongchínhphủ-trongQuốchộivànhánhhànhpháp–đóngvaitrògiámsáttrênthựctế,thửnghiệmvàxâydựngkếhoạch.Tôiđúcrútđượcnhữngđiềuđótừkinhnghiệmthựctế.TôiđãtừnglàmviệcchoNixontrongchiếndịchtranhcửnăm1968vàchoReagannăm1980,vàchưamộtlầnnàosựphốihợphoặcdựđoánchínhsáchlạicóthểtồntạiquavàituầnđầucủachínhquyềnmới.

Tôikhôngphỏngđoán làNhàTrắngdưới thờiôngBushsẽkhác trướcnhưthếnào.Lậptrườngcủahọlà“Đólànhữnggìchúngtađãhứavàlànhữnggìchúngtasẽlàm”,vàhọthựcsựđịnhlàmnhưvậy.Nguờitakhôngmấyquantâmđếncuộctranhluậnkỹlưỡngvềchínhsáchkinhtếhaycânđongđođếmnhữnghệquảdàihạn.NhưTổngthốngđãnóivớiO’NeillvàithángsauđónhằmbácbỏđềxuấtvềcáchthứchoànthiệnkếhoạchcảicáchAnsinhxãhội:“Tôiđãkhôngđưaracáchtiếpcậnđótrongkếhoạchtranhcử”.Chẳngbaolâusau,ôngbạncủatôiđãtựnhậnramìnhlànguờixalạđứngngoàilề.TôicàngchánnảnhơnkhiquátrìnhhoạchđịnhchínhsáchkinhtếthờichínhquyềnBushlạivẫnnằmtrongtaycácthànhviênNhàTrắng.

ThặngdưngânsáchcũnglàvấnđềđầutiênđượcỦybanNgânsáchThượngviệnbànthảokhiQuốchộimớinhómhọp.TôicònmườngtượngramìnhcònđangngồidướiánhđènsángtrưngtrongcănphòngđiềutrầnsángngàythứNăm25/1vàchuẩnbịchâmngòichomộtcuộctranhluậnchínhtrị.

NhưChủtịchỦybanPeteDomeniciđãlưuýkhichàođóntôi,vấnđềchủyếuxoayquanhcâuhỏirằngliệuthặngdưngânsáchdàihạnchỉlàtạmthờihaylâudài,thặngdưcótiếptục

tănghaykhôngvà“chúngtanênsửdụngkhoảnthặngdưđónhưthếnào?”Nếuvàonhữngnămtrước,câutrả lờicủatôichắchẳnsẽchỉđơngiản là“trảnợ”.Nhưnggiờđâykhimứcthặngdưướctínhquálớn,việctrảnợsẽnhanhchónghoàntấttrongvàinăm.Songthặngdưvẫngiatăng.TheonhữngnhàthốngkêởVănphòngNgânsáchQuốchội,vớichínhsáchhiệnhành,thặngdưướcđạt281tỷđôlavàonăm2001,313tỷđôlanăm2002,359tỷđôlanăm2003vàcứtiếptụcnhưvậy.Giảthuyếtlàkhôngcóchuyểnbiếnlớnvềchínhsáchtàikhóa,VănphòngNgânsáchQuốchộidựtínhcóthểtrảhếtsốnợvàonăm2006;bấtcứkhoảnthặngdưnàocònlạicũngphảiđượcgiữởdạngtàisảnkhôngthuộcliênbang.Năm2006thặngdưcóthểvượtngưỡng500tỷđôla.Sauđó,mỗinămướctínhhơn500tỷđôlasẽtiếptụcchảyvàokétcủachúSam.

Tôihơisữnglạikhinghĩđếnviễncảnhđó:500tỷđôlalàmứctiếtkiệmhầunhưkhôngthểhìnhdungđược,gầnnhưtươngđươngvớitổngtàisảnhàngnămcủa5quỹlươnghưulớnnhấtcủaMỹ,đangthànhhìnhsautừngnăm.BộTàichínhsẽlàmgìvớisốtiềnđó?Sẽđầutưvàođâu?

Chỉcóthịtrườngchứngkhoán,tráiphiếuvàbấtđộngsảnởMỹvànướcngoàilànhữngthịtrườngtưnhânđủsứchấpthụnhữngkhoảntiềnđó.TôiđangvẽraviễncảnhcácquanchứcchínhphủMỹtrởthànhnhữngnhàđầutưlớnnhấtthếgiới.Tôiđãtừngphảiđốimặtvớithựctếấyvàcảmthấythậtsựkinhhãi.Hainămtrước,TổngthốngClintonđềxuấtđầutư700tỷđôlatừquỹAnsinhxãhộivàothịtrườngchứngkhoán.Đểngănchặnnguycơtínhtoánchínhtrịảnhhưởngđếnquyếtđịnhđầutư,ôngđềnghịthiếtlậpmộtcơchếquảnlýtưnhânđểgiámsáthoạtđộngcủaquỹ.Nhưngkhichínhphủcósẵntrongtaysứcmạnhtàichính,khôngkhóđểhìnhdungnhữngvụlạmquyềnđãtừngdiễnrathờiRichardNixonhayLyndonJohnson.NhưtôiđãnóivớiVănphòngQuảnlývàNgânsách,tôikhôngtinvào“tínhkhảthichínhtrịcủaviệckhoảnngânquỹđócóthểđứngngoàiảnhhưởngcủachínhphủ”.Tôithởphàonhẹnhõmvìchẳngbaolâusauđó,Clintonquyếtđịnhtừbỏýtưởngấy.Nhưnggiờđây,rấtcóthểnólạiđượcvựcdậy.

Saukhicânnhắcmọivấnđề,tôinhậnramộtthựctếthậtảmđạm:thặngdưthườngxuyêncũnggâytáchạinhưthâmhụtthườngxuyên.Chỉđểtrảnợkhôngthôilàkhôngđủ.TôiquyếtđịnhđềxuấtmộtphươngcáchgiúpnướcMỹvừatrảđượcnợ,vừađảmbảodưthừangânsáchkhôngđángkểsaukhiđãhoàntrảhếtnợ.Cầntăngchi tiêuhoặcgiảmthuế,vàđốivới tôiphươngthứctốiưulàrấtrõràng.Tôivẫnthườnglongạimộtkhiđãchitiêuthìkhómàkiềmchếđược.Lậpluậnđóchưahẳnđãđúngtrongtrườnghợpgiảmthuế[32].Ngoàira,giảmthuếsẽlàmgiảmgánhnặngchodoanhnghiệptưnhân,cókhảnănglàmtăngsốđốitượngphảinộp

thuế.Mộthướngkháclàchúngtacóthểchờmộtvàinăm,nếutìnhtrạngthặngdưvẫntiếpdiễnthìgiảmthuếmạnhsẽgiúpgiảmthặngdư.Nhưngchẳngcócáchnàođểbiếtliệuđócóphảilàlựachọnthậntrọngvàothờiđiểmđóhaykhông;nếutìnhhìnhlạmphátlàcấpbách,cắtgiảmthuếsẽkíchthíchnềnkinhtếvốnđãquánóng.Bướcđiduynhấtcósứcthuyếtphụcđốivớitôilàđặtchínhsáchtàikhóavàocáimàtôigọilà“đườngtrượt”tớicânbằngngânsách.Theođó,sẽgiảmthặngdưtrongvàinămtớibằngviệckếthợpcắtgiảmthuếvàcảicáchAnsinhxãhội.

Haidựluậtcắtgiảmthuếđãđượcđưarabànthảo.VàongàyhọpQuốchộimớiđầutiên,cácThượngnghịsỹPhilGrammvàZellMillerđãđưaramộtdựluậtgiốngvớikếhoạchvậnđộngtranhcửcủaBush-cắtgiảm1.600tỷđôla;cònlãnhđạophethiểusốtrongThượngviệnTomDaschleđềxuấtkếhoạchgiảmthuếkhiêmtốnhơn,ởmức700tỷđôla.CắtgiảmthuếcóthểgiúpgiảmthặngdưđồngthờicònđủtiềnchocảicáchAnsinhxãhội.

Tấtnhiêntrongthâmtâm,tôivẫnlorằngQuốchộivàNhàTrắngcóthểchitiêumộtcáchcựcđoanhoặcthungânsáchbỗngchốcsụtgiảm,khiếnthâmhụtcàngnặngnềhơn.Dođó,tôirấtcẩntrọngđưaquanđiểmcủaPaulO’Neillvềcắtgiảmthuếcóđiềukiệnvàobàiđiềutrần.TôiyêucầuQuốchộicânnhắc“nhữngđiềukhoảnhạnchếhànhđộnglàmgiảmmứcthặngdưnếukhôngđápứngđượcnhữngtiêuchícụthểvềthặngdưngânsáchvànợliênbang”.Nếuthặngdưkhôngtiếptụcduytrìnhưdựđoán,thìcầnhạnchếgiảmthuếhoặcgiảmcáckhoảnchitiêumớiđượcQuốchộithôngqua.

Khómàcóthểlàmlunglayquanđiểmvốntồntạihàngthậpniênchorằnghệthốngchínhtrịcủachúngtacóxuhướngduytrìthâmhụt.Nêntôicầnđẩylùiquanniệmđóbằngmộtlờikhuyêncẩntrọng:“Khiniềmhânhoanvìthặngdưđangngậptràn”, tôiviết,“khôngkhóđểhình dung rằng việc hạn chế chi tiêu được phát triển trong những năm gần đây đã nhanhchóngbiếnmất.Chúngtacầnbiếtkhướctừnhữngchínhsáchcóthểkhơimàotìnhtrạngthâmhụtđãtừngxảyratrongquákhứvàkéotheođólàmấtcânđốitàikhóa”.

Theothônglệđốivớicácphiênđiềutrầnphứctạp,khôngtácđộngtrựctiếptớithịtrườngtàichính,VănphòngcủatôiđãgửibàiphátbiểunàytớicácnhàlãnhđạoỦybanNgânsáchThượngviệnmộtngàytrướcphiênđiềutrần.VàochiềuthứTư,tôirấtbấtngờkhinhậnđượccúđiệnthoạitừmộtnhânvậtcaocấpcủaĐảngCộnghòatrongỦyban,ThượngnghịsỹKentConrad củabangNorthDakota.Ôngđềnghị tôi ghéqua vănphòngđể trò chuyện. ConradnguyênlàCaoủyphụtráchvềthuếcủaMỹ,trởthànhnghịsỹcùngvớithờigiantôiđượcbổnhiệmchứcChủtịchFedvàvốnnổitiếnglànguờibảothủvềtàikhóa.Saukhicảmơn,tôiđã

dànhthờigianđếngặpông.Thượngnghịsỹđithẳngvàovấnđề:“Ôngđangchuẩnbịgâynênmộtsựnáoloạnđấy.TạisaoônglạiủnghộchínhsáchgiảmthuếcủaBush?”ÔngdựđoánrằngbàiđiềutrầncủatôikhôngchỉlàđảmbảochoviệcthôngquađềxuấtcủaNhàTrắng,màcònkhuyếnkhíchQuốchộitừbỏsựnhấttrívốnđãrấtmongmanhvềchínhsáchtàikhóathắtchặtđượcápdụngsuốtvàinămqua.

“Tôikhônghềnóinhưvậy”,tôiđãgiảithíchvớiôngrằng,đểchấmdứttìnhtrạngthặngdư,bàiđiềutrầnđãđềnghịápdụngmộtmứcgiảmthuếnàođóchứkhôngphảitheođềxuấtcủaTổngthống.Mụctiêucaonhấtcủatôivẫnchỉlàgiảmnợvàkhôngthâmhụt.Tôiđãnhắclạiđánhgiávềtriểnvọngthặngdưđãthayđổinhanhchóngnhưthếnào,giảithíchtạisaohầuhếtcácnhàphântíchđềuchorằngnăngsuấtsẽtăngliêntục-hoặcítnhấtlàtăngtrongnhữngnămtrướcmắt.Điềuđósẽlàmthayđổicănbảntriểnvọngthungânsách.Cuốicùng,tôiđồngýrằngcầnđặcbiệtchútrọngchínhsáchtàikhóathắtchặt,vàtựnguyệnmởrộngnếucầnmộtcơchếantoànkiểunhư“vanantoàn”củaO’Neillnếuvịthượngnghịsỹhỏitôitrongphiênvấnđáp.

KhirờivănphòngThượngnghịsỹConrad,tôicóthểthấyrõôngchưathậthàilòngvềcáchtrảlờicủatôi,nhưngtôikhôngmuốnQuốchộilàmtheođềxuấtcủatôimộtcáchmùquáng.Cácnhàchínhtrịkhôngbaogiờlưỡnglựhoặcbácbỏhoặcphớtlờcáckhuyếnnghịtôiđưaratrongquákhứnếuviệcđóphùhợpvớilợiíchcủahọ.TôikhôngmuốnnhắclạiviệctôiủnghộcắtgiảmTrợcấpXãhộiđãlàmthayđổitìnhhình.Tôikhôngmuốnnóiloạicắtgiảmthuếnàotốthơn,vìnhưtôiđãnóivớiThượngnghịsỹDomenicitạibuổiđiềutrầnsánghômsaukhiônghỏitôicóủnghộkếhoạchcủaTổngthốngBushkhông,tôiđãtrảlờirằngđólàmộtcâuhỏimangtínhchínhtrịđơnthuần.Tôilànhàphântíchchứkhôngphảilànhàchínhtrị;côngviệcsẽkhôngcònlýthúnếutôicứphảicanhcánhvềnhữnghệlụychínhtrị.Tôichỉđưaracáimàtôicholàcáchtiếpcậnmớivàhyvọngbàiđiềutrầncủamìnhgópmộthướngphântíchquantrọngchocuộctranhluậnmàthôi.

TôitrởvềCụcDựtrữLiênbangvàkhiBobRubingọiđiệnthoại,tôiđãkhôngcómặttạibànlàmviệctậnmộttiếngđồnghồ.Ôngnói:“KentConradgọiđiệnchotôi.Ôngấynóitôicầnnóichuyệnvớiôngtrướckhiôngđiềutrần”.BobchưađọcbảnđiềutrầncủatôinhưngConradđãtruyềnđạtnộidungchoBobvàBobcũngchiasẻmộtsốquanngạivớivịThượngnghịsỹ.TheoBob,nếucắtgiảmthuếquálớn,chúngtasẽphải“đốimặtvớinguycơđánhmấtnhãnquanchínhtrịvềnguyêntắctàikhóa”.

Ôngvàtôiđãlaotâmkhổtứhàngnămtrờiđểđạtđượcsựnhấttríđó,nêntôihỏiôngcóbiếttôivẫnđặtmụctiêuhàngđầulàgiảmnợhaykhông.Ôngtrảlời:“Tôihiểuđiềuđó”.“Vậythìcóvấnđềgì?”tôihỏi.“Cóphầnnàotrongbàiđiềutrầncủatôimàôngkhôngnhấttrí?”

Saumộthồiimlặng,ôngtrảlời:“Vấnđềkhôngnằmởchỗôngnóigì,màởchỗnguờitanhìnnhậnnónhưthếnào”.

Tôiđáplạiđầymỏimệt:“Tôikhôngthểchịutráchnhiệmvềnhữngsuynghĩcủanguờikhác.Đókhôngphảilàchứcnăngcủatôivàtôicũngkhôngthểthựchiệnđượcđiềuấy”.

HóaracảConradvàRubinđềuđúng.Bàiđiềutrầnvềgiảmthuếđãchâmngòichocuộctranhluậnchínhtrịgaygắt.CáccuộctranhcãiồnàothậmchícònbắtđầutrướckhitôiđếnĐồiCapital:nộidungbàiđiềutrầnđãbịlộratừtrướcvàsánghômđó,trêntrangđầucủatờUSATodayđãchạymộtdòngtítlớn:“Greenspanủnghộcắtgiảmthuế”.CảlờibìnhluậncủaConradvàDomeniciđềuđượctríchdẫntrongcâuchuyệnđikèm,trongđóDomenicikhẳngđịnhtôisẽthayđổilậptrườngliênquanđếncắtgiảmthuế“vìmứcthặngdưđãlênquálớn”.

Tôicóthểthấyphòngđiềutrầnchậtcứngvớisựhiệndiệncủahaimươithượngnghịsỹvànhânviên,camerađượcbốtríđầybêncạnhtườngcùngmộtđámđôngkhálớn.Tôiđãphảimấtgầnnửatiếngđồnghồđểđọcbàiđiềutrầnvàsauđó,tôikhôngchắcđiềugìsẽdiễnra.Trướctiên,ThượngnghịsỹConradcảmơntôivìđãđưaracáimàônggọilàmộtphươngpháptiếpcận“rấtcânbằng”–tôinghĩđólàmộtcáchnóirấtlịchthiệpvìtôiđãkhôngthayđổimộttừnàosovớibuổinóichuyệnhômqua.

Rồiônghỏi:“Tôinghethấytrongbàiđiềutrầncủaông,cóphảiôngđãđềxuấtkhôngtừbỏchínhsáchthắtchặtchitiêu?”

“ĐúngvậythưaThượngnghịsỹ”,tôiđáp.Tôinhắclạiquanđiểmcầntiếptụcgiảmnợvàthắtchặttàikhóa.

Rồisuốthaitiếngsauđó,cáccâuhỏiliêntiếpđượccácthượngnghịsỹđưara,chothấysựchiarẽsâusắcgiữahaiđảng.Mặcdùcảhaiphíađềuđềxuấtcắtgiảmthuế,ĐảngCộnghòarõràngđangrấthồihộpmuốntôiủnghộýtưởngcủahọ.NghịsỹPhilGrammcủabangTexaschobiết:“Tôichorằngchúngtađềubiếtkhárõchúngtađangđitớiđâu.Chúngtatínhtoánchitiêungânsáchcàngsớmcàngtốt,vàhãybắtđầuthôi!”Vềphầnmình,ĐảngDânchủlại

đưaranhữngnhậnxétđầythấtvọng.“Cácôngđangkhơimàochomộthànhđộngkhôngthểkiểmsoátđược”,nghịsỹFritzHollingscủabangNamCarolinaphátbiểunhưvậy.NghịsỹPaulSarbanes thuộc bang Maryland phụ họa thêm: “Sẽ là sai lầm nếu để báo chí đăng tải tin‘Greenspanđãchâmngòichovấnđềnày’”.LờiphànnàngaygắtnhấtlàcủaThượngnghịsỹlâunămnhấttronglịchsửMỹBobByrd.VớigiọngnóikéodàicủavùngTâyVirginia,ôngkhởiđầu:“TôilànguờitheodòngBaptist.Chúngtôicómộtcuốnsáchthánhca.Trongđócómộtbàithánhcacótên‘Chiếcneobámchắc’.Chúngtôiluôntheosátnhữnglờikhuyêncủaôngtronggiaiđoạnkinhtếpháttriểnthịnhvượng,vàtôicoiônglàmộtphầnquantrọngcủachiếcneođó.Nhữngnămqua,tôiđãluônlắngngheôngrằngcầngiảmnợ,rằngđólàyêucầucơbản.Lúcđó,tôitinlàôngđãđưaranhữnglờikhuyênđúngđắn,còngiờđâytôithựcsựchoángvángvìchiếcneongàynàogiờlạiđangchệchchoạcmấtphươnghướng”.

Khôngaicóthểquênđượcnhữnglờinhậnxétnhưvậy.Khicuộcđiềutrầnkếtthúc,tôihếtsứclạcquanrằngnhữngýkiếncủatôi–nhưnguycơthặngdưquálớn,đềxuấtliênquanđếnđườngtrượt,kháiniệm“vanantoàn”-vềlâudàisẽđượcquantâmthỏađángkhitiếnhànhtrìnhtựlậppháp.Nhưngvàothờiđiểmđó,tôiđãbịbuộcphảichấpnhậnmộtthựctếlàbàiđiềutrầncủamìnhbịnhuốmmàuchínhtrị.Sauđó,tôinóivớivợrằng:“Anhthựcsựbịchoángváng,bịsốcvìđấutranhchínhtrịởQuốchội”.

NhàTrắngnhanhchóngbàytỏsựhàilòng-tốihômđó,đíchthânTổngthốngBushđãgặpgỡbáochí,gọibàiđiềutrầncủatôilà“cócânnhắckỹlưỡngvàhoàntoànchínhxác”.Nhữngtờbáolớncũngnhìnbàiđiềutrầndướigócđộchínhtrị.TờFinancialTimesviết:“CắtgiảmthuếlàhiểnnhiênvàđiềudễhiểulàôngGreenspanphảitránhgâybấtđồngvớichínhquyềnmớivàothờiđiểmkhởiđầunày”.TheotờThờibáoNewYork,tôiđanggiúpNhàTrắngtheođúngcáchmàtôiđãủnghộsángkiếngiảmthâmhụtcủaTổngthốngClintonhồiôngmớinhậmchứcnăm1993:“CũngnhưsựủnghộcủaôngtađốivớikếhoạchcủaClintonđãgiúpđemlạisựhậuthuẫnchínhtrịquantrọng…khi[ĐảngDânchủ]chủtrươngtăngthuế,sựủnghộcủaôngđốivớiviệccắtgiảmthuếngàyhômnaytạođộnglựcmớichoĐảngCộnghòatrongviệcthúcđẩykếhoạchcắtgiảmthuếlớnnhấtkểtừthờiReagan”.

Đọcnhữnglờinhậnxétđó,tôithấyrằngtrongkhitôikhôngchútâmđếnchínhtrịthìchínhtôi lạibịnhìnnhậnsai lệchvìnhữngtìnhcảmchínhtrịđó.Tôiđãmuộnmằnnhậnrarằngchúng ta vừa trải quamột cuộc khủng hoảng hiến pháp xung quanh cuộc bầu cử, nên giờkhôngphảilàlúcđưaralậptrườngdựatrênphântíchkinhtế.SongcólẽtôicũngcóbàiđiềutrầnnhưvậynếuAlGoretrởthànhtổngthống.

Tôivẫn luôn tìmcáchgiới thiệukháiniệm“vanan toàn” trongsuốtnhữngtuầnsauđó.TrongcáccuộcđiềutrầnQuốchộivàothángHaivàthángBa,tôiluônhướngnguờinghevàotínhbấtđịnhcủatấtcảcácdựđoánvàkhôngngừngkêugọithiếtlậphệthốngbảovệ.TôiđãphátbiểutrướcỦybanHạviệnvàongày2/3rằng:“Cầnpháttriểnchiếnlượcngânsáchđểphòngbịtrướcbấtcứmộtsựbấtnhưýnàocóthểxảyra”.

Vàingàysauđó,mộtnhómnhỏcácThượngnghịsỹtheotưtưởngbảothủtàikhóathuộccảhaiđảngđãkêugọihọpbáovàtuyênbốcầncó“vanantoàn”.TôiđãgặpgỡvàkhuyếnkhíchnhómnghịsỹnàygồmnămđảngviênCộnghòavàsáuđảngviênDânchủdoThượngnghịsỹOlympiaSnowecủatiểubangMainedẫnđầu.

Nhưnghóara,chẳngcócơmaynàocho“vanantoàn”cả.Chẳngcólãnhđạophenàothíchýtưởngnày.Vàongàyđiềutrần,khicácnhàbáohỏinguờiphátngônNhàTrắngAriFleischervềkhảnăngbổsung “vanan toàn”chống thâmhụtvàochương trìnhcắtgiảmthuếcủaTổngthống,ôngđãtrảlờithẳngthừng:“Chúngtacầnmộtquátrìnhxâydựngluậtvĩnhviễn”.Chẳngbaolâusau,tạpchíTimeđãtríchlờicốvấnchínhtrịhàngđầuKarlRovegọiýtưởng“vanantoàn”là“thấtbạitừtrongtrứngnướccùngvớiBush”.Trongkếhoạchngânsáchnăm2002đượcđưaravàothángHai,TổngthốngBushđãchínhthứcthôngbáochươngtrìnhcắtgiảm1.600tỷđôlathuếgiốngnhưkếhoạchvậnđộngtranhcử.LãnhđạoĐảngDânchủcũngbácbỏkhái niệm “van an toàn”. Lãnh đạo phe thiểu số tại Thượng viện Daschle khẳng định: “Sẽkhôngcầnvanantoànnếubiếthạnchếquymôcắtgiảmthuế”.ĐếnđầuthángBa,ChủtịchHạviệnthuộcĐảngCộnghòakiênquyếtngănkhôngđemrathảoluậnđiềukhoảnHiếnphápbổsungliênquanđến“vanantoàn”vàHạviệnđãthôngquagầnnhưtoànbộchươngtrìnhgiảmthuếcủaBush.TạiThượngviện,vấnđề“vanantoàn”khôngnhậnđượcthêmbấtcứmộtsựủnghộnào.

Rốt cuộc,Bushđã thành công.Mức giảm thuếkhoảng1.350 tỷ đô la thấphơnmứcôngmongmuốnvànằmgiữamứcđềxuấtcủahaiđảng.NhưngtheoBush,chươngtrìnhgiảmthuếbaogồmtấtcảcácđầumụcthuế.Trongluật,chỉcómộtđiểmlớnnhấtkhácvớikếhoạchbanđầu:mứcgiảmthuếsẽđượcxâydựngđểđảmbảothuđượcgần40tỷđôlathuếbổsungvàokhoảnthặngdưnăm2001.Nóquyđịnhrõmỗigiađìnhđượcnhậntới600đôlatùythuộcvàomứcthuếhọđãnộpnămtrước.Quốchộithôngquacáigọilà:“mứccắtgiảmthuếcủaBush”,

coiđólàtácnhânkíchthíchgiúpnềnkinhtếthoátkhỏitìnhtrạngchaođảotrongthờigiantrướcmắt.Tổngthốngtuyênbố:“NguờilaođộngMỹsẽcónhiềutiềntrongtúihơn,cònnềnkinhtếthìsẽgặtháiđượcnhữngthànhcôngxứngđáng”.

Ôngkýthôngqualuậtcắtgiảmthuếvàongày7/6-thờiđiểmlịchsửghidấuấnmộtsángkiếnlớnvềngânsách.Tôiluônlạcquanvềtácđộngtíchcựccủaluậtnày,giúpgiảmthặngdưtrướckhinótrởnênnguyhiểm.Dùrằngcắtgiảmthuếkhôngđượccoilàđộnglựckíchthíchngắnhạn–vìvàothờiđiểmxâydựngchiếnlượctranhcử,nềnkinhtếMỹkhôngcầnmộtgiảiphápnhưvậy,songthậtmaylànólạicótácđộngkíchthíchtăngtrưởng.Đólạilàthờiđiểmđúngđểrachínhsách.

Tuynhiên,chẳngbaolâusau,chínhtôilạitiếcnuốivìluậtbanhànhkhôngđềcậpđến“vanantoàn”.Chỉtrongvàituần,thựctếđãchothấytôisailầmkhitừbỏnhữnghoàinghiliênquanđếntìnhhìnhthặngdư.Nhữngdựbáosángsủavềthặngdưtrongmườinămtớihóarachỉlànhầmlẫntaihại.

ThậmchíngaytrướckhithôngbáovềmứccắtgiảmthuếcủaBushđượcgửiđi,mứcthungânsáchbỗngnhiênsụtgiảmmộtcáchkhóhiểu.ThuếcánhânnộpchoBộTàichính,thườngđượcBộThươngmạiđiềuchỉnhđịnhkỳ,giảmđihàngtỷđôla.Khoảnthặngdưvốnđượccangợi–dùvẫnkhálớnkhiBushkýthôngqualuậtvàothángSáuvàđượcdựđoánlàtiếptụctăngtrongnhiềunămtới-bỗngbốchơichỉtrongchốclát.ThâmhụtđãxuấthiệntrởlạivàothángBảy.

Cácnhàthốngkêgiỏinhấtcủachúngtahoàntoànsữngsờtrướcthayđổinày;cácchuyêngiangânsáchphảimấthàngthángtrờiđểtậphợphàngchụctriệutờkhaithuếđểrồiphântíchxemliệucónhầmlẫnởđâukhông.Chênhlệchmứcthurõràngđãphảnánhchiềuhướngsụtgiảmlớntrênthịtrườngchứngkhoán.(TừthángMộtđếnthángChín2001,chỉsốS&Pđãmất20%giátrị).Thựctếnàyđãkhiếnthuếđánhvàolợinhuậnvàcổphiếuưuđãigiảmmạnh-mứcgiảmđộtngộthơndựđoáncủacácchuyêngia.Trongkhithịtrườngđầucơcôngnghệcaomanglạilợinhuậnthìthịtrườngđầucơchứngkhoánlạixóasổnhữngthànhquảđó.

Tạisaodựđoánlạicóthểsailệchnhiềuđếnvậy?Sựsuythoáinhẹcủanềnkinhtếđãđánhlừacácnhàthốngkêthuế,khiếnhọchỉhìnhdungramứcgiảmthunhẹ.Nhưngđếnnăm2002,quymôsụpđổđãlêntớinhiềuconsố.VàothángMột2001,VănphòngNgânsáchQuốchộidựđoántổngthulà2.236tỷđôlachonămtàikhóa2002.ĐếnthángTám2002,nguồnthichỉđạt

mức1.860tỷđôla-giảm376tỷđôlatrong18tháng.Trongsốđó,75tỷđôlalàmứcgiảmthuếcủaBush,còn125tỷđôlaphảnánhsựyếukémcủanềnkinhtế.Consốgâychoángváng176tỷđôlacònlạiphảnánhcáimàcácnhàhoạchđịnhngânsáchgọilàthayđổikỹthuật–ngôntừchuyênngànhchỉnhữnghiệntượngkhóhiểuđangdiễnratrongnềnkinhtếhaytrênĐồiCapitol,chẳnghạnnhưdựđoánthuếlợinhuậngiảm.

ThángChínnămđó,BobWoodwardđếnvănphòngđểphỏngvấntôivềtìnhhìnhkinhtế.ÔngđangchuẩnbịviếtmộtchươngmớichocuốnsáchMaestro,tácphẩmbánchạynhấtcủaôngvềtôivàFed.Tôikểrằngtôithậtsựngỡngàngtrướcdiễnbiếncủacuộcsuythoáinăm2001–chưabaogiờtôichứngkiếnmộtcuộcsuythoáinhưvậy.TiếpsausựsụpđổlòngtinnghiêmtrọngvàothángMườihaivàsựsụtgiáchứngkhoánsuốtmùahènămđó,tôiđãchuẩnbịtinhthầnrằngGDPsẽgiảmmạnh.Sảnxuấtcôngnghiệptrongnămthấphơn5%.SongGDPvẫngiữởmứcổnđịnh.Thayvìrơivàothunglũnghunhút,chúngtôivẫnởđồngbằng.(Trênthựctế,nềnkinhtếvẫntiếptụccầmcựvàtăngtrưởngnhẹtrongnămđó).

Suythoáinhẹdotácđộngcủanhữnglựclượngkinhtếtoàncầukhiếnlãisuấtdàihạngiảmvàchâmngòichogiánhàđấttăngvùnvụtởnhiềunơitrênthếgiới.TạiMỹ,nhàđấttăngvềgiátrịđếnmứcnhiềugiađìnhcóquánhiềutiềnnênsẵnsàngtăngchitiêu.ThựctếđógắnliềnvớitiềmnăngtăngtrưởngnăngsuấtdườngnhưđãchophépkinhtếMỹcókhảnăngphụchồinhanhchónghơn.

Dođó,Woodwardđiđếnkếtluậnrằng:“Cólẽcâuchuyệnkinhtếnămnayxoayquanhvấnđềthảmhọabịđẩylùi,chứkhôngphảiđìnhtrệ”.

Tôitrảlời:“Cònquásớmđểkếtluậnnhưvậy.Chỉsaukhimọithứđãổnđịnhtheomộtcáchthứcbuồntẻ,cònnếukhông,khómàcóthểbiếtđượckếtcụcsẽnhưthếnào”.

Nộidungcâuchuyệnchẳngkháclàmấysovớihàngchụccuộcgặpcủatôivớigiớibáochísuốtmùahè–cóchăngchỉkhácvềthờigian.ĐólàthứNăm,ngày6/9,trướckhitôirờinướcMỹtớiThụySĩthamdựmộtcuộchọpquốctếcủacácThốngđốcNgânhàng.NgàyvềđượcghitrênvémáybaylàthứBangày11/9.

CHƯƠNGMƯỜIMỘT

QUỐCGIABỊTHÁCHTHỨC

GẦNMỘTNĂMRƯỠIsausựkiện11/9/2001,chúngtôiluônởtìnhtrạngánbinhbấtđộng.Nềnkinhtếcótăngtrưởngnhưngchưaổnđịnhvàcònyếu.Cácdoanhnghiệpvànhàđầutưcảmthấybíbách.Nhữngkhủnghoảngxảyrangaytrongvàithángđầutiên–nhưtruylùngnhữngkẻ tìnhnghi thuộcmạng lướiAlQaeda, cácbom thư có vi trùng than, cuộc chiếnởAfghanistan–đãdẫntớitìnhtrạngcăngthẳngluônphảiđốiphóvớinhữngmốilovàchiphíliênquanđếnanninhnộiđịa.SựphásảncủatậpđoànEnronvàothángMườihainăm2001càngkhiếntìnhhìnhthêmkhódựđoánvàngàycàngảmđạm.Vụviệctrênđãchâmngòichomộtloạtcácvụtaitiếngliênquanđếnkiểmtoánvàphásản,phơibàyraánhsángthóihámlợidễlâytruyềnvàhànhđộngphipháp-vốnlàmặttráicủaquátrìnhtăngtrưởngkinhtế.

Đúnglàphúcbấttrùnglai,họavôđơnchí.Tranhcãixungquanhquỹvậnđộngtranhcử,vụánsátthủbắntỉaởWashingtonD.C.,vụđánhbomkhủngbốmộtkhuhộpđêmởBaliliêntụcdiễnra.Mùahènăm2002,nguờikhổnglồvềviễnthôngWorldComsụpđổdonhữnggianlậnkiểmtoáncótàisảntrịgiá107tỷđôla,đólàvụphásảnlớnnhấttronglịchsử.

NóiđếndịchSARS,mộtloạibệnhtruyềnnhiễmdạngcúmnguyhiểmchếtnguờibắtnguồntừTrungQuốcvàtácđộngtiêucựctớiviệcđilạicủadoanhnhânvàthươngmại.Thờikỳđó,chínhquyềnđanggiatăngnỗlựctấncôngSaddamHussein,vàđếnthángBavàthángTưnăm2003,cácdòngtíttrênbáochíchỉxoayquanhcuộcxâmlượcIrắcvàvụlậtđổSaddam.

ĐằngsauđóvẫnámảnhnỗilovềmộtcuộctấncôngkhủngbốtiếptụcxảyratrênđấtMỹ.ĐặcbiệtởWashington,thậtkhómàxuađicảmgiácvềmộtmốiđedoathườngtrực:khắpnơinàolàràochắnmới,nàolàtrạmgác,camerakiểmsoátvànhữngnguờilínhgácđượctrangbịđếntậnrăng.Riêngtôi,khôngcònđibộquavàikhốinhàđểđếnvănphòngmàđiquacácmáyquayphimtruyềnhìnhđangchờquay“chỉsốcặptáp”;mỗisángxechởtôichạythẳngxuốnghầmđểxeđượccanhgáccẩnmậtcủaFed.KháchđếnFeddùđượcphépđậuxeởdướihầmnhưngvẫnphảichờchónghiệpvụđánhhơipháthiệnthuốcnổ-thựcrachúchósẽchuivàotrongxe.

ỞWashington,chẳngcócâuhỏinàolớnhơncâuhỏi:tạisaochưacócuộctấncôngthứhai?

LiệumụcđíchcủaAlQaedalàphávỡnềnkinhtếMỹnhưBinLadenđãtừngtuyênbốthìlẽraphảitiếptụcxảyracáccuộctấncôngmới.Xãhộicủachúngtalàxãhộimở,biêngiớithìlỏnglẻo,khảnăngpháthiệnvũkhívàbomyếukém.Tôiđãđặtcâuhỏiđóchorấtnhiềuquanchứccaocấpnhấttrongchínhphủnhưngdườngnhưchẳngcóaicóđượclờigiảiđápthỏađáng.

Tâmtrạngsẵnsàngđónnhậnmộtcuộctấncôngkhủngbốmớithựcsựđãtácđộngđếnmọihànhđộngcủachínhphủ.Vàlẽđươngnhiênlàbongbóngquốcphòngđượctạorađểbảovệcácthểchếcủachúngtađãảnhhưởngđếnmọiquyếtđịnh.Năm2002,chươngtrìnhanninhnộiđịamớidựkiếnsẽthuhẹpđángkểquyềntựdocánhânthôngquamộtloạtcácbiệnphápnhưtăngcườngyêucầunhậndạng,đẩymạnhkiểmtranhânthân,hạnchếđilạivàhạnchếtựdocánhân[33].Lãnhđạohaiđảngđềusẵnsàng.Nhưngkhikhôngcóthêmvụtấncôngkhủngbốnàonữa,cácnhàchínhtrị,khôngsớmthìmuộn,sẽdầnquaylạilậptrườngtrướckiacủahọvềtựdocánhân.ThậtlýthúkhiđặtgiảthuyếtnướcMỹsẽrasaonếucócuộctấncôngthứhai,thứbavàrồithứtư.Liệunềnvănhóacủachúngtacóthểđươngđầuđượckhông?LiệutacóthểduytrìmộtnềnkinhtếvữngvàngnhưởIsraelhaynhưnguờiLondonđãlàmđượctrongsuốtnhữngthậpniênchịubomđạncủalựclượngquânđộicộnghòaIreland?Tôicómộtniềmtinsonsắtrằngchúngtacóthể…Nhưngsựhoàinghivẫnluônhiệnhữu.

Đểđốiphóvớitìnhhìnhbấpbênhđó,Fedđãduytrìkếhoạchgiảmmạnhlãisuấtngắnhạn,gồmmộtloạt7lầncắtgiảmtừđầunăm2001,nhằmgiảmthiểutácđộngcủasựđổvỡcáccôngty côngnghệcaovà sự sụtgiảmcủa thị trườngchứngkhoánnói chung. Sau sựkiện11/9,chúngtôicắtgiảmchiếtkhấuthêm4lầnnữavàthêmmộtlầnnữavàothờikỳđỉnhđiểmcủacácvụtaitiếngcủacáccôngtynăm2002.ĐếnthángMườinămđó,lãisuấtchiếtkhấuđứngởmức1,25%-consốmàchỉmộtthậpniêntrướcthôi,chắchầuhếtchúngtôisẽcholàthấpkhôngthểhìnhdungnổi.(Trênthựctế,lãisuấtchưabaogiờthấpnhưvậykểtừthờiDwightEisenhower).Vốnlànhữngquanchứccoichốnglạmphátlànhiệmvụcảđời,nênchúngtôicoiviệccắtgiảmlịchsửnhưvậylàvôcùngxalạ.Song,nềnkinhtếđangrơivàotìnhtrạnggiảilạmpháttheođó,cáclựclượngthịtrườngcùngphốihợpđểghìmgiữlươngvàgiákhiếnmứclạmphátdựđoán,cũngnhưlãisuấtdàihạn,sụtgiảm.

Vìthếlạmphátkhôngphảilàvấnđề,hoặcítnhấtlàvàothờiđiểmđó.Từgiữagiaiđoạn2000-2003,lãisuấtdàihạntiếptụcgiảm,tỷlệlãisuấtmườinămgiảmtừgần7%xuốngcònchưađầy3,5%.RõrànglờigiảiđápcuốicùngvượtxakhỏiphạmvinướcMỹvìlãisuấtdàihạntrênkhắpthếgiớicũngcóxuhướnggiảm.Toàncầuhóađanggâytácđộnggiảilạmphátrõrệt.

Chúng tôiđặt vấnđề lớnđó sangmộtbênđểđươngđầuvới thách thứcđanghiệndiệntrướcmặtFed–đólàmộtnềnkinhtếyếuđi.ỦybanThịtrườngmởLiênbang(FOMC)đưara

giảthuyếtrằnggiácảtăngkhônglàmốihiểmhọatứcthờimàngượclại,chophépchúngtacókhảnănglinhhoạtđểcắtgiảmlãisuấtngắnhạn.

Tuyvậy,đếnnăm2003,sựyếukémvềkinhtếvàtìnhtrạnggiảilạmphátđãkéodàiquámức,buộcFedphảicânnhắcmộtnguycơngoạilai:sựgiảmgiáhaytìnhtrạnggiảmphát.CókhảnăngkinhtếMỹsẽbướcvàomộtthờikỳtrượtdốctồitệnhưđãtừngxảyravàlàmNhậtBảntêliệttrongsuốtbamươinămqua.Đólàvấnđềrấtđánglongại.Trongnhữngnềnkinhtếhiệnđạivớilạmphátlàcănbệnhkinhniênthìgiảmphátthậtvôcùnghiếmhoi.Cuốicùng,Mỹkhôngcònlànềnkinhtếtheobảnvịvàngnữa.Tôikhôngthểlýgiảiđượctạisaogiảmphátlạidiễnratrongthờikỳtiềngiấy.Tôithườngchorằngnếuxảyragiảmphát,chúngtacóthểđẩymạnhcôngtácintiềnvàtạorasốđôlacầnthiếtđểchặnđứngvòngxoáygiảmphát.Nhưnggiờtôikhôngchắclậpluậnđólàđúng.NóimộtcáchbóngbẩythìNhậtBảnđãtừngphảibơmtiềnvàlưuthông,giảmlãisuấtxuốngmức0%vàchịuthâmhụtngânsáchlớn,tuyvậymứcgiávẫntiếptụcgiảm.NguờiNhậtdườngnhưkhôngthểphábỏvòngcươngtỏacủagiảmphátvàchắchẳnđãrấthoảngsợvìhọđangrơivàovòngxoáytrượtdốcchưatừngcókểtừthậpniên30.

GiảmpháttrởthànhlongạichínhngàycànggiatăngtrongnộibộFed.Dùnềnkinhtếđãđạtđượctăngtrưởng1,6%trongnăm2002,nhưngrõràngkinhtếđangbịkìmhãm.ThậmchícáccôngtylớnnhưAETNAvàSBCCommunicationscũngchỉđạtmứclợinhuậnthấp,buộcphảisathảinhânviênvàkhóduytrìmứcgiátăng.Thấtnghiệptăngtừ4%cuốinăm2000lên6%.

TạicuộchọpcủaFOMChạtuầnthángSáu,giảmphátlàchủđềưutiênhàngđầu.Chúngtôibỏphiếuủnghộviệctiếptụcgiảmlãisuấtxuốngcòn1%.Chúngtôiđồngýcắtgiảmlãisuấtdùđềunhấttrínềnkinhtếhiệnchưathậtcầnmộtlầncắtgiảmlãisuấtnữa.Cuốicùng,thịtrườngchứngkhoáncũngbắtđầuphụchồivàtheochúngtôidựđoán,GDPsẽtăngmạnhhơnvàonửacuốinăm.Songchúngtôitiếptụccắtgiảmtrêncơsởcânbằngrủiro.Chúngtôimuốnchấmdứttìnhtrạnggiảmpháttaihại.Khisẵnsàngchấpnhậnnguycơrằngbằngcáchcắtgiảmlãisuất,chúngtôicóthểthúcđẩybongbóng-mộtloạibùngnổlạmphát–màsauđóchúngtôisẽtiếptụcphảigiảiquyếthậuquả.Tôirấthàilòngvềcáchchúngtôicânnhắcnhữngnhântốđốinghịchnhau.Thờigiansẽchothấyđócóphảilàquyếtđịnhđúngđắnhaykhông,nhưngđólàmộtquyếtđịnhđượcthựchiệnđúng.

Chỉtiêucủanguờitiêudùngđãđưanềnkinhtếrakhỏitìnhtrạngđìnhtrệsausựkiện11/9vàchínhnhàđấtđãlàmtăngchitiêu.ỞnhiềunơitrênđấtMỹ,giábấtđộngsảnđượcthúcđẩy

bởimứcgiảmlãisuấtcầmcốnênbắtđầugiatăng.Giáthịtrườngcủacáccănnhàhiệnhữutăng7,5%/nămtrongcácnăm2000,2001,2002,hơngấpđôimứcgiácáchđóvàinăm.Khôngchỉtăngsốlượngnhàxâythêmmàconsốnhàđượcmuabánđãđạtmứckỷlục.Sựpháttriểnđóđãgiúptăngtinhthần–vìdùrằngbạnkhôngcóýđịnhbánnhà,nhưngbạncóthểthamkhảotìnhhìnhkhunhàvàxemcáccănhộcủanhữngnguờikhácđượcbánvớinhữngcáigiágâysửngsốt,điềuđócónghĩalàcănnhàcủabạncũngcógiáhơntrước.

Đếnđầunăm2003,lãisuấtcầmcố30nămởdướimức6%,thấpnhấtkểtừthậpniên60.Tỷlệlãisuấtcầmcốcóđiềuchỉnhcònthấphơnnữa.Điềuđógiúptăngdoanhthutừnhàđất,đẩygiátăngcao.Từnăm1994,tỷlệcácgiađìnhMỹcónhàriêngđãtăngvọt.Tínhđếnnăm2006,gần69%cácgiađìnhsởhữunhàriêng,sovớimức64%năm1994và44%năm1940.Đặcbiệt,sốgiađìnhnguờiMỹgốcLa-tinhvànguờidađencónhàngàycàngtăng,khôngchỉvìhọphấtlênnhanhchóngmàcòndochínhphủkhuyếnkhíchcácchínhsáchcầmcốdướichuẩn,tạođiềukiệnchonhiềunguờithuộcnhómdâncưthiểusốlầnđầutiêntrởthànhnhữngnguờisởhữunhà.Theotôi,quyềnsởhữuđượcmởrộngkhiếnnhiềunguờidâncảmthấyhọgắnbóhơnvớitươnglaicủađấtnướcvàthúcđẩysựgắnkếtquốcgia.Quyềnsởhữunhàngàynàycóảnhhưởngmạnhmẽkhôngkémgìmộtthếkỷtrước.Ngaycảtrongkỷnguyêncôngnghệsốthìtườnggạch(haygỗdánvàgiấydántường)vẫnchotacảmgiácổnđịnhvàthoảimáidướimộtmáinhà.

Lợinhuậnthuđược,đặcbiệtlàdướidạngtiềnmặt,chẳngbaolâulạikhiếnnguờitachitiêunhiềuhơn.Cácnhàthốngkêpháthiệnrarằngbùngphátchitiêugắnchặtvớitănglợinhuậnthuđượctừnhàđất.Theoướcđoáncủamộtsốnhàphântích,khoảngtừ3-5%mứctănglợinhuậntừnhàđấthàngnămđượcchuyểnsangnhucầuđốivớicácloạihànghóavàdịchvụ,từxehơi,tủlạnhchođếndulịchvànghỉngơi.Điềuhiểnnhiênlàmọinguờiđổtiềnvàosửasangvàmởrộngnhàcửacũnggiúpgópphầnvàotăngtrưởng.Gầnnhưmọisựcảithiệnvềchitiêuđềubắtnguồntừtăngnợcầmcốnhàcửa,tạođiềukiệnchocáctổchứctàichínhtậndụngcơhộinày[34].TácđộngthựctếđóđãđượcnhàbìnhluậnkinhtếRobertSamuelsonmôtảchínhxáctrêntờNewsweekrangày30/12/2002nhưsau:“Sựbùngnổgiánhàđấtđãcứunềnkinhtế…chánngấythịtrườngchứngkhoán,nguờiMỹbướcvàobữatiệcquaycuồngvớibấtđộngsản.Chúngtaxâycất,đậpđirồilạimuathêm”.

Sựtăngtrưởngnóngthườngkhôngbền–đólàbàihọccayđắngmànhữngnguờisởhữuchứngkhoáncủacáccôngtyinternetđãrútra.Dườngnhưchúngtađangtựlaovàocáibẫykinhhoàngcủasụpđổthịtrườngbấtđộngsản?LongạiđónổilênởnhữngthịtrườngnóngnhưSanDiegovàNewYork–nơigiácảnăm2002tăngvọtlầnlượtlên22%và19%,vàcũnglànơicácnhàđầutưchorằngnhàđấtvàcănhộlàcáchnhanhnhấtđểlàmgiàu.Fedtheorấtsátnhữngdiễnbiếnđó.Khităngtrưởngcàngnóngthìnhữngdấuhiệuđầucơcàngrõ.Cáccănhộ

mộtgiađìnhMỹthườngđượcmuađểở,còntỷlệmuađểđầutưhoặcđầucơhiếmkhiquá10%[35].Nhưngđếnnăm2005,theoHiệphộiBấtđộngsảnQuốcgia,cácnhàđầutưđãchiếm28%trongsốnhữngnguờimuanhà.Trênthịtrường,họtrởthànhmộtlựclượngđẩydoanhthutừnhàđấttănglêngầnmộtphầnba.Đếnlúcđó,tintứctrêntruyềnhìnhmớiđềcậptớinhững“bàntay”–haycácnhàđầucơởnhữngnơinhưLasVegasvàMiami.Họsửdụngvốntíndụng,vayđượcmộtcáchdễdàngđểtíchtrữđếnnămhaysáucănhộ,rồibánđithulờilớn,thậmchíkhinhữngcănhộđóchưađượcxâydựng.Tuyvậy,tìnhtrạngđóchỉxuấthiệnởvàiđịaphương.Tôisẽnóivớicácđộcgiảrằngchúngtakhôngphảiđốimặtvớimộtchiếcbongbóngkhổng lồmàchỉ lànhữngbọtnhỏ -vớivôvànnhữngbongbóngbéxíuởcấpđộđịaphươngvàkhôngbaogiờphồngtotớimứccóthểđedọathểtrạngchungcủanềnkinhtế.

Dùcólàbongbóngkhổnglồhaychỉlànhữngbọtnhỏlitithìcuốinăm2005,bữatiệccũngđếnhồikếtthúckhimànhữngnguờimuốnmuađểsởhưunhàlầnđầutiêncảmthấygiácảđangngàycàngvượtngoàitầmvớicủahọ.Giácàngcaođòihỏicầmcốcànglớn–cónghĩalàgánhnặngđèlênthunhậphàngthángcàngnhiều.Đãquarồinhữngngàysôiđộngvớihìnhảnhnguờimuasẵnsàngtrảgiácaohơngiáchàomờiđểmuađượcnhà.Nguờibánnhàgiờkìmgiữgiá,nhưngnguờimuavẫnrútkhỏithươngvụ.Tỷlệbánnhàmớivàcũtheođósụtgiảmmạnh.Cơnsốtnhàđấtchấmdứt.

Đóchỉlàmộtphầntrongchiềuhướnglịchsửchungcủathếgiới.LãisuấtcầmcốkhôngchỉgiảmởMỹmàcònởAnh,Úcvànhiềuquốcgiatồntạithịtrườngcầmcố.Đáplại,giánhàkhắpthếgiớităngvọt.TheoướctínhcủatờEconomistvốnvẫntheosátgiáđấtởhaimươiquốcgia,trong giai đoạn từ năm 2000 đến 2005, thị trường nhà đất ở các nước phát triển tăng từ40.000tỷđôlalênhơn70.000tỷđôla.Trongđó,cáccănhộmộtgiađìnhởMỹchiếmtỷtrọnglớnnhất–8.000tỷđôla.Nhưngkinhnghiệmcủacácnềnkinhtếkháccótínhgợimởrấtlớnvìcơnsốtgiánhàởnướchọhoặcmớichỉbắtđầuhoặcđãkết thúcmộthoặchainămtrướcchúngta.Saunày,nhucầuvềnhàđấtởMỹgiảmxuốngcũngvớimộtloạtnhữnglýdođãtừngtácđộngvàothịtrườngbấtđộngsảnởÚcvàAnhhồinăm2004:nguờimuanhàlầnđầubịtháchnhữngcáigiátrêntrời,cònnhàđầucơlạikhôngchịugiảmgiá.Điềuquantrọnglàkhicơnsốtnhàđấtchấmdứtởnhữngnướcnày,giávẫnduytrìởmứccũhoặcgiảmnhẹ;tachưathấydấuhiệuđổvỡvàothờiđiểmviếtcuốnsáchnày.

Dotácđộngcủasốtgiánhàđấtvàkéotheođólàsựbùngnổmộtloạtcácsảnphẩmcầmcố,cácgiađìnhMỹlạiđượcởtrongnhữngcănnhàcógiátrịcaohơnvàtiệnnghihơn.Nợthếchấpdĩnhiêncũngcaohơn,nhưngdolãisuấtkhoảnnợnàythấphơntrướcnênphầnthunhậpcủachủsởhữunhàphảibỏrađểtrảnợkhôngthayđổiđángkểtừnăm2000đến2005.

Tuyvậy,sựphụchồisausựkiện11/9lạicómặttrái-sựthayđổiđánglongạivềnguồnthunhập.Trongvòngbốnnămtrởlạiđây,mứctănglươngtrungbìnhtheogiờcủacácgiámsátviênlớnhơnđángkểsovớicôngnhânsảnxuất.(Ởnhiềugiađình,sựchênhlệchthunhậpthựctếđượcbùđắpbởilợinhuậnthuđượctừbánnhàđất,dùrằngphầnlớnlợinhuậnthuđượcrơivàotúicủanhữnggiađìnhthượnglưuvànhómcóthunhậpcao).

Dùkinhtếđãtăngtrưởngtrởlại,songbạnvẫncóthểthấykhácbiệtthunhậpđượcphảnánhtrongkếtquảthămdòdư luận.Tínhđếnnăm2004, tăngGDPthựctếkháổnđịnh,đạt3,9%/năm,thấtnghiệpgiảm, lươngkhôngphải làthấp.Songphầnlớnthunhậptăngdosựchênhlệchthunhậpgiữanhữngnguờilaođộngcótrìnhđộcao.Rấtnhiềunguờilaođộngchỉcómứcthunhậptrungbìnhvàhọcũngchẳngkhấmkhágìhơn.Dođó,khôngcógìđángngạcnhiênkhinhữngnhàthămdòdưluậngọiđiệnthoạiđếnmộtnghìngiađìnhvớikếtquả60%chorằngkinhtếquátồitệ,chỉcó40%cholàtươngđốiổn.Tìnhtrạngkinhtếhaitầngnấcdiễnrakháphổbiếnởcácnướcđangpháttriển,songtừthậpniên20,nguờiMỹchưabaogiờphảiđốimặtvớibấtbìnhđẳngvềthunhậpđếnvậy.Thườnglàkhicácchỉsốchungđềutốtthìthămdodưluậnluônchokếtquảtíchcực.

Sựđảochiềugầnđâycủacơnsốtgiánhàđấtđãgâytổnhạichonhiềunhómdâncư.Nhữngnguờiđãcómộtkhoảncầmcốkhakhávềđấtđaikhigiácảleothangthườngkhônggặpmấykhókhăn.Cònnhiềugiađìnhthunhậpthấp-muốntậndụngcáckhoảncầmcốdướichuẩnđểtrởthànhchủsởhữunhàlầnđầutiên-lạigianhậpthịtrườngquámuộnnênkhôngthuđượclợiích.Vìthiếukhoảncầmcốbổsungnênhọgặpvôvànkhókhănkhitrảtiềnlãihàngthángvàngàycàngnhiềunguờiphảiđốimặtvớitìnhtrạngbịtịchthuđểthếnợ.Tronggần3.000tỷđôlacầmcốnhàtrongnăm2006,mộtphầnnămlàdướichuẩnvàmộtphầnnămnữađượcgọilàcầmcốAlt-A.Loạicầmcốthứhaiđượcthựchiệngiữanhữngnguờiđãcóchỉsốuytíntốt,nhưngtiềntrảhàngthángchỉlàlãisuấtvàkhôngđủnhữnggiấytờliênquanđếnthunhậpvàcácthôngtinkhácvềnguờivay.Hoạtđộngkémhiệuquảcủahailoạicầmcốnàyđãdẫnđếnsựthắtchặtđángkểkhoảntíndụngsẵncóvàtácđộngđếnviệcbánnhàđất.Tôihiểurằngnớirộngđiềukiệncầmcốtíndụngchonhữngnguờivaythứcấpsẽlàmtăngrủirotàichính,vàsángkiếnsởhữunhàkiểubaocấpnhưvậyđangbópméohoạtđộngvàkếtquảthịtrường.Nhưnglúcđó,cũngnhưbâygiờ,tôitintưởngrằnglợiíchcủaviệcmởrộngquyềnsởhữunhàlàđángđểmạohiểm.Bảovệquyềnsởhữu-vốnlànhântốcựckỳquantrọngđốivớimộtnềnkinhtếthịtrường–đòihỏithậtnhiềunguờicóquyềnsởhữuđóđểduytrìsựhậuthuẫnchínhtrị.

Sựhồiphụccủanềnkinhtếlàmtôiấmlòngbaonhiêuthìsựvậnhànhcủachínhphủlạilàmtôichánnảnbấynhiêu.Tìnhtrạngthâmhụtngânsáchquaytrởlạivàonăm2002:chúngtabịthâmhụt158tỷđôla,nếusovớimứcthặngdư127tỷđôlanăm2001thìmấthơn250tỷđôla.

TổngthốngBushđãcốhướngchínhquyềnvàoviệcthựchiệnlờihứamàôngđãđưarahồivậnđộngtranhcửtổngthốngnăm2000:đólàgiảmthuế,tăngsứcmạnhquốcphòngvàtăngtrợcấpchochămsócsứckhỏe.Nhữngmụctiêuđókhôngphảilàảotưởngtrongbốicảnhdựđoánthặngdưởmứccao.NhưngthặngdưbiếnmấtchỉtrongkhoảngtừsáuđếnchínthángsaukhiGeorgeW.Bushlênnắmquyền.Vàtrongthếgiớiđãthayđổivớithâmhụtngàycàngtăng thì nhữngmục tiêu ấy không cònhoàn toànphùhợpnữa.Dùvậy, ông vẫn theođuổinhữngcamkếtcũ.

ĐángngạihơnlàviệccảQuốchộivàchínhquyềnđềusẵnsàngtừbỏnguyêntắcthắtchặttàikhóa.BốnnămthặngdưliêntiếpđãkhiếntiếtkiệmngàycàngtrởthànhcủahiếmởĐồiCapitol.Thặngdưlàquáhấpdẫnđốivớinhữngquanchứcđãquensốngthờikỳ“nhunglụa”.TôikhôngnhớđãnhậnbaonhiêuthưtừĐồiCapitoltrongsuốtthậpniên90,nhấnmạnhkếhoạchnàyhoặcchươngtrìnhkiatăngchihaygiảmthuế,trongđótiêuchítựtàitrợchỉđượcđápứngbằngthủthuậtđánhbùnsangaomàmụcđíchchắchẳnlàdấunhẹmchiphícủakếhoạchđó.TạiQuốchội,nguờitađãmấtdầnthóiquenthựcthikếtoánkép.

Vàcuốicùng,cáivỏbọckiacũngkhôngcònnữa.TrongsuốtnhữngnămcuốithờichínhquyềnClinton,Quốchộiđãphớt lờhạnmức thắt chặt chi tiêu,mà thôngqua luậtbổ sungkhoảnchiướctínhtrịgiá1.000tỷđôlachomườinămtới.Nếukhôngcókhoảnchiđóthìmứcthặngdưtrongnăm2000sẽkhôngchỉdừngở237tỷđôla.RồiGeorgeBushđưarachươngtrìnhgiảmthuế,khôngphùhợpvớicắtgiảmchitiêuvàtácđộngcủasựkiện11/9cũngkhiếnchitiêutrởnênrộngtayhơn.

Cácđiềuluậtđượcthôngquasausựkiện11/9hiểnnhiênđãquyđịnhtăngchichoquốcphòngvàanninhnộiđịa.NhưngnhữngbiệnpháptàikhóakhẩncấpdườngnhưcàngkhiếnQuốchộimuốncóthêm“tiềnchitiêuchocácdựánphụcvụlợiíchriêng”–nhữngchươngtrìnhchitiêuchocáccửtri.Vídụđầutiênlàdựluậtgiaothôngtrịgiá60tỷđôlađãđượcnhấttrí thôngqua vào tháng12/2001. Theođó,một khoản tiền khá lớnđượcphânbổđể tăngcườnganninhhàngkhôngvàápđặtmộtmứcthuếvàovémáybaynhằmbùđắpphầnnàochi

phí–nhữngchínhsáchcóthểthấyrấthợplý.Tuyvậy,còncóthêmmộtkhoản400triệuđôlatiềnchitiêuchocácdựánphụcvụlợiíchriêng–nhưquỹchođườngcaotốcngoàitầmkiểmsoátcủacáctiểubangvàđượccácnhàlàmluậtphânbổchocácdựánđườngsáởđịaphươngmình.

TôiđãcảmthấybịxúcphạmkhiQuốchộithôngquadựluậtnôngnghiệpvàothángNămđó.Vớisốtiền250tỷđôlatrongsáunăm-khoảnchiđóđãkhiếnngânsáchthâmhụt-dựluậtđãđảongượcnhữngsángkiếnmàphảirấtkhókhănmớivậnđộngđượctrướcđóliênquanđếncắtgiảmtrợcấpnôngnghiệpvàđểthịtrườngnôngsảntựhoạtđộng.Kếhoạchmớiquyđịnhtăngđángkểtrợcấpchobông,ngũcốcvàtrợcấphàngloạtchomọiloạinôngphẩm,từđườngđếnđậuxanh.ThúcđẩythôngquadựluậtlàChủtịchỦybanNôngnghiệpHạviện,ôngLarryCombest–nguờiTexasthuộcĐảngCộnghòa,vàcácthànhviênĐảngDânchủởvùngTrungTâyvàcảChủtịchThượngviệnDaschleởbangNamDakota.

Chỉcómộtphươngthuốcduynhấttrịthóilạmquyềncủangànhlậppháp:đólàquyềnphủquyếtcủaTổngthống.Trongcácbuổithảoluậnhậutrườngvớicácquanchứckinhtếcaocấp,tôi đã không giấu giếm suy nghĩ rằng Tổng thống Bush cần bác bỏ những dự luật này đểchuyểntớiQuốchộimộtthôngđiệprõràngrằngQuốchộikhôngthểtựdothíchchitiêukiểugìcũngđược.NhưngcâutrảlờitôinhậnđượctừmộtvịquanchứccaocấpcủaNhàTrắnglàTổngthốngkhôngmuốntháchthứcChủtịchHạviệnDennisHastert.Vịquanchứcnàycũngchobiết:“TheoTổngthống,bằngcáchkhôngchọctứcChủtịchHạviện,ôngcóthểkiểmsoátQuốchộitốthơn”.

Và trên thực tế, không thựchiệnquyềnphủquyếtđã trở thànhdấuấn thờiTổng thốngBush: tronggầnsáunămtạivịởNhàTrắng,ôngchưabaogiờ loạibỏmộtdự luậtnào.ĐókhôngphảilàtiềnlệtronglịchsửnướcMỹhiệnđại.Johnson,Nixon,Carter,Reagan,GeorgeH.W.BushvàClinton-tấtcảcácvịTổngthốngđềuphủquyếthàngchụcdựluật.JerryFordcònphủquyếtmọithứ-hơnsáumươidựluậttronggầnbanăm.CáchlàmnàychophépBush,mặcdùphảiđốimặtvớithếđasốcủaĐảngDânchủtrongcảhaiviệncủaQuốchội,vẫncónhiềuquyềnhànhvàláicácnhàlậppháptheohướngmàôngnghĩlàquantrọng.Tôichorằng,cáchtiếpcậnhợptáckhôngđốiđầucủaBushlàmộtsailầmnghiêmtrọng–đãkhiếnđấtnướcmấtđicơchếkiểmsoátcầnthiếtđểduytrìnguyêntắctàikhóa.

Ngày30/9/2002chính làngàyđặtdấuchấmhếtchonguyêntắctàikhóaởWashington.Hômđó,QuốchộichophépchấmdứthiệulựcđạoluậtchốngthâmhụtcơbảncủanướcMỹ.

ĐạoluậtThựcthiNgânsáchnăm1990đãtừnglàbiểutượngcủasựkiềmchếcủaQuốchội.ĐượcbanhànhcùngvớisựhậuthuẫncủacảhaiđảngdướithờiBushcha,đạoluậtđóđãđóngvaitròquantrọngtrongviệckiểmsoátthâmhụtngânsáchliênbang,dođótạocơsởchosựtăngtrưởngthịnhvượngcủathậpniên90.Theođó,Quốchộitựđặtmộthạnmứcchitiêuchặtchẽvàtiêuchítựtàitrợđòihỏinhữngkhoảnchitiêumớihoặcgiảmthuếcầnđượcbùđắpbởimộtkhoảnnàođótrongngânsách.Việcviphạmnhữngđiềukhoảnđósẽđưatớihìnhphạtnghiêmkhắcnhưcắtgiảmtrêndiệnrộngcácchươngtrìnhxãhộivàquốcphòng-khoảncắtgiảmmàbấtcứmộtnhàchínhtrịnàocũngtìmcáchtránh.

NhưngĐạoluậtThựcthiNgânsáchchưabaogiờhìnhdungratriểnvọngthặngdư(oáioămthay,mụctiêucủađạoluậtlàđạtmứcngânsáchcânbằngvàonăm2002).Vàtrongbốicảnhtranhnhauchi tiêuhồi cuối thậpniên90,Quốchộiđãviệnđếnnhững trình tự thủ tụcđểkhôngphảithựchiệncácquyđịnhcủaĐạoluật.MộtnhânviênlàmviệclâunămởNhàTrắngđãnói:“Nguờitađòihỏichúngtakhôngđượcđểthâmhụt–nhưnglàmgìcóthâmhụtđâu!”Songgiờđâykhinhữngchốtbảohiểmkhôngcòntácdụngthìthâmhụtlạiquaytrởlại.

TrungtuầnthángChín,tôiđãđưaralờikêugọikhẩnthiếtnhấtcóthểđểyêucầuQuốchộiduytrìmứcbảovệđầutiên.TôinóivớiỦybanNgânsáchcủaHạviện:“Cácquyđịnhthựcthingânsáchsắphết thờihạnhiệu lực.Sẽ làsai lầmnghiêmtrọngnếukhông tiếp tụcduy trìnhữngquyđịnhnày.Vìthiếuvắngnhữngđịnhhướngrõràngvànhữngmụctiêumangtínhxâydựng,khuynhhướngchínhtrịcốhữuủnghộthâmhụtngânsáchrấtdễănsâubámrễtrởlại…Nếuchúngtakhôngduytrìnhữngquyđịnhvềngânsáchvàtáikhẳngđịnhcamkếtđốivớitráchnhiệmtàikhóathìnhữngnămthángnỗlựcnhọcnhằnsẽbịlãngphí”.Tôithừanhậnhệlụytồitệnhấtsẽkhôngphảilànhãntiềnnhưngsẽvôcùngnghiêmtrọng.Tôicũngcảnhbáo:“Lịchsửđãchỉrarằngbấtcứkhinàonguyêntắctàichínhbịloạibỏ,tỷlệlãisuấtsẽtăng,chitiêuvốnồạtgiảm,tăngtrưởngnăngsuấtgiảmvàchúngtasẽphảiđứngtrướcnhữnglựachọnkhókhănhơnchotươnglai”.

Lờiphátbiểucủatôiđãđượcpháttrướcbuổiđiềutrần.HẳnnhiênđókhôngphảilàthôngđiệpmàcácthànhviênỦybanmuốnnghe.ChỉcóphânnửatrongtổngsốbốnmươimốtthànhviêncủaỦybancómặt.TôitheodõiphảnứngcủacácnghịsỹkhitôiđọcmộtđoạnnhắclạisựnhấttrílịchsửcủacảhaiđảngủnghộsựrađờicủaLuậtThựcthiNgânsách.Tấtcảnhữnggìtôithấychỉlànhữngánhnhìnchằmchằmtrốngrỗng.Tồitệhơn,trongphiênhỏiđáp,chỉrấtít,nếucoiđólàcó,nhàlàmluậtcóhứngthúvớiviệcduytrìhạnchếchitiêu.Thayvìđềcậpđếnlờiđềxuấtcủatôivànguycơkinhtếlớnhơnmàtôinhắctới,nhữngnguờichấtvấnđã

thayđổichủđềmộtcáchrấtđơngiản.Cuộcthảoluậnchủyếuxoayquanhcắtgiảmthuế,hiệntạivàtươnglai,lợiíchvàtháchthức.Vàđócũnglànộidungtrêncácbảntinítỏingàyhômsauvềcuộcđiềutrầncủatôi.

ỞThượngviện,PeteDomenici,PhilGramm,KentConrad,DonNicklesvànhữngnguờitheotrườngpháitàikhóathắtchặtcũngtìmcáchduytrìcơchếkiểmsoátchitiêu.Nhưngkhônghềcóýchíchínhtrịởđây.Điềumàhọcóthểlàmđượclàkéodàimộtđiềuluậtvềthủtụcthêmsáuthángnhằmtạothêmchútkhókhănchoviệcthôngquacácluậtcóthểlàmtăngthâmhụt.NhưngkhôngcónhữnghìnhphạtbắtbuộcnhưtrongLuậtThựcthiNgânsáchthìđiềuluậtnàycũngchẳngcótácdụnggì.Cóthểnóinguyêntắctàikhóavốnđãrấthữuíchchochúngtađãhếthiệulựctrênthựctế.

SauchiếnthắngvangdộicủaĐảngCộnghòatrongcuộcbầucửgiữanhiệmkỳvàothángMười một năm 2002, tình hình còn tồi tệ hơn nữa. Phát biểu hồi tháng Mười hai, GlennHubbard,ChủtịchHộiđồngTưvấnKinhtế,lậpluậnrằngdùngânsáchcóthặngdưhaykhôngthìcũngchẳngtạoramấykhácbiệtđốivớitoànbộnềnkinhtế.Ôngnói:“Aicũnghyvọngrằngcuộcthảoluậnsẽkhôngđềcậpđếnquanđiểmthâmhụtngàycànglớnthìcàngđẩylãisuấtdàihạnlêncaovàđedọanềnkinhtế.ĐólàquanđiểmkinhtếRubin[36],chúngtôichoquanđiểmấylàhoàntoànsailầm”.NgoàiýchếnhạoĐảngDânchủ,nhữnggìHubbardnóilàchínhxácvềngắnhạn.Thịtrườngchứngkhoántrởnênquáhiệuquả,nênlãisuấtchỉthayđổikhinhữngthôngtinmớilàmthayđổikỳvọngtươnglaivềthâmhụtngânsáchvànợliênbang.ViệctăngcungcáccôngcụnợcủaKhobạcMỹnhìnchunglàquánhỏsovớicungcáccôngcụnợdàihạnantoàntrêncảthếgiới.Chỉmộtchútthayđổitronggiátươngđối(tứclàlãisuất)cũngkhiếncácnhàđầutưchuyểnmộtsốlượngđángkểtráiphiếukhobạcsangcáctráiphiếucôngtychấtlượngcaohoặctráiphiếunướcngoàicógiátrịtươngứng.Điềungượclạicũngđúng:khinợhaythâmhụtthayđổithìcũngdẫntớilãisuấtthayđổichútítmộtcáchđángngạcnhiên.QuymôvàhiệuquảcủathịtrườngtráiphiếutoàncầuđãcạnhtranhvớiKhobạcMỹlàmlumờmốiquanhệtrongdàihạncủathâmhụtliênbang,nợvàlãisuất.

Đôikhivớimộtvấnđềphứctạpthìcáchhiệuquảnhất lại làgiảiquyết theohướngcựcđoan.Nếuthựcsựthâmhụtkhôngthànhvấnđềvàcắtgiảmthuếkhôngđồnghànhvớicắtgiảmchitiêulàchínhsáchđúngthìtạisaokhôngloạibỏhếttấtcảcácloạithuế?Quốchộicóthểthỏathíchvaymượnvàchitiêutùyýmàkhôngsợnợchínhphủtíchtụnhanhchóngsẽxóimòntăngtrưởngkinhtế.Songnhưvẫnthấyởcácnướcđangpháttriển,sựvaymượnvàchitiêuvôtộivạcủacácchínhphủđãlàmbùnglạmphátphimãvàsụpđổnềnkinhtế.

Vìthếthâmhụtphảilàmộtvấnđề.Câuhỏiquantrọngdànhchocácnhàhoạchđịnhchínhsáchkhôngphảilà:Liệuthâmhụtcóảnhhưởngtiêucựctớităngtrưởnghaykhông?Màlàảnh

hưởngnhưthếnào?Trênthựctế,chínhHubbard-vớimôhìnhtoánkinhtếchothấythayđổitrongnợchínhphủtồnđọngchỉtácđộngrấtnhỏtớilãisuất-gầnđâyđãviếtnhưthếnày:“Khôngthểcoinhữngkếtquảnàyhàmýrằngthâmhụtkhôngthànhvấnđề.Rốtcuộcmứcnợlớn,daidẳngvàkhôngổnđịnhcủachínhphủcóthểgâyáplựcngàycànglớnchonguồnvốnsẵncócóthểchovayđượccủatrongnướcvànướcngoài…ỞMỹvàothờiđiểmhiệntại,mốiquanngạichínhxoayquanhnhữngkhoảnnợngầmkhôngđượctàitrợđiliềnvớicácchươngtrìnhAnsinhxãhộivàBảohiểmYtế”.Nhưngsựtinhtếtrongtranhluậnkinhtếđãbịlãngquêntrongthựctếchínhtrị.QuốchộivàTổngthốngcoikiềmchếchitiêungânsáchngăncảnnhữngđiềuluậtmàhọmuốnthôngqua.Tôithấythậtthấtvọngkhiphươngchâm“Thâmhụtkhôngquantrọng”lạitrởthànhngôntừvănhoacủaĐảngCộnghòa.

TôiđãphảicốđểthừanhậnmộtthựctếlàphươngchâmđólàtưtưởngchủđạovàlàchínhsáchkinhtếcủaĐảngCộnghòa.Songcáchđâykhálâutừhồithậpniên70,tôiđãcólầnđượcbiếtđếnđiềunàytrongbuổiăntrưavớiJackKemp,hồiđólàmộtnghịsỹtrẻtừphíabắccủaNewYork.AnhtaphànnànrằngĐảngDânchủthườngtăngmạnhchitiêuởkhắpmọinơiđểmuaphiếucửtri.VàrốtcuộclàchínhquyềnCộnghòalạiphảigiảiquyếthậuquảthâmhụtngânsách.“Tạisaochúngtalạikhôngvôtráchnhiệmđimộtchútnhỉ?”Câuhỏicủaanhtalàmtôigiậtmình.Vàthựctếlàđiềuđóđangdiễnrahiệnnay.MộtnguờithuộcĐảngCộnghòatheochủnghĩatựdonhưtôicảmthấybịxúcphạm.

CuốithángMườihai2002,đầuthángMột2003,tôiđãcóbướcđikhácthường–tôiđãthúcgiụccácquanchứckinhtếcaocấpởNhàTrắngthựcthicáchtiếpcậnhợplýhơn.Tôikhôngchorằngsựphảnđốicủatôiđãcótácđộngđángkể,nhưngNhàTrắngcólẽđãnhậnrarằngphươngchâm“Thâmhụtkhôngquantrọng”làquácựcđoan,nênđãcósựđiềuchỉnhngôntừkhiTổngthốngtrìnhbàykếhoạchngânsáchnăm2004.Ngày3/2/2003,TổngthốngđãtuyênbốtrướcQuốchội:“Chínhquyềncủatôitintưởngchắcchắnsẽkiểmsoátvàgiảmđượcthâmhụtkhinềnkinhtếngàycàngđượccủngcốvàlợiíchanninhquốcgiađượcbảođảm”.Ôngtiếptụclậpluậnrằngthâmhụtvàothờigiannàylàđiềutấtyếuvìcầnchínhsáchcắtgiảmthuếmớiđểkíchthíchtăngtrưởngvàcầnchitiêumớiđểtàitrợchocuộcchiếnchốngkhủngbố.NgàyhômsauJohnSnow,nguờimớikếnhiệmPaulO’NeillđảmnhậnchứcBộtrưởngTàichính,cũngđưaramộtthôngđiệptươngtự.PhátbiểutạiỦybanTàichínhvàThuếvụcủaHạviện,ôngkhẳngđịnh:“Thâmhụtlàmộtvấnđề,nhưngkhoảnthâmhụtdựtínhtrongkếhoạchngânsáchmớimàTổngthốngđưaralà‘cóthểquảnlýđược’và‘khôngthểtránhkhỏi’”.

Kếhoạchngânsáchmớicònlàmtôinảnlònghơn.Tổngkinhphílênđếnhơn2.200tỷđôla,

vàmứcthâmhụtchophéptrongnăm2003và2004làkhoảnghơn300tỷđôlavànăm2005là200tỷđôla(cólẽdựavàophỏngđoánlạcquan).Dựtínhđềxuấtnàysẽchophéptăngchitiêuđángkểchoanninhnộiđịavàquốcphòng;songlạikhôngbaohàmngânquỹdànhchocuộcchiếntranhđangtớigầnởIraq.(Nếucuộcchiếndiễnrathìchínhquyềnchắchẳnsẽphảitìmmộtkhoảnchiđặcbiệt,màkếtquảlàđẩythâmhụtlêncaohơn).

NộidungquantrọngnhấtcủadựtoánngânsáchlàkếhoạchgiảmthuếlớnlầnthứhaimàTổngthốngBushđãđềxuấtvàituầntrướcđó.Trongđó,phầngiátrịnhấtcólẽlàcắtgiảmmộtphầnđánhthuếhailầnđốivớicổtức.Nhiềunămnay,tôilànguờiluôncổsúychoviệcloạibỏhoàntoànchínhsáchđánhthuếhailầnđốivớicổtứccôngty,coiđólàđộnglựctăngđầutưvốn.Kếhoạchmớinàycũnggiúpđẩynhanhkếhoạchcắtgiảmthuếđốivớimọiđầumụcthuế,tạođiềukiệnđểcóhiệulựcngayvàchấmdứthiệulựccủathuếquyềnsởhữu.Mụctiêuđặtralàmứcthuếgiảmchomườinămtớisẽlàkhoảng670tỷđôla(hoặclàhơn1.000tỷđôlanếucắtgiảmlâudài),cộngvới1.350tỷđôlagiảmthuếlầnđầutiên.

MitchDaniels,GiámđốcVănphòngQuảnlývàNgânsách,đãnhanhchóngchỉrarằng300tỷđôlathặngdưngânsáchlàtươngđươngvới2,7%GDP,consốkhákhiêmtốnsovớitrướckia.Đúngvậy,nhưngmốilongạichínhcủatôilạilàkhảnăngkhôngđápứngđượcnhữnglợiíchđãđượccamkếtvềdàihạn,màđiềunàysẽ làmxóimònhơnnữangânsách trong tương lai.Chúngtacầnchuẩnbịsẵnmộtngânsáchcânbằnghoặcthặngdưchonhữngnămkhókhănsắptớikhimànhữngnguờirađờivàothờikỳbùngnổtrẻsơsinhbướcvàotuổinghỉhưu[37].

Cũngcónhữnglờibàntánchorằngtiếptụccắtgiảmthuếsẽthổiluồngsinhkhímớivàotăngtrưởngkinhtế.NhưngtheophântíchcủaFed,tìnhtrạngkinhtếảmđạmkéodàiphảnánhsựlongạivàtínhbấpbênhtrongbốicảnhchiếntranh,chứkhôngcầnmộtchínhsáchkíchthíchnàokhác.VấnđềIraqchiphốicácbảntin.TrongbàidiễnvănđọctrướcLiênHiệpQuốcngày5/2,ColinPowellđãcáobuộcIraqchegiấuvũkhíhủydiệthàng loạt;mườingàysau,hàngloạtcáccuộctuầnhànhchốngchiếntranhđãdiễnraởnhiềuthànhphốtrênkhắpthếgiới.ChỉtrừphitìnhhìnhIraqđượcgiảiquyếtthỏađáng,bằngkhôngsẽchẳngcócáchnàođểbiếtđượcchínhsáchcắtgiảmthuếmanglạihiệuquảhaykhông.PhátbiểutrướcỦybanNgânsáchThượngviệnvàongày11/2,tôinói:“Tôinằmtrongsốítnguờivẫnchưatinrằngchínhsáchkíchthíchlàcầnthiếtvàothờiđiểmđặcbiệtnày”.

“Cấpthiếthơngiảmthuế”,tôinói,“chínhlàcầngiảiquyếtnguycơthâmhụtngàycànggiatăng”.Tôihốithúccácthượngnghịsỹcầnápdụngtrởlạihạnmứcchitiêuđượcấnđịnhtrongluậtvàquyđịnhtựtàitrợkhiđềxuất luật.“Tôi longạirằngnếucơchếthựcthingânsách

khôngđượcápdụngtrởlại,thìsựthiếuvắngđườnghướngrõràngvànhữngmụctiêucótínhxâydựngsẽkhiến…thâmhụtngânsáchngàycàngănsâubámrễ”.Đếnlượtnó,thâmhụtngânsáchsẽlàmnảysinhnhữngvấnđềmàkhôngcóchínhsáchkíchthíchnàocóthểgiảiquyếtđược.Theotôi,lýthuyếttrọngcungchorằngtốcđộtăngtrưởngkinhtếcaosẽgiúpdễkiểmsoátthâmhụthơnlàhoàntoànđúng.Chỉtrừmộttrườnghợpítcókhảnăngxảyralàtoànbộmứcthuếgiảmđượcdànhchotiếtkiệm,thìphầnđượcchitiêusẽgiúptăngGDP,tăngsốcungchịuthuếvàdođótăngdoanhthuthuế.Dođó,tổngmứccắtgiảmthuếsẽlớnhơnphầndoanhthuthuếgiảm.Nhưngvẫncóthâmhụt.Vớiquymôthâmhụtchúngtôiđangphảiđốimặt,tôicảnhbáo:“Khôngthểchỉtrôngmongvàotăngtrưởngkinhtếđểxóabỏthâmhụtvàkhôngđưaranhữnglựachọnkhókhănđểphụchồinguyêntắctàikhóa”.

Việc tôiđangcôngkhai thách thứckếhoạchcủachínhphủđã làmdấy lênmột lànsóngquantâmtrênbáođài.NhưtờFinancialTimesđãchạymộtdòngtít lớnvàosánghômsau:“Không, thưangàiTổng thống:Greenspanđãnghiêmkhắcquở trách tình trạng tăng thâmhụt”.NhưngnhữngtiêuđềtrênbáochíMỹcũngchotôithấyrằngtôiđãkhôngđưađượccuộctranhluậnvềvớichỗmànóđángphảicó.Tôiđangcốgắnggiúpmọinguờithấyđượcsựcầnthiếtphảithắtchặttàikhóa,khôngchỉquantâmđếnthuếmàquantrọnghơnlàchitiêu.Songtấtcảmọinguờichỉtậptrungvàothuế.TờWashingtonPostviếtrằng,“Greenspannóirằngcắtgiảmthuế làquásớm;nỗi lochiếntranh lànguyênnhâncủađìnhtrệ”. “Greenspankhuyênchưanêncắtgiảmthuế”,đólàdòngtíttrêntờUSAToday.NhưngchẳngcóvịlãnhđạoQuốchộinàoquantâmđếnsựnghiệpkiểmsoátngânsáchcả.

Vấnđềcắtgiảmthuếnhanhchóngtrởthànhtâmđiểmcủasựchúý.Cũngtrongtuầnđó,hơn450nhàkinhtế,gồm10nhàkinhtếtừngđoạtgiảiNobel,đãđưaramộtbứcthưlậpluậnrằngcắtgiảmthuếtheođềxuấtcủaBushsẽchỉlàmthâmhụttăngcaomàkhônggiúpgìchonềnkinhtế;NhàTrắngđãtìmcáchphảnbáclạibằngmộtláthưủnghộkếhoạchcóchữkýcủa250nhàkinhtế.Tôibiếtrấtnhiềunhữngcáitênđãthamgiavàosựkiệnnày-450nhàkinhtếchủyếu theo trườngpháiKeynes (trọngcầu)còn250nhàkinh tếkia chủyếu theo thuyếttrọngcung.Nhữngtranhcãiđókhônggiúplàmsángtỏvấnđềmàchỉchothấytranhluậnnảylửa,vàrồirốtcuộccũngbịphủbóngbởicuộcchiếnởIraq.ĐếnthángNăm,khiQuốchộiđồngýmức giảm thuếTổng thốngmongmuốn và rồi Tổng thống ký thành luật, thì yêu cầu vềnguyêntắctàikhóakhôngcònnằmtrongquantâmhàngđầu.TôiđồngcảmhơnbaogiờhếttâmtrạngcủaCassandra[38].

TrongquãngthờigianlàmviệcchoFed,thờigiantôidànhnhiềunhấtởNhàTrắnglàdướithờiBush,đặcbiệtsausựkiện11/9.Ítnhấtlàmỗituầnmộtlần,tôiđibộmộtquãngngắntừvănphòngđếnthangmáydẫnxuốngga-racủaFedvàrồiđiôtôkhoảnggầncâysốtớicửaTây

Nam.NhữngchuyếnthămviếngNhàTrắngđôikhibaogồmcáccuộchọpthườnglệvớiChủtịchỦybanKinhtếQuốcgiaSteveFriedman,nguờikếnhiệmAlHubbard,hoặccácquanchứckinhtếcaocấpkhác;gặpthườngkỳvớiDickCheney,CondoleezzaRice,AndyCardhoặcmộtvàiquanchứckhác.VàthỉnhthoảngtấtnhiêntôiđếnđóđểgặpTổngthống.

Tôitrởlạivớitưcáchlàcốvấn.Chươngtrìnhnghịsựcủacáccuộcgặpgỡnàyxoayquanhvấnđềkinhtếquốctế,sựvậnđộngcủanănglượngvàdầulửatoàncầu,tươnglaicủaAnsinhxãhội,bãibỏquyđịnh,gianlậntrongkiểmtoán,vấnđềcủaFannieMae(HiệphộiQuốcgiaTàitrợBấtđộngsản)vàFreddieMac(CôngtyQuốcgiaTàitrợĐịaốc)[39]vàkhicầnthiếtthìcảchínhsáchtiềntệ.Nhiềuýtưởngtôiđãrấtcốgắngđểchuyểntảisẽnằmtrongcácchươngtiếpsau.

ChínhquyềnBushhóaralạihoàntoànkhácvớisựtáisinhcủachínhquyềnFordmàtôiđãmườngtượng.Giờđây,hoạtđộngchínhtrịchiếmưuthếhơn.LàChủtịchcủaFed,tôilàmộtlựclượngđộclập,vàmặcdùtôiđãởđókhálâunhưngchắchẳntôikhônghộiđủđiềukiệnđểthuộcnhómnguờicóảnhhưởngnhấtvàbảnthântôicũngkhôngmuốnnhưvậy.

Chẳngbaolâusau,mộtthựctếrấtrõrànglàkhôngcóchỗchonhữngnguờilớntiếngphảnđốithâmhụtnhưPaulO’NeilltrongchínhquyềnBush.Nhữngsángkiếnmàôngvàtôiđãphảidànhhànggiờđểxâydựng-chẳnghạnnhưchuyểnđổitừAnsinhxãhộisangchếđộtàikhoảncánhân,mộtđạo luậtmớinghiêmkhắcnhằmđảmbảotráchnhiệmcủaCEO–cũngchẳngđượchưởngngoại lệgìhơnýtưởngvềvanantoànmàchúngtôiđãkhôngngừngthúcđẩytronggiaiđoạngiảmthuếlầnđầu.SựbộctrựccủaPaulđãđặtôngvàothếđốilậpvớichínhquyềnvốnluônđềcaolòngtrungthànhvàtheođúngchủtrươngđườnglối.TrongphầnlớnthờigianhainămlàmBộtrưởngTàichính,PaulđãliêntụctranhcãivớicácnhàkinhtếcủaBush,đặcbiệtlàLarryLindsey-kiếntrúcsưchínhcủakếhoạchgiảmthuế.Saucuộcbầucử2002, cảhainguờiđều từ chức.NhàTrắngđã thay thếPaulbằngmột cựuCEOkhác, JohnSnow,đãtừngđứngđầucôngtyđườngsắtkhổnglồCSX.Johntỏralàmộtnhàquảnlýtốthơnvànguờiphátngôncókhảnăngănnóitrôichảyvàquảngbáhiệuquảhơnchochínhsáchkinhtế-đólàtấtcảnhữngtiêuchícủamộtBộtrưởngTàichínhmàNhàTrắngmongmuốn.

TổngthốngvàtôitiếptụcgiữliênlạcvớinhaunhưhồichúngtôigặpnhaulầnđầuởkháchsạnMadison.Mỗinămvàilần,ôngmờitôiđếnăntrưacùngôngởphòngănriêng,thườnglàvớiPhóTổngthốngDickCheney,AndyCardvàmộtcốvấnkinhtế.Trongcáccuộchọpđó,cũngnhưtronglầngặpđầutiên,tôilànguờinóinhiềunhấtvềchiềuhướngkinhtếtoàncầuvàvấnđềđặt ra. Tôi nói quánhiềuđếnmứchìnhnhư tôi chẳng có thời gianđể ăn trưa.Tôi

thườngbùđắpbằngmộtbữaănnhỏởvănphòngsauđó.

Trong suốt nămnăm cùng làm việc, Tổng thống Bush luôn tôn trọng cam kết bảo đảmquyềntựquyếtcủaFed.Tấtnhiênlàphầnlớnthờigianchúngtôigiữlãisuấtngắnhạnởmứcđặc biệt thấp, nên chẳng thể cómấy lời phàn nàn. Ngay cả trong năm 2004, sau khi tăngtrưởngkinhtếphụchồitrởlạivàFOMCbắtđầunânglãisuấtlênthìNhàTrắngcũngkhôngbìnhluận.Trongkhiđó,Tổngthốngvẫntỏrakhoandung,nếukhôngmuốnnóilàđónnhận,nhữnglờiphêbìnhcủatôivềchínhsáchtàikhóa.Chẳnghạnnhưgầnmộtthángsaukhitôiphảnbáclậpluậncủaôngvềsựkhẩncấpphảithựcthichínhsáchcắtgiảmthuếmới,ôngđãthôngbáodựkiếnsẽbổniệmtôivàochứcChủtịchFednhiệmkỳthứnăm.Điềuđókhiếntôingỡngàngvìnhiệmkỳthứtưcủatôiphảiđếnnămsaumớihếthạn.

ChínhquyềncũngđãtheolờikhuyêncủaFedtrongmộtsốchínhsáchchúngtôicholàcầnthiếtđểbảođảmtínhlànhmạnhcủathịtrườngtàichính.Quantrọngnhấtlànỗlựctừnăm2003nhằmngănchặnchitiêutháiquácủaFannieMaevàFreddieMac,cáccôngtyđượcQuốchộiquyđịnhcónhiệmvụtàitrợchothếchấpmuanhàcửa.Trênthịtrườngtàichính,họđượchưởngquyềntrợcấpthựctếdướihìnhthứclãisuấtmàtỷlệlãirấtthấp–thịtrườngmànguờitachorằngChúSamsẽrataycứugiúptrongtrườnghợptrụctrặc.FannievàFreddiethườngdùngkhoảntrợcấpnàyđểthulờibấtchínhvàpháttriểncôngty.Cáchoạtđộngcủanhữngcôngtynàybắtđầuchệchhướng,đedọathịtrườngvàsẽngàycàngtrởthànhvấnđềlớnhơn.CáccôngtyđãthuênhữngnguờivậnđộnghànhlangtàibavàđãđượcủnghộmạnhởQuốchội.NếumạnhtayxửlýFannievàFreddie,TổngthốngBushchẳngthuđượcmấylợilộcvềchínhtrị.Song,ôngđãủnghộFedtrongcuộcchiếnsuốthainămgiúpđưalạinhữngcảicáchquantrọng.

ĐiềukhiếntôibựcbộinhấtlàTổngthốngđãdodựkhôngnắmlấyquyềnphủquyếtnhữngkhoảnchitiêungoàitầmkiểmsoát.Trướcđókhônglâu,tôiđãcócơhộiđánhgiáthayđổithựctrạngtàikhóaởMỹkểtừkhiTổngthốngmớilênnắmquyềnvàothángMộtnăm2001.TôisosánhdựbáotriểnvọngngânsáchđếnthángChínnăm2006vớigiảđịnhtiếptụcchínhsáchhiệnhànhlúcđó(vớicùngluậtvàngânsáchlúcướctính)màVănphòngNgânsáchQuốchộiđưaravớikếtquảthựctếnăm2006.NợcôngướctínhđếncuốithángChín2006là1.200tỷđôla.Trongkhiconsốthựclà4.800tỷđôla.Đólàmộtkhoảnthâmhụtlớn.SởdĩcósựchênhlệchtrongnguồnthulàbởiVănphòngNgânsáchQuốchộiđãkhôngđánhgiáthỏađángchênhlệch lợinhuậnthuđượcvànhữngkhoảnthuếkhác liênquantớisựsụtgiảmcủathịtrườngchứngkhoán.Nhưngđếnnăm2002,chínhquyềnvàQuốchộichắcchắnbiếtthựctếđó,

songlạikhôngthayđổicáchtiếpcậnchínhsách.

NguyênnhâncuốicùngdẫntớikếtquảchênhlệchlàchínhsáchcắtgiảmthuếvàtăngchitiêuchứkhôngphảilàchiphíchocuộcchiếnIraqvàcácbiệnphápchốngchủnghĩakhủngbố(lêntới120tỷđôlatrongnămtàikhóa2006,theoướctínhcủaVănphòngNgânsáchQuốchội).Đólàmộtkhoảnlớn,nhưngđốivớimộtnềnkinhtế13.000tỷđôlathìkhôngthànhvấnđề.Chiphíchongânsáchquốcphòngvốngiảmxuốngcòn3%GDPvàonămtàikhóa2000-mứcthấpnhấttrongsáunăm,lạivọtlênđến4%năm2004vàgiữtrungbìnhởmứcđó,nhưnăm2006là4,1%GDP.(SovớichitiêuquốcphòngvàothờiđỉnhđiểmcủachiếntranhViệtNamlà9,5%GDPvàhơn14%trongchiếntranhTriềuTiên).

Nhưngchitiêuchocáckhuvựcdânsinh,đượcgọilàchitiêuphiquốcphòngkhicầnthiết,lạităngmạnhvượtngoàiướctínhtừthờicònrủngrỉnhthặngdưkhibướcvàothiênniênkỷmới.Trongđó,đángthấtvọngnhấtlàviệcbanhànhđạoluậttrợcấpkêđơnthuốccuốinăm2003.ĐánglẽphảigiatăngnhiềubiệnphápcầnthiếtđểcảicáchhệthốngBảohiểmYtế,thìđạoluậtlạiquyđịnhbổsungthêmhơn500tỷđôlatronghơnmườinămchonhữngchiphírốirắmvàquálớncủahệthốngnày.Dùrằngvớiđiềuluậtnày,Tổngthốngđãthựchiệntiếpđượcmộtlờicamkếtvớicửtri,nhưngnólạichẳnggiúpbổsungnhữngkhoảnkinhphícầnthiết.

Khôngchỉcóvậy.TrongkhichínhquyềnvàQuốchộiđặtmụctiêuthâmhụtngânsáchliênbangnăm2004là400tỷđôla,ĐảngCộnghòalạitìmcáchhợplýhóaviệctừbỏýtưởngchínhphủnhỏgọntheotưtưởngtựdo.Ngaysaukhidựluậtvềthuốcđượcthôngqua,trongmộtbảntuyênbốlậptrường,nghịsỹJohnBoehnercủaOhiođãviếtnhưthếnày:“HóarangườiMỹkhôngcầnđếnmộtsựthuhẹpchínhphủ”.BoehnertừnglàkiếntrúcsưgiúpchoĐảngCộnghòachiếmưuthếtrongHạviệncáchđây9năm,nhưnggiờđâyĐảngCộnghòađangđốimặtvới“nhữngthựctếchínhtrịmới”,ôngnóinhưvậy.Thayvìthuhẹpquymôchínhphủ,thìtốthơnhếtlàlàmchậmlạiviệcmởrộng.Ôngviết:“ĐảngCộnghòađãthừanhậnthựctếđólàgánhnặngcủamộtchínhphủđasố”.ÔngvàcáclãnhđạokháccủaĐảngđềulậpluậncầnđặtmụctiêumớilàmộtchínhphủlớnhơnnhưnghiệuquảhơn.Họchỉđạtđượcvếđầucủamụctiêu,chứkhôngphảivếthứhai.

Thựctếcònảmđạmhơnrấtnhiều.Đốivớinhiềunhàlãnhđạo,thayđổiquátrìnhbầucửđểduytrìmộtchínhphủbềnvữngdoĐảngCộnghòalãnhđạođãtrởthànhmộtmụctiêulớn.ChủtịchHạviệnHastertvàlãnhđạopheđasốtrongHạviệnTomDeLaydườngnhưluônsẵnsàngmởtúi tiềnbấtcứ lúcnàođểcó thểcó thêmđượcvàighế ítỏichoĐảngCộnghòavốnđã

chiếmđasốtrongHạviện.LãnhđạoThượngviệnthìchỉtỏrakháhơnmộtchút.LãnhđạopheđasốBillFrist–mộtnhàhóahọcđặcbiệtthôngminhthườngủnghộnguyêntắctàikhóa–thìlạithiếutínhcáchcầnthiếtđểtỏramạnhtay.Cònnhữnglờicảnhbáocủanhữngngườitheoquanđiểmbảo thủnhưPhilGramm, JohnMcCain, ChuckHagel và JohnSununu lại thườngkhôngđượcquantâm.

Quốchộilạiquábậnbịucanthiệpvàomọivấnđề.Từ“dànhriêngcho”bịlạmdụngtháiquákhicácnhàchínhtrịsửdụngquyềnnàyđểhướngchitiêucủachínhphủchomộtsốdựánnhấtđịnh;vàkếtquảlàmộtloạtcácvụtaitiếngliênquanđếnvậnđộnghànhlangvàhốilộđãxảyranăm2005.TheoĐạoluậtGiảmchitiêuchocácdựánphụcvụlợiíchriêng,đượcmộtnhómnghịsỹthuộccảhaiđảngsoạnthảovàđứngđầulàMcCain,sốdựánphụcvụlợi íchriêngđãtăngtừconsố3.023vàocuốinhiệmkỳđầucủaClintonnăm1996,lênđếngần16.000vụvàođầunhiệmkỳthứhaicủaBushnăm2005.Dùrằngkhómàtínhđượchếttổngsốtiềnchitiêuchocácdựánphụcvụlợiíchriêng–vìnhiềukhoản“dànhriêngcho”làhợppháp–songhiểutheonghĩanàođó,thìsốtiềnnàycũnglêntớihàngchụctỷđôla.Cũngphảithừanhậnrằng,khoảntiềnđóchiếmtỷtrọngrấtnhỏtrongngânsáchcóhơn2.000tỷđôla,nhưngvấnđềkhôngnằmởchỗđó.Cáckhoảntiềndànhriêngđóngvaitròcảnhbáosựđổvỡnguyêntắctàichínhnhưhìnhảnhcủanhữngconchimhoàngyếntrongmỏthan[40].Vàgiờđâychimhoàngyếnđangủrũ.

SaukhiĐảngCộnghòamấtquyềnkiểmsoátQuốchộitạicuộcbầucửthángMườimộtnăm2006,cựulãnhđạopheđasốCộnghòatạiHạviệnDickArmeyđãchođăngtảimộtbàiviếttrêntờWallStreetJournal.Vớitựađề“Hồikếtcủamộtcuộccáchmạng”,bàibáođãnhắclạithờiĐảngCộnghòanắmquyềnởQuốchộivàonăm1994:

Câuhỏichínhđượcđặtratrongsuốtnhữngnămthángđầutiênđólà:ChúngtasẽlàmnhưthếnàođểcảicáchchínhphủvàđưasựthịnhvượngcũngnhưquyềnlựctrởlạivớingườidânMỹ?Rốtcuộcthìnhữngnhàcảicáchchínhsáchvà“Tinhthần94”bịthếchỗbởicácnhàchínhtrịquanliêuvớigócnhìnthiểncận.Mốiquantâmcủahọtrởthành:Làmsaođểtiếptụcnắmgiữquyềnlựcchínhtrị?HànhvilầmlạcvàcácvụtaitiếngchấmdứtvaitròđasốcủaĐảngCộnghòavàonăm2006làhệlụytấtyếucủasựchuyểnhướngnày.

Armeyđãhoàntoànđúng.ĐảngCộnghòatrongQuốchộiđãlạcphươnghướng.Họđánhđổicácnguyêntắcđểlấyquyềnlực.Vàrốtcuộcthìhọtrắngtay.Thấtbạidànhchohọlàxứngđáng.

TôiđãrơilệkhichứngkiếnđámđôngngườiMỹđứngmặcniệmtrongyênlặngđểvĩnhbiệtGeraldR.Fordvàonhữngngàycuốinăm2006.HọđứngthànhhàngdàitrênphốkhixeôtôchởlinhcữuvịTổngthốngthứ38củanướcMỹđitừCăncứKhôngquânAndrewsđếnĐiệnCapitol–nơilinhcữusẽđượcquàntạiđó.Rađiởtuổi93,ônglàvịTổngthốngthọnhất.ThậtđặcbiệtkhiđượcchứngkiếnmộtWashingtonD.C,vốnchianămsẻbảyvìđấutranhđảngpháivàvìmộtchínhphủyếukém,lạiđồnglòngnhấttríkhắcghimộtbiểutượngcủatìnhbằnghữugiữahaiđảngtừthờixavắngđó.HìnhảnhđókhôngchỉđểtỏlòngthànhkínhđốivớimộttâmhồnphúchậumàcònlàminhchứngchothấyngườiMỹcầnđếnmứcnàophéplịchsựtrongchínhtrịvốnđãlàbiểutượngcủathờiFordmàlạithiếuvắngtừbấyđếnnay.

FordđãbịJimmyCarterđánhbạitrongcuộcbầucửtổngthốngnăm1976vàthậtlàhìnhtượngcóýnghĩakhiCarterđãđọcđiếuvăn tándươngFord tạinơiôngyênnghỉởGrandRapids,Michigantrướcsựtiếcthươngcủanhữngcửtriđãbầuônglàmnghịsỹhơnmộtphầntưthếkỷ.Thấtbạicủaôngtrongcuộcbầucửnăm1976bắtnguồntừquyếtđịnhânxádànhchoRichardNixon.QuyếtđịnhđóđãdấylênlànsóngphảnđốitrongĐảngDânchủ,vốnmuốnNixonphảichịutráchnhiệmchonhữnghànhđộngsailầmkhicòntạinhiệm.Nhưngkhinămthánglùixa,nhiềunhânvậtquantrọngtrongĐảngDânchủcàngtinrằngquyếtđịnhânxácủaFordlàcầnthiếtđểđưatấnbikịchWatergatevàoquênlãng.ThượngnghịsỹTedKennedygọiđólàmột“hànhđộngdũngcảmphithường”[41].

NgồitrongxecủamìnhchỉcáchchiếcxetangchởlinhcữuFordvàibước(tôilàngườivinhdựđượccùngđưatiễnlinhcữuFord),nhìnracửasổbênngoàiđầynắng,tôikhôngngừngtựhỏiđiềugìđãxảyravớinềnchínhtrịMỹkểtừkhiJerryForddùtranhluậngaygắtvớiTipO’Neilll,ngườisaunàylàChủtịchQuốchộidopheDânchủchiếmđasố,từ9giờsángđến5giờchiềunhưngvẫnmờingườibạnlâunămđótớidựăntốiởNhàTrắng.

TôithamgiachínhquyềnFordhồithángTámnăm1974,khimàthảmkịchWatergatevẫnámảnhWashington.Nhưngkhimặttrờigácbóng,tìnhcảmđảngpháilạiđượcgạtsangmộtbên.Nhữngbữaăntốimàtôithamdự(nhữngbữatiệcchínhtrịởWashington)thườngcómặtcảhaiđảng.Thượngnghịsỹvàđạidiệntừcảhaiđảnghòalẫnvớinhữngngườitrungthànhvớichínhquyền,báochívànhữngngườimôigiớiquyềnlựcxãhộitạiWashington.Suốttrongnăm2005–nămcuốitôitạivịtrongchínhquyền,nhữngbữatiệcchínhtrịbuổitốivẫndiễnranhưnglạimangmàusắcđảngpháigaygắt.Nhiềulần,tôilàthànhviênduynhấtcủaĐảngCộnghòacómặt.Vàởcác“bữatốicủaĐảngCộnghòa”màtôithamdựthìnếucócũngchỉrấtítthànhviênĐảngDânchủ.Nhữngsựkiệntrọngthểthườngniênchủyếudobáochíđàithọ-cácbữatiệccủaGridironvàcácphóngviên– thườngcómặtthànhviênhaiđảngnhưthờiFord.Nhưngtìnhbằnghữuởnhữngbữatiệcđólàmiễncưỡngvàgiảtạo.

Đãcókhánhiềunghiêncứuhọcthuậtsongvẫnchưangãngũvềnguồngốcxíchmíchgiữahaiđảng.Thậmchícòncóhọcthuyếtkỳlạchorằngnhữngngàythânthiệnvàêmđềmgiữahaiđảngtrongsuốtthậpniên50và60chỉlàphútkhácthườngcủalịchsử,cònnhữngcăngthẳngngàynaykhôngđichệchhướngtấtyếucủalịchsử.Từgócnhìnthiểncậnhơnkhiquansát“ChiếclượcphươngNam”củaNixonđãpháthuyhiệuquảnhưthếnàotrongcuộcvậnđộngnăm1968,tôichorằngcộirễsựkhácthườngvềchínhtrịbắtnguồntừsựchuyểndịchquyềnđạidiệnbảothủphíaNamtừĐảngDânchủsangĐảngCộnghòaởQuốchộisaukhicóĐạoluậtQuuyềndânsựnăm1964.Vàothậpniên60,sốlượngthànhviênĐảngDânchủvượtxaĐảngCộnghòavàtronghầuhếtthờigiankểtừthờiChínhsáchKinhtếmới[42],ĐảngDânchủkiểmsoátQuốchộivàNhàTrắng.VớiquyềnkiểmsoáthoàntoànmiềnNam,cácđảngviênDânchủởphươngNamđãxâydựngđượcthếđộcquyềnquantrọngởQuốchộivàtrởthànhchủtịchcácủybankểtừthờiTổngthốngFranklinD.Roosevelt.Tuyvậy,liênminhchậtvậtgiữanhữngngườitheotrườngpháitựdophíaBắcvànhữngngườibảothủphươngNamvẫnkhôngbộclộbấthòavềquyềndânsựvàchínhsáchtàikhóa.

NgườitakểlạirằngLyndonJohnsonđãtuyênbốnhưthếnàyvớiĐảngDânchủkhikýĐạoluậtQuyềndânsự:“ChúngtađãđánhmấtmiềnNamtrongsuốtcảmộtthếhệ”.Nếuthựcsựôngđãnóiđiềuđó,thìôngquảlàcókhảnăngtiêntri.CácthượngnghịsỹĐảngDânchủởphíaNammàđứngđầu làRichardB.Russell củaGeorgia cảm thấybịnhà lãnhđạo củamìnhởTexasphảnbội.SốđạidiệncủaĐảngDânchủtrongQuốchộitừnhữngtiểubangcựcNamđãgiảmtừmườibảytrongtổngsốmườitámthànhviênnăm1964xuốngcònbốntrongtổngsốmườitámởQuốchộiđượcbầunăm2004.TỷlệthànhviênĐảngDânchủtrongHạviệncũnggiảm tương ứng. Với sự chuyển dịch sản xuất công nghiệp từmiền Bắc vàomiền Nam –khuynhhướngvốnđãbắtđầutừThếchiếnthứhai,quyềnkiểmsoáttuyệtđốicủaĐảngDânchủởmiềnNamcũngdần thayđổi. Tuyvậy, chẳng có gì đểnghingờ rằng chínhĐạo luậtQuyềndânsựđãgiúpđẩynhanhquátrìnhnày.NhìntừgócđộcủamộtđảngviênCộnghòa,tôithấybuồnlòngvìmộtkếtquảtốtđẹplạibắtnguồntừnhữngnguyênnhânsailầm.

NhữngnămquacũngchứngkiếnsựchuyểndịchsâusắcởbốnnhómtrongQuốchội,haiởHạviệnvàhaiởThượngviện.Mỗinhóm–gồmhaithànhviênĐảngCộnghòavàhaithànhviênĐảngDânchủ-thườngmangcảtưtưởngtựdo,trungdungvàbảothủ.Chắcchắnlàthànhphầnkhácnhautùytừngđảngphái,nhưnghiếmkhicóđủsựđoànkếtđểtạonênđasốápđảođốivớibấtkỳmộtđạoluậtnàoởbấtcứmộtnhómnàotrongsốbốnnhómQuốchội.Tỷlệphiếuthườnglà60%ĐảngDânchủủnghộ,40%chống;và40%ĐảngCộnghòaủnghộ,60%chống;hoặcngượclại.

Ngàynay,phảnánhsựđảochiềucủacácnhómđảngpháiởphíaNam,nênbốnnhómở

Quốchộithườnghoặctheotưtưởngtựdolàchủđạo(ĐảngDânchủ)hoặcbảothủlàchính(ĐảngCộnghòa).Theođó,tỷlệthôngqualuậttrướckiathườnglà60%và40%thìgiờđâylà95%và5%.Kếtquảlà,luậtngàycàngmangtínhchấtđảngphái.

Ngườitacóthể lập luậnrằngtrongquátrình lịchsử lâudàicủachúngta,ngườitheotưtưởngtựdovàngười theo trườngpháibảo thủchẳngưagìnhau.Nhưnghọkhônggiươngngọncờ“ĐảngBảothủ”hay“ĐảngTựdo”.Cơchếnắmquyền–gồmbổnhiệmcácủybanvàvịtrílãnhđạo–thườngrơivàotayĐảngDânchủhoặcĐảngCộnghòavàđảngđósẽnắmtoànquyền.SựápđảocuốicùngcủaĐảngCộnghòatrongnềnchínhtrịcácbangphíaNamđãđưatớisựcânbằngvềsốlượnggiữahaiđảnglớnnhất,nhưngtrongquátrìnhđó,lạitạonênsựchiarẽvềtưtưởnggiữanhữngngườiCộnghòatheochủnghĩabảothủvànhữngngườiDânchủtheochủnghĩatựdo.Thựctếđóđãtạoramộtkhoảngtrốnglớnkhôngcóaichiếmlĩnh,từđómộtứngcửviênTổngthốngđộclậpcónguồntàitrợdồidàocóthểnổilênvàonăm2008hoặcnếukhôngthìnăm2012.

Sựkhácbiệttrongnềnchínhtrịđãcósứccuốnhútvượtrangoàigiớihọcgiả.Điềuhànhchínhphủngàycàngtrởnêntồi tệhơn.BáogiớivànhữngnhómlớndâncưcùngtiễnbiệtGeraldFordđếnnơiannghỉcuốicùngdườngnhưcũngđangkhócthươngchosựchấmdứtcủanềnchínhtrịcủatìnhbằnghữu.Cáchđóchưađầyhaitháng,ngườiMỹđãbỏphiếuloạiĐảngCộnghòarakhỏicươngvịlãnhđạoQuốchội.TôikhôngnghĩrằngđólàthắnglợicủaĐảngDânchủ.MàlàthấtbạicủaĐảngCộnghòa.ĐảngDânchủtrởlạinắmquyềnvìhọlàđảngduynhấtcònlại.

TôithườngbănkhoăntựhỏinếuĐảngCộnghòagiànhmộtchiếcvéTổngthống,cònĐảngDânchủnắmgiữchứcPhóTổngthốnghoặcngượclạithìliệucólấpđượckhoảngtrốngquyềnlựckhông.Cólẽvấnđềđókhôngquantrọngnếuthếgiớicóhòabình.Vớivaitròngàycànggiatăngcủa“bàntayvôhình”củatoàncầuhóatácđộngtrựctiếptớihàngtỷquyếtđịnhkinhtếhàngngàythìviệcailàlãnhđạosẽgiảmbớttầmquantrọng.Nhưngđiềuđókhôngcònđúngkểtừsựkiện11/9.Giờđây,ainắmquyềnđiềuhànhchínhphủlàngườicóquyềnlực.

CHƯƠNGMƯỜIHAI

TÍNHTOÀNCẦUCỦATĂNGTRƯỞNGKINHTẾ

LÀCHỦTỊCHFed,tôiđãnhậnrarằngviệcxửlýnhữngvấnđềcấpbáchmàchínhsáchkinhtếMỹđangphảiđốimặtthườngđòihỏiphảikhảosátnhiềucáchthứctươngtácgiữabảnchấtconngườivàcáclựclượngthịtrường.Ởcácchươngtrước,tôiđãkểcâuchuyệnmìnhđãhiểuracáchvậnhànhcủakinhtếthếgiớinhưthếnào–đólàmộtquátrình60nămtựhọchỏi.Ởnhữngchươngtiếpsau,tôisẽrútramộtsốkếtluận;tôisẽcốgắngchuyểntảihiểubiếtcủamìnhvềcáclựclượngđãkếtnốinềnkinhtếthếgiớivàthúcđẩysựvậnđộngcủanó,cũngnhưnhữnglựclượngđedọachiacắtquátrìnhliênkếtkinhtếtoàncầu.

Ngaytừkhimớibắtđầusựnghiệp,tôiđãxácđịnhrằngcạnhtranhlàđộnglựcchínhchotăngtrưởngkinhtếvàmứcsốngcủanguờidânMỹ.Khicàngđisâuhơnvàobốicảnhtoàncầutrongnhữngthậpniênsau,tôiđãthayđổimộtchútcáchnhìncủamình.KhitôiđượcTổngthốngReaganbổnhiệmvàochứcChủtịchFednăm1987,rấtnhiềunhàbìnhluậntỏralongạivìtôithiếunhữngkinhnghiệmkinhtếquốctế.Longạicủahọlàcólý.TrongquátrìnhđiềuhànhCôngtyTownsend-Greenspanvốnchỉhướngtớithịtrườngnộiđịa,tôiđãkhôngquantâmnhiềutớikinhtếquốctế,trừlĩnhvựcdầulửa.ThờigiantôilàmviệctạiHộiđồngTưvấnKinhtếhồigiữathậpniên70đãchophéptôitiếpcậnvớinhữngthànhcôngvànhữngkhókhăncủachâuÂu,vàphầnnàođólàcủamộtchâuÁđangtrỗidậy.NhưngchỉđếnkhitôilàmviệctạiCụcDựtrữLiênbangvàothángTámnăm1987,tôimớicódịpđisâuvàotừngchitiếtđểtìmhiểuphầncònlạicủathếgiớivànhữngnhântốtácđộngđếnnó.CácsựkiệnnhưcuộckhủnghoảngđịnhkỳởMỹLatinhtrongsuốtcácthậpniên1980và1990,sựsụpđổcủaLiênXôvànềnkinhtếkếhoạch, tìnhtrạngcậnkềkhủnghoảngcủaMexiconăm1995,cáccuộckhủnghoảngtàichínhđángsợdiễnraởhàngloạtcácthịtrườngmớinổi,mànổibậtlàkhủnghoảngởNganăm1998,đãgiúptôiđịnhhìnhlạinhữngưutiênvàmốiquantâmcủamình.NguờithầyđầutiêncủatôiởCụcDựtrữLiênbanglàTrưởngbộphậnTàichínhQuốctế,TedTruman.LàmộtnguờihọhàngxacủaTổngthốngHarryTruman,ôngđãtốtnghiệpTiếnsỹtạiĐạihọcYale,nơiôngcóthờigiangiảngdạyvàinăm,chođếnkhichuyểnđếnFed.TôiđãtiếpthuđượcrấtnhiềuđiềubổíchtừTed,nhưngsaumộtthờigianlàmviệckhálâuvàđượckínhtrọng tạiFed,năm1998,TrumanđượcbổnhiệmchứcThứ trưởngBộTài chínhphụ trách

quanhệđốingoại.Nguời thay thếông,Karen Johnson–một tiến sỹ từMIT–đã tiếp tụchướngdẫntôi.

TrongsuốtnhữngnămlàmviệctạiFed,tôiđãgặprấtnhiềuchuyêngiatrênhầuhếtcácvấnđềkinhtếquốctế,từnhữngquyđịnhkiểmtoánngânsáchngầmđểđiềuhànhsựđónggóptàichínhcủaMỹchoIMF,chođếnkinhtếhọcởđồngbằngsôngChâuGiangcủaTrungQuốc.TôicũngthườngxuyênphảiđiềuchỉnhquanđiểmvềcáchvậnhànhcủakinhtếMỹtrongbốicảnhtoàncầuhóangàycàngmởrộng.GiúptôihiểuthêmvềkinhtếMỹ,ngoàiDonKohncòncóDavidStockton,mộtnhàkinhtếhọchàngđầucủaFedtừnăm2000.ÔngkhôngbaogiờtìmkiếmhoặcnhậnđượcnhữngthôngtinmàcácthốngđốccủaFednhậnđược,nhưngkhicácthốngđốccầnphátbiểuthìchínhnhữngdựđoáncủaôngvềkinhtếMỹsẽlànhữngthôngtinmàcácthốngđốccầntìm.Chúngtôi,trêncươngvịthốngđốc,luôncoiônglàmộtcộngsựđằngsauhậutrườngkhôngthểthiếu[43].

Khá lâu trướckhiAdamSmithviếtkiệt tácAn Inquiry into theNature andCauses of theWealthofNations(Tìmhiểuvềbảnchấtvànguồngốcsựgiàucócủacácquốcgia)năm1776,nguờitađãtranhluậnvớinhauvềconđườngthẳngvàngắnnhấtđểđạtđượcthịnhvượng.Hiểnnhiên,cuộctranhluậnđókhôngbaogiờcóhồikết.Nhưngdùvậy,cácconsốđãchỉrabađặctínhquantrọngnhấtảnhhưởngđếntăngtrưởngtoàncầu:(1)Mứcđộcạnhtranhnộiđịa,vàđặcbiệtđốivớicácnướcđangpháttriểnlàmứcđộmởcửanềnkinhtếchothươngmạivàhộinhậpvớiphầncònlạicủathếgiới;(2)Chấtlượngcủacácthểchếtrongnướcgiúpnềnkinhtếvậnhành;(3)Thànhcôngcủacácnhàhoạchđịnhchínhsáchtrongthựcthicácbiệnphápcầnthiếtđểổnđịnhvĩmô.

Mặcdùcó sựnhất trí chungvề tính thiếtyếucủabađiềukiệnnàyđốivới tăng trưởng,nhưngtôichorằngnếuđượchỏi,nhiềuchuyêngiasẽcósắpxếpthứtựquantrọngcủacácđiềukiệntrênkhônggiốngnhauvàcólẽcũngsẽnhấnmạnhnhữngkhíacạnhkhácnhaucủamỗiđiềukiện.Kinhnghiệmđãchỉchotôithấyrằng:quyềnsởhữutàisảnđượcnhànướcđảmbảochínhlàcơsởchínhđểthúcđẩytăngtrưởng.Vìnếunhữngquyềnnàykhôngđượcđảmbảo thì thị trườngmởvà những lợi ích lớn từ cạnh tranh và lợi thế so sánh sẽ bị cản trởnghiêmtrọngvàsâusắc.

Thôngthườngchẳngcóainỗlựctíchlũyvốncầnthiếtchopháttriểnkinhtếnếuhọkhôngthểsởhữuđượcnó.Tấtnhiênlàquyềnsởhữucầnphảicóđiềukiện.Liệutôicóthểsởhữutrựctiếpmộtmảnhđất,haychỉcóquyềnsửdụngmảnhđất–cáiquyềnmàchẳngcóýnghĩamấyđốivớitôi.Hoặcquantrọnghơn,nếuchínhphủquyếtđịnhtrưngdụngtàisảncủatôi,thìquyềnsởhữucủatôicógiátrịnhưthếnào?Vìlongạitàisảnbịsungcôngquỹ,tôicầnphảinỗ

lựcnhưthếnàođểđảmbảoquyềnsởhữucủamình?Vànếutôiphảilựachọnbántàisảnđóthìtôinênbánvớigiábaonhiêu?

Quảlàgiậtmìnhkhitheodõivấnđềquyềnsởhữucóýnghĩanhưthếnàoquanămtháng.KhiTrungQuốctraoquyềnsởhữuđất,dùlàkhôngtrọnvẹn,chonhữngnôngdânvốnchỉquentrồngtrọttrênnhữngthửaruộngnôngnghiệphợptácxã,thìsảnlượngtrungbìnhvàđờisốngnôngthônđãtănglênđángkể.CònmộtdấuấnkhóphaimờtrongnềnkinhtếkếhoạchhóatậptrungthờiLiênXô lànhữngthửaruộng“sởhữucánhân”vốnchỉchiếmmộtphầnnhỏtrongđấtđaicanhtáclạichiếmtỷtrọngnôngsảnrấtlớn.

Vìcuộcsốngcủaconnguờiđòihỏinhữngtàisảnvậtchất–nhưthứcăn,quầnáo,nhàở-nênconnguờicầnluậtphápbảovệquyềnsởhữuvàsửdụngnhữngtàisảnđó.JohnLocke,mộttriếtgianguờiAnhởthếkỷ17–nhữngđónggópcủaôngchoKỷnguyênÁnhsángđãkhơidậymộtloạtnhữngnguyêntắcảnhhưởngsâusắctớiquanniệmcủanhữngnguờiđãsánglậpranướcMỹ-đãviếtvàonăm1690rằngconnguời“từtrongbảnchấtcómộtsứcmạnh”đểđảmbảo“quyềnsống,quyềntựdovàtàisản,chốnglạibấtcứmộthànhvixâmphạmhayâmmưuxâmphạmnàocủanguờikhác”[44].

Đángtiếclàvẫncònnhữngtranhcãivềkháiniệmliênquanđếnquyềnsởhữuvốnvàcáctàisảntừthunhập,đặcbiệtlàởnhữngxãhộivẫnchorằngtìmkiếmlợinhuậnlàkhôngphùhợpvớicácnguyêntắcđạođức.Rốtcuộcthìmụcđíchchínhcủaquyềnsởhữulàbảovệtàisảnđểsửdụngchúngnhằmthulợinhuận.Nhữngquyềnđókhôngđượcủnghộởnhữngxãhộivẫncònrơirớtquanniệmcoitàisảnlà“trộmcắp”.Quanniệmđódựatrêngiảđịnhvớisựphâncônglaođộngxãhội,tàisảncùngđượctạoravàdođóthuộcsởhữutậpthể.Bấtcứmộtquyềnnàoliênquanđếncánhânlàquyền“đánhcắp”từxãhội.HiểnnhiênlàquanđiểmđócótừthờiMácvàđãcónguồncộisâuxatừnhiềutôngiáo.

Đểkinhtếthịtrườngtựdovậnhànhhiệuquả,quanniệmquyềnsởhữutàisảncánhânvàtínhhợppháptrongchuyểnnhượngtàisảncầnphảiănsâubámrễvàovănhóacủaxãhội.ỞphươngTây,hầuhếttoànbộdâncưđềuthừanhậnhoặcítnhấtlàđồngtìnhvớigiátrịđạođứccủaquyềnsởhữu.Quanniệmvềsởhữutàisảnđượctruyềntừđờinàyquađờikhácthôngquagiátrịgiađìnhvàgiáodục.Nhữngquanniệmđóbắtnguồntừnhữnggiátrịsâuthẳmnhấttrongquảnlýxãhội.Dođó,sựquáđộtừcáigọilàquyềntậpthểtrongnềnkinhtếxãhộichủnghĩasangquyềnsởhữutàisảncánhântrongkinhtếthịtrườngchắcchắnsẽdiễnrachậmchạp.Thayđổinhữnggìmàmộtdântộcdạydỗthếhệtrẻsẽrấtkhókhănvàkhôngthểcóđượctrongmộtsớmmộtchiều.

Tấtnhiênlàkhôngphảimọixãhộidânchủđềubảovệquyềnsởhữucánhânởmứcđộnhưnhau.Trênthựctế,sựbảovệđólàkhácnhauởtừngquốcgia.ẤnĐộ,nềndânchủlớnnhấtthếgiới,lạicóquánhiềuquyđịnhđiềuchỉnhcáchoạtđộngkinhdoanhlàmgiảmđiđángkểquyềnsửdụngvàbỏđitàisảncánhân,mộtthướcđoquantrọngvềmứcđộbảovệquyềnsởhữu.Vàcũngkhôngphảitấtcảcácxãhộibảovệvữngchắcquyềnsởhữulúcnàocũngđápứngnguyệnvọngcủađạiđasốdânchúngtrêntấtcảcácvấnđềcông.Nhưtrongnhữngnămđầu,HongKongcũngkhôngcótiếntrìnhdânchủmàchỉcómột“danhsáchcácquyền”đượcluậtphápAnhbảovệ.Cũngvớidisảntươngtự,Singaporebảovệquyềnsởhữuvàhợpđồng–nhữngtrụcộtquantrọngđểbảođảmsựhiệuquảcủathịtrường,nhưnglạithiếunhữngđặcđiểmkhácvốnquenthuộcvớinhữngnềndânchủphươngTây.Tuyvậy,nhữngnềndânchủchophéptựdobáochívàbảovệquyềncủanhữngcộngđồngthiểusốlàhìnhthứcchínhphủhiệuquảnhấtgiúpbảođảmquyềnsởhữu,bởinhữngnềndânchủnhưvậythườnghiếmkhichophépsựbấtmãncủacôngchúnglênđếnmứccóthểdẫntớinhữngthayđổinguyhiểmđốivớichếđộkinhtế.Mặtkhác,chủnghĩatưbảnđộctàihẳnlàkhôngổnđịnhvìchếđộđóbuộccáccôngdânbịthiệthạiphảitìmkiếmkhoảnbồithườngngoàivòngphápluật.Nguycơđólạicàngcaohơntrongbốicảnhchiphítàichínhcao.

Trongkhicáccuộctranhcãivềquyềnsởhữuvàdânchủvẫnchưađếnhồikết, tôi lạibịcuốnhútbởilờinhậnxétcủaAmartyaSen,mộtnhàkinhtếđoạtgiảiNobel,rằng:“Nhìnlạinhữngnạnđóikhủngkhiếptronglịchsửthếgiớichothấy,tạicácquốcgiađộclậpvàdânchủvớiquyềntựdobáochítươngđối,nạnđóichưatừngxảyra.Dùchúngtacócốtìmkiếmthìcũngkhôngthểthấybấtcứngoạilệnào”.Vìbáochítrongchếđộđộctàicóchiềuhướngkhắckỷ,nêncácchínhsáchcanthiệpvàothịtrường–nguyênnhânchủyếunhấtdẫnđếnsựđứtgãytrongphânbổlươngthực–thườngbịgiấugiếmvàkhôngchínhxáctrướckhimọiviệcđãquámuộn.

Quyềnsởhữucóýnghĩaquantrọnghơnlàtạoranhữngđộnglựcđầutưchogiớidoanhnghiệp.HernandodeSoto,mộtnhàkinh tếPeru,đãđếnFedvàomộtngày thángMộtnăm2003đểgiớithiệuvớitôimộtýtưởngtáobạonhằmtăngmứcsốngcủađạibộphậnđángkểnhữngnguờinghèo trên thếgiới.Một trongnhữngphầncôngviệccủa tôi làgặpgỡnhữngquankháchnướcngoài,nhữngnguờighéquavănphòngtôikhihọđếnthămMỹ.NhữngcơhộiđóđãđemlạinguồnthôngtinquýbáuchocảtôivàcáccộngsựởFed,nhữngnguờicùngthamdựcácbuổigặpđó.Theonhậnđịnhcủatôi,DeSotolàmộtnguờitheochủnghĩalýtưởnghóa,cóthiệnchínhưnglạihaysailầm,haynóimộtcáchvănhoalàkiểuDonQuixoteđánhnhauvớicốixaygió.Quanđiểmcủaôngrấtđơngiản:phầnlớnnhữngnguờinghèokhổchiếmdụng

nhàđấtbấthợpphápđềusửdụngtàisảnđómộtcáchcóhiệuquả,nhưnghọlạikhôngcótưcáchphápnhânđểbánnhữngtàisảnđólấytiềnhoặcsửdụngđểthếchấpvaytiềntừngânhànghoặctừmộttổchứctàichínhkhác.Nếumộttưcáchphápnhânrõràngđốivớitàisảnđóđượcthiếtlập,mộtlượnglớntàisảnsẽđượcgiảitỏa.Tôichođólàmộtquanđiểmmớimẻđángđểsuynghĩ;nhữnglýthuyếtpháttriểnkhácchẳngđemlạicáigìdùđãnhậnđượcrấtnhiềutiềnhỗtrợchínhthứctừnướcngoàikểtừThếchiếnthứhai.

DùsaothìtôiđãrấtthíchthúkhigặpSoto.TheotínhtoáncủaSoto,nhữngtàisảnchưađượcsửdụngtrênthếgiớiđãvượtquá9.000tỷđôla.Dùrằngcóthểconsốtrêncònxathựctế,nhưngđósẽlàmộtkhoảnbổsungđángkểchogiátrịtàisảnđượcbảođảmbằngluậtpháp.Ôngđãgặpkhánhiềunhàchínhtrịởcácnướcđangpháttriển,cốđemlạisựrõràngvềpháplývềquyềnsởhữuđấtđaitrênthựctếchonhữngnguờiđangphảiđươngđầuvớicảnhnghèođói.DeSototỏralạcquan,nhưngtôikhôngnghĩôngcóthểđạtđượcthànhquảnhưmongđợi.

Saukhiôngravề,tôitựhỏirằngliệucóphảiôngđangcảmnhậnđượcđiềugìđómàchúngtađangbỏlỡkhông.Đốivớitôi,rõrànglàôngsẽgặpkhókhănkhiphảithuyếtphụccácnhàchínhtrịquenthamnhũngphảitừbỏquyềnsởhữunhànướctrênthựctế,nếukhôngmuốnnóilàvềmặtpháplý.DườngnhưDeSotosẽphảiđốimặtvớihaitrởngạikhóvượtquanếumuốnđạtđượcmụctiêucủamình.Thứnhất,kháđôngcácnhàchínhtrịởcácnướcđangpháttriểntinvàomộthìnhthứcsởhữutậpthểnàođó,dùrằnghọđãtừbỏquanniệmtàisảnlàcủaăncắp.Cólẽlýdophùhợphơnlàviệctraoquyềnhợpphápđểbánhoặccầmcốđấtđaicủanhữngnguờichiếmdụngnhàđấtbấthợpphápsẽtraothêmquyềnchomộtbộphậnxãhộiquantrọng,cũngcónghĩalàquyềnlựcchínhtrịcủacácnhàchínhtrịsẽvìđómàbịgiảmđi.Sựhợppháphóasẽxóabỏquyềntịchthutùyýnhữngkhoảnhđấtlớncủanhữngnguờichiếmdụngđấtbấthợppháp.Tuynhiên,cácsựkiệngầnđâyởTrungQuốcđãchothấyhệquảtaihạivềchínhtrịcủahànhđộngtùytiệnnày.Trongcôngcuộchiệnđạihóa,nhiềuchínhquyềntỉnhvàđịaphươngTrungQuốcđãquyhoạchđấtđaicủanôngdânchomụctiêupháttriểnnhưmộtphiênbản“pháhủymangtínhsángtạo”kiểuTrungQuốc.Bạoloạnđãbùngnổkhắpnơi.Traoquyềnsởhữuhợppháprõràngvềđấtđaicanhtácchonguờinôngdânsẽlàmộtbướcquantrọnghướngtớichấmdứtsựbấtmãn[45].Dùrằngphươngtiệnđểđạtđếnmụctiêuđólàchưarõrệt,nhưngmụctiêumàHernandodeSotođặtraquảlàhấpdẫn.

Bảovệtàisảnluônlàmộtmụctiêuthayđổiliêntụcvìluậtphápluôntìmcáchtheokịpvớithựctếpháttriểnkinhtế.ThậmchíngayởMỹ,nơimàquyềnsởhữuđượcbảovệ,nhữnglờiphànnàncủachủsởhữuđấtđaiởNewLondon,Connecticut–nơichínhquyềnthànhphốlấyđấtđểtáipháttriểnthươngmạivàonăm2005–cũngđượcđưalênTòaánTốicaoLiênbang.PhánquyếtcủaTòaánủnghộchínhquyềnthànhphốđãlàmdấylênlànsóngphảnđốimạnhmẽtrongQuốchội.Dođó,khôngcógìngạcnhiênkhicácnềnvănhóakhácnhausẽcónhững

quanniệmkhácnhauquyếtđịnhcóbảovệquyềnsởhữuhaykhôngvàởmứcđộnào.Vấnđềnàyngàycàngđượctuyênbốrõràngvìtàisảnngàycàngmangtínhchấttrítuệ.Tôisẽđisâuphântíchvấnđềnàyởchương25.

Trongkhiđốivớitôi,luậtlệvàquyềnsởhữulànhữngtrụcộtthểchếquantrọngnhấtcủatăngtrưởngkinhtếvàthịnhvượngthìnhữngnhântốkháccũngrấtcầnthiết.

Tronglịchsử,cácxãhộitìmkiếmnhữngthànhquảtrướcmắtvàsẵnsàngvaymượntươnglaiđểđạtđượcđiềuđóthườngkhôngtránhđược lạmphátvàđìnhtrệ.Nềnkinhtếcủahọthườngphảigánhchịuthâmhụtngânsáchlớnhơn,buộchọphảiinthêmtiền.Hệquảtấtyếulàtìnhtrạnglạmphátsẽdẫntớisuythoái,hoặctrởnêntrầmtrọnghơnvìngânhàngtrungươngsẽbuộcphảicócácbiệnphápkiềmchếlạmphát.Vàrồiquátrìnhđólạitiếpdiễn.Đặcbiệt,nhiềuquốcgiaMỹLatinhdễrơivàochứngbệnh“dântúy”này–tôisẽthảoluậnvấnđềnàyởchương17.ThậtđángtiếclàMỹcũngkhônghoàntoànmiễnnhiễmtrướctìnhtrạngnày.

Mộtnhântốquyếtđịnhthànhcôngcủakinhtếvĩmôrấtquantrọng,songhiếmkhiđượcnhắctới,làmứcđộlinhhoạtcủanềnkinhtếvàcùngvớiđólàkhảnăngphụchồitrướcnhữngcúsốc.SựphụchồicủakinhtếMỹsausựkiện11/9làmộtminhchứngchothấykhảnănglinhhoạtcótầmquantrọngnhưthếnào.Ngoàira,sựlinhhoạtvàmứcđộquyềnsởhữucũnggắnbómậtthiếtvớinhau.Đểđạtđượcđộ linhhoạt,cầncóthị trườngcạnhtranhtựdođểkịpthíchnghi,điềuđócónghĩalànhữngthànhviênthịtrườngcầnđượctựdophânphốitàisảntheocáchmàhọthấylàphùhợp.Nhữnghạnchếvềgiácả,vaymượn,sápnhập,vàthônglệthịtrườngnóichungsẽtrìhoãntăngtrưởng.Đốicựccủanó,tứclàxóabỏmọiquyđịnhápđặt,đangngàycànggắnchặtvới“cảicách”.Gầnđâynhất,trongthậpniên60,“cảicách”gắnvớiđiềutiếtkinhdoanh.Ýtưởngquyếtđịnhchínhsách).

Yêucầuquantrọngkhácđểchủnghĩatưbảnthịtrườngvậnhànhhiệuquảlạithườngkhôngnằmtrongdanhsáchcácnhântốđónggópvàotăngtrưởngkinhtếvànângcaomứcsốngcủanguờidân:đólàniềmtinvàolờinóicủanguờikhác.Ởnhữngnơimàphápquyềnthắngthế,dùrằngmọinguờiđềucóquyềnđòibồithườngpháplýđốivớinhữngthiệthạimàhọphảigánhchịu,vànếucómộtlượngkhôngnhỏhợpđồngchưađượcgiảiquyếtđòihỏiphảiphânxử,thìhệthốngtòaánsẽbịquátải,làmgiảmkhảnăngquảnlýxãhộibằngluậtpháp.

Điềuđócónghĩalàtrongmộtxãhộitựdođượcquảnlýbằngquyềnvàtráchnhiệmcủacôngdânthìđạiđasốcácthỏathuậnmuabánphảiđượcthựchiệntrêncơsởtựnguyện,đòi

hỏiphảicósựtintưởngvàonhữngnguờimàtahợptác–màtrongphầnlớncáctrườnghợpđềulànguờilạ.Nhưtôiđãlưuýtrongchươngtrước,phầnlớncáchợpđồng,đặcbiệtlàtrênthịtrườngtàichính,banđầuđềulàhợpđồngmiệng,vàchỉđượckhẳngđịnhlạibằngvănbảnsaumộtthờigian,thậmchílàsaukhicónhiềubiếnđộnggiácả.Thậtđángngạcnhiênlàchúngtatintưởngvàocácdượcsỹnhườngnào–nhữngnguờiđãgiúptacóđúngloạithuốctheođơnkêcủabácsỹ.Haylòngtinvàonhữngnhàsảnxuấtôtôrằngôtôcủahọsẽchạytốtnhưđãchứngnhận.Chúngtakhôngphảilànhữngkẻngốc.Chúngtadựavàotínhtưlợicủađốitáctrongkinhdoanh.Hãythửsuyngẫmxemsẽcóbaonhiêuvụkinhdoanhđượcgiaodịchthànhcôngnếukhôngcónềnvănhóatrọngchữtínmàchúngtađangsống.Sựphâncônglaođộngvốnrấtquantrọngtrongviệcgiatăngmứcsốngcủachúngtacũngsẽkhôngtồntại.

Nhưtôiđãnóiởtrên,sựgiàucóvềvậtchất–hayquátrìnhtạoracủacải–đòihỏinguờitaphảimạohiểm.Chúngtakhôngthểchắcchắnvềsựthànhcôngcủanhữnghànhđộngđểcóđượcnhữngthứnhưthứcăn,quầnáovàchỗở.Nhưngchúngtacàngtintưởngđốitáclàmănbaonhiêu,thìcàngcókhảnănglàmgiàubấynhiêu.Tronghệthốngkinhtếdựavàosựtincậy,thìthanhdanh,uytínsẽcógiátrịkinhtếquantrọng.Thanhdanh,thườngđượcviếtbằngchữinhoatrangtrọnglà“thiệnchí”trongbảnghạchtoán,trởthànhnhântốđónggópquantrọngchogiátrịcủacôngtytrênthịtrường.

Đốivớitôi,thanhdanhvàlòngtinluônlàtiêuchíthiếtyếucủachủnghĩatưbảnthịtrường.Luậtphápcùnglắmcũngchỉcóthểđiềuchỉnhmộtsốíthànhvihằngngàytrênthịtrường.Khiđánhmấtniềmtin,khảnănggiaodịchlàmăncủamộtquốcgiasẽbịsứtmẻ.Trênthịtrường,tínhkhôngchắcchắntạorabởinhữngđốitáclàmănkhôngtrungthựcsẽtăngrủirotíndụngvàdođótănglãisuấtthựctế.

Làmộtnguờiđiềuhànhngânhàng tronghơn18năm, tôinhậnra rằngsựđiều tiết củachínhphủkhôngthểthaythếchotínhchínhtrựccủacáccánhân.Trênthựctế,bấtcứmộthìnhthứcbảođảmtíndụngnàocủachínhphủcũnglàmcácđốitáctàichínhbớtnỗlựcđểđạtđượcthanhdanhtrungthực.Tấtnhiênlàbảođảmcủachínhphủcaohơnthanhdanhcủamộtcánhân.Nhưngnhữngbảođảm-thậmchíđượccatụngnhiềunhấtchẳnghạnnhưbảohiểmtiềngửi–cũngcónhữnghệlụytaihại.Tôirútrakếtluậnmàchắchẳnkhôngphảitấtcảcácnhàđiềuhànhđềuđồngýlà:biệnpháphàngđầuvàhiệuquảnhấtchốnglạigianlậnvànợnầnlàcơchếgiámsátđốivớiđốitác.ChẳnghạnnhưJPMorganđãnghiêncứurấtkỹlưỡngbảnhạchtoánkinhdoanhcủaMerrillLynchtrướckhichocôngtynàyvay.JPMorgankhôngtrôngchờvàoỦybanChứngkhoánxácnhậntìnhtrạngnợđọngcủaMerrillLynch.

Mặcdùcácngânhàngvàdượclàbiểutượngrõnhấtkhinóivềgiátrịcủauytíntrênthịtrường,nhưnguytíncũngcầnthiếttrongmọingànhnghề.Khitôicònnhỏ,luôncónhannhảnnhữngcâuchuyệnhàihướcvềsựbấtchấpđạolýcủanhữngnguờibánôtôcũ.Nhưngtrênthựctế,sựgianlậntrắngtrợncủanhữngnguờibánxecũsẽkhiếnôngtathấtnghiệptừlâu.Giờđây,hầuhếtmọingànhnghềđềunằmtrongmộtsốkhuônkhổnhấtđịnh,nênthậtkhóđểxácđịnhrạchròitácđộngcủathanhdanh,duychỉtrừcómộtngành–thươngmạiđiệntử.Chẳnghạn,Alibrislàmộttrangwebmôigiớigiữanguờibánvànguờimuasáchcũ.NếubạnmuốnmuatácphẩmđầutiêncủaAdamSmith–TheWealthofNations(Sựgiàucócủacácquốc gia), bạn có thể tìmkiếm trênAlibris tênnhữngnguời bán sách trên khắpnướcMỹ.Kháchhàngsẽcócơhộichấmđiểmvềđộtincậycủanhữngnguờibánsáchmàhọđãmuaítnhấtmộtcuốn,vàchắcchắnnhữngthangđiểmnàyđóngvaitròquantrọngtrongquyếtđịnhlựachọncủanguờimuasách.Hìnhthứcphảnhồicủacôngchúngkiểunhưvậylàđộnglựclớnchonhữngnguờibánsách,đòihỏichúngtaphảitrungthựcvềsảnphẩmvàphảiđápứngđầyđủvànhanhchóngyêucầuđặtra.Nhưngkhôngailàkhôngbịkháchhànghoàinghi:làChủtịchFed,tôithườngbịnhữngnguờiđồngnghiệpởcácnướccódựtrữtiềnlớnđôlavặnhỏirằngliệugiữđôlacóphảilàsựđầutưantoànhaykhông.

Đángngạcnhiênhơnlànhữngnhântốtrênlạikhôngcótrongdanhsáchcácnhântốcơbảnchotăngtrưởngvàcảithiệnđờisống.Làmsaotinđượclàsựquádưthừatàinguyênthiênnhiên–nhưdầumỏ,khíđốt,đồng,sắt,vàng-lạikhôngđónggópgìchosảnxuấtvàgiatăngcủacảicủamộtquốcgia?Nghịchlýthay,hầuhếtcácnhànghiêncứuđãkếtluậnrằng:sựthừathãitàinguyênthiênnhiêncókhuynhhướnglàmgiảmchứkhôngphảităngmứcsốngxãhội,đặcbiệtlàởcácquốcgiađangpháttriển.

Mốinguyhạinằmdướihìnhthứcmộthiểmhọakinhtếđượcgọilà“cănbệnhHàLan”(tạpchíTheEconomistđãsửdụngthuậtngữnàyvàothậpniên70đểmôtảnhữngkhókhănmàcácnhàsảnxuấtởHàLangặpphảikhipháthiệnramỏthantựnhiênởnướcnày).CănbệnhHàLantấncôngkhinhucầubênngoàiđốivớimộthànghóaxuấtkhẩuđẩytỷgiáđồngtiềncủanướcxuấtkhẩulên.Sựgiatănggiátrịđồngtiềnkhiếncácsảnphẩmxuấtkhẩukháccủaquốcgiatrởnênkémcạnhtranhhơn.CácnhàphântíchthườngtríchdẫnmôhìnhnàyđểlýgiảitạisaoHongKong,NhậtBảnvàTâyÂu-vốntươngđốinghèotàinguyên-lạipháttriểnthịnhvượng,trongkhiNigeriavàcácnướckháccódựtrữlớnvềdầulạikhôngđạtđượctăngtrưởngcao[46].

“Mườinămsau,haimươinămsau,cácbạnsẽthấy:dầulửasẽđẩychúngtađếnkhánhkiệt”,đólàlờiphátbiểucủaJuanPabloPérezAlfonso–nguyênBộtrưởngDầumỏVenezuelavàlà

nguờiđồngsánglậptổchứcOPEC-hồithậpniên70.ÔngđãđúngkhinhậnrasựbấtlựccủahầuhếtcácnướcOPECtrongviệcsửdụngsựgiàucócủahọđểđadạnghóasảnphẩmngoàidầulửa.Bêncạnhtácđộngbópméogiátrịđồngnộitệ,sựgiàucótừtàinguyênthiênnhiêncònảnhhưởngtiêucựctớixãhội.Hóaranhữngcủacảitừtrêntrờirơixuống,kiếmđượcmộtcáchdễdànglạicókhuynhhướnglàmgiảmnăngsuất.CácquốcgiadầumỏởvùngVịnhcungcấpchonguờidâncủamìnhquánhiềutiệnnghicuộcsống,nênhọchẳngcóđộnglựcgìđểlàmviệc.Nhữngcôngviệcbuồntẻđượcdànhriêngchonhữngnguờinhậpcưvànguờilaođộngnướcngoài,nhữngnguờivuivẻnhậnđồnglươngmàhọchohàophóng.Tácđộngchínhtrịcũngkhárõrệt:nhómnhỏcầmquyềncóthểsửdụngmộtphầncủakhoảnthutừtàinguyênđểxoadịunguờidân,khôngđểhọtuầnhànhphảnđốichínhphủ.

Khôngcógìngạcnhiênkhipháthiệnratrữlượnglớndầuthôởvùnglãnhhảicủamình,hònđảonhỏbéSãoTomévàPríncipeởphíabờTâycủachâuPhiđãcóphảnứngtráingượcvềviệckhaithác.Năm2003,TổngthốngFradiqueDeMenezesnhậnxétrằng:“Tôixinhứavớinguờidânrằngchúngtôisẽtránhcáigọilà‘cănbệnhHàLan’,hay‘sựthứctỉnhcủadầuthô’hay‘lờinguyềncủadầu’.Theocácnhàthốngkê,cácquốcgiađangpháttriểngiàutàinguyêncótốcđộtăngtrưởngGDPkémhơnnhiềusovớicácnướcíttàinguyên.Nhữngchỉsốxãhộicũngdướimứctrungbình.ỞSãoTomévàPríncipe,chúngtôiquyếttâmtránhnghịchlýcủasựdưthừa”.

CănbệnhHàLantácđộngchủyếuđếncácnướcđangpháttriểnvìhọkhôngđượcchuẩnbịkỹlưỡngđểđốiphó.Đồngthời,quymôtháchthứccòncóchiềuhướnglớnhơn:vìthiênnhiênphânbổnguồntàinguyênmàkhôngquantâmđếnquymôhaysựphứctạpcủakinhtếquốcgia,nênsựthừathãitàinguyênthườngkhiếnGDPcủacácnướcđangpháttriểnthấphơnmộtnướcpháttriển.Nhìnchung,nếumộtquốcgia“pháttriển”trướckhipháthiệnramộtnguồntàinguyênthiênnhiênphongphú,nướcđósẽkhôngphảichịuảnhhưởngnguyhại lâudài.NhưngcănbệnhHàLancóthểtấncôngmọinơi.NướcAnhcũngđã“lâmbệnh”trongmộtgiaiđoạnngắnhồiđầuthậpniên80,saukhipháthiệnradầulửaởbiểnBắc.VìAnhchuyểntừmộtnướcnhậpkhẩudầu lửathuầntúysangmộtnướcxuấtkhẩudầu, tỷgiágiữađồngbảngvàđồngđôlatăngvàgiácủahànghóaxuấtkhẩucủaAnhvàolúcđótrởnêncàngngàycàngkémcạnhtranh.Nauy-vớisốdânchưađến5triệunguời–đãphảicónhữnghànhđộngkiênquyếtđểcáchlynềnkinhtếnhỏbécủamìnhkhỏitácđộngcủasựdưthừadầulửaởbiểnBắc.Nướcnàyđãlậpramộtquỹbìnhổnlớngiúpgiảmsứcépđốivớitỷgiáđồngkronesaukhiđồngnàyleothangvàocuốithậpniên70.VàsaukhiLiênXôsụpđổ,ngàynayNgađangphảivậtlộnvớimộtdạngnhẹcủacănbệnhHàLan.

Tronghơn35nămqua,donhiềuquốcgianỗlựctựdohóanềnkinhtếvàtăngtínhhiệuquảcủachínhsách,nênthunhậpbìnhquântrêntoàncầuđãtăngmộtcáchvữngchắc.Điềunàyđặcbiệtrõrệtởcácquốcgiatrướckiahoàntoànhoặcphầnnàotheochếđộkếhoạchhóatậptrung,nhưngsaukhibứctườngBerlinsụpđổ,nhữngnướcnàylạitheođuổimộtdạngnàođócủachủnghĩatưbảnthịtrường.Tôinhậnrarằngtỷlệđóinghèonhiềutớimứckhómàđịnhlượngđược,nhưngtheoNgânhàngThếgiới,consốnguờisốngdướimứcmộtđôlamỗingày-mứcđểchỉngưỡngcựcnghèo–đãgiảmmạnhtừ1,247tỷnguờinăm1990xuốngcòn986triệunguờivàonăm2004.Ngoàira,kểtừnăm1970,tỷlệchếtởtrẻsơsinhcũnggiảmhơnmộtnửa,tỷlệtrẻemtớitrườngtăngđềuđặnvàtỷlệbiếtchữcũnggiatăng[47].

Trongkhiđó,nhìntừgócđộtoàncầu,củacảivàtoànbộchấtlượngcuộcsốngđãtăngđángkể,tuyrằngthànhcôngđókhôngđồngđềuởcáckhuvựchaycácquốcgia.CácnềnkinhtếĐôngÁthườngđượcmôtảlànhữngcâuchuyệnthànhcông.MộtsốnướcnhưTrungQuốc,Malaysia,HànQuốcvàTháiLannổilênkhôngphảichỉvìtăngtrưởngmạnhmẽmàcònbởitốcđộgiảmnhanhchóngtỷ lệnghèođói.VàchâuÁcũngkhôngphải làkhuvựcduynhất.ThunhậpbìnhquânởMỹLatinhcũngtănglêntronggiaiđoạnđó,tỷlệđóinghèogiảm,dùrằngnhữngtiếnbộđạtđượccóchậmhơn.NhưngđángbuồnlàmứcthunhậpbìnhquânởnhiềuquốcgiachâuPhiởvùngHạSaharađãsụtgiảmnghiêmtrọng.

ĐángchúýlànhậnthứccủachúngtavềhiệuquảcủacạnhtranhthịtrườngvẫnkhônghềthayđổikểtừKỷnguyênÁnhsánghồithếkỷ18,khimànhữngýtưởngnàymớiđượcđưara,chủyếubởimộtconnguời–AdamSmith.Vớisựsụpđổcủachếđộkếhoạchhóatậptrungvàocuốithếkỷ20,lựclượngtưbảnchủnghĩacàngcócơhộipháttriển,vàđượcthúcđẩybởisựmởrộngchưatừngcócủatoàncầuhóa.Khôngcònnghingờgìnữa,cáchnhìncủacácnhàkinhtếvềnhữngnhântốthúcđẩysựsungtúcvềvậtchấtchắcsẽcòntiếptụcthayđổitheothờigian.Tuyvậy,ởmộtkhíacạnhnàođó,lịchsửcạnhtranhthịtrườngvàchủnghĩatưbảnmànóđạidiệnlàcâuchuyệncủasựhưngthịnhvàsuyvongcủatưtưởngSmith.Theođó,câuchuyệnvềnỗlựccủaôngcũngnhưviệcnóđượcđónnhậnnhưthếnàocầnđượcquantâmđặcbiệt.Điềunàymởđườngchophântích“vấnđề”lớncốhữutrongchủnghĩatưbảnmàtôisẽđưaraởchươngtiếptheo:sựpháhủymangtínhsángtạođóthườngđượcnhiềunguờicoiđơnthuầnlàsựsụpđổ.LịchsửcácýtưởngcủaSmithlàlịchsửcủacácquanđiểmđốivớisựtrụctrặcvềxãhộimàchủnghĩatưbảnđemlạivàliệtphápchữatrịtiềmtàng.

Sinhravàonăm1723ởKirkcaldy,Scotland,SmithsốngởthờikỳchịuảnhhưởngnhiềunhấtcủacácýtưởngvàsựkiệnthờiCảicách.LầnđầutiêntronglịchsửvănminhphươngTây,cáccánhâncảmthấyrằnghọcóthểhànhđộngđộclập,khôngphụthuộcvàosứcépcủagiáo

hộihaynhànước.Nhữngkháiniệmhiệnđạivềquyềntựdochínhtrịvàkinhtếngàycàngthuhútđượcsựchúý.NhữngýtưởngđóđượckếtnốilạivớinhautạonênsựkhởiđầucủaKỷnguyênÁnhsáng,đặcbiệtởPháp,ScotlandvàAnh.Độtnhiên,mộtviễncảnhvềmộtxãhộimàởđócánhânduylýđượctựdolựachọnvậnmệnhcủamìnhđượcmởra.Điềumàhiệnnaychúngtabiếttớinhưphápquyền-cụthểlàbảovệquyềncánhânvàtàisảncủahọ-đượcthiếtlậpvữngchắc,khuyếnkhíchnguờidânsảnxuất,buônbánvàsángtạo.NhữnglựclượngthịtrườngbắtđầulàmxóimònnhữngtậptụccứngnhắctồntạidaidẳngtừthờiphongkiếnvàTrungcổ.

Đồngthời,cuộccáchmạngcôngnghiệpnontrẻlạigâyratìnhtrạnghỗnloạnvàtrụctrặc.CácnhàmáyvàđườngxelửađãđịnhhìnhlạiquangcảnhnướcAnh,đấtcanhtácnôngnghiệpđượcchuyểnđổi thànhtrangtrạinuôicừuđểcungcấpchongànhcôngnghiệpdệtnontrẻđangpháttriển,hàngloạtnôngdânphảirờibỏquêhương.Giaicấptưbảncôngnghiệpmớimâuthuẫnsâusắcvớitầnglớpquýtộcmàtàisảncóđượclànhờthừakếđấtđai.Tưtưởngbảohộnềncôngnghiệptrongnước–haycòngọilàchủnghĩatrọngthương–thườngphụcvụlợiíchcủađịachủvàthựcdâncũngmấtdầnquyềnkiểmsoátvềthươngmạivàbuônbán.

Giữabốicảnhphứctạpdễgâyhoangmangđó,AdamSmithđãxácđịnhmộtloạtnguyêntắcvàđưaranhữngkháiniệmrõràngchonhữngđiềutưởngnhưlàsựhỗnloạncủahoạtđộngkinh tế. Smith đã xâydựng khái niệm toàn cầu về cách thức vậnhành củanền kinh tế thịtrườngmớinổilên.Ôngcũngnghiêncứuđầyđủnhấtvềlýdotạisaomộtvàiquốcgiacókhảnăngđạtmứcsốngcaotrongkhimộtsốkháclạikhôngcómấytiếnbộ.

Banđầu,SmithlàgiảngbiênởEdinburgh,sauđóôngchuyểnvềGlasgow,nơiđầutiênôngdạyđạihọcvớitưcáchlàgiáosư.MộttrongnhữnglĩnhvựcSmithquantâmlàlĩnhvựcmàônggọilà“tiếnbộcủaphúquý”trongxãhội(làmộtchuyênngành,nhưngkinhtếhọclúcđóchưacótênriêng).Quathờigian,niềmđammêcủaSmithđốivớihànhvithịtrườngcàngtrởnênmãnhliệtvàsauhainămsốngxahoaởPhápvớitưcáchgiasưcủamộthuântướctrẻnguờiScotland,ôngđãtrởvềquêhươngmìnhởKirkcaldyvàonăm1766vàdànhtoànbộthờigianchosựnghiệpvĩđạicủamình.

Tácphẩmđượcôngviếtramườinămsau–đượcbiếtđếnvớicáitênrấtđơngiảnSựgiàucócủacácquốcgia,mộttrongnhữngkiệttáctrítuệcủalịchsửnhânloại.Trênthựctế,Smithcốtìmlờigiảiđápchocâuhỏicólẽlàquantrọngnhấtcủakinhtếhọcvĩmô:Đâulàđộnglựcpháttriểnkinhtế?TrongSựgiàucócủacácquốcgia,ôngđãđúngkhixácđịnhchìakhóacho

sựthịnhvượngcủaquốcgialà:tíchlũyvốn,thươngmạitựdo,vaitròphùhợp–nhưnghạnchế-củachínhphủvàluậtpháp.Quantrọngnhất,ônglànguờiđầutiênnhấnmạnhsựchủđộngcủacánhân:“Độnglựctựnhiêncủamỗicánhânđểcảithiệnđiềukiệncủabảnthânkhiđượcthểhiệncùngvớitựdovàanninhlànguyêntắcmạnhmẽmàchỉmìnhnguyêntắcnày,khôngcầnsựhỗtrợnàokhác…cũngcóthểđưaxãhộitớigiàucóvàthịnhvượng”.Ôngkếtluậnrằngđểgiatăngcủacảicủamỗidântộc,mỗinguờidâncầnđược“tựdođểtheođuổilợiích riêng theocáchcủamình”phùhợpvớiquyđịnhcủapháp luật.Cạnh tranh làđộng lựcchínhvìnósẽkhíchlệmỗicánhânphảilàmviệchiệuquảhơn,thườnglàthôngquachuyênmônhóavàphâncônglaođộng.Năngsuấtlaođộngcàngcaothìsựthịnhvượngcànglớn.

KếtluậnđóđãđượcthểhiệntrongmộtcâunóirấtnổitiếngcủaSmith:cáccánhâncạnhtranhđểđạtlợiíchcủabảnthânsẽhànhđộngnhưthểcó“bàntayvôhìnhchỉdẫn”thúcđẩylợiíchcông.Lẽđươngnhiên,lốinóiẩndụvềbàntayvôhìnhđãthuhútđượcsựchúýcủathếgiới–cólẽbởivìnóđãquysựnhântừvàthôngtỏnhưthánhthầnchothịtrường,trongkhitrênthựctế,sựvậnhànhcủathịtrườnglạnhlùnggiốngnhưquátrìnhchọnlọctựnhiênmàDarwinđãpháthiệnvàmôtảhơnnửathếkỷsau.Cáchdiễnđạt“bàntayvôhình”dườngnhưkhôngquáquantrọngđốivớiSmith;ôngchỉdùngcáchdiễnđạtnàybalầntrongtấtcảcáctácphẩmcủamình.Tuynhiên,tácđộngcủa“bàntayvôhình”lạiđượcôngnhậnthứcrõởmọicấpđộxãhội, từdònghànghóa lớngiữacácquốcgia chođếngiaodịchhàngngàyvớinhữngnguờixungquanh.“Khôngphảinhờlòngnhântừcủaanhhàngthịt,củanguờinấubiahaycủanguờibánbánhmìmàchúngtacóbữaăn,màlàsựquantâmcủahọđốivớilợiíchcánhân”.

SựthấuhiểucủaSmithvềtầmquantrọngcủatínhtưlợilàbướctiếnmớisovớiquanniệmvốnđãhìnhthànhtừlịchsửcủanhiềunềnvănhóa:hànhđộngvìtưlợi–màthựctếlàtìmcáchtíchlũycủacải–đượcnhìnnhậnlàkhôngphùhợphoặcthậmchílàbấthợppháp.Tuynhiên,theoquanđiểmcủaSmith,nếumộtchínhphủđơngiảnchỉcungcấpổnđịnhvàtựdomàđứng sangmộtbênkhông can thiệp, thì tính chủđộng của cánhân sẽmang lại lợi íchchung.Nhưôngđãviếttrongbàigiảngnăm1755rằng:“Đểđưamộtquốcgiavươntớimứcđộthịnhvượngcaonhấttừthờiănlôngởlỗ,hầunhưkhôngcầngìthêmngoàihòabình,thuếthấpvàviệcthựcthicônglýcóthểchấpnhậnđược:rồitấtcảmọiviệcsẽđếnmộtcáchtựnhiên”.

Smithđãrấtthànhcôngkhipháchọađượckếtluậnchungvềbảnchấtcủatổchứcvàthểchếthươngmạidựatrênrấtítdẫnchứngthựctế-kháchẳnvớicácnhàkinhtếngàynay,ôngkhôngtiếpcậnđượcvớikhodữliệulớncủachínhphủvàngànhcôngnghiệp.Tuyvậy,trảiqua

thờigian,nhữngconsốcóđượcsẽgiúpchứngminhtínhxácthựctrongnhậnđịnhcủaông.Trongthếgiớivănminh,banđầuhoạtđộngthịtrườngtựdotạoranhữngmứcđộduytrìổnđịnhđủđểchophépdânsốtăngtrưởngvàsauđó,sauđórấtlâu,mớitạođủsựthịnhvượngđểthúcđẩysựtăngtrưởngchungtrongmứcsốngvàtăngtuổithọcủaconnguời.Nhữngtiếntriểnđóđãmởrakhảnăngchocáccánhântrongcácnướcpháttriểntạolậpnhữngmụctiêucánhândàihạn.Sựxaxỉđóquảlàxavờivớitấtcảmọinguờinhưnglạilàmộtphầnnhỏcủathếhệbanđầu.

Chủnghĩatưbảncũngđãlàmthayđổilốisốngcủaconnguời.Trongsuốtthờigianmàlịchsửcònghichéplại,connguờisốngtrongxãhộitĩnhtạivàcóthểdựđoánđược.Mộtanhnôngdâncủathếkỷ12luônmuốnđượccanhtáctrêncùngmộtthửaruộngcủanguờiđịachủchođếnkhibệnhtật,đóikém,thiêntaihoặcđịchhọađặtdấuchấmhếtchocuộcđờianhta.Vàsựchấmdứtđó thườngkết thúc rấtnhanh.Tuổi thọ trungbìnhvào thờiđó là25 tuổi, tươngđươngvớimứchồithiênniênkỷtrước.Ngoàira,anhnôngdânđócũngsẽtrôngđợiđámconcháuanhtiếptụccanhtáctrênthửaruộngcũ.Cólẽcuộcsốngđượclậptrìnhcứngnhắcđóđemlạicảmgiácantoànđếntừkhảnăngdựbáođượcchắcchắn,nhưnglạikhôngcóchỗchokhảnăngcủacánhân.

Chắcchắnlànhữngcảitiếntrongkỹthuậtcanhtácnôngnghiệpvàviệcmởrộngthươngmạivượtrangoàitrangviêntựcấptựtúcphongkiếnđãgiúpđẩynhanhquátrìnhphâncônglaođộng,nângmứcsốngvàchophépdâncưtănglênvàothếkỷ16và17.Nhưngtốcđộtăngtrưởngrấtchậm.Trongthếkỷ17,phầnlớndâncưvẫntheonhữngtậptụcsảnxuấtmàtổtiênnghìnđờicủahọđểlại.

Smithchorằngcáchlàmviệcthôngminhhơn,chứkhôngdừngởchămchỉ,làchìakhóađốivớithịnhvượng.TrongđoạnmởđầutácphẩmSựgiàucócủacácquốcgia,ôngnhấnmạnhvaitròquantrọngcủatăngnăngsuấtlaođộng.Ôngchorằngnhântốquyếtđịnhchínhtớimứcsốngcủamộtquốcgialà“kỹnăng,sựkhéoléovàcáchcưxửhợplývớinguờilaođộng”.Quanniệmnàyđãđingượclạinhữnglýthuyếttrướckia,chẳnghạnnhưthuyếttrọngthươngvớicáchtínhcủacảicủamộtquốcgiadựatrênsốvàngmàquốcgiađócó,hoặcnhữngnguờitheogiáolýtrọngnônglạichútrọngđếnđấtđai.Smithviết:“Bấtkểlàđấtđai,thổnhưỡnghayquymôlãnhthổcủabấtkỳmộtquốcgianào,thìdưthừahaythiếuthốnthunhậphàngnăm”đềudo“hiệuquảnăngsuấtlaođộng”màra.Trảiquahơnhaithếkỷcáchọcthuyếtkinhtế,hầunhưchưacóthêmcáchhiểunàođượcbổsung.

VớisựgiúpsứccủaSmithvànhữngnguờikếnhiệmsauđó,chủnghĩatrọngthươngđãmấtdầnchỗđứngvàtựdokinhtếngàycàngmởrộng.ỞAnh,quátrìnhnàykếtthúcvớisựchấmdứtcủaLuậtNgũcốcvàonăm1846–vớimộtloạtcácmứcthuếhạnchếnhậpkhẩungũcốchàngnămtrời,giữgiángũcốcvàdođógiữgiáchothuêđấtcủađịachủởmứccao,vàhiểnnhiênlànângchiphímànguờicôngnhânphảitrảđểmuabánhmì.Đếnlúcđó,việcchấpnhậnhọcthuyếtkinhtếcủaSmithđãthúcđẩyquátrìnhtáicơcấulạiđờisốngthươngmạiởhầuhếtcácnướcvănminh.

SongtiếngtămvàảnhhưởngcủaSmithcũngbịmaimộtkhicôngnghiệphóangàycàngpháttriển.Ôngkhôngmấynổibậtsovớirấtnhiềunguờitrongsuốtthếkỷ19và20vốnkhôngngừngđấutranhchốnglạinhữngđiềuchướngtaigaimắtmàhọcholàmọirợvàbấtcôngđiliềnvớikinhtếthịtrườngtựdo.RobertOwen,mộtnguờichủxínghiệpởAnhrấtthànhđạt,chorằngchínhbảnchấtcủachủnghĩatưbảntựdocạnhtranhsẽchỉdẫnđếnnghèođóivàbệnhtật.Ôngđãsánglậpraphongtraochủnghĩaxãhộikhôngtưởng,đượccangợitheocáchnóicủaOwenlà“lànghợptác”.Vàonăm1826,nhữngnguờitrungthànhvớihọcthuyếtcủaôngđã dựng lên làngmang tên “Sựhài hòamới”ở Indiana.Nghịch lý thay, bất đồng giữanhữngnguờidânsốngở“Sựhàihòamới”đãđẩylàngnàytớisụpđổchỉsauhainămtồntại.NhưngchínhsựhấpdẫntronghọcthuyếtcủaOwenđãgiúplôicuốnvôsốnguờiủnghộtrongsốnhữngnguờiphảivậtlộnđểcócáiăncáimặctrongnhữngmôitrườnglàmviệckinhhoàng.

CácMácphảnbáclạiOwenvànhữngnguờitheochủnghĩaxãhộikhôngtưởngnhưngcũngkhôngtheotrườngpháicủaSmith.MặcdùphươngphápluậncủaSmithcuốnhútMác–theoông,Smithvànhữngnguờiđượcgọilàcácnhàkinhtếhọckinhđiểnđãmôtảchínhxácnguồngốcvàcáchvậnhànhcủachủnghĩatưbản–nhưngMácchorằngSmithđãquênđimộtđiểmquantrọnglàchủnghĩatưbảnchỉlàmộtgiaiđoạn.Máccoiđólàmộtgiaiđoạnlịchsửtrongtiếntrìnhvậnđộngtấtyếuđitớicuộccáchmạngcủagiaicấpvôsảnvàthắnglợicủachủnghĩacộngsản.CuốicùngthìnhữngnguờiđitheohọcthuyếtcủaMáccũngđưađượcmộtbộphậnlớnthếgiớikhỏivòngcươngtỏacủachủnghĩatưbảntrongmộtthờigian.

KhácvớiMác,nhữngnguời theochủnghĩaxãhộiFabian[48] lạikhôngchủ trươngcáchmạng.NhómnàylấytêncủavịtướngthờiRomacổđạiFabius–nguờiđãngừngtấncônglựclượngquânđộiHannibalvớichiếnlượcquânsựlàmtiêuhaosinhlựcđịchchứkhôngtấncôngồạt.Tươngtựnhưvậy,nhómFabiankhôngchủtrươngtriệtphámàkiềmchếchủnghĩatưbản.HọchorằngchínhphủcầntíchcựcbảođảmAnsinhxãhội,nhấtlàtrongbốicảnhcạnhtranhkhắcnghiệtcủathịtrường.Họkêugọibảohộthươngmại,quốchữuhóađấtđai.TronghàngngũcủahọcónhữngtêntuổikiệtxuấtnhưGeorgeBernardshaw,H.G.WellsvàBertrand

Russell.

PháiFabianđãđặtnềntảngchoxãhộidânchủhiệnđạivànhìnchungảnhhưởngcủahọtrênthếgiớicũngngangvớichủnghĩaMác.Trongkhichủnghĩatưbảnđãđạtđượcnhữngthànhtựurựcrỡ,đemlạimứcsốngcaochonguời laođộngtrongsuốtthếkỷ19và20, thìchínhhiệuứng“mềmhơn”củachủnghĩaxãhộiFabianđượccholàsẽgiúpkinhtếthịtrườngổnđịnhhơnvềchínhtrịvàngănchặnsựpháttriểncủachủnghĩacộngsản.NhữngnguờitheoFabiancònthamgiasánglậpraCôngđảngAnh.HọcũngcóảnhhưởngsâusắcđếncácthuộcđịacủaAnhkhicác thuộcđịanàygiànhquyềnđộc lập:ởẤnĐộ,vàonăm1970, JawaharlalNehrudựatrênnguyêntắcFabianđểxâydựngchínhsáchkinhtếchomộtphầnnămdânsốthếgiới.

KhitôiđọctácphẩmcủaAdamSmithlầnđầutiênsauThếchiếnthứhai,họcthuyếtcủaôngchỉnhậnđượcsựquantâmrấtítỏi.VàtrongphầnlớnthờigianChiếntranhlạnh,kinhtếcủahaiphíasaubứcmànsắthoặcđượcđiềutiếtchặtchẽhoặcdựatrênkếhoạchhóatậptrung.Trên thực tế, “tựdocạnh tranh” trở thành tiêuđiểmcủasựchỉ trích;nhữngnguờiủnghộnhiệtthànhchủnghĩatưbảntựdocạnhtranhlànhữngnguờiđảphánhữngquanđiểmcũnhưAynRandvàMiltonFriedman.Thậpniên60đãchứngkiếnsựđảochiềuvàchuyểnhướngsangủnghộtưtưởngcủaSmith,đúngkhitôibắtđầusựnghiệp.Quátrìnhthừanhậnýnghĩacủahọcthuyếtdiễnravừalâudài,vừachậmchạp,đặcbiệtởquêhươngông.Năm2000,mộtnhàkinhtếMỹkhitớibiamộcủaSmithtrongkhunghĩatrangởEdinburghđãphảidẹpbỏbiavàgạchđểđọccâukhắctrênbiađáđãmòn:

ĐÂYLÀNƠIANNGHỈCỦAADAMSMITH.

TÁCGIẢCỦAHỌCTHUYẾT

TÌNHCẢMĐẠOĐỨCVÀSỰGIÀUCÓCỦACÁCQUỐCGIA

Tuyvậy,ScotlandcũngđãdànhtặngSmithvinhdựmàôngđángđượchưởng.ConđườngtớinghĩatranggiờđãđượcđánhdấubởimộttảngđátríchdẫncâunóitừSựgiàucócủacácquốcgia,vàtênôngcũngtrởthànhtêncủamộttrườngđạihọcởgầnKirkcaldy.Dựtínhbứctượngđồngcủaôngcaokhoảng3métcũngsẽđượcdựngởdãyphốcổởEdinburgh.Vàchiphídonguồnquỹtưnhânđónggóp.TrongmộtláthưgửinguờibạntốtbụngGoldenBrown,BộtrưởngTàichínhlâunămvànaylàThủtướngcủaAnhvàocuốinăm2004,tôiđãtrảlờilàđã

rấtvuikhinhậnlờimờiđếngiảngbàiđầutiêntưởngnhớđếnAdamSmithởKirkcaldy.TrênthựctếlàviệclãnhđạocủaCôngđảngAnh–vớinguồngốctưtưởngxãhộichủnghĩaFabiankháchoàntoànvớihọcthuyếtSmith-chủtrìmộtsựkiệnnhưvậyđãchothấysựthayđổilớn.Nhưtôisẽphântíchởsau,nướcAnhđangnỗlựcthựchiệnmộtsốnguyênlýcủahọcthuyếtFabiangắnliềnvớichủnghĩatưbảnthịtrường-mộtmôhìnhđangpháttriểnởmộtmứcđộnàođóởthếgiớikinhdoanhngàynay.

CHƯƠNGMƯỜIBA

CÁCHÌNHTHÁICỦACHỦNGHĨATƯBẢN

GIỮANHỮNGLỜIBÌNHLUẬNcủacácdiễngiảtrongmộtkhánphònglớn,đôngđúctạivănphòngQuỹTiềntệQuốctế,tôicóthểnghethấytiếnghôkhẩuhiệuvànhữngtiếnggàothétphảnđốitoàncầuhóadướiđườngphố.Đólàvàotháng4năm2000.Khoảngtừmườinghìnđếnbamươinghìnsinhviên,cácnhómnhàthờ,nghiệpđoànvàcácnhàhoạtđộngmôitrườngđãtậphợptạiWashingtonđểphảnđốicuộchọpthườngkỳcủaNgânhàngThếgiới(WB)vàQuỹTiềntệQuốctế(IMF).Mặcdùcácbộtrưởngtàichínhvàthốngđốcngânhàngtrungươngkhôngthểngherõhếtđượcnhữnglờiphảnđối,cũngkhôngkhólắmđểnhậnrasựphảnđốiđólàgì.Họphảnđốinhữnggìmàhọcholàsựbấtcôngngàycàngtănglêntrongthươngmạitoàncầu,đặcbiệtlàsựápbứcvàbóclộtnguờinghèotạicácnướcđangpháttriển.Lúcđóvàđếntậnbâygiờtôivẫncảmthấybuồn,bởinếuđámđôngbiểutìnhthànhcôngtrongviệcphábỏthươngmạitoàncầu,thìtổnhạinhiềunhấtvẫnlàhàngtrămtriệunguờinghèo,nhữngnguờimàlựclượngphảnđốiđãnhândanhhọđểlêntiếng.

Mặcdùkếhoạchhóatậptrungkhôngcònlàmộthìnhthứcphùhợpchocáctổchứckinhtế,nhưngcuộcchiếnvềtrítuệđểchuyểnsangcácmôhìnhkinhtếkhác–chủnghĩatưbảnthịtrườngtựdovàtoàncầuhóarõràngcònlâumớikếtthúc.Đốivớimườihaithếhệ,chủnghĩatưbảnđãmanglạihếttiếnbộnàyđếntiếnbộkhác,mứcsốngtănglênvớitốcđộchưatừngcótrênphầnlớnthếgiới.Tỷlệnghèođóigiảmmạnhvàtuổithọcủanguờidânđãtănghơngấpđôi.Cuộcsốngvậtchấtcủanguờidânnơiđâyđãtănglên–thunhậpbìnhquânđầunguờiđãtăngmườilầntronghaithếkỷqua–chophéptráiđấtnuôisốngdânsốtănggấpsáulần.Tuynhiên,nhiềunguờivẫnkhôngthểchấpnhậnchủnghĩatưbản,chứđừngnóiđếnviệchoàntoànđitheochủnghĩatưbản.

Vấnđềnằmởchỗchínhđộnglựccủachủnghĩatưbản,củacạnhtranhthịtrườnglạiđốilậpvớimongmuốncủaconnguời:sựổnđịnhvàtươnglaichắcchắn.Thậmchí,mộtbộphậnlớncủaxãhộicòncảmthấybấtbìnhđẳngtrongviệcphânbổlợiíchxãhội.Cạnhtranhtuylàđộnglựclớnnhấtcủachủnghĩatưbảnnhưngluôntạorasựbấtổntâmlýtrongmỗichúngta,đặcbiệtlànỗilomấtviệc.Mộtkhíacạnhkháctựsâuthẳmnỗilosợđócònxuấtpháttừsựthayđổiliêntụchiệntrạngvàlốisống,dùtốthayxấu,cũnglàmchochúngtakhóchịu.Tôichắcchắnrằngnhữngnhàsảnxuấtthéptrongnướclàkháchhàngcủatôitrongnhữngnăm1950sẽ

cảmthấyhàilònghơnnếunhữngnhàsảnxuấtthépNhậtBảnkhôngbiếtcáchcảithiệnchấtlượngvàtăngnăngsuấtlaođộngnhanhchóngđếnvậy.Ngượclại,IBMchắchẳnsẽcảmthấyrấthạnhphúckhithấymáytínhcủahọđãthaythếnhữngmáychữSelectricđángkínhnhưthếnào.

Chủnghĩatưbảnđãtạorasứcmạnhcạnhtranhtrongmỗicánhân.Chúngtahoặclànhữngnhàquảnlýnăngđộng,hoặclànhữngnguờithụđộng–nhữngnguờikhôngmuốnchịuquánhiềusứcéptừcạnhtranhkinhtếmàchỉmuốncàobằng.Tuycạnhtranhcóýnghĩaquantrọngđốivớipháttriểnkinhtếnhưngkhôngthểnóirằnglúcnàotôicũngthíchthế.Chẳngthểnào nghĩ tốt cho những đối thủ lúc nào cũng chỉmuốn quyến rũ khách hàng của Công tyTownsend-Greenspan.Đểcạnhtranh,tôibắtbuộcphảivươnlên.Tôibuộcphảicungcấpdịchvụtốthơn.Tôibuộcphảinângcaonăngsuấtlaođộng.Tấtnhiên,đólàđiềutốtchotôi,kháchhàngcủatôicũngnhưcácđốithủcạnhtranh.Tựsâuthẳm,tôivẫnnghĩđólàthôngđiệpcủachủnghĩatưbản“sựpháhủymangtínhsángtạo”–phábỏcôngnghệcũvàcáchlàmcũđểmởđườngchocáimới–cáchthứcduynhấtcóthểtăngnăngsuấtlaođộngvàtăngmứcsốngcủanguờidânmộtcáchbềnvững.Lịchsửđãchứngminhrằngchỉdựa trênvàng,dầumỏhaynguồnlựctựnhiênnàođóđềukhôngbềnvững.

Khôngthểchốibỏđượcthànhtíchcủachủnghĩatưbản.Kinhtếthịtrườngtrongnhiềuthếkỷquađãthànhcôngtrongviệcloạibỏmáymóccũkỹ,thiếuhiệuquảvàđemlạilợiíchchonhữngaicóthểtiênđoántrướcđượcnhucầucủanguờitiêudùng,cókhảnăngsửdụngvốnvàlaođộngmộtcáchhiệuquảnhất.Côngnghệmớilàđộnglựcthúcđẩyquátrìnhtưbảnhóakhắcnghiệtnàytrênphạmvitoàncầu.Khichínhphủđứngra“bảovệ”quyềnlợicủamộtbộphậndânchúngtrướcnhữnggìhọcholàáplựccạnhtranhquákhắcnghiệtthìhọsẽlàmchomứcsốngvậtchấtchungcủanguờidânnướchọtrởnênthấphơn.

Đángtiếclàtăngtrưởngkinhtếkhôngthểmanglạithỏamãnlâudài.Nếuđiềuđólàđúngthìviệctổngsảnphẩmquốcnộithựcbìnhquânđầunguờicủathếgiớităngmườilầntrongvònghaithếkỷquađãlàmchochúngtahạnhphúchơn.Sốliệuchothấyđúnglàthunhậptăngđãlàmchochúngtahạnhphúchơn,nhưngchỉtrongchừngmựcnàođóvàtrongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnh.Mộtkhicácnhucầucơbảnđượcđápứng,hạnhphúcchỉlàmộttrạngtháitươngđối,trongdàihạnhầunhưtáchbiệtvớităngtrưởngkinhtế.Bằngchứngchothấyhạnhphúccóđượctừcáchnhìnnhậnvềcuộcsốngvàthànhquảtrongmốitươngquanvớibạnbècùngtranglứa.Khisựgiàucóđượcnhânrộng,hoặccóthểlàkếtquảcủasựnhânrộngnày,nhiềunguờilosợsựcạnhtranhvàthayđổikhinhữngđiềunàyđedọađếnvịthế,lòngtựtrọng

củahọ.Hạnhphúcphụthuộcnhiềuvàothunhậptươngđốisovớinhữngnguờicùngtranglứa,thậmchívớinhữngthầntượngcủahọ,chứkhôngphảilàcácconsốtuyệtđốinàođó.Khiđượchỏi,phầnlớncácsinhviênHarvardmớitốtnghiệptrảlờihọsẽcảmthấyhạnhphúchơnkhinhậnđược50.000đôla/nămnếunhưcácbạncủahọnhậnđượcnửasốđó,hơnlànhậnđược100.000đôla/nămtronglúccácbạncủahọnhậnđượcgấpđôisốđó.Thoạtđầukhimớinghechuyện, tôichỉ tặc lưỡibỏqua.Nhưngsauđónóđãgợi lạichotôinghiêncứuhấpdẫncủaDorothyBradyvàRoseFriedmannăm1947.

DữliệutrongnghiêncứucủaDorothyBradyvàRoseFriedmanchỉrarằngtỷlệthunhậpmàcáchộgiađìnhchitiêuchohànghóavàdịchvụhầunhưkhôngphảidomứcthunhậpthựccủagiađìnhđóquyếtđịnh,màdomứcthunhậptươngđốicủagiađìnhsovớithunhậptrungbìnhcủaquốcgia.Nhưvậynghiêncứunàychỉrarằng:mộtgiađìnhcómứcthunhậptrungbìnhcủaquốcgianăm2000sẽchitiêumộttỷlệthunhậpbằngvớimộtgiađìnhcómứcthunhậptrungbìnhcủaquốcgianăm1900,mặcdùdotrượtgiáthunhậpnăm1900chỉbằngmộtphầnnhỏthunhậpnăm2000.Nghiêncứunàyđượclặplạivớidữliệumớivẫnchokếtquảtươngtự[49].Hànhvicủanguờitiêudùngkhôngthayđổimấysauhơnmộtthếkỷqua.

Dữliệucũngchothấyrõrằngchitiêuvàtiếtkiệmcủagiađìnhkhôngphảidosứcmuathựctếcủagiađìnhđó,màdovịtrítươngđốicủahọtrongthangthunhập,cónghĩalàthunhậptươngđốicủahọsovớicácgiađìnhkhác[50].Điềuđángchúýlàkếtquảnàyvẫnđúngtrongnửacuốithếkỷ19,khimàcácgiađìnhchitiêunhiềuhơncholươngthựcsovới2004[51].

Tuynhiên, điềunày không có gì đángngạc nhiênđối với ThorsteinVeblen, nhà kinh tếnguờiMỹ.TrongcuốnsáchmangtênTheTheoryof theLeisureClass (Lýthuyếtvềtầng lớpnhànnhã)đượcviếtnăm1899,ôngđãđưarathuậtngữ“ganhđuachitiêu”.ThorsteinVeblenđãchỉrarằnghànhvimuasắmhànghóavàdịchvụcủacáccánhâncóliênquanđếncáiđượcgọilà“cốchobằngchịbằngem”hay“congàtứcnhautiếnggáy”.NếuKatiecóiPod,Lisacũngphải cómộtcái.Tôinghĩ rằngVeblencó thểnóihơiquá trongcácnghiêncứucủaôngấy,nhưngrõràngrằngôngđãchỉramộtnhântốquantrọngtronghànhvicủaconnguời.Dữliệuchỉrarằngchúngtađềurấtnhạycảmvớinhữnggìmànhữngnguờicùngtranglứakiếmđượcvàcáchthứchọsửdụngnó.Họcóthểlàbạnbè,nhưngtrênhếtlàđốithủcạnhtranhtrongmộttrậttựxãhộinhấtđịnh.Rõràngchúngtasẽhạnhphúchơnvàítcăngthẳnghơnkhithunhậpcaohơntrongmộtnềnkinhtếtăngtrưởng.Songkếtquảđiềutracũngchothấynguờigiàuthườnghạnhphúchơnnhữngnguờicóthunhậpthấptrongxãhội.Cũnglàtâmlýconnguờicảthôi.Nhữnghạnhphúccóđượcdothunhậpcaohơnsẽsớmmấtđikhihọthíchnghivớimứcsốngmới.Mứcsốngmớinàynhanhchóngđượccoi là “điềubình thường”.Bấtkỳhạnhphúcnàocũngchỉlàthoángqua[52].

Phảnứngtráingượccủaconnguờiđốivớichủnghĩatưbảnđãlàmphátsinhhàngloạtmôhìnhtưbảnchủnghĩakhácnhautrongnhữngnămhậuchiến,vớimứcđộkiểmsoátcủanhà

nướckhácnhau.Tuyrằngtừngcánhâncónhữngquanđiểmkhácnhau,nhưngrõràngxãhộisẽtậphợpxungquanhmộtquanđiểmchung.Mộtmộtchếđộxãhộisẽcónhữnglựachọnkhácnhau.Tôicócảmgiácrằngđiềunàylàkếtquảcủaviệcaicũngcónhucầuthuộcvềmộtnhómnàođóđượcxácđịnhbởitôngiáo,vănhóavàlịchsử,ởđóhọluônluôncónhucầutìmranhữngnguờiđứngđầu-đứngđầugiađình,bộlạc,bảnlàngvàdântộc.Đólàđặcđiểmphổquátphảnánhđòihỏiconnguờiphảicónhữnglựachọnđểkiểmsoáthànhvihằngngàycủamình.Hầuhếtchúngtađềucảmthấykhôngđủtựtinvàtìmkiếmsựgiúpđỡtừtôngiáo,giađìnhhaytuyênbốcủatổngthống.Hầuhếttấtcảcáctổchứccủaconnguờiđềuphảnánhnhucầuthiếtlậpmộttrậttựtônti.Dovậy,trênthựctế,quanđiểmchungcủabấtkỳxãhộinàocũnglàquanđiểmcủalãnhđạoxãhộiđó.

Nếuhạnhphúcđơnthuầnchỉlàsựgiàucóvềvậtchất,tôiđoánrằngtấtcảcácmôhìnhtưbảnchủnghĩasẽgiốngmôhìnhcủaMỹ,môhìnhnăngđộngvàhiệuquảnhất.Nhưngđócũnglàmôhìnhgâyranhiềuáplựcnhất,đặcbiệttrongthịtrườnglaođộng.Nhưđãđượcđềcậpởchương8,ởMỹcókhoảng400.000nguờimấtviệclàmhàngtuần,vàkhoảng600.000nguờithayđổihoặcbỏviệcmộtcáchtựnguyện.KhoảngthờigiannguờiMỹgắnbóvớimộtcôngviệclà6,6năm,thấphơnnhiềusovới10,6nămcủanguờiĐứcvà11,2nămcủanguờiNhật.Cácnềnkinhtếđịnhhướngthịtrườngmàhầuhếtcácnướcđangápdụngđềuphảilựachọnmộtchỗđứngởgiữahaitháicựctượngtrưngbằnghaiđiểmtrênbảnđồ:thunglũngSiliconởmộtcựcvớinăngsuấtcao,áplựclớnvàVenicethủcựu,ungdungtựtạiởcựcbênkia.

Trênthựctế,đốivớibấtkỳxãhộinào,sựlựachọn,haycóthểcoilàsựđánhđổigiữasựsungtúcvềvậtchấtvàsựcăngthẳngtâmlýdườngnhưphụthuộcvàolịchsửvănhóacủaxãhộiđó.Vănhóaởđâycóthểhiểulàcácgiátrịchunggiữacácthànhviêntrongmộtxãhội,giátrịđãđượcđịnhhìnhtừthờikỳđầuvàcómặttrongmọikhíacạnhcủacuộcsống.

Mộtsốkhíacạnhvănhóacủamộtquốcgiatrênthựctếlạicóảnhhưởnglớnđếntổngsảnphẩmquốcnộicủaquốcgiađó.Chẳnghạn,tháiđộchấpnhậnsựthànhcôngtrongkinhdoanh,mộtphảnứngmangđậmnétvănhóachínhlàmộtđònbẩykinhtếtrongnhiềuthếhệ.Rõrànglàmộtxãhộivớitháiđộnhưvậysẽchophépdoanhnghiệpcónhiềutựdotrongcạnhtranhhơnlàmộtxãhộicoicạnhtranhthươngmạilàkhôngcóđạođứcvàtạorasựbấtổn.Theokinhnghiệmcủatôi,ngaycảnhữngngườithừanhậnlợithếvềvậtchấtcủachủnghĩatưbảncạnhtranhcũngbịgiằngxébởihailýdo.Thứnhất,đólàcạnhtranhvànhữngcăngthẳngdophảigánhchịurủiromàhầunhưmọingườiđềumuốntránh.Thứhai,nhiềungườicảmthấymâuthuẫnsâusắctrongtưtưởngvềsựtíchlũycủacải.Mộtmặt,củacảilàcáchđượcưathích

đểchứngtỏmình(Veblensẽhiểuđiềunày).NhưngquanđiểmđóbịchốngđốibởimộtniềmtinănsâubénrễđượcghitrongKinhthánh“mộtconlạcđàđiqualỗkimcòndễhơnmộtngườigiàuđếnđượcnướcChúa”.Sựmâuthuẫntrongtưtưởngvềtíchlũycủacảicólịchsửvănhóalâuđờivàvẫncònhiệnhữutrongxãhộichođếnngàynay.Nócóảnhhưởngsâusắcđếnsựpháttriểncủahệthốngphúclợimàtrongđómạnglướiansinhxãhộilànềntảng.Cóngườilậpluậnrằnghànhvichấpnhậnrủirokhôngbịgiớihạngiúptăngsựtậptrungthunhậpvàcủacải.Mụcđíchcủahệthốngphúclợilàlàmgiảmsựtậptrungthunhậpvàcủacảinàyphầnlớnthôngquaphápluật.Cónghĩalàthôngquacácquytắchạnchếhànhvichấpnhậnrủiro,sửdụngthuếđểgiảmcáclợiíchvềmặttiềnbạcphátsinhtừhànhvichấpnhậnrủiro.

Mặcdùcộirễcủachủnghĩaxãhộilàtínhthếtục,nhưngsựđộtphávềchínhtrịcủanócũngtươngđươngnhiềuviệndẫn tôngiáoápdụngchoxãhộidânsự, tìmcách làmdịubớtnỗithốngkhổcủadânnghèo.Việclàmgiàukhixãhộichưacóhệthốngphúclợitừlâuvẫnbịcoilàtráivớiđạolý,nếukhôngmuốnnóilàvôđạođức.

Khíacạnhđạođứcphivậtchấtluônlàyếutốkìmnénsựchấpnhậncạnhtranhnăngđộngvàcácthiếtchếtựdocủachủnghĩatưbản.BảnthânnhiềuhãngcôngnghiệplớncủaMỹthếkỷ19vẫncósựgiằngxévềđạođứctrongviệcgiữlạilợinhuậnkhikinhdoanh,dovậyđãchođirấtnhiềucủacải.Ngàynaydưâmtộilỗivềviệctíchlũycủacảivẫncòntồntạiâmỉbêndướilớpbềmặtvănhóathịtrường,nhưngmứcđộmâuthuẫntrongtưtưởngvềviệctíchlũycủacảicũngnhưtháiđộđốivớiviệcchấpnhậnrủirokhônggiốngnhautạicáckhuvựctrêntoànthếgiới.LấyMỹvàPháplàcácvídụ,nhữnggiátrịcơbảnnhấtcủacảhainướcđềubắtnguồntừ thờiKhai sáng.Nhưngmột cuộc thămdògầnđây cho thấy71%ngườiMỹ cho rằnghệthốngthịtrườngtựdolàmôhìnhđươngthờitốtnhất,trongkhichỉcó36%ngườiPhápđồngývớiýkiếntrên.MộtcuộcthămdòkhácchothấybaphầntưthanhniênPhápmuốnlàmviệctrongchínhphủ,trongkhichỉcóítngườiMỹmuốnnhưvậy.

Nhữngconsốnóitrênchothấysựkhácbiệtđángkểtrongcáchnhìnnhậnrủiro.NgườiPhápkhôngsẵnsàngchấpnhậnáplựccạnhtranhcủathịtrườngtựdovàluôntìmkiếmsựantoàntrongcôngviệcnhànước,mặcdùcónhiềubằngchứngchothấyhànhvichấpnhậnrủirolàđiềukiệnquantrọngchotăngtrưởngkinhtế.Tôikhôngnóilàchấpnhậncàngnhiềurủirothìtăngtrưởngkinhtếcàngcao.Tấtnhiên,hànhviđánhbạcthiếucẩntrọnggầnnhưchẳngđemlạilợiíchgì.Hànhvichấpnhậnrủiromàtôimuốnnóiđếnởđâylànhữngquyếtđịnhkinhdoanhđượctínhtoánmộtcáchkỹlưỡng.Thựcsựviệchạnchếtựdohànhđộng–vaitròđiềutiếtchínhcủachínhphủ–hayviệcđánhthuếcaocácdoanhnghiệpthànhcônghẳncũng

sẽlàmtriệttiêusựnhiệttìnhthamgiacủacácthànhphầnkinhtế.Theotôi,mứcđộsẵnsàngchấpnhậnrủirolàđặcđiểmchínhđểphânbiệtcáchìnhtháitưbảnchủnghĩakhácnhaumàcácnướctheođuổi.Chodùcácmứcđộkhácnhaunàybắtnguồntừtháiđộáccảmđốivớiviệctíchlũycủacảihayáplựctâmlýdosứcépcạnhtranhthìđềuchokếtquảgiốngnhau,thểhiệnquacáchthứcxâydựngluậtcạnhtranhnhằmhạnchếbớtchủnghĩatưbảntựdo,mộtmụctiêuquantrọngcủahệthốngphúclợixãhội.

Bêncạnhđócũngcòncócácyếutốkháckìmnénhànhvicạnhtranh.Vềchínhtrị,đó làkhuynhhướngbảovệ“tàisảnquốcgia”khỏilànsóngpháhủymangtínhsángtạo,thậmchílàsựsởhữucủanướcngoài.Đócũnglàmộthạnchếnguyhiểmđốivớicạnhtranhquốctếvàcũngcóthểcoilàmộtyếutốphânbiệtcácnềnvănhóakhácnhau.Chẳnghạn,năm2006,cácquanchứcPhápđãngănchặnnỗlựccủamộtcôngtyÝmualạicôngtySuez,mộtcôngtyđiệnnướclớncótrụsởtạiParis,bằngcáchthúcđẩyviệcsápnhậpgiữaSuezvàGazdeFrance.Trênthựctế,cảTâyBanNhavàÝđềucónhữngđộngtháibảohộtươngtự.

Mỹcũngchẳngphảiquálạlẫmvớicáchànhvinhưvậy.Chẳnghạn,vàotháng6/2005,TậpđoànDầukhíBiểnkhơiTrungQuốc(CNOOC),mộtcôngtyconcủacôngtydầumỏlớnthứbaTrungQuốcđãđặtgiá18,5tỷđôlabằngtiềnmặtđểmualạiUnocal,mộtcôngtydầumỏcủaMỹ,caohơnmứcgiá16,5tỷđôlabằngtiềnmặtvàcổphiếucủaChevron.Chevronlớntiếngphảnđối,coiđólàhànhvicạnhtranhkhôngcôngbằngdoCNOOClàmộtcôngtynhànước.CácnhàlàmluậtMỹlập luậnrằngđây là“chínhsáchnănglượngtoàncầucủachínhphủTrungQuốc”,cótínhchấtđedọachiếnlược.ĐếnthángTám,lànsóngphảnđốichínhtrịtạiMỹdângcaođếnmứcCNOOCđãphảirútkhỏivụnàyvới lýdocáctranhcãiđãtạora“mộtmứcđộkhôngchắcchắntiềmẩnrủirokhôngthểchấpnhậnđược”.Chevronthắngthầu,nhưngnướcMỹđãmấtđimộtlượngtàisảnlớn:đólàthanhdanhgiaodịchquốctếcôngbằngkhôngphânbiệtđốixửcủanướcMỹ,đặcbiệtlàcamkếtcủachúngtarằngsẽđốixửvớicáccôngtynướcngoàibìnhđẳngvớicáccôngtytrongnướcvềmặtluậtpháp.

Chỉbathángsauđó,mộtcôngtyẢRậpcótênDubaiPortsWorldđãmualạicôngtyđiềuhànhhệthốngcảngcontainerởbờĐôngvàvịnhMexico.ThươngvụnàythậmchícòngâyranhiềuphảnđốihơntạiQuốchộiMỹkhicácnhàlàmluậttừcảhaiđảngđềuchorằngviệcđểmộtcôngtyẢRậpquảnlýcáccảngbiểncủaMỹcóthểpháhỏngnỗlựcchốngkhủngbốvàảnhhưởngđếnlợiíchquốcgiacủaMỹ.Cuốicùng,tháng3/2006,dướiáplực,côngtyDubaiPortsWorldbuộcphảituyênbốchuyểnquyềnquảnlýcảngchomộtcôngtygiấutêncủaMỹ.Trongviệcnày,chưacóaichứngminhđượclàsẽcóđedọacụthểnhưthếnàođếnlợiíchquốcgia

củaMỹ.

Nóirộngra,việcquátôntrọngtruyềnthốngcũngnhưcácnỗlựcnhằmbảovệtruyềnthốngđó,dùsailầm,cũngđềubắtnguồntừnhucầucủamỗingườidâncầncómộtmôitrườngổnđịnh,môitrườngmàhọđãquenthuộcvàcảmthấydễchịuvàtựhào.

Mặcdùtôilàngườiluônủnghộmạnhmẽ“bàicựu,nghênhtân”,nhưngchắcchắnrằngtôikhôngủnghộviệcphábỏĐiệnCapitolđểthayvàođómộtkhuvănphònghiệnđạihơn.Tuynhiên,chodùtìnhcảmcủachúngtavềvấnđềđócólớnthếnàođinữa,trongchừngmựcmàsựpháhủymangtínhsángtạocầnphảibịkiềmchếđểbảovệhìnhtượng,thìchúngtacũngphảichấpnhậnviệcnângcaođờisốngvậtchấtbịgiảmbớtmộtphần.

Tấtnhiêncũngcónhữngvídụphảntácdụngkhichínhphủcanthiệpvàothịtrườngcạnhtranhcủamộtsốquốcgia.Việclãnhđạochínhphủthườngxuyêncầucứucácnhânvậttrongkhuvựctưnhânhoặctronggiớikinhdoanhđểđổilấysựủnghộvềmặtchínhtrịcủahọđãtạora đặc ân cho họ, xã hội lúc này đã nằm trong tay “tư bản thân hữu”. Ví dụ điển hình làIndonesiadướithờiSuhartotrong30nămcuốicủathếkỷ20,nướcNgangaysausựsụpđổcủaLiênbangXô-viết,vàMexicotrongsuốtnhữngnămdướithờiĐảngThểchếCáchmạngMexico(PRI).Nhữngđặcânnàycóthểdướihìnhthứctiếpcậnđộcquyềntrongmộtsốthịtrườngnhấtđịnh,quyềnưutiênmualạitàisảncông,haylàsựtiếpcậnđặcbiệtđốivớinhữngnhânvậtnắmquyền.Nhữnghànhđộngnhưvậyđãbópméoviệcsửdụnghiệuquảvốn,dẫnđếnlàmgiảmmứcsốngcủangườidân.

Hệquảlàmộtloạtcácvấnđềthamnhũngmàởđó“chủnghĩatưbảnthânhữu”chỉlàmộtphầnnhỏ.Nhìnchungthamnhũngthườngcócơhộipháttriểnkhichínhphủcóđặcânđểbanphát,hoặccóđượccáigìđóđểbán.Nếuviệcdichuyểnvốn,laođộngquabiêngiớiquốcgialàtựdovàkhôngbịcảntrở,nhânviênhảiquanvàdi trúsẽchẳngcógìđể thamnhũng.ĐâychínhlàtrườnghợpcủanướcMỹtrướcThếchiếnthứnhất.MộtngườiMỹsốngởthếkỷ21khócóthểhiểuđượcmứcđộtáchbiệtgiữanhànướcvàgiớikinhdoanhtrongthờigianđó.Dùchỉmộthiệntượngthamnhũngnhỏcũngkhuấylênlànsóngbáochí.Chẳnghạnnhữnggiaodịchmờámxungquanhviệcxâydựngcáckênhrạchđầuthếkỷ19.Haynhưviệcxâydựngtuyếnđườngsắtxuyênlụcđịavớinhữngkhoảntrợcấpchínhphủkhổnglồcóthểđãtạoranhữnghoạtđộngthiếutrungthực,dẫnđếnvụtaitiếngUnionPacific–CréditMobiliervàonăm1872.Cũngkhôngnhiềunhưngnhữngvụtaitiếngđólànhữnggìngườitanhớvềgiaiđoạnđó.

Mặcdùcósựthamgiakhásâucủachínhphủvàohoạtđộngcủadoanhnghiệptừthậpniên30,mộtloạtcácnướcđãcóđượcđánhgiátốtvìkhôngđểthamnhũngxảyramặcdùcôngchứctạicácnướcnàyvẫncóđặcâncóthểbanphátđượckhithựchiệnnhiệmvụcủamình.CóthểkểrađâyPhầnLan,ThụyĐiển,ĐanMạch,Iceland,ThụySĩ,NewZealandvàSingapore.Rõràng,vănhóađóngvaitrònhấtđịnhtrongtỷlệthamnhũngtạimộtquốcgia.Mộtngườibạnthâncủatôi,ôngJimWolfensohn,ChủtịchNgânhàngThếgiớitừnăm1995đến2005,đãxâydựngcácchínhsáchcủaWBđểhạnchếthamnhũngtạicácnướcđangpháttriển.Tôinghĩđólàmộtđónggópquantrọngđốivớisựpháttriểncủathếgiới.

Hiệnnaychưacóbiệnphápnàođoảnhhưởngtrựctiếpcủatậptụcvănhóalêncáchoạtđộngkinhtế.TuynhiênQuỹDisảnvàbáoWallStreetJournaltrongnhữngnămgầnđâyđãtậphợpsốliệutừQuỹTiềntệQuốctế,TạpchíNhàKinhtếvàNgânhàngThếgiớiđểtínhtoánchỉsốTựdoKinhtếđốivới161quốcgia.Chỉsốnàyxemxétnhiềuyếutố,tậptrungvàosứcmạnhvàkhảnăngthựcthibảnquyền,sựdễdàngtrongviệcgianhậpvàthoátkhỏithịtrường,độổnđịnhcủađồng tiềnnướcđó,hiện trạngcủa thị trường laođộng, tínhmởđốivớiđầu tưvàthươngmạiquốc tế, tìnhtrạngthamnhũng,chi tiêucủachínhphủchomụcđíchcông.Tấtnhiên,vẫncònnhiềuyếutốchủquantrongviệcgáncácgiátrịsốchocácyếutốđịnhtính.Tuynhiên,nhữngđánhgiácóđượccóvẻphùhợpvớiquansátbanđầucủatôi.

ChỉsốTựdoKinhtếnăm2007chothấyMỹlànềnkinhtế“tựdo”nhấttrongnhómcácnềnkinhtếlớn;trớtrêuthay,HongKong,giờlàmộtbộphậncủaTrungQuốc“ítdânchủ”,lạiđứngđầudanhsách.Chắcđâycũngkhôngphảilàmộtsựtrùnglặpngẫunhiênkhibảynềnkinhtếđứngđầutrongdanhsách(HongKong,Singapore,Úc,Mỹ,VươngquốcAnh,NewZealandvàIreland)đềubắtnguồntừAnhquốc–quêhươngcủaAdamSmithvàKỷnguyênÁnhsángAnhquốc.Dĩnhiên,tínhchấtAnhkhôngphảilúcnàocũngcóảnhhưởngnhưvậy.Zimbabwe,mộtthuộcđịacũcủaAnh(trướcđâygọilàNamRhodesia)nằmcuốibảngxếphạng.

Thôngthường,tựdokinhtếcàngnhiềuthìcàngcónhiềurủirovàlợinhuậncàngcao,dovậycàngcóxuhướngchấpnhậnrủiro.Cácxãhộicónhiềungườichấpnhậnrủirosẽthànhlậpchínhphủmàcácquytắcdohọđưarakhuyếnkhíchhànhvichấpnhậnrủironhưngmanglạihiệuquảkinhtế,chẳnghạnbảnquyền,thươngmạimởcũngnhưcơhộimở.Tạicácnướcnày, luậtdochínhphủđưarakhôngbanphátquánhiềuđặcânchoquanchứcnhằmtránhthamnhũng.ChỉsốTựdoKinhtếcótínhđếnmứcđộnỗlựccóýthứcđểhạnchếthịtrườngcạnhtranh.Dovậyviệcxếphạngnàykhôngnhấtthiếtlàthướcđomứcđộ“thànhcông”kinhtế[53],bởivìmỗiquốcgiatrongdàihạnsẽlựachọnmứcđộtựdokinhtếmàhọmuốnthôngqualuậtvàchínhsáchkinhtế.Chẳnghạn,Đức,xếphạng19trongbảngtổngsắp,đểduytrì

mộthệthốngphúclợixãhộilớncầncómộtsảnlượngkinhtếlớnđểbùđắp.Bêncạnhđó,thịtrườnglaođộngĐứckhákhắtkhe,việcsathảinhâncôngkhátốnkém.Tuynhiên,Đứclạinằmtrongnhómdẫnđầuvềtựdothànhlậpvàđóngcửadoanhnghiệp,bảovệbảnquyềnvàphápchếnhànướcnóichung.Pháp(xếphạng45)vàÝ(hạng60)cũngcócơcấutươngtự.

Phépthửtốtnhấtđốivớitínhhữuíchcủachỉsốnàylàxemxétmốiliênquangiữachỉsốnàyvớikếtquảkinhtế.Hệsốtươngquangiữa“ĐiểmsốTựdoKinhtế”vàlogcủathunhậpbìnhquânđầungườicủa157nướcbằng0,65;kháấn tượngđốivớimộtcơsởdữ liệu tạpnhamnhưvậy[54].

Nhưvậy,chúngtavẫncònmộtcâuhỏiphảitrảlời:Giảsửthịtrườngcạnhtranhmởsẽthúcđẩytăngtrưởngkinhtế,liệurằngcómộtsựđánhđổitốiưugiữamộtmặtlàkếtquảkinhtếvàáplựccạnhtranhmànótạora,vàmặtkialàtính“cóvănhóa”màvídụnhưngườidânchâuÂulụcđịavàngườidânnhiềunơikhácsẽtánthành?RấtnhiềungườidânchâuÂuvẫncoichếđộkinhtếMỹlà“chủnghĩatưbảncaobồi”vớimôhìnhthịtrườngtựdocạnhtranhởmứccaomàngườichâuÂuxemlàquávậtchấtvàthiếucácgiátrịvănhóacầnthiết.SựkhácbiệtchủyếugiữaMỹvàchâuÂulụcđịaliênquanđếnhỗtrợchothịtrườngcạnhtranhđượcthểhiệnmộtcáchrõràngtrongmộtlờiđộcthoạiđượccholàcủacựuThủtướngPháptheođườnglốibảothủÉdouardBalladur.Ônghỏi:“Thịtrườnglàgì?Đólàluậtrừng,làquyluậtsinhtồntựnhiên.Vậyvănminhlàgì?Đólànỗlựcchốnglạitựnhiên”.Tronglúcthừanhậnkhảnăngcạnhtranhđemlạichotăngtrưởng,cácnhàquansátvẫnlongạirằngđểđạtđượctăngtrưởngkinhtếđó,cáctácnhânkinhtếbuộcphảihànhxửtheoluậtrừng.Nhưvậy,cácnhàquansátnàyđãlựachọntăngtrưởngkinhtếíthơnđểcóvănhóa,hoặcítnhấtlàhọđãnghĩvậy.

Nhưngphảichăngcómộtsựđánhđổiđơngiảngiữahànhvicóvănhóa–địnhnghĩabởinhữngngườicoihànhvicạnhtranhnguyênthủylàđángtrách,vàmứcsốngvậtchấtmàmọingườitheođuổi?Từgócđộdàihạnkhôngthấyrõlắmviệctồntạimộtsựđánhđổinhưvậy.Chẳnghạntrongthếkỷtrước,tăngtrưởngkinhtếdothịtrườngcạnhtranhmanglạiởMỹđãtạoracácnguồnlựcvượtquámứccầnthiếtđểtồntại.Phầnlớnthặngdưkinhtếđó,ngaycảởnhữngnềnkinhtếcạnhtranhkhốcliệtnhất,đượcsửdụngđểnângcaomứcsốngcủangườidântheonhiềucách.Cóthểkểđếnởđây:(1)tăngtuổithọcủangườidân–docótiếpcậnnướcsạchvàcôngnghệtiêntiếntrongviệcchữabệnh;(2)hệthốnggiáodụcphổcậpchophéplinhhoạt xã hội lớn hơn; (3) điều kiện làm việc được cải thiện; và (4) khả năng cải thiệnmôitrườngthôngquaviệcdànhriêngcácnguồnlựctựnhiênlàmcôngviênthayvìsửdụngnóchomụcđíchsinhtồntốithiểu[55].ÍtnhấtngườidânMỹcũngđãsửdụngtăngtrưởngkinhtếdonềnkinhtếđịnhhướngthịtrườngđemlạivàomụcđíchmuasắmcáimànhiềungườicoilàvănhóahơn.

Rõràngkhôngphảitấtcảcáchoạtđộngkinhtếtrênthịtrườngđềucóvănhóa.Thậmchí

nhiềuhoạtđộngkhôngviphạmphápluậtnhưngđángghêtởm.Việcviphạmphápluậthaylàmmấtlòngtinđềucótácđộngxấuđếnhiệuquảcủathịtrường.NhưngnhữngquytắckiểmsoátthịtrườngMỹcónguồngốcphápchếnênđãhạnchếđượcnhữngsai lầmnày.Mặcdùtrongmộtvàithậpniêngầnđây,mộtsốlãnhđạotàichínhvàdoanhnghiệpMỹđãlàmmấtlòngtinnghiêmtrọng,tăngtrưởngtrongnăngsuấtlaođộng–mộtthướcđoquantrọngchohiệuquảcủacôngtyvẫntiếptụctăngtừnăm1995đếnnăm2002.Chương23sẽđềcậpđếnvấnđềnàymộtcáchcụthểhơn.

Vậylịchsửcóthểnóilênđiềugìvềsựổnđịnhcủacácnềnvănhóakinhtếtrongnhiềuthếhệ?Nócóthểgợiýchotađiềugìvềtácđộngcủavănhóalênsảnlượngtrongtươnglai?TuyvănhóaMỹngàynayđãthayđổirấtnhiềusovớingàynướcMỹđượchìnhthành,vănhóađóvẫncòngiữđượcgiátrịcủanhữngNhàsánglậpranướcMỹ.ChodùchủnghĩatưbảnMỹngàynaycóvẻtựdo,nóchỉlàmộthìnhảnhphảnánhmờnhạtcủachủnghĩatưbảnMỹnhữngngàyđầu.Cólẽchúngtađãđếngầnhơnbaogiờhếtchủnghĩatưbảnthuầntúytrongnhữngthậpniên trướcNội chiến.Theođuổimột chínhsáchđốivớidoanhnghiệpkhá là tựdo,nhưngkhôngphảihoàntoàntựdo,chínhphủliênbangthờiđóđãkhôngđưaramộtmạnglướiđảmbảonàochocácnhàtưbảntrongcuộcđuatạoracủacảivàsựgiàucó.Nếuthấtbại,nhưnhiềungườiđãtừngthấtbại,họbuộcphảitựđứngdậyvàlàmlạitừđầu,thườngởnhữngvùngđịnhcưmới, phát triểnnhanhdọc biên giớiMỹ.Nhiều thậpniên sauđó,Herbert Spencer,mộtngườitheohọcthuyếtCharlesDarwin,đãđưarathuậtngữ“sựtồntạicủanhữngngườikhỏenhất”,mộtlýthuyếtcạnhtranhđãdiễntảđượcnhiềuđặcđiểmphổbiếncủanướcMỹthờikỳđầu. Vẫn còn phải chờ một thế kỷ sau mới có Chính sách Kinh tế mới của Tổng thốngRoosevelt.

Ởtuổi20,tôibịthuhútbởihìnhảnhcủamộtxãhộitưbảnlộnxộnchỉdựavàosứcmạnhnhưtôivẫnmơtưởng.TôikhôngsốngtrongthờitươngphảnquárõtrongHiếnphápcủachếđộchiếmhữunôlệvàcáchđốixửvớiconngườinhưtàisản.Chodùcónhữnghạnchếkinhdoanhnàođósaunàyđãđượcchuyểnthànhluậtdướisứcépcủasốđôngvàocuốithếkỷ19,kinhtếMỹđếnnhữngnăm1920vẫngiữđượcphầnlớnbảnchấttựdocủanướcMỹthờikỳđầuthếkỷ19.

ChínhsáchKinhtếmớiđicùngvớinólàmộtloạtquyđịnhcủachínhphủvềcạnhtranhmàtrướcđókhôngbịquảnlý.Hầuhếtcácchínhsáchnàyvẫncòntồntạichođếnngàynay.Mộtsốkhíacạnhkhắcnghiệthơncủasựpháhủymangtínhsángtạođãbịloạibỏ.QuốchộiđãbanhànhĐạoluậtTuyểndụngnăm1946,đạoluậtnàyđãchínhthứccôngnhậnnhữngsángkiến

đặcbiệtcủathậpniên30.ĐạoluậtnàybuộcchínhphủMỹphảicóchínhsáchđảmbảocôngănviệclàmcho“nhữngaicókhảnăngvàmongmuốntìmkiếmviệclàm”.ĐâychắcchắnkhôngphảilàlờikêugọitậphợplựclượngcủachủnghĩaMác,nhưngđólàmộtsựthayđổicơbảnliênquanđếnvaitròcủachínhphủtrongviệcđiềuhànhcáchoạtđộngkinhtếsovớitrướcthờiChínhsáchKinhtếmớicủaTổngthốngRoosevelt.HộiđồngTưvấnKinhtếđượcthànhlậpmà28nămsautôilàChủtịch.Chínhcamkếtmớivềsựhiệndiệnlâudàicủachínhphủtrongcáchoạtđộngkinhtếlàmgiảmrõrệtvaitròcủathịtrường.

Tuynhiên,đượcsựtrợgiúpcủalànsóngphiluậtlệhóagiữathậpniên70,nềnkinhtếMỹhiệnnayvẫnlànềnkinhtếlớncótínhcạnhtranhnhấttrênthếgiới.VănhóaMỹvẫnthểhiệnviệcchấpnhậnrủirovàócmạohiểmcủathờikhaiphá.HơnmộtthếkỷsaukhiFrederickJacksonTurnertuyênbốđóngcửabiêngiớinướcMỹvàonăm1893,ngườiMỹvẫnsaysưavớinhữngcâuchuyệnvềkỳtíchcủanhữngchàngcaobồilãngtử,nhữngngườisaucuộcNộichiếnđãlùanhữngđàngiasúcdọctheođườngmònChisholmTrailtừTexaslêngaxelửaởKansas.

ChắcchắncóthểnhậnthấyđượcnhữngthayđổivềvănhóaMỹ.Nhưngnhữngthayđổiđólạilàkhánhỏnếuxéttheosuốtchiềudàihơn2000nămbiênniênsửcủanhânloạivớinhữngthayđổicótínhkiếntạovềthểchế.Hơnnữa,tôitinrằngvănhóaMỹđủổnđịnhđểcóthểđốiphóvớibấtkỳthayđổinàotrongvòngmộtđếnhaithếhệtới.TôivẫnchorằngnhưvậydùnhữngdòngngườinhậpcưtừNamMỹsẽthayđổicấutrúcvănhóacủaxãhộichúngta.Nhưngđólànhữngngườilựachọnrờibỏquêhươngcủahọ,gầnnhưlàmộtsựtừbỏvănhóadântúybaonămcảntrởviệcpháttriểnkinhtếởchâuMỹLatinh.Điềunàycũngđúngvớichínhsáchnhậpcưmởcửahồiđầuthếkỷtrước.Nhữngngườinhậpcưđãđượctiếpnhậnthànhcôngvàonềnvănhóađadạng“nồihầmnhừ”củanướcMỹ.

TronggiaiđoạnhậuThếchiếnthứhaiítthúcbáchhơn,nhưngtrướckhitoàncầuhóadiễnra,chínhphủcácnướcđãxâydựngđượccácmạnglướiansinhxãhội,cũngnhưđưarađượccácchínhsáchbảovệngườidânkhỏicơnbão“sựpháhủymangtínhsángtạo”.TạiMỹ,đólàmộtloạtcácbiệnphápnhư:mởrộngchínhsáchAnsinhxãhội,bảohiểmthấtnghiệp,luậtbảovệngườilaođộng,vàtấtnhiêncảchínhsáchchămsócytế...Hầuhếtcácnướccôngnghiệphóađềucócácchínhsáchtươngtự.TạiMỹ,tỷlệchitiêuchocácmụcđíchxãhộicủachínhphủtăngtừ3,4%năm1947lên8,1%GDPnăm1975(vàvẫntiếptụctăngnhữngnămsauđó).Mặcdùcácchínhsáchphúclợinhưvậythườngđượccoilàlàmtăngchiphíchothịtrườnghànghóavàlaođộng,dovậylàmgiảmđitínhlinhhoạtcủacácthịtrườngnày,nhưngcácnhàhoạchđịnhchínhsáchkhôngchođólàràocảnthựcsựđốivớităngtrưởngkinhtế.Nhucầu

cònbịkìmhãmtừthờikỳSuythoáivàThếchiếnthứhaiđãthúcđẩyGDPcủatoànthếgiớitiếptụctănghơnnữa.

Khinhữngnềnkinhtếchưaphụthuộcnhiềuvào thươngmạiquốc tế,cạnhtranhkhôngmangtínhtrừngphạtđốivớicáctácnhânkinhtếkémhiệuquảnhưhiệnnay.Rõràngcómộtbộphậntrongxãhộivẫnluyếntiếcthờikỳđó.Trongbốicảnhthịtrườngcạnhtranhtoàncầuhiệnnay,việcduytrìhệthốngphúclợicũtrướcđâyngàycàngtrởthànhmộtvấnđề,đặcbiệtởcácnướcchâuÂulụcđịa,nơicócănbệnhthấtnghiệpkinhniên.Chínhphủcácnướcnàyvẫncóthểlựachọngiúpngườidâncóđượckỹnăngcầnthiếtđểtiếpthucôngnghệmới.Thôngthường,chínhphủhỗtrợthêmthunhậpchonhữngaiítcókhảnăngthíchnghivớimôitrườngmới.Tuynhiên,côngnghệvàcạnhtranhquốctếđangđặtramứcgiácaođốivớicáchìnhthứccanthiệpsâucóthểlàmgiảmđộnglựccủathịtrườngtronghoạtđộngsảnxuất,tiếtkiệm,đầutưvàđổimới.ChẳnghạnnhưmứcđộkiểmsoátvẫncònnặngnềđãngăncảndòngvốnđầutưnướcngoàichảyvàoẤnĐộ.

ChínhphủcácnướcchâuÂusauThếchiếnthứhaiđãxâydựnghệthốngphúclợixãhộilớnhơnnhiềusovớichínhphủMỹ.Hệquảlàchođếnhômnay,cơcấukinhtếcácnướcchâuÂucứngnhắchơn.Nhưtôiđãđềcậpđếntrongchươngtrước,khitôibắtđầusựnghiệpnghiêncứukinhtếngaysauThếchiếnthứhai,lòngtinvàochủnghĩatưbảnđãxuốngđếnmứcthấpnhấtkểtừđầuthếkỷ18.Tronggiớihọcthuật,chủnghĩatưbảnđượccoilàcáigìđóđãqua.PhầnlớnchâuÂuưathíchcáchìnhtháixãhộichủnghĩa.ĐảngXãhộivàĐảngCộngsảncósựhiệndiệnkháđôngđảotạiQuốchộicácnướcchâuÂu.Năm1945,ĐảngCộngsảnđãthuđượcmộtphầntưsốphiếubầucủadânPháp.NướcAnhđãdịchchuyểnmạnhsangmộtnềnkinhtếkếhoạchhóadướithờiCôngđảnghậuchiếnvàđókhôngphảilàvídụduynhất.TâyĐứcdướisựchiếmđóngcủaquânĐồngminhlúcđầucũngkiểmsoátkinhtếgắtgao.ChủyếulàdogiảithíchsaivềsứcmạnhkinhtếcủaLiênXômàkếhoạchhóatậptrung,ngaycảdướimộthìnhthứckhánhạtnhòa,cũngcóảnhhưởngrộngkhắpđốivớitưduykinhtếcủachâuÂuvàothờikỳđó.

Tấtnhiên,Đức vàNhậtđãbị tànphá sau chiến tranh.Nhưngngay cảởMỹ, khôngmấyngườidámtựtindựđoántăngtrưởngkinhtế.Trênthựctế,kýứccủanhữngnăm1930vẫncònrõnét.Mọingườilosợđiềunàylạitiếptụctáidiễn.ỞAnh,cáinôicủachủnghĩatưbản,nỗi losợvềkinhtếthờihậuchiến lớnđếnnỗihọđãthayWinstonChurchill, lãnhđạothờichiến,ngườibịcoilàkhôngtậptrungđúngmứcvàonhucầukinhtếtrongnước,trongkhiôngnàyđanghộiđàmvớiTrumanvàStalintạiPotsdam.ChínhphủCôngđảnglênthayđãquốc

hữuhóamộtbộphậnlớncôngnghiệpAnhquốc.ỞĐức,hệthốngphúclợixãhộiđượcđưaradướithờiBismarcktrongnhữngnăm1880đãđượcmởrộng.

MọingườivẫnchorằngkinhtếchâuÂuhồiphụclàdoKếhoạchMarshall.Tôikhôngnghingờgìđiềunày.KếhoạchMarshallđãgiúpchâuÂu,nhưngchỉđónggópmộtphầnnhỏvàosựphụchồikinhtếmạnhmẽthờihậuchiến.TôicoichínhsáchtựdohóathịtrườnghànghóavàtàichínhTâyĐứcdoLudwigErhardđưaranăm1948làđóngvaitròquantrọnghơnrấtnhiềutrongviệcthúcđẩykhôiphụckinhtếthờihậuchiếncủaTâyĐức.TấtnhiênlàTâyĐứcđãtrởthànhmộtcườngquốckinhtếnổibậtởkhuvực.

Cùngvớithờigian,nhữngảotưởngvềkếhoạchhóakinhtếcủanhànướcđãbắtđầutanvỡ–kếtquảkinhtếkhôngnhưmongmuốn,nềnkinhtếthìcứngnhắc.LúcnàytấtcảcácnềnkinhtếchâuÂulạichuyểnhướngsangchủnghĩatưbảnthịtrườngởcácthờiđiểmkhácnhauvàvớicácmứcđộkhácnhau.Tạihầuhếtcácnước,saukhithừanhậnđiểmyếucủasựpháhủymangtínhsángtạo,nhữngngườiủnghộcơchếthịtrườngđãthuyếtphụcdânchúngvềlợiíchcủachủnghĩatưbảnvàdovậyđãtáicử.Tuynhiên,docósựkhácbiệtlớnvềvănhóa,mỗinướclạilựachọnmộtphiênbảnkhácnhau.

Anhquốcdầndầntừbỏđườnglốixãhộichủnghĩacủamìnhsaunhữngcuộckhủnghoảngthườngxuyênvềtỷgiáhốiđoái.Điềunàybuộcchínhphủphảiquaylạivớithịtrườngcạnhtranh.MargaretThatcherđãđưaAnhquốcvềlạivớimôhìnhtưbản.TôiđượcgặpThatcherlầnđầuvàotháng9/1975trongmộtbuổichiêuđãicủaĐạisứAnhtạiWashingtonkhônglâusaukhibàtrởthànhlãnhđạoĐảngBảothủ.Đóquảlàmộtcuộcgặpthúvị.Ngồicạnhbàtrongbữaăntối,tôiđãchuẩnbịsẵntinhthầnchomộtbuổitốiđơnđiệuvớimộtnhàchínhtrị.“ChủtịchGreenspan,hãynóichotôibiếttạisaoởAnhchúngtôikhôngthểtínhđượclượngcungtiềnM3?”bàhỏi.Tôisựctỉnh.M3làmộthệsốđolượngcungtiềntheotrườngpháiMiltonFriedmanítngườibiếtđến.SauđóchúngtôiđãdànhcảbuổitốiđểthảoluậnvềkinhtếthịtrườngvàcácvấnđềmànềnkinhtếAnhquốcđanggặpphải.TôicónhắclạimộtsựlongạimàtôiđãđềcậpvớiTổngthốngFordhồithángTưtrướcđó:“CóvẻnhưnềnkinhtếAnhquốcđangởthờiđiểmmàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchbuộcphảitănghơnnữacácbiệnphápkíchthíchtàikhóacủachínhphủchỉđểgiữnềnkinhtếkhôngsuysụp.Rõràng,đólàmộttìnhthếhếtsứcnguyhiểm”.

NhữngấntượngthiệncảmbanđầucủatôivềbàThatcherngàycàngđượccủngcốkhibàlênlàmThủtướng.Đượcbầunăm1979,bàngaylậptứcđãphảiđươngđầuvớinềnkinhtế

Anhquốcbịxơcứng.Cuộcchiếncóảnhhưởngvềsaunàynhấtđólàvớigiớithợmỏ,nhữngngườibiểutìnhvàotháng3/1984khibàtuyênbốđóngcửamộtsốhầmmỏlàmănkhôngcólãidonhànướckiểmsoát.Cuộcbiểutìnhcủacôngnhânmỏnăm1973cóảnhhưởngmangtính chất quyếtđịnh trong việchạbệ chínhphủ củaEdwardHeath.Nhưng chiến lược củaThatcher làxâydựngmột lượng lớndựtrữthantrướckhi thôngbáođóngcửahầmmỏđểtránhchođấtnướckhỏitìnhtrạngthiếuđiện,điềumàcácnghiệpđoànvẫndùnglàmconbàingãgiátrongquákhứ.Khôngcòncáchnàokhác,cácchiếnbinhthợmỏbuộcphảiđầuhàngvàquaytrởlạilàmviệc.

ChínhsáchtưbảnthịtrườngcủaThatcherđượccácđạicửtrichấpnhậnmộtcáchmiễncưỡng.Bàtáiđắccửvàonăm1983và1987vàtrởthànhThủtướngtạivịtrongthờigiandàinhấtliêntiếpkểtừnăm1827.ChuỗithờigiannắmquyềncủabàkếtthúckhôngphảibởicửtriAnhnóichungmàmộtcuộcnổiloạntrongnộibộĐảngBảothủ.Bàbuộcphảitừchứccuốinăm1990.Thatchervẫncòngiữtháiđộcayđắngđốivớinhữngngườiđãlậtđổbà.Nỗiđauđóvẫncòndaydứtđếntháng9/1992,mộtthờigianngắnsaukhiAnhquốcbuộcphảirútluinhụcnhãkhỏiCơchếTỷgiácủaCộngđồngchâuÂu,khitôidựbữaăntốivớibàvàchồngbà,ôngDenisThatcher.Denis,trongtâmtrạngtrànđầyhyvọngvớiviệcphụcchức,đãkểchotôinghelờibìnhluậncủangườiláitaxisauthấtbạitàichính:“ThưangàiThốngđốc,tôihyvọngsẽgặplạingàiởNhàsố10(PhủThủtướng)trongvòngmộtthángnữa”.Nhưngđiềunàyđãkhôngxảyra.

ĐảngBảothủdướisựlãnhđạocủaJohnMajorvẫnnắmquyềnhainămsauđóthìcáichếttrẻcủaJohnSmithđãđưanhữngngườiphócủaông,GordonBrownvàTonyBlairlênlãnhđạoCôngđảng.Khônglâusauđó,mùathunăm1994,BrownvàBlairghéthămvănphòngtôitạiCụcDựtrữLiênbang.Khichúngtôichàohỏi,tôinhậnrarằngBrownlàcấptrên.BlairchỉluônđứngsautronglúcBrowngiớithiệuvềCôngđảng“mới”.BỏlạiđằngsaugiáolýxãhộichủnghĩacủanhữngnhàlãnhđạothờihậuchiếnnhưMichaelFootvàArthurScargill,nhàlãnhđạonhiệttìnhcủanghiệpđoàncôngnhânmỏ,Browntỏralàngườiủnghộtoàncầuhóavàthịtrườngtựdo.ÔngcũngkhôngquantâmlắmđếnviệccầnthayđổilạinhữngchínhsáchmàThatcherthựchiệntrướcđó.Trênthựctế,việcôngtavàBlairđãđếnthămngườibảovệlừngdanhchochủnghĩatưbản(chínhlàtôi)càngkhẳngđịnhcảmgiácbanđầucủatôilàđúng.

Kểtừkhinhậmchứcvàonăm1997, lãnhđạoCôngđảng“mới”, trẻ trungvàônhòahơnnhiều,TonyBlairvàGordonBrownđãchấpnhậnnhữngthayđổicơcấuquantrọngtrênthịtrườnghànghóavàlaođộngdướithờiThatcher.Trênthựctế,Brown,BộtrưởngBộTàichính

trongmộtthờigiandàikỷlục,cóvẻnhưthíchnóivềsựlinhhoạtkinhtếmớitrỗidậycủaAnhquốc.(BrowncũngthuyếtphụctôinóivớicácđồngnghiệpG7vềtầmquantrọngcủasựlinhhoạtđốivớiổnđịnhkinhtế).NhữnggìcònlạicủachủnghĩaxãhộiởAnhquốcvàothếkỷ21làkhôngnhiều.HìnhảnhcủachủnghĩaxãhộiFabianvẫncònđượcthấyởhệthốngAnsinhxãhộitạiAnhquốcnhưngtheotôinghĩnóđãnhạtnhòalắmrồi.ThànhcôngởAnhvớimôhìnhthịtrườngtựdocủaThatchervà“Côngđảngmới”chothấythếhệtớisẽtiếptụcnhữngcảicáchnhằmtăngtổngsảnphẩmquốcnội.

CuộccáchmạngkinhtếởAnhđãchuyểnmộtnềnkinhtếcứngnhắcsauThếchiếnthứhaisangmột trongnhữngnềnkinh tếmởnhất trên thếgiới.Điềuđóđãđượcphảnánh trongchặngđườngpháttriểncủaGordonBrown.Năm2007,trongmộtthưđiệntửgửichotôi,ôngđãviết:“Tôiđếnvớikinhtếchủyếudonhữnglolắngcủatôivềcôngbằngxãhộimàchatôiđãdạy.CũnggiốngnhưnhữngngườixãhộichủnghĩaFabiantừnglàm,tôicảmthấyđólàmộtthấtbạikinhtế,vàdovậycâutrảlờilàhọcthuyếtKeynes–kíchcầu,ítnhấtlàtạoracôngănviệclàm.Trongthậpniên80,tôinhậnrarằngchúngtacầnmộtnềnkinhtếlinhhoạthơnđểtạoracôngănviệclàm.Nhữnggìtôihiểuvềtoàncầuhóalàchúngtabắtbuộcphảikếthợpgiữaổnđịnh,thươngmạitựdo,thịtrườngmởvàtínhlinhhoạttrongđầutưđểconngườichuẩnbịchocôngviệctươnglai,chủyếulàthôngquagiáodục.TôihyvọngrằngnướcAnhđãđượcchuẩnbịtốtnhấtđểđốimặtvớinhữngtháchthứckinhtếtoàncầu,củngcốcácchínhsáchnhằmổnđịnhvớicamkếtủnghộthươngmạitựdo,chứkhôngphảichủnghĩabảohộ;thịtrườnglinhhoạt;tăngcườngđầutưvàoconngườithôngquagiáodụcvàcácbiệnphápliênquan”.

MứcđộhoạtđộngkinhtếcầnthiếtđểkhôiphụclạihạtầngkinhtếbịpháhủytrongchiếntranhvàbắtkịpcôngnghệpháttriểntrongthờichiếnđãgiúpthúcđẩytăngtrưởngtổngsảnphẩmquốcnộicủaĐức.Gầnnhưkhôngthểdựbáotrướcđược,“sựthầnkỳkinhtế”ĐứcđãđưaCộnghòaliênbangĐứclênhàngcườngquốckinhtếthếgiớichỉbốnthậpniênsauđó.TốcđộtăngtrưởngkinhtếcủaTâyĐứctrungbình6%mộtnămtrongkhoảng1950đến1973.Tỷlệthấtnghiệptrungbìnhcũngđứngởmứcthấptrongsuốtthậpniên60,mứcsảnlượngcaođếnmứckhóhiểutrongsuốtnhữngnămSuythoáitrướcchiếntranh.KhitôibắtđầucôngviệcdựbáokinhtếMỹnóichungvàocuốithậpniên50,tôinhìnnhậnchâuÂulàmộtnhómthịtrườngmàchúngtaxuấtkhẩuhànghóasangđó,cungcấpviệctrợ,khôngphảilàcácnềnkinhtếmàchúngtacạnhtranh.Chỉvàithậpniênsauđó,châuÂuđãtrởthànhmộtlựclượngcạnhtranhghêgớm.

CơcấucôngnghiệpvàthươngmạiMỹthờihậuchiếnđãphảnánháccảmmangtínhlịchsửđốivớinhữnggìtolớnmớinổilêntrongmộtxãhộitoànnhữngtrangtrạinhỏ(mộtphầnđólàkếtquảcủaviệcchiađấtlàmnhàởmiềnTâythếkỷ19)vàdoanhnghiệpnhỏ.Đặcquyềncủangânhànghiếmkhiđượcbanphátchocáccôngtylớn.Việcmộtcôngtynhànướccạnhtranhvớikhuvựctưnhânlàđiềuhiếmkhixảyra.Cuộctấncôngcủachủnghĩadântúyquymôlớnnhằm vào các “trust” kinh tế lớn đã lên đến đỉnh điểm với quyết định giải thể tập đoànStandardOilTrustcủaTòaánTốicaoMỹvàonăm1911.

Chính truyền thốngchống lạiquymô lớnđãkhiếnMỹkhácbiệtvớiĐứcvàchâuÂunóichung.CácnềnkinhtếchâuÂuhậuchiếngiữlạisởhữuchínhphủđốivớinhiềudoanhnghiệpvàtheoluật,khuyếnkhíchviệctổchứccácnghiệpđoànlớntheocácngànhvàđàmphánvềlươngởcấpđộquốcgia.ỞĐức,bắtbuộcphảicóđạidiệncủangườilaođộngtrongbanquảnlý.Cácdoanhnghiệpvànghiệpđoànlớnkiểmsoátnềnkinhtế.Cácngânhànglớn,gọilàngânhàngtoàncầu,đượckhuyếnkhíchđầutưhoặcchocácdoanhnghiệp,tổngcôngtyvay.Đặcđiểmvềquymôlớnnàybắtnguồntừviệctậpđoànhóakinhtếdiễnracuốithếkỷ19mộtphầndonhucầucủaquânđội.

TrongnhữngthậpniênngaysauThếchiếnthứhai,sựpháhủymangtínhsángtạoởchâuÂuphầnlớnlà“sángtạo”.Hầuhếtviệc“pháhủy”cácthiếtbịđượccoilàlạchậuđãđượccáctrậnnémbomtrongchiếntranhlàmgiúp.Áplựcdoquátrìnhtưbảnchủnghĩagâyravàsựcầnthiếtxâydựngmộtmạnglướiphúclợixãhộichođếnnhữngnăm70hầunhưchưacó.DoanhnghiệpĐứcmởrộngmộtcáchnhanhchóng,thậmchíngaycảkhiphảiđốimặtvớicáchạnchếghêgớmvềluậtvàvănhóa.

Tuynhiên,đếncuốithậpniên70,sựthầnkỳkinhtếĐứcđãgiảmdần.TâyĐứcđãdầndầngiảiquyếtxongnhucầutáithiếtcòntồnđọng–lượngcầunàyđãcứunềnkinhtếĐứctronggiaiđoạnđó.Lúcnàynhucầugiảmdầnvàtăngtrưởngcũngchậmlại.Sựpháhủymangtínhsángtạo–nhucầuthựchiệnnhữngthayđổikinhtếđầykhókhănvàtáitriểnkhaicácnguồnlựckinhtếmới–vốnvẫnnằmimkểtừsauchiếntranh,naylạinổilên.Phầnlớncơsởhạtầngkinhtếđãcósẵntừthậpniên50đãbắtđầutrởnênlạchậu.Cáccôngtyvànhânviêncủahọbắtđầucảmthấycăngthẳng.

Luậtlaođộngnhằmmụcđíchbảovệviệclàmđãkhôngcóýnghĩaquánhiềungaysauchiếntranhkhinhucầuvềlaođộngtăngcaongoàidựkiến.Trongthờikỳkinhtếpháttriểnnhanh,giớichủchịunhiềuáplựctrongviệctìmđủngườiđápứngnhucầu.Họkhôngđểýnhiềuđến

yếutốchiphísathảinhâncôngtheoluậtvìkhảnăngđiềunàyxảyrakháít.Giờđây,cáncânnàyđangthayđổikhiquátrìnhkhôiphụchậuchiếndầnkếtthúc.Chiphísathảinhânviênlúcnàylàmchogiớichủmiễncưỡngtrongviệcthuêngười.ỞTâyĐức,tỷlệthấtnghiệptăngtừ0,4%năm1970lênđếnmứcgần7%năm1985vàhơn9%năm2005.ChukỳtăngtrưởngkinhtếtoàncầuđãgiúpĐứcthựchiệnmụctiêutăngtrưởnghướngvềxuấtkhẩuvàgiữtỷlệthấtnghiệpởmứcthấp6,4%vàomùaxuânnăm2007.Tuynhiêncũngcầnphảigiảiquyếtcácvấnđềcơcấutrongdàihạn,chẳnghạnnhưtỷlệthấtnghiệpcaovànăngsuấtlaođộnggiảm.Chiphísathảinhâncônglàyếutốchủyếuhạnchếviệctuyểndụng.

Mộtcáchtổngquát,nhưOECDđánhgiá:thuếcaovàviệctrảlươngchonhâncôngcũngnhưtrợcấpthấtnghiệphàophónglàcácyếutốtạonêntỷlệthấtnghiệpởTâyÂucaohơnMỹ.TheoIMF,năngsuấtlaođộngởnhómnướcEU-15[56]năm2005chỉbằng83%củaMỹ,giảmsovới90%năm1995.Hiệnnay,khôngcónướcthànhviênnàocủaLiênminhchâuÂucónăngsuấtlaođộngcaohơnMỹ.IMFchorằngnguyênnhâncủaviệcgiảmnăngsuấtlaođộngtươngđốicủachâuÂusovớiMỹchínhlàdocácnướcnàychậmápdụngcôngnghệmới,đặcbiệtlàcôngnghệthôngtinvàtruyềnthông(ICT).VấnđềnàyxuấtpháttừviệcchậmđầutưchoICTtrongcáclĩnhvựctàichính,bánbuônvàbánlẻ.IMFchorằngđiềunàycũngngụýrằngchâuÂucầnhạthấphơnnữacáchàngràongăntrởcạnhtranh.

Nguyênnhânquan trọngnhất ảnhhưởngđến kết quả tăng trưởng kinh tế củaTâyĐứcchínhlàquyếtđịnhmangtínhđịnhmệnhnhưlàmộtphầncủaquátrìnhthốngnhấtĐôngĐứcvàTâyĐức:tàisảnvànợđượcđịnhgiábằngđồngmarkĐôngĐứcsẽđượcchuyểnđổisangđồngmarkTâyĐứctheotỷlệngangbằng.VìnăngsuấtlaođộngởĐôngĐứctrướckhithốngnhấtthấphơnrấtnhiềusovớiTâyĐức,ngườitalosợrằngcôngnghiệpĐôngĐứcsẽkhôngthểcạnhtranhđượcvàbuộcphảiphásản.Nhưngnếunhưkhôngđổimộtănmột,rấtcóthểsẽdẫntớicuộctháochạyhỗnloạncủalựclượnglaođộngtừĐôngĐứcsangTâyĐứcmàThủtướngĐứclúcđólàHelmutKohlđãlongại.DùcáchnàođinữathìcôngnghiệpởĐôngĐứccũngcầnChínhphủLiênbangtrợcấpđểsốngsót.Thêmvàođó,ngườiĐôngĐứccũngđượctiếpcậnvớihệthốngAnsinhxãhộihàophóngcủaTâyĐức.Nhưvậycầnthêm4%tổngsảnphẩmquốcnộicủanướcĐứcthốngnhấtđểhỗtrợchongườinghỉhưuvàthấtnghiệpởĐôngĐức.

Khimức sốngởĐôngĐứcđuổikịpmức sốngởTâyĐức,Thủ tướngKohlkết luận rằngnhữngkhókhănkinhtếsẽđượcgiảiquyếtvàgánhnặngvớinhữngngườinộpthuếởTâyĐứcsẽchấmdứt.Kohlchorằngnhữngđiềuchỉnhnàycầnítnhấttừnămđếnmườinăm.KarlOttoPohl,ChủtịchDeutscheBundesbank,NgânhàngTrungươngTâyĐức,đãnóivớitôivànhữngngườikháctrongnhữngngàytrướckhithốngnhấtrằngôngsợrằnghậuquảxảyrachonước

Đứcsẽnghiêmtrọng.Đúnglàôngcókhảnăngnhìntrướcsựviệc.

NgườiPháphơiđặcbiệtmộtchúttheonghĩavănhóavàlịchsửcótácđộnglớnhơnđếnnềnkinhtế.HầuhếtngườiPhápkhôngchấpnhậncạnhtranhthịtrường,cơsởđểnềnkinhtếtưbảnvậnhành.ĐiềumàBalladurcoilà“luậtrừng”haysựkémvănminh.Tuyvậy,nóbảovệcácthiếtchếcủachủnghĩatưbản–phápquyềnvàđặcbiệtlàquyềnsởhữu–cũngnhưởbấtkỳquốcgiapháttriểnnàokhác.

Tựnhiênsựxungđộtvềtưduylạibộclộrõratrongsựvậnhànhhàngngàycủanềnkinhtế.NgườiPhápcôngkhailảngtránhđặcđiểmtựdokinhtếcủathịtrườngmởvàtoàncầuhóa.Năm2005,JacquesChirac–TổngthốngPháplúcđóđãphátbiểumộtcáchcôngkhairằng:“Chủnghĩatựdotháiquácũngnguyhiểmnhưchủnghĩacộngsảnvàothờitrước”.NóithếnhưngPháplạicómộtloạtcáccôngtycạnhtranhhếtsứchiệuquảtrênthịtrườngthếgiới(vàtạora4%lợinhuậntừnướcngoài).PhápvàĐứclànhữngnướctiênphongtrongkhuvựctựdomậudịchvàkinhtế,tổchứcsẽkỷniệm5nămngàythànhlậpvàotháng3/2007.(ChắcchắnđộnglựccủaviệcthànhlậpliênminhítmangtínhkinhtếmàphầnnhiềulàmộtbướckhởiđầuchohộinhậpchínhtrịtrênLụcđịachâuÂu,nơiđãchứngkiếnhaicuộcThếchiếntànkhốcchỉtrongvòng1/3thếkỷ).Tuynhiên,thấtbạicủaviệcthôngquaHiếnchươngchâuÂuởPháp(cũngnhưcácnơikhác)đãkìmhãmquátrìnhhộinhập.

MặcdùtínhđạidiệncủanghiệpđoàntrongkhuvựctưnhâncủaPhápkháthấp,songcácthỏaướclaođộngtậpthểtoànquốcsẽcóhiệulựcvớitấtcảcácnhânviên,chodùngườiđócóthuộcnghiệpđoànhaykhông.Dovậy,nghiệpđoàncóquyềnlựcrấtlớnđốivớithịtrường,vàđặcbiệttrongchínhphủ.TạiPhápvàĐức,cácquyđịnhdonghiệpđoànđưarađểbảovệcôngviệcbằngcáchlàmchoviệcsathảinhâncôngtrởnêntốnkémđãlàmgiảmkhảnăngtuyểndụng,dovậytỷlệthấtnghiệpởnhữngnướctrêncaohơnrấtnhiềusovớicácnềnkinhtếmàởđóchiphísathảicôngnhânthấp,chẳnghạnnhưởMỹ.

Gánhnặngchiphílaođộngđốivớidoanhnghiệp(đặcbiệtlàchitrảlươnghưu)thithoảnglạikhiếnchínhphủPhápphảinỗlựcđưaranhữngcảicáchnhỏtrongtuyệtvọng,nhưngcũngbịđoànngườibiểutìnhtrênĐạilộChampsÉlyséespháhỏng,mộtchiếnthuậtgâykhôngbiếtbaonhiêukhókhănchocácchínhphủPháp.

KhócóthểkhôngbuồnrầutrướctriểnvọngkinhtếảmđạmcủakinhtếPháp.TheodữliệucủaIMF,nếuxéttheothunhậpbìnhquânđầungười,Pháptụttừhạng11năm1980xuốngthứ18năm2005.Tỷlệthấtnghiệplà2,5%đầuthậpniên70.Từthậpniên80trởđi,tỷlệnàyrơi

vàokhoảng8-12%[57].Tuynhiên,ngườiPhápcảmthấytựdovàlòngtựhàodântộcbịtổnthương,họsẽnhómhọplạivớinhauvàtậphợplựclượngmộtcáchhiệuquả.TôiđồrằngđiềunàysẽxảyrathườngxuyênhơnkhiNicolasSarkozyđượcbầulàTổngthống.Theoquanđiểmcủatôi,ôngtalàngườiđemlạihyvọng.Chắcchắntrướccôngchúng,ôngtasẽlàmộtngườitheochủnghĩabảohộtrungthành.NhưngtrongnhiềucuộcnóichuyệncủatôivớiôngấykhiôngcònlàBộtrưởngTàichínhnăm2004,ôngđãbàytỏsựngưỡngmộđốivớimôhìnhkinhtếlinhhoạtcủaMỹ.Cácthịtrườngcạnhtranhtoàncầuđằngnàocũngbuộcôngthựchiệntheohướngđó.Sựthịnhvượngvềvănhóavàkinhtếkếtcụcsẽdẫnđếnxungđột.

ÝcũnggặpphảirấtnhiềuvấnđềtươngtựvớiPhápvàtrongnhiềukhíacạnhcócùngtriểnvọngnhưPháp.Romeđãtừnglàtrungtâmvănminhtrongsuốthơnhaithiênniênkỷ.CũngnhưPháp,Ýcũngđãtrảiquanhữngthăngtrầmcủalịchsửvàluônbiếtcáchvượtqua.Việcsửdụngđồngeuronăm1999ngaylậptứcđemlại lợithếkinhtếchoÝkhisửdụngđồngtiềnmạnh(trướcđóđồngliraliêntụcbịbuộcphảiphágiáđểduytrìtínhcạnhtranhtoàncầucủaÝ),lãisuấtvàlạmphátthấp.Nhữngthóiquenchitiêutàikhóacủachínhphủkhônggiảmvớiđồngtiềnmới.Giờđây,khikhôngcòncáivanantoànlàđịnhkỳphágiáđồngtiềnquốcgianữa,nềnkinhtếÝlạitiếptụcbịtụtlạiphíasau.CâuchuyệnÝsẽquaytrởlạivớiđồnglira(vànhữnglầnphágiá)cũngchỉdừnglạiởmứctinđồn.VấnđềlúcnàovàbằngcáchnàoÝcóthểquaylạivớiđồnglirathậtkinhkhủngvàhếtsứctốnkém.NếuchínhphủÝdámnhìnthẳngvàovấnđềvàkhôngthỏamãnvớithựctrạngđó,họsẽbuộcphảicónhữngbiệnphápcảicáchmàÝcũngnhưcácđốitáctoàncầucủahọhếtsứccầnthiết.

Nhưnglịchsửvàvănhóacũngkhôngthểđảmbảochonềnkinhtếcủacácnướckhuvựceuro,hayLiênminhchâuÂunóichungpháttriểnbềnvững.CuộchọpcủacácnhàlãnhđạochâuÂutạiLisbontháng3/2000thừanhậnrằngmôhìnhkinhtếchâuÂucầncósựthayđổitínhcạnhtranh.HọđãtungraChươngtrìnhnghịsựLisbon,biếnchâuÂuthànhmộtkhuvựccạnhtranhvàsángtạotrong10năm.Chođếnhômnay,nhữngtiếnbộđạtđượcvẫncònrấtxamụctiêuđặtra.Dovậycầnphảithúcđẩyhơnnữa.Trongkhoảngmộtnămtrởlạiđây,châuÂuđãchothấynhữngdấuhiệutăngtrưởngkinhtếtheochukỳđượcdẫndắtbởităngtrưởngkinhtếtoàncầu.NhưngdonhữnglýdomàtôisẽliệtkêtrongChương25,tốcđộtăngtrưởngcủathếgiớisẽchậmlạitrừphicácvấnđềnêutrênđượcgiảiquyếtvàcácvấnđềcơcấukinhtếkhuvựcđồngeurosẽvẫntồntại[58].

NhậtBảncólẽlàmộtxãhộithốngnhấtvềmặtvănhóanhấttrongsốcáccườngquốccôngnghiệpchủchốt.LuậtnhậpcưcủaNhậtBảnkhôngkhuyếnkhíchbấtkỳaikhôngcónguồngốcNhậtBảnvàkhuyếnkhíchsựthốngnhất.Đólàmộtxãhộicóvănhóa,mộtxãhộiluônnétránhsựpháhủymangtínhsángtạo.NgườiNhậtkhôngtánthànhviệcthayđổiviệclàmvàsathảicôngnhânliêntụcdoloạibỏhaypháttriểncáccôngtylạchậu.Tuynhiên,từsauThếchiến

thứhaiđếnnăm1989,NhậtBảnlàmộttrongnhữngmôhìnhkinhtếtưbảnchủnghĩathànhcôngnhấttrênthếgiới.Côngcuộctáithiếtthờihậuchiếnđãsửdụnghếtlựclượnglaođộng–rấtítnhâncôngbịsathảivàNhậtBảnđãtrởnênnổitiếngvớikháiniệmcôngviệcsuốtđời.Tronggiaiđoạnnày,cáccôngtyquảnlýkémvẫnantoàndonhucầutăngcao.Đếnnăm1989,trịgiámàcácnhàđầutưtrênthếgiớiđặtvàokhuđấtcủaHoàngcungđượccholàbằngtổngtấtcảtàisảncốđịnhcủabangCaliforniagộplại.Tôinhớlúcđómìnhđãnghĩnhữnggiátrịnàythậtlàkỳcục.

NhậtBảntrongnhữngnămgầnđâyluônphảiđấutranhkhắcphụchậuquảcủaviệcsụpđổthịtrườngchứngkhoánvàbấtđộngsảnnăm1990.CácngânhàngNhậtBảnđầutưnhiềuvàocáckhoảnchovaythếchấptàisảncốđịnhkhigiácủatàisảncốđịnhtăngcao.Khitìnhhìnhthayđổivàgiátrịbấtđộngsảngiảmsút,nhữngtàisảnthếchấpkhôngcòngiátrịnhưtrướcnữa.NhưngthayvìđòilạicáckhoảnchovaynhưcácngânhàngphươngTâythườnglàm,thìcácngânhàngNhậtBảnkhônglàmđiềunày.Cầnphảimấtrấtnhiềunămvànhiềukhoảnbảolãnhchínhphủtrướckhigiátàisảncốđịnhổnđịnhtrởlạivàhệthốngngânhàngquaylạihoạtđộngchovaybìnhthườngvớimứcdựbáovềnợxấuvàvốnmộtcáchthựctế.

KếtluậnmàtôicóthểrútratừđâycũngnhưtừcácgiaiđoạnkháctronglịchsửlàNhậtBảnluôncócáchhànhxửkhácvớicácnướctưbảnchủnghĩakhác.Điềuquantrọngmàtôinhậnralà không nên để người Nhật “mấtmặt”. Tháng 1/2000, tôi gặp ông KiichiMiyazawa – BộtrưởngTàichínhvàcựuThủtướngNhậtBảntạivănphòngcủaôngởTokyo.Saunhữnglờichàohỏixãgiao(ôngtanóitiếngAnhthànhthạo),tôibắtđầuđưaranhữngphântíchchitiếtvềhệthốngngânhàngNhậtBảnđangxuốngcấp.TôiđãcórấtnhiềucuộcnóichuyệnnhưvậyvớiMiyazawa,mộtnhàhoạchđịnhchínhsáchrấthiệuquả.Sauđó, tôi cókểchuyệnởMỹchúngtôiđãthànhlậpcôngtyResolutionTrust(RTC)nhằmthanhlýtàisảncủakhoảng750hiệphộiTiếtkiệm–và–Chovay(Quỹtíndụng)nhưthếnào,vàbằngcáchnàomàngaykhicácbấtđộngsảntưởngkhôngaimuađãđượcbángầnhết,thìthịtrườngbấtđộngsảnbắtđầuhồiphụcvàkhuvựctíndụngmới,nhỏhơn,bắtđầulàmănphátđạttrởlại.Tôigợiýrằngchiếnlược của chínhphủMỹ– (1) chấpnhận chophá sảnphần lớnkhuvực tíndụnghoạtđộngkhônghiệuquả,(2)thanhlýtàisảncủacácquỹnày,(3)bánlạitàisảnvớimứcchiếtkhấucaonhằmlàmsốnglạithịtrườngtàisảncốđịnh–phùhợpvớitìnhhìnhNhậtBản.

Saukhikiêntrìnghebàithuyếttrìnhcủatôi,ôngMiyazawacườivàđáplại:“Alan,ôngđãnghiêncứuhếtsứckỹlưỡngcácvấnđềmàhệthốngngânhàngchúngtôigặpphải.Nhưngcònvềcácgiảipháp,đókhôngphảilàcáchlàmcủaNhậtBản”.Cầnphảitránhviệcbuộcnhữngcon

nợkhôngtrảđúnghạnphásảnvàthanhlýtàisảnthếchấpcủahọ,cũnggiốngnhưviệcsathảinhânviênvậy.NgườiNhậttuânthủmộtbộquytắcvănhóa,trongđóviệclàmmấtmặtngườikháclàkhôngthểchấpnhậnđược.

KhôngnghingờgìrằngnhữngchiếnlượckiểunhưRTCnếuđượcsửdụngtronggiaiđoạnđìnhtrệkinhtếtừnăm1990đếnnăm2005,sẽgiúpthungắnlạigiaiđoạnđiềuchỉnhvàđưakinhtếNhậtBảntrởlạichukỳbìnhthườngsớmhơn.Trongsuốtnhữngnămđó,cácnhàdựbáokinhtế,trongđócótôi,luônđưaradựbáohồiphục.Nhưngđiềuđódườngnhưkhôngbaogiờxảyra.CáigìlàlựclượngkinhtếvôhìnhcảntrởkinhtếNhậtBảnhồiphục?ChínhcuộcnóichuyệncủatôivớiôngMiyazawađãchotôicâutrảlời.Cáithiếuởđâykhôngphảilàlựclượngkinhtếmàchínhlàyếutốvănhóa.NgườiNhậtcóchủýchấpnhậnđìnhtrệkinhtế,điềumàNhậtBảnphảitrảgiárấtđắt,đểkhôngphảilàmmấtmặtcáccôngtycũngnhưcáccánhân.TôikhôngthểtưởngtượngđượccácnhàhoạchđịnhchínhsáchkinhtếMỹlạicóthểlàmnhưvậy.

Thậtlạlùng,chínhtinhthầnđoànkếttậpthểnhưvậyđãcứuNhậtBảnkhỏinhữngyêucầutàitrợquỹhưutrímàgầnnhưtấtcảcácnướckinhtếpháttriểnsẽphảiđốimặttrongnhữngnămtới.Gầnđây,tôiđãhỏimộtquanchứccaocấpNhậtBảnrằngnướcnàysẽxửlýnhưthếnàotrongtrườnghợpchínhphủkhôngthểđápứngđượcmộtmứccamkếtđốivớingườinghỉhưutrongtươnglai.Ôngtatrảlờilàtrợcấphưutrísẽbịcắtgiảm,vàđókhôngphảilàvấnđề.NgườidânNhậtBảnsẽcoisựthayđổiđólàvìlợiíchquốcgiavànhưthếlàđủ.TôikhôngthểtưởngtượngđượcQuốchộiMỹvàcửtriMỹcóthểhànhxửmộtcáchhợptìnhhợplýnhưvậy.

Tómlại,châuÂulụcđịađãcóthểkhôiphụclạinhữngnhữngnềnkinhtếbịchiếntranhtànphávớitốcđộpháttriểncủamộtnềnkinhtếtưbảnchủnghĩa,chodùcónhữngcảntrởvềmặtluậtphápđặtrabởivănhóadânchủxãhộikhiđóđangphổbiến.CũngnhưnhucầutáithiếtchâuÂulụcđịatạmlàmquênđihệthốngphúclợixãhội,tốcđộtăngtrưởngkinhtếnhanhcủaNhậtBảntrongbathậpniênsauchiếntranhkhôngbaogiờđặtrayêucầusathảihàngloạtcôngnhânhoặcbuộccácconnợphásản.“Mặtmũi”khôngbaogiờbịbêuriếu.

KhitốcđộtăngtrưởngcủachâuÂugiảmdầnvàothậpniên80,chiphíchophúclợixãhộităngcànglàmchonềnkinhtếtăngtrưởngchậmlại.ĐiềutươngtựcũngdiễnratạiNhậtBản.Khibongbóngbấtđộngsảnvỡ,việcngânhàngxiếtnợcànglàmtrầmtrọngthêmkhókhănkinhtế.Vớithịtrườngbấtđộngsảngầnnhưbấtđộng,cácngânhàngkhôngthểđưaranhữngdựđoánthựctếvềtàisảnthếchấpmàhọđangcó,dovậycũngkhôngthểbiếtđượcliệurằnghọcònkhảnăngchitrảhaykhông.Vìvậy,cácngânhànglúcnàycũngcẩntrọnghơntrongviệc

chovayđốivớicáckháchhàngmới,vàdongânhànglàxươngsốngcủahệthốngtàichínhNhậtBản,nênvaitròtrunggiantàichínhcủangânhàng–yếutốsốngcònđốivớibấtkỳnềnkinhtếpháttriểnlớnnào–hầunhưcũngmấtđi.Cáclựclượnggâyralạmphátbắtđầubộclộ.Chỉmãiđếnkhisựsuygiảmkéodàicủagiábấtđộngsảnchạmđáynăn2006,cácngânhànglúcnàymớicóthểđưaranhữngđánhgiákhảdĩvềkhảnăngthanhtoáncủamình.Chỉkhiđó,cáckhoảnchovaymớimớiđượctungra,tạonênsựhồisinhrõrệtcủacáchoạtđộngkinhtế.

Trongkhiphầnlớnchươngnàynóiđếntácđộngcủacáclựclượngkinhtếđốivớicácnềnkinhtếlớn,gầnnhưcácyếutốkinhtếtươngtựcũngtácđộngđếnCanada,cácnướcthuộcbánđảoScandinaviavàcácnướcBỉ–HàLan–Luxembourg.Ởđây,tôichưađềcậpđếnCanada,đốitácthươngmạichủyếu,quốcgiamàchúngtacóchungđườngbiêngiớidàinhấtkhôngphảibảovệbởivìxuhướngkinhtế,chínhtrịvàvănhóacũngcónétgiốngvớiAnhvàMỹ,nhữngnướcđãnghiêncứukỹtrongcuốnsáchnày.

ÚcvàNewZealandđặcbiệtthúvịtrongcáchthứchọtiếnhànhcảicáchmởcửathịtrường,tăngcườngmốiquanhệchặtchẽhơnvớichâuÁ,đặcbiệtlàTrungQuốc.Thựcvậy,ÚcvàNewZealandlàhaitrongsốnhiềuvídụcủa25nămcuốithếkỷ20vềviệcmởcửanềnkinhtếkhácứngnhắcchocạnhtranh,đạtđượcnhữngthànhtựulớntrongviệcnângcaomứcsốngcủangườidân.Trongthậpniên80,ThủtướngÚcthuộcCôngđảng,BobHawkekhiđốimặtvớimộtnềnkinhtếbịkìmhãmbởiquánhiềuràngbuộcvềcạnhtranh,đãtiếnhànhmộtloạtcácbiệnphápcảitổcănbảnđặcbiệttrênthịtrườnglaođộng.Thuếsuấtđượccắtgiảmmạnh,tỷgiáđượcthảnổi.Nhữngcảitổnàyđãthayđổicụcdiệnmộtcáchđángngạcnhiên.Sựphụchồikinhtếbắtđầuvàonăm1991tiếpdiễnđếnnăm2006màkhônggặpbấtkỳsựsuygiảmnào.Thunhậpbìnhquânđầungườitănghơn40%.NewZealand,đượcBộtrưởngTàichínhRogerDouglasthúcgiục,cũngđãtiếnhànhcáccảicáchtươngtựvàogiữathậpniên80vàđạtđượcnhữngkếtquảấntượng.

ÚcthườngtựcoimìnhlàhìnhảnhthunhỏcủaMỹxéttrênnhiềukhíacạnh.ĐólàmộtmảnhđấtvớinhiềukhônggianmởtươngtựnhưmiềnTâynướcMỹ.CuộcdicưđểvươnxaramộtlụcđịarộnglớngầnnhưkhôngcóngườicủanhữngnhàthámhiểmchâuĐạidươngđầutiênđãlàmngườitanhớlạichuyếnthámhiểmcủaClarkvàLewisđếnvùngTâybắcnướcMỹ.Từmộtmảnhđấtlưuđàycáctộiphạmnghiêmtrọngvàocuốithếkỷ18,xãhộiÚcđãpháttriểnlênmộttầmvănhóamàkhinhắcđếnmảnhđấtnàyngườitanghĩđếnNhàhátoperaSydney.Tấtnhiên, tôi không thểkháiquáthóadựa trên cơ sởnhữngquan sát trongmộtvàinăm,nhưngtrongsuốtthờigianlàmviệctạiCụcDựtrữLiênbang,tôiluôncoiÚclàchỉsốhướng

dẫnchocáckếtquảhoạtđộngkinhtếMỹ.Chẳnghạn,sựbùngnổgiánhàđấtởÚcpháttriểnvàkếtthúcsớmhơnởMỹmộtđếnhainăm.Tôicũngthườngxuyêntheodõithâmhụttàikhoảnvãnglai,điềuđãxảyraliêntụctừrấtlâu(từnăm1974),lâuhơnởMỹmàkhôngcóảnhhưởngvĩmôrõnétnàohơnlàtăngtỷlệsởhữunướcngoàiđốivớicáctàisảncôngtyÚc.

MốiliênhệchặtchẽgiữaÚcvàMỹtrongsuốtnhữngnămThếchiếnthứhaiđaukhổvẫncòntồntạichođếnngàynay.GiờđâyÚc,vớimộtnềnkinhtếthịtrườngsốngđộng,cóảnhhưởnglớnđếnMỹ,chodùquymôdânsốnhỏ(21triệungười)vàkhoảngcáchxa(12nghìnkilomettừSydneyđếnLosAngeles).Tôivẫnluônấntượngvớichiềusâutàinăngkinhtếtạimộtđấtnướcnhỏnhưvậy.TôicảmthấyIanMcFarlane,ThốngđốcNgânhàngDựtrữÚc(NgânhàngTrungươngÚc) cũngnhưPeterCostello,GiámđốcKhobạc (Bộ trưởngTài chính)hết sứcuyênbácvềcácvấnđềtoàncầu.ThủtướngJohnHowardđãgâyấntượngmạnhvớitôikhibàytỏsựquantâmđếnvaitròcủacôngnghệtrongviệctăngnăngsuấtlaođộngởMỹ.Tronglúchầuhếtlãnhđạocácnướccốnétránhvấnđềnày,ôngấyđãgặpvàtraođổivớitôivềcácvấnđềnàytrongnhiềuchuyếnthămMỹtừnăm1997đếnnăm2005.Ôngtacũnghếtsứcquantâmđếnchínhsáchtiềntệ.Năm1996,chínhphủcủaôngđãtraochoNgânhàngDựtrữÚcvaitròđộclậphoàntoàn.

Chươngnàytậptrungđềcậpđếnsựxuấthiệncủamộtloạtcáchìnhtháitưbảnchủnghĩatạicácnềnkinhtếthịtrườngpháttriển.NhưngvẫncònbaquốcgiahếtsứcquantrọngmàkhôngthểxemxétdướigócđộđánhđổitựdocạnhtranhvớihạnchếvềhệthốngAnsinhxãhội.ĐólàTrungQuốc,NgavàẤnĐộ.Cácnướcnàytrongmộtchừngmựcnàođóđềutuânthủquytắcthịtrườngnhưngcónhữngbiếnđổiriêngkhôngdễphânloạivàdựđoán.TrungQuốcngàycàngđitheoconđườngthịtrườngtựdonhưngmớichỉxâydựngmộtphầnluậtvềquyềnsởhữu.Ngađãcócácquytắcnày,nhưnglợiíchchínhtrịquyếtđịnhmứcđộmàcácquytắcnàyđượcápdụng.ẤnĐộcóquyềnsởhữutàisảnhợpphápnhưngbịhạnchếbởicácquytắccụthể,thườngđượcápdụngmộtcáchtùytiệnvàkhôngcótínhràngbuộccầnthiếtđểthuhútvốnđầutưtrựctiếpnướcngoài.Dânsốnhữngnướcnàychiếmtới2/5dânsốthếgiớinhưngchỉchiếmchưatới¼GDPtoànthếgiới.Cáchthứcpháttriểnchínhtrị,vănhóavàkinhtếtrong25nămtớisẽcótácđộngrấtlớnđếntươnglaikinhtếtoàncầu.

TôibịkẹpgiữaHillaryClintonvàTipperGorekhitổngthốngBillClintontrìnhkế hoạch cắt giảm thâm hụt cả gói tại phiên họp chung của Quốc hội ngày17/02/1993.Mặcdùýđồchínhtrịcủaviệcsắpxếpchổlàmtôikhôngthoảimáinhưngtôivẫnthấydễchịu,vàquantrọnghơn,tôiủnghộsựtậptrungcủatổngthốngvàoviệccắtgiảmthâmhụt.LukeFrazza/AFP/GrettyImages

TôithấyrằngtổngthốngBillClintonlàngườihăngháithamgiavàocácvấnđềkinhtế.TRÊN:RonSachs/CNP/Corbis;DƯỚI:ẢnhchínhthứccủaNhàTrắng.

Andrea và tôi tổ chức đám cưới tại khách sạn nhỏ The Inn tại LittleWashington,Virginiangày06/04/1997.ẢnhcủaDenisReggie

Bênkia lưới làbộtrưởngtàichínhLloydBentsentạisântenniscủaThượngviện,năm1994.Lloy,mộtngườibạntốt.CóvaitròbịlãngquêntrongviệctriểnkhaithànhcôngchínhsáchkinhtếcủaClinton.Bộtàichínhtặng

DokinhtếMỹngàycànghộinhậpvớikinhtếthếgiớitrongnhiệmkỳlàchủtịchFedcủatôi,tôingàycàngthamgiavàoviệctrợgiúpcácnướcbịkhủnghoảngkinhtế.Trênbìatạpchícótínhcườngđiệuởbên,BộtrưởngtàichínhRobertRubin,ThứtrưởngtàichínhLawrenceSummersvàtôicómốiquanhệlàmviệcgầngủivà đặc biệt hiệu quả; tôi rất tôn trọng cả hai người. Tạp chí Time/Time LifePictures/GettyImages

Vàolúccaotràocủasựsụpđổdot.com,CNBCnghĩramẹoquảngcáogọilàchỉsốcặptáp,theođócácmáyquaysẽtheotôivàocácbuổisángdiễnracácphiênhọpcủaFOMCkhitôitớiFed.Ngườitachorằngnếucặptápcủatôimỏng,tứclàtôikhôngcógìphảibậntâmvànềnkinhtếlànhmạnh.Nhưngnếunóchứađầythìviệctănglãisuấtcóthểxãyra.CNBCtặng

Andreavà tôi thămnhómxử lýkhủnghoảngY2KcủaFed trênđườngvề từ

“Tiệc tối thiênniênkỷ” tạiNhàTrắngvàođêmgiao thừa,31/12/1999.HowardAmertặng

Điều trầnvềkinh tếMỹ trướcUỷbanhỗnhợpvềkinh tế củaQuốchộivào21/04/2004.Lờikhuyên:“Trướchết,khônggâyhại”đúngvớicácchủtịchFedtrongbàiphátbiểu trướccôngchúngcũngnhưcácnhàvật lý.NhiếpảnhDavidBurnett/ContactPressImage

TổngthốngmớiđắccửGeorgeW.Bushvàtôigặpgỡbáochísaucuộcgặpđầu

tiêncủachúngtôivào18/12/2000tạikháchsạnMadison,Washington.CynthiaJohnson/TimeLifePictures/GettyImages

Tôi tuyên thệ nhậm chức chủ tịch Fed lần thứ 5 và là lần cuối cùng vào19/06/2004cósựchứngkiếncủaPhóTổngthốngCheneytạiNhàcủaTổngthốngFord,Colorado.ẢnhchínhthứccủaNhàTrắng/DavidBohrer

CácBộtrưởngtàichínhcácnềnkinhtếhàngđầuthếgiới(hàngsau)vàthốngđốcngânhàng(hàngtrước)họptạiWashington,D.C.,phiênhọpdànhchocácnhàhoạchđịnh chính sách củaG7. Trong số các bộ trưởng tài chính có tổng thống

Pháphiệnnay làN. Sakozy (thứ hai từ bên trái) và thủ tướngAnh hiện nay làGordonBrown(hàngsaungoàicùngbênphải).Bancad’Italiatặng

NhómngườibiểutìnhhyvọngpháhỏngcuộchọpthườngniêncủaIMF/Word

Bank tạiWashingtonvào17/04/2000.Thật trớ trêu, sựgia tăngcáccuộcphảnkhángcủadânchúng tăng lêncùngvớisựgiảmbớtquyền lựccủacácquốcgiadântộc,mộtcáchriêngrẽhayđồngthời,đểláicáclựclượngtoàncầutheoýcủahọAPImages/KhueBui

Trong chuyến thăm tìm hiểu tới Anh tháng 09/2002 tôi được nữ hoàngElizabeth II phong tướcHiệp sĩ và khánh thành tòanhàBộ tài chínhmới.Năm2005,tôinhậnđượcbằngdanhdựcủaĐạihọcEdinburghvớisựchứngkiếncủabạntôi,lúcđólàBộtrưởngtàichínhGordonBown.

TRÊN:APImages/DavidCheskin;Dưới:ChristopherFurlong/GettyImages

Tôicảmthấykinhngạcbởigiới lãnhđạoTrungQuốchiểubiếtnhanhchóngnhữngkiếnthứcphứctạpvềsựvậnđộngcủakinhtếthịtrường,đặcbiệtkhinềnkinhtếTrungQuốcchuyểnsangkinhtếthịtrườngkhônglâu.Tôiđanggặpchủtịch Trung Quốc Giang Trạch Dân tại Đại lễ đường Nhân dân tại Bắc Kinh. BộtrưởngtàichínhJinRenqingởbênphải.BộảnhcủaAlanGreenspan

ThủtướngChuDungCơcóthểsáchvaivớiMikhailGorbachevvềnhữngảnhhưởngcủaôngđốivớicácsựkiệnkinhtếthếgiới.Saunhiềucuộcgặptrongnhiềunămôngvàtôitrởthànhbạntốt.BobRubinvàtôiđãgặpôngtrongchuyếnthămcủaôngđếnWashington,D.C.,năm1999,khiôngthuyếtphụctổngthốngClintonvàQuốchộiủnghộTrungQuốcgianhậptổchứcthươngmaiThếgiới.Epix/GettyImages

PhóngtầmnhìnraQuảngtrườngThiênAnMôntừmộtbancônggầnnơiMaotuyênbốkhaisinhnướcCộnghòaNhândânTrungHoa.BộảnhcủaA.Greenspan

Tôinóichuyệnvớisinhviêncấp3tạiWashington,D.C.,vềtầmquantrọngcủaviệchọctậptạitrường,trongkhuônkhổchươngtrìnhtàitrợchogiáodụctháng06/2003.GiảiphápđốivớinhữngvấnđềnghiêmtrọngnhấtcủaMỹ làcảicáchphươngphápgiáodụctrẻem.APImages/SusanWalsh

Tham gia đám tang của Tổng thống Ford tại Rotunda thuộc U.S.Capitol,30/12/2006.Bên trái tôi làHenryKissinger.BrentScrowcroftvàBodDole.TôisửngsốtbởisựđaubuồnmàdânchúngdànhchoFordvàkhôngthểkhôngnhận

thứcrằngđóchínhlàmộtbàicabịthảmcủakhoảnhkhắcítbịchiarẽđảngpháitrongđờisốngchínhtrịMỹ.MarkWilson/GettyImages

TạilễtuyênthệcủaBenBernanketrởthànhchủtịchthứ14củaFedngày6/2/2006.Tôicảmthấythoảimáikhiđểlạivịtrínàychonhữngngườicónhiều

kinhnghiệmnhưvậy.JimYong/Reuters/Corbis

CùngvớiRogerFerguson,cộngsựgầngủicủatôivàlàphóchủtịchFedtrongtámnămrưỡiđầysónggió,từ1997đến2006.NhiếpảnhDianaWalker

“VàxinthượngđếchoAlanGreenspanchấpnhậnnhữnggìôngấykhôngthểthayđổi,banchoôngấylòngcanđảmđểthayđổinhữnggìcóthểvàsựsángsuốt

đểhiểuđượcsựkhácbiệt.”

Tranhbiếmhọavềcôngviệccủatôi.TRÊN:TribuneMediaServices.Inc.giữbảnquyền;Dưới:TheNewYorkTimesCollection1997,WarrenMillerfromcartoonbank.com.giữbảnquyền.

ALANGREENSPANNGHỈHƯU

TRÊN:TheNewYorkTimesCollection2000,LeeLorenzfromcartoonbank.com.giữbảnquyền;Dưới:ĐượcsựđồngýcủaMikeLuckovichvàcôngtyCreators.

Hòaâmngọtngào.NhiếpảnhHarryBenson

CHƯƠNGMƯỜIBỐN

NHỮNGSỰLỰACHỌNPHÍATRƯỚCCỦATRUNGQUỐC

TRONGCHUYẾNVIẾNGTHĂMTRUNGQUỐCcuốicùngcủatôitrêncươngvịChủtịchFedvàothángMười2005,ZhuRongji(ChuDungCơ)–thủtướngTrungQuốcđãnghỉhưuvàphunhân,LaoAnđãchủtrìmộtbữatiệcchàomừngởNhàkháchChínhphủĐiếuNgưĐài,nơicácvịlãnhđạoTrungQuốcthườngđóncácvịkháchquý.ÔngChuvàtôiđãcódịpchuyệntròtrongsuốttiệctràtrướcbữatối,vàcáchôngnóichuyệnđãkhiếntôirấthoàinghirằngliệuôngđãthựcsựnghỉhưunhưbáochíđãđưatinchínhthứchaykhông.Ôngnắmvữngvàhiểubiếtcácvấnđềchínhtrongquanhệhainước,tỏraamtườngvàthôngminhnhưôngđãtừngnhưvậytrongsuốt11nămtìnhbạncủachúngtôi.

KhisosánhquanđiểmvềtỉgiáởTrungQuốcvàmấtcânđốithươngmạiMỹ,tôirấtngạcnhiêntrướcnhữnghiểubiếtđếnchântơkẽtóccủaôngvềnhữngtồntạicủakinhtếTrungQuốcvàcácgiảiphápcầnthiết.Mộtlầnnữa,tôilạichoángvángvềmứcđộtinhtếtrongphântíchcácvấnđềđó,thườnghiếmgặpngaycảvớicácnhàlãnhđạothếgiới.Trongsuốtnhữngnămquachúngtôiđãpháthiệnranhiềuvấnđề:cáchthứcđểđưahệthốngAnsinhxãhộicủaTrungQuốcrakhỏicáccơquanyếukémdonhànướcquảnlý,hìnhthứcgiámsátngânhàngtốiưu,cầnđểmặcthịtrườngchứngkhoáncònnontrẻlúcbấygiờpháttriểnvànhiềuvấnđềkhác.

CàngngàytôicàngthấycócảmtìnhvớiChuvàthậtbuồnkhinhậnrarằngchúngtôikhócóthểgặplạinhau.ChúngtôitrởthànhbạnbèkhiônglàPhóThủtướngvàThốngđốcNgânhàngTrungươngTrungQuốcvàtôiđãluôntheosátnhữngbướctiếntrongsựnghiệpcủaông.ÔnglàngườikếnhiệmxuấtsắccủaDengXiaoping(ĐặngTiểuBình),nhàcảicáchkinhtếlỗilạc–ngườiđãđưaTrungQuốctừthờibuổixeđạpsangthờiđạiôtôvàtấtcảnhữnggìhàmchứatrongđó.KhácvớiĐặng–mộtngườicónềntảngchínhtrịsâurộng,Chulàmộtnhàkỹtrị;ảnhhưởngcủaông,theonhậnxétcủatôi,cóđượcdựavàosựủnghộlớntừJiangZemin(GiangTrạchDân)–ChủtịchnướcTrungQuốctừ1993đến2003vàTổngBíthưĐảngtừ1989đến2002.ChínhChulàngườiđãhiệnthựchóarấtnhiềuýtưởngcảicáchthểchếmangtínhquyếtđịnhmàĐặngđãấpủ.

VớisựthựcdụngcủamộtngườiMarxist,ĐặngđãkhởiđộngquátrìnhchuyểnđổitừmộtTrungQuốcvớinềnkinhtếnôngnghiệpkếhoạchhóatậptrungkhépkínsangsựhiệndiệnđángnểtrênsânkhấukinhtếthếgiới.Quátrìnhchuyểnsangkinhtếthịtrườngbắtđầutừnăm1978khimàcácnhàlãnhđạodướisứcépnặngnềcủahạnhánđãbuộcphảinớilỏngkiểmsoáthànhchínhvốnlàcáchquảnlýruộngđấttưnhântrongsuốtmộtthờigiandài.Theoquyđịnhmới,nôngdânđượcphépgiữlạimộtphầnnôngphẩmđểtiêudùnghoặcbánđi.Kếtquảthậtbấtngờ.Sảnphẩmnôngnghiệptăngvượttrội,tiếptụckhuyếnkhíchquátrìnhnớilỏngkiểmsoátvàthúcđẩypháttriểnthịtrườngnôngphẩm.Sauhàngthậpniêntrìtrệ,năngsuấtlaođộngtăngnhanhchưatừngcó.

Thànhcôngtrongnôngnghiệpđãkhíchlệmởrộngcảicáchsangcôngnghiệp.Mộtlầnnữa,nớilỏngnhẹkiểmsoátlạigiúptạotăngtưởngnhanhhơnmứctưởngtượng,hậuthuẫnthêmcholýluậncủacácnhàcảicáchvốnmongmỏitiếnnhanhhơnnữatớihìnhthứcthịtrườngcạnhtranh.Khôngmộtngườiủnghộnhiệt thànhnàodámgọiđó làmôthứcmớicủa“chủnghĩatưbản”.Họdùngcáchnóigiảmkiểunhư“chủnghĩaxãhộithịtrường”haytheongôntừnổitiếngcủaĐặnglà“chủnghĩaxãhộimangmàusắcTrungQuốc”.

CácnhàlãnhđạoTrungQuốcthừamẫncảmđểcóthểthấynhữngnghịchlývàmâuthuẫncủakinhtếhọcxãhộichủnghĩavàbằngchứngthànhcôngcủakinhtếtưbảnchủnghĩa.Trênthựctế, tạisaohọphảidấnthânvàomộtsựnghiệpđầythamvọngnhưngxa lạvớitruyềnthốngcủaĐảngCộngsảnnhưvậy?VìkhiTrungQuốcdấnsâuhơnvàoconđườngkinhtếthịtrườngthìnhữngthànhtựukinhtếtrởnênhấpdẫntớimứcđẩycáccuộctranhluậnvềýthứchệthờikỳđầulùivàodĩvãng.

LầnđầutiêntôiđặtchânđếnTrungQuốclàvàonăm1994–mộtthờigiandàisaukhicôngcuộccảicáchđượckhởixướng.Tôiđãquaylạiđóvàilần.Cũngnhưtấtcảcácvịkháchkhác,tôicựckỳấntượngvàthườngbấtngờvớinhữngbiếnchuyểnliêntụcquacácchuyếnđi.NếutínhtheocânbằngsứcmuathìnềnkinhtếTrungQuốcđãvươnlênhàngthứhaitrênthếgiới,chỉsauMỹ.TrungQuốccũngnổilênlàthịtrườngtiêuthụhànghóalớnnhấtthếgiới,tiêuthụdầulớnthứhaithếgiớivàlànướcsảnxuấtthépnhiềunhất.Nướcnàycònchuyểntừmộtnềnkinhtếxeđạpvàothậpniên80sangsảnxuấthơn7triệuôtôvàonăm2006màtiềmnăngdựkiếncònvượtxaconsốđó.Cáctòanhàchọctrờimọclênnhưnấmtrênnhữngmảnhđấtmàhàngthiênniênkỷtrướcchắcchỉđểcanhtác.TrangphụcảmđạmcủangườiTrungQuốctừđờinàysangđờikhácđãtrởnênsặcsỡnhiềumàuhơn.Khithunhậptăngcùngvớisựthịnhvượngthìvănhóamuasắmcũngpháttriển.Ngàynay,quảngcáo–trướcđâyíthiệndiệntại

TrungQuốc–giờtrởthànhmộttrongnhữngngànhcôngnghiệppháttriểnnhanhnhấtvàcáctậpđoànbán lẻkhổng lồnhưWal-Mart,CarrefourvàB&Qcạnh tranhquyết liệtvớinhữngngườibánhàngnăngđộngcủaTrungQuốc.

Ởnhữngvùngđấttrướckiavốnlànôngtrangtậpthể,quyềnsởhữudùcònquyđịnhkhálỏnglẻosongcóvẻđãđượcthựcthi;vìnếukhông,cácnhàkinhdoanhnướcngoàisẽrútđầutưkhỏibấtđộngsản,cácxínghiệpvàchứngkhoán.Nhàđầutưkỳvọnghọsẽthuđượclợinhuậntừkhoảnđầutưvàvốn.Vàhọđãcóđượcđiềuđó[59].CôngdânTrungQuốcđượctraoquyềnsởhữuvàmuabánnhàcửa,mởracơhộilớnđểtíchtụvốn.TôicholàHernandodeSotosẽrấthàilòng.Tháng3/2007,QuốcvụviệnNhândânTrungHoađãthôngqualuậtsởhữutoàndiệnhơn,chophépcôngdânđượchưởngquyềnđảmbảopháplývềtàisảnnhưđốivớitàisảnnhànước.NhưngquyềnsởhữutàisảnởTrungQuốcvẫncònlàkhoảngcáchrấtlớnsovớiquyềnsởhữuởcácquốcgiapháttriển.Quyềnsởhữukhôngchỉđòihỏiphảicóluậtmàcòncầnhệthốnghànhchínhvàtưphápđảmbảothực thi luậtđó.Vềkhíacạnhnày,TrungQuốcvẫncònchậm.MộtbộmáytưphápcôngminhvẫnlàmụctiêuTrungQuốcđanghướngtới.Vẫncònnhữngviphạmnghiêmtrọng,đặcbiệtvềquyềnsởhữutrítuệ:khắpnơiđầyrẫynhữnglờiphànnàncủacácnhàđầutưliêndoanhnướcngoàirằngcôngnghệđượcđemđầutưởmộtxínghiệpmớichẳngbaolâuđãđượcsaochépynguyênchomộtxínghiệpcạnhtranhtrựctiếpdướisựquảnlýcủaquốcgiasởtại.

KhókhănlớnđốivớisựpháttriểnkhôngngừngcủaTrungQuốcnằmởcamkếtgiữvữngconđườngcáchmạng.TronghàngloạtcáccuộcgặpgỡvớicácquanchứckinhtếvàtàichínhTrungQuốc,tôikhôngbaogiờnghethấynhữngtừnhư“chủnghĩacộngsản”hay“Marx”.Tấtnhiên,phầnlớnnhữngngườitôiđanglàmviệc“cótưtưởngtựdo”.Tôiđãcólầnđượcthamgiavàobuổi traođổivềý thứchệ-năm1994,khi tôi “tranh luận”vềchủnghĩa tưbảnthịtrườngtựdovớiLiPeng(LýBằng),mộtnhânvậtMarxistnhiệtthànhvàlàngườitiềnnhiệmcủaChuDungCơtrêncươngvịThủtướng.ÔngquảlàrấtamhiểucácluậtlệkinhtếMỹvàlàmộtnhàlýluậntàiba.NgaytừđầutôiđãthấyrõrằngcâuchuyệnkhônggiốngnhưkiểubiệnchứngMarxistmàtôiđượchọcởtrườngđạihọc.ÔngLýlăngngherấtchămchúquanđiểmđượclậpluậnrấtchặtchẽcủatôivềlýdoTrungQuốccầnmởcửathịtrườngsâurộnghơn.ÔngphảnhồibằngcáchđặtcâuhỏinếuMỹthựcsựtâmhuyếtvớigiảmđiềutiếtthịtrường,thìtôicóthểlýgiảinhưthếnàovềviệcNixontiếnhànhkiểmsoátlươngvàgiávàonăm1971.Tôirấtmừnglàôngđãđặtcâuhỏi.Ôngkhôngchỉhiểuthếgiớithực,màđốivớimộtngườinổitiếngtheođườnglốicứngrắnthìnhữnglýlẽôngđưararấthợplý.Tôithừanhậnrằngkiểmsoátgiácảlàchínhsáchtồitệvàgiátrịduynhấtmàbiệnphápnàymanglạilàsựkhẳngđịnhnókhônghiệuquả.Tôicũngbổsungthêmlàkểtừđó,Mỹngừngápdụngnhữngbiệnphápnhưvậy.Songtôikhôngkỳvọngôngsẽthayđổicáchnhìn.Chúngtôiđềutronghoàncảnhtrớtrêucủanhữngquanchứcchínhphủthamgiatranhluận,nênngaycảkhibiếtlàsaivẫnkhôngthể

thừanhận.Dùtôicócốgắngthuyếtphụcôngđếnmứcnào,hayngượclại,thìcảhaichúngtôisẽđềukhôngdámcôngkhaiđingượclạinhữngchínhsáchmàchínhphủđãtuyênbố.

HàngnămnaytôichưacódịpnóichuyệnvớiLýBằngvàtôibănkhoăntựhỏiôngsẽnghĩnhưthếnàovềsựkiệnTrungQuốcgianhậpTổchứcThươngmạiThếgiớiWTOnăm2001–thànhtrìcủathươngmạicạnhtranhtựdo.TôiluônlàngườiủnghộtíchcựcquychếthươngmạibìnhthườngvĩnhviễnvớiTrungQuốc,vìtôitinrằngviệcTrungQuốcthamgiađầyđủvàohệthốngthươngmạithếgiớisẽcólợichocôngdânTrungQuốc–nhữngngườisẽđượchưởngmứcsốngcaohơn,vàchodoanhnghiệpvànôngdânMỹ–nhữngngườisẽcóđượcmộtthịtrườngthânthiệnvàcònnhiềutiềmnăng.Vàotháng5/2000,theođềnghịcủaTổngthốngClinton, tôi đãphát biểu tạiNhàTrắng về triển vọngTrungQuốc thamgia đầyđủ vào thịtrườngtoàncầu.Tôichorằngđộngtháinhưvậysẽgiúpthúcđẩyquyềncánhânvàchếđộphápquyền.Tôiđãnóivớibáogiớirằng:“ThựctếđãchứngtỏrằngloạibỏquyềnlựckếhoạchhóatậptrungvàmởrộngcơchếthịtrườngtheoquyđịnhcủaWTOsẽgiúpmởrộngthêmquyềnchocánhân”.(Đểnhấnmạnhlýdotôicómặt,Clintonđãnóirấthómhỉnhrằng:“ChúngtađềubiếtkhiChủtịchFedGreenspanlêntiếng,thếgiớisẽlắngnghe.Tôichỉcómộthyvọngrằnghômnay,Quốchộisẽlắngnghe”).

ViệcTrungQuốcthamgiavàocácthểchếtàichínhtoàncầucònđemlạinhữnglợiíchkhác.CácthốngđốcngânhàngtrungươngTrungQuốcgiờđóngvaitròngàycàngquantrọngtạiNgânhàngThanhtoánQuốctế(BIS)tạiThụySỹ,mộtthểchếđãgắnliềnvớinềntàichínhtoàncầutưbảnchủnghĩa.ZhouXiaochuan,ngườiđượcbổnhiệmgiữchứcThốngđốcNgânhàngTrungươngTrungQuốcvàonăm2002,đãđượcchàođónđặcbiệttạicáccuộchọpđịnhkỳcủacácthốngđốcngânhàngcácnướcđangpháttriểntrongBIS.NgoàikhảnăngthànhthạotiếngAnhvàamhiểutàichínhquốctế,ôngZhoucòncónhữngnhậnxétrấtxúctíchvềtìnhhìnhTrungQuốcmàchẳngmấykhichúngtôicóđượctừcácnguồnkhác.ÔngthườngmôtảchitiếtcáchthứcthịtrườngtàichínhTrungQuốcvậnhànhvàcungcấpchotôimộtcáchtiếpcậnmới.Vàonăm2006,saukhirờiFed,tôiđãcùnglàmvớiôngZhoutrongmộtủybannghiêncứucácvấnđềtàichínhliênquantớiIMF.Chỉsauvàinămthoátkhỏicơchếkếhoạchhóatậptrungbiệt lập,ôngvàcácđồngnghiệpđãtrởthànhnhữngngườichơiquantrọnggiúpvậnhànhhệthốngtàichínhtoàncầu.

Quantrọngkhôngkém,TrungQuốccũnghấpthụkhánhiềuvănhóaphươngTây.Tronghainămqua,HSBC–mộttrongnhữngngânhàngquốctếhàngđầuthếgiới–vẫnthườngtàitrợgiảigolftrịgiáhàngtỷđôlaởThượngHải.SângolfmọclênnhưnấmtrênkhắpđấtnướcvàđiềuđángngạcnhiênkhôngphảilàTrungQuốccósângolfmàlàkhôngaicoisựhiệndiệncủa

nólàđiềukhácthường[60].Ítcómônthểthaonàomangýnghĩabiểutrưngchochủnghĩatưbảnnhưmôngolf.LiênXôtrướcđâycóvậnđộngviêntennischuyênnghiệp,chứkhôngcóvậnđộngviêngolf.

TôiđượcbiếtởTrungQuốccòncónhiềudànnhạcgiaohưởngcổđiểnphươngTâyhơncảởMỹ.TôicũngrấtngạcnhiênkhiChủtịchGiangTrạchDânnóivớitôirằngnhàsoạnnhạcmàôngyêuthíchlàFranzSchubert.ĐiềuđóquảlàkhácxavớinềnvănhóađónchàoTổngthốngNixontrongchuyếnthămTrungQuốc1972.

Tôi luôn cho rằng chính sách công khai (glasnost) và cải tổ (perestroika) của MikhailGorbachevlànguyênnhântrựctiếpdẫnđếnLiênXôsụpđổ.NhữngchínhsáchđóchophépngườidânXô-viếtđượctiếpcậncácgiátrị“tựdo”màStalinvàhầuhếtnhữngngườikếnhiệmôngđànáp.SaukhihộpPadorađượcmởratrongbốicảnhthôngtinlantruyềnnhanh,thìsựsụpđổcủachủnghĩatậpthểởliênbangXô-viếtvànhữngvệtinhchỉlàvấnđềthờigian.NỗlựccủaBộChínhtrịTrungươngĐảngCộngsảnTrungQuốctrongviệckiểmsoátcácthôngtintrêninternetchứngtỏhọđãrútrađượckếtluậntươngtựvàkhôngmuốnlịchsửlặplại.

Vàonăm1994, đứngởquảng trườngThiênAnMôn, nơi năm1949MaoTrạchĐôngđãtuyênbốthànhlậpnướccộnghòanhândânTrungHoa,tôivẫnkhôngkhỏibấtngờvềnhữngkhókhănmàTrungQuốcđãtrảiquatrongthờikỳquáđộsangxãhộihiệnđạivàcũngngỡngàngtrướcnhữngthànhcôngcủanướcnàynhữngnămgầnđây.Ởnơiđây,vịtrímàsựkiệnThiênAnMôndiễnra5nămtrước,tôicũngbănkhoăntựhỏitạisaosaunhiềuthếhệthấmnhuầnchủnghĩaMarx,mộtxãhộivới1,3tỷdân lạicóthểthayđổiđộtngộtvàđiềuchỉnhnhữnggiátrịđãđượckhắcsâutrongtâmtrítrongsuốtnhữngnămthơbédễchịuảnhhưởng.Cólẽ,dùTrungQuốccótăngtrưởngấntượng,nhưngnhữnggiátrịđóvẫntồntạidaidẳnghơnngườitatưởng.DùrằngsựthayđổihiệnhữukhắpmọinơisongkhuônmặtcủaMaochủtịchvẫnnổibậttrênđồngtiềncủaTrungQuốc–dấuhiệuchothấyảnhhưởngmạnhmẽcủatruyềnthống.

ĐảngCộngsảndànhquyềnlựcthôngquacáchmạngvàngaytừbuổikhởiđầuđãtìmkiếmtínhhợpphápvềmặtchínhtrịvớivaitròlàmộtngườiđạidiệnchotriếtlýcôngbằngvàđemlạisựsungtúcvềvậtchấtchotoàndân.Tuyvậy,sựgiàucóvềvậtchấtchỉlàmụctiêumàconngườihướngtới,vànếuchỉcósungtúckhôngthôithìcũngkhôngthểduytrìđượcquyềnlực.Tâmlýhồhởiđốivớisựgiàucónhanhchóngmaimộtđivànhườngchỗchonhữngkỳvọngcaoxahơntheothờigian.Trongmộtphầntưthếkỷvừaqua,mụctiêutăngnhanhmứcsống

đãdànhđượcsựủnghộcủangườidân.

ẢnhhưởngcủaMácvàMao,nằmimtrongsuốtnhữngnămđạinhảyvọtvềkinhtế,dườngnhưlạinhậpvàomộtconngườicótênlàLiuGuoguang,mộtnhàkinhtếMarxistđãnghỉhưutrạcbáttuần,ngườiđãngănchặnýtưởngsửađốihiếnphápđểlàmrõvàmởrộngquyềnsởhữu.Ôngđãgiươngcaongọncờýthứchệcủađấtnướccộngsảnnàyvàthuhútsựủnghộvượtngoàidựđoán,dođóđãgiữđượcđềxuấtnàyởQuốcvụviệnNhândânTrungHoa.CuộctranhluậnkhởiđầutừnhậnxétđầybứcxúccủaGongXiantian,giáosưtrườngđạihọcluậtBắcKinhđượcpháttántrênmạng.Đểđáplại lờichỉtríchcủapheMarxistcánhtả,chủtịchHuJintao(HồCẩmĐào)khẳngđịnhrằngTrungQuốccần“kiênđịnhconđườngcảicáchkinhtế”vẫncònphảichờxem liệusựbùngphátvềhệ tư tưởngcóphải lànỗ lựccuốicùngcủahệthốnggiàcỗihaylàsựsuyyếucơbảncủaquátrìnhchuyểnđổi.Nhưtôiđãnóiởtrên,điềuđángkhíchlệlàđềxuấtsửađổiđóđãđượcthôngquagầnnhưtuyệtđốitạicuộchọpQuốcvụviệnNhândânvàotháng3/2007.

Trongmộtthếhệtrởlạiđây,lãnhđạoTrungQuốctỏrarấtsángtạotrongvấnđềquyềnsởhữu.ĐốivớiMarx,quyềnsởhữunhànướcđốivới tư liệusảnxuất lànền tảngquan trọngquyếtđịnhkhảnăngtạoracủacảivàcôngbằngxãhội.Dođó,quyềnđốivớimọitàisảntrongxãhộicủaMácnằmtrongtaynhànước,đượcngườidântintưởnggiaophó.Quyềnsởhữutraochocánhânsẽlàcôngcụbóclộtvàsẽảnhhưởngnghiệmtrongđến“tậpthể”hayxãhộinóichung.Ôngđưaralậpluậnủnghộtậpthểhóaphâncônglaođộngxãhội.Tấtcảcùnglàmviệcphấnđầuvìmộtmụctiêuduynhấtsẽhiệuquảhơnlàthịtrườngtậphợpnhữngsựlựachọnkhácnhaucủacáccánhân.Liệucònngườicóthểtốiưuhóatiềmnăngcủamìnhtrongmộtxãhộiđượctậpthểhóahaykhông?Chỉcóthựctếmớigiảiđápđượcchocâuhỏiđó.Liệumôhìnhđócóhiệuquảnhưđềxuấthaykhông?Nhưđãđượcthừanhậnrộngrãi,môhìnhkinhtếcủaMáctrênthựctế–ởLiênXôvànhữngnơikhác–gặpnhiềukhókhăntrongviệcsảnxuấtracủacải.

TrướcnhữngthấtbạicủakinhtếhọcMarxist,nhữngngườitheochủnghĩaxãhộiởphươngTâyđãcósựđiềuchỉnh,xácđịnhchủnghĩaxãhộikhôngđòihỏitấtcảtưliệusảnxuấtphảithuộcquyềnsởhữunhànước.Đểthúcđẩygiàucócủaxãhội,mộtsốngườiủnghộsựđiềutiếtcủachínhphủthayvìsởhữunhànước.

ĐốimặtvớiviệcchủnghĩaMácgiảmsứchút,ĐặngTiểuBìnhđãláchvấnđềýthứchệvàđặttínhhợpphápcủaĐảngdựatrênkhảnăngđápứngnhucầuvậtchấtcủatrênmộttỷngười.

Ôngđãkhởiđộngmộtquátrìnhtăngtrưởngdiễnranhanhchưatừngthấy–vớiGDPbìnhquânđầungườitănggấptámlần,tỷlệtửvongởtrẻsơsinhgiảmvàtuổithọtăng.NhưngnhưnhiềungườitronggiớilãnhđạoĐảngengại,việcthaythếsựkiểmsoátcủachínhphủbằnggiácảthịtrườngsẽbắtđầulàmyếuđivaitrònắmquyềncủaĐảng.

TôiđãthấythựctếđótrongmộtchuyếnđiThượngHảivàonăm1994.Mộtquanchứccaocấpđãkểrằngnămnămtrướcđây,ôngđãđượcđiềuvềtrôngmộtkhohàng.Hàngsángôngphảicómặtlúc5giờđểđiềuphốinôngphẩmvềThượngHải,ôngkể.Nhiệmvụcủaônglàquyếtđịnhaiđượccáigì.Dùôngkhôngnóirõôngđãquyếtđịnhnhưthếnào,songrõràngôngnắmquyềnhànhđángkể-tôicóthểhìnhdungnhữnglợilộcmàôngđượchưởngvìnhữngngườiđượcphânchiachắchẳncũngmuốnlấylòngông.Ôngkểthêm,cũngtươngtựnhưvậy,ôngrấtvuimừngkhikhohàngđượcchuyểnthànhthịtrườngmở,trongđóngườitaphânphốiđấugiáđểmuasảnphẩm.Giờđâythayvìmộtngườiquyếtđịnhaisẽđượcphầnmăng,ởmứcgiánàothìngườimuavàngườibáncóthểmặccảđếnkhinhấttrí.Thịtrườngsẽđiềutiếtgiácả,sảnphẩmđượcphânphốitheocungvàcầu–mộtminhchứngrõràngchothấysựkhácnhaucơbảngiữanềnkinhtếchỉhuyvànềnkinhtếthịtrường.Vịquanchứcvuivẻthúnhậnrằngnhờcósựbiếnđổiđómàcuộcsốngcủaôngdễchịuhơnnhiều.“Giờđâykhôngphảidậylúc4giờsáng,tôicóthểngủngonvàđểmặcthịtrườnglàmviệcđóchotôi”.

Tôinhủthầm:“Liệuôngấycóthựcsựhiểuđiềuôngvừanói?”.Khithịtrườngchiếmưuthếthìquyềnkiểmsoátchínhtrịsẽbịgiảmđi.Điềunàycótínhloạitrừđốivớiđiềukia.ThựctếđóđãtạonênnhiềuáplựctrongcấutrúcquyềnlựcĐảng.

Ngàynay,cácbậclãothànhcủaĐảngdườngnhưxửlýrấtkhéoléothếlưỡngnanđó.Tuynhiên,sựgiàucótăngđanggiảiphóngnôngdânTrungQuốckhỏiđấtđaivàtựcấptựtúc,chophéphọcóquyềnphảnđốinhữnggìhọcholàmấtcôngbằng.TôikhôngtinrằngĐảngCộngsảnkhôngbiếtrằngchínhsựsungtúcvàcácsángkiếngiáodụcđangđưaTrungQuốcđitheochếđộítđộcđoánhơn.Ngàynay,chủtịchHồCẩmĐàocóvẻnắmgiữítquyềnlựchơnGiangTrạchDân,cònGiangthìíthơnĐặngTiểuBình,trongkhiquyềnlựccủaĐặngthìcònlâumớibằngđượcMao.ĐiểmcuốicủaconđườnggiảmdầnquyềnlựclànhànướcphúclợivàdânchủcủaTâyÂu.TrênsuốtchặngđườngđólàvôvàntrởngạichiacắtTrungQuốcvớivịthế“nềnkinhtếpháttriển”–mụctiêumàĐặngvẫnluônlớntiếngkhẳngđịnh.CácnhàcảicáchTrungQuốccũngđangphảiđươngđầuvớinhiềutháchthứclớnnhư:phảnứngcủapháibảothủ;sốlượngkháđôngcưdânnôngthôngiờvẫnchưađượchưởngthànhquảcủapháttriểnvàkhôngthểdicưlênthànhthị;nhữngtàndưđâuđócủanềnkinhtếmệnhlệnhkiểuXô-viết,baogồm

nhữngdoanhnghiệpnhànướccồngkềnh,hoạtđộngkémhiệuquả;hệthốngngânhàngđangvật lộnđểphụcvụnhữngdoanhnghiệpđó; thiếukỹnăng tài chínhvàkiểmtoánhiệnđại;thamnhũng;vàcuốicùnglàthiếutựdochínhtrị–tuykhôngcầnđểthịtrườnghoạtđộnghiệuquảtrongngắnhạnnhưnglàchiếcvanantoànquantrọngđểgiảitỏabứcbốixãhộivềtìnhtrạngthiếucôngbằngvàbấtbìnhđẳng.Ngoàira,giớilãnhđạoTrungQuốccũngcầnphảigiảiquyếttâmlýghentịđốivớitầnglớpmớigiàulênvàsựbựctứccủadânchúngtrướcnạnônhiễmcôngnghiệp.Mỗinhântốtrênđềucóthểbùngphátthànhtaihọalớn.Dùrằngđãmởcửamộtsốbộphậnquantrọngcủanềnkinhtế,TrungQuốcvẫnbịchiphốichínhbởisựkiểmsoáthànhchính–disảncủachếđộkếhoạchhóatậptrung.Kếtquảlà,nềnkinhtếvẫncứngnhắcvàtôiengạirằngnềnkinhtếkhôngđủkhảnăngđốiphóvớicúsốcnặngnềnhưMỹđãphảiđốimặtsausựkiện11/9.

VấnđềtồntạicủaTrungQuốcchínhlànhữngkhókhănkhigiớilãnhđạophảidỡbỏdisảncủakiểmsoátkếhoạchhóatậptrung.MặcdùsaunhữngcảicáchcủaĐặngtừthậpniên80,TrungQuốcđãchứngkiếnsựgiàucónhờxóabỏchếđộkiểmsoát,songnhữngtiếnbộlạibịchữnglại.Nguyênnhânchínhnằmởsựđiềuhànhsailầmchếđộtỷgiáhốiđoáivànhữngluậthạnchếnghiêmtrọngquyềntựdodicưcủacôngdângiữanôngthônvàthànhthịvàgiữacácthànhphố.ĐểđưaTrungQuốctiếptụcconđườngpháttriểncaonhưthậpniêntrước,cầnphảigiảiquyếtphầnlớn,dùrằngcóthểkhôngtriệtđểhaikhíacạnhquantrọngđócủakếhoạchhóatậptrung.

TrọngtâmđầutiênlàchếđộtỷgiáhốiđoáicủađồngtiềnnộitệTrungQuốc,đồngnhândântệ,viếttắtlàRMB.Tỷgiáhốiđoáikhôngquáthấpnhưngườitavẫnphànnàn;đầuthậpniên80,tỷgiátrênquácao.Nhữngnhàkếhoạchđãápđặtnhândântệởmộtmứctỷgiáphithựctếtrongbốicảnhtỷgiángoàichợđenthấphơnrấtnhiều.Vàothậpniên80,thậtdễhiểukhikimngạchngoạithươngtheotỷgiáchínhthứcởmứcthấp.CácnhàxuấtkhẩuTrungQuốcvớichiphísảnxuấtbằngđồngnhândântệphảibánvớigiácaokémcạnhtranhđểthuhồivốn.Sựtươngphảnvớibứctranhthịnhvượngcủathươngmạitrongnướcdochínhsáchgiảmđiềutiếtngàycàngrõ,buộccácnhàquảnlýtiềntệphảitừngbướcphágiáđồngnhândântệ.Nhưngquátrìnhđócũngphảimấttới14năm.Đếnnăm1994,cácgiaodịchgầnnhưđượctựdovàthịtrườngchợđenbiếnmất.Tỷgiánhândântệsovớiđôlatăngtừchưatới2tệlênhơn8tệ/đôla.

Saunhữngchậpchữngbanđầu,xuấtkhẩucủaTrungQuốcđãbùngnổ,từ18tỷđôlanăm1980lên970tỷđôlanăm2006vớitốcđộtăngtrungbìnhhàngnămgần17%.Hơnmộtnửa

sảnphẩmxuấtkhẩucủaTrungQuốcđượcsảnxuấttừnguyênliệunhậpkhẩuvànhữnghànghóaxuấtkhẩunàyngàycàngvươnlênhàngsảnphẩmcógiátrịcaohơn,thểhiệnrõởgiáxuấtkhẩu trungbình tăngvượtcácchỉ sốgiáđược tínhdựavàogiỏhànghóacốđịnh[61]. Tuynhiênđiềuchưarõràngchínhlàmứctăngtrưởngtrungbìnhcủagiáhànghóadonhậpkhẩusảnphẩmtrunggiancóchấtlượngcaohơnđểlắpráptrởthànhhànghóaxuấtkhẩucuốicùng.

ĐiềunàycóýnghĩaquantrọngvìsảnphẩmxuấtkhẩucủaTrungQuốccàngởtrìnhđộcôngnghệcaobaonhiêuthìtácđộngcạnhtranhcủaTrungQuốctạicácnướcpháttriểnlạicànglớnbấynhiêu.TrungQuốcđangbướclênnhữngbậcthangcôngnghệcaohơn.Nướcnàyxuấtkhẩungàycàngnhiềusảnphẩmtinhxảohơnsovớithậpniêntrước.NhưngcóphảichínhngườiTrungQuốctạorasựtinhxảocaohơnnhưvậykhông?HayTrungQuốcchỉlắprápnhữngsảnphẩmtinhxảođượcsảnxuấttạicácnướckhác?PhảnánhmộtphầnquanđiểmcủaNicholasLardytạiViệnNghiêncứuKinhtếQuốctếPerterson,tạpchíEconomistnhậnđịnhvàomùaxuânnăm2007rằng:“MôhìnhxuấtkhẩucủaTrungQuốc…cócấuthànhmứcđộcaoviệcchongườinướcngoàithuêđấtvàlaođộngrẻ.NgaycảcôngtymáytínhnộiđịathànhđạtnhấtcủaTrungQuốccũnglàmhợpđồngchocáccôngtyĐàiLoan”.Tuyvậy,tôichorằngviệcTrungQuốckhôngngừnggiatăngtỷlệgiátrịtrongcáchànghóaxuấtkhẩucủahọchỉlàvấnđềthờigian.TôihyvọngngườiTrungQuốcsẽdầnthaythếnguyênliệunhậpkhẩubằngnhữnglinhkiệnsảnxuấttrongnướccógiátrịgiatăngcao.

Conđườnggiatăngxuấtkhẩuđãđãdiễnrasonghànhvớiquátrìnhchuyểndịchlịchsửdòngngườilaođôngtừnôngthônrathànhthị.Dânsốnôngthônđạtmứccaonhấtnăm1995vớigần860triệungười.11nămsau,consốnàygiảmxuốngcòn737triệu.Sựchuyểndịchđókhôngchỉ làkếtquảcủaviệcdidânrathànhphốvànhữngthayđổivềquanniệm,màcònphảnánhthựctếđấtđainôngnghiệpngàycàngđượcđôthịhóavớicáckhuchếxuấtmọclênnhưnấmtạichâuthổsôngChâuGiang,gầnvớiHongKongsôiđộng.Suốtthậpniên70,khuvựcmàumỡnàylànơicưngụcủanhữngnôngtrangvàlàngmạcimlìm,nhưngtrong15nămqua,nhữngnhàđầutưnướcngoàitiênphongtừHongKongvànhữngnơikhácđãkhơidậysựpháttriểncủakhuvực.Vùngchâuthổnàyhiệnnaysảnxuấtmọithứ,từđồchơiđếnhàngdệtmay,phầnlớnđểdànhchoxuấtkhẩu.TấmgươngvàsựhỗtrợcủaHongKongđốivớisựpháttriểnkinhtếcủachâuthổsôngChâuGiangquảlàấntượng.

KhiTrungQuốcgiànhlạichủquyềnđốivớiHongKongvàonăm1997,tôikhôngđặtquánhiềuhyvọngvềkhảnăngchủnghĩatưbảnởHongKongsẽtiếptụctồntại.ThậtlàngâythơnếutinrằngTrungQuốcsẽtôntrọngcamkếtduytrìHongKongnhưmộttiềnđồncủachủnghĩatưbảnnhưnămmươinămqua.Khôngthểcóchuyệnchủnghĩatưbảnvàchủnghĩaxã

hộicùngtồntạisongsongdướicùngmộtnhànước.NhưngthậpniêncủacáimàĐặnggọilà“mộtđấtnước,haichếđộ”hóaralạihoàntoànkhácvớinhữnggìmàtôiengại.ThayvìđặtHongKongdướivòngkiểmsoátvềvănhóavàkinhtế,thìchínhTrungQuốclạiđangchịuảnhhưởngngàycàngtăngcủacácluậtlệvềvănhóakinhtếcủaHongKong.

Tốcđộchuyểndịchdânsốtừnôngthônrathànhthị trungbìnhhàngnămkhoảng1,4%trongthậpniênquađãgiúpgiatăngđángkểnăngsuấtcủaTrungQuốc:nguồnvốnởkhuvựcthànhthịphứctạphơnnhiềusovớikhuvựcnôngthôn.Sựchuyểnbiếnvềdâncưđãkhiếnnăngsuấttheogiờởthànhthịgấpbalầnsovớiởnôngthôn.Cácđặckhukinhtế(SEZ),rađờinăm1980vớinguồnvốnnướcngoàitậptrungsảnxuấthànghóaxuấtkhẩu,đãchứngtỏrấtthànhcông.Quátrìnhtưnhânhóamộtsốdoanhnghiệpnhànước(SOE)đạtnhiềutiếnbộquantrọng,mộtsốkhácđang trảiquaquá trìnhcơcấu lại.Kếtquả làsố lượng laođộngởnhữngxínghiệpđógiảmmạnh,chothấysựpháhủymangtínhsángtạođangdiễnravớitốcđộhợplý.

Cơcấulạimộtbộphậncácdoanhnghiệpnhànướcvàtưnhânhóacácdoanhnghiệpcònlạiđòihỏiphảichuyểnnhữngnghĩavụbảohiểmvàansinhxãhộicủacácdoanhnghiệpnhànướcsangcácthựcthểkháccủachínhphủhoặcsangtàitrợtưnhân.Đươngnhiêncácdoanhnghiệpnhànướckhôngthểcạnhtranhđượcnếuhọphảichịutoànbộchiphíansinhxãhội.Phụcấpcôngviệctrongcácdoanhnghiệpthuộcsởhữunhànướcnhưmộthìnhthứcbảohiểmthấtnghiệpđanggiảmdần.Trongmộtbuổi tiệctràtruyềnthốngởĐại lễđườngNhândânnăm1997,ChủtịchTrungQuốcGiangTrạchDânđãmôtảchotôinghecáchthứcôngđiềuhànhmộttậpđoànthéplớncủanhànước.Ôngrấttựhàorằngtậpđoàncủaôngđãsảnxuấtsốlượng thépngangbằngđối thủởĐôngBắcTrungQuốc với lượng côngnhân thấphơn rấtnhiều.

Khôngthểbiếtđượcliệusốdândicưtừnôngthônrathànhthịcótănghơnnếunhữnghạnchếtồntạidaidẳngtrongdicưgiữacácvùngsớmđượcxóabỏ.Nhữnghạnchếnàyđãcótừnăm1958.Mỗicôngdântừkhisinhrađượcyêucầusinhsốngtạikhuvựcđịalýcủangườiđóhoặctạiquêquán.Quyềnchuyểnvùngcưtrúchỉdànhchomộtbộphậndâncưrấtnhỏ.Nhữngápđặtvềditrúđápứngđượcđòihỏicủacácnhàlậpkếhoạchtrungươnglàgiữnguyêncácbộphậncấuthànhcủanềnkinhtếđểthúcđẩythựchiệnkếhoạchtậptrung,dùrằngkiểmsoátvềchínhtrịcũnglàmộtmụctiêu.Thựcchất,hạnchếditrúđãthuhẹpcơhộilựachọnviệclàmcủangườidân.

Tôikhôngthểhìnhdungralàmthếnàoconngườicóthểpháttriểntrongmôitrườngnhưvậy,dùrằngđólàmộtbướctiếnlớnsovớicơnácmộngCáchmạngvănhóa.Nhữngnỗlựchiện tại củagiới lãnhđạo trongviệcdỡbỏcáchạnchếđó là rấtquan trọngvàđánghoannghênh.NhưngengạivềdòngngườidicưtừnôngtrangrathànhthịvànhữngbấtổnđikèmđãngăncảnnhiềuthayđổitrongdicưcũngnhưtrongnhiềumặtđờisốngxãhộiTrungQuốc.

LạmphátphimãởTrungQuốcvàocuốithậpniên40thườngđượccoilànguồngốccủasựnổidậyđưanhữngngườiCộngsảnlênnắmchínhquyềnvàonăm1949–đólàmộtbàihọcmàhọnắmrấtvững.Dođó,thậtdễhiểulàmốilongạilớnnhấtvềkinhtếđốivớiĐảngCộngsảnlàtìnhtrạnglạmphátgâybấtổnxãhội.NhưJohnMaynardKeynesđãviếtvàonăm1919:“Lêninđãhoàntoànđúng.Chẳngcóbiệnphápnàotinhtếvàchắcchắnhơnđểlậtđổmộtnềntảngxãhộiđangtồntạibằngcáchlàmđồngtiềnmấtgiátrị.Quátrìnhđóthâunạptấtcảcáclựclượngngầmcủaquyluậtkinhtếvềphíacólợichohủyhoại,vàtànphátheocáchmàkhôngmộtaicóthểchẩnđoánra”.

MộtcáchnghĩvẫnănsâubámrễtrongcácnhàlãnhđạoTrungQuốclàtrừphi lạmphátđượckiềmchế,nếukhôngnềnkinhtếsẽtrìtrệ,làmgiatăngtìnhtrạngthấtnghiệpởkhuvựcthànhthị,châmngòichobấtổn.Họcoiổnđịnhtỷgiálàbiệnphápcầnthiếtđểngănngừabấtổnđịnhđángsợdothịtrườnglaođộngđemlại.Họđãsailầm.Chínhsáchkiềmchếtỷgiáhiệnhànhđedọagâyrasựrạnnứtlớnhơnnhiều.GDPtrênđầungườithựctếcủaTrungQuốccaohơnđángkểsovớicácđốitácthươngmại–nhờcósự“vaymượn”côngnghệtừcácquốcgiapháttriển–nêncạnhtranhquốctếcókhuynhhướnglàmtăngnhucầuđốivớiđồngnộitệTrungQuốc[62].Đểbùđắpnhucầuđóvàgiữđồngnhândântệtươngđốiổnđịnhtừnăm2002đếnnăm2007,cácnhàquảnlýtiềntệTrungQuốcđãphảibỏrahơn1.000tỷđôlađểmuangàycàngnhiềuđồngnhândântệ[63].Đểgiảmbớtsốtiềnthừamàngânhàngtrungươngtạorabằngcáchmuatàisảnnướcngoài,NgânhàngTrungươngTrungQuốcđãpháthànhmộtsốlượnglớnnợmệnhgiánhândântệ.Nhưngvẫnchưađủ.KếtquảlàcungtiềntăngởtốcđộtaihạivượtcảtốcđộtăngGDPdanhnghĩa.Đólàsựkhởiđầucủalạmphát.

MộtvấnđềkháccũngkhiếngiớilãnhđạoTrungQuốcphiềnlòngkhôngkémlàsựphâncấpthunhập.Vớixuấtphátđiểmthunhậpchưađángkểhồithậpniên80,khiđómọingườiđềunghèonhưnhau,giờđâyTrungQuốcphảichứngkiếntìnhtrạngchênhlệchthunhậplớnhơnnhiềusovớiMỹvàNga.ĐánhgiáđócủaNgânhàngThếgiớiquảthựclàgâysửngsốt.MộtvấnđềgâyđauđầukhácđólàhệthôngngânhàngTrungQuốccònlâumớiđượccảicáchhiệuquả.TuyvậygiáchứngkhoáncủacácngânhàngTrungQuốclạităngvọttrongsuốtnăm2006đếntận2007.NgânhàngCôngthươngTrungQuốccủanhànướchuyđộngđược22tỷđôlanăm2006,mứchuyđộng tiền lớnnhất từdâncư.Cácngânhàngnhànướckháccũnghuyđộng

đượclượngtiềnlớnvàcổphầndonhàđầutưnướcngoàinắmgiữ.NhưngnguồnvốnđổvàocácthểchếthuộcsởhữunhànướclớnnhưvậylàdocácnhàđầutưchorằngchínhphủTrungQuốcsẽđảmbảonghĩavụpháplýchocácngânhàngđó.ChínhphủTrungQuốcđãtáicơcấuvốnchocácngânhàngbằngcáchsửdụng60tỷđôlatừkhoảndựtrữngoạihốilớncủanướcnàyvàtrongquátrìnhđócũnggiảiquyếtcáckhoảnnợxấucủanhiềungânhàng.CácngânhàngTrungQuốcđãtừngtàitrợchonhiềukhoảnđầutưvìmụcđíchchínhtrị,nhưngnhiềungânhànghầunhưchẳngbaogiờphụcvụchomụcđíchkinhtế.

Ngoàira,hệthốngngânhàngcònnontrẻcũngkhôngthểđápứngđượcmứcđộlinhhoạtcầnthiếtchonềnkinhtế.Cácnềnkinhtếthịtrườngluônrơivàotìnhtrạngmấtcânđối,nhưngnhữngthayđốivềlãisuấtvàtỷgiáhốiđoái,cùngvớinhữngđiềuchỉnhvềgiásảnphẩmvàtàisảnsẽnhanhchóngđưanềnkinhtếcânđốitrởlại.ChínhphủTrungQuốckhôngchophéplãisuấttựđiềuchỉnhtheoquyluậtcungcầumàthayđổilãisuấtbằngphươngpháphànhchínhtheođòihỏidựtrữcủacácngânhàng–nhưngchỉthayđổikhisựmấtcânđốivềkinhtếtrởnênrõràng.Hẳnnhiênlúcđóđãlàquámuộnvàsaumộtthờigiannhấtđịnh,nhữngđộngtháitiếpsaulàkhôngđủhoặcthậmchílàphảntácdụng.Cácquanchứcphụtráchtiềntệđưarahướngdẫnvềmặthànhchínhđốivớicácngânhàngvềvấnđềtăngchovaykhihọthấymứctănglàquálớn,nhưnglạimộtlầnnữahướngdẫnđólàquámuộn.Nhữngsángkiếnđóhiếmkhigiúpgiảiquyếtthỏađángtìnhtrạngbịmấtcânđốitàichính.ThậtnghịchlýlàchínhsựkhônggắnkếtgiữatàichínhtạiTrungQuốcvàphầncònlạicủathếgiớiđãgiúpTrungQuốckhôngbịtácđộngcủakhủnghoảngtàichínhlanrộngtoàncầunăm1997–1998.

TrungQuốcđangrấtcầnchuyêngiatàichính.Khôngcógìngạcnhiênvìnhữngngườicóchuyênmônnhưvậylạikhôngcóvaitròdướichếđộkếhoạchhóatậptrung.Nhữngngànhnhưtiếpthịkinhdoanh,kiểmtoán,quảnlýrủirohaycácchuyêngiakhác–vốnđặcbiệtcầnthiết trongvậnhànhhàngngày củakinh tế thị trường– cũng từng chịu sốphận tương tự.NhữngkỹnăngđóđãđượcđưavàogiáotrìnhgiảngdạycủaTrungQuốctrongthờigiangầnđây,nhưngsẽcầnthờigiantrướckhinềnkinhtế,đặcbiệtlàkhuvựcngânhàng,cóđủnhânlựccần thiết.Vào tháng12/2003,LiuMingkang,Chủ tịchmớicủaỦybanĐiều tiếtNgânhàngTrungQuốc,đếnthămCụcDựtrữLiênbang.ÔngthừanhậnrằngcácngânhàngTrungQuốcđangthiếunhữngchuyêngiacóđủnănglựcđánhgiákhảnăngtrảnợ.Liuchỉrasựhiệndiệncủacácngânhàngnướcngoàisẽgiúpgiảiquyếtvấnđềnày.TôigợiýhiệnTrungQuốcđangthựcsựcầnnhữngngườilàmviệctrongnềnkinhtếthịtrườngcóđôimắtsắcbénvàkhảnăngđánhgiáhiệuquảnhưnhữngchuyêngiaởphươngTây.Cóthểthấykhánhiềutiếnbộđãđạtđượckểtừđó,songcũngcònnhiềuviệcphảilàm.

Vìtàichínhchẳngcóvaitrògìtrongkếhoạchhóatậptrung,nêncácngânhàngTrungQuốckhôngthựcsựlàngânhàngnhưchúngtathấyởphươngTây.Trướckia,đểđápứngcácyêucầuchínhtrị,cácngânhàngnhànướcchỉchuyểntiềnđểtrảchonhữngcamkếtnhànướcđưara.Chẳngcóquanchứcngânhàngphụtráchchovayđểbảođảmkhoảnvaysẽđượchoànlại,màchỉlànhânviênchuyểntiền.CáckhoảnnợxấutrongkiểmtoánthunhậpnhànướcnằmtrongsựhàihòagiữaGDP,giátrịsảnxuấtthịtrườngdựkiến,cônglaođộngvàlợinhuận,mộtphầncủaGDPbịlãngphívàkhôngcógiátrịnào.MứcnợxấucủaTrungQuốcđặtracâuhỏitươngtựvềýnghĩacủacácconsốGDPđượcTrungQuốccôngbố.Tuyvậy,tôivẫncầnphảinhấnmạnhrằngngaycảcáckhoảnđầutưkhôngtiếptụcmanglạigiátrịsongvẫnlàmtiêuhaonguyênnhiênliệuthô.Theođó,mứcGDPTrungQuốccôngbốcólẽlạitươngđốicóíchtrongđánhgiácácnguồnlựccầnthiếtchosảnxuất–đólàthướcđogiátrịđầuvàocầnthiết.

ThậmchísaukhiđãđiềuchỉnhchấtlượngcủanhữngconsốthốngkêvềTrungQuốc,kếtquảcuộccảicáchđượckhởixướngtừcuốithậpniên70vẫnrấtấntượng.ChúngtachỉcầnchứngkiếnnhữngbiếnđốilớnởBắcKinh,ThượngHải,ThẩmQuyếnvànhữngchuyểnbiếnthậtsựdùnhỏhơntrênkhắpđấtnướcđểcóthểkếtluậnrằngTrungQuốchoàntoànkhôngphảilàmộtlàngPotemkin[64].

Theokinhnghiệmcủatôi,chínhnhữngnhàkỹtrịtrongchínhquyềnTrungQuốc–phầnlớntrongngânhàngtrungương,bộtàichínhvàthậtngạcnhiênlàởcảcáccơquanđiềutiết–đãthúcđẩycácsángkiếnthịtrường.Tuynhiên,phầnđôngtrongsốhọchỉđóngvaitròtưvấn.QuyếtđịnhchínhsáchchủyếudoHộiđồngNhànướcvàBộChínhtrịđưara,vàđángkhenlàhọđãđónnhậnhầuhếtnhữnglờikhuyênvềthânthiệnvớithịtrường.MộttrởngạichínhcòntồntạivàcũnglàmốinguycơđedọaquyềnlựccủaĐảngCộngsảntừgốcrễlàtháchthứcvềýthứchệ.ViệcthựchiệnmụctiêucủaĐặngTiểuBình–làđếngiữathếkỷtới,đưaTrungQuốclênvịthếcủa“mộtquốcgiapháttriểntầmtrung”–đòihỏiđảmbảohơnnữaquyềnsởhữuthậmchíphớtlờsựphảnđốicủanhữngngườiMarxistbảothủ.

Đãcónhữngtiếnbộvềquyềnđốivớiđấtđôthị.Quyềnsởhữuđấtđaiởnôngthôn–nơi737triệungườiTrungQuốcsinhsống–lạilàvấnđềkhác.TraoquyềnsởhữuđấtnôngnghiệprõrànglàđingượclạivớitruyềnthốngcủaĐảngCộngsản,nênkhóđượcủnghộ.Nôngdâncóthểchothuêđấtvàbánsảnphẩmởthịtrườngmở,nhưnghọkhôngcóquyềnpháplýđốivớimảnhđấthọcanhtác,vàkhôngthểbánhoặcmuanhưmộtkhoảncầmcốđểvaynợ.Trongnhữngthậpniêngầnđây,khiđôthịhóađangdầnmởrộngranôngthônTrungQuốc,cácchínhquyềnđịaphươngđãquyhoạchnhữngdiệntíchđôthịhóakhổnglồđó,chỉđềnbùbằngmột

phầnnhỏgiátrịthịtrườngcủađấtđainayđãtrởthànhđấtđôthị.Thựctếđólàmộttrongnhữngnguyênnhândẫnđếngiatăngmứcđộphảnđốivàbấtổn.MộtquanchứccôngancaocấpcủaTrungQuốcchobiếtconsốbiểutìnhtrêntoànquốctăngtừ10vụcáchđâymộtthậpniênlên74.000vụnăm2004.Ướctínhchonăm2006thấphơnmộtchút.Vớiquyếtđịnhcủachínhquyềntraođịavịpháplýchođấtđainôngnghiệp,khoảngcáchgiàunghèogiữangườidânthànhthịvànôngthônsẽđượcthuhẹp.

TrongkhiuylựcvềkinhtếlàtrọngtâmcủacácsángkiếncủaĐảng,giớilãnhđạocũngcònchươngtrìnhnghịsựkhácnữa,màtrongđóđángkểnhấtlàvấnđềĐàiLoan.Nhiềunhàlãnhđạo,màcólẽlàhầuhếtcácnhàlãnhđạo,biếtrằngsựđốiđầuquânsựsẽảnhhưởngđếnđầutưnướcngoàivàđedọanghiêmtrọngnguyệnvọngxâydựngmộtnềnkinhtếtầmcỡthếgiớicủađấtnướcnày.

Nóichung,giớilãnhđạoTrungQuốcđangphảiđốimặtvớivôvànlựachọnkhókhăn.ConđườngmànướcnàyđangđichắcchắnsẽdẫnĐảngCộngsảntớichỗphảiđiềuchỉnhlýluậntrongcơchếkinhtếthịtrường.

TôikhônghềnghingờrằngĐảngCộngsảnTrungQuốccóthểduytrìtrongmộtthờigianchếđộtoàntrị,gầngiốngchủnghĩatưbảnvàtươngđốithịnhvượng.Nhưngthiếuvắngchiếcvanchínhtrịantoàncủatiếntrìnhdânchủ,tôihồnghiliệumộtchếđộnhưvậysẽthànhcôngvềlâuvềdàihaykhông.ViệccáclựachọnnhưvậyvậnđộngnhưthếnàosẽcótácđộngsâusắckhôngchỉđốivớiTrungQuốcmàcònvớicảthếgiớinóichung–tôisẽcònquaytrởlạivấnđềnày.

CHƯƠNGMƯỜILĂM

NHỮNGCONHỔVÀMỘTCONVOI

TRƯỚCKHITRUNGQUỐCLẤYLẠIVỊTHẾlàngườikhổnglồvềkinhtếởĐôngÁthìcácquốcgiađượcgọilà“NhữngconhổchâuÁ”đãthửnghiệmvàhoànthiệnmôhìnhmàTrungQuốc lựachọnđểphát triển.SựbùngnổtăngtrưởngkinhtếcủaTrungQuốcdựavàoxuấtkhẩurõrànglàđãhọctheoconđườngpháttriểntrướcđócủanhữngconhổtrên–đặcbiệtlàHongKong,ĐàiLoan,HànQuốcvàSingapore.Môhìnhnàyđơngiảnvàhiệuquả.Quốcgiađangpháttriểnmởcửamộtphầnnềnkinhtếchođầutưnướcngoàiđểsửdụnglựclượnglaođộnglươngthấpvàthườnglàcótrìnhđộ.Đôikhi,chínhnhữngquyếtđịnhchínhtrịđãhìnhthànhcáckhuvựcđịalý,nhưĐặckhukinhtếcủaTrungQuốc,đểthuhútđầutưvàcôngnghệnướcngoài.Điềuquantrọngsốngcònđốivớimôhìnhnàylàcácnhàđầutưđượcđảmbảo,nếuthànhcông,họsẽcóthểhưởngthànhquả.Điềunàyđòihỏiquyềnsởhữuphảiđượcnướcđangpháttriểnđótôntrọng.

DobịtànphábởiThếchiếnthứhai,ChiếntranhTriềuTiênvàViệtNam,nênkinhtếcácnướcchâuÁphảibắtđầutừmộtnềntảngrấtthấp.GDPbìnhquânđầungườicủahầuhếtkhuvựcĐôngÁkhôngcaohơnnhiềumứcthunhậpđểtồntại.Sựpháttriểnchủyếuchỉcóthểdựavàocáchkếthợpgiữavốnđầutưđượcbảohộvàlaođộnggiáthấp.Cácnềnkinhtếkhuvựcchưaphảilànhữngnềnkinhtếthịtrườngtựdotronggiaiđoạnđầutiên.Hìnhthứckếhoạchhóatậptrungvàsởhữunhànướcrấtphổbiến.ĐitheoconđườngcủaNhậtBản,HànQuốcđãtraonhữngvịtríưutiênchocáctậpđoànkinhdoanhlớn.ĐàiLoancónhữngcôngtylớnthuộcsởhữucủachínhphủvà,giốngnhưnhữngconhổkhác,cómộtnềnbảohộthươngmạinặngnềđốivớicôngnghiệptrongnước.

Hầuhếtnhữngnềnkinhtếnàyđềucónhữngnhàlãnhđạocósứclôicuốnnhưngchuyênquyền.LýQuangDiệucủaSingapoređãxâydựngmộtthànhphốnhỏnhưngcótầmcỡthếgiới;nhữngnhàlãnhđạochuyênquyềnkhác,nhưTướngSuharto,ngườiđứngđầuhệthốngchủnghĩatưbảnthânhữutạiIndonesia,đượccoilàkémthànhcônghơn;ThủtướngMalaysiaMahathirMohamed,ngườivẫnđangnungnấusựcămthùđốivớiquákhứthựcdântrênđấtnướccủaông,làmộtnhàlãnhđạotheochủnghĩaquốcgiarấtcósứcmạnh.

Tôiđãgặp,đúnglàkhôngthểnóitôiquenbiết,nhiềunhàlãnhđạotrên.Tôiđãcónhiềuliên

hệvớiLýQuangDiệutrongthờigiandài,gầnđâylànăm2006,vàluônthấyônglàngườiấntượng,mặcdùchúngtôikhôngphảilúcnàocũngđồngquanđiểmvớinhau.TôigặpônglầnđầukhiônglàkháchmờicủaGeorgeShutztạikhunghỉnổitiếng(haytaitiếng,tùyquanđiểmcủabạn)BohemianGrove,mộtnơichỉdànhchođànôngtọalạcgiữanhữngcánhrừngtùngbáchCalifornia.(TạpchíTimeđãcửmộtphóngviênnữcảitrangthànhnamđểđưatinvềcáchoạtđộngbímậtởđây).

KhitôiđếnthămTiếnsĩMahathirtạiBlairHouse(NhàkháchcủachínhphủMỹdànhchongườiđứngđầunhànướcvàquanchứcnướcngoàithămMỹ)vàotháng5/2002,tôinhậnthấyrằngôngkhôngnóngnảynhưtôiđãnghĩ.Ngượclại,ôngtỏrauyênbácvàlôicuốnnếutôikhôngnghĩđếnviệcôngđãbỏtùBộtrưởngTàichínhMalaysia,AnwarIbrahim,ngườiđượccoilàthừakếchínhtrịcủaông.Anwarđượcchúngtôitôntrọngrộngrãitrongvaitròlãnhđạotàichínhquốctế.TôinghĩPhóTổngthốngAlGoređãnóilênquanđiểmcủahầuhếtchúngtôikhitốcáovàonăm2000:“Phiêntòamangnặngtínhhìnhthức…đãbôinhọtiêuchuẩntưphápquốctế”.NgaycảvớinhữngngườicótínhphepháinhấtthìtôicũngkhôngnghĩsẽchơitrònhưthếtạiMỹ.

KhicácbộtrưởngtàichínhvàthốngđốcngânhàngtrungươngcácnướcG7thămTháiLannăm1991vàđượcmờithămcungđiệnnguyngacủanướcnày,tôiđãchămchútìmlạidấuvếtcủaAnnaLeonowens,nhàgiáohuyềnthoạingườiAnhởthếkỷ19,ngườiđượcmờiđểdạyconvuahồiđócótênlàSiam.MộttrongnhữnghậuduệcủavịvuanàylàVuaBhumibolAdulyadejđãtrịvìđấtnướctronghơnsáumươinăm.TôiđăcbiệtphấnkhíchbởivaitròcủahoàngtộctạiTháiLan.VuaBhumibolkhôngcósứcmạnhđángkểvềluậtphápnhưngđượcsùngkínhvàcósứcmạnhđạođứcđángkể.Trongbốicảnhbếtắcvềchínhtrịdẫnđếncuộclậtđổchínhphủvàotháng9/2006,đứcvuađãgiúpquátrìnhchuyểngiaochínhphủdiễnrasuônsẻbằngcáchxuấthiệntrêntruyềnhìnhbêncạnhlãnhtụlậtđổ,tưlệnhquânđộiSonthiBoonyaratglin.

Lãnhđạocácchínhphủchuyênquyềntrênđềuđạtđượcthànhcôngbanđầutrongviệclàmsốnglạinềnkinhtếyếukémcủahọ.CácngànhcôngnghiệpđượctrợcấpvàbảohộnặngnềcủaĐôngÁđãsảnxuấtngàycàngnhiềusảnphẩmxuấtkhẩuvànângcaomứcsốngngườidântrongthậpniên70.Bấtchấpsựkémhiệuquảvàlãngphítrànlancủanềnkinhtếkếhoạch,haygầnnhưkếhoạchhóa,nhiềunướcđãđạtđượctiếnbộ.Tuynhiên,sựcứngnhắccủacácnềnkinhtếđượcbaobọcbởisựcanthiệpnặngnềđãkhôngthểtiếptụctạorathànhcông.Dođó,đểtránhtìnhtrạngdậmchântạichỗ,cácConhổĐôngÁđãhạthấphàngràochothươngmạiquốctế,vàvàonhữngnăm1980,đãloạibỏphầnlớntrợcấpchínhphủmàphầnlớnnềnkinh

tếchâuÁ,trừnhữngngànhcôngnghiệpxuấtkhẩu,vẫnbịphụthuộc.

Cácngànhsảnxuấtxuấtkhẩutiếptụccạnhtranhcóhiệuquảtrênthịtrườngquốctếkhicôngnghệlàmtăngnăngsuất(nhậpkhẩutừcácnướcpháttriển)cùngvớimứclươngthấpđãtạoratỷlệlợinhuậncao.Cáccôngtyhướngđếnxuấtkhẩu,ngượclại,phảitìmracáchnânglươngđểthuhútlựclượnglaođộngcầnthiếtchocácđơnđặthàngmớingàycàngnhiều,vàcácngànhcôngnghiệptrongnước,đểđốiphó,lạiphảitănglươngcaohơnnữađểgiữcôngnhân.MứcsốngcủacôngnhântạiĐôngÁ,dođó,đãtăngcaohơnrõrệt.

Bêncạnhxuấtkhẩutớicácnướcpháttriển,bắtđầutừnhữngnăm1990,nhữngConhổđãbắtđầubuônbánvớinhau.Tậptrungvàocôngviệccóchiềusâu(chuyênmônhóa)hơnđãgiúpnângcaonănglựcvànăngsuấtcủatừngcôngnhân.Điềunàyđặcbiệtđúngkhiđốithủcạnhtranhlànhữngnướclánggiềngchiphívậnchuyểntheođócũngthấpđi.Trướctìnhtrạngkhanhiếmtrênthịtrườnglaođộngvàlươngtăng,nhữngConhổđãbắtđầuđánhmấtlợithếcạnhtranhbanđầutrongsảnxuấthànghóacóhàmlượnglaođộngcao,sovớicácđốithủcạnhtranhkhácởchâuÁ,MỹLatinhvàgầnđâynhấtlàĐôngÂu.Maymắnlàgiáodụcđãđượcưutiêntronggiaiđoạntrướcnhưmộtđộnglựcthúcđẩycạnhtranh.Dođó,ĐôngÁcóthểsảnxuấtracácsảnphẩmcóđộphứctạpcaonhưmạchbándẫn,máytínhvànhiềumặthàngcôngnghệcaocógiátrịgiatănglớntrênthịtrườngquốctế.VốnvàlựclượnglaođộngtinhvihơnđãnângmộtsốConhổlênmứcthunhậpvàđịavịcủanềnkinhtếpháttriển.

Tuynhiên,liệunhữngthànhtựuđócógâybấtlợichophầncònlạicủathếgiới,đặcbiệtlàMỹvàchâuÂunhưnhiềungườinghĩhaykhông?Câutrảlờilàkhông.Thươngmạikhôngphảilàtròchơingườithắngkẻthua.Ngượclại,xuấtnhậpkhẩutoàncầuđãtăngnhanhhơnGDPcủathếgiớimộtcáchđángkểtronghơnnửathếkỷqua.ĐiềunàyđúngđốivớitrườnghợpcácConhổbởivìthuếcaovàmộtloạthàngràothươngmạikhácđãtạorasựkhácnhauphổbiếnvàliêntụcvềchíphísảnxuất,đặcbiệtlàchiphílaođộng.Khicáchàngràobịdỡbỏsaucáccuộcđàmphánthươngmạitoàncầuvàtrướcnhữngtiếnbộlớnvềcôngnghệvậntảivàliênlạc,sảnxuấtđãđượcchuyểntớiĐôngÁvàMỹLatinh,làmtăngmứcthunhậpthựctếởđây.Đồngthời,Mỹvàcácnướcpháttriểnkhácngàycàngtậptrungvàonhữngsảnphẩmảovàdịchvụtrítuệcógiátrịcaotrênthịtrường.Chẳnghạn,tạiMỹ,giátrịgiatăngcủangànhtàichínhvàbảohiểmtăngtừ3%GDPnăm1953đến7,8%năm2006,trongkhitỉlệnàytrongngànhsảnxuấtlạigiảmđángkểtrongthờigianđó.TrongChương25,tôisẽđưaranguyênnhânvàtácđộngcủasựdịchchuyểncơbảnnàyđốivớinướcMỹ.

Sựchuyểnđổisảnxuất,chẳnghạnsựdịchchuyểnmộtsốcơsởdệtmayranướcngoài,đãgiảiphóngcácnguồnlựcđểtậptrungvàosảnxuấthànghóavàdịchvụmàngườitiêudùngthếgiớiđịnhgiácaohơn.KếtquảthựclàthunhậpthựctếtrungbìnhchocôngnhânMỹvàởđâylàcácnướcĐôngÁtănglên.Từ“thực”tấtnhiênkhôngnóiđếntâmlýảmđạmdomấtviệccủacôngnhândệtmaytạiMỹ.

NhữngnềnkinhtếĐôngÁđãđạtđượcbướctiếndàisovớibướckhởiđầuthấptừnửathếkỷtrướcđây.Nhưngliệucácnềnkinhtếtrênsẽtiếptụcpháttriển,đặcbiệtlàvớitốcđộnhưnhữngnămgầnđây? Liệunhững thành tựu của khu vực sẽ bị đẩy lùi bởimột cuộc khủnghoảngtàichính,nhưcuộckhủnghoảngcósứctànphálớnnăm1997?Mộtcuộckhủnghoảngnhưvâysẽkhôngthểxảyra,ítnhấtlàvớihìnhthứctươngtự.Từnăm1997,cácConhổchâuÁđãcảithiệnvềcơbảnyếukémtronghệthốnghốiđoái.Quantronghơn,cácnướctrênđãtừbỏviệccốđịnhtỷgiávớiđồngđôla,điềunàyđãloạibỏhầuhếtcáckhoảnđầutưngắnhạn“dễchuyểnđổi”vốndễgâyrakhủnghoảngtrongtrườnghợpthiếudựtrữngoạitệ.Dođó,sovớimộtthậpniêntrướcđâythìnhữngcúsốckinhbấtngờdễdàngbịvôhiệuhóahơn.

Tuynhiên,liệuthươngmạivàmứcsốngsẽtiếptụctănglênkhônggiớihạn?Đúngthế.Đóchínhlàquàtặngcủathịtrườngtựdovàquátrìnhtíchtụvềcôngnghệkhôngthểđảongược.Kimngạchthươngmạiquốctếhầunhưkhôngbịhạnchếbởiyếutốquốcgia.Chẳnghạn,xuấtkhẩucủaLuxembourgbằng177%GDPnăm2006,nhậpkhẩubằng149%.Tuynhiên,sauquátrìnhmởcửathịtrườngthếgiới,đặcbiệtsausựsụpđổcủaLiênXô,nhiềuràocảnđãbịdỡbỏvànhữnghoạtđộngkémhiệuquảđượckhắcphục.Nóicáchkhác,hầuhếtquảngọtdễháicủaquátrìnhmởcửathươngmạiđãđượcthuhoạch.Tấtnhiên,việckhôngthểhoànthànhvòngđàmphánDohavềthươngmạivàonăm2006sẽtạoramộtkhoảnglặngtrongbướctiếncảithiệnmứcsốngtrênphạmvi toàncầu.Mứcđộhạthấphàngràothươngmạigầnnhưchắcchắnsẽchậmlạidochúngtađãđạttớiđiểmgâyrasựphảnđốivềchínhtrịnếutiếptụcgiảm.Điềunàychothấytốcđộtăngtrưởngcủacácnềnkinhtếhướngvềxuấtkhẩu,nhưtạiĐôngÁ,sẽkhócóthểnhanhnhưtrongsáuthậpniênqua.

Cuốicùng,sựđồngnhất,hayítnhấtlàsựgiảmchênhlệchvềcácchiphíđãđượchạnchếrủirogiữacácđốithủcạnhtranhsảnxuấtcácloạihànghóađượcmuabántrêntoànthếgiới–cácsảnphẩmđượcsảnxuấthàngloạtvàcáchànghóa–sẽlàmgiảmhiệuquảcủachiếnlượctăngtrưởnghướngvềxuấtkhẩu.Vàmặcdùchínhsáchtăngtrưởngdựavàoxuấtkhẩudịchvụđãbắtđầuđượcthựchiện(vídụ,ẤnĐộxuấtkhẩucáctrungtâmliênlạcvàdịchvụmáytínhsangMỹ,mộtquátrìnhđượcbiếtđếntạiMỹlàthuêlàmbênngoài),nhưngnhữngthịtrường

đóvẫncònrấtnhỏ.

MộtkhókhănđốivớiviệctăngthịphầnxuấtkhẩucủaTrungQuốcvàcácConhổlàchiphísảnxuấtcủacácnướcnàyđangtănglên.MặcdùphảitrảiquanhiềuthăngtrầmthờikỳhậuchiếnnhưngViệtNamđangđượckỳvọngtrởthànhcôngxưởngtiếptheotrongviệcmởrộngthươngmạidựatrênthịtrường.SauHiệpđịnhThươngmạiSongphươngMỹ-Việt,xuấtkhẩucủaViệtNamsangMỹđãtăng8lần,từ1,1tỷđôlanăm2001lên9,3tỷđôlanăm2006.XuấtkhẩucủaMỹsangViệtNamcũngtănghơngấpđôi.

LịchsửcủaMỹsauThếchiếnthứhaighinhậnhaithấtbạiquânsựtrongcuộcchiếnngănchặnchủnghĩaxãhội.ThấtbạithứnhấtlàsựthoáiluinhanhchóngcủalựclượngMỹsaukhiquânđộiTrungQuốcồạtvượtsôngÁpLụcvàoBắcTriềuTiênmùađôngnăm1950;thấtbạithứhailàsựnhụcnhãcủaMỹsaukhibỏrơiNamViệtNamnăm1975.ĐócóthểlàsựthấtbạitrênchiếntrườngcủaMỹ.Nhưngởgócđộkhác,cảTrungQuốcvàViệtNamđềutìmcáchnớilỏngkếhoạchhóatậptrungvàchophéptựdokinhtếmặcdùkhôngnóirõchínhsách.Năm2006,tậpđoànMerrillLynch,vàtrướcđómộtnămlàCitigroup,đãđượcphépmua,bánvàquảngbácổphiếuViệtNamtrênthịtrườngchứngkhoánnontrẻtạithànhphốHồChíMinh.KhiBillGates,ngườigiàunhấtthếgiớithămViệtNam,ôngtađãđượctiếpkiếncácnhàlãnhđạocủaĐảngCộngsảnViệtNamvàđượcngưỡngmộ.

Cólẽhơnbấtcứquốcgiachủchốtnàođượcnghiêncứutrongcuốnsáchnày,ẤnĐộlàbiểutượngcủacảkhảnăngsảnxuấthiệuquảnhấtcủachủnghĩatưbảnthịtrườngvàsựtrìtrệnhấtcủachủnghĩaxãhội.ẤnĐộđangtrởthànhhaithựcthể:mộthạtnhânđanglêncủasựhiệnđạitầmcỡthếgiớinằmtrongmộtnềnvănhóalịchsửphầnnhiềurơivàotrìtrệkéodàinhiềuthếhệ.

Phầnhiệnđạicóvẻbỏquamôhìnhsảnxuấthướngvềxuấtkhẩudựatrênlaođộngcủathếkỷ20màTrungQuốcvàphầncònlạicủachâuÁđangtheođuổi.Thayvàođó,ẤnĐộđãtậptrungvàocácngànhdịchvụtoàncầudựatrêncôngnghệcaocủathếkỷ21,phânkhúccótốcđộtăngtrưởnglớnnhấttrongnềnkinhtếthếgiới.ÁnhsánghiệnđạiđãtạorathànhtựutrongtoànbộkhuvựcdịchvụcủaẤnĐộ,nhưthươngmại,dulịchvàxâydựngliênquanđếndulịch.SựtăngnhanhtốcđộtăngtrưởngGDPtừ3,5%tronggiaiđoạn1950–1980lên9%trongnăm2006thựcsựrấtấntượng.Nhữngthànhtựunàyđãđưahơn250triệungườivớithunhậpít

hơn1đôla/ngàyrakhỏimứcnghèođói.

Tuynhiên,GDPtínhtheođầungườicủaẤnĐộ,vốntươngđươngTrungQuốcvàođầuthậpniên90,giờchỉbằng2/5củaTrungQuốc.Trênthựctế,mức730đôla/ngườicủaẤnĐộcònthấphơncủaBờbiểnNgàhayLesotho.Lýdogiải thíchthấtbạicủaẤnĐộtrongviệctheobướcTrungQuốcvượtquamứccủacácnướcđangphát triểntrong50nămquachính làýtưởng.

KhiAnhtuyênbốtraotrảđộclậpchoẤnĐộnăm1947,ẤnĐộđãthayđổitoànbộcáchthứcquảnlýxãhộicủaAnhnhưnggiữlạimộtquanniệmđãănsâuvàotầnglớplãnhđạocủaẤnĐộ:chủnghĩaxãhộiFabian.JawaharlalNehru,họctròcủanhàlãnhđạoMahatmaGandhiđángkính,đãbịcuốnhúthoàntoànbởitínhhợplýcủachủnghĩaFabian.Ôngchorằngcạnhtranhthịtrườnglàsựtànphávềkinhtế.BởitưtưởngđócủaôngnênchủnghĩaxãhộiđãđâmsâubénrễtrongchínhsáchkinhtếcủaẤnĐộmãivềsau,khiAnhđãtừbỏtưtưởngnày.

Nehrubịmêhoặcbởimôhìnhkếhoạchhóanhưsựpháttriểnhợplýcủaloàingườitronghànhđộngtậpthểđểsảnxuấtvậtchấtchođasốchứkhôngphảichothiểusố.VớitưcáchlàThủtướng,ôngbắtđầubằngviệcchútrọngsởhữunhànướctrongcácngànhcôngnghiệpchiếnlược,nhưđiệnvàcôngnghiệpnặng,trongkhikiểmsoátchặtchẽcácngànhcôngnghiệpkhácvớisựthựcthicủamộtđộingũquanchứcchínhphủcókiếnthứcvàbềngoàitỏrarộnglượng.

Không lâusau,sựkhiểnsoátchặtchẽnày,đượcbiếtđến là “sựkiểmsoátdựatrêngiấyphépcủangườiAnh”đãănsâuvàomọikhíacạnhcủađờisốngkinhtếẤnĐộ.Bạncầncógiấyphép,lệnhchophéphoặccondấuđốivớihầuhếtcáchoạtđộngkinhtế.DobịkiềmchếnênẤnĐộchỉđạtđượctốcđộtăngtrưởngkhiêmtốn,đượcgọimộtcáchchếnhạolà“Hindu3%”.Bộmáyhànhchínhkhôngbiếtphảilàmgì.Hệthống“khoahọc”củanóđượcthiếtkếđểnângtốcđộ tăng trưởng.Nhưnghệ thốngnàyđã thấtbại.Việcdỡbỏkiểmsoátđược coi là loạibỏnhữngnguyêntắcbìnhquâncủachủnghĩaxãhộiFabian.

Dotìnhtrạngthừathãigiấyphép,lệnhchophépvàcondấukhôngkíchthíchđượcnềnkinhtế(màngượclại,bópnghẹtnềnkinhtế),bấtcứquyếtđịnhnàocủahệthốnghànhchínhliênquanđếnviệccấpgiấyphépđềuxarờithựctếvàtrởnêntùytiện.Tuynhiên,sựtùytiệnchínhlàquyềnlực.NgaycảnhữngcôngchứccókỷluậtnhấtcủaẤnĐộcũngkhôngmuốntừbỏnó,vàkẻvôkỷluậtthìbiếnnóthànhthứcóthểmuabán.ĐólàlýdotạisaoẤnĐộđã(vàđang)được

xếphạngthấptheobấtcứphươngphápđánhgiáthamnhũngnào.

Dovậy,hệthốnghànhchínhbaogồmmọikhíacạnhcủanềnkinhtếẤnĐộđượcquảnlýchặtvàkhôngmuốntừbỏquyềnlực.Quyềnlựcđóđượctăngcườngvàủnghộbởicáctổchứccôngđoàncósứcmạnhvàthâmcăncốđế,vàđặcbiệtlàbởicácđảngcộngsảnvốncóảnhhưởnglớntrongnềnchínhtrịẤnĐộ.Chủnghĩaxãhộikhôngchỉlàmộtmôhìnhtổchứckinhtế,mànócòncótácđộngvănhóaquantrọngđốivớiđạiđasốngườidânẤnĐộdocótiềnđềcơbảnlàchếđộsởhữutậpthể.

Đángchúý,ẤnĐộlànềndânchủlớnnhấtthếgiới.DânchủlựachọnngườiđạidiệnchonhândânvàvớiẤnĐộ,dânchủtiếptụcủnghộnhữngngườitinvàonguyêntắctậpthểcủachủnghĩaxãhội.Kháiniệmrằngcácquanchứcchínhphủcótrithức,vớiđộnglựcmanglạiphúclợichoxãhội,có thểphânbổnguồn lựchiệuquảhơncác lực lượngthị trườngtựdo“thấtthường”,đãănsâubámrễtạiẤnĐộ.

Tháng6/1991,mộtcôngchứckỳcựuP.V.NarasimhaRaocủaĐảngQuốcđạicánhtảđãtrởthànhThủtướng.Nềnkinhtếđangđứngbênbờvựccủasựsụpđổsauhơnbốnthậpniênthựchiệntrênthựctếkếhoạchhóatậptrung.Giờđây,rõràngẤnĐộđanggánhchịuhậuquảtừmôhìnhvốnđãgặpnhiềukhókhăntạicácnướcĐôngÂuvàmộtsựthayđổicănbảnđangchuẩnbịdiễnra.Vớisựngạcnhiêncủamọingười,Raođãphábỏtruyềnthốngbấylâuvàkhikhủnghoảngcáncânthanhtoáncậnkề,ôngđãquyếtđịnhtừbỏcácbiệnphápkiểmsoátmấttácdụng.ÔngbổnhiệmManmohanSinghlàmBộtrưởngTàichính.

ÔngSingh,mộtnhàkinhtếtheođườnglốithịtrường,đãtìmcáchđụcmộtlỗhổngnhỏcủanềnkinhtếtậpthể-ôngđưaracácbiệnpháptựdohóatrongmộtloạtlĩnhvực–vàchứngminhmộtlầnnữarằngmộtmứcđộtựdokinhtếvàcạnhtranhkhiêmtốncóthểtạorađònbẩykỳdiệuđốivớităngtrưởngkinhtế.Tiếngnóichốngchủnghĩatưbảntạmthờilắngxuốngtrongcuộckhủnghoảng,dovậyđãtạocơhộichochínhsáchphiluậtlệhóa.Chủnghĩatưbảnthịtrườngđãcóthểbénrễvàchứngminhtínhhiệuquảcủanó.

PhầnlớnlịchsửkinhtếtoàncầugầnđâylàcâuchuyệnvềcácnhànướctheokếhoạchhóatậptrungởĐôngÂuvàTrungQuốcápdụngcạnhtranhthịtrườngvàthuđượcthànhquảtăngtrưởngkinhtếvớitốcđộcao.ẤnĐộkhônghẳngiốngthế.MặcdùôngSinghđưaranhiềucảicách,songtrongnhữnglĩnhvựcsốngcòn,ôngbịkiềmchếbởixuhướngxãhộichủnghĩađãănsâutrongchínhphủliênminh.Thậmchítậntớibâygiờ,cáccôngtycóquymôhơn100công

nhâncũngkhôngthểsathảibấtcứaimàkhôngđượcphépcủachínhphủ,chỉtrừrấtítngoạilệ.

CảicáchdoôngSinghđưaratừnăm1991vẫntiếptụcdiễnra.Việchạthấpcáchàngràothuếquanđãchophépcácnhàkinhdoanhthamgiavàothịtrườngcạnhtranhtoàncầu.KimngạchnhậpkhẩuvàxuấtkhẩuhànghóađềutănglênnhanhchóngsovớiGDPvàxuấtkhẩuphầnmềmđangtăngtừ5,8tỷđôlanăm2001lên22,3tỷđôlanăm2006.Tấtnhiên,cácnhàxuấtkhẩuẤnĐộvẫntiếptụcphảichiếnthắngtệquanliêungaytạinướcmình,nhưngđốivớihọ,việcbảovệquyềnsởhữu,cũngnhưxácđịnhgiávàchiphíhầunhưđãvượtrakhỏitầmkiểmsoátcủahệthốnghànhchính[65].

ChínhsáchtựdohóacủaSinghcùngvớiviệcchiphíliênlạctoàncầugiảmvàlựclượnglaođộngẤnĐộcótrìnhđộ,cókỹnăngtiếngAnhvàmứclươngthấpđãđẩyẤnĐộlênvịtríhàngđầutrongngànhdịchvụthuêlàmbênngoàicủathếgiới: trungtâmliên lạc,sảnxuấtphầnmềm,xửlýbảohiểm,chovaycầmcố,kếtoán,đánhgiáphimX–quangvàcácdịchvụdựatrênInternetđanglanrộngchưatừngcó.CáckỹsưphầnmềmcủaẤnĐộđãgiúpthếgiớivượtquatháchthứcY2K.

HìnhảnhcủaẤnĐộnhưnướcchủchốtcungcấpdịchvụthuêlàmbênngoàiđượcngườiMỹđặcbiệtbiếtđến.HọnhìnmộtcáchphóngđạirằngẤnĐộđangchiếmmấtcôngănviệclàmcủacôngnhâncổcồntrắngcótrìnhđộtạiMỹ.Tuynhiên,sựcạnhtranhcủaẤnĐộvẫncònquábénhỏvàkhiêmtốn,đặcbiệtnếuxéttỷlệsovớilựclượnglaođộnggần450triệungườicủanướcnày.

TổngsốcôngănviệclàmtrongngànhcôngnghệthôngtincủaẤnĐộhiệnkhoảng1,5triệu,gấp5lầnnăm1999.Hầuhếtsựtăngtrưởngtrêncóliênquanđếnxuấtkhẩu.Batriệuviệclàmkhácvừađượctạoratrongcácngànhviễnthông,nănglượngvàxâydựngnhưlàhệquảcủasựthănghoacủangànhcôngnghệthôngtin.Trựctiếphaygiántiếp,nóchỉchiếm1%tổngsốviệclàmtạiẤnĐộ.Vàđólàvấnđềcủaquốcgianày.

NgànhcôngnghệthôngtinvàcácdịchvụliênquannằmbiệtlậptrongcácthànhphốnhưBangalore,DelhivàMumbaiđãbỏquagiaiđoạnpháttriểncủathếkỷ20vàápdụngcôngnghệthếkỷ21.Tuynhiên,nhưmộtquanchứcchínhphủđãphànnànvớiphóngviênBBCnăm2007rằng:“Đirakhỏikhuônviêncủavàithànhphố,bạnsẽtrởlạithếkỷ19”.Đểtrởthànhtaychơichủchốttrêndiễnđànthếgiớinhưmongmuốncủamình,ẤnĐộcầnxâydựngcácnhàmáythuhútsốlượngđôngđảocôngnhânnôngnghiệptớicáckhuvựcđôthịđểsảnxuấthànghóa

xuấtkhẩucóhàmlượnglaođộngcao–conđườngđãmanglạivinhquangchocácConhổchâuÁvàTrungQuốc.

Tuynhiên,ngànhsảnxuấtẤnĐộ,thậmchílàsảnxuấtcôngnghệcao,đãbịquèquặtnhiềuthậpniênbởi luật laođộng loại-bỏ-việc-làm,mộtcơsởhạ tầngđổnátkhông thểcungcấpnănglượngđiệnổnđịnh,đườngbộvàđườngsắtkhôngthuậnlợigâycảntrởdòngluânchuyểnbánthànhphẩmvàthànhphẩmgiữacácnhàmáyvàthịtrường.Doluậtlaođộngkhắcnghiệtápdụngđốivớicáccơsởcómườihoặchơnmườicôngnhân,hơn40%việclàmtrongtoànbộngànhsảnxuấtthuộcvềcáccôngtycótừnămđếnchíncôngnhân.ConsốnàyởHànQuốclà4%.NăngsuấttạicáccôngtynhỏẤnĐộchỉbằng20%hoặcthấphơnsovớicáccôngtylớn;cáccôngtynhỏkhôngthểcólợithếvềquymônhưcáccôngtylớn.NếusảnxuấthàngloạtđượccholàsẽrútngắnkhoảngcáchgiữaẤnĐộvớiTrungQuốc,nướcvẫnđượcmangrasosánh,thìẤnĐộcầnkhuyếnkhíchlựclượnglaođộngnôngnghiệpnhậpcưtớikhuvựcsảnxuấtởcácthànhphố.Đểkhuyếnkhíchcôngnhânbịcộtchặtvớiruộngđấtrờiquêhương,ngànhsảnxuấtphảicósứccạnhtranhtoàncầu.ĐiềuđóđòihỏiphảiloạibỏvềcơbảntàndưchếđộquảnlýcủangườiAnh.Mụctiêuchínhlàsốphậncủa3/5lựclượnglaođộngcủaẤnĐộđanglàmviệcthiếuhiệuquảtrênđồngruộng.Họcầnmộtsựthayđổicănbảntheohướngtíchcựchơn.

VùngnôngthônẤnĐộvẫnchìmtrongnghèođóinhưbấtcứnơinàotrênthếgiớibênngoàikhuvựcHạSaharacủaChâuPhi.ĐâylànơitậptrungcaosốngườimùchữcủaẤnĐộ(2/5sốngười trưởng thành) và phần lớn trong số 250 triệu người Ấn Độ có thu nhập dưới 1 đôla/ngày.MộtnửahộgiađìnhởẤnĐộkhôngcóđiện.Năngsuấtnôngnghiệpchỉbằng1/3khuvựcphinôngnghiệp.SảnlượnglúagạochỉbằngmộtnửacủaViệtNamvà1/3củaTrungQuốc.SảnlượngbôngcủaẤnĐộthậmchícònkémhơn.SảnlượnglúamìdùđãđượcnânglêndogieotrồnghạtgiốngchấtlượngtốtsaucuộcCáchmạngXanhtừnhữngnăm1970vẫnchỉbằng¾củaTrungQuốc.Chỉcótrà(chè)làẤnĐộsảnxuấtnhiềuhơncácđốithủcạnhtranhchâuÁkhác.Hơnnữa,giaothôngđườngbộgiữakhuvựcnôngnghiệpvàcácthànhphốyếukémđếnmứcsảnlượngrauquảdễbịphânhủyhầunhưchỉđượctiêuthụởcáckhuvựcnôngnghiệp;1/3sảnlượngđượcbáocáolàđãbịthốirữatrênđườngvậnchuyểnđếnthịtrường.

Sựtăngtrưởngnăngsuấtvềnôngnghiệpđãgiảmxuốngkểtừnăm1980.Mặcdùmộtphầnnguyênnhânlàdothờitiếtnhưngnguyênnhânchínhlạilàdonềnnôngnghiệpđượcchínhphủtrợcấpcaođộngăncảncáclựclượngthịtrườngđiềuchỉnhquỹđất.Chínhphủđãtăngtrợcấplên4%GDPtrongnhữngnămgầnđây,chủyếuchongànhlươngthựcvàphânbón,trong

khitrợcấpvềnăng lượngvàthủy lợi tươngđốihạnchế.NếucôngnhânnôngnghiệpđượckhuyếnkhíchchuyểntớicácthànhphốnhưđãtừngxảyratạiTrungQuốcthìẤnĐộvẫncầnduytrìmứcsảnxuấtđủđểnuôisống1,1tỷdân.KhảnăngnhậpkhẩulươngthựccủaẤnĐộlàcóhạn.Tăngnăngsuấtnôngnghiệplàcáchduynhấthợplýđểduytrìlươngthực.Cạnhtranhmangtínhthịtrườngtrongnôngnghiệplàthựcsựcầnthiết.

MartinFeldstein,nhàkinhtếlỗilạccủaĐạihọcHarvard,trongmộtbàibáotrênWallStreetJournal(16/2/2006),trongmộthoàncảnhtươngđốikhác,đãnhấnmạnhsựtrớtrêucóthểápdụngchotìnhtrạngtiếnthoáilưỡngnancủaẤnĐộ:“Dịchvụdiđộngcómặtởkhắpnơi,giáthấpbởivìnóđượccoilàsảnphẩmxaxỉ,vìthếdothịtrườngquyếtđịnh,trongkhiđiệnlạithiếutrầmtrọngvìđượccoilàmặthàngthiếtyếunênvẫnnằmtrongtầmkiểmsoátcủachínhphủ”.

ĐángtiếclàviệcloạibỏtrợcấpnôngnghiệpcóvẻnhưkhôngthểdiễnratạiẤnĐộnhưtạiPháphayMỹ.Cáckhoảntrợcấpdàihạnđượctínhvàogiátrịđất.Nhữngngườiđượchưởnglợitừtrợcấplàchủđấttươnglaiphảitrảcảkhoảntrợcấpđượchyvọngkhimuađất.Họkhôngphảilàngườiđượchưởnglợi.Việctăngthuếđấtnôngnghiệp–thựcchấtlàkhấutrừđốivớicáckhoảntrợcấp–lạikhôngđượccácchủđấthưởngứng.Mộtsốbiệnphápcắtgiảmtrợcấpđãđượcthựcthiởmứcđộnhấtđịnh,nhưngvấnđềmấuchốtnhấtsẽkhóthựchiệndoĐảngQuốcđạiphảidựavàoliênminh23thànhviên,baogồmcảĐảngCộngsản.ThủtướngSinghlàmộtnhàkinhtếcóuytíntheođườnglốicảicách,nhưngôngkhôngcóquyềnnhưkhiĐặngTiểuBìnhtiếnhànhcảicáchnôngnghiệpTrungQuốcnăm1978.NềndânchủẤnĐộphảigiảiquyếtvấnđềnày.DânchủcầnphảitậptrungvàonhữngnhucầucấpthiếtnhấtcủangườidânẤnĐộ.Mộtliệupháprấtmạnhnhằmphi luật lệhóavàkhuyếnkhíchcạnhtranhcóthểmởrộngcuộccáchmạngcôngnghệthôngtincủaẤnĐộratoànbộquốcgianày.

LĩnhvựccôngnghệthôngtinđangtăngtrưởngnhanhcủaẤnĐộchủyếulàkếtquảcủacáclậptrìnhviênvàkỹsưđàotạotrongnước.MặcdùcácnhàkinhdoanhẤnĐộđặcbiệtxuấtsắcvềdịchvụkỹthuậtcaonhưnghọlạikhônglàmtốtphầncứngkỹthuậtcaodophảigánhchịunhiềunhượcđiểmcủangànhsảnxuấtcủaẤnĐộnóichung.

MôhìnhsảnxuấthướngvềxuấtkhẩumàẤnĐộđangrấtcầnđãthuđượcthànhcôngấntượngtạichâuÁ.Đólàmôhìnhsửdụngcôngnhânlươngthấpvớitrìnhđộgiáodụcnhấtđịnhtạicáctrungtâmsảnxuấtlớnởcácđôthị.Yếutốsốngcònlàđầutưtrựctiếpnướcngoài(FDI)chứađựngcôngnghệtiêntiếnvàđượcbảovệbởiluậtquyềnsởhữu(thườnglàluậtmới).Với

sựthấtbạicủakếhoạchhóatậptrung,môhìnhnàyđãlanrộngtrongthếgiớiđangpháttriển,đặcbiệttạiTrungQuốc.

Tuynhiên,chếđộquảnlýbằnggiấyphépkiểuAnhđãkhôngkhuyếnkhíchthuhútđầutưnướcngoài.ẤnĐộthuhút7tỷđôlaFDInăm2005,mộtconsốtíhonsovới72tỷđôlacủaTrungQuốc.TổngsốFDIcủaẤnĐộchiếm6%GDPvàonăm2005,sovới9%củaPakistan,14%củaTrungQuốcvà61%củaViệtNam.LýdoFDIítđổvàoẤnĐộcólẽkhônggìkháclàsựchưasẵnsàngápdụngcơchếthịtrườngcủanướcnày.ĐiềuđóthểhiệnquárõtrongbiệnphápđốiphóvớikhókhănkinhtếcủaẤnĐộ.Đốimặtvớigiácả lươngthựctăngđầunăm2007,biệnphápcủanướcnàykhôngphảilàchophéptănggiáđểkíchthíchtăngnhanhnguồncung,màlàngừngxuấtkhẩulúamìtrongthờigiancònlạicủanămvàdừnggiaodịchtươnglaiđể“chốngđầucơ”–chínhcáclựclượngthịtrườnglàthứmànềnkinhtếẤnĐộcầnđểphábỏtìnhtrạngbếtắctronghệthốnghànhchính.

CHƯƠNGMƯỜISÁU

CÙICHỎLỢIHẠICỦANGA

NẾU NÓI RẰNG TÔI GIẬTMÌNH thì không công bằng. Andrei Illarionov, cố vấn kinh tếtrưởngcủaVladimirPutin,saucuộchọpsongphươngMỹ-NgatạiQuỹTiềntệQuốctếhồitháng10/2004,đãhỏitôi:“LầnsauđếnMoscowôngcósẵnlònggặptôivàmộtsốbạnhữuđểthảoluậnvềAynRandkhông?”TôichorằngđốivớiRand,ngườikiênquyếtbảovệchủnghĩatựdovàquyếtliệtchốnglạichủnghĩatậpthểthìviệcthâmnhậpđượcvàobiệtđịacủagiớitríthứclãnhđạoNgalàmộtđiềukhócóthểtinđược.ChắcchắnlàPutinbiếtrõlậptrườngkiênquyếtbảovệthịtrườngtựdocạnhtranhcủaIllarionovkhithuêôngtalàmviệcchomình.VậythìIllarionovcóphảilàmộtkhuôncửasổđểquađóthấyđượcxuhướngchínhsáchcủaPutinhaykhông?MộtnềnvănhóatrongđótấtcảngườiNgađãđượcnuôidưỡngvàgiáodụclạibịtừbỏnhanhchóngnhưvậyhaysao?KhócóthểtinđượcrằngPutin,mộtcựusĩquanKGB,lạicóthểđitheomộtquanđiểmphiXô-viếttrongmộtkhoảngthờigianngắnngủinhưvậy.

Rõrànglàthựctếphứctạphơnnhiều.BốnnămtrướckhiđượcBorisYeltsinbổnhiệmlàmquyềnTổng thống cuối năm1999, Putinđã thăng tiến rất nhanhkể từ khi ông làmviệcởMoscowtrêncươngvịmộtcốvấncủaTổngthống.ÔngđượcbổnhiệmlàmPhóChánhVănphòngTổngthốngnăm1997vàđượccảthếgiớibiếtđếnkhiralệnhchoquânđộiNgatiếnvàoChechnyatrêncươngvịngườiđứngđầuCơquanAnninhLiênbang.ViệccửônglàmTổngthốngđượcnhữngngườiủnghộcảicáchtánthành.Họtinrằngôngsẽtiếptụccuộccảicáchđểtiếntớimộtnềnkinhtếthịtrường.Ngaytừđầu,Putinđãủnghộmộtcuộccảicáchnhưvậy,mặcdùôngchorằngnóphảiđượctiếnhànhphùhợpvới“thựctiễncủaNga”,trongđóbaogồmcảtruyềnthốnggiatrưởng.

Trongvònghainăm,PutinđãcùngIllarionovthúcđẩythànhcôngDumathôngquachươngtrìnhcảicáchthuếvàphiluậtlệhóamộtcáchtáobạo,tưnhânhóamộtsốđấtđai,vớimụctiêurõrànglàđểđưanướcNgahộinhậpvàonềnkinhtếtoàncầu.

Nhưngsaunhữngbướcđiđầyhứahẹnđóđếnchủnghĩatưbản,Putinbắtđầuthoáiluiđểquaylạivớichủnghĩachuyênchế.RõrànglàôngsợnướcNgabịchiphốibởicáclựclượngthịtrườngmàôngkhôngcóquyềnkiểmsoát.Đặcbiệt,nhữngđầusỏchínhtrị-kẻcơhộitrongkinhdoanh,nhữngngườiđãchiếmdụngphầnlớntưliệusảnxuấtcủaNgabằngcáchợpđồng

đặcbiệtđổi-vốn-lấy-cổ-phầnvớiKremlintrongthậpniên80,đãbịcoilàđangsửdụngsựgiàucócủamìnhđểlậtđổchínhquyền.Hậuquảlàmộtchiếnlượckinhtếkhácđãxuấthiệntừnăm2003.Thôngquaviệcthựchiệnmộtcáchcóchọnlọccácđạoluậtcũvàmới,PutinđãgiànhlạiđượcquyềnkiểmsoátcáctàisảnnănglượngkhổnglồvàđưachúngvàoquỹđạocủaKremlin.DầulửavàkhíđốtlànhữngđộnglựcthenchốtchosựpháttriểnkinhtếcủaNga,ngàycàngđượcquốchữuhóavàđưavàotrongcáctổhợpđộcquyềndochínhphủsởhữuhoặckiểmsoát, như tập đoàn khí đốt thiên nhiên Gazprom và tập đoàn dầu lửa Rosneft. MikhailKhodorkovsky,ngườisánglậpracôngtydầulửaYukos,đãbịtùvàbịtướchếttàisản.CôngtydầulửaYukosđãbịRosneftnuốtchửng.

TôikhôngdámchorằngmìnhbiếtliệuKhodorkovskycóphạmcáctộimàôngtabịkếtánhaykhông.NhưngsựthayđốihoàntoànđườnglốithịtrườngtựdocủaKremlinrõràngđãlàmchoIllarionovthấtvọngvàôngđãsớmchỉtríchcôngkhaithủtrưởngcủamình.ÔngcôngkhaigọiviệctruythuthuếđốivớitàisảncủaYukosvàcácthủđoạntàichínhthiênvịchoRosneftmộtcáchkhálộliễulà“mộtvụlừađảođiểnhình”.

VớinguồngốcKGBvàquátrìnhgiáodụctrongmộtxãhộiđượctậpthểhóa,khócókhảnăngPutinhiểubiếtsâusắcvềcơchếthịtrường.NhưngviệcôngchọnIllarionovlàmcốvấnkinhtếchủchốtchothấyôngbịhấpdẫnbởicáckếtquảrõràngcủachủnghĩatưbảntrongviệcnângcaođờisống.Tuynhiên,cóthểPutincảmthấybịđedọabởitìnhtrạngvôchínhphủcủachủnghĩatưbảnYeltsinhơnlàđượckhíchlệbởisựổnđịnhcủabàntayvôhìnhAdamSmith.MộtlầnnữatôilạinghingờkhôngbiếtcóphảiAdamSmithlàvấnđềquantâmchínhcủaPutinhaykhông.ViệcôngthâutómtàinguyêndầukhícủaNgavàcắtcungcấpkhíđốtchoUkrainavàTâyÂutronghaingàyhồitháng1/2006rấtcókhảnănglànhằmkhôiphụclạivịthếquốctếcủaNga.

ĐiềukhácthườnglàrấtlâusauđóIllarionovmớibịcáchchức.Cuốicùng,ôngbịbãinhiệmvaitròđạidiệncủaTổngthốngtrướccácnguyênthủchínhphủG8.Năm2005,ôngtừchứcvớituyênbốNgakhôngcònlàmộtnướctựdo.NhưngthờigianlàmviệclâudàicủaIllarionovởKremlin có thểphản ánhmột lựchấpdẫnmiễn cưỡnggiữaPutin vớimôhình tưbản chủnghĩa.SựchầnchừcủaPutinđốivớiviệcrútluihoàntoànkhỏinềndânchủcủaYeltsinđượcthểhiệntrongmộtcuộctraođổivớinhàcựulãnhđạoLiênXôMikhailGorbachev.Gorbachevđãmôtảlạisựkiệnnàytrongmộtcuộcphỏngvấntruyềnthanhnăm2006.TheotríchdẫncủaGorbachev,Putinđãnói:“Ảnhhưởngcủacácnhómxãhộiđenvàcácphầntửtươngtựmạnhđếnnỗicáccuộcbầucửbịbiếnthànhcácvụmuabán”.PutinđãnóivớiGorbachevrằngđólàđiềutồitệ,“bởivìngườitakhôngthểcódânchủvàkhôngthểđấutranhchốnglạitộiácvàthamnhũngnếucácphầntửtộiphạmcókhảnăngthâmnhậpvàohàngngũchínhphủbằng

cáchđó”[66].

LiệuPutincóphải làmộtngườicóthểbịdẫndụvềphíadânchủnếuphầnlớntộiácvàtham nhũng bị loại trừ, hay ông chỉ là một thuyết khách giỏi của chủ nghĩa độc đoán?Gorbachevcóvẻtinvàokhảnăngthứnhất.Tấtnhiên,việcmộtbộphậnđángkểcủanềnkinhtếNgadướithờiPutintiếptụcđượctháogỡkhỏigôngcùmcủakếhoạchhóatậptrungXô-viếtchothấycósựchấpnhậnphảicónhiềutưdohơn[67].

PutinxửsựnhưthểôngtintưởngrằngthịtrườngtựdolàtốtchohầuhếtchủthểcủanềnkinhtếNga.NhưngcóvẻôngcũngtinrằngsựkiểmsoáttrênthựctếcủanhànướcđốivớicáctàisảnnănglượngchủyếucóthểngănchặnđượccácôngtrùmkhỏiviệctiếptụctướcđoạtcácbáuvậtkinhtếcủaNga.Tấtnhiêncácbáuvậtđóđãtrởnênquýgiágấpbộikhigiádầukhítănglêngấpnhiềulầnsovớitrongnăm1988.

KhôngcònđượcnângđỡbởiuythếquânsựcủaLiênXôtrongChiếntranhlạnh,đầuthếkỷ21Ngathấymìnhđãbịhạcấpxuốngthànhmộtdiễnviênphụtrênsânkhấuthếgiới.Ukraina,GeorgiavàcácnướccộnghòathuộcLiênXôtrướcđâyđãvuộtrakhỏiquỹđạovàsựkiểmsoátcủaNga.Đểchấnchỉnhlại,cóthểPutinđangsửdụngmộttàisảnchiếnlượcmàtrênnhiềukhíacạnhcònmạnhhơncảHồngquân.ĐólàvaitròlớncủaNgatrongthịtrườngnănglượngthếgiới.SứcmạnhquânsựcủaLiênXôbịMỹkiềmchế.NhưngNgacảmthấysẽkhôngbịđedọatrảđũaồạtnếuhọsửdụngkhíđốtlàmvũkhíkinhtếhoặcchínhtrị.BởivìNgalànhàcungcấpkhíđốtthiếtyếuchoTâyÂu(vàchocáigọilàcácnướclánggiềnggầnnhưUkraina).Sứcmạnhthị trườngcủahọhầunhưkhôngbị tháchthức.Ngoàira,Ngacòncóvai trò lớntrongthịtrườngdầulửathếgiới,mặcdùưuthếcủahọởđâykémhơnởtrongthịtrườngkhíđốttựnhiên.

TôinghingờrằngPutinđãbịlúngtúngtrướcphảnứngcủaphươngTâyđốivớicáchhànhxửcủaôngtrongcuộcthươnglượngvềyêucầucủaGazpromđòitănggiákhíđốtởUkraina.ÔngbịlênánthẳngthừnglàđãănhiếptheokiểuLiênXôkhisựcanthiệpcủaôngdẫnđếnviệccungcấpgasbịngừnglạitrongmộtthờigianngắn.Nhưngchắclàôngđãtựhỏi:chẳnglẽcácnhàtưbảnkhôngtănggiátheochiphíthịtrườngvàdodựkhôngkhaitháccácưuthếkinhtếđểkiếmlợi?Hơnnữa,ôngchỉbãibỏtrợcấpmàNgađãchoUkrainahưởngtừnhiềunămnay–sự thiết hụt trong lượng khí đốt chuyển giao cho Tây Âu đâu phải là cố ý. Chẳng phảiVanderbilthoặcCarnegiecủaMỹcũngđãxửsựnhưvậytrongthếkỷ19haysao?Tôinghĩlàkhông.Cácnhàtưbảnthựcsựmuốnbảovệlợiíchlâudàicủamìnhsẽtìmcáchđiềuchỉnhtừtừ,vìmốiquanhệtốtvớikháchhàngvàvìlợinhuậndàihạntốiđa.TrongkhiUkrainacóvẻ

trởnênchấpnhậnhơnđốivớichínhsáchlánggiềnggầncủaNgakểtừkhibịđóngvankhíđốtthìTâyÂuđãtìmkiếmcácnguồncungcấpkhíđốtkhác,đặcbiệtlàkhíđốthóalỏng.ĐiềunàykhôngcólợicholợiíchlâudàicủaNga.

NhưngvềngắnhạnchínhsáchdầukhícủaPutinđãđạtđượcnhữngkếtquảrấtấntượng.HaithậpniênsaukhiđịavịlãnhđạocủaLiênXôbịsụpđổ,Ngađãgiànhlạiđượcsựchúýcủathiênhạ.TrongkhiPutingiảithểdầnmộtbộphậnđángkểcủanềndânchủhìnhthànhdướithờiYeltsinthìMikhailGorbachevlạinóihồitháng8năm2006rằng:“Ngađãthayđổiđếnmứckhôngthểquaytrởlại”.Tôimuốntinlànhưvậy.

KhôngaiphủnhậnPutinđãkhuyếnkhíchmởcửathịtrườngmộtcáchcóchọnlọcvàcảithiệnđángkểluậtpháp.ÔngđãủnghộmanhmẽviệcsửađổicơbảncáctàntíchcủahệthốngluậtphápXô-viết.VaitròcủacácthẩmphánvàtoàánNga,khéttiếngthamnhũngtrướcđây,đãđượcxácđịnhlạiđểgiảmthiểucơhộichonạnhốilộvàlũngđoạnchínhtrị.Vídụ,cácđạoluậtbanhànhnăm2001đã loạibỏnhiềuquyđịnhvônghĩavềmặtkinh tế chocácdoanhnghiệpmuốnxingiấyphépkinhdoanh,kiểmnghiệmvàchứngnhậnsảnphẩm,vốnlànhữngthủ tụcquan liêu tạođiềukiệnchoquanchức thamnhũng.Trongnhữngnămgầnđây, cácquyềnsởhữubấtđộngsảnđãđượcmởrộng,thôngquacuộcđấutranhvềquyềnmuabánđấtnôngnghiệp.TrừtháchthứcquyềnlựccủaKremlinra,ngườidânNgađượctựdođilại,hộihọpvàthamgiamọisinhhoạtkháccủamộtxãhộidânchủ.

KinhtếNgangàynayđượcmôtảlànềnkinhtếthịtrườngdựatrênmộthệthốngluậtphápchưahoànchỉnh.MộtbộphậnđángkểtàisảncógiátrịcủađấtnướcnằmtrongtaynhànướchoặccácđồngminhcủaKremlin.Kiểmsoátchínhtrịđượccủngcốbằngcáchkiểmsoátcáchoạtđộngthôngtinđạichúnglớnvà“khuyếnkhích”tựkiểmduyệt.PutinvàcácchínhsáchcủaôngvẫnđượcủnghộrộngrãitrongdânchúngNga.RõràngsựrốiloạncủanềndânchủYeltsin,trongđócócuộcvỡnợtàichínhtànphávốntiếtkiệmcủangườidân,đãgâysựphẫnnộsâusắc.Mộtcuộc thămdòdư luậnnăm2006cho thấygầnmộtnửadânchúngNgacoitrọnggiàucóvậtchấthơntựdovànhânquyền.Dânchủvàtựdongônluậnkhôngphảilàmộtưutiêncao.Nếuchophéplựachọngiữatựdo,dânchủvàsựmấtổnđịnhkinhtếtrongnhữngnămdướithờiYeltsinvớisựổnđịnhvàchuyênchếdướithờiPutinthìphầnlớnngườiNgahiệnnaynghiêngvềsựlựachọnthứhai.

Điềunàykhiếntôibuồn,nhưngkhôngngạcnhiên.CólẽchúngtaởphươngTâyđãquálạcquankhihyvọngrằngsẽcómộtsựthayđổitậngốcrễởnhữngconngườiđãđượcgiáodụcvề

chủnghĩa tập thể trong hơnbảy thậpniên.NhưGorbachev viết trênFinancial Times ngày12/07/2006:“NềnkinhtếcủacácnướclớnphươngTâycầnnhiềuthậpniên,thậmchílànhiềuthếkỷđểpháttriểnvàtrưởngthành.KểtừngàyNgakhôngcònlàmộtnướcchuyênchếkếhoạchhóatậptrungđếngiờvẫnchưađến20năm.Conđườngcảicáchcủachúngtôiđòihỏiphảicóthờigiandàihơnđôichút”.

Kểtừkhibịphásảnnăm1998,kinhtếNgađãphụchồiquámứcchờđợicủacácnhàphântích.GDPbìnhquânđầungườithựctếđãvượtmứctrướckhủnghoảng.Tỷlệthấtnghiệptừkhoảng13%năm1998đãgiảmxuốngdưới7%đầunăm2007.Tỷ lệ lạmphát từđỉnhcao127%hồitháng7/1999đãgiảmxuốngmộtconsố.DựtrữngoạihốicủaNgađãtăngtừ8tỷđôlacuốinăm1999lêngần300tỷđôlanăm2007.Nợnướcngoàicủachínhphủđãđượcthanhtoánmộtphầnđángkể.Tấtnhiên,phầnlớnsựpháttriểnkinhtếtốtđẹpnàylànhờgiádầukhítăngmạnh.Sựtăngtrưởngcủagiátrịxuấtkhẩudầukhíchiếm1/5giátrịtăngtrưởngcủaGDPdanhnghĩatrongthờigiantừnăm1998đếnnăm2006.Tuynhiên,ítcósựhưngthịnhtừtàinguyênthiênnhiênnàomàkhôngphảitrảgiá.CácnhàhoạchđịnhchínhsáchkinhtếcủaNgađangphảiđốimặtvớimộttìnhthếtiếnthoáilưỡngnanlàtỷgiáđồngrúptăngnhanhsẽgâyracănbệnhHàLan,nhưngmuangoạitệđểkiềmchếsựgiatăngtỷgiácủađồngrúpcóthểsẽchâmngòicholạmphát.TheocáchnàocũngpháhỏngphầnlớncáctiếnbộkinhtếmàNgađãđạtđượckểtừkhiLiênXôtanrã.

CáctriệuchứngcủacănbệnhHàLanđãbộclộ.Khixuấtkhẩudầukhítănglên,giátrịcủađồngrúpcũngtănglênvàgiátrịcủacácxuấtkhẩukhácbịtrìtrệ.Từnăm1998đến2006,giáđồngrúpsovớiđồngtiềncủacácđốitácthươngmạicủaNgađãtănggấpđôi,saukhiđãđiềuchỉnhtỷlệlạmphát.Tácđộngcóthểtiênđoánđượclàxuấtkhẩungoàikhuvựcdầukhíthựctếchỉtăngbằngmộtnửaxuấtkhẩudầukhí.

NhậnthứcrõmốinguyhiểmphảiđốimặtvàthấyrõcănbệnhHàLantừnglàmtổnthươngnềnkinhtếcủanhiềunướctrongOPEC,ngườiNgađangtìmcáchchốnglại.Phácđồđiềutrịtiêuchuẩnchocănbệnhnàylàmuangoạitệbằngnộitệ,từđóchốnglạisựgiatăngtỷgiáhốiđoáicủađồngnộitệdướitácđộngcủathịtrường.Họhyvọnglàsẽtránhđược,hoặcchíítcũnglàgiảmnhẹđược,cáctácđộngtiêucựccủatỷgiáhốiđoáicaođốivớihànghóanộiđịasảnxuất.Trong trườnghợpcủaNga,ngânhàng trungươngsửdụngnhữngkhối lượng lớnđồngrúpđểmuađồngđôlahoặcđồngeuro.

Nhưngviệclàmnàysẽlàmtănglượngtiềntệcơsở,từđólàmtăngcungứngtiềntệ,gâynguy cơ lạmphát.Từnăm1998đếnnăm2006, cungứng tiền tệ, baogồm tiềnmặtvà tàikhoảnngânhàng,tăng45%mỗinăm.Đơnvịcungứngtiềntệ,tứclàsốchiacủacungứngtiềntệvàsảnlượngkinhtế,đãtăngmỗinăm35%[68].Mứctăngđócaohơnrấtnhiềusovớitỷlệlạmphát10%mỗinămcủaNga.ĐiềuđóđãlàmchocácquanchứcquảnlýtiềntệcủaNga,nhữngngườivốnrấtsợlạmpháttáibùngphát,kinhngạcvàlolắng.

Tấtnhiên,giốngnhưmọingânhàngtrungươngkhác,NgânhàngTrungươngNgacóthểtiêuhủyhoặcinthêmtiền.Họlàmviệcnàybằngcáchbánnợchocôngchúngvàsauđóhủybỏsốtiềnthuđược.NhưngNgânhàngTrungươngNgabịhạnchếvìkhôngcómộtthịtrườngnợbằngđồngrúprộnglớnvàkhôngcómộthệthốngngânhàngtinhvicólợichoviệcbánnợnày.ĐólàmộtdisảncủađịavịthấpkémcủacơquannàyởLiênXôtrướcđây.VìkhôngcócácphươngtiệnđểthuvềvàtiêuhủysốđồngrúpdưthừanênNgasẽsớmphảicắtgiảmviệcmuangoạitệvàđểchođồngrúplêngiánhanhhơn,làmchocănbệnhHàLantáiphát.

BộtrưởngTàichínhAlexeiKudrinvàcácđồngnghiệpcủaôngđãbắtđầuđốiphóvớitháchthứcnàytừnăm2004.Họđịnhramộtmốcgiádầulửadàihạn,khiquámốcđósẽbắtđầuđiềuchuyểnthunhậptừdầulửatrongngânsáchcủaNgavàomộtquỹđặcbiệtdoBộTàichínhquảnlý,gọilàquỹổnđịnh.Quỹnàydànhđểđầutưvàocáctàisảnngoạihốiđãđượclựachọn,phầnlớnlànợcủachínhphủvớinướcngoài.Muatàisảnngoạihốitrựctiếpbằngthunhập“dôidư”từdầulửatrongngânsáchsẽtránhđượcviệcphảităngkhốilượngtiềntệcơsở,từđólàmgiảmđượctiềmnănglạmphát.Đếnmùaxuânnăm2007,Quỹnàyđãcótrên117tỷđôla,97%trongđólàngoạitệ,gầnnhưtấtcảđềulàđồngđôlaMỹvàđồngeuro,khốilượnghailoạitiềnnàytươngđươngnhau.ĐốivớicácnhàchínhtrịNga,điềubấttiệncủaquỹnàylànóđãđặtmộtkhốilượngtiềnlớnrangoàitầmtaycủahọ.Đúnglàvớithunhậpliênquanđếndầukhítăngmạnh,chitiêucủachínhphủđãtăngđángkể,nhưngchođếnnayKudrinđãchốngđỡđượcáplựcmuốnhoangphívậnmaytừdầulửa.TôiđãgặpKudrinnhiềulầnkhiônglàkháchmờicủacáchộinghịbộtrưởngtàichínhvàthốngđốcngânhàngtrungươngcácnướcG7.Ôngrấtcónăng lực.Nhưngtôi lorằngôngđangphảiđốimặtvớimột trậnchiếnkhókhăn.TôikhôngbiếtôngcóbaonhiêuảnhhưởngđốivớiPutin,ngoàicácvấnđềkỹthuậttàichính.

Ngavẫncòn làmộtnướcđangpháttriểncónguồndầukhíchiếmvị tríkhốngchếtrongGDP.TheoNgânhàngThếgiới,năm2005GDPbìnhquânđầungườicủaNga thấphơncủaMexicovàtươngđươngcủaMalaysia.KhảnăngchữatrịcănbệnhHàLanrõràngsẽbịảnhhưởngbởiquymôcủanềnkinhtếsovớisựhungdữcủaconsiêuvitrùngnày.

NhưngtạisaoNgacầnphảithậntrọngvớimộtnềnkinhtếdựavàodầukhí?Họđangsửdụngmộtsốthunhậpxuấtkhẩuđểnhậpkhẩuhàngtiêudùngcaocấptừcácnơitrênthếgiới.Liệucóvấnđềgìnếucáchànghóađóđượcsảnxuấttrongnướchayngoàinước?Thựcrasẽkhôngcóvấnđềgìnếugiátrịcủadầukhítiếptụctănglênnhờsảnlượngtănghoặcgiátăng.Nhưngsảnlượngdầukhícuốicùngsẽbịhạnchếbởiđịachất,còngiáthìlúclênlúcxuống.Sảnlượngtừcácmỏdầukhísuygiảmkhôngngừng,đòihỏiphảicócácmỏmớiđểduytrìsựổnđịnh,chưanóigìđếntăngsảnlượng,nếugiádầukhôngtăngliêntụcthìgiữđượcsảnlượngổnđịnhcũngcónghĩalàgiátrịgiatăngtrênmỗicôngnhânđãbịtrìtrệrồi.Đầutưvàodầukhítrongnhữngnămgầnđâyđãchậmlạivàsựtrìtrệtrongmứcsốngcóthểsẽxảyra.Đểđốiphóvớinguycơnày,chínhphủNgađãsửdụngmộtsốthunhậptừdầukhíđểtàitrợtrựctiếphoặcgiántiếpchoviệcmuacáctàisảnsảnxuấtngoàikhuvựcnănglượng.Danhmụcnàyrấtdài,từthép,nhôm,mangan,titanđếntàuchởdầu,máybay,nhưngphầnlớncócôngnghệtừmộtthếkỷtrước.Hơnnữa,cácngànhcôngnghiệpnàycònđượccoilà“cácvôđịchquốcgia”hơnlànhữngtổchứctìmkiếmlợinhuậntốiđa.Ngachưacómặttrongnhữngngànhcôngnghệmũinhọncủathếkỷ21,mặcdùnăm2005Putinvàcáccốvấncủaôngđãcôngbốcáckếhoạchxâydựngnhữngkhucôngnghiệpđặcbiệtđầythamvọngdonhànướckiểmsoát.

ĐồngrúpmấtgiánhanhsaukhiNgaphásảnnăm1998đãbuộcNgaphảichuyểnđổitừmộtnềnkinhtếhoàntoànkhôngcócạnhtranhđượcxâydựngtrongnhiềuthếhệtheomôhìnhkếhoạchhóatậptrung,sangmộtnềnkinhtếcósứccạnhtranhởmứcđộnhỏ.VớisảnlượngtrêngiờcôngquáthấptrêntoànlãnhthổrộnglớncủaNga,việcliêntụcloạibỏcácnhàmáysửdụngquánhiềunhâncôngđãlàmchonhiềungànhcôngnghiệpNgamấtsứccạnhtranhquốctế.Rõràng,nhucầulớnvềhàngtiêudùngcủaNgakếthợpvớikhảnăngđầutưlớncủanướcngoàicóthểthúcđẩysảnlượnghàngtiêudùngcủaNgatănglênnếucácnhàđầutưtintưởngvàocácquyềnsởhữuởNga[69].

CácquyềnsởhữuởNgavẫncònlàmongmanhmặcdùđãcónhữngđạoluậtrõràng.Trongnhữngnămgầnđây,Dumađãbanhànhmộtsốđạoluậtquantrọng.CơcấuluậtphápcủaNgangàynayđãđượccảithiệnrõrệtsovớihồiđầuthậpniên90.Tuynhiên,banhànhluậtpháplàmộtchuyện,thihànhluậtpháplạilàmộtchuyệnkhác.Putinđãsửdụngviệcthihànhcóchọnlọccácđạoluậtmớivàcũđểgiànhquyềnkiểmsoátcáctàisảnnănglượngchochínhphủ.Vấnđềkhôngphảilàthiếucácđạoluậtmới,màvấnđềlàviệcthihànhcóchọnlọcnày.Khôngcónhiềusựkhácnhauvềđộtincậypháplýgiữamộtnướccóluậtphápngăncảncácquyềnsở

hữutàisảncánhânvớimộtnướccóđủcácquyềnhợpphápđónhưnglạithihànhmộtcáchcóchọnlọctheoưutiênchínhtrị.Mộtquyềnđượcthựchiệnmộtcáchcóchọnlọcthìđókhôngphảiquyền.

Cácxãhộivănminhđãxâydựngđượcmộthệthốngnhữngchuẩnmựcvàtậpquánvănhóađồsộđểđiềuchỉnhcácmốiquanhệtươngtácgiữaconngườivớinhauvàvớinhànước.Hầuhếtchúngtakhôngcảmnhậnđượcđầyđủmứcđộmàcáclựclượngxãhội,tôngiáovàgiáodụcđãtácđộng,thậmchícảđốivớinhữngviệchàngngàynhỏnhặtnhấtcủachúngta.Nóichung,chắcchắnhệthốngluậtphápcủachúngtacũngđãdựatrêncácgiátrịnày.

Dođó,mộtnướcnhưnướcNgacóthểviếtlạibộluậtcủamìnhnhưngviệcsắpxếplạicácquytắcvănhóalàmộtnhiệmvụcầntớinhiềunăm,nếukhôngnóilànhiềuthếhệ.Thưctếnàycó thểgiải thíchnhữngđiềuGorbachevđãkểvề cuộc traođổi vớiPutin,nhưngchắc chắnkhôngkhuyếnkhíchkhuynhhướngchuyênchếtrongnềnchínhtrịNgagầnđây.ỞNga,nếu“hệthống”khôngcóhiệuquảthìngườitathắtchặtkỷcươngchínhtrịbằngcáchtriệttiêuchủnghĩađanguyênvàtiếntrìnhdânchủrắcrối.Anninhvàổnđịnhchínhtrịđượcđánhgiácaohơnthịtrườngcạnhtranhhoặcđấutranhdânchủ.

Chủnghĩatưbảnpháttriểntốtnhấttrongmôitrườngcạnhtranhchínhtrị.Caitrịchuyênchếkhôngtạođượcchốtbảohiểmcầnthiếtđểtạođiềukiệngiảiquyếtcáctranhchấpmộtcáchhòabình.Nềnkinh tế toàn cầuphảiphát triểnnếumuốnđời sốngđượcnâng caovànghèođóigiảmđi.

Ngađượcdànhsẵnmộtvaitròtrongsựpháttriểncủachủnghĩatưbảntrêntoàncầu.VaitròđócóbịhạnchếhaykhôngbởimộtnềnkinhtếnộiđịatăngtrưởngchậmdocănbệnhHàLanvàsựphânbổcácnguồnvốnkémhiệuquả,điểnhìnhcủacácchếđộchuyênchế,đôibathậpniênsausẽrõ.Chođếnnay,NgatỏrađãchốngchọiđượccănbệnhHàLangiốngmộtnướcpháttriểnhơnlàmộtnướcđangpháttriển.Dođó,tôisẽkhôngbaogiờloạitrừNgarangoài.Khicònlàsinhviêncaohọc,tôiluônluôncóấntượngmạnhđốivớimộttỷlệlớncácýtưởnglớnvềtoánhọcgắnliềnvớicáctêntuổiNga.Khiđó,tôiđãnghĩrằngmộtnềnvănhóanhưthếxứngđángcómộtnềnkinhtếtinhvihơnnhiềusovớinềnkinhtếLiênXôđãtạonên.NướcNgahiệnnaycómộtcơhộinữađểtrỗidậyvềkinhtế.PhầnlớntùythuộcvàoviệcPutinsẽcửailàmngườikếtục.Vớicáctàisảnnănglượngvàquânsựcủamình,Ngasẽlàmộtdiễn

viênlớntrênsânkhấuthếgiớitrongnhữngthậpniêntới.Nhưngcònquásớmđểkếtluậnhọsẽlàkiểudiễnviênnào.

CHƯƠNGMƯỜIBẢY

MỸLATINHVÀCHỦNGHĨADÂNTÚY

PedroMalan,BộtrưởngTàichínhBrazil,ngồiđốidiệnvớitôitạimộthộinghịởBerlinhồitháng12/1999.ÔnglàđiểnhìnhcủamộtnhàhoạchđịnhchínhsáchkinhtếMỹLatinhcónănglựccaođãthamdựhộinghịđầutiêncủaNhóm20,mộttổchứccủacácbộtrưởngtàichínhvàthốngđốcngânhàngtrungươngđượcthànhlậpsaumộtsốnămsónggiótrongnềntàichínhtoàncầu.Chúngtôiđãbiếtnhauvàviệcthànhlậpnhómnàyđượccoilàmộtcáchđểbảođảmcácnướcthịtrườngđangnổilênđượcthamgiađầyđủcáccuộcthảoluậnvềbiếnchuyểncủanềnkinhtếtoàncầu[70].

MalantrởthànhThốngđốcNgânhàngTrungươngBrazilnăm1994dướisựlãnhđạocủaTổngthốngFernandoHenriqueCardoso.ÔnglàmộttrongcáckiếntrúcsưcủaPlanoReal,kếhoạchđãthànhcôngtrongviệcchặnđứnglạmphátphimãsaukhilêntớitrên5.000%trong12tháng,từgiữanăm1993đếngiữanăm1994.TôirấtkhâmphụcPedro.Nhưngtôikhôngthểdứtbỏđượccâuhỏi:Vìsaomộtnềnkinhtếlạicóthểlạiđượcquảnlýtồinhưthếđếnnỗicầnphảicảicáchmạnhmẽnhưvậy?NgaychínhCardosocũngđãnói:“Khitôinhậncôngviệcnày,[tìnhhìnhtệđếnnỗi]chẳngcóaicòntỉnhtáomàlạimuốnlàmtổngthốngBrazil”.

Nóirộnghơn,vìsaoMỹLatinh lạiphảichịuhếtcuộckhủnghoảngkinhtếnàyđếncuộckhủnghoảngkinhtếkhác,hếtchuyểntừchếđộdânsựsangquânsựrồilạivềdânsựtrongcácthậpniên70,80và90?CâutrảlờiđơngiảnlàvìMỹLatinhkhôngthểdứtbỏchủnghĩadântúykinhtếđãlàmchocảchâulụcmấtsứccạnhtranhvớithếgiới,trừmộtvàingoạilệ.Tôiđặcbiệtchánngántrướccácbằngchứngchothấykếtquảkinhtếtồitệkhôngthểchốicãicủacácchínhsáchdântúy,đượchầuhếtchínhphủcácnướcMỹLatinhthựchiệnđithựchiệnlạitừThếchiếnthứhai,đãkhônglàmgiảmđượckhuynhhướngdântúykinhtế.

Rõràngthếkỷ20khôngphảilàmộtthếkỷtốtđẹpchonhữngnướclánggiềngphươngnamcủaMỹ.TheonhànghiêncứulịchsửkinhtếnổitiếngAngusMaddisonthì,vàođầuthếkỷ20,GDPbìnhquânđầungườicủaArgentinalớnhơncủaĐứcvàgầnbằng¾củaMỹ.Nhưngđếncuốithếkỷ20,GDPbìnhquânđầungườicủaArgentinađãgiảmxuốngchỉcònchưađếnmộtnửacủaĐứcvàMỹ.Trong thếkỷ20,GDPđầungườicủaMexicogiảmtừ1/3xuống¼củaMỹ[71].Lựckéocủanướclánggiềngphươngbắccũngkhôngđủđểngănchặnsựsuygiảm.Trongthếkỷ20,mứcsốngcủaMỹ,TâyÂuvàChâuÁtăngnhanhhơnsovớiMỹLatinh.ChỉcóChâuPhivàĐôngÂulàthấptươngtựMỹLatinh.

Theođịnhnghĩatrongtừđiển,“chủnghĩadântúy”làtriếtlýchínhtrịủnghộquyềnlợivàquyềnlựccủanhândân;đốivớitầnglớpđặcquyền,đặclợi.Tôicoichủnghĩadântúykinhtếlàsựphảnứngcủadânnghèođốivớimộtxãhộisuyđồi,họcoitầnglớpgiàucólàkẻápbức.Theochủnghĩadântúykinhtế,chínhphủphảiđápứngđòihỏicủanhândân,ítchúýđếncácquyềncánhânhaythựctếkinhtếlàtàisảnquốcgiađãđượcpháttriểnhoặcduytrìnhưthếnào.Nóicáchkhác,cáchậuquảkinhtếtaihạicủachínhsáchđãđượcbỏquamộtcáchvôtìnhhayhữuý.Chủnghĩadântúythểhiệnrõtrongcácnềnkinhtếbấtbìnhđẳnglớnvềthunhập.SựbấtbìnhđẳngtrongcácnềnkinhtếMỹLatinhthuộcdiệncaonhấtthếgiới,caohơnrấtnhiềusovớiởbấtkỳnướccôngnghiệpnào,vàcaohơnbấtkỳnềnkinhtếĐôngÁnào.

NguồngốccủasựbấtbìnhđẳngởMỹLatinhlàchủnghĩathựcdânchâuÂuđãbóclộtnôlệvàthổdântừthếkỷ16đếnthếkỷ19.TheoNgânhàngThếgiới,tàntíchcủanólàsựbấtbìnhđẳnglớnvềthunhậpgiữacácchủngtộc.HậuquảlàMỹLatinhđãtrởthànhmảnhđấtmàumỡchochủnghĩadântúykinhtếpháttriểntrongthếkỷ20.Sựnghèođóicùngcựctồntạisongsongvớisựgiàusangkinhtế.Tầnglớpgiàucóluônluônbịlênánlàđãsửdụngchínhquyềnđểlàmđầytúitiềncủamình.

ChođếnnayMỹvẫnbịđổoan lànguyênnhânchínhcủasựnghèođóikinhtếởphươngNam.Trongnhiềuthậpniên,cácnhàchínhtrịMỹLatinhđãlalốichốnglạichủnghĩatưbảnMỹvà“chủnghĩađếquốcMỹ”.NgườiMỹLatinhđặcbiệtcămthùmộtthếkỷthốngtrịvềkinhtếvàquânsựcủaMỹvàviệcMỹsửdụng“ngoạigiaopháohạm”đểkhẳngđịnhcácquyềnsởhữucủaMỹ.Năm1903,TổngthốngTheodoreRooseveltđãđimộtbướcxahơnlàxúigiụcmộtcuộcnổidậyđểtáchPanamakhỏiColombiasaukhiColombiatừchốikhôngchoMỹxâydựngkênhđàoPanama.ViệcPanchoVillatrởthànhmộtngườianhhùngđốivớingườidânMexicokhôngcógìlàlạ.VillađãkhủngbốcáckhudâncưcủaMỹởvùngbiêngiớivàmộtcuộcđộtkíchquânsựdàingàycủaMỹvàoMexiconăm1916,dướisựchỉhuycủatướngJohnPershing,đãthấtbạikhôngbắtđượcôngta.

SựphảnứngcủaMỹLatinhởbìnhdiệnlớnhơnđượcthểhiệnquathựctếlàtháiđộchốngMỹđầytháchthứccủaLazaroCardenasđãbiếnôngthànhvịtổngthốngMexicođượcngưỡngmộnhấttrongthếkỷ20.Năm1938,ôngđãquốchữuhóatấtcảtàisảndầulửa,chủyếulàcủacáccôngtyStandardOilofNewJerseyvàRoyalDutchShell.HànhđộngcủaôngđểlạihậuquảlâudàichoMexico[72].SongCardenasvẫnđượcghinhớnhưmộtvịanhhùng.ChỉriêngtêntuổicủaôngcũngđãgiúpconônglàCuauhtémocsuýttrúngcửTổngthốngMexiconăm1988.

TừcuốiThếchiếnthứhai,trướcnữalàtừkhirađờiChínhsáchLánggiềngTốtcủaFranklin

Roosevelt,chínhsáchđốingoạicủaMỹđãthểhiệnnỗlựccảithiệnhìnhảnhtiêucựccủamình.TôichorằngcácnhàphântíchkháchquancóthểđánhgiárằngđầutưcủaMỹsauchiếntranhlàđónggópchosựphồnvinhcủaMỹLatinh.Nhưnglịchsửvẫncònhằnsâutrongkhuvực.Niềmtintruyềntừthếhệnàysangthếhệkhácvànềnvănhóacủamộtxãhộithayđổirấtchậm.Theotôibiết,nhiềungườiMỹLatinhtrongthếkỷ21vẫntiếptụcbấtbìnhvớiMỹ.Đặcbiệt,HugoChavezcủaVenezuelađãrasứckhơidậytìnhcảmchốngMỹ.

Chủnghĩadântúykinhtếhướngvàocảicách,khônghướngvàocáchmạng.Nhữngngườitheochủnghĩadântúykinhtếbiếtrõcácyêucầucầnphảigiảiquyết,nhưnggiảiphápthìlạimậpmờ.Khônggiốngvớichủnghĩatưbảnhoặcchủnghĩaxãhội,chủnghĩadântúykinhtếkhôngcósựphântíchchínhthốngvềcácđiềukiệncầnthiếtđểtạonêncủacảivànângcaođờisống.Nólàmộttiếngkêuđauđớnhơnlàmộtnguồntrítuệ.Cácnhàlãnhđạodântúyhứahẹnsẽgiảiquyếtbấtcông.Phânphốilạiruộngđấtvàtruybứctầnglớptrênthốinátlàđơnthuốcbáchbệnhthôngdụng.Họhứahẹnsẽđemlạiruộngđất,nhàcửavàlươngthựcchomọingười.“Cônglý”làmộthammuốnvàcóthểđượcphânphốilại.Chủnghĩadântúykinhtếdướimọihìnhthứclàđốilậpvớichủnghĩatưbảnthịtrườngtựdo.Nhưngquanđiểmnàysailầmvềcơbản,vànódựatrênnhậnthứcsaivềchủnghĩatưbản.Tôivànhiềungườikhác,ởtrongcũngnhưởngoàikhuvực,chorằngcácnhàdântúykinhtếcócơhộitốthơnđểđạtđượcmụctiêucủamìnhthôngquachủnghĩatưbản.Mởrộngcửachothịtrườngvàtăngcườngsởhữutưnhânđãđóngmộtvaitròthiếtyếuởnhữngvùngđấtphátđạtvàcóđờisốngcao.

Việcchủnghĩadântúykhônghềsuyyếudùbịthấtbạiliêntiếplàmộtbằngchứngrõnhấtchothấychủnghĩanàychủyếu làmộtphảnứngtìnhcảm,khôngcócơsở lý tưởng.Brazil,Argentina,ChilevàPeruđãtừngchịunhiềuthấtbạitrongchínhsáchdântúykểtừcuộcThếchiếnthứhai.Songcácthếhệlãnhđạomớidườngnhưkhôngrútrađượcbàihọclịchsử,vẫntiếptụcápdụngcácgiảiphápđơnthuầncủachủnghĩadântúy.Cóthểnói,việclàmđóđãlàmchovấnđềtrởnêntồitệhơn.

Tôilấylàmtiếcrằngcácphongtràodântúyđãbấtchấpcácthấtbạikinhtếtrướcđâytrongcuộcđấutranhcủahọđểxácđịnhrõmộtgiảiphápchonỗiđaukhổhiệnnaycủamình.Nhưngtôikhôngngạcnhiênvềtháiđộbấtchấpđóhayviệchọđãbácbỏchủnghĩatưbảnthịtrườngtựdo.Chủnghĩatưbảnthịtrườnglàmộtkháiniệmtrừutượngrộnglớn,khôngphảilúcnàocũngphùhợpvớicácquanđiểmkhôngcóhướngdẫnvềcáchthứchoạtđộngcủacácnềnkinhtế.Tôichorằngthịtrườngđượcchấpnhậnlàvìlịchsửtạoracủacảilâuđờicủanó.Tuynhiên,ngườitathườngphànnànvớitôirằng:“Khôngbiếtnóhoạtđộngrasaovànóluônluôntỏra

đanglảođảobênbờvựchỗnloạn”.Đókhôngphảilàmộtcảmgiáchoàntoànphilogic.NhưngnhưđãđượcgiảngdạytrongKinhtếhọc101,khimộtnềnkinhtếthịtrườngthỉnhthoảngđichệchkhỏimộtconđườngcóvẻlàổnđịnhthìsẽcócácphảnứngcạnhtranhđểđiềuchỉnhlại.Vìcóhàngtriệugiaodịchthamgiavàoviệcđiềuchỉnhnàynênrấtkhónhậnra.Cácgiảithíchtrừutượngtronglớphọcchỉgợimởvềcácđộnglực,vídụđộnglựcgiúpchonềnkinhtếMỹổnđịnhvàpháttriểnsaucuộctấncôngngày11/9.

Chủnghĩadântúykinhtếhìnhdungramộtthếgiớiítphứctạp,trongđómộtkhungkháiniệmbịcoilàđểđánhlạchướngkhỏicácnhucầucấpbách,rõràng.Cácnguyêntắccủachủnghĩadântúykinhtếrấtđơngiản.Nếucóthấtnghiệpthìchínhphủphải tạoviệc làmchongườithấtnghiệp.Nếutiềntệkhanhiếmvàvìvậymàlãisuấtlêncaothìchínhphủphảikiềmchế lãisuấthoặcpháthànhthêmtiền.Nếuhànghóanhậpkhẩuđedọaviệc làmthìngừngnhậpkhẩu.Tạisaoviệclàmđólạikhônghợplýnhưviệcmuốnkhởiđộngmộtchiếcôtôthìphảivặnchìakhóa?

Câutrảlờilàtrongcácnềnkinhtế,nơimàhàngtriệungườilàmviệcvàmuabánhàngngày,cácthịtrườngcáthểliênkếtvớinhauchặtchẽđếnnỗinếutahạnchếsựmấtcânđốinàythìlạivôtìnhgâyramộtloạtmấtcânđốikhác.Nếutaápđặtmộtgiátrầnđốivớixăngdầuthìsẽxảyratìnhtrạngcungứngthiếuvàxếphàngrồngrắnởcáctrạmxăngdầu,nhưđãquárõđốivớingườiMỹvàonăm1974.Nétđẹpcủacơchếthịtrườnglà,khinóhoạtđộngtốt,thườnglànhưvậy,thìnócóxuhướngtạonênsựcânbằng.Quanđiểmcủadântúygiốngnhưlàlàmsổsáchkếtoánmộtchiều.Nóchỉghisốthuvề,vídụnhưcáclợiíchtứcthờicủagiáxăngdầuxuốngthấp.Tôitinrằngcácnhàkinhtếluônphảilàmsổsáchkếtoánhaichiều.

Vìthiếucácchínhsáchkinhtếcụthểcóýnghĩanênđểthuhútmọingườitheomình,chủnghĩadântúyphảiviệnvàođạolý.Theođó,cácnhàlãnhđạodântúyphảicósứchấpdẫnvàtinhthầnquảcảm,thậmchílàcảkhảnăngchuyênchế.Hầuhếtcácnhàlãnhđạonhưthếxuấtthântừquânđội.Họkhôngtranhluậnvềtínhưuviệtcủachủnghĩadântúysovớithịtrườngtựdo.HọkhôngtuyênbốtheochủnghĩaMác.Thôngđiệpkinhtếcủahọlàmộtbàihùngbiệnđơngiản,đượcgiagiảmbằngcáctừngữnhư“bóclột”,“cônglý”và“cảicáchruộngđất”,màkhôngphảibằngcáctừngữnhư“GDP”hoặc“năngsuất”.

Vớinhữngngườinôngdâncanhtáctrênruộngđấtcủangườikhácthìviệcphânphốilạiruộngđấtlàmộtmụctiêumongmuốn.Cácnhàlãnhđạodântúykhôngbaogiờgiảiquyếtmặttráitiềmtàngcóthểrấttáchại.RobertMugabe,TổngthốngZimbabwetừnăm1987,hứahẹn

vàđãđem lại chonhữngngười đi theoông ruộngđất tịch thu củangười da trắng.Nhưngnhữngngườichủđấtmớikhôngđượcchuẩnbịđểquảnlýruộngđất.Sảnxuấtlươngthựcsuysụp, buộc phải nhập khẩu trên quymô lớn. Thu nhập có thể đánh thuế giảmmạnh, buộcMugabephảiinthêmtiềnđểtàitrợchochínhphủ.Vàolúccuốnsáchnàyđượcviết,siêulạmphátđanggâyracáctácđộngxãhộinghiêmtrọngởZimbabwe.MộttrongcácnềnkinhtếthànhcôngnhấttronglịchsửcủachâuPhiđangbịhủyhoại.

HugoChavez,TổngthốngVenezuelatừnăm1999,đãtheogươngMugabe.ÔngđãquốchữuhóavàchínhtrịhóangànhcôngnghiệpdầulửamộtthờiđầytựhàocủaVenezuela,từngđứngthứhaitrênthếgiớinửathếkỷtrướcđây.Mứcđộduytucácmỏdầuthiếtyếubịgiảmmạnhkhiôngthaythếphầnlớnsốcánbộkỹthuậtphichínhtrịcủacôngtydầulửanhànướcbằngnhữngngườithânvớichínhphủ.Việclàmđóđãgâytổnthấtchosảnlượngdầulửahàngtrămngànthùngmỗingày.SảnlượngdầuthôcủaVenezuelađãgiảmtừ3,2triệuthùngmỗingàynăm2000xuống2,4triệuthùngmỗingàyhồimùaxuânnăm2007.

NhưngvậnmayđãmỉmcườivớiChavez.Chínhsáchcủaôngcóthểgâyratìnhtrạngphásảnởbấtkỳnướcnàokhác.Nhưngtừkhiôngtrởthànhtổngthống,nhucầudầulửathếgiớiđãđẩygiádầulêngấpgần4lầnvàđãcứuthoátôngítnhấtlàvàolúcnày.TínhcảdầuthônặngthìVenezuelacóthểlàmộttrongnhữngnướccótrữlượngdầulớnnhấtthếgiới.Nhưngnếunhưngườitakhôngthểtạonênmộtnềnkinhtếđểkhaithácthìdầudướiđấtcũngkhôngcógiátrịgìhơnkhinónằmyênhàngthiênniênkỷ[73].

CómộttìnhhuốngkhókhăntronglậptrườngchínhtrịcủaChavez.HaiphầnbathunhậpdầulửacủaVenezuelalàtừxuấtkhẩudầulửasangMỹ.DứtkhỏivịkháchhànglớnnàysẽlàmộttaihọađốivớiVenezuela,bởivìphầnlớnsảnphẩmcủahọlàloạidầuchuanặngcầntớinănglựccủacácnhàmáylọcdầucủaMỹ.ChuyểndầusangchâuÁcóthểlàmộtsựlựachọn,nhưngrấttốnkém.TấtnhiêngiádầulửalêncaocóthểtạođiềukiệnchoChavezđốiphóvớicácchiphíphátsinh.Nhưngđểmuaảnhhưởngởngoàinướcvàsựủnghộchínhtrịởtrongnước,ôngđangdầndầngắntươnglaichínhtrịcủamìnhvớigiádầulửa,khôngthểngừnglạiđược.Ôngcầncógiádầungàycàngcaođểthắngthế.Vậnmaycóthểkhôngmỉmcườimãivớiông.

Thếgiớikhôngnênlolắng,bởivìkhôngphảitấtcảcácnhàdântúycósứchấpdẫnđềuhànhxửgiốngChavezvàMugabekhigiànhđượcchínhquyền.LuizInácioLuladaSilva,mộtnhàdântúyBrazilđượcnhiềungườiủnghộ,đãđượcbầulàmtổngthốngnăm2002.Trướckhảnăngôngsẽthắngcử,thịtrườngchứngkhoánBrazilsụtgiảm,lạmphátđượcdựbáolàsẽtăngvà

phầnlớnkếhoạchđầutưcủanướcngoàibịgáclại.Nhưngthậtkinhngạcđốivớinhiềungười,kểcảtôi,ôngđãtheođuổiphầnlớncácchínhsáchhợplýtrongPlanoRealmàCardoso,ngườitiềnnhiệmcủaông,đãđưarađểthuầnphụcconngựasiêulạmphátcủaBrazilhồiđầuthậpniên90.

Chủnghĩadântúykinhtếđưaranhiềucamkếtlớnmàkhôngtínhđếnlàmthếnàođểtàitrợchochúng.Thườnglàviệcthựchiệncáccamkếtđódẫnđếnthâmhụtngânsáchvàlàmchoviệcvaynợtừkhuvựctưnhânhoặccácnhàđầutưnướcngoàitrởnênkhókhăn.DođómàthườngphảidựavàoNgânhàngtrungươnglàmngườichủchi.YêucầuNgânhàngtrungươngintiềnđểtăngsứcmuacủachínhphủchâmngòichocơnbãolửasiêulạmphát.Kếtquảlà,nhưlịchsửđãchothấy,chínhphủbịlậtđổvàổnđịnhxãhộibịđedọanghiêmtrọng.ĐiểnhìnhchokhuônmẫunàylàtìnhtrạnglạmphátởcácnướcBrazilnăm1994,Argentinanăm1989,Mexicogiữathậpniên80vàChilegiữathậpniên70.Cáctácđộngxãhộicủachúngthậttaihại.CácnhàkinhtếquốctếcóuytínnhưRudigerDornbuschvàSebastianEdwardsđãkếtluận:“Đếncuốimọicuộcthửnghiệmdântúy,mứclươngthựctếđềuthấphơnlúcđầu”.Trênthựctế,mộttrongcácxuthếđặcthùởcácnướcđangpháttriểnlàthỉnhthoảnglạixảyrasiêulạmphát.

MỹLatinhcóthểquaylưnglạivớichủnghĩadântúykinhtếkhông?Tronghaithậpniênqua,cólẽvìliêntiếpbịthấtbạivềchínhsáchkinhtếvĩmômàcácnướclớntrongkhuvựcđãnuôidưỡngmộtnhómcácnhàkỹthuậtkinhtếcóthểlãnhđạoMỹLatinhđitheomộthướngmới,trongđócócácnhàhoạchđịnhchínhsáchxuấtchúng.Tôicómaymắnđượclàmviệcvớinhiềungườitrongsốđó,trongnhữngthờikỳrấtkhókhăncủacácthậpniêngầnđây,nhưlàPedroAspe,GuillermoOrtiz,JoséÁngelGurríavàFranciscoGilDíazởMexico;PedroMalanvàArminioFragaNetoởBrazil;DomingoCavalloởArgentina.PhầnlớncóbằngcaohọcvềkinhtếtừcáctrườngđạihọccóuytíncủaMỹ.ThậmchímộtsốcòntrởthànhnguyênthủquốcgianhưErnestoZedilloởMexicovàFernandoHenriqueCardosoởBrazil.Phầnlớnđãbanhànhcácchínhsáchcảicáchvàgiảiphóngthịtrườngcóhiệuquảthúcđẩykinhtếpháttriển,bấtchấpsựchốngđốimạnhmẽcủanhữngngườitheochủnghĩadântúy.Theotôi,cólẽMỹLatinhđãởtrongmộthoàncảnhtồitệhơnnhiềunếukhôngcócácvịbácsỹnày.Nhưngsựchiarẽsâusắcvềthếgiớiquan,giữaphầnlớncácnhàhoạchđịnhchínhsáchnàyvớixãhộicònchịunhiềuảnhhưởngcủachủnghĩadântúykinhtếmàhọphụcvụ,vẫncòntồntạidaidẳng.

SựổnđịnhkinhtếmongmanhcủaMỹLatinhđượcphảnánhrấtrõquacuộcbầucửtổngthốngnăm2006ởMexico,nướccónềnkinhtếlớnthứhaiởkhuvựcvàđãđạtđượcnhiều

thànhtựukểtừcuộckhủnghoảngtiềntệcuốinăm1994.AndrésMannuelLópezObrador,mộtnhàdântúy,đãsuýtđượcbầulàmtổngthống.TôikhôngthểđoánđượckhilêncầmquyềnôngsẽgiốngLulahayChavez.

Liệucóthểthayđổinhanhchóngmộtxãhộicógốcrễdântúykinhtếsâusắchaykhông?Cóthểápđặtcơchếthịtrườngcủamộtnềnkinhtếpháttriển–baogồmluậtpháp,tậpquánvàvănhóacủanó–lênmộtxãhộichứachấtđầyhậnthùlâuđờihaykhông?KếhoạchPlanoRealcủaBrazilchothấylàcóthể.

Kểtừkhiổnđịnhlạinăm1994,lạmphátcủaBrazilđãđượcngănchặn,trừmộtđợttănggiáquáđộkhiphágiáđồngtiềnlàmtỷgiáhốiđoáigiảm40%cuốinăm2002.KinhtếBrazilhoạtđộngtốtvàđờisốngđượcnângcao.Tấtnhiênviệctỷgiáhốiđoáigiảmmàkhônggâythêmlạmphátngoàimộtđợtbùngphátngắncóthểlàdocáclựclượnggiảmpháttoàncầuhơnlàchínhsáchtrongnước,nhưngnềnkinhtếBraziltỏrađãhoạtđộngtốtchonhândânBrazil.

TráilạidiễnbiếntạiArgentinalạicótínhchấtcảnhtỉnh.Năm2002,kinhtếArgentinasuysụp,việclàmvàđờisốngbịxáotrộntrongkhisựgắnkếtgiữađồngPesoArgentinavớiđồngđôlaMỹtheotỷgiámộtănmộtkéodàihàngthậpniêntheoquyđịnhcủahiếnphápbịphávỡ.Sựkiệnthảmbạinàylàmộtbàihọcchothấycácnhàhoạchđịnhchínhsáchcóđầuóccảicáchcóthểđixatớiđâumàkhôngcầncósựủnghộthầmlặngcủadânchúngchocácchínhsáchcơbảncầnthiết.Vídụ,khôngthểápđặtmộtsựhạnchếvềtàichínhnếunóđingượclạinỗlựcđápứngcácnhucầuhiệntạicủaxãhội.Xãhộiphảitrảinghiệmsựtiếnbộvàtintưởngởlãnhđạocủamìnhtrướckhimuốnđầutưlâudài.Sựthayđổivănhóanàythườngcầntớimộtthờigianrấtdài.

VềcơbảntrướcThếchiếnthứnhất,ArgentinalànềnvănhóachâuÂu.Thấtbạiliêntiếpcủacácchươngtrìnhkinhtếvàcácthờikỳkhốnkhổvìlạmphátđãlàmchokinhtếmấtổnđịnh.ĐịavịkinhtếquốctếcủaArgentinabịsasút.Đặcbiệt làdướichếđộchuyênchếcủa JuanPerón.VănhóaArgentinathayđổidầndần,nhưngthayđổiđángkể.NgaycảchếđộhậuPeróncủaRaúlAlfonsínđầythiệnchícũngthấtbạikhôngngănchặnđượclạmphátbùngnổvàsựtrìtrệcủamộtnềnkinhtếbịđiềutiếtnặngnềcủaArgentina.

Năm1991,tìnhhìnhtrởnênquánguycấp.TổngthốngmớiđắccửCarlosMenem,ngườitrớtrêuthayđãratranhcửdướingọncờPerón,đãquaysangtrôngcậyvàosựtrợgiúpcủavịBộtrưởngTàichínhtàinănglàôngDomingoCavallo.ĐượcTổngthốngMenemủnghộ,Cavallođã

gắnkếtđồngPesovớiđồngđôlaMỹ.Chiếnlượcvôcùngnguyhiểmnàycóthểbịnổtungsauvàigiờthựchiện.Nhưngsựtáobạocủanóvàuytíncủasựcamkết,đãcótácđộngđếnthịtrường tài chính thế giới. Tỷ lệ lãi suất Argentina đã giảmmạnh và lạm phát đã giảm từ20.000%vàotháng3năm1990xuốngmộtconsốvàocuốinăm1991.Tôirấtngạcnhiênvàhyvọng.

KếtquảlàchínhphủArgentinađãhuyđộngđượcmộtkhốilượngđôlalớntrongthịtrườngquốctế,vớilãisuấtchỉcaohơnlãisuấtthamchiếucủaBộTàichínhMỹmộtmứcvừaphải.Đốivớitôi,quanđiểmcảicáchcủaCavallohợplýhơnnhiềusovớicácquanđiểmthừahoamỹthiếuamhiểucủanhiềunhàlậpphápvàthốngđốccáctỉnhcủaArgentinakhiđó.Quanđiểmcủahọđãgợinhớlạisựvôtráchnhiệmvềtàichínhtrongcácthậpniêntrước.TôinhớkhingồiđốidiệnvớiCavallotạibànhộinghịNhóm20,tôiđãphânvânkhônghiểuôngcóbiếtviệcđivayđểhỗtrợchođồngPesochỉcóhiệuquảkhinókhôngbịsửdụngquámức.Duytrìmộtkhốilượngđôlađệmlớncóthểtạođiềukiệnchosựgắnkếtcácđồngtiềntồntạivôthờihạn.Tuynhiên,hệthốngchínhtrịcủaArgentinakhôngthểchốnglạiviệcsửdụngsốđôlavaymượndễdàngvàlãisuấtthấpđóđểđápứngcácđòihỏicủacửtri.

Dầndầnkhảnăngvayđôlalàmdựtrữđệmcũngcạnđi,khôngthểcưỡnglạiđược.ĐồngđôlathườngđượcvayđểbánlấyPesonhằmhỗtrợchotỷgiágiữahaiđồngtiền,nhưngkhôngthànhcông.Cuốinăm2001,khảnăngvayđãhết.Đểbảovệsốđôladựtrữcònlại,NgânhàngTrungươngđãphảitừbỏtỷgiámộtđồngđôlaănmộtPesotrongthịtrườngquốctế.Kếtquảlàngày7/1/2002,đồngPesosuysụp.Đếngiữanăm2002,tỷgiálàtrên3Pesoăn1đôla.

MộtvụvỡnợlớncủaArgentinacóthểđẩylạmphátvàlãisuấttăngvọt.Nhưngthậtngạcnhiênđốivớitôi,tìnhtrạngổnđịnhvềtàichínhđãphụchồitươngđốinhanh.SựsuyyếucủađồngPesođãthúcđẩyxuấtkhẩuvàhoạtđộngkinhtế.Lạmphátkhôngcònlàmộtvấnđềlớnnhưtrướcđây.Tôichorằngmộtthậpniênsaucácnhàsửhọckinhtếsẽkếtluậnchínhcáclựclượnggiảmpháttoàncầuhóađãgiảithoátchosựđiềuchỉnhnày.

ĐiềutôithấybấtthườngtrongsựkiệnnàykhôngphảilàviệccácnhàlãnhđạoArgentinakhôngthểthựchiệnviệckiềmchếngânsáchcầnthiếttrongnăm2001đểgiữvữngmốiliênkếtgiữađồngPesovớiđồngđôla,màlàviệchọkhôngthểthuyếtphụcđượcngườidânđểduytrìmứcđộkiềmchếcầnthiếtchomốiliênkếtnày.Rõràngđólàmộtchínhsáchnhằmtạonênmộtsự thayđổi lâudài trongcácgiá trịvănhóađểcó thểkhôiphục lạiđịavịquốc tếmàArgentinađãtừngcótrongnhữngnămngaytrướcThếchiếnthứnhất.Nhưng,nhưđãxảyra

nhiềulầntrướcđây,sứcìcủavănhóatỏralàmộttrởngạiquálớn.

Khôngphảicácnướcpháttriển,vídụnhưMỹ,khôngchúýgìđếnchủnghĩadântúykinhtế.Tuynhiên,theoquanđiểmcủatôithìcácnhàlãnhđạodântúykhócóthểthayđổiđượchiếnphápMỹhoặcvănhóaMỹđểgâyramộtsựtànphánhưPerónhayMugabeđãtừnglàm.TôichorằngWiliamJenningsBryan,vớibàidiễnvăn“Câythánhgiávàng”đầykíchđộngtạiĐạihộiĐảngdânchủnăm1986,làtiếngnóicósứclôicuốnnhấtcủachủnghĩadântúykinhtếtronglịchsửMỹ.Ôngtuyênbố:“Khôngđượcápđặtlênđầungườilaođộngchiếcvươngmiệnđầygainhọn.Khôngđượcđóngđinhnhânloạilêncâythànhgiávàng”.NhưngtôikhôngtinlàMỹsẽthayđổinhiềunếuôngtrởthànhtổngthống.

HueyLongởLouisianacũngvậy.Trongthậpniên30,ôngđãgiànhđượcchínhvịthốngđốcvàmộtghếtrongthượngviệnMỹnhờtàihùngbiệntrongbàidiễnvăn“Chiasẻtàinguyên”.Năm1935,ôngbịámsátkhiđangchạyđuavàoNhàTrắng.Chủnghĩadântúyrõràngkhôngcógenditruyền.Contraiông,Russell,làmchủtịchỦybanTàichínhThượngviệntrongmộtthờigiandàilàngườicươngquyếtủnghộchủnghĩatưbảnvàủnghộgiảmthuếchodoanhnghiệp.

TấtnhiêntronglịchsửMỹcũngcócácsựkiệndântúynhưPhongtràotựdocuốithếkỷ19hayphầnlớnnộidungcủađạoluậtNewDeal,nhưngMỹđãkhôngcómộtchínhphủdântúynào.SựkiệndântúygầnnhấtlàviệctổngthốngRichardNixonđóngbănggiávàlươngvàotháng8/1971.NhưngcácsựkiệndântúyđóchỉlànhữngsailầmtrongtiếnbộkinhtếMỹ.CònởMỹLatinhthìchínhsáchvàchínhphủdântúylàcănbệnhphổbiến,dođóđãgâyranhiềuhậuquả.

Chủnghĩadântúykinhtếđượccoilàsựmởrộngcủadânchủsanglĩnhvựckinhtế.Nhưngkhôngphảivậy.Nhữngngườidânchủ,viếtbằngchữdthường(KhôngcóýnóitớinhữngĐảngviênĐảngdânchủ-ND),ủnghộhìnhthứcchínhphủtrongđóđasốcaitrị,nhưngkhôngbaogiờviphạmcácquyềncánhâncơbản.Trongcácxãhộinhưvậy,quyềncủathiểusốđượcbảovệtrướcđasố.Chúngtađểchođasốquyềnquyếtđịnhmọichínhsáchcôngnhưngkhôngđượcvịphạmcácquyềncánhân[74].

Dânchủlàmộtquátrìnhphứctạpvàchắcchắnkhôngphải luônluônlàhìnhthứcchínhquyềnhiệuquảnhất.Tuynhiên,tôitánthànhnhậnxétchâmbiếmcủaWilstonChurchillrằng:“Dânchủlàhìnhthứcchínhphủtồitệnhấttrừtấtcảcáchìnhthứckhácđãđượcthửnghiệm”.Bấtkểnhưthếnàothìchúngtacũngphảithừanhậnrằngnếuđượctựdohànhđộngthìchính

ngườidânsẽcónhữngquyếtđịnhđúngđắnvềviệcnêncaitrịnhưthếnào.Nếuđasốđưaranhữngquyếtđịnhsailầmthìhậuquảsẽbấtlợi,thậmchíđưađếnrốiloạn.

Chủnghĩadântúygắnvớicácquyềncánhânđượcnhiềungườigọilàdânchủtựdo.Tuynhiên,thuậtngữ“chủnghĩadântúykinhtế”mànhiềunhàkinhtếsửdụngđểchỉmộtnềndânchủtrongđókhôngcónhiều“quyềncánhân”.Mộtnềndânchủtrongđó51%dânsốcóthểxóabỏmộtcáchhợpphápcácquyềncủa49%dânsốcònlạilàmộtnềndânchủkhôngthựcchấtvàsẽdẫntớichuyênchế[75].SaunàythuậtngữchủnghĩadântúykinhtếmangnghĩaxấukhiđượcsửdụngchonhữngngườinhưPerón–ngườimànhiềunhàsửhọccholàphảichịutráchnhiệmlớnvềsựsuygiảmkinhtếlâudàicủaArgentinasauThếchiếnthứhai.Argentinahiệnvẫncònphảivậtlộnvớidisảnnày.

Trậnchiếncủachủnghĩatưbảnchưabaogiờthắnglợi.MỹLatinhđãchứngtỏđiềunàyrõrànghơnbấtkỳkhuvựcnàokhác.SựtậptrungvềthunhậpvàtầnglớpđiềnchủcónguồngốctừthờikỳxâmchiếmthuộcđịacủangườiTâyBanNhavàBồĐàoNhatrongthếkỷ16vẫnlàcácnhântốgâyhằnthùsâusắc.ChủnghĩatưbảnởMỹLatinhvẫncònphảivậtlộncậtlực.

CHƯƠNGMƯỜITÁM

TÀIKHOẢNVÃNGLAIVÀNỢ

TạpchíFortunetháng3/1956tuyênbố:“Nợtiêudùngngắnhạn…đangđiđếnmộtbướcngoặtlịchsử…Nósẽphảisớmtựđiềuchỉnhvìkhảnăngvaynợcủađấtnướckhôngphảilàvôhạn”.Mộtthángsau,tạpchínàylàmrõthêm:“Điềunàycũngápdụngchonợcầmcố,nhưngvớitrọnglượnggấpđôi”.NhàkinhtếSandyParkervàđồngtácgiảGilBurckđãđiđếnkếtluậnnghiêmkhắcđósaukhinghiêncứukỹcácdữliệuchitiếtvềnợcủacáchộgiađìnhMỹ.(DữliệutrêndotôithuthậpkhilàmtưvấnchotạpchíFortune).Mốiquanngạicủahọkhôngphảilàcábiệt.Nhiềunhàkinhtếvàhoạchđịnhchínhsáchcũnglongạitỷlệnợsovớithunhậpcủahộgiađìnhđãtănglênđếnmứccónguycơvỡnợ.Nhưngcácmốilongạinàyhóaralàkhôngđúng,bởivìtàisảnròngcủahộgiađìnhđãtăngnhanhhơnmứcmàchúngtabiết.

Ngàynày,gần50nămsau,tỷlệnợsovớithunhậpcủahộgiađìnhvẫnđangtănglênvàcácnhàphêbìnhvẫnđanglúngtúng.TrênthựctếtôikhôngnhớcóthậpniênnàomàkhôngcómốilolắngvềsựgiatăngnợcủahộgiađìnhvàdoanhnghiệpMỹ.Cácmốilongạinhưvậyđãbỏquamộtthựctếcơbảncủađờisốnghiệnđạilàtrongmộtnềnkinhtếthịtrường,nợtănglênđồngthờivớipháttriển.Nóicáchkhác,nợhầunhưluônluôntăngtươngđốisovớithunhậpkhisựphâncôngvàchuyênmônhóalaođộngkhôngngừngpháttriển,làmchonăngsuấtgiatăng.Dođó,sựgiatăngcủatỷlệnợsovớithunhậpcủahộgiađình,hoặctổngsốnợphitàichínhsovớiGDP,chưaphảilàđiềuđánglongại.

Cầnghinhớbàihọcnàykhichúngtaquaysangmộtmối longại tươngtự làsựgiatăngthâmhụtcáncânthươngmạivàcáncânvãnglaicủaMỹ.ThâmhụtcáncânvãnglaicủaMỹtăngmạnhtrongnhữngnămgầnđây,từsố0năm1991lên6,5%GDPnăm2006.Đồngthời,thâmhụtcáncânvãnglaicủaMỹcũngđãbiếnchuyểntừchỗchỉlàmộtghichúnhỏtrongcáctạpchíhọcthuậtthànhmộttiêuđềlớntrêntoàncầu.Nóxuấthiệntrongchươngtrìnhnghịsựcủahầuhếtcáchộinghịkinhtếquốctếmàtôiđãthamdựtrongnhữngnămgầnđây.Nólàmộtmốilongạitrênkhắpthếgiới.NgườitalorằngsựmấtcânđốilớngiữanhậpkhẩuvàxuấtkhẩucủaMỹsẽlàmchotỷgiáhốiđoáicủađồngđôlasuysụpvàgâyramộtcuộckhủnghoảngtàichínhthếgiới.Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchthì longạirằngđồngđôlamấtgiásẽtácđộngxấuđếnquátrìnhtoàncầuhóa,mộtnhântốtạonênphầnlớnsựphồnvinhcủathếgiớitrongnhữngthậpniênqua.

MốilongạivềthâmhụtngoạibiêncủaMỹkhôngphảilàkhôngcócơsở.ĐúnglàđếnmộtthờiđiểmnàođócácnhàđầutưnướcngoàisẽkhôngmuốntăngtỷlệcáctàisảnởMỹtrongdanhmụcđầutưcủahọ.Đầutưđóchínhlàphầntàichínhđốiứngchothâmhụtcáncânthanhtoán.Khiđó,sựmấtcânđốicủaMỹsẽphảithuhẹplại,đồngđôlacóthểsẽphảigiảmgiáđểkíchthíchxuấtkhẩuvàhạnchếnhậpkhẩu.Hơnnữa,khôngthểloạitrừhoàntoànkhảnăngcácnhàđầutưnướcngoàiđộtngộtđảochiều,gâynguycơsuygiảmnhanhchóngchotỷgiáhốiđoáicủađồngđôla.Tuynhiên,khảnăngsuysụpcủađồngđôlarấtdễbịphóngđại.Cácbiếnchuyểnđangdiễnratrongnềnkinhtếthếgiớiđãtạođiềukiệnđểmởrộngbiênđộthặngdưvàthâmhụttàichínhlâudài,kểcácdònglưuchuyểnquabiêngiới,màkhônggâyrasựcốnàotrongnhữngnămgầnđây.Nhưtôisẽđềcậptrongchương25,córấtnhiềusựmấtcânđốiđểmà lo lắng trongnhữngnămtới,đặcbiệt là thâmhụtngânsách liênbangcủachúngta.NhưngtôixếpvấnđềcáncânvãnglaicủaMỹvàocuốidanhsách.

GốcrễcủacácmốilongạivềthâmhụtcáncânvãnglaicủaMỹxuấtpháttừthựctếlàđếnnăm2006,sốvốntàitrợchothâmhụt,tứclàsốtiềntừnướcngoàiđổvàoMỹ,đãhútmấttrên3/5tổngtiếtkiệmngoàinướccủa67quốcgiacóthặngdưcáncânvãnglaitrongnămđó[76].Rõrànglàcácnướcđangpháttriển,chiếmtớimộtnửasốthặngdư,đãkhôngthểtìmđượccácdựánđầutưcómứclãihấpdẫnđểbấtchấpcácnguycơvềchínhtrịvàthịtrườngtrongnộiđịa.NếulàmộtthậpniêntrướcđâythìMỹkhôngthểthâmhụttàikhoảnvãnglaiđếngần800tỷđôlamỗinăm,lýdođơngiảnlàchúngtakhôngthểthuhútđượctiềntiếtkiệmcủanướcngoàiđểtàitrợchonó.Vídụnăm1995tiếtkiệmngoạibiêncủanướcngoàichưađến350tỷđôla.

Cácnhàphântíchtánthànhrằngnêntínhcáncântàikhoảnvãnglaicủamộtnướctheocôngthứclấytiếtkiệmtrongnướccủahộgiađình,doanhnghiệpvàchínhphủtrừđiđầutưởtrongnước,chủyếulàvàotàisảnsảnxuấtvànhàcửa[77].Nhưngđếnđâythìsựnhấttríchấmdứt.

Suychocùngthìcáncântàikhoảnvãnglaivàchênhlệnhgiữatiếtkiệmvớiđầutưnộiđịacủamộtnướcluônluônbằngnhau[78].Tuynhiên,ngườicótiếtkiệmkhôngđồngthờilànhàđầutư.Trongthựctế,nếuchúngtasosánhtổngtiếtkiệmdựkiếnvớitổngđầutưdựkiếntrongmộtthờigiancụthểbấtkỳnàođóthìhầunhưkhôngbaogiờbằngnhau.Chúngchỉbằngnhausaukhicácdựkiếnbuộcphảithayđổidodònglưuchuyểnthươngmại,thunhậpvàtàisảnbịcácthayđổivềtỷgiáhốiđoái,giácảvàlãisuấtđiềuchỉnhchokhớpvớinhau,từđólàmchohoạtđộngkinhtếtrởnêncânbằng.Vớisựđiềutiếtcủathịtrường,tấtcảcácnhântốkhảbiếnđượcđiềuchỉnhđồngthời,giốngnhưtrongmộtphươngtrìnhtoánhọc.Cuốnsổséccủathếgiớiphảiluônluôncânbằng.

CácnguyênnhângâyrathâmhụtlớntrongtàikhoảnvãnglaicủaMỹtrongnhữngnămgần

đâycóquanhệtươngtáclẫnnhaunênkhixemxétrấtkhótáchbạch.Vídụ,nếutiếtkiệmcủahộgiađìnhtăng lên,mọithứkháckhôngthayđổi, thì thâmhụttàikhoảnvãng laicủamộtnướccóthểgiảm.Nhưngmọithứkháckhôngbaogiờđứngyên.Tiếtkiệmcủahộgiađìnhtăngcónghĩalàchitiêucủahộgiađìnhgiảmvàhậuquảcóthểlàtiếtkiệmcủacôngtycũnggiảmdolợinhuậngiảm.Theođó,nguồnthuthuếlợitứcsẽgiảm,làmchotiếtkiệmcủachínhphủcũnggiảm...Vìtấtcảcácbộphậncấuthànhtiếtkiệmvàđầutưliênquanchặtchẽvớinhaunênngườitakhócóthểthấyrõđượccácmốiquanhệnhânquảcủachúng.

HầuhếtngườinướcngoàivànhiềunhàphântíchMỹcoisựgiatăngthâmhụtngânsáchcủaMỹlànguyênnhânchínhgâynênsựmấtcânđốitàikhoảnvãnglaicủachúngta.Nhưngtrongthậpniênqua,cáncânngânsáchđãcólúcngượcchiềuvớithâmhụttàikhoảnvãnglai.Vídụtừnăm1998đến2001,trongkhingânsáchcủachúngtacóthặngdưthìtàikhoảnvãnglaicủachúngtathâmhụtngàymộttăng.

Mộtsốngườichorằngviệccácnhàquảnlýtiềntệnướcngoài,trướctiênlàNhậtBản,sauđólàTrungQuốc,muanhiềutráiphiếucủaMỹđểhỗtrợtỷgiáhốiđoáicủahọ,đãđẩytỷgiáhốiđoáicủađồngđôlalêncao,làmchonhậpkhẩucủaMỹtăngmạnh(từ13%GDPhồiđầunăm2002lêngần18%vàocuốinăm2006).Đúnglàcómộtphầnnhỏsựthậttrongđó.Nhưngtheokinhnghiệmcủatôithìtácđộngcủacácnỗlựcchínhthứcnhằmvậndụngtỷgiáhốiđoáicủachínhphủnướcngoàithườngbịkhuếchđại[79].ĐồngđôlaMỹvớiđịavịlàđồngtiềndựtrữquantrọngnhấttrênthếgiớicóýnghĩahơnnhiều.Chođếnnaynóđãnuôidưỡngnguồntàichínhchothâmhụtcủachúngtavớinướcngoài.Tuynhiên,nhiềunhàquansátxemđâycũng làmộtđiểmyếu của chúng ta, vì cácnhàquản lý tiền tệ nướcngoài có thểđột ngộtchuyểnđổiồạtsốđôladựtrữsangđồngeurohoặcđồngyên.Tôisẽđềcậpđếnmốilongạinàyởchương25.

CáchgiảithíchcósứcthuyếtphụcnhấtlàmộtloạtcáclựclượngthịtrườngđãkhiếnthâmhụttàikhoảnvãnglaicủaMỹtăngmạnh.Cáchgiảithíchnàytuykhôngcósứchấpdẫnnhưcáchgiảithích“khôngthểtranhcãi”làdothâmhụtngânsáchliênbangcủachúngta,nhưngnóphùhợpvớithựctếtàichínhquốctếhơn.SựgiatăngthâmhụttàikhoảnvãnglaicủaMỹdiễnrađồngthờivớigiaiđoạntoàncầuhóamới.Theotôi,nhântốđónggópthenchốtlàsựsuygiảmđángkểhiệntượngmàcácnhàkinhtếgọilà“sựthiênvịtrongnước”vàsựgiatăngnhanhnăngsuấtcủaMỹ.

Thiênvịtrongnướclàxuhướngthiểncậncủacácnhàđầutưchỉmuốnđầutưtiềntiếtkiệmcủamìnhở trongnước,mặcdùđiềunàycónghĩa làbỏquacác cơhội thuđượcnhiều lợinhuậnhơnởnướcngoài.Khiđãquenvớimộtmôitrườngđầutưthìhọcảmthấyítnguyhiểm

hơnsovớiđầutưvàomộtmôitrườngxalạ.Sựsuygiảmcủatâmlýthiênvịtrongnướcthểhiệnởchỗnhữngngườicótiếtkiệmngàycàngvươnxarangoàibiêngiớiđểđầutưvàocáctàisảnởnướcngoài.Sựthayđổiđóđãlàmchosốdưtàikhoảnvãnglaicủamộtsốnướctănglênvàthâmhụttàikhoảnvãnglaicủamộtsốnướckháccũngtănglêntươngứng.Tấtnhiên,đốivớithếgiớinóichungthìxuấtkhẩuphảibằngnhậpkhẩu,vàcáncântàikhoảnthếgiớiluônluôncânbằng.

XuhướngthiênvịtrongnướcđãthểhiệnrõtrêntoàncầutrongnửathếkỷsauThếchiếnthứhai.Tiếtkiệmtrongnướchầunhưđượcđầutưhoàntoànvàocácnhàmáy,thiếtbị,khotàngvànhàcửaởtrongbiêngiớiquốcgiacủacácnhàđầutư.Trongmộtthếgiớimàxuhướngthiênvịtrongnướcđặcbiệtmạnhthìsựmấtcânđốivớinướcngoàilàkhôngđángkể.

Tuynhiên,từthậpniên90,xuhướngthiênvịtrongnướcbắtđầusuyyếurõrệt,docáchạnchếđốivớiluồngvốnquabiêngiớiđãđượcdỡbỏ,chủnghĩatưbảncạnhtranhđượckhíchlệbởisựthoáitràocủamôhìnhkếhoạchhóatậptrung.Sởhữutưnhânvàđầutưquabiêngiớiđãtănglênđángkể.Hơnnữa,tiếnbộtrongcôngnghệthôngtinvàtruyềnthôngđãgiúpthuhẹpkhoảngcáchgiữacácthịtrườngtrênthếgiới.Nóitómlại,cáctiếnbộlớnvềcôngnghệvàquảnlýđãmởrộngchântrờichocácnhàđầutư,làmchođầutưởnướcngoàiítnguyhiểmhơnsovớitrongcácthậpniêntrước.Sựbảovệcácquyềnsởhữucủangườinướcngoàitănglênvàsựsụpđổcủamôhìnhkếhoạchhóatậptrungđãlàmgiảmhơnnữanguycơnày.

Theođó,tươngquangiữatỷlệtiếtkiệmvớitỷlệđầutưtrongnướcởcácnướchoặccáckhuvực,thướcđochomứcđộthiênvịtrongnước,đãgiảmtừkhoảng0,95năm1992,mứcổnđịnhkểtừnăm1970,xuốngkhoảng0,74năm2005.Nếuởtấtcảcácnướcmàtiếtkiệmbằngđầutư,tứclàmứcđộthiênvịtrongnướclà100%,thìmốitươngquanlà1.Ngượclại,nếukhôngcósựthiênvịtrongnướcvàsốtiềntiếtkiệmtrongnướckhôngcóquanhệgìvớisốtiềnvàđịađiểmđầutưthìmốitươngquanlà0[80].

Chỉtrongthậpniênqua,sựpháttriểncủathươngmạimớicóliênquanđếnquátrìnhgiatăngthâmhụtcáncânthươngmạivàcáncântàikhoảnvãnglaicủaMỹ,tươngứngvớisốdưngàymộttăngcủanhiềuđốitácthươngmạicủachúngta,gầnđâynhấtlàTrungQuốc.Đếnnăm2006,cácsốdưtàikhoảnvãnglailớnđãxuấthiện,củaTrungQuốclà239tỷđôla,NhậtBảnlà170tỷđôla,Đứclà146tỷđôlavàẢRậpSaudilà96tỷđôla.Tấtcảđềulànhữngsốdưkỷlục.ThâmhụtcủaMỹlà857tỷđôla,TâyBanNhalà108tỷđôla,Anhlà68tỷđôlavàPháplà46tỷđôla.Đểthấysốliệunàyngàycàngphântánnhưthếnào(chênhlệchgiữatiếtkiệmvà

đầutưcủamỗinướcngàycàngtăng),tôiđãtínhtoántỷlệphầntrămcủatổnggiátrịtuyệtđốichênhlệchtàikhoảnvãnglaicủacácquốcgia(tứclàbấtkểthâmhụthaythặngdư)sovớiGDPthếgiới.Tỷlệđólà2-3%trongthờigiantừnăm1980đếnnăm1996.Đếnnăm2006nóđãtănglêngần6%.

Xuhướngthiênvịtrongnướcgiảmđilàmộtnhântốquantrọngtạonêncácsốthặngdưvàthâmhụtlớn.Nhưngchênhlệchvềtỷsuấtlợinhuậncótínhtớimứcđộrủirocũngcóthểlàmộtnhântố[81].Tấtnhiên,tỷsuấtlợinhuậntươngđốicótínhtớimứcđộrủirolànhântốthenchốtđểquyếtđịnhđầutưtiếtkiệmvàonướcnào.

Từnăm1995,tỷlệtăngnăngsuấtởMỹcaohơnsovớiởnướcngoài,tạonênmộttỷsuấtlợinhuậncótínhtớimứcđộrủiroởMỹcaohơn,từđóthúcđẩynhucầutrêntoànthếgiớimuốncócáctàisảnởMỹtănglênquámức.ĐiềunàygiảithíchvìsaomộttỷlệlớntiếtkiệmcủanướcngoàilạinhằmvàođầutưởMỹ[82].

TôichorằngcuộctranhluậnvềcácnguyênnhânlàmchothâmhụttàikhoảnvãnglaicủaMỹtăngmạnhvẫnsẽtiếptục.Tuynhiên,mộtcâuhỏiquantrọnghơnnhiềulà liệusựđiềuchỉnhdườngnhưkhôngthểtránhkhỏisẽlàlànhtính,haygâyramộtcuộckhủnghoảngtàichínhquốctếnhưnhiềungườilongại.Nhưđãnói,tôinghiêngvềkhảnănglànhtính.

MốiquantâmlớnnhấtlàđiềugìsẽxảyrakhingườinướcngoàibắtđầukhôngmuốntăngthêmđầutưgiántiếpvàoMỹtrongdanhmụcđầutư,mộtxuhướngđangxuấthiệntrongcáncânngoạibiên.ThâmhụttàikhoảnvãnglaitănglêndođầutưròngranướcngoàicủangườiMỹxuốngâmchưatừngthấy(gần2.500tỷđôlavàocuốinăm2005)kèmtheochiphínợtăng.Xuhướngnàykhôngthểkéodàimãi.Tớimộtlúcnàođó,ngaycảkhitỷsuấtlợinhuậnđầutưởMỹvẫncaothìnhàđầutưnướcngoàicũngngầnngạitrướcdanhmụcđầutưquátậptrungcủamình.Nguyêntắckhôngbỏtấtcảtrứngvàomộtgiỏlàđúngchotàichínhtoàncầucũngnhưhộgiađình.KhisựthèmkhátcủangườinướcngoàimuốncótàisảnởMỹgiảmđithìnhucầucầncóđồngđôlaMỹcũnggiảmvàdođótỷgiáhốiđoáicủađồngđôlasẽxuốngthấphơn[83].Tấtnhiênđồngđôlacógiáthấpsẽlàmnảnlòngcácnhànhậpkhẩuvàkhíchlệcácnhàxuấtkhẩu.Dovậy,việcnướcngoàitừchốitàitrợchothâmhụtngoạibiêncủaMỹsẽlàmgiảmthâmhụttàikhoảnvãnglai.Việccácnhàquảnlýtiềntệtrênthếgiớiđadạnghóadựtrữngoạihốivàdựtrữquốctếcủacácnhàđầutưtưnhâncórấtnhiềutácđộng.

CácnhàphântíchlongạirằngđểthanhtoánchosốnợròngvớinướcngoàingàymộttăngcủaMỹthìhoặclàthâmhụtthươngmạicủachúngtasẽphảigiảmmạnh,hoặclàhammuốncủangườinướcngoàiđầutưvàoMỹsẽphảităngđủmạnhđểtàitrợchonhucầutrảnợcủaMỹ[84].Nhưngđóvẫnchưaphảilàvấnđề,vìtỷsuấtlợinhuậncủatrên2.000tỷđôlađầutưtrựctiếpcủaMỹởnướcngoàinăm2005là11%,caohơnrấtnhiềusovớilãisuấthiệnphảitrảchocácmónnợnướcngoàicủaMỹ.Kếtquảlàsốtiềnchúngtatrảnợvàlợitứctrảchonướcngoàivẫnlớnhơnsốtiềnchúngtanhậnđượctừngườinướcngoàicóthunhậpđó.Nhưngvới

sựgiatăngkhôngngừngcủanợròng,thanhtoánthunhậpròngchongườinướcngoàisẽlớnhơnnhiều.

Tôichorằngsởdĩđếnhếtnăm2006thâmhụttàikhoảnvãnglaicủaMỹchưagâycáchậuquảnghiêmtrọngchonềnkinhtếMỹlàvìthâmhụtnàyphảnánhsựmởrộngphâncôngvàchuyênmônhóalaođộngđangdiễnratrongmộtmôitrườngcôngnghệtoàncầuhoàntoànmới.Tậphợptấtcảcácbằngchứng,tasẽthấyrõ,ítnhấtlàđốivớitôi,thâmhụttàikhoảnvãnglaikỷlụccủaMỹlàmộtbộphậncủamộttổngthểcácthâmhụtvàthặngdưrộnglớn.Cácthâmhụtvàthặngdưnàyđãvàđangtiếptụctănglêntrongnhiềuthậpniênvàcóthểlàtrongnhiềuthếhệ.Sựgiatăngcủacácthâmhụtnàydiễnraliêntụcnhưngtừtừ.Tuynhiên,thâmhụttàikhoảnvãnglaicủachúngtađãtăngtừmộtmứckhôngđángkểđầuthậpniên90lên6,5%GDPnăm2006.

Theoquanđiểmcủatôi,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchđãtậptrungquáthiểncậnvàotàisảnnướcngoàiởMỹmàkhôngchúýđếntấtcảcáctàisảntrongvàngoàinướccóảnhhưởngđếnhànhvikinhtếvàcóthểlànguyênnhângâynênsựlolắngsâusắc.Cáncântàikhoảnvãnglaichỉđềcậpđếncácgiaodịchvớinướcngoài.Cácbảngbiểucủachúngtaítnhiềucónguồngốctừcácnhàbuônđầuthếkỷ18luônluônmuốnđạtđượcthặngdưtrongcáncânthanhtoáncủamìnhđểđemvàngvềnước,khiđólàthướcđochosựgiàucócủamỗiquốcgia.

Nếuchúngtatínhcáncântàichínhròngcủacácđơnvịđịalýnhỏhơn,vídụnhưcáctiểubangcủaMỹhoặccáctỉnhcủaCanada,hoặccácnhómnướcnhưNamMỹhoặcchâuÁ,thìxuthếvàcáctácđộngcủachúngrấtkhácsovớikhichỉtínhcáncântàikhoảnvãnglaicủamộtnước.

Việclựachọnđơnvịđịalýthíchhợpđểtínhnêndựatrênmụcđíchcủachúngta.Tôichorằngtrongphầnlớntrườnghợp,ítnhấtlàtronghoạchđịnhchínhsách,chúngtacầntìmcáchđánh giámứcđộ khó khăn kinh tế có thể báo trước nhữnghậu quả kinh tế bất lợi. Trongtrườnghợpđó,đểcóđượcđánhgiátốtnhấtcầnphảicósốliệuchitiếtvềcáncântàichínhcủahộgiađình,doanhnghiệpvàchínhphủ.Đólànơicăngthẳngkinhtếdiễnravàdođócũnglànơicáchànhđộngvàcácxuthếcóthểgâymấtổnđịnhkinhtếkhởinguồn.

Khihộgiađìnhtiêudùngvàđầutưnhiềuhơnthunhập[85],tứclàchinhiềuhơnthu,thìcácnhàkinhtếgọilàthâmhụttàichínhcủahộgiađình.Hộgiađìnhđólàmộtconnợ.Hộgiađìnhcó tiếtkiệmbằngcách tích tụ tài chínhhoặcgiảmnợđượcgọi làhộgiađình thặngdư tàichính.Địnhnghĩanhưvậycũngđượcápdụngchodoanhnghiệpvàcácchínhphủliênbang,

tiểubangvàđịaphương.KhichúngtatổnghợptấtcảcácthâmhụtvàthặngdưcủaMỹlại,chúngtacókếtquảlàtàisảnròngmớihoặcnợròngmớicủaMỹvớinướcngoài.Đóchínhlàthặngdưhoặcthâmhụttàikhoảnvãnglaicủachúngta.

TỷlệtrungbìnhcủathặngdưvàthâmhụttàichínhsovớithunhậpcủacácthựcthểkinhtếMỹnhưhộgiađình,doanhnghiệpvàchínhphủđềuđãtănglêntrongnhiềuthậpniên,thậmchícóthểlàtừthếkỷ19[86].Trongphầnlớnthờigianđó,thâmhụtcủamộtsốthựcthểkinhtếMỹđượccânbằnglạibằngthặngdưcủacácthựcthểkinhtếcònlại.Dođó,mứcđộchênhlệchtrongcáncântàikhoảnvãnglaicủachúngtakhiđókhônglớn[87].ĐiềuđặcbiệttrongthậpniênqualàxuhướngthiênvịtrongnướcsuygiảmđiđôivớilợinhuậnđángkểtừđầutưvàonhàcửavàcáctàisảnkhácđãkíchthíchngườiMỹtăngcườngmuahànghóavàdịchvụcủanướcngoài,đượccácnhàđầutưnướcngoàisẵnlòngtàitrợ.

Chỉriêngtàikhoảnvãnglaicủachúngtathìchưaphảilàmộtbứctranhđầyđủvềmứcđộkhókhănkinhtếtiềmtàng.Nócóthểphóngđạihoặcthunhỏmộtvấnđềchưađượcgiảiquyếtchonềnkinhtếnóichung.Thựcvậy,nếuchúngtasốngtrongmộtthếgiớimàbiêngiớiquốcgiakhôngcóảnhhưởnggìđếncácgiaodịchhànghóa,dịchvụvàtàisảnthìviệcđánhgiátâmlýcăngthẳngcủacácđơnvịkinhtếnhỏnhấtrõrànglàcótácdụngnhất.Cáncântàikhoảnvãnglaicủamộtnướccómốiliênquanđặcbiệtvớitỷgiáhốiđoái.Nhưngtôichorằngngườitathườngsửdụngnóđểbắtmạchmộtsốcănbệnhchung.Đólàmộtsailầm.

SựmấtcânđốivềthươngmạivàtàichínhbêntrongbiêngiớiMỹđãtănglêntừlâu.Chúngphảnánhquátrìnhchuyênmônhóachứcnăngkinhtếngàymộttăng,ítnhấtlàtừđầucuộcCáchmạngCôngnghiệp.Tiếntrìnhthoátkhỏikinhtếtựcấptựtúccủacáccánhânvàcácnướcbắtnguồntừphâncônglaođộng,mộtquátrìnhphânchianhiệmvụliêntục,tạonêncácmứcđộchuyênmônhóavàtaynghềsâuhơn,từđónângcaonăngsuấtlaođộngvàđờisống.Sựchuyênmônhóađóđãthúcđẩygiaothươnggiữacácthựcthểkinhtếcủađấtnướcvớinhauvàvớicácđốitácthươngmạiquốctế.

Cùngvớithờigian,tỷlệcáchộgiađình,doanhnghiệpphitàichínhvàchínhphủcáccấpsửdụngcácnguồntàichínhkhácngoàithunhậpcủamìnhngàycàngtăng.TrongthờikỳđầucủaMỹ,hầunhưtấtcảnguồntàichínhlàtừcácthựcthểkinhtếcủaMỹ.NợnướcngoàicủaMỹnhỏbé.XuhướngtăngvaynợtrướcthunhậpđầynguyhiểmcủamộtbộphậnđángkểngườiMỹđãđượcphảnánhquasựgiatăngliêntụccủacảtàisảnvànợcủacáchộgiađìnhvàcôngtysovớithunhậpcủahọ.

MộttínhtoánchitiếtcủaCụcDựtrữLiênbang,sửdụngsốliệucủatrên5.000côngtyphitàichínhMỹtrongthờigian1983-2004chothấymứctăngtổngthâmhụtcủacáccôngtyluôn

luônvượtmứctăngtổnggiátrịcủahọ.Tỷlệgiữatổngthặngdưvàthâmhụtvớigiátrịgiatăngcủacáccôngtytăngtrungbìnhmỗinăm3,5%[88].Khôngcónhiềusố liệuvềsựbiếnđộngthâmhụttàichínhcủacácthựcthểkinhtếMỹngoàicáccôngtyphitàichính.Mộttínhtoánkhác,khôngthỏađángbằng,chỉtínhcáncântàichính,tíchhợpcủacácthựcthểkinhtếsovớiGDPdanhnghĩa,chothấytrongnửathếkỷquasốlượngtuyệtđốicủathặngdưvàthâmhụtđãtăngvớitốcđộnhanhhơntốcđộtăngcủaGDPdanhnghĩalà1,25%mỗinăm[89].

Trongthậpniênqua,sựgiatăngbiếnđộngthâmhụtvàthặngdưcủacácthựcthểkinhtếởtrongnướcMỹcóvẻnhưđãgiảmđôichút.VìthâmhụttàikhoảnvãnglaitrongnhữngnămđótăngnhanhnêncóthểchorằngquábiếnđộngthâmhụtvàthặngdưcủacácthựcthểkinhtếMỹvẫntiếptục,nhưngphầnthâmhụtcủacáchộgiađình,doanhnghiệpvàchínhphủMỹđượctàitrợbởicácnguồnvốnnướcngoàiđãtănglên.Điềunàythểhiệnrõquasựtàitrợchothâmhụtngânsáchliênbangvàchiphíđầutưcơbảncủacácdoanhnghiệpcủachúngta[90].TómlạilàsựgiatăngthâmhụttàikhoảnvãnglaicủachúngtatrongthậpniênquaphảnánhsựdichuyểncủathươngmạivàtàichínhtừbêntrongrabênngoàibiêngiớinướcMỹ.

Dođó,câuchuyệnvềsựxóimòncáncântàikhoảnvãnglaicủachúngtalàcâuchuyệnvềsựmấtcânbằngtàichínhnộiđịađãtrànrangoàibiêngiớiquốcgiatrongđầuthậpniên90,thểhiệnquasựgiatăngnhanhchóngcủathâmhụttàikhoảnvãnglai.Bấtkỳcáncânnàokhởiđầubằngthặngdư(nhưtrongnăm1991),sauđóngàycàngthâmhụtcũnglàmộtnguyênnhângâylongạivàhầunhưkhôngtránhkhỏitrởthànhmộtvấnđềchínhtrị.Nhưngtrừphicóvấnđềlớn,vídụnhưkhinguồntàichínhchođầutưcơbảncủamộtcôngtyMỹlàtừnướcngoàihơnlàtừtrongnước,cònkhôngthìphảikếthợpcảhainguồntàichínhtrongvàngoàinướcđểđánhgiásựmấtcânđối.SựthayđổivềnguồncungcấptàichínhkhônglàmtăngkhókhănđốivớicácthựcthểkinhtếMỹ.Sựgiatăngtrongtỷlệchungcủacácmấtcânđối(cảngoạibiênvànộiđịa)sovớiGDPlàkhiêmtốnhơnnhiềuvàítđángsợhơnnhiềusovớisựgiatăngtrongtỷlệcủacácmấtcânđốingoạibiên(tàikhoảnvãnglai)sovớiriêngtrongtàikhoảnvãnglai.

Vídụ,nhiềucôngtyMỹtrướcđâymua linhkiệntừcácnhàcungcấptrongnước,nhưngtrongnhữngnămgầnđâyđãchuyểnsangcácnhàcungcấpnướcngoài.Nóichung,cáccôngtynàycoisựcạnhtranhgiữacácnhàcungcấptrongnướcvớicácnhàcungcấpngoàinướcgiốngnhưsựcạnhtranhgiữacácnhàcungcấptrongnướcvớinhau.Chuyểntừmộtnguồncungcấptrongnướcsangmộtnguồncungcấpnướcngoàisẽảnhhưởngđốivớicáncânthanhtoánquốctếnhưngkhôngảnhhưởngđếnkhókhănkinhtếvĩmô.Đươngnhiênlàcáccôngtyvàngười laođộngbịmấtkháchhàngchịu tácđộngxấu, ítnhất làchođến lúchọcó thểđượctuyểndụnglại.Nhưngđiềuđókhôngcógìkhácsovớitácđộngcủasựcạnhtranhtrongnước.Điềukhácbiệtlớntrongviệcchuyểnsangcácnhàcungcấpnướcngoàilàcáctácđộngđốivớitỷgiáhốiđoáitrongvàsauquátrìnhđiềuchỉnh.Tuynhiên,nhìntừgócđộcăngthẳngriênglẻ

thìcáctácđộngđótươngtựnhưcáctácđộngcủasựthayđổigiácủamộtlinhkiệnchủchốt.

Bằngchứngnữacho thấysố thặngdưvà thâmhụtcủacác thực thểkinh tếMỹ tăng lêntươngđốisovớithunhậptrongthếkỷqualàsựgiatăngtàisảncủacácthiếtchếtàichínhtrunggiansovớitàisảnphitàichínhvàGDPdanhnghĩa.CácthiếtchếtàichínhnàylànơinhậntiềnkýgửivàchovaysốtiềntươngứngvớisốthặngdưvàthâmhụtcủangườiMỹ.Vídụ,cáchộgiađìnhgửisốthunhậphọkhôngtiêudùngvàocácngânhàngthươngmạivàquỹtiếtkiệm.Việcchovaysốtiềnkýgửinàytạođiềukiệnchongườikháccótiềnđầutưvàonhàcửa,thiếtbịvànhàmáy.Dođó,cóthểcoiquymôcủacácthiếtchếnàyđạidiệnchocácthặngdưvàthâmhụt.Thựcvậy,cóthểnóirằngnhucầutrunggiangiữathặngdưvàthâmhụtngàycàngtăngnàyđãthúcđẩy,quanhiềuthếhệ,sựpháttriểncủacácthiếtchếtàichínhhùngmạnhcủachúngta.

Từnăm1946,tàisảncủacácthiếtchếtàichínhtrunggian,ngaycảnếukhôngtínhđếnsựtăngtrưởngquácỡcủacácquỹcầmcố,sovớiGDPdanhnghĩađãtăng1,8%mỗinăm.Từnăm1896,thờiđiểmsớmnhấtcósốliệutoàndiệnvềtàisảnngânhàng,đếnnăm1941,tàisảncủacácngânhàng,khiđólàcácthiếtchếtàichínhtrunggianchủyếu,tăngmỗinăm0,6%sovớiGDP.

ThặngdưvàthâmhụttàichínhcủacácthựcthểkinhtếMỹtănglêncónghĩalàthâmhụttíchtụcủamộtsốthựcthểtănglên,từđócóthểlàmtăngnhanhtỷlệnợsovớithunhậphoặcđạilượngtươngđươngcủanólàGDP[91].Từnăm1900đếnnăm1939,nợphitàichínhcủatưnhânởMỹtăngnhanhhơnGDPdanhnghĩagần1%mỗinăm.

Thếchiếnthứhaivàhậuquảcủanóđãthựcsựlàmnợxẹpđitrongmộtthờigian,nhờđótỷlệnợsovớiGDPđãgiảmđi.Tuynhiên,sauđókhônglâu,nợlạităng.Từnăm1956đếnnăm1996,nợdoanhnghiệpphitàichínhhàngnămtăngnhanhhơnGDP1,8%vàtừnăm1996đếnnăm2006tăngnhanhhơnmỗinăm1,2%[92].

Tỷlệnợsovớithunhậpcủacáchộgiađình,hoặctổngsốnợphitàichínhsovớiGDPngàymộttănglênkhôngphảilàthướcđocủasựcăngthẳng.Nóphảnánhsựbiếnđộngcủacácmấtcânbằng tài chínhngàymột tăngcủacác thực thểkinh tếvà sựbiếnđộngđó thểhiệnxuhướnggiatăngkhôngthểđảongượccủaphâncôngvàchuyênmônhóalaođộng.Tàisảnvànợcủakhuvựcphitàichínhđềutăngnhanhhơnsovớithunhậptrongnửathếkỷqua.Nhưngnợtăngnhanhhơntàisản.

Vídụtỷlệnợcủahộgiađìnhsovớitàisảnlênđến19,3%vàocuốinăm2006sovới7,6%

năm1952.Tỷlệnợsovớitàisảncủacáccôngtyphitàichínhtăngtừ28%năm1952lên54%năm1963,nhưnggiảmxuống43%vàocuốinăm2006docáccôngtybắtđầuthựchiệnmộtchươngtrìnhlớnđểcảithiệnbảngcânđối.

Khócóthểđánhgiáđượcsựgiatăngdàihạnnàycóảnhhưởngnhưthếnàotrongdàihạn.Ngạirủirolàmộtđặctínhbẩmsinhvàkhóthayđổicủaconngười.Việcsẵnsàngchấpnhậnsựgiatăngnàyquanhiềuthếhệcóthểphảnánhtínhlinhhoạttàichínhngàycàngtăng,chophépcó sựgia tăngnàymàkhông làm tăng rủi ro, ítnhất làởmộtmứcđộnàođó.TrongnhữngnămngaysauNộichiến,cácngânhàngđãnhậnthấysựcầnthiếtphảiduytrì2/5tàisảndướidạngvốnchủsởhữu.Íthơnsẽlànguyhiểm.Ngàynaycácngânhàngcóthểyêntâmvớitỷlệ1/10.Tuyvậy,cácngânhàngngàynayítphásảnhơnsovới140nămtrướcđây.Cáchộgiađìnhvàdoanhnghiệpcũngvậy.Sựgiatăngnàydườngnhưlàkếtquảcủanhữngtiếntriểnlớntrongcôngnghệvàhạtầngcơsởhơnlàcủasựpháttriểntínhmạohiểmcủaconngười.Rõrànglànếusựgiatăngnàyvượtquáđiểmmàcôngnghệmớicóthểhỗtrợthìkhủnghoảngsẽxảyra.Tôikhôngbiếtchínhxácđiểmđóởđâu.Hơnnữa,kinhnghiệmvớinợtiêudùnghồicuốithậpniên50đãlàmchotôingầnngạikhôngdámđánhgiáthấpkhảnăngquảnlýtàichínhcủaphầnlớncáccôngtyvàhộgiađình.

RấtdễđiđếnkếtluậnrằngthâmhụttàikhoảnvãnglaicủaMỹcơbảnlàmộtsảnphẩmphụcủacáclựclượngdàihạn,vàdođóphầnlớnlàlànhtính.Xétchocùng,chúngtatỏracókhảnăng tài trợcho thâmhụt tàikhoảnvãng lai tươngđốidễdàng trongnhữngnămgầnđây.Nhưngsựgiatăngthâmhụtcủahộgiađìnhvàdoanhnghiệpphitàichínhcóphảilàsựphảnánhchothấykhókhănkinhtếngàymột tănghaykhông?Cógìkhácnhaukhi thâmhụtđóđượctàitrợbằngnguồntrongnướchoặcnguồnnướcngoài?Nếuđưaracácquyếtđịnhkinhtếmàkhôngcầnphảiđểýgìđếncácrủirotiềntệhoặcngoạibiênthìtacóthểlậpluậnrằngthâmhụttàikhoảnvãnglaikhôngcóýnghĩakinhtếnàođặcbiệt,vànợnướcngoàikhôngcómấyýnghĩangoàikhảnăngthanhtoáncủachínhcácconnợ.ViệccácthựcthểkinhtếMỹnợtrongnướchaynướcngoàisẽkhôngcómấyýnghĩa.

Nhưngbiêngiớiquốcgiathìlạicóýnghĩa,ítnhấtlàởmộtmứcđộnàođó.Tiềnđểthanhtoánnợnướcngoàiphảilấytừxuấtkhẩuhànghóavàdịchvụ,hoặctừcácluồngvốntừnướcngoài,trongkhinợtrongnướccócơsởthanhtoánrộnglớnhơn.Đốivớimộtdoanhnghiệp,cácgiaodịchvớinướcngoàicóthểlàphứctạpvìtỷgiáhốiđoáibiếnđộng,nhưngnhìnchungđâylàmộtrủirokinhdoanhbìnhthường.Đúnglàtiếntrìnhđiềuchỉnhthịtrườngvớinước

ngoàicóvẻkémhiệuquảhoặckémminhbạchhơnsovớiởbêntrongbiêngiớiquốcgia.Vídụ,giácủacáchànghóagiốnghệtnhauởhaiđịađiểmliềnnhaunhưngởhaibênbiêngiớisẽcóýnghĩakhácnhau,ngaycảđượcđịnhgiábằngcủngmộtđồngtiền[93].Dođó,thâmhụttàikhoảnvãnglaivớibênngoàicóthểphảnảnhmộtmứcđộkhókhănkinhkếlớnhơnsovớimứcđộkhókhănkinhtếxuấtpháttừcácthâmhụtvàthặngdưởtrongnước.Cácrủirovềmặtpháplývàtiềntệvớibênngoàilànhữngbổsungquantrọngvàocácrủirotrongnước.Nhưngsựkhácnhauđócóýnghĩagì?

Toàncầuhóađanglàmthayđổinhiềutínhiệukinhtếcủachúngta.CóthểnóisựbiếnđộngkhắpthếgiớỉcủacáncântàichínhcủacácthựcthểkinhtếsovớiGDPdanhnghĩatoàncầunóitrênsẽtiếptụctăngdochuyênmônhóavàphâncônglaođộngpháttriểntrêntoàncầu.Liệusựbiếnđộngcủacáccáncântàikhoảnvãnglaitrênthếgiớicũngsẽtiếptụctănghaykhônghãycònlàmộtcâuhỏiđểngỏ.Nếunótănglênthìcónghĩalàxuhướngthiênvịtrongnướcgiảmhơnnữa.Nhưngtrongmộtthếgiớigồmcácquốcgia–dântộc,xuhướngthiênvịtrongnướcchỉcóthểgiảmtrongmộtchừngmựcnhấtđịnh.Cuốicùngnósẽphảiổnđịnh,vàtrênthựctếđãđangổnđịnh.Trongtrườnghợpđó,thâmhụttàikhoảnvãnglaicủaMỹcóthểsẽđiđếncânbằng.

Trongthờigianquáđộ,chodùthâmhụttàikhoảnvãnglaicóýnghĩagìvàcóhệlụytiêucựcgìđinữa,thìviệcduytrìtínhlinhhoạtkinhtế,nhưtôiđãnhấnmạnh,cóthểlàphươngcáchcóhiệuquảnhấtđểchốnglạicácrủirođó.Khốilượngđôlalớntrongtaynướcngoàiđãgâyralongạivề“nguycơtậptrungquáđáng”,tứclàmốilongạibỏquánhiềutrứngvàomộtgiỏ,cóthểthúcđẩycácchủsởhữungoạiquốcđổiđồngđôlalấycácđồngtiềnkhác,thậmchíngaycảkhiđầutưvàođồngđôlacólợihơn.MặcdùcácnhàđầutưnướcngoàichưagiảmsựtàitrợcủahọchođầutưcơbảncủaMỹ,từđầunăm2002giátrịcủađồngđôlasovớicácđồngtiềnkhácđãgiảmđi,phầntàisảnđôlatrongdanhmụcđầutưngoạibiêntrêntoàncầucũngvậy[94].

Nếuxuhướngbảohộhiệnnaybịkiềmchếvàthịtrườngvẫnđủmứclinhhoạtthìsựthayđổicủacácđiềukiệnthươngmại,lãisuất,giátàisảnvàtỷgiáhốiđoáicóthểlàmtăngtỷlệtiếtkiệmsovớiđầutưnộiđịacủaMỹ,từđólàmgiảmnhucầucầntàitrợcủanướcngoàivàđảongượcxuthếngàycàngdựavàotàichínhnướcngoàitrongthậpniênqua.Tuynhiên,nếukhôngngănchặnkhuynhhướngvôtráchnhiệmtàichínhởMỹvàcácnơikhácthìquátrìnhđiềuchỉnhthâmhụttàikhoảnvãnglaicóthểlàkháđauđớnđốivớiMỹvàcácđốitácthươngmạicủachúngta.

CHƯƠNGMƯỜICHÍN

TOÀNCẦUHÓAVÀLUẬTLỆ

THEOSÁCHBÁOĐƯƠNGĐẠI,conđườngtiếntớixãhộicótrìnhđộdânsựvàvănminhcaohơncủathếgiớichúngtalàkhôngthểđảongược;xãhộiloàingườicóvẻsẽtiếntớisựhoànthiện.Trongthếkỷ19,buônbánnôlệđãchấmdứt.Bạolựcphinhântínhcóvẻđanggiảmđi.KểtừthờiNapoleon,trừcuộcnộichiếnMỹtrongthậpniên1860vàcuộcchiếntranhPháp–Phổngắnngủinăm1870–1871,khôngcócuộcchiếnnàokhácdiễnratạithếgiới“vănminh”.Nhữngphátminhsángchếpháttriểnđãdiễnratrêntoàncầutrongsuốtthếkỷ19nhưđườngsắt,điệnthoại,đènđiện,phimảnh,ôtôvàvôvàntiệnnghigiađình.Yhọc,dinhdưỡng,nướcmáyđãnângcaotuổithọởthếgiớipháttriểntừ36tuổinăm1820lêntrên50tuổinăm1914.Cảmgiácphổbiếnlàtiếnbộkhôngthểbịđảongược.

ThếchiếnthứnhấtđãtànphávănminhhơnThếchiếnthứhaivìnóđãtiêuhủymộttưtưởng.TôikhôngthểxóabỏýnghĩvềnhữngnămtrướcThếchiếnthứnhất,khitươnglaicủanhânloạitỏralàvôhạnvàkhôngcógìcảntrở[95].Ngàynay,quanđiểmcủachúngtalàhoàntoànkhácsovớimộtthếkỷtrướcđâynhưngcólẽphùhợpvớithựctếhơn.Liệuchủnghĩakhủngbố,hiệntượngnónglêncủatráiđấthoặcsựtrỗidậycủachủnghĩadântúycópháhủythời đại toàn cầu hóa hiện nay nhưThế chiến thứ nhất đã phá hủy thời đại trước đó haykhông?Khôngaicóđượccâutrảlờichắcchắn.Nhưngđểtiếpcậnvấnđềnày,tanênxemxétcộinguồnvàcácthểchếkinhtếsauThếchiếnthứhaiđãgiúpnângcaođờisốngcủahầuhếtmọingườitrêntráiđấtvàkhôiphụclạiphầnnàohyvọngcủanhânloại.

Cácnềnkinhtếriênglẻtăngtrưởngvàphồnvinhnhờnhândânbiếtchuyênmônhóavàthamgiaphâncônglaođộng.Trênquymôtoàncầucũngnhưvậy.Toàncầuhóa,tứcchuyênmônhóasâuhơnvàmởrộngphâncônglaođộngrangoàibiêngiớiquốcgia,làchìakhóađểtìmhiểulịchsửkinhtếcủachúngtagầnđây.Khảnăngtiếnhànhgiaodịchvàchấpnhậnrủirongàymộttăngtrênkhắpthếgiớiđangtạoramộtnềnkinhtếtoàncầuthựcsự.Sảnxuấtngàycàngmangtínhquốctế,phầnlớnnhữngsảnphẩmlắprápởmộtnướcngàycàngchứanhiềuhơnnhữnglinhkiệnnhậpkhẩutừnhiềuchâulục.Tìmkiếmđượccácnguồncungcấplaođộngvànguyênliệucạnhtrạnhnhấttrênthếgiớikhôngchỉlàmgiảmchiphívàlạmphátmàcòntăngđượctỷlệcủađầurasovớiđầuvào,tiêuchírộngnhấtđểđonăngsuấtvàtừđóthấyđượcmứcsống.Nhìnchung,mứcsốngđãđượcnângcaođángkể.Hàngtrămtriệungườiởcácnướcđangphát triểnđã thoátkhỏinghèođói.Hàng trămtriệungườikháchiệnđangsốngsungtúc,mộtmứcsốngmàngườidânsinhraởcácnướcpháttriểnđãđượchưởngtrọnđời.

Mặtkhác,sựtậptrungthunhậpdiễnratrongtoàncầuhóađãkhơilạicuộcchiếngiữavănhóanhànướcphúclợivàchủnghĩatưbảnmàmộtsốngườichorằngđãchấmdứtvĩnhviễnkhimôhìnhkếhoạchhóatậptrungbịthấtsủng.Ngoàira,lẩnquấtquanhtalànhữngmốiđedọa chủnghĩakhủngbố có thểpháhoạinềnpháp trị và sựphồnvinh.Cuộc tranh luậnvềtươnglaicủatoàncầuhóavàchủnghĩatưbảnđangdiễnratrênthếgiớivàcáchgiảiquyếtvấnđềsẽđịnhrõthịtrườngthếgiớivàlốisốngcủachúngtatrongcácthậpniêntới.

Lịchsửđãcảnhbáochúngtatoàncầuhóacóthểbịđảongược.Chúngtacóthểđánhmấtnhiềuthànhquảquantrọngđãgiànhđượctrong¼thếkỷqua.CácràocảnthươngmạibịdỡbỏsauThếchiếnthứhaicóthểđượcdựnglại,nhưngchắcchắnsẽkhôngtránhkhỏinhữnghậuquảtươngtựnhưsausựsụpđổcủathịtrườngchúngkhoánnăm1929.

Tôicóhaimốiquanngạilớnvềkhảnănggiữđượcđàtiếnbộvậtchấtgầnđâytrênthếgiới.Thứnhấtlàsựtậptrungngàycàngtăngvềthunhập.Đâylàmộtmốiđedọađốivớisựhòahợpvàổnđịnhcủaxãhộidânchủ.Tôisợrằngsựbấtbìnhđẳngnàycóthểkíchhoạtmộtphảnứngdữdội,cólợivềmặtchínhtrịnhưngtaihạivềmặtkinhtế.Thứhailàtácđộngcủasựgiảmchậmkhôngthểtránhkhỏicủachínhtiếntrìnhtoàncầuhóa.ĐiềunàycóthểlàmgiảmsựtăngtrưởngcủathếgiớivàsựcôngnhậnrộngkhắpđốivớichủnghĩatưbảnsaukhiLiênXôsụpđổ.Ngườidânnhanhchóngthíchnghivớiđờisốngcaohơn,nếutiếnbộchậmlạihọsẽcảmthấykhổsởvàsẽtìmkiếmlờigiảimớihoặclãnhđạomới.Trớtrêuthay,giờđâychủnghĩatưbảntỏrađượcưachuộngởcáckhuvựccủathếgiớiđangpháttriểncótăngtrưởngnhanhnhưTrungQuốc,ẤnĐộvàphầnlớnĐôngÂuhơnlàởTâyÂu,nơiđãsinhranónhưngtăngtrưởngchậmhơn.

Mộtthếgiới“toàncầuhóahoàntoàn”làmộtthếgiớitrongđósảnxuất,thươngmạivàtàichínhkhôngcònbịkìmhãm,cóđộnglựclàlợinhuận,sẵnsàngchấpnhậnrủiro,hoàntoànkhôngphảibậntâmđếnkhoảngcáchđịalývàbiêngiớiquốcgia.Trạngtháiđósẽkhôngbaogiờđạtđược.Toàncầuhóacógiớihạnvìengạirủirolàtâmlýbẩmsinhcủaconngườimàxuhướngthiênvịtrongnướclàmộtbiểuhiện.Tiếntrìnhtựdohóathươngmạitrongcácthậpniên gầnđâyđãdỡbỏnhiềuhàng rào cản trởdòng lưu chuyểnhànghóa, dịch vụ và vốn.Nhưngtiếnxahơnnữasẽgặpnhiềukhókhănhơn,nhưsựbếtắctrongvòngđàmphánthươngmạiDohađãchothấy.

Vìcóquánhiềusựkiệngầnđâylàkhôngcótiềnlệ,nênrấtkhóđểxácđịnhbaolâunữađộnglựctoàncầuhóangàynaysẽtắt.Ngaycảđếnkhiđó,chúngtacũngphảithậntrọngkhôngnên

coitoàncầuhóachữnglạiđồngnghĩavớiviệccơhộichođầutưmớiđãhết.Vídụ,việcbiêncươngMỹchấmdứtmởrộnghồicuốithếkỷ19đãkhôngdẫnđếnmộtthờikỳtrìtrệkinhtếnhưnhiềungườilosợ.

SựphụchồikinhtếsauThếchiếnthứhailúcđầulànhờđôngđảocácnhàkinhtếvàcácnhàlãnhđạochínhtrịthừanhậnrằngchủnghĩabảohộnổilênsauThếchiếnthứnhấtlànguyênnhânchínhlàmchocuộcđạisuythoáisâuthêm.Hệquảlàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchbắtđầudỡbỏmộtcáchcóhệthốngcáchàngràothươngmạivàsauđólàcáchàngràotàichính.TrướckhiLiênXôsụpđổ, toàncầuhóađãđược thúcđẩymạnhhơnnữakhinạn lạmpháthoànhhànhtrongnhữngnăm70đãbuộccácnhàhoạchđịnhphảixétlạicácchínhsáchvàquychếkinhtếđộcđoánrađờitrongnhữngnămđạisuythoái.

Nhờphiluậtlệhóa,đổimớităng[96],hàngràongăncảnthươngmạivàđầutưhạthấpmàthươngmạitrongnhữngnămgầnđâyđãpháttriểnvớitốcđộnhanhhơnGDP.ĐiềunàyhàmýrằngtỷlệtrungbìnhgiữanhậpkhẩuvàGDPtăngtrênkhắpthếgiới.Vìvậy,hầuhếtcácnềnkinhtếngàycàngphảichịuáplựccạnhtranhquốctế,tuykhôngkhácvớiáplựccạnhtranhtrongnước,nhưngkhókiểmsoáthơn.Mấtanninhviệclàmởcácnềnkinhtếpháttriểndonhậpkhẩutăngmạnhđãtácđộngtiêucựcđếnlươngvìnỗilosợmấtviệclàmđãlàmgiảmđángkểyêusáchcủangườilaođộng.Dođó,nhậpkhẩuđãcótácđộngkiềmchếáplựclạmphát.

TrongthậpniênđầusauThếchiếnthứhai,dòngthươngmạiquốctếđãtăngnhanh,xuấtkhẩuvànhậpkhẩucủatừngnướctăngvớitốcđộổnđịnh.Chođếngiữathậpniên90,hiếmcócácmấtcânđốithươngmạilớnvàdaidẳng.Khiđótoàncầuhóathịtrườngvốnmớibắtđầupháttriển,làmgiảmchiphítàichínhvàtăngsốvốnthựctếtrênthếgiới,mộtđộnglựcthúcđẩytăngnăngsuấtthenchốt.Nhiềungườicóvốntiếtkiệm,trướcđâycókhuynhhướnghoặcbịbuộcphảiđầutưởtrongnước,đãbắtđầuvươnranướcngoàiđểthamgiavàocáccơhộiđầutưmới.Vớinhiềunguồntàichínhkhácnhauđểlựachọn,chiphívềvốncủacácxínghiệpgiảmđi.Lãisuấttráiphiếu10nămcủachínhphủMỹ,từlâuđãlàlãisuấtthamchiếutrênthếgiới,cóxuhướnggiảmđitừnăm1981.NóđãgiảmđimộtnửakhiBứctườngBerlinsụpđổvàgiảmthêmmộtnửanữavàogiữanăm2003.

Tiếnbộcủathịtrườngtàichínhtoàncầuđãcảithiệnđángkểhiệuquảsửdụngtiếtkiệmđểđầutưtrênthếgiới,mộtnhântốsốngcònđốivớităngnăngsuất[97].Nhưtôithấy,từnăm1995 các thị trường trên toàn cầu, phần lớn không bị điều chỉnh, trừmột số ngoại lệ, đã

chuyểnmộtcáchsuônsẻtừtrạngtháicânbằngnàysangtrạngtháicânbằngkhác.BàntayvôhìnhcủaAdamSmithđãtácđộngtrênquymôtoàncầu.Nhưngbàntayđóđãtácđộngnhưthếnào?Vìsaocónhữngthờigiandàiviệclàmvàsảnlượngổnđịnhhoặctănglên;tỷgiáhốiđoái,giácả,lương,lãisuấtchỉthayđổidầndần?Liệuchúngtacódạidộtkhitinvàosựổnđịnhđókhông?Hoặc,nhưmộtbộtrưởngtàichínhmớiđượcđềbạtđãđặtcâuhỏi:“Làmsaochúngtacóthểkiểmsoátsựhỗnloạncủathươngmạivàtàichínhquốctếnếukhôngcósựcanthiệpcủachínhphủ?”Thựcvậy,vớihàngnghìntỷđôlagiaodịchxuyênquốcgiahàngngày,rấtíttrongsốđóđượckêkhai,thìaicóthểtinchắcrằngmộthệthốngquốctếkhôngcóđiềuchỉnhsẽhoạtđộngtốtđẹp?Thếnhưngnóđãhoạtđộngtốtđẹphếtngàynàysangngàykhác.Tấtnhiênlàđãcónhữngtrụctrặc,nhưngrấthiếmhoi.Đểcóniềmtinnềnkinhtếtoàncầuhoạtđộngđúngnhưyêucầu,phảihiểurõvaitròcủacáclựclượngcânbằng.Đángtiếclàchỉcócácnhàkinhtếhiểurõcáclựclượngđóhơnlàcácluậtgiavàcácnhàchínhtrị,nhữngngườiđịnhraquychế.

“Cácbấtổn”toàncầungàynay,xinsửdụngsựhiểulầmcủaôngbạnbộtrưởngtàichínhcủatôi,làkhôngcótiềnlệ.Ngaycảtrongnhữngngày“hoàngkim”củatựdokinhdoanhquốctếtrướcThếchiếnthứnhất,nềntàichínhtoàncầucũngkhôngđóngmộtvaitrò lớnnhưthế.Nhưtôiđãnói,từsauThếchiếnthứhai,khốilượngthươngmạiquốctếđãtăngnhanhhơnrấtnhiềusovớiGDPthựctếtrênthếgiới.Pháttriểnđóphảnánhcácthịtrườngquốctếđượcmởrộngvànănglựcthôngtincónhữngtiếnbộlớn.NhữngtiếnbộnàymấynămtrướcđâyđãkhíchlệtạpchíEconomisttuyênbố:“khôngcònkhoảngcáchđịalý”giữacácquốcgia.Đểtạođiềukiệnthuậnlợichotàichính,bảohiểmvàyêucầuvềthờigiancủathươngmại,khốilượnggiaodịchtàichínhngoạibiênphảităngnhanhhơnthươngmại.Cáchìnhthứctài trợhoàntoànmớiphảiđượctạorahoặcpháttriển;vídụnhưtíndụngpháisinh,chứngchỉbảođảmbằngtàisản,hợpđồngmuabángiaohàngsau...,tấtcảđãlàmchohệthốngthươngmạithếgiớihoạtđộnghiệuquảhơnrấtnhiều.

Trênnhiềuphươngdiện,sựổnđịnhrõrệtcủahệthốngthươngmạivàtàichínhtoàncầucủachúngtađãkhẳngđịnhlạimộtnguyêntắcđơngiản,đượcAdamSmithđưaranăm1776vàđãđượcthờigiankiểmnghiệmlà:Nếucáccánhânđượctựdogiaothươngvớinhautheotưlợithìnềnkinhtếsẽngàymộtpháttriểnvàổnđịnh.Môhìnhthịtrườnghoànthiệnnóitrongsáchgiáokhoachỉhoạtđộng tốtnếucác tiềnđềcơbảncủanóđược tuân thủ,đó làngườidânphảiđượctựdohànhđộngtheolợiíchcủamình,khôngbịcảntrởbởicácchínhsáchkinhtếhoặctácđộngbênngoài.Cácsailầmkhôngthểtránhkhỏi,hậuquảtừcácsailầmđóvàsựvuimừngquáđángcủangườithamgiathịtrườngtoàncầuđãtạonêncácmấtcânđốikinhtế,lớncũngnhưnhỏ.Nhưngngaycảkhikhủnghoảng,cácnềnkinhtếcũngtựđiềuchỉnh(mặcdùquátrìnhnàyđôikhimấtnhiềuthờigian).

Khủnghoảnglàmmấtổnđịnhcácmốiquanhệđặctrưngcủathịtrườngbìnhthường.Nótạoracáccơhộithuđượclợinhuậncaobấtthườngtrongviệcmuabánmộtsốhànghóa,dịchvụvàtàisản.Việcngườithamgiathịtrườngtranhgiànhcáccơhộiđósẽépgiácả,tỷgiáhốiđoáivàlãisuấttrởlạicácmứcphùhợp,từđóloạitrừcảlợinhuậnbấtbìnhthườnglẫntínhkémhiệuquảđãtạonênchúng.Nóicáchkhác,nếuđượctựdohoàntoànđểphảnánhsởthíchgiá trị của người tiêu dùng trên thế giới thì thị trường có xu hướngquânbình tỷ suất lợinhuận,cótínhtớinhântốrủirotrêntoàncầu.Lợinhuậncaohơnmứcđóchứngtỏsởthíchcủangườitiêudùngchưađượcđápứngđủ.Lợinhuậnthấphơnmứcđóchothấycósựlãngphínguồnlựcsảnxuất,vídụnhưnhàmáyvàthiếtbị.Chỉkhisựvuimừngquáđángcủaconngườihoặccácmốilosợápđảoquátrìnhđiềuchỉnhcủathịtrườngthìmọingườimớithấyđượccácmấtcânđối.Nhưngđếnkhiđóthìtấtcảđãquárõràng.

Toàncầuhóa tài chínhdiễnranhanhhơn toàncầuhóa thươngmại.Hệ thống tài chínhthươngmạitoàncầucóhiệuquảlàmộthệthốnghướngchuyểntiếtkiệmtrênthếgiớivàođầu tưcơbảnđểsảnxuấtracáchànghóavàdịchvụngười tiêudùngcoi trọngnhất.Nhưngườinướcngoàisẽnhanhchóngchúýthấy,nướcMỹtiếtkiệmquáít.Vớitỷlệtiếtkiệmtoànquốcvẻnvẹnchỉ13,7%trongnăm2006,Mỹđãtrởthànhnướcpháttriểntiếtkiệmítnhất.ThậmchíkểcảsốtiếtkiệmcủanướcngoàiđầutưvàonềnkinhtếnộiđịacủaMỹthìtổngđầutưởMỹ,bằng20%GDP,vẫnlàthấpthứbatrongcácnướccôngnghiệpG7.NhưngdosửdụngrấthiệuquảsốtiếtkiệnítỏicủamìnhvàlãngphírấtítnênnướcMỹđãpháttriểnđượcmộtnguồnvốncómứctăngnăngsuấtcaonhấttrongcácnướcG7tronghầuhếtthậpniênqua.

Ẩnchứatronggiácủamọihànghóavàdịchvụlàkhoảnthanhtoánchocácdịchvụtàichínhliênquanđếnsảnxuất,phânphốivàtiếpthị.Tỷtrọngcủakhoảnthanhtoánđótronggiáđãtănglênvàlànguồngốccủasựtăngnhanhthunhậpcủanhữngngườicókỹnăngtàichính.GiátrịcủacácdịchvụtàichínhtăngnhanhnhấtởMỹ,nhưtôiđãnói,lànơicótỷlệGDPchảyvàocácthiếtchếtàichính,trongđócóbảohiểm,tăngrấtmạnhtrongcácthậpniêngầnđây[98].

Cáchệthốngthôngtincungcấpmộtcáchchitiếtchưatừngcónhữngthôngtinvềtìnhhìnhcácthịtrườngtàichínhđãhỗtrợđắclựcchocácthiếtchếtàichínhnhanhchóngpháthiệncáccơhộilợinhuậnbấtthường,nghĩalàcáccơhộicótỷsuấtlợinhuậncótínhtớinhântốrủirocaohơnmứcbìnhthường.Tỷsuấtlợinhuậnbấtthườngtrongmộtthịtrườngcơbảnkhôngbịđiềuchỉnhthườngphảnánhtínhkémhiệuquảcủadònglưuchuyểntiếtkiệmvàođầutưcơbảntrênthếgiới.Việcmuabánvớisốlượnglớncáctàisảnsinhlợibấtthườngsẽkhôiphụclạigiábìnhthườngcủachúng.Kếtquảđiềuchỉnhgiácảcủanó,nóitheoAdamSmith,làcólợi

chongười tiêudùng trên thếgiới,mặcdùchắcchắnđókhôngphải làmục tiêucủanhữngngườithamgiathịtrườngsănlùnglợinhuận.

Lợinhuậntàichínhcaođãthuhútkhánhiềuthiếtchếvàngườicókỹnăng.Nổibậtlàsựhồisinhcủacácquỹđầutư.Tôinhớlànửathếkỷtrướcđây,cácquỹđầutưvẫnđứngchầurìa,nhưnghiệnnayđãtrởthànhmộtngànhsôiđộngtrịgiáhàngnghìntỷđôladocáccôngtyMỹkhốngchế.Cácquỹđầutưvàcổphiếutưnhânchínhlàhiệnthâncủanềntàichínhtrongtươnglai.Nhưngchưaphảilàngaytrongtươnglaigầnkề.Từgiữathậpniên90,cácgiátrịcaokhácthườngmàthịtrường(giántiếplàngườitiêudùng)đặtvàodịchvụtàichínhđãlôicuốnnhiềuđốitácnhỏtrongcácngânhàngđầutưthiếtlậpcáccôngtyđầutưnhỏ.Dovậy,thịtrườngquỹđầutưtạmthờitrởnêndưthừavàonăm2006.Nhiềuquỹbuộcphảigiảithểvìcóquánhiềuquỹtranhgiànhcácmối lợimàhọthấynhữngngườiđitrướcđãgặtháiđượcmộtcáchdễdàng.Nhưngquảđãháirồichỉcòntrơcànhcây,nhiềungườihămhởmuốntrởthànhđạigiatừquỹđầutưđãthấyvốnliếngcủahọgiảmđinhanhchóng.Chẳngcóaikhócchotìnhcảnhkhốncùngcủahọ.

Dùvậy,chiếnlượcđầutưcủacácquỹtiếptụcđóngvaitròquantrọngtrongviệctriệttiêulợinhuậnbấtthườngvàphầnlớntínhthiếuhiệuquảtrongthịtrường.Cácquỹđầutưđãtrởthànhnhữngdiễnviênquan trọng trong thị trườngvốn thế giới.Người ta cho rằng chúngchiếmmộtphầnđángkể trong thị trườngchứngkhoánNewYorkvàcungcấpphần lớnsốthanh toán bằng tiềnmặt trong các thị trườngmà nếu không có chúng đã bị trì trệ. Nhìnchung,chúngkhôngbịchínhphủđiềuchỉnhvàtôihyvọngsẽvẫnlànhưvậy.Ápđặtcácquychếgâytổnphíchỉ làmcụthứngtìmkiếmlợinhuận.Cácquỹđầutưsẽbiếnmất,hoặctrởthànhnhữngphươngtiệnđầutưkhôngcósắctháivànềnkinhtếthếgiớisẽbịtổnhại.

Ngàynay,chínhthịtrườngđiềuchỉnhcácquỹđầutưthôngquasựgiámsátcủacácbênđốitác.Nóicáchkhác,cácquỹđầutưchịusựkiềmchếcủangườichochúngvaytiềnlàcácnhàđầutưcóthunhậpcao,cácngânhàngvàcácthiếtchếchovaykhác.Đểbảovệcáccổđôngcủamình,cácnhàchovaynàyđãtheodõisátsaochiếnlượcđầutưcủacácquỹđầutư.TừnglàmộtgiámđốcngânhàngtạiJPMorgan,sauđólàmmộtnhàquảnlýngânhàngtrong18năm,tôinhậnthứcsâusắcrằngcácngânhàngcóvịtríthuậnlợivàđộingũcánbộnắmvữngtìnhhìnhcủacácngânhàngkhácvàcácquỹđầutưđanglàmgì.

ViệcCôngtyQuảnlýVốndàihạnsuýtsụpđổlàmmộtthấtbạilớntrongsựgiámsátcủacácbênđốitáctưnhân.Đâylàvụsụpđổtàichínhdâychuyềnmàtôiđãmôtảtrongchương9.Các

nhàsánglậpracôngty,trongđócóhaingườiđoạtgiảiNobel,đượckínhnểđếnmứchọđãkhôngphảiđặtthếchấp,mộtnhânnhượngtaihạicủanhữngngườichovay.Khôngbaolâusau,côngtynàykhôngcòncơhộiđểkiếmlãidễdàngvìnhữngkẻbắtchướcđãnoigươngcôngtyvàtrànngậpthịtrường.Thayvìtrảlạitấtcả,chứkhôngphảichỉmộtphầnvốnchocáccổđôngvàtuyênbốnhiệmvụđãhoànthành,cácnhânvậtchủchốtcủacôngtyđãbiếnthànhnhữngconbạc,tiếnhànhnhữngvụcácượclớnkhôngcóquanhệgìvớikếhoạchkinhdoanhgốccủahọ.Năm1998,CôngtyQuảnlýVốndàihạnđãthuatrắng.

Sựkiệnnàylàmrungchuyểnthịtrường.Tuynhiên,nóbiểuthịsựpháttriểncủacácquỹđầutưnóiriêngvàhệthốngtàichínhnóichung,nênkhimộtquỹđầutưdanhtiếngkháclàAmaranthsụpđổvàonăm2006,tổnthấttrên6tỷđôla,thìhệthốngtàichínhthếgiớichẳnghềchấnđộng.

Mộtđổimớitàichínhrấtquantrọnggầnđâylàviệctraođổinợtíndụng(creditdefaultswap–CDS).CDSlàmviệcchuyểngiaorủirotíndụngchomộtbênthứbatheomộtgiánàođó.Kiếmđượclãitừchovayrồilạichuyểngiaođượcrủirotừchovaylàmộtmốilợilớnđốivớingânhàngvàcácthểchếtrunggiantàichínhkhác.Đểthuđượcmộttỷsuấtlợinhuậnthíchđáng,ngânhàngvàcáctrunggiantàichínhkhácphảinângcaodoanhsốbằngcáchchấpnhậnkýgửivà/hoặcchovay.Thườnglàcácthểchếtàichínhđóphátđạt.Nhưngtrongnhữngthờikỳkhôngthuậnlợi,họthườngvấpphảivấnđềnợkhóđòi.Trướcđâyvấnđềnàybuộchọphảihạnchếchovayvàviệchạnchếnàylạicóhạichohoạtđộngkinhtếnóichung.

Phươngtiệnthịtrườngđểchuyểnrủirokhỏicácnguồnchovaynàycóthểlàrấtquantrọngđốivớisựổnđịnhkinhtế,đặcbiệtlàtrongmôitrườngtoàncầu.Đểđápứngnhucầunày,CDSđãđượcsinhrađểchiếmlĩnhthịtrường.Ngânhàngthànhtoánquốctếướctínhsốnợđượctraođổiđãtăngtừ6.000tỷđôlacuốinăm2004lêntrên20.000tỷđôlagiữanăm2006.Khảnănghấpthụchấnđộngcủacơchếnàyđượcthểhiệnmộtcáchsinhđộngtrongthờigiantừnăm1998đến2001,khiCDSđượcsửdụngđểphântánrủirocủa1.000tỷđôlatíndụngdànhchomạngviễnthôngđangpháttriểnnhanhchóng.Mặcdùcómộttỷlệlớncácđầutưmạohiểmtrongthờikỳbùngphátcủacôngnghệnàybịvỡnợ,nhưngkhôngcómộttổchứcchovaylớnnàovìthếmàbịkhókhăn.Tổnthấtđóđãđượccáctổchứcbảotrợchonợtíndụngnhưcácnhàbảohiểm,cácquỹhưutrígánhchịu.Họcódưkhảnăngchịuđượccúđấm.Dođó,sựvỡnợhàngloạtcủathờikỳtrướcđãkhôngtáidiễn.

Đángtiếclàmỗikhimộtquỹđầutưcóvấnđềthìáplựcđòiđiềuchỉnhngànhdịchvụnàylạitănglên.Ngườitanghĩrằngcácquỹđầutưmạohiểmcósốvốnrấtlớn,chẳnglẽđiềuđókhôngchứng tỏchúng lànguyhiểmhaysao?Chẳng lẽ chínhphủkhôngnênkiềmchếchúng?Tôikhôngthấyviệctăngcườngsựđiềuchỉnhcủachínhphủcólợiíchgìngoàitácđộngpháhoạikhảnăngthanhtoánbằngtiềnmặt.Cácquỹđầutưthayđổirấtnhanhsốcổphiếuhọnắmgiữ,bảncânđốicủatốihômquacóthểkhôngcònsửdụngđượcvào11giờsángnay,vìthếcácnhàquảnlýcóthểphảitheosátcácquỹnàytừngphút.Bấtkỳsựhạnchếnàocủachínhphủđốivớicáchứngxửcủacácquỹđầutưcũngsẽlàmgiảmtinhthầnmạohiểmkhôngthểthiếuđốivớicácđónggópcủacácquỹđầutưchonềnkinhtếtoàncầu,đặcbiệtlàkinhtếMỹ.VìsaochúngtalạingăncảnđànongmậtcủaphốWall?

Tôinóilênđiềunàyvìbảnthântôiđãtừnglàmộtnhàquảnlýtrong18năm.KhitôichấpnhậnđềcửcủaTổngthốngReaganlàmChủtịchFEDk,điềuđãcuốnhúttôi làcơhộiđểápdụngnhữngđiềutôiđãhọcđượcvềchínhsáchkinhtếvàtiềntệtronggần40nămtrước.TôibiếtFedlàmộtcơquantiếtchếngânhàngvàgiámsáthệthốngthanhtoáncủaMỹ.Làmộtngườihăngháibảovệthịtrườngtựdo,nhưngtôibiếtkhilàmChủtịch,tôisẽphảichịutráchnhiệmchocỗmáyđiềutiếtđồsộcủaFed.Liệutôicóthểdunghòađượctráchnhiệmvớiniềmtincủamìnhhaykhông?

Trênthựctế,tôiđãcóquyếtđịnhdứtkhoáttừkhitôilàmChủtịchHộiđồngcốvấnkinhtế(CEA)củaTổngthốngFord.MặcdùcôngviệcchínhcủaCEAlàphảnbáccácchínhsáchtàichínhđiênrồ,đôikhitôicũngchấpnhậnthắtchặtluậtlệnếuđólàmộtsựlựachọnchínhtrịíttệhạinhấtđốivớichínhquyền.LàmChủtịch,tôiquyếtđịnhphảigạtquanđiểmcánhâncủamìnhsangmộtbên.VìdùsaotôicũngđãtuyênthệkhinhậmchứcrằngtôisẽđềcaoHiếnphápMỹvàcácđạoluậtmàFedcótráchnhiệmthihành.Dovậy,tôidựđịnhsẽđóngvaitròthụđộngvàđểcácthốngđốckháccủaFedđiđầutrongcácvấnđềluậtpháp.

Khinhậmchức,tôiđãcómộtngạcnhiênthúvị.ThôngquamốiquanhệvớicácviênchứcFed,đặcbiệtlàdướichínhquyềnFord,tôibiếtrằnghọlànhữngngườicónănglựcxuấtchúng.Trướcđâytôikhôngbiếthọcókhuynhhướngthịtrườngtựdohaykhông.Giờđâytôipháthiệnrarằngkhuynhhướngđólàđặcđiểm,thậmchícủacảCụcGiámsátvàPhápchếNgânhàng.CụctrưởngBillTaylorlàmộtconngườidễmếnvàmộtnhàquảnlýrấtchuyênnghiệp.TổngthốngBushđãcửôngđứngđầuTậpđoànBảohiểmTiềngửiLiênbang.Ôngchếtsớm,năm1992,làmộttổnthấtlớnđốivớiđồngnghiệpvàđấtnước.Vìvậy,mặcdùcáckhuyếnnghị

củaFedđượcchỉđạophảithựchiệncácmệnhlệnhcủaQuốchội,chúngluônluônđượcdiễnđạt theohướngkhuyếnkhíchcạnhtranhvàđểchothị trườngtựdohoạtđộng.Điểmnhấnmạnhkhôngphảilà“cấm”,màlàtráchnhiệmquảnlývàtínhcôngkhainhằmtạođiềukiệnchothịtrườnghoạtđộnghiệuquảhơn.Họcũnghoàntoànthừanhậnrằngsựgiámsátcủacácbênđốitáccótácdụngbảovệchốnglạiviệcchovaytíndụngquámứchoặckhôngthỏađáng.

QuanđiểmvềquychếnàychắcchắnchịuảnhhưởngcủacácnhàkinhtếtrongFed.Nóichung,họnhạycảmvớinhucầucủngcốcáclựclượngthịtrườngcạnhtranhmàmạnglướianninhtàichínhcủaMỹcóxuhướngpháhoại.Hệthốnganninhnàybaogồmcáccơchếbảovệnhưbảohiểmtiềngửi,phươngthứcchovaychiếtkhấuvàhệthốngthanhtoánđiệntửcủaFed.Bảovệdanhtiếnglàquantrọngtrongtấtcảcácngànhnghềkinhdoanh,đặcbiệtlàtrongngànhngânhàng,nơidanh tiếngcóýnghĩa thenchốt.Nếumộtngânhàngbịnghingờ thìngườigửitiềnvàongânhàngnàysẽbiếnmất,thườnglàrấtnhanh.Nhưngkhitiềngửivàongânhàngnàyđượcbảohiểmbằngmộtcáchnàođóthìsựtháochạyítxảyrahơn.

ViệcnghiêncứucáctáchạicủasựtháochạykhỏingânhàngtrongthờikỳĐạiSuythoáiđãđưatôiđiđếnkếtluậnrằngviệcbảohiểmtiềngửilàtíchcực[99].Tuynhiên,sựxuấthiệncủamạnglướibảohiểmtàichínhcủachínhphủrõràngđãcổsúycho“rủirotinhthần”,mộtthuậtngữsửdụngchongànhkinhdoanhbảohiểmđểmôtảviệcvìsaokháchhàngcóhànhđộngmàlẽrahọđãkhôngsẵnsànglàmnếukhôngđượcbảohiểmchốnglạicáchậuquảbấtlợicủanó.Vìvậy,cầnphảixemxétthậntrọngcácquychếvềchovayvàtiềngửiđểgiảmthiểu“rủirotinhthần”đó.Dânchủđòihỏiphảicósựthỏahiệp.

Tôirấtvuivìlàmmộtnhàquảnlýkhôngđếnnỗinặngnềnhưtôiđãlongại.TronghàngtrămcuộcbiểuquyếtcủaFedvềquychếtrongnhiệmkỳcủatôi,tôichỉđứngvềphíathiểusốcómộtlần.Tôikhôngbaogiờthíchthảoluậnvềlờivăncủamộtquychế.TôichỉtựkhẳngđịnhmìnhtrongcácvấnđềtôithấylàquantrọngđốivớichứcnăngcủaFedhoặccủahệthốngtàichínhnóichung.

Saunhiềunămtôiđãhọchỏiđượcrấtnhiều.Bakinhnghiệmlà:

(1) Quychếđượcthôngquatrongmộtcuộckhủnghoảngthìsauđóphảiđiềuchỉnhlại.LuậtSarbanes-OxleyđãđượcQuốchội thôngquamột cáchvội vàng trongvụphá sản củaEnronvàWorldcomgiờđâycầnphảiđượcxemxétlại.

(2) Đôi khi cónhiềunhàquản lý thì tốthơn là chỉ cómộtngười.Nhàquản lýđơnđộcthườngtranhrủiro,cốgắngđềphòngmọihậuquảtiêucựccóthểtưởngtượngra,nênthường

tạonênnhữngquychếnặngnề.Trongngànhtàichính,nơiFedchiasẻquyềnthiếtlậpquychếvớiCơquanTổngkiểmtoán,ỦybanChứngkhoánvàHốiđoáicùngcáccơquanchứcnăngkhácthìchúngtacóxuhướngkiểmsoátlẫnnhau.

(3)Quychếtồntạilâuhơnsựhữudụngcủachúngvàcầnphảiđượcđịnhkỳđổimới.TôiđãhọcđượcbàihọcnàytừVirgilMattingly,Trưởngphòngphápchế lâunămcủaFed.ÔngđãthựchiệnnghiêmchỉnhyêucầuxemlạitừngquychếcủaFedcứ5nămmộtlầnvàbấtkỳquychếnàobịcholàlỗithờiđềubịloạibỏmộtcáchkhôngthươngtiếc.

Theotôi,mộtlĩnhvựccầnthêmchứkhôngcầnbớtsựcanthiệpcủanhànướclàviệcchốnglừađảo.Lừađảolàkẻpháhoạiđốivớibấtkỳhệthốngthịtrườngnào[100].ChínhphủMỹcầnđiềuchuyểnnguồnlựctừviệcthiếtlậpthêmcácquychếmớisangviệctăngcườngthựchiệncácđạoluậtchốnglừađảovàgianlận.

Cácnhàlậpphápvàhànhphápthườngvộivàngbanhànhcácquychếmớiđểđốiphóvớisựsuysụpcủathịtrường,vàthườngphảimấtnhiềuthậpniênmớisửachữađượccácsailầmnảysinhtừsựvộivàngđó.TừlâutôiđãlậpluậnrằngđạoluậtGlass-Steagallnăm1933táchnghiệpvụbảolãnhpháthànhchứngkhoánrakhỏingânhàngthươngmạiđãdựatrênmộtlịchsửsailầm.CuộcđiềutrầntrướcQuốchộinăm1933đãtạonênấntượngrằngviệccácngânhàngsửdụngmộtcácsaitráicáccôngtychứngkhoáncủahọđãgâytáchạiđếnsựlànhmạnhchung.ChỉsauThếchiếnthứhai,khimáytínhtạođiềukiệnthuậnlợichoviệcđánhgiátoànbộhệthốngngânhàng,thìmớithấyrõlàcácngânhàngcósởhữucáccôngtychứngkhoánđãchốngchọilạicuộckhủnghoảngtrongthậpniên30tốthơncácngânhàngkhôngsởhữu.Vàithángtrướckhitôinhậnnhiệmvụ,Fedđãđưaramộtđềnghịtáichophépcácngânhàngbáncổphiếuquacôngtychứngkhoánvớicácđiềukiệnrấtngặtnghèo.Fedtiếptụckhíchlệviệcgiảmbớtcáchạnchế,vàtôiđãnhiềulầnđiềutrầnủnghộviệcthayđổiluật.Mãiđếnnăm1999đạoluậtGlass-SteagallmớiđượcbãibỏvàthaythếbằngđạoluậtGramm-Leach-Bliley.Thậtmaymắn,đạoluậtGramm-Leach-Blileyđãphụchồilạisựlinhhoạtrấtcầnthiếtchongànhcôngnghiệptàichính.Trongnhữngnămgầnđây,nhậnthứcvềtáchạicủaquychếnặngnềvànhucầuthíchứngkinhtếđãtănglênđángkể.Chúngtakhôngdámquaylạitrướckia.

Toàncầuhóa,sựkéodàicủachủnghĩatưbảntớicácthịtrườngthếgiới,cũngnhưchínhchủnghĩatưbản,làđốitượngphêphángaygắtcủanhữngngườichỉthấymặttráicủasựpháhủymangtínhsángtạo.Songtấtcảbằngchứngđángtincậyđềuchothấycáclợiíchtoàncầu

hóađemlạivượtxacácthiệthại,thậmchícảởngoàilĩnhvựckinhtế.Trongmộtthamluậntrình bày cuối năm 2006, nhà kinh tế Barry Eichengreen và nhà khoa học chính trị DavidLeblangđãtìmthấy“bằngchứng[trongkhoảngthờigian130năm,từnăm1870đến2000]chothấymốiquanhệhaichiềutíchcựcgiữatoàncầuhóavàdânchủ”.Họpháthiệnrarằng:“Mởcửathươngmạiđãthúcđẩydânchủ…Tácđộngcủamởcửatàichínhđốivớidânchủkhôngmạnhbằng,nhưngvẫntheocùngmộthướng…cónhiềukhảnănglàdânchủđãgiúptháodỡnhiềusựkiểmsoátvốn”.

Dođó,chúngtanêntậptrungvàogiảiquyếtvàxoadịucácmốilosợđốivớimặttráicủasựpháhủymangtínhsángtạothayvìápđặtgiớihạnđốivớidinhthựkinhtế,nơisựphồnvinhtrêntoànthếgiớiphụthuộcvào.Đổimớiđốivớithịtrườngtàichínhtoàncầucủachúngtacũngquantrọngnhưđổimớicôngnghệ,sảnphẩmtiêudùnghaychămsócsứckhỏe.Dotoàncầuhóapháttriểnvàrốtcuộcđãbắtđầuchậmlại,hệthốngtàichínhcủachúngtacầnphảiduytrìtínhlinhhoạtcủanó.Chủnghĩabảohộ,dướibấtkỳvỏbọcnào,chínhtrịhoặckinhtế,tácđộngđến thươngmạihay tài chính,đềudẫnđếnsự trì trệkinh tếvàđộc tài chính trị.Chúngtacóthểlàmtốthơn.Thựcvậy,chúngtaphảilàmtốthơn.

CHƯƠNGHAIMƯƠI

“CÂUĐỐBÍHIỂM”

“CÁIQUÁIGÌĐANGDIỄNRAVẬY?”TôiphànnànvớiVincentReinhart,CụctrưởngCụcTiền

tệcủaFedhồitháng6/2004.Tôilongạivìchúngtôiđãtănglãisuấtcơbảnnhưnglợinhuậntráiphiếukỳhạn10nămkhôngnhữngkhôngtănglênmàcòngiảmđi.Đólàmộtmẫuhìnhchỉsaunàychúngtamớiquenthấytrongmộtchukỳthắtchặttíndụng,khilãisuấtdàihạnbắtđầuphảnánhđầyđủkỳvọnglạmphátsẽgiảmdoFedthắtchặttiềntệ[101].Lợinhuậngiảmởđầumộtchukỳthắtchặttiềntệlàcựckỳbấtthường.

Chukỳthắtchặttiềntệnàythậmchíchỉvừamớibắtđầu.Tôiđãcảnhbáovềnógầnhaithángtrước.TrongmộtcuộcđiềutrầntrướcỦybanKinhtếLưỡngviệncủaQuốchội,tôiđãđánhtínhiệurõràngvềýđịnhcủaFedsẽtănglãisuấtcơbản.Tôinói:“Đếnđiểmnàođó,sẽphảitănglãisuấtcơbảnđểngănchặncácáplựclạmphát...FedcôngnhậnrằngmuốnphồnvinhbềnvữngthìphảiduytrìổnđịnhgiácảvàFedsẽhànhđộngkhicầnthiếtđểđảmbảođiềuđó”.Hyvọngcủachúngtôilàtănglãisuấtcầmcốlênđếnmứccóthểtháongoàisựbùngnổtrongkhuvựcnhàcửakhiđóđangcóhiệntượngbongbóng.

Thịtrườngphảnứngngaylậptức.ThấytrướcđượcrằnglợinhuậntráiphiếutăngthườngliênquanvớiviệcFedbắtđầutănglãisuấtcơbản.Trongvàituầnsau,lợinhuậntráiphiếukỳhạn10nămđãtăngkhoảng1%.Chươngtrìnhthắtchặttiềntệcủachúngtôitỏrađúnghướng.NhưngđếnthángSáu,áplựcthịtrườngkhôngbiếttừđâuậptớiđãđẩylãisuấtdàihạnxuống.Tôivừabốirốivừathíchthú,nghĩrằngcólẽchúngtôiđangchứngkiếnmộtsựkhácthường.

CácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủaFedphảithườngxuyênđốiphóvớicáctìnhtiếtkhôngthểgiảithíchđượctrênthịtrường.Trongmộtsốtrườnghợp,tôiđãtìmranguyênnhânsaumộthoặchaithángtheodõi.Trongmộtsốtrườnghợpkhác,sựbấtthườngvẫnlàbíhiểm.Tấtnhiên,giácảthayđổilàdosựthayđổitrongcáncâncungcầu.Nhưngcácnhàphântíchchỉcóthểquansátsựthayđổicủagiácả.Nếukhôngphântíchtâmlýcủangườithamgiathịtrườngđểxácđịnhcáigìđãđưahọđếnnhữnghànhđộngnhưhọđãlàmthìchúngtakhôngbaogiờcóthểgiảithíchđượcmộtsốtìnhtiết.Sựsuysụpcủathịtrườngchứngkhoánhồitháng10/1987làmộtvídụ.Đếnnayvẫntồntạihaigiảthiếtkhácnhauvềnguyênnhângâyrasựsuysụpkỷlụcđó.CácgiảithíchđitừquanhệcăngthẳngvớiĐứcđếnlãisuấtcao.Chúngtathấythựctếlàngườibánnhiềuhơnngườimua.Nhưngkhôngaithựcsựbiếtvìsao.

Tôicũngkhôngcólờigiảithíchnàochosựkiệnnăm2004.Tôichorằngcólẽđólàmộtsựkiệnkỳlạnữavàsẽkhôngtáidiễn.Nhưngtôiđãlầm.Trongtháng2vàtháng3/2005,nólạiđộtngộtxuấthiện.PhảnứngtrướcviệcFedtiếptụcthắtchặttiềntệ,lãisuấtdàihạnlạibắtđầutăng,nhưngnhưtrongnăm2004,cáclựclượngthịtrườnglạihoạtđộngđểbópchếtsựgiatăngđó.

Cáclựclượngthịtrườngđólàgì?Chắcchắnchúnglàtoàncầu,vìsựsuygiảmlãisuấtdàihạntrongthờikỳđóởcácthịtrườngtàichínhnướcngoàicũngrõnhưởMỹ.Từgiữathậpniên80,toàncầuhóalàmmộtlựclượnggiảmphátnổibật.TôivẫncònngạcnhiêntrướcsựthayđổilớnlaomàtôiđãpháchọachocácđồngnghiệpởFOMChồitháng12/1995:“Rấtkhótìmthấylạmphátởbấtkỳnơinàotrênthếgiới.Cóđiềugìđórấtkhácthườngđangdiễnra”.Tôichưathểchứngminhđược,nhưngtôiđãtrìnhbàyđiềutôinghĩnhưcâutrảlời:

“Cóthểcácquývịcònnhớ,đầunămnay,tôiđãnêulênvấnđềtácđộngphithườngcủanhững tiếnbộ côngnghệ,nhất là côngnghệ silicon,đối với thị trường chứngkhoánvà thịtrườnglaođộng.Mộtvídụ,mặcdùphithựctế,nhưngnóilênđượcđiềunàylàcácnhânviênvănthưsẽcảmthấythếnàonếuvịtrícácconchữtrênmáychữcủahọcứhainămlạithayđổimộtlần.Trênthựctế,chúngtađanglàmviệcđóđốivớilựclượnglaođộngnóichung.Theotôi,điềunàygiảithíchvìsaomẫuhìnhlươnglạibịhạnchếnhưđãxảyra.Mộtbằngchứngkhácthườngthấygầnđâylàsốlượngcáchợpđồnglaođộngcóthờihạn5hoặc6nămtănglênchưatừngcó.Trong30-40nămquachúngtachưabaogiờcómộthợpđồnglaođộngcóthờihạntrên3năm...Cácthayđổicôngnghệnhưthếnàythườngxuấthiệnsaumộtthếkỷhoặc50năm...Việcthunhỏcácsảnphẩmnhờcócôngnghệviđiệntửđãlàmchochiphívậntảigiảmđiđángkể.Chúngtađangsảnxuấtracácsảnphẩmrấtnhỏcóchiphívậnchuyểnrẻhơn...[Quantrọngkhôngkém]côngnghệthôngtinviễnthôngđãlàmgiảmđángkểchiphíliênlạc...Vớisựpháttriểncủacácsảnphẩmtíhonvàchiphíliênlạcgiảmđi,tráiđấtngàycàngbịthunhỏ...Giờđâychúngtathấy...sựphổbiếncáchthứcthuêlàmbênngoài...ngàycàngpháttriểntrêntoàncầu.Kếtquảlàhiệuquảcủađầutưcơbảntănglênvàchiphítrênmỗiđơnvịlaođộnggiảmxuống.Đâylàmộthiệntượngmới,vànóđặtramộtcâuhỏithúvịlàphảichăngtrongthựctếđangdiễnramộtđiềugìđócóýnghĩalâudàirấtquantrọng”.

Tôinóivớicácđồngnghiệprằngchúngtakhôngthểcóđánhgiáchắcchắnvềthếgiớiđangthayđổitrong5-10năm,nhưnghiệntượngthiểupháttrêntoànthếgiớisẽtrởnênrõrànghơncùngvớithờigian.Trongthiênniênkỷmới,cácdấuhiệucủanósẽngàycàngtrởnênrõhơn,thậmchíngaycảởcácnướcđangpháttriểncótruyềnthốnglạmphát.Năm2003,chỉtám

nămsaumộtcuộckhủnghoảngtiềntệnghiêmtrọngtrongđóchínhphủthậmchíkhôngthểtìmđượcngườimuanợngắnhạnbằngđồngđôlavàphảiyêucầuMỹbảolãnh,lầnđầutiênMexicođãcóthểbánđượctráiphiếuđồngpesocókỳhạn20năm.ĐúnglàMexicođãthựchiệnmộtsốbiệnphápquantrọngđểlậplạitrậttựtàichính,tiềntệsaukhisuýtbịvỡnợnăm1995.NhưngkhôngcógìbảođảmrằngMexicosẽnhanhchóngcókhảnăngbánđược tráiphiếuđồngpesocókỳhạn20nămvớilãisuấttươngđốithấp.LịchsửkinhtếvĩmôbachìmbảynổicủaMexicoluônđòihỏicácmónnợdàihạnđượcquyđịnhbằngngoạitệđểhấpdẫncácnhàđầutư.

Mexicokhôngphải làmột trườnghợpcábiệt.Chínhphủcácnướcđangphát triểnkhácđangngàycàngpháthànhnợdàihạnquyđịnhbằngđồngtiềncủahọvớilãisuấtmàcácnướcphát triển chỉ có thểhoannghênh trướcđâymột thậpniên.Trái với trướcđây,năm2002Brazilđãcóthểhấpthụđượcsựmấtgiátới42%trongđồngtiềncủahọ,chỉvớicáchậuquảlạmphátngắnhạnvàtươngđốinhẹ.

Lạmphátđãthuyêngiảmgầnnhưtrêntoàncầu.Lạmphátướctính,đượcphảnánhtronglãisuấtnợdàihạn,đãgiảmmạnh.Lợinhuậntrênsốnợcủacácnướcđangpháttriểnđãgiảmxuốngcácmứcthấpchưatừngcó.Lạmpháthaiconsố,đôikhilàbaconsố,mộtđặctrưngcủacácnềnkinhtếđangpháttriểntronglịchsử,đãbiếnmất,trừmộtvàingoại lệ[102]. Trongthờigiantừnăm1989đến1998,chỉsốgiátiêudùngởcácnướcđangpháttriểntăngtrungbìnhmỗinăm50%.Đếnnăm2006,tỷlệlạmphátgiátiêudùngđãgiảmxuốngdưới5%.

Nhưngmặcdùtoàncầuhóađãlàmgiảmlãisuấtdàihạn,mùahènăm2004,chúngtôicũngkhôngcólýdogìđểhyvọngviệcthắtchặttiềntệcủaFedsẽkhôngđẩylãisuấtdàihạnlêncao.Chúngtôidựliệusẽbắtđầutừmộtlãisuấtdàihạnthấphơnthườngthấytrongquákhứ.SựphảnứngchưatừngcóđốivớiviệcthắtchặttiềntệcủaFednămđóchothấyngoàinhântốtoàncầuhóacòncócác lực lượngrấtquantrọngkhácđãphát triểnvàýnghĩađầyđủcủachúngđếnbâygiờmớinổilên.Tôithậtsựbốirối.Tôigọitrạngtháichưatừngcótronglịchsửnàylàmột“câuđốbíhiểm”.Nhiềuchairượucómác“Câuđốbíhiểm”đượcchuyểnđếnvănphòngcủatôiđãkhônggiúptôigiảmđượcsựbốirốicủamình.Tôikhôngcònnhớgìvềloạirượuđó.

MộtsựkiệnítđượcbiếtđếnởchâuÂuđãchothấydấuhiệuđầutiênđểtìmđượclờigiảichocâuđốđó.Năm2004,Siemens,mộttrongnhữngnhàxuấtkhẩulớncủaĐức,đãthôngbáochoIGMetall(CôngđoànCôngnghiệpCôngnhânngànhKimloại–ND)rằngnếukhôngđồngýcắtgiảm12%lươngởhainhàmáythìSiemenssẽxemxétdichuyểnchúngsangĐôngÂu.Bịépbuộc,IGMetallđãphảichấpthuận,vàcuộcdichuyểnồạtcácnhàmáycủaSiemenssang

cácthịtrườngmớiđượctựdoởĐôngÂuđãbịhoãnlại[103].Sựkiệnnàyđãgợiýchotôi,bởivìtrướcđâytôiđãđọccácbáocáovềnhữngcuộcđốiđầutươngtự.NódẫntôiđếnviệcxemlạimôhìnhtănglươngởĐức.Cácôngchủđãphànnàntừlâurằnglươngcaolàmchohọmấtsứccạnhtranh,mặcdùhiệntại,lươngtrungbìnhtăngkhôngnhanhlắm,2,3%mỗinămtrongthờigiantừnăm1995đến2002.Rõràngthôngđiệpcủahọgiờđâyđãđượclắngnghe.Bắtđầutừcuốinăm2002,mứctăngchiphígiờcôngđãđượccắtgiảmđimộtnửavàvẫntiếntriểnrấtchậmđếncuốinăm2006.

SiemensvàcôngnghiệpĐức,đượcsựhỗtrợcủacáccảicáchchophépsửdụngrộngrãihơncáigọilàlaođộngthờivụ,đãkiềmchếđượclươngvàchiphí,từđókiềmchếđượccảgiácảcủaĐức.Làmphátướctínhgiảmđidotỉlệlạmphátchínhthứcgiảm.Tấtnhiên,việcIGMetallmấtthếmặccảhoàntoànlàdocáclựclượngbênngoàibiêngiớinướcĐức,đólàsựthamgiacạnhtranhcủaítnhấtlà150triệungườilaođộnggiárẻ,cóhọcvấn,vừađượcgiảiphóngkhỏisựkìmhãmcủahệthốngkinhtếkếhoạchtậptrungXô-viết.

Chiếntranhlạnhkếtthúclàsựkiệnchínhtrịquantrọngnhấttrongnửasauthếkỷ20.Nhưtôiđãnêuởchương6,sựsụpđổcủaLiênXôcóýnghĩakinhtếquantrọng.BứctườngBerlinsụpđổđãphơibàytìnhtrạngkinhtếhoangtànđếnnỗimôhìnhkếhoạchtậptrung,trướcđóđượccangợinhưlàmộtlựachọn“khoahọc”thaythếchosự“hỗnloạn”củathịtrường,đãbịbácbỏvĩnhviễn.Khôngcóđiếuvănhoặcvănbiakinhtế.Nóbiếnmất,khôngmộttiếngkhócthương.Vìthế,TrungQuốc,nướcđãpháthiệnđượcgiátrịthựctiễncủathịtrườngtừmộtthậpniêntrước,đãđẩynhanh,tấtnhiênlàkhôngbaogiờthừanhận,cuộchànhquântiếntớithịtrườngtựdo.ẤnĐộcũngbắtđầubừngtỉnhkhỏichủnghĩaxãhộiquanliêucủacựuThủtướngJawaharlalNehru.Mọiýđịnhthựchiệnhoặcmởrộnghìnhthứckếhoạchhóatậptrungcủacácnềnkinhtếđangnổilênđềubịlặnglẽgácbỏ.

Chẳngbaolâu,trênmộttỷngườilaođộng,trongđócónhiềungườicóhọcvấn,tấtcảđềucógiárẻ,từcácnềnkinhtếkếhoạchtậptrunghoàntoànhoặcmộtphần,bịtáchkhỏicuộccạnhtranhtoàncầutrướcđây,đãbắtđầuthamgiavàothịtrườngcạnhtranhthếgiới.TheoướctínhcủaIMF,năm2005cótrên800triệungườitronglựclượnglaođộngthếgiớithamgiavàocácthịtrườngcạnhtranhxuấtkhẩu,tăng500triệukểtừkhiBứctườngBerlinsụpđổnăm1989vàtăng600triệukểtừnăm1980,trongsốtăngđóĐôngÁchiếmmộtnửa.ỞĐôngÂu,laođộngdịchchuyểntừsự“bảohộ”củachếđộkếhoạchhóatậptrungsangthịtrườngcạnhtranhnộiđịa.Hàngtrămtriệungườilaođộngnữa,chủyếulàTrungQuốcvàẤnĐộ,cũngsẽthựchiệnsựdichuyển.

Sựdichuyểncủangườilaođộngvàothịtrườngđãlàmgiảmlương,lạmphát,lạmphátướctínhvàlãisuấttrênthếgiới,từđógópphầnđángkểchosựtăngtrưởngcủakinhtếthếgiới.Mặcdùtổngtiềnlươngcủalựclượnglaođộngmớiđượcbốtrílạichỉchiếmmộtphầnnhỏsovớiởcácnướcpháttriển,nhưngtácđộngcủanóđãthểhiệnrõ.Khôngchỉnhậpkhẩugiárẻthaythếsảnxuấtvàdođóthaythếlaođộngởcácnướcpháttriển,màcạnhtranhtừsốngườilaođộngbịthaythếđitìmviệclàmmớiđãcótácđộngkiềmchếlươngcủanhữngngườilaođộngkhôngbịảnhhưởngtrựctiếpcủanhậpkhẩugiárẻ.Ngoàira,sựdịchchuyểncủalaođộnggiárẻtừĐôngÂusangTâyÂucũngđặtmộtbộphậnlựclượnglaođộngsởtạicủaTâyÂuvàocuộccạnh tranhvề tiền lương.Cuối cùng, xuấtkhẩu từcácnềnkinh tếkếhoạch tập trungtrướcđâyđãkiềmchếgiáxuấtkhẩucủamọinềnkinhtế.

Tôitinchắcrằngnếutrênmộttỷngườilaođộngnàyồạttiếnvàothịtrườnglaođộngthếgiớithìđãxảyrahỗnloạn.CácnềnkinhtếĐôngÂubịLiênXôchiphốitrướcđâyđãthựchiệnsựchuyểnđổitrongmộtthậpniên,nhưnghiếmkhitrôichảy.Tuynhiên,họchỉđạidiệnchomộtbộphậnnhỏ.Chođếnnay,sựdịchchuyểnlớnnhấtlàởTrungQuốc,nơisốliệuđángtincậyvềlựclượnglaođộngchothấycómộtsựdịchchuyểnchậm,nhưngtốcđộtăngdầnvàdochínhphủkiểmsoát,củalựclượnglaođộngtừcáctỉnhnôngthônđếncáckhuvựcthịtrườngnăngđôngởvùngchâuthổsôngChâuGiangcáckhuvựchướngđếnxuấtkhẩukhác.RấtđôngngườilaođộngTrungQuốcđãrờibỏnôngnghiệpđitìmviệclàmtrongcácngànhcôngnghiệpchếtạovàdịchvụởcáckhuđôthị.Cácdoanhnghiệptưnhânpháttriển,đãtiếpthumộtbộphậnđángkểtronglựclượnglaođộnggần800triệungườicủaTrungQuốc.Đếnnăm2006,sốngườilaođộngtrongnôngnghiệpđãgiảmxuốngchỉcònchiếmtrên2/5tổngsố.SốngườilaođộngtrongcácngànhcôngnghiệpchếtạocủaTrungQuốcổnđịnhtrongnhữngnămgầnđây,mặcdùsốngười laođộngtrongcácxínghiệpquốcdoanhbịcắtgiảmđinhiều.Trongthậpniênqua,sốlaođộngtrongkhuvựcdịchvụtăngnhiềunhất.

Điềuquantrọnglàtốcđộdịchchuyểnlaođộngtừcácnềnkinhtếkếhoạchtậptrungsangthịtrườngcạnhtranh.Đâylànhântốquyếtđịnháplựcthiểuphátđốivớichiphítiềnlương,vàtừđólàgiácảởcácnướcpháttriển.Dotácđộnggiántiếpcủanhậpkhẩuvànhậpcưmàcóthêmmộtsốlaođộnggiárẻmớicótácđộngđốivớitoànbộcơcấuchiphí laođộngởcácnướcpháttriển.Tỷlệlaođộngmớithêmvàothịtrườngcạnhtranhcànglớnthìáplựckiềmchếchiphítiềnlươngvàgiácảởcácnướcpháttriểncàngmạnh.Tácđộnglúcđầucóthểchỉlàgiảmvàiphầntrămmứctănglươnghàngnăm.Nhưngtácđộnglớncóthểnảysinhtừtácđộngnhỏbanđầu,giốngnhưmộtngườiđangnângmộttấnthéplên.Nếucómộtđònbẩythìanhtacóthểnângđược.Hướngpháttriểnđãbịthayđổi,tạoramộtvòngtuầnhoànđitừchiphí

lươnggiảmđếnlạmphátướctínhgiảm,tiếptheolàlươngbịépxuốnghơnnữavàđàtănggiábịhãmlại.

ChođếnnayTrungQuốclànướcđónggóplớnnhấtchoxuthếnày.Trong¼thếkỷqua,tỷtrọnglaođộngdichuyểntớicáctỉnhduyênhảixuấtkhẩungàycàngtăngđãđemlạichocácnềnkinhtếpháttriểnmộtmứcthiểupháttiềnlươngvàgiácảngàycànglớn.Nhưngđiềunàycũnggợilênrằngkhisựdịchchuyểncủalaođộngtừcácnềnkinhtếkếhoạchtậptrungtrướcđây–đầykhátkhaovàcókhảnăngcạnhtranhtrongthịtrườngthếgiới–đượchoànthànhthìáplựclàmgiảmtiềnlươngvàgiácảởcácnướcpháttriểncũngsẽchấmdứt.Năm2000,mộtnửalựclượnglaođộngTrungQuốcvẫncònlàmviệctrongcácngànhcôngnghiệpsơkhai,hầuhếttrongnôngnghiệp.HànQuốcđãđạtđượctrìnhđộđótừnăm1970.Hiệnnay,sốlaođộnglàmviệctrongcôngnghiệpsơkhaiởTrungQuốclà45%vàởHànQuốclàdưới8%.NếuTrungQuốctheođúngconđườnglịchsửcủaHànQuốctrong¼thếkỷtớithìtỷlệdicưnộiđịacủahọ,hiệnvẫnđangtănglên,sẽchưalênđếnđỉnhcaonhấttrongvàinămnữa.Nhưngchấtlượngcủacácsốliệu,củaHànQuốctrướcđâycũngnhưcủaTrungQuốchiệnnay,khôngđủđểchúngtacóthểđánhgiárõràngtốcđộdicư.Hơnnữa,vớicáckhácbiệtgiữaTrungQuốcngàynayvớiHànQuốc¼thếkỷtrướcđây,vềđộlớn,xuhướngchínhtrịvàchínhsáchkinhtế,thìmọisựsosánhchỉcóýnghĩagợimở.

Thờiđiểmthenchốtđốivớithếgiớiquankinhtếvàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchkhôngphảilàkhinàosựdichuyểnlaođộngđếnhồikếtthúc,màlàkhinàotốcđộcủanóbắtđầuchậmlại.Chúngtabiếtrằngđếnmộtđiểmnàođó,nósẽphảichậmlạivàchodùkhoảngcáchxađếnđâuđinữathìsựdịchchuyểntớithịtrườngcạnhtranhcũngsẽhoànthành.Khitốcđộdịchchuyểnlaođộngđạtđỉnhcao,cáctácđộngthiểuphátsẽbắtđầutanbiếnvàcácáplựclạmphátsẽxuấthiện.SuydiễntừHànQuốcthìthờiđiểmđócóthểlàvàinămnữa,nhưngcóbằngchứngchothấythờiđiểmđóđếnsớmhơn,cóthểlàbanămhoặcíthơn.

LạmphátvàlạmphátướctínhgiảmđirõrệtsaukhiBứctườngBerlinsụpđổđãhạthấpphíbảohiểmlạmphátcủacáckhoảnnợdàihạntrênthếgiới.Nhưngtácđộngđốivớilãisuấtthựctếchỉ làhạthấpphíbảohiểmrủironhờthịtrườngbớtbiếnđộngdolạmphátgiảm.Phầngiảmsútcònlạitronglãisuấtthựctếlàdothiênhướngtiếtkiệmhữudụngtrênthếgiớiđãtăngđángkểsovớithiênhướngđầutưtiếtkiệmđóvàotàisảnsảnxuất.Tiềmnăngdưthừatiếtkiệmtrongthịtrườngtàichínhthếgiớiđãđẩylãisuấtthựctếxuốngthấphơn.LãisuấtthựctếgiảmcònlàdosựchuyểnđổisangcơchếthịtrườngcạnhtranhthờihậuXô-viếtcủacácnướcđangpháttriển,kéotheomứctăngtrưởngtăngnhanh.

Đầutưvàonhàmáy,thiếtbị,khotàngvànhàcửatrêntoàncầuphải luônluônbằngtiếtkiệmtrêntoàncầu–phươngtiệncuốicùngtàitrợchonhữngkhoảnđầutưtrên.Mỗitàisảnphảicómộtchủnhân.Giátrịtiêusảncủacáctàisảncơbảnmớiphảibằnggiátrịthịtrườngcủacáctàisảnđó.Nghĩalàsổséccủathếgiớiphảicânbằng.Rốtcuộclàtiếtkiệmphảibằngđầutưtrênthếgiớinóichung.Nhưngdoanhnghiệpvàhộgiađìnhlậpkếhoạchđầutưtrướckhihọbiếtngườitiếtkiệmnàotrênthếgiớisẽchohọvay.Vàngườitiếtkiệmtrênthếgiớilậpkếhoạchtiếtkiệmtrướckhihọbiếttiềntiếtkiệmcủahọsẽchạyvàokhoảnđầutưnào.Dođó,hầunhưđầutưtoàncầudựkiếntrongbấtkỳthờigiannàocũngkhôngngangbằngtiếtkiệmdựkiến.

Khicảnhàđầu tưvàngười tiếtkiệmđềucốgắng thựchiệndựđịnhcủamình trong thịtrường,bấtkỳsựmấtcânđốinàocũnglàmcholãisuấtthựctếthayđổichođếnkhiđầutưthựctếvàtiếtkiệmthựctếcânbằng.Nếuđầutưdựkiếmvượtquátiếtkiệmdựkiến,lãisuấtthựctếsẽtănglênđếnmứcđủlàmnhàđầutưnảnlòngvà/hoặckhíchlệtiếtkiệmnhiềuhơnnữa.Nếutiếtkiệmdựkiếnvượtđầutưdựkiến,lãisuấtthựctếsẽgiảm.Trongthựctế,tiếntrìnhnàykhôngphảilàtuầntự,màlàđồngthờivàtứcthời.Chúngtakhôngbaogiờquansátđượcsựchênhlệnhgiữađầutưvàtiếtkiệmthựctếtrêntoàncầu.

Mặcdùcóthunhậpthấphơnnhưnghộgiađìnhvàdoanhnghiệpởcácnướcđangpháttriểncótỷlệtiếtkiệmlớnhơnsovớihộgiađìnhvàdoanhnghiệpởcácnướcpháttriển.Cácnướcpháttriểncómạnglướitàichínhrộnglớnđểchongườitiêudùngvàdoanhnghiệpvaytiền,thườnglàcóthếchấp,quađótạođiềukiệnchonhiềungườichitiêunhiềuhơnthunhậphiệntạicủahọ.Ởcácnướcđangpháttriển,khôngcónhiềumạnglướitàichínhđểkhuyếnkhíchngườitachitiêunhiềuhơnthunhậpnhưvậy.Hơnnữa,đờisốngởphầnlớncácnướcđangpháttriểnvẫncònởmứcvừađủsống,nêncáchộgiađìnhcầncódựphòngchocáctìnhhuốngbấttrắctrongtươnglai.Dorấtítnướcđangpháttriểncómạnglướiansinhcủachínhphủcóđủsứcđểbảovệchốnglạicácđiềukiệnbấtlợi,nêncáchduynhấtđểcáchộgiađìnhlàmđượcviệcđólàđểdànhtiền.Ngườitabuộcphảitiếtkiệmchongàymưagióvàngàynghỉhưu[104].

NhưđượcbáocáovớiIMF,tỷlệtiếtkiệmsovớiGDPdanhnghĩaởcácnềnkinhtếtiêntiến,tứccácnướcpháttriển,tronghaithậpniên1980và1990chỉởtrongkhoảngtừ21đến22%;ởcácnướcđangpháttriểntrungbìnhtừ23đến24%.Nhưngtừnăm2000,việcthếgiớiđangpháttriểnchấpnhậnthịtrườngcạnhtranhvàtậpquántưbảnbắtđầucókếtquả.Đầutưcủanướcngoài,đểsửdụnglựclượnglaođộnggiárẻ,đượckhíchlệbởicácquyềnsởhữungàycàng đáng tin cậy hơn, bắt đầu đẩy nhanh sự tăng trưởng kinh tế nhờ hướng vào xuấtkhẩu[105].

Trong5nămqua,tỷlệtăngtrưởngkinhtếcủacácnướcđangpháttriểnlớngấpđôitỷlệtăngtrưởngcủacácnướcpháttriển.Tỷlệtiếtkiệmcủahọ,dẫnđầulàTrungQuốc,tăngtừ24%năm2001lên32%năm2006;trongkhiđótiêudùngtrongcácxãhộibảothủnàytrìtrệvàđầutưcũngíthơntiếtkiệmrấtnhiều.Từnăm2002,tỷlệtiếtkiệmởthếgiớipháttriểngiảmxuốngdưới20%.TỷlệđầutưsovớiGDPtrênthếgiớităngrấtít,hầuhếtlàởcácnướcđangpháttriển[106].Cácnướcxuấtkhẩudầuchỉđầutưmộttỷlệnhỏtrongthunhậptănglêncủahọvàoviệcmởrộngcôngsuấtsảnxuấtdầu.

Tấtnhiên,cácnhàkinhtếcóthểtínhđượctiếtkiệm,nhưngdotiếtkiệmdựkiếnítkhiđượcghichéplạiởkhắpmọinơi,nêncáctínhtoánvềtiếtkiệmdựkiếnchỉlàmộtsựphỏngđoánkhôngchínhthức.Tuynhiên,khôngphảilàvôlýkhichorằngtrongnhữngnămgầnđâytiếtkiệmdựkiếnđãvượtđầutưdựkiến,đượcthểhiệnquasựsuygiảmcủalãisuấtdàihạnthựctếtrênkhắpthếgiới.Ngaycảnếukhôngcóthayđổitronghànhvitiếtkiệmdựkiếncủabấtkỳai,vớitỷlệngàymộttăngcủacácnềnkinhtếđangpháttriểntrongthunhậpcủathếgiới,nơithườngxuyêncótỷlệtiếtkiệmcaohơn,thìtiếtkiệmdựkiếntrênthếgiớicũngsẽtănglênhàngnăm.Xuthếđósẽtiếptục,chừngnàotỉlệtăngtrưởngkinhtếcủacácnướcđangpháttriểncònvượttỷlệtăngtrưởngkinhtếcủacácnướcpháttriển,nhưđãdiễnratừnăm2000.Thôngthườngthìkhilãisuấtthựctếgiảm,cácnhàkinhtếkhóxácđịnhđượcnguyênnhânlàdotiếtkiệmdựkiếntănghaydođầutưdựkiếngiảm.Nhưngsựgiatăngmạnhmẽtiếtkiệmởcácnướcđangpháttriển,trongđóchỉmộtnửađượcđầutưởthếgiớiđangpháttriển,gợirõrằngtiếtkiệmdưthừaởcácnướcđangpháttriểnđãđẩylãisuấtthựctếxuốngthấp.Dođầutưthựctếởcácnướcpháttriểnchỉtăngmộtcáchkhiêmtốn(kếtquảcủalãisuấtthấp),nêntỷlệđầutưdựkiếnsovớiGDPởcácnướcpháttriểnchắcphảilàổnđịnh,hoặcđạiloạinhưthế.Nhưtôiđãnêutrongchương25,trênthựctếđầutưdựkiếnởMỹđãbịtrìtrệtrongnhữngnămgầnđây,xéttừsốvốnlớnđượccáccôngtytrảlạichocáccổđông,cóthểlàvìthiếucáccơhộiđầutưmới.Cácsốliệunàyphùhợpvớiýkiếnchorằngtrongthậpniênhiệnnay,lãisuấtdàihạngiảmchủyếulàdotácđộngcủacáclựclượngđịachínhtrịhơnlàdocáclựclượngthịtrường.

Nếucácnướcđangpháttriểntiếptụctăngtrưởngnhanhvàmạnglướitàichínhmởrộngviệcchovaysangchongườitiêudùngthìtỷlệtiếtkiệmởcácnướcđangpháttriểnchắcchắnsẽgiảmđi,ítnhấtlàtrởlạicácmứctronghaithậpniên80và90.Khátvọngbẩmsinhcủaconngườikhôngmuốnthuakémaiđãthểhiệntrongthịtrườngtiêuthụnontrẻcủathếgiớiđangpháttriển.Sựgiatăngtrongtiêudùngcóxuhướngtriệttiêutácđộnglàmgiảmlãisuấtthựctếcủasựdưthừatiếtkiệm[107].Nhưngđiềuđóvẫncóthểxảyrangaycảnếutốcđộtăngtrưởngthunhậpcủacácnướcđangpháttriểnchậmlại.Trongtấtcảcácnềnkinhtế,chitiêuhiếmkhi

tăngđồngnhịpvớinhữngđợttăngđộtxuấtcủathunhập;dovậymàtỷlệtiếtkiệmtănglên.Khitốcđộtăngtrưởngthunhậpchậmlạithìtỷlệtiếtkiệmcóxuhướnggiảmđi.

Dođó,khilựclượnglaođộngtừcácnềnkinhtếkếhoạchtậptrungtrướcđâyhoànthànhviệcdịchchuyểnsangcácthịtrườngcạnhtranhvàkhicáchệthốngtàichínhngàycàngtinhvihơncủacácnướcđangpháttriểntạothuậnlợichothiênhướngbẩmsinhtiêudùngnhiềuhơnvàtiếtkiệmíthơn,thìlạmphát,phíbảohiểmchốnglạmphátvàlãisuấtsẽmấtdầnmiếngđệmthiểupháttrongthậpniênqua.Tôisẽđềcậpđếnthờiđiểmnàytrongchươngcuốicùng.

Cácnềnkinhtếđangpháttriểnsẽmấtkhảnăngtiếptụctăngtrưởngnhanhhơncácnềnkinhtếpháttriển,trừphihọcóthểbổsungchocôngnghệdunhậpcủamìnhbằngcácphátminh,sángchếcủachínhcácnhàkhoahọcvàkỹsưcôngnghệcaocủahọ.TrungQuốc,ẤnĐộvàcácnướckhácđangđàotạocácnhàkhoahọcvàkỹsưmớitrongcácngànhcôngnghệpháttriểnởphươngTâyởthếkỷtrước.Ngườitahyvọngmộtsốcóthểvượtquatrìnhđộcôngnghệcủacácnềnkinhtếpháttriển.Nhưngquantrọnghơnđốivớisựtăngtrưởngkinhtếlàsựổnđịnhchínhtrị.CóthểđâycũnglàmộtđiềukiệncầnthiếtđểnềncôngnghệcủaTrungQuốc,ẤnĐộhoặcNgavượtquaMỹ.

HệthốngchínhtrịcủaMỹđãđónggópbaonhiêuchomứcsốngcáchbiệtgiữangườiMỹvàngườidânởcácnướcđangpháttriển?Tôicholàrấtnhiều.Tuynhiên,nhưtôiđãnóiởchương21,chúngtacócáctrườngđạihọctầmcỡthếgiới,nhưnghệthốnggiáodụctiểuhọcvàtrunghọccủachúngtarấtkhôngđủtầmđểcungcấpnhântàiđiềukhiểncơsởhạtầngngàycàngphứctạpcủachúngta,nơisảnxuấtralượnghànghóavàdịchvụkhôngmộtnướcnàocóthểsosánhđược.

Côngdâncủacácnướcđangpháttriển,dokhôngthểtìmđượctỷlệlợinhuậnphùhợpcótínhtớinhântốrủiroởtrongnước,đãđầutưvàoMỹ,nơicácquyềnsởhữucủacôngdânMỹcũngnhưcủangườinướcngoàiđượcphápluậtbảovệvữngchắctừhơnhaithếkỷnay.KhôngcónhiềunướctrênthếgiớicóchếđộbảovệquyềnsởhữucủangườinướcngoàinhưMỹ.Khitôinóitỷlệlợinhuận“cótínhtớinhântốrủiro”làtôiđềcậptớimứcđộrủiroởcácnướcđangpháttriển,cũngnhưởmộtsốnướcpháttriển,vídụnhưtịchthuđầutư,quảnlýquáhàkhắc,thuếkhóabấtthường,thihànhluậtphápkhôngđồngnhấthoặcthamnhũngtrànlan.

Điểmtôimuốnnhấnmạnhlàđánhgiáquyềnsởhữutàisảnởmộtnướcphảibaogồmcácnhântốnhưquychếvàsựthihànhphápluật.Ngoàira,thamnhũngsẽlàmchochiphísởhữutănglên.Phầnlớncácnướcđangpháttriểnbịđánhgiáthấptrêncácphươngdiệnnày.Trên

thựctế,mộtnguyênnhânquantrọngđểhọvẫnlà“đangpháttriển”vàkhóvươnlênthành“pháttriển”làvìđiểmsốvềthìhànhquyềnsởhữutàisảncủahọrấtthấp.Mỹđượcxếpthứhạngcao.“Phíbảohiểmrủirochínhtrị”củaMỹthuộchàngthấpnhấttrênthếgiới[108].

Tôicóthểhìnhdungđượckhoảngcáchvềcôngnghệgiữacácnềnkinhtếpháttriểnvàđangpháttriểnđangbịthuhẹpđángkể.Tuynhiên,tôithấykhócósựthayđổitrongtươnglaigầnquanniệmđộcđoáncủaTrungQuốc,quanliêucủaẤnĐộ,hayquátrìnhthihànhquyềnsởhữutàisảnthấtthườngcủaNga.Trênthựctế,cảmnhậncủacácnhàđầutưvềrủirochínhtrịthayđổirấtchậm,phảimấtnhiềunămmớicóthayđổicơbảnvàkhiđóngườitamớiloạibỏnhântốrủirochínhtrịtrongquátrìnhhoạchđịnhkinhtế.

Tôiluônluônnghĩrằngkhôngthểduytrìlâudàilạmphátởtỷlệthấp1%trongmộtnềnkinh tế sử dụng tiền giấyởmột xã hội dân chủ cạnh tranh vẫn còn tàn dư chủ nghĩa dântúy[109](cóquốcgianàotránhkhỏi).Dobảnchấtcủađồngtiềngiấy,chỉcóngânhàngtrungươngkiềmchếđượcnguồn cungứng củanó,nhưnghànhđộng củangânhàng trungươngkhôngthểcáchbiệthoàntoànkhỏiảnhhưởngchínhtrị.NạnlạmphátcủaMỹởcácnăm1946,1950vàthậpniên1970cònhằnsâutrongtâmtrícủatôi.Nếutỷlệlạmphátđiểnhìnhcủamộtxãhộidânchủsửdụngtiềngiấylà1đến2%,thìsứcmạnhnàocóthểgiữlạmphátởdướimốcđókhihailựclượnggiảmphátlớnmàtôiđãluậnbàntrongchươngnàykhôngcònnữa?Câutrảlờirõnhấtlàchínhsáchtiềntệ.Nhưtôiđãnóitrongchương25,đếnmộtthờiđiểmnàođó,ngânhàngtrungươngsẽlạiphảikiềmchếáplựclạmphát.

Trongvàithậpniênqua,cácngânhàngtrungươngđãthựchiệnmộtnguyêntắcquantrọng,đólà:ổnđịnhgiácảlàconđườngtiếntớităngtrưởngkinhtếbềnvững.Trongthựctế,nhiềunhàkinhtếchorằngchínhsáchtiềntệcủangânhàngtrungươnglànhântốthenchốttạonênsựsuygiảmlạmpháttrênthếgiớitrongthậpniênqua.Tôirấtmuốntinlànhưthế.Tôikhôngphủnhậnrằngchúngtađãđiềuchỉnhchínhsáchphùhợpvớixuthếthiểupháttoàncầukhichúngxuấthiện.Nhưngtôirấtnghingờrằngcácbiệnphápchínhsáchhoặcuytínchốnglạmphátcủangânhàngtrungươngđãđóngvaitròdẫnđầulàmgiảmlãisuấtdàihạntrongmộthoặchaithậpniênqua.Sựsuygiảmđó(vàcâuđốbíhiểm)cóthểlàdocáclựclượngkhácngoàichínhsáchtiềntệ.Theokinhnghiệmcủatôivềsựtươngtácgiữachínhsáchcủacácngânhàngtrungươngvớicácthịtrườngtàichínhtrênthếgiớitừgiữathậpniên90,tôirấtngạcnhiênkhithấyviệchạthấptỷlệlạmpháttỏratươngđốidễdàng.Phầnlớncácáplựclạmphátmàtôicảmnhậnrấtsâusắchồicuốithậpniên80đãkhôngcònnữa,nóichínhxáchơnlàchúngđãnằmim.“Câuđốbíhiểm”đãbộclộđiểmnày.

Đểđánhgiáthànhcôngcủaviệckiềmchếlạmphát,cácngânhàngtrungươngnhìnvàocác

thayđổitronglạmphátướctính,đểthểhiệngiántiếptronglãisuấtdàihan.Làthànhcôngnếulãisuấtdàihạngiảmkhithắtchặtmạnhmẽtiềntệ.Nhưngnhưtôinhớ,tronghầuhếtcáchànhđộngcủachúngtađểđốiphóvớiáplựclạmphát,việcthắtchặtmạnhmẽtiềntệlàkhôngcầnthiết.Thậmchíchỉcần“nhấnnhẹphanh”làđãlàmcholãisuấtdàihạngiảmđi.Nótỏraquádễdàng,kháchẳnvớitrongcáccuộckhủnghoảngchínhsáchtiềntệhồithậpniên70.Lợinhuậntráiphiếucókỳhạn10nămlà8,7%vàongàytôituyênthệnhậmchứcchủtịchFed,đãtănglên10,2%vàongàythứHaiđentối.Sauđónóbắtđầugiảmđitrong16nămtiếptheo,bấtkểquanđiểmcủaFednhưthếnào.Đôilúc,tôitựhỏiliệuchúngtacócầnnânglãisuấtcơbảnlênbaonhiêuđểnânglợinhuậntráiphiếucókỳhạn10nămlêncaohơntrongmộtthờigiandài.Chốnglạicácdònglưuchuyểntàichínhtoàncầukhổnglồlàmộtnhiệmvụrấtkhókhăn,chừngnàocác lực lượngquốc tếcònchènép lạmphátước tínhvà lãisuấtdàihạnthực tếxuốngthấp,vàđẩygiáchứngkhoánvàbấtđộngsảnlêncao.Cáclựclượngchiphốilợinhuậntráiphiếucókỳhạn10nămtỏrangàycàngmangtínhtoàncầu.Chínhsáchtốtnhấttronghoàncảnhnhưvậylàbơitheodòngchảy,địnhliệuchínhsáchtiềntệsaochophùhợpvớicáclựclượngtoàncầu.Chúngtađãlàmđượcđiềuđó.TrướcsựchuyểnđổitàichínhtoàncầumàFedphảiđốimặtkhitôilàmchủtịch,chiếnlượccủachúngtađãcóhiệuquảvìchúngtahiểuchínhsáchnàolàphùhợpnhấtvớisựổnđịnhthịtrườngtàichínhcủaMỹ.Tôikhôngtinlàchúngtacónguồnlựcđểchốnglạicácáplựclàmgiảmlãisuấtdàihạnthựctếtrêntoàncầu.ChắcchắnlàNhậtBảncũngkhôngcó.

Kinhnghiệmgầnđâychothấygiácảổnđịnhđãđónggóphiệuquảnhưthếnàochotăngtrưởngkinhtếvàđờisống.Đósẽlàmộtsựkhíchlệlớnthúcđẩycácngânhàngtrungươngtrênthếgiớikiềmchếcácáplựclạmpháttrongtươnglai.NhưtôiđãphátbiểutrongmộtcuộcđiềutrầntrướcQuốchộimộtvàinămtrướcđây,chínhsáchtiềntệcầnlàmchomộtnềnkinhtếtiềngiấyhànhxử“nhưthểđượcbảođảmbằngvàng”.Cóphảithếgiớiđãvĩnhviễnhiểurõcáclợiíchcủasựổnđịnhgiácảđốivớităngtrưởngkinhtếvàđờisống,vàsẽcóchínhsáchđểduytrìđiềunày?Tôisẽđềcậpđếncâuhỏinàyởchương25.

CHƯƠNGHAIMƯƠIMỐT

SỰBẤTBÌNHĐẲNGTRONGGIÁODỤCVÀTRONGTHUNHẬP

Mặcdùnămnăm tăng trưởngkinh tế trênmức trungbìnhngoạnmụcđãđẩy tỷ lệ thấtnghiệpxuốngdưới5%,trongnăm2006đasốngườiMỹvẫnkhábấtmãnvớithựctrạngkinhtế.TrongtầnglớptrunglưuMỹtồntạimộtcảmnhậnlàcácthànhquảkinhtếtrongnhữngnămgầnđâyđãkhôngđượcphânphốicôngbằng.Mặcdùsự“côngbằng”làtùythuộcvàocáchnhìncủamỗingười,nhưngđúnglàtừnăm1980sựbấtbìnhđẳngthunhậpđãtănglên[110].Tâmtrạngcủamộtbộphậnđángkểnhữngngườitrảlờicáccâuhỏithămdòdưluậnlàchuachát,loâu.Mốinguyhiểmlàcácnhàchínhtrịdântúysẵnsàngđápứngtâmtrạngđó,cóthểtậphợpđượcđasốbấtthườngtrongQuốchộiđểủnghộchocácbiệnphápthiểncậnvàphảntácdụng,cóthểbiếntìnhtrạngkhôngvuithànhmộtcuộckhủnghoảngkinhtếthựcsự.

Baotrùmlêntâmtrạnglolắnghiệnnaylàmộtvấnđềlâudàihơn:đờisốngthườngnhậtcủanhiềungườilaođộngdườngnhưtráivớicácsốliệuchứngminhrằngquanhiềuthậpniên,thịtrườngcạnhtranhđãnângcaođờisốngcủađạiđasốngườiMỹvàphầnlớnphầncònlạicủathếgiới.Quánhiềungườinhậnthấyrằngcạnhtranhngàycàngquyếtliệttrênthịtrường,mộtđặcđiểmnổibậtcủanềnkinhtếtoàncầucôngnghệcaongàynay,đangpháhủyviệclàm.Tổnthấtđóquárõràng.Cácvụsathảilớnđượcđưatintrêncácphươngtiệnthôngtinđạichúng.TìnhtrạngdãncôngtrongcácnhàmáyvàvănphòngởMỹcóvẻnhưkhôngcóhồikết.

Vìthếkhôngcógìlàngạcnhiênkhisựcanhtranhbịcoilàmốiđedọađốivớianninhviệclàm.Nócũngkhôngđượccoilàmộtnhântốthúcđẩytănglương,mặcdùsuychocùngđúnglànócóvaitròđó.TrongcácthậpniênsauThếchiếnthứhai,lươngthựctếđãtănglênkhithịtrườngcạnhtranhđãdichuyểnvốnvàlaođộngtừcáccơsởsảnxuấtlỗithời,cónăngsuấtthấpsangcáccơsởmới,cóhàmlượngcôngnghệlớnhơnvàdođócónăngsuấtcaohơn.Kếtquảlàkhicáibánhkinhtếtrởnêntohơn,phầnchotưbảnvàphầncholaođộngđềutăng.Trongcácgiaiđoạnđầucủamộtchukỳkinhdoanh,phầnlợinhuậncóxuhướngtănglênvàphầncủangườilàmcônggiảmđi,sauđósẽđảolại.Trongthựctế,nếunhìnlạimộthoặchaithậpniênqua,chúngtacóthểthấykếtquảcuốicùnglàsựphânchiathunhậpquốcdângiữatưbảnvàlaođộngkhôngkhácmấysovớitrongnửathếkỷqua.Điềunàycónghĩalàgiờcôngthựctếluônbámsátgiờsảnlượng(tứcnăngsuất)kểtừcuốiThếchiếnthứhai.Điềunàylạicónghĩalàsựphânphốigiữamộtbênlàtiềncônglaođộngvàmộtbênlàlợinhuậntừtăngnăng

suấtlaođộnglàổnđịnh.

Tuynhiên,tấtcảnhữngđiềunàyđềukhôngnóiđượcgìnhiềuvềsựphânphốitiềncônglaođộng,baogồmthunhậpcủacôngnhânviên,lãnhđạocôngtyvànhữngngườikhác.Sẽchẳngphảilàmộtniềmanủiđốivớingườicôngnhânkhilươngcủaanhtahoặcchịtachỉtăngchútít,trongkhilãnhđạocôngtyđượchưởngkhoảntiềnthưởnghàngtriệuđôla.Sựphânphốitiềncông laođộngchịu tácđộngcủacác lực lượngchiphối cungvàcầukỹnăng laođộng.Trongthậpniênqua,tôiđãtheodõigiờlươngtrungbìnhcủa4/5lựclượnglaođộngtrựctiếpphinôngnghiệpsovớigiờlươngtrungbìnhcủa1/5lựclượnglaođộng“giámsát”phinôngnghiệpbaogồmđộingũchuyêngiavàcácnhàquảnlý.Vàomùaxuânnăm2007,giờlươngtrungbìnhcủalựclượnglaođộnggiámsátlàkhoảng59đôla,sovới17đôlacủalựclượnglaođộngsảnxuất.Điềuđócónghĩa là1/5tổngsố laođộngởMỹkiếmđược46%tổngsốtiền

lương.Năm1997,tỷlệnàylà41%[111].Giờlươngcủalaođộngsảnxuấtmỗinămtăng3,4%,trongkhigiờlươngcủalaođộnggiámsáttăng5,6%.

Nóichung,ngườiMỹchấpnhậnviệcnhữngđónggóprõràngchosựphồnvinhcủađấtnước“đángđượchưởng"thùlaocao.Mặcdùquanniệmthếnàolà“đángđượchưởng”và“khôngđángđượchưởng”cònlàmộtvấnđềtranhluận,songngườitakhôngngạirútrakếtluận.Vídụ,trongnhữngnămgầnđây,cửtriMỹvàđạibiểucủahọởWashingtonkhôngdễdàngchấpnhậnsựgiatăngmạnhmẽthùlaocủalãnhđạocôngty.Tôisẽđềcậpđếnvấnđềnàytrongchương23.

NgườiMỹbìnhthườngkhócóthểthấyrõđượccáclựclượngthịtrườngphứctạpchiphốiviệcphânphốiGDPthànhthunhậpchocácthànhphầnkhácnhau.Khôngcóíchgìkhilậpluậnrằngcạnhtranhtựdolàmchoxãhộigiàucóhơn,khingườilaođộngthấylãnhđạocủamìnhđượcnhữngkhoảntiềnthưởnglớn,trongkhilươngcủahọchỉtăngchútíttrongnhữngnămgầnđây.Ngườitaphảitrựctiếpthấyđượclợi íchcủasựcạnhtranh.Nếukhông,mộtsốsẽhướngvềcácnhàlãnhđạodântúy.Chủnghĩabảohộđượchiểumộtcáchsailầmlàbảovệviệclàmcóthùlaocaotrongcácngànhcôngnghiệpthép,ôtô,dệtmayvàhóachất,vốnlànhữngbiểutượngcủasứcmạnhkinhtếtrướcđây.Nhưngngườitiêudùngtrongthếkỷ21sovớiôngchacủahọítcóthiệncảmvớisảnphẩmcủacácngànhcôngnghiệpnày.HệquảlànềnkinhtếnộiđịaMỹsẽkhôngcònủnghộmứclươngvàsốviệclàmnhưtrướcđâyđãđượcthỏathuậntrongcácngànhcôngnghiệpđóthôngquacáccuộcđàmphánvàothờikỳđầu.Vìvậy,việclàmtrongcácngànhcôngnghiệpthépvàdệtmayđãgiảmmạnhtừđỉnhđiểmtrongthậpniên50và60.Sựsuygiảmnàycóthểsẽcòntiếptục.

Người ta thường longại rằng tổn thất về việc làm trong cácngành côngnghiệp chế tạotruyềnthốngcủaMỹđangđụcrỗngnềnkinhtế.Nhưngkhôngphảinhưvậy.Tráilại,sựdịchchuyểnviệclàmtừcácngànhcôngnghiệpchếtạonhưthép,ôtôvàdệtmaysangcácngànhcôngnghiệphiệnđạinhưmáytínhđiệntử,liênlạcviễnthôngvàcôngnghệthôngtinlàcólợi,khôngphảicóhại,đốivớiđờisốngcủaMỹ.Cáccôngtychếtạotruyềnthống,cónguồngốctừthếkỷ19hoặctrướcnữa,khôngcònlàbiểutượngcủacáccôngnghệmũinhọn.Ngườitiêudùngtrênthếgiớingàycàngbịhútvàocácsảnphẩmcóýtưởngmới,vídụnhưđiệnthoạidiđộnghơnlàvớixeđạp.Thươngmạitoàncầuchophépchúngtatiếpcậnmọisảnphẩmvàkhôngđòihỏichúngtaphảisảnxuấttấtcảmọithứởtrongnước.

Nếuchúngtaphụctùngýmuốncủanhữngngườikhônghiểubiếtkinhtếmàdựnglêncáchàngràothươngmại,thìnhịpđộcạnhtranhchắcchắnsẽchậmlạivàcáccăngthẳngcóthểdịuđilúcđầu.Rốtcuộc,việckiểmsoátgiácảvàtiềnlươngcủaRichardNixon,đượcápđặthồitháng8/1971,chẳngphảiđãđượcnhiềungườikhiđótánthưởngđósao.Nhưngsựlạcquantếuđãnhanhchóngtiêutankhisựthiếuthốnbắtđầuxuấthiện.Cóthểmộtkịchbảnnhưthếsẽtáidiễnkhicáchàngràothuếquanđượcdựnglên.MứcsốngcủaMỹsẽsớmbịđìnhtrệ,thậmchísasútdogiácảtănglên,quyềnlựachọnsảnphẩmgiảmđi,cácđốitácthươngmạitrảđũabằngcáchđóngcửangănchặncácxuấtkhẩutạonênviệclàm.

Việclàmtrongcôngnghiệpchếtạokhôngcònđượctrảlươngcaovìchínhngườitiêudùngmớilàngườitrảlươngcuốicùngchocôngnhânnhàmáy.Nhưnghọđãngầnngại.HọthíchgiáhàngcủasiêuthịWal-Marthơn.CácgiáhàngđóphảnánhlươngthấpcủaTrungQuốc,khôngphùhợpvớicácnhàmáytruyềnthốngcólươngcaocủaMỹ.BuộcngườitiêudùngMỹphảitrảgiácaohơngiáthịtrườngđểhỗtrợcholươngcủanhàmáysẽvấpphảisựphảnkhángdữdội.NhưngkhiđómứcsốngcủaMỹhẳnlàsẽgiảmđi.ViệnKinhtếQuốctếPetersonướctínhtácđộngtíchtụcủatoàncầuhóatừkhiThếchiếnthứhaikếtthúcđãlàmchoGDPcủaMỹtăngthêm10%.Đóngcửathươngmạisẽ làmchomứcsốngcủaMỹgiảmđitheotỷ lệđó.Đểsosánh,sựgiảmsútđầyđaukhổtrongGDPthựctếtừquý3năm1981đếnquý3năm1982chỉlà1,4%.Chorằngsẽlàtốthơnnếusốngườiphảichịuáplựccủatoàncầuhóagiảmđi,dùđiềunàycónghĩalàmộtsốngườisẽphảinghèođi,làmộtquanđiểmgiảdối.Mộtkhibịtkínlại,đấtnướcsẽmấtsứccạnhtranh,bắtđầutrìtrệ,vàsựtrìtrệsẽlàmchonhiềungườikhốnkhổhơn.

Nếukhôngthểchấpnhậnhậuquảtànkhốcnày,chúngtacóthểlàmgìđểchốnglạiquanniệmméomóđó?Làmthếnàođểcóthểgiảiquyếtsựbấtbìnhđẳngvềthunhậpđangtiếptục

diễnra?Cảhaithứđềuđangpháhoạisựủnghộdànhchothịtrườngcạnhtranh.Nhưtôiđãnhiềulầnđềcập,khôngthểduytrìđượcthịtrườngcạnhtranh,toàncầuhóavàchủnghĩatưbảnnếukhônggiànhđượcsựủnghộcủaphầnlớnxãhội.Luậtpháptheođócácthiếtchếkinhtếtưbảnchủnghĩahoạtđộngphảiđượccoilà“côngbằng”nếumuốntiếptụccósựủnghộrộngrãichocácthiếtchếnày.Cáchduynhấtđểxoadịuthànhkiếnđốivớimộtnềnkinhtếvốnđòi hỏi phải kịp thời bố trí lại laođộng là tiếp tụcủnghộ cácbiệnphápkhuyếnkhích thịtrườngđểtạonênviệclàmvàhóagiảinỗiđaukhổcủanhữngngườibịmấtviệclàm.Vấnđềđókhôngphảilàmới.Tuynhiên,cáimớilàsựbấtbìnhđẳngvềthunhậptănglên.Nóđòihỏiphảiphântíchrõnguyênnhânvàcócácchínhsáchphùhợp.

BannhạcBeatlesđã thành côngởAnh.Nhưnghọ thành cônghơnkhi tiếp cậnđược thịtrườngthếgiới.Họđãgặtháiđượccáclợiíchtừsốlượngkhángiảđôngđảovàđãbánđượcsốđĩahátkỷlục,vượtxasovớinhữngthứhọđãcóởtrongnước.Khôngaiphànnànvềtoàncầuhóa.CũngkhôngaiphànnànvềvậnmaycủaRogerFederer.KỹnăngquầnvợtcủaanhtakiếmchoanhtađượcbaonhiêunếunhưanhtabịhạnchếtrongquêhươngThụySỹcủamình.Tấtnhiên,cácdoanhnghiệpcũnggiànhđượcnhiềulợiíchkhicókhảnăngvươnxarangoàibiêngiớiquốcgiavàhọcóthểchuyểnmộtphầncáclợiíchđósangchocổđông,vàchokháchhàngnộiđịathôngquagiácảthấphơn.Nóitheocáchcủacácnhàkinhtế,chiphíchoviệcvươnratoàncầucủahọlàmộtphầnrấtnhỏsovớisốthunhậphọcóthêmtrênthếgiới.Ngoạithươnggiúpphụchồicácchiphícốđịnhtrongnước,đặcbiệtlàchiphíchonghiêncứuvàpháttriển.Vídụ,BoeingvàAirbuskhôngthểpháttriểnnhiềuloạimáybaynếuthịtrườngcủahọbịgiớihạnởtrongnước.

Đánhgiátừcácvòngđàmphánthươngmạithànhcông,mãiđếngầnđâytoàncầuhóamớiđượcchấpnhậnrộngrãi.Tuynhiên,khôngcònnghingờgì,vớisựđổimớivàcạnhtranhngàycàngpháttriển,toàncầuhóalàmộtnhântốcóđónggóplớnchosựtậptrungthunhậpngàymộttăngởkhắpmọinơi,Tronghaithậpniênqua,tiếnbộcôngnghệ,đặcbiệtlàcôngnghệliênquanđếnInternet,đãpháttriểnnhanhhơntốcđộchúngtatựđàotạođểứngdụngchúng.Vìthế,việccungkhôngđápứngđủcầuvềcáckỹnăngtiêntiếnđãthúcđẩylươngcủalaođộngcókỹnănglêncaohơnsovớilươngcủalaođộngkémkỹnăng.Khôngcólýgiảithuyếtphụcnàochocâuhỏivìsaonhịpđộpháttriểncủasángkiếncảitiến,thườnglànảysinhhàngloạt,phảitươngxứngngayvớisựcungứnglaođộngcókỹnăngđểthựchiệnchúng.Chỉbiếtrằngcáccôngnghệmũinhọnđượcpháttriểntừmộtbộphậnrấtnhỏcủalựclượnglaođộngđó.

Toàncầuhóalàmtăngtiềnlươngcủalaođộngcókỹnăngthìtiếnbộcôngnghệcũnglàm

hạingườilaođộngkémkỹnăng.Nhucầuvềlaođộngcókỹnăngvừaphảiđãgiảmđi,docáccôngviệclặpđilặplạiđãđượcthaythếdầnbằnglậptrìnhmáytínhđiệntử.Tôinhớtrướcđâycáccôngtykiếntrúcvàthiếtkếcóhàngtrămconngườiđểvẽcácthiếtkếchitiếtchomộttòanhàhoặcmộtchiếcmáybayphảnlựcmới.Tấtcảcáccôngviệcđógiờđâyđãđượclậptrình,nênkhôngcòntồntại.Laođộngcóthunhậpthấpnhưngkhôngchịuảnhhưởngcủacạnhtranhtoàncầu,chủyếulàtrongdịchvụ,cóđờisốngkháhơn.ViệcngườiMỹlosợdòngngườinhậpcưđanglàmgiảmmứclươngcủahọcòncầncácbằngchứngvữngchắcmớicóthểkhẳngđịnhđược.NóichunglaođộnglươngthấpởMỹsốngkhókhăntrongthậpniên80,nhưngđãkháhơntrongnhữngnhữngnămgầnđây.

Trongmộtphầntưthếkỷqua,thunhậpcủacáctầnglớptrunglưuvàhạlưuởMỹbịtrìtrệ,nhưngthunhậpcủatầnglớpgiàucónhấttănglênnhanhchóng.TrướcđâyngườiMỹđãthấyhiệntượngnày,trongmộtthờikỳngắnngủihồicuốithậpniên20vàtrongnhữngnămtrướcThếchiếnthứnhất.DosựpháttriểnnhanhchóngcủathịtrườngMỹhồicuốithếkỷ19,đếnđầuthếkỷ20thunhậpđãtrởnêntậptrungcaođộ,khicácgiađìnhRockefeller,Ford,MorganvàCarnegiecókhảnăngvươnrakhỏiđịabàncátcứđểnângthunhậpcủahọlêngấpnhiềulần.Nhữnggiađìnhmớigiàulêncósốlượnglớnhơnvàigiađìnhnổiđìnhđámcốcandựnhiềuđếnxãhộivàocuốithếkỷ.Tuynhiên,sựbấtbìnhđẳngkinhkhủngvềthunhậphồiđầuthếkỷ20xuấtpháttừsựtậptrungtàisảnlớnhơnnhiềusovớingàynay.Phầnlớnsựtậptrungthunhậpkhiđóphảnánhlợinhuận,lợitứcvàcổtứctừcáctàisảnhơnlàsựchênhlệchvềlương.

Ngượclại,sựtậptrungthunhậpngàynayphầnnhiềulàdothùlaolaođộngcaophátsinhtừsựmấtcânđốigiữacungvàcầuvềlaođộngcókỹnăng.Dùvậy,xuthếnàyvẫnlàđánglongại.Cácnhàlãnhđạocôngtynhấtquánxácđịnhsựthiếuhụtlaođộngcókỹnănglàmộttrongcácvấnđềlớnnhấthiệnnayvàhọsẵnsàngtrảlươngcaohơnđểgiànhđược.

Tiếnbộkỹthuậthiếmkhidiễnraêmả.Cóthểphảimấtnhiềunămcácthịtrườnglaođộngmớiđiềuchỉnhtheođượcnhucầunhưvậy.Cácthịtrườnglàmviệcnàybằngcáchtănglươngcholaođộngcókỹnăngnhằmthuhútlaođộngnướcngoàivàkhuyếnkhíchlaođộngtrongnướchọcnghềhoặcnângcaotaynghềbằngcáccáchkhác.Nhưngviệcđàotạocầncóthờigianvàviệctiếpcậnlaođộngnướcngoàicókỹnăngđangbịhạnchế.Trongthờigianquáđộ,việc lương của lao động có kỹ năng tăngmạnh trong khi lương của lao động kémkỹnăngkhôngtăngtươngứngđãgâyrasựtậptrungthunhậpvàongườicólươngcao.Nhìnchung,tácđộngcủatoàncầuhóađốivớisựbấtbìnhđẳngvềthunhậpchưagâyrasựphảnđốimạnhmẽ,ngoàimộtsốhànhđộngbảohộ.Tuynhiên,cáckhókhăntrongvòngđàmphánthươngmạiđa

phươngDohađểnớilỏnghơnnữacáchạnchếđốivớithươngmạiquốctếđãphấtlênngọncờchínhtrịngăncảnsựmởrộnghơnnữacủatoàncầuhóa.

HầuhếtcácnướcpháttriểnđềuchịutácđộngcủacôngnghệvàtoàncầuhóatươngtựnhưMỹ.Họcũngphảiđốimặtvớisựtậptrungthunhập,nhưngchođếnnayvấnđềnàyvẫnnhẹhơnnhiềusoởMỹ.RõràngMỹlàmộttrườnghợpdịbiệttrongcácđốitácthươngmạitoàncầu.CầnphảicómộtgiảithíchthấuđáohơnvềcácnguyênnhâncủasựbấtbìnhđẳngvềthunhậpởMỹ.MộtphầnlýdolàcáchệthốngcácchươngtrìnhphúclợithamgiavàoviệcphânphốilạithunhậpởchâuÂulớnhơnnhiềusovớiởMỹ.Nhưngđiềunàycũngkhôngphảilàmới.Sựchênhlệchđóđãcótừtrướcnăm1980,khisựbấtbìnhđẳngvềthunhậpbắtđầutrởthànhmộtvấnđềtoàncầu.

MộtphầnđángkểlýdonữalànềngiáodụctiểuhọcvàtrunghọcởMỹcóvấnđề.Mộtcôngtrìnhnghiêncứunăm1995củaKhoaGiáodục,trườngĐạihọcBoston,chothấytuytrìnhđộhọcsinhlớp4củaMỹsovớiquốctếđạttrênmứctrungbìnhvềtoánvàkhoahọc,nhưngđếnnăm cuối trung học thi bị tụt xuống dưới mức trung bình. Các nước dẫn đầu bao gồmSingapore,HongKong,ThụyĐiểnvàHàLan[112].Cáccôngtrìnhnghiêncứutiếptheonăm1999và2003chothấychỉcómộtsựcảithiệnnhỏtrongvịtrítươngđốicủaMỹ.Thảmhọagiáodụcnàykhôngthểlàdochấtlượngcủaconemchúngta.Ở9hoặc10tuổi,họcsinhcủachúngtaởmứctrungbìnhhoặctrêntrungbình.Chúngtađãlàmgìđốivớiquátrìnhhọctậpbảyhoặctámnămsauđóđểđếnnỗikếtquảkiểmtracủachúngkémhơnsovớicácbạnđồngtuổiởcácnướckhác?Chúngtađãlàmgìđốivớiquátrìnhhọctậpcủachúngđểđếnnỗicácdoanhnghiệptuyểndụngphải loạibỏnhiềuứngviên“cótrìnhđộ”xin làmcácviệccầnkỹnăngvừaphảivìhọkhôngthểviếtđượcnhữngcâuvăngãygọnhayđiềnchínhxácmộtcộtsốvàobảngbiểu?

Dođó,khôngcógìlàngạcnhiênkhiquánhiềusinhviêncótrìnhđộngônngữquáthấpkhitốtnghiệp,làmchosốlaođộngkémkỹnăngtăngthêmmặcdùnhucầuvềloạilaođộngnàygiảmđi.NgườitachỉcóthểtựhỏithịtrườnglaođộngcủachúngtasẽứngxửrasaonếuthànhtíchhọctậpcủasinhviênMỹsánhngangvớisinhviênSingapore.Kếthợpsựbấtcậptronggiáodụcnàyvớicáclựclượngtoàncầuhóavàđổimớisángtạocóthểgiảithíchđượcphầnlớn,nếukhôngphảilàtấtcả, lýdovìsaolươngthựctếởtầnglớpthấpvàtrungbìnhtrongbảngphânphốithunhậpcủaMỹđãkhôngtăngbaonhiêutrongmộtphầntưthếkỷqua.Khảnăngsuygiảmcủacôngđoàntrongviệcduytrìlươngởmứccaohơnthịtrườngcóthểcóảnhhưởngđếnthunhậpcủatầnglớptrunglưu.Tuynhiên,dotoàncầuhóađãlàmsuyyếusứcmặccảcủacôngđoàntrênkhắpthếgiới,điềunàykhôngthểlàmộtnhântốđángkểtrongsựtậptrungthunhậpcaohơnởMỹsovớiởcácnướcđốitácthươngmại.

Dođó,theotôi,giáodụcvànhậpcưlàđònbẩychínhsáchthenchốtđểgiảiquyếtvấnđềbấtbìnhđẳng thunhập tăng lên.Thị trườngđanghoạtđộng theohướngđó.Chúng ta cầnđẩynhanhtiếntrìnhnày.Cụthể,cầnsửdụngtốthơncáclựclượngcạnhtranhđãtạonênsựpháttriểncủanềngiáodụcMỹvàcầntạođiềukiệnthuậnlợihơnchocáccánhâncókỹnăngnhậpcưvàoMỹ.Tôisẽtrởlạivấnđềnàysau.

TrongbathậpniênsauThếchiếnthứhai,trướcsựpháttriểncủacôngnghệvàtoàncầuhóa,chúngtađãcốgắnggiữchosựphânphốithunhậpổnđịnh.Chúngtađãlàmviệcđónhưthếnàovàcácbàihọckinhnghiệmcógiúpvạchrađượccácchínhsáchcóthểkiềmchếhoặcđảongượcsựgiatăngbấtbìnhđẳngvềthunhậphaykhông?HồicuốiThếchiếnthứhai,trìnhđộkỹnăngcủalựclượnglaođộngđápứngtươngđốitốtnhucầucủacáccơsởsảnxuấtphứctạpcủaMỹkhiđó.Vìvậy,sựchênhlệchvềlươngổnđịnhvàtỷlệtănglươngnóichunglàđồngđều.Việcbổsungcholựclượnglaođộngnhiềungườiđãtốtnghiệpđạihọc,mộtphầnlànhờcósựtàitrợchohọctậpđượcquyđịnhtrongLuậtQuânnhân,đủđểngănchặnviệctănglươngchobộphậnlaođộngcókỹnăngcao.Lươngthựctếcholaođộngkémkỹnăngcũngtăng,mộtphần lànhờgiáodục trunghọccóhiệuquảvànhiềukỹnăngđãđượcđào tạo trongchiếntranh.Tómlại,trìnhđộkỹthuậtởtấtcảcácloạicôngviệcđềutăng,đápứngnhucầucủacơsởhạtầngphứctạpcủachúngta,làmchophânphốithunhậpởMỹổnđịnhtrongsuốtbathậpniên.Tấtnhiên,LuậtQuânnhânvàviệcđàotạotạichứctrongquânđộitrongThếchiếnthứhailúcđầukhôngphảilàdothịtrườngthúcđẩy,nhưngchúngđãgiúpđápứngcácnhucầucủamộtthịtrườnglaođộngđangthayđổi.

Tuynhiên,đếnnăm1980sựbấtbìnhđẳngvềthunhậpbắtđầutăngliêntục[113].Từkhilênđỉnhcaolàgần20triệungườivàogiữanăm1979,việclàmcólươngcaoởnhàmáycủatầnglớptrunglưuMỹbắtđầuchịuáplựccủacôngnghệvànhậpkhẩu.Nhưngtrongnhữngnămgầnđây,mốilosợtừsựdịchchuyểncácngànhdịchvụranướcngoàiđãlàmtăngthêmsựbấtanvềviệclàm.Sựbấtanđó,đượccạnhtranhtoàncầudungdưỡng,làmộtđiềumớimẻđốivớinhiềungườiMỹcóthunhậptrungbình.Họngàycàngtrởnênsẵnsàngđánhđổiviệctănglươnglấysựbảođảmvềviệclàm.

CácthiếtchếgiáodụccủaMỹđãứngphóvớisựbấtcậpvềkỹnăngtừmộtphầntưthếkỷtrướcđây,nhưngmớichỉđápứngđượcmộtphần.Khi tôicòntrẻ(thậpniên40),giáodụcđượccoilàsựchuẩnbịchocuộcđờilaođộng.Mọingườiđềucoigiáodụcchínhquylàcôngviệcđầuđời.Hoặclàtakếtthúchọctậpsaukhitốtnghiệptrunghọc,hoặclàtatiếptụchọcđạihọchaysauđạihọc.Dùbằngcấpcuốicùngcủatalàgì,tacũngđãsẵnsàngđểbướcvàođời.Mộtthanhniêncóbằngtốtnghiệptrunghọccóthểtheochavàolàmởnhàmáythép,hoặcnếu

tốtnghiệpđạihọcthìcóthểlàmtrợlýchomộtnhàquảnlýcôngty.Việclàmởnhàmáythépđượctrảlươngcaovàhầuhếtnhữngngườilàmviệcđóhyvọngsẽlàmsuốtđờiởđó.Cáctrợlýthìhyvọngmộtngàynàođósẽlênthaythếcácsếpcủamình.Phụnữtrẻthườnglàmthưkýhoặcgiáoviênsaukhitốtnghiệp,chờlấychồngvàlậpgiađình.Năm1940chỉcó30%phụnữtrongđộtuổitừ25đến54làmcônghoặctìmkiếmviệclàm.(Ngàynayconsốđóđãlêntrên75%).

Nhưngdocạnhtranhthúcđẩypháhủymangtínhsángtạo,nêntốcđộthaythếnhâncôngtănglênvàtriểnvọnglàmviệccảđờivớimộtôngchủbịlumờ.Khithếkỷ20vàohồikếtthúc,khảnăngmộtngườitốtnghiệptrunghọchoặcđạihọcphảilàmnhiềuviệc,thậmchílàmnhiềunghềkhácnhautrongcuộcđờilaođộngcủamìnhđãtrởnênrõràng.Đểứngphó,giáodụcchínhquydầndầntrởthànhmộtnỗlựccảđờivàthịtrườngđãđápứng.

Bằngchứngđầutiênlàsốngườitheohọctrongcáctrườngđạihọccộngđồngtănglênmạnhmẽ.SaunhiềunămbịcoilàaotùcủanềngiáodụcMỹ,giờđâycáctrườngđạihọcnàyđãởtuyếntiênphong.Sốsinhviênvàohọctrongcáckhóahainămtăngtừ2,1triệungườinăm1969lên6,5triệungườinăm2004.Gầnmộtphầnbasốsinhviênnàyởđộtuổi30hoặcgiàhơn.Cáctrườngnàychuyêndạycáckỹnăngthựchànhcóthểápdụngngayvàocôngviệcvàđặcbiệthữuíchtrongviệcđàotạolạinhữngngườibịmấtviệcđểtìmkiếmcáccơhộimới.Mộtsốchươngtrìnhgiảngdạytiêubiểulàbảohànhđiệntử,sửachữaôtô,điềudưỡng,vậtlýtrịliệuvàanninhthôngtinđiệntử.Cáccôngviệccóthunhậptrungbìnhnàyđòihỏinhiềukỹnănghơncáccôngviệccóthunhậptrungbìnhkhitôithamgiavàolựclượnglaođộnghồicuốithậpniên40.

Mộtbộphậnngàycàngtăngtrongdânsốcũngđangtranhthủvừahọcvừalàm.“Đạihọccôngty"nhanhchóngtrởthànhmộtcôngviệcthườngxuyêntrongquátrìnhhọcnghềcụthểcủangười lớn.Nhiều công tykhông thỏamãnvới chất lượng của cácnhânviênmớiđượctuyểndụng,đãtổchứcbồidưỡngvănhóavàkỹnăngchohọ,đểhọcóthểcạnhtranhthànhcôngtrongthịtrườngthếgiới.CôngtyGeneralMotorscómộthệthống“đạihọc”lớn,baogồmmườisáutrườngđạihọcchứcnăng.NhàhàngMcDonaldmỗinămbồidưỡngchohơn5.000nhânviêntạitrườngĐạihọcHamburger.

ViệcđápứngnhucầucủathịtrườngnhưvậykhôngphảilàmớimàluônluônlàtrọngtâmđốivớinềngiáodụcMỹ.Vàolúcgiaothờicủathếkỷqua,tiếnbộcôngnghệđòihỏingườilaođộngphảicótrìnhđộkỹnăngcaohơnsovớitrìnhđộkỹnăngcầnchomộtnềnkinhtếnông

thôncủanhiềuthậpniêntrướcđây–vídụnhưkỹnăngđọccẩmnanghướngdẫn,bảnthiếtkếhoặccôngthứctoánhọc.Thanhniênđượclôirakhỏicácvùngnôngthôn,nơicơhộirấthạnchế,đểđưaralàmcácnghềcóhiệuquảhơntronglĩnhvựckinhdoanhvàkhuvựcsảnxuấtcaocấp.HệthốnggiáodụccủaMỹđãđápứng.Tronghaithậpniên20và30,sốhọcsinhtrunghọcởnướcMỹđãtănglênnhanhchóng.Việcchuẩnbịchohọcsinhvàođờilaođộngđãtrởthànhcôngviệccủacácthiếtchếgiáodục.Trongbốicảnhnhucầucủanềnkinhtếkhiđó,bằngtốtnghiệptrunghọclàchứngchỉđàotạocầnthiếtđểthànhđạttronghầuhếtcáclĩnhvựckinhdoanhcủaMỹ.Cáclợiíchkinhtếtừtấmbằngtrunghọctrongthịtrườngviệclàmtănglênđãnângcaotỷlệđăngkývàohọctrongcáctrườngtrunghọc.VàothờiđiểmMỹthamgiaThếchiếnthứhai,trìnhđộgiáodụctrungbìnhcủathanhniên17tuổilàtốtnghiệptrunghọc–mộtthànhtíchđãđặtMỹvàomộtvịtríkhácvớicácnướckhác.

CácnhucầumớidotiếnbộkinhtếtạonêncũngcóảnhhưởnglớnđếnsựchuyểnhóacủahệthốnggiáodụcđạihọccủaMỹ.Trướcđâynhiềutiểubangđãquyđịnhviệccấpđấtchocáctrườnghọc[114].Cuốithếkỷ19,việchỗtrợchotrườnghọcđãđượctăngcườngkhicáctiểubangchuyênvềnôngnghiệpvàkhaikhoángtìmcáchlợidụngcácphươngphápsảnxuấtkhoahọcmới.

Đầuthếkỷ20,nộidunggiáodụcởtrườngđạihọcMỹđãchuyểntừchươngtrìnhcổđiểnsangchươngtrìnhkếthợpkhoahọc,thựcnghiệmvànghệthuậttựdohiệnđại.Cáctrườngđạihọcđãđápứngnhucầuứngdụngkhoahọc,đặcbiệtlàhóahọcvàvậtlý,vàosảnxuấtthép,caosu,hóachất,thuốcmen,dầuvàcáchànghóakhácđòihỏỉphảicócôngnghệsảnxuấtmới.

DanhtiếngcủaMỹlànướcdẫnđầutronggiáodụcđạihọcdựatrênnănglựccủacácthiếtchếđanăngnày,kếthợplạiđểphụcvụcácnhucầuthựctiễncủamộtnềnkinhtế,vàquantrọnghơnlàđểgiảiphóngtưduysángtạo,mộtđộnglựcđểthúcđẩyMỹtiếnlên.ChínhcácgiátrịnàyđãthuhútnhiềusinhviênthếgiớiđếncáctrườngcủaMỹđểhọcđạihọc.Nhưngtrongkhicáctrườngđạihọc,đặcbiệtlàcáctrườngđạihọccộngđồng,đãđápứngmộtcáchấntượngthìcáctrườngtiểuhọcvàtrunghọccủaMỹlạikhôngđápứngđượctrongcácthậpniêngầnđây.

Ởtrên,tôiđãnóilênmốilolắngvềtìnhtrạnggiáodụctiểuhọcvàtrunghọccủaMỹtrongkhicangợihệthốngđạihọctầmcỡthếgiớimàMỹđãxâydựngđượcquanhiềuthếhệ.cầnphảithấyrõrằngnếukhôngđưađượcgiáodụctiểuhọcvàtrunghọclêntầmcỡthếgiớithìhệthốnggiáodụcđạihọcsẽhoặclàphảiphụthuộcvàosinhviênngoạiquốchoặclàbịtụtxuốnghạngtầmthường.TheoTổchứcKhoahọcQuốcgia,tuổitrungbìnhcủacácnhàkhoahọcvàkỹ

sưcủaMỹđangtănglênvàmộtsốlớnsẽvềhưutrongvàinămnữa,làmchocungứnglaođộngcókỹnănggiảmđitrongkhinhucầungàycàngtănglên.Nếukhôngthaythếđượcsốlaođộngcókỹnăngnày,sựchênhlệchvềlươnggiữalaođộngcókỹnăngvàlaođộngkémkỹnàngsẽtănglên,vìlaođộngkémkỹnăngkhôngbịthiếuhụttươngđươngnhưvậy.

Mộttrongcáckỹnăngmàquánhiềungườiđãtốtnghiệptrunghọccònthiếulànănglựctoánhọc.Đâylàkỹnăngquantrọngnhấtcầnphảicóđểđạtđượcvịtrílàmviệccókỹnăng.TôikhônglàmravẻlàngườihiểubiếttườngtậnvềnềngiáodụcMỹtrongthếkỷ21.Nhưngnhữngngườicótrìnhđộhọcvấnmàtôikínhnểvànhữngngườicóthẩmquyềnliênquanphànnànrằngcácthầygiáodạytoánthờitôicònbéđãđượcthaythếbằngcácthầygiáocóbằngcấpvềgiáodụcnhưngthườngkhôngcóbằngcấptoánhọchoặckhoahọc.Vídụnăm2000có2/5nămsốgiáoviêntoáncủacáctrườngtrunghọccônglậpkhônghọctoánlàmộtmônhọcchínhhoặcmônhọcphụ,sưphạmtoánhoặcmộtlĩnhvựccóliênquanđếntoánhọc.LouGerstner,cựuChủtịchIBMvàlàngườisánglậpủybanGiảngdạy,đãnêutrongmộttiểuluậnviếtchobáoChristianScienceMonitorsốngày13/12/2004rằng:“Cốtlõicủavấnđềlàcáchtuyểndụngvàchuẩnbịgiáoviênkỳquặcvàbảnglươngđồngđiệucủachúngta”chotấtcảgiáoviên,bấtkểchuyênmôncủahọ,“bấtkểnhucầuxãhộiđangcầnmộtloạtkỹnăngnàođócấpbáchnhưthếnàovàbấtkểngườigiáoviêntácnghiệpnhưthếnàotronglớphọc.Đólàđiềuvôlý,nhưngvẫnlàmộtthônglệtrongnghềdạyhọc”.

Mứclươngkhácnhauchocácgiáoviêntrunghọcdạycácbộmônkhácnhaucóthểlàtráivớiđạolýngườithầy.Cólẽkhôngnêncoitiềnbạclàmộtđộnglực.Nhưngnólànhưthế.ChắcchắnlàcónhữnggiáoviêntoántrongcáctrườngtrunghọccủaMỹcóđủtâmhuyếtđểbỏquacácthunhậpcaohơnnhiềumàhọcóthểkiếmđượcởcáccôngviệckhác.Nhưngsốđóchắclàkhôngnhiều,vìnhưGerstnerđãchỉrõ: “Theomộtcôngtrìnhnghiêncứunăm2000vềcácquậncónhiềutrườnghọclớnnhất,gần95%báocáohọcầngấpcácgiáoviêntoán,mộtvấnđềvềsốlượngngoàivấnđềvềchấtlượngmàchúngtarõràngđanggặpphải”.

Rõ ràng là cách trả lươngngangbằng trongkhi nhu cầuđối với các đối tượng laođộngkhônggiốngnhauchínhlàmộthìnhthứclũngđoạngiácả.Nópháhoạikhảnăngthuhútcácgiáoviêntoánhọccónănglực.Docáccơhộitàichínhchocácchuyêngiatoánhoặckhoahọcởngoàinghềdạyhọcrấtlớn,vàchocácgiáoviênAnhvănngoàinghềdạyhọchạnchế,nênsốgiáoviêntoándễbịthiếusovớimứctrungbìnhcầncó.Việcgiảngdạymôntoándễbịphóthácchonhữngngườikhôngthểkiếmđượccácviệclàmbéobởhơn.ĐốivớigiáoviênAnhvănhoặclịchsửthìkhôngphảinhưvậy.

Hơnnữa,ngườinghỉhưuhoặcphụhuynhhọcsinhcótrìnhđộvănhóatựnguyệnthamgiagiảngdạymộtphầncácmônhọc,vídụnhưmôntoán,lạibịtừchốivìhọkhôngcóbằngcấpvềgiáodục.Nếutậpquánnàylanrộngthìđólàtrởngạiquanliêuđốivớihoạtđộngcủacáclựclượngthịtrườngtronglĩnhvựcgiáodục.Thậtmaymắn,cácđềnghịđểgiảiquyếttìnhtrạngbấtcậpnàyđangngàycàngđượcchúý.

Vídụ,năm2004,JamesSimons,mộtnhàtoánhọcxuấtchúng,ngườiđãvậndụngkỹnăngtoánhọccủamìnhđểxâydựngmộttrongcácquỹđầutưthànhcôngnhất,đãhướngnỗlựccủamìnhvàotăngcườngviệcgiảngdạytoántrunghọc.ĐềánToánhọcchonướcMỹcủaôngđãpháttriểnmộtchươngtrìnhnghiêncứusinhcóhọcbổngcaođểtuyểnchọnvàđàotạogiáoviêntoántrunghọc.ThượngnghịsỹChuckSchumer,tiểubangNewYork,đãủnghộvàđềnghịbanhànhluậtđểthúcđẩysángkiếnnày.

Tăngcườngsựnhạycảmcủacác trường tiểuhọcvà trunghọcđốivới các lực lượng thịtrườngsẽgiúpkhôiphụclạisựcânbằnggiữacungvàcầuvềlaođộngcókỹnăngởMỹ.Tôikhôngbiếtphiếuthanhtoán, làthứđãđemlạichocáctrườngcônglậpmộtsứccạnhtranhnhấtđịnh, cóphải làđápán cuối cùnghaykhông.Nhưng tôi cho rằngviệcRosevàMiltonFriedmanđangcốnghiếnđoạncuốisựnghiệpdanhtiếngcủamìnhđểthúcđẩychínhsáchnàylàđúnghướng.(Tôikhôngnhớhaivịnàyđãcólúcnàođichệchhướng).

Mộtbiệnphápnữađểtăngcườngsựcạnhtranhđãđượcnêuratrongmộttài liệuthúvịđượcviếtchoĐềánHamilton(mộtsảnphẩmcủaRobertRubin)tạiHọcviệnBrookings.Cáctácgiảnêurõrằngchứngchỉgiáoviên,thườngđòihỏiphảicómộtbằngcấpgiáodục,ítliênquanđếnnănglựccủagiáoviên.Họkhuyếnnghịmởcửaviệcgiảngdạychonhữngngườicónănglực,kểcảnhữngngườicóbằngđạihọcnhưngkhôngđápứngđủcácyêucầuchínhthứcđểđượccấpchứngchỉ.Họdựbáorằngviệcdỡbỏtrởngạichứngchỉnàysẽkhuyếnkhíchnhữngngườimớitốtnghiệpđạihọcgầnđâyvàcácnhàchuyênmôncaotuổithửsứcvớinghềdạyhọc.Ngoàira,họcònkhuyếnnghịtheodõithànhtíchcủathầygiáovàhọcsinh,vànângcaocácđiềukiệnđểđượcbổnhiệm.Họđãthựcnghiệmcáckhuyếnnghịnàytừnăm2000đếnnăm2003thôngqua150.000họcsinhởLosAngeles.Cáctácgiảkếtluậnrằngnếuhệthốnggiáodụcthanhlọcbỏmộtphầntưgiáoviênkémchấtlượngnhấtthìcóthểnângđượcđiểmkiểmtracủahọcsinhkhitốtnghiệpthêm14%.Đâylàmộtsựcảithiệnlớn.NếuchỉđạtđượcmộtphầnthìcũngđãlàmộtbướctiếndàitrongquátrìnhkhắcphụcsựthuakémcủahọcsinhMỹsovớiquốctế.

BáocáothángChínnăm2006củaHộiđồngGiáoviênToánhọcToànquốc,đãthừanhậnsựkémcỏitronggiáodụctoánhọccủaMỹvàmởrahyvọngbằngcáchđảongượccáckhuyếnnghịthiếucânnhắcnăm1989củahọ.Báocáonăm1989khuyếnnghịbỏnhấnmạnhcáckỹnăngtoánhọccơbản(nhân,chia,khaicăn,v.v.)trongchươngtrìnhgiảngdạy,buộchọcsinhtìmcácđápánlinhhoạthơnvàhọcmộtloạtcácchủđềtoánhọcđặcbiệt.Tôiluônluôntựhỏilàmsaocóthểhọctoánnếukhôngrènluyệncáckỹnăngcơbảnvàmỗikỳhọcchỉtậptrungvàomộtvàichủđề.Theotôi,yêucầutrẻemsửdụngtrí tưởngtượngtrướckhichúngbiếtchúngđangtưởngtượngvềcáigìlàmộtđiềungớngẩn,thựcsựlàmộtđiềungớngẩn.

Cònmộtvấnđềgiáodụccấpbáchkhác,hơncảviệckhuyếnkhíchcáclựclượngthịtrườngtrongtrườnghọc.Tôicôngnhậnrằngnếuđểmặcchúngthìcácbiệnphápkhuyếnkhíchthịtrườngsẽkhôngđưađượcgiáodụcđếnvớisốtrẻem“bịtụthậu”(xinmượnthuậtngữcủaphápluậtgiáodụcMỹhiệnnay).Chiphíchochủnghĩaquânbìnhgiáodụcchắcchắnlàcaovàkhócóthểbiệnminhđượcvềmặthiệuquảkinhtếvànăngsuấtngắnhạn.Mộtsốhọcsinhcóthểdễdàngđạtđượcmộttrìnhđộgiáodụcnàođó,vìvậymàchiphísẽthấphơnnhiềusovớimộtsốhọcsinhkhác.Đểmộtsốtrẻemlỡlànglànguycơđốivớimộtxãhộidânchủ.Sựsaolãngđógópphầnlàmtrầmtrọngthêmsựtậptrungthunhập,vàvềlâudàicóthểlàmchoviệcduytrìchủnghĩatưbảnvàtoàncầuhóatốnkémhơn.Cácđánhgiáchủquantrongquátrìnhlựachọnđóvượtquácácđòihỏicủathịtrường.

TrừkhidânsốMỹ,vớisựhỗtrợcủahệthốnggiáodục,cóthểcungứngđủcáckỹnăngcầnthiết(hiệnnayvẫnchưa),nếukhôngthìkhithếhệbùngnổtrẻsơsinhcókỹnăngnghỉhưu,nướcMỹsẽcầntăngđángkểsốlaođộngnhậpcư.NhưBinGates,chủtịchcôngtyMicrosoft,đãđiềutrầntrướcQuốchộihồithángBanăm2007:“ChắcchắnMỹsẽthấykhóduytrìđượcvịtrídẫnđầuvềcôngnghệcủamìnhnếuMỹđóngcửangănchặncảnhữngngườicókhảnăngnhấtgiúpchochúngtacạnhtranh”.

PhầnlớnsựthiếuhụtkỹnăngcủaMỹcóthểgiảiquyếtđượcbằngcảicáchgiáodục.Nhưngviệcnàyđòihỏinhiềunăm.Thếgiớibiếnchuyểnquánhanh,nênkhôngthểlềmềchínhtrịvàquanliêu,cầnphảigiảiquyếtsớmhaibấtcậpcủaMỹlàsựgiatăngtậptrungthunhậpvàsựgiatăngchiphínhânsự.cảhaiđềucóthểđược“sửachữa”bằngcáchmởcửanướcMỹchokhốilaođộngcókỹnăngrấtlớnvàđangpháttriểntrênthếgiới.CáccôngviệccầnkỹnăngcủaMỹđượctrảthùlaocaonhấtthếgiới.NếuMỹchophéplaođộngcókỹnăngnhậpcưvàoMỹthìsựchênhlệchvềlươnggiữalaođộngcókỹnăngvàlaođộngkémkỹnăngsẽsớmgiảmđivàsựthiếuhụtlaođộngcókỹnăngsẽchấmdứt[115].CósựthiếuhụtđólàdoMỹđãngăncảnhoạtđộngcủathịtrườnglaođộngcạnhtranhthếgiới.Cácquychếhànhchínhloạitrừđãthay

thếcơchếgiáthành.Trongquátrìnhđó,Mỹđãtạoraởtrongnướcmộttầnglớplaođộngbảnđịacókỹnăngđặcquyền,cóthunhậpcao,khôngbịcạnhtranhvìhạnngạchđãhạnchếlaođộngnướcngoàicókỹnăngnhậpcưvàoMỹ.Loạibỏsựhạnchếđó,mộtviệcchỉcầnvàichữký,sẽlàmgiảmđượcphầnlớnsựbấtbìnhđẳngvềthunhậpvàgiảiquyếtđượcvấnđềnhânsựcókỹnăng.

Tấtnhiên,tínhchínhtrịcủachínhsáchnhậpcưchịuảnhhưởngcủacácnhântốphikinhtế.Chínhsáchnhậpcưphảiđốimặtvớimộtvấnđềkhókhănhơnlàmongmuốncủadânchúngđốivớiviệcduytrìbảnsắcvănhóavốnđãgắnkếtxãhộivàthúcđẩytraođổitựnguyệncùngcólợi.Mỹluônluôncókhảnăngtiếpthucáclànsóngnhậpcưvàduytrìcácquyềnvàtựdocánhânmàcácbậclậpquốcđãbantặng.Nhưngsựchuyểnđổiluônluônkhókhănhơnlàđánhgiácủahậuthế.Nếutiếptụccandựvớithếgiớivàcảithiệnđờisống,thìMỹhoặcphảilàcảitiếnmạnhmẽnềngiáodụctiểuhọcvàtrunghọc,hoặclàphảihạthấpcáchàngràonhậpcưđốivớilaođộngcókỹnăng.Trênthựctế,thựchiệncảhaibiệnphápsẽđemlạinhữnglợiíchkinhtếquantrọng.

Chínhsáchcônglàmộtloạtcáclựachọn.CóthểxâydựngtườngthànhbaoquanhnướcMỹđểngănchặnhànghóa,dịchvụvàngườinướcngoàikhỏicạnhtranhvớicácnhàsảnxuấtvàngườilaođộngtrongnước.Kếtcụcsẽlàmấttialửacạnhtranhvàdẫntớimộtnềnkinhtếtrìtrệ,suyyếu.ĐờisốngcủaMỹsẽtụtxuống,bấtmãnxãhộisẽnảysinhvàtănglên.Mộtsiêucườngtừngđượccatụngđãsụpđổkhỏiđịavịlãnhđạothếgiới.

Ngược lại,Mỹcũngcóthểcandựvới thếgiớicôngnghệcaongàycàngcạnhtranh,chấnchỉnhhệthốnggiáodụctrongnướcđểcungứngđủsốlaođộngcókỹnăngmới,giảiquyếtsựgiatăngbấtbìnhđẳngvềthunhập,vàmởcửabiêngiớihơnnữachokhốilaođộngcókỹnăngtrênthếgiới.

KhôngcósựlựachọnnàođemlạiđờisốngcaohơnchongườiMỹmàkhôngcótháchthức.Lựachọnlàbảnchấtcủachínhsáchcông.Vàđicùngsựlựachọnlàcảlợiíchvàchiphí.Đểđạtđượclợiích,chúngtaphảichấpnhậnchiphí.

CHƯƠNGHAIMƯƠIHAI

THẾGIỚICÓNGHỈHƯUĐƯỢCKHÔNG?

Hầuhếtcácnướcpháttriểnđanggặpphảimộtvấnđềdânsốchưatừngcó:thếhệbùngnổtrẻsơsinh,mộtlựclượnglaođộngkhổnglồ,sắpchuyểntừlaođộngsảnxuấtsangnghỉhưu.Cóquáítlaođộngtrẻđểthaythếchohọvàsựthiếuhụtlaođộngcókỹnăngcòntồitệhơn.ĐặcbiệtlàởĐức,nơilaođộngcókỹnăngbịthiếuhụtnghiêmtrọng,mặcdùtỷlệthấtnghiệpkhácao.MộtnhàtuyểndụnglaođộngĐứcphátbiểutrêntờFinancialTime(sốrangày28/11/2006):“Cuộcchiếntranhgiànhlựclượnglaođộngđãbắtđầu.Vớitìnhtrạngdânsốnhưhiệnnay,nósẽdiễnraquyếtliệthơnnhiềuởĐứcvàcáckhuvựcNamvàĐôngÂu”.

Sựthayđổilớnnàythựcsựlàmộtvấnđềcủathếkỷ21.Nghỉhưulàmộthiệntượngtươngđốimớitronglịchsửnhânloại.Tuổithọtrungbìnhmộtthếkỷtrướcđâytrongthếgiớipháttriểnchỉlà46năm.ítngườisốngđủlâuđểvềhưu.

Tỷlệngườigiàsovớisốngườiởđộtuổilaođộngđãtănglêntrongítnhấtlà150nămquaởthếgiớipháttriển.Vớisựrađờicủathếhệbùngnổtrẻsơsinh,tốcđộtăngcủasốngườigiàđãchậmlạirõrệt.Nhưngtỷlệngườigiàchắcchắnsẽtăngmạnhhơnkhithếhệnàyđếntuổivềhưu.TốcđộtăngsẽđặcbiệtmạnhởNhậtBảnvàchâuÂu.ỞNhậtBản,sốngườitừ65tuổitrởlênsovớidânsốđãtăngtừ13%lên21%trongthậpniênqua,vàtheodựbáocủacácnhàdânsốhọccủaLiênHợpquốc,nósẽtănglên31%vàonăm2030.DânsốởđộtuổilaođộngcủaNhậtBảnđanggiảmđi,theodựbáocóthểsẽgiảmtừ84triệungườinăm2007xuống69triệungườinăm2030.DânsốởđộtuổilaođộngcủachâuÂuđượcdựbáocũngsẽgiảm,tuycónhẹhơnsovớicủaNhậtBản.

CácthayđổiởMỹđượcdựbáolàítnghiêmtrọnghơn,nhưngvẫnđặtranhữngtháchthứclớn.Trongmộtphầntưthếkỷtới,tốcđộtănghàngnămcủasốdânởđộtuổilaođộngởMỹđượcdựbáolàsẽchậmđi,từ1%hiệnnayxuống0,3%năm2030.Đồngthời,sốdântrên65tuổisẽtăngmạnh.Dânsốsẽtiếptụcgiàđi,nhưngphầnlớnsựgiàđicủalựclượnglaođộnglàdothếhệbùngnổtrẻsơsinhgiàđi.MộtkhithếhệbùngnổtrẻsơsinhbắtđầunghỉhưuthìtuổitrungbìnhcủalựclượnglaođộngMỹsẽổnđịnh.

PhầnlớncácthayđổiđượcdựbáonàytrongcơcấuđộtuổicủadânsốvàlựclượnglaođộngcủaMỹlàdotỷlệsinhđãgiảmsaukhităngmạnhsauThếchiếnthứhai.Saukhilênđỉnhcaolà3,7lầnsinhtrongđờimộtphụnữvàonăm1957,tỷlệsinhởMỹđãgiảmxuống1,8lầnvàogiữathậpniên70.Từnăm1990nóổnđịnhởmứcdưới2,1lần,đólàtỷlệcầnthiếtđểgiữchodânsốổnđịnh,gọilàtỷlệthaythế,nếukhôngcónhậpcưhoặccácthayđổivềtuổithọ[116].Sốtrẻemtrongmỗigiađìnhđãgiảmđikểtừthếhệbùngnổtrẻsơsinhdẫntớidựbáolàtỷlệngườigiàsovớingườiởtuổilaođộngsẽtăng.

Tuynhiên,nhậpcưsẽgiúpbùđắpchotỷlệsinhgiảm,vàtuổithọtăngsẽgiúpduytrìđượcmứcđộgiatăngdânsố.Vàonăm1950mộtngườiđànôngMỹ65tuổitrungbìnhcóthểhyvọngsốngđến78tuổi,vàhiệnnaycóthểhyvọngsốngđến82tuổi.Nếucácxuthếhiệnnaytiếptục,đếnnăm2030ôngtacóthểsốngđến93tuổi.TheoHộiđồngỦythácBảohiểmXãhội,năm2007,tuổithọcủaphụnữcũngtănglêntươngtự,từ74tuổinăm1950lên84tuổihiệnnayvà85tuổivàonăm2030[117].

NgườiMỹkhôngchỉsống lâuhơnmànóichungcònsốngkhỏemạnhhơn.Tỷ lệ tànphếtrongngườigiàđãgiảmđi,phảnánhsựcảithiệntrongchămsócytếvàthayđổitrongtínhchấtlaođộng.Laođộngđãđòihỏiítcơbắphơnvànhiềutrítuệhơn.Vídụ,năm1900chỉcómộtphầnmườilaođộnglàmchuyênmôn,kỹthuậtvàquảnlý,đếnnăm1970tỷlệnàyđãtănglêngấpđôivàhiệnnaylàkhoảngmộtphầnbalựclượnglaođộng.Vìvậy,mộthệquảkhôngthểtránhkhỏilàsốngườicókhảnăngvàđộngcơlàmviệcởtuổigiàsẽtănglên.

Laođộngởđộtuổi60đãtíchlũyđượcnhiềukinhnghiệmquýbáu,nênviệckéothờigianlàmviệcthêmvàinămcũngcótácđộnglớnđếnsảnlượngkinhtế.Nhưngkhôngcócáchnàotránhđượcviệchầuhếtthếhệbùngnổtrẻsơsinhsẽvềhưutrướcnăm2030vàthờigiannghỉhưucủahọsẽdàihơncủabấtkỳthếhệnàotrướcđây.“Nhữngnămvàngson”đócóthựcsựlàvàng?LựclượnglaođộngkếtụccủaMỹ,pháttriểnchậmhơn,sẽsảnxuấthànghóavàdịchvụchomình,giađìnhvàsốngườinghỉhưulớnchưatừngcónhưthếnào?

Thựctếdânsốkhắcnghiệtsẽtácđộngsâusắcđếncáncânlựclượngkinhtếthếgiới.Giànuachưaphảilàvấnđềcấpbáchcủacácnướckémpháttriển,trừTrungQuốclànướcđãkìmhãmtỷlệsinhthôngquakếhoạchtậptrung–chínhsáchmộtconcủachínhphủ.LiênHợpquốcdựbáotỷ lệcủacácnướcpháttriểntrongdânsốthếgiớisẽgiảmtừ18,3%hiệnnayxuống15,2%vàonăm2030.Cácnướcpháttriểnsẽxửlýnhưthếnàotrướcsựthayđổicóthểlàmthayđổilớncáncânlựclượngkinhtếthếgiới.Điềucựckỳquantrọnglàđứngtrướctổnthấtvềquyềnlựcvàuytín,cácnướcpháttriểncótrởnênhướngnộivàdựnglêncáchàngrào

thươngmạiđốivớithếgiớiđangpháttriểnhaykhông,xửtrínhưthếnàosựchuyểngiaotàilựctừbộphậndânsốtạothànhlựclượnglaođộngsảnxuấtngàycànggiảmđisangbộphậndânsốnghỉhưungàymộttănglêncóthểsẽlàmộtvấnđềthiếtyếutrongmộtphầntưthếkỷtới.Đốivớicácxãhộidânchủ,sốcửtrilàngườihưutríhưởngphúclợingàycàngtăngcóýnghĩachínhtrịđặcbiệtđángsợ.

Khíacạnhkinhtếcủahưutrílàphảidànhđủtàilựctrongsuốtcuộcđờilaođộngchotiêudùngtrongthờigiannghỉhưu.Điềukiệntốithiểuđểmộtchếđộhưutríthànhcônglàphảithựcsựcótàilực.Kếhoạchtàichínhliênquanđếnhưutrítạođiềukiệnđểđiềuchuyểntàilựcchotiêudùnghànghóavàdịchvụsaukhinghỉhưu,nhưngkhôngsảnxuấtracáchànghóavàdịchvụ.VídụởMỹ,Quốchộicóthểthôngquavàtổngthốngcóthểkýluậtquyđịnhmộtchếđộphúclợiytếkhinghỉhưu.Nhưngailàngườibảođảmcócácbệnhviện,cáccôngtydượcphẩm,thầythuốc,điềudưỡngviênvàhạtầngytếnóichungđểbiếnmộtcamkếttrêngiấythànhdịchvụytếtrongtươnglai?

Mộtkiểmnghiệmđơngiảnchobấtkỳchếđộhưutrínàolàxemxétliệunócóthểbảođảmđượcnguồntàilựcđãhứahẹnchongườinghỉhưumàkhôngtạonêngánhnặngquámứcchosốdânởtuổilaođộnghaykhông.XéttheocáchđóthìMỹcóthểđangdầnmâuthuẫnvớithựctế.Nhữngngườigiànhấttrongthếhệbùngnổtrẻsơsinhsẽhưởngchếđộbảohiểmxãhộivàonăm2008.TheodựbáocủaLiênHợpquốc,đếnnăm2030sốngườitừ65tuổitrởlênsẽchiếm23%dânsốtrưởngthành,hiệnnaylà16%.Sựthayđổidânsốtolớnnàysẽđặttấtcảhệthốngtàichínhhưutrícủachúngtatrướckhókhănnghiêmtrọng,đòihỏiphảicónhữngđiềuchỉnhchưatừngcótronglịchsử.Thựctếcónhiềungườigiàhơntrẻemtrongsốngườiphụthuộcsẽtạothêmgánhnặngtàichínhđốivớixãhội,bởivìtínhtrênđầungườithìngườigiàtiêuthụtàilựcnhiềuhơntrẻem.

Saunhiềunămbịgiảmđi,gầnđâysốngườigiàMỹthamgiavàolựclượnglaođộngđãtănglênđôichút,docácáplựcđốivớithunhậphưutrítănglênvàlaođộngcókinhnghiệmkhanhiếm[118].Nhưtôiđãnóiởtrên,chắcchắnnósẽtiếptụctăng.Tuynhiên,cáchcóhiệuquảnhấtđểnângcaođờisống,từđóđápứngđượcnguyênvọngcủacảngườilaođộnglẫnngườinghỉhưu, là tăngcườngtiếtkiệmvàsửdụngtiếtkiệmcóhiệuquả[119].Chúng ta cần tiếtkiệmthêmđểcóthểtàitrợchoxâydựngcơbản,vídụnhưnhàmáyvàthiếtbịcôngnghệmũinhọn,nơisẽsảnxuấtthêmtàilựcthựctếđểbảođảmthựchiệncácquyềnlợihưutríđãhứahẹnchothếhệbùngnổtrẻsơsinh.Chúngtacầnlàmviệcnàymàkhônglàmtănggánhnặngchongườilaođộngtươnglai.

Tuynhiên,dùthếnàođinữa,sốtiếtkiệmcầnthiếtđểphụcvụchosốngườihưutrítănglênđủlớnđểđặtracâuhỏinghiêmtúclàliệuchínhphủliênbangcókhảnăngthựchiệncáccamkếthưutríđãhứahẹnhaykhông?

CácnhàquảntháchệthốngAnsinhXãhộitínhrarằngcầnphảihoặclàtăngngaythuếđánhvàongườilàmcôngănlươngtừ12,4%hiệnnaylên14,4%hoặclàgiảmngaymứclợiíchthụhưởng13%,haykếthợpcảhaibiệnphápđểchấmdứtsựthiếuhụtngânquỹtrong75nămtới.Trìhoãnhoặcthựchiệntừngbướcsựđiềuchỉnhnàysẽphảiđánhthuếcaohơnhoặchạthấphơnmứclợiíchthụhưởngsaunày.Vìcácthâmhụtđượcdựbáocho75năm,nên“khảnăngthanhtoáncho75năm”saunàycủabảohiểmxãhộisẽphảiđiềuchỉnhhơnnữa.Sựthiếuhụtđượcdựbáolàmộtvấnđề,nhưngbảnthânnókhônggâyracáckhókhăntàichínhhoặckinhtếkhôngthểvượtqua.ĐiềuquantrọngnhấtlàcácdựbáovềmứcđộthụhưởnglợiíchAnsinhXãhộitươngđốiđángtincậy.Điềunàylàbởivìdựbáovềsốngườihưutrílàmộttrongcácdựbáochínhxácnhấtcủacácnhàkinhtế,vàvìAnsinhxãhộilàmộtchươngtrìnhthunhậpđãđượcxácđịnh,nênchitrảtrênthunhậpcóthểđượcdựđoántrướcmộtcáchhợplý.

Ngượclại,chươngtrìnhBảohiểmYtếđặtramộtvấnđềlớnhơnnhiều.CácnhàquảnthácdựbáongânquỹchophầnAcủachươngtrìnhBảohiểmYtế,QuỹBảohiểmChữabệnhNộitrú,sẽbị thiêuhụt trong75nămtới.Quỹnàycó thểphảiđóngcửanếukhôngtăngthêmngay3,5%thuếđánhvàongườilàmcôngănlương,nângthuếsuấtnàytừmức2,9%hiệnnaylên6,4%,hoặcgiảmngaymộtnửalợiíchthụhưởng,haykếthợpcảhaibiệnphápnày.Nhưngđóchưaphảilàđãhết.ChiphichophầnBcủachươngtrìnhBảohiểmYtế,baogồmkhoảntiềntrảcôngbácsỹvàcácchiphíchobệnhnhânngoạitrú,vàphầnDmớicó,tứckhoảntiềntrảchothuốcmenmuatheođơn,cũngđềutăngnhanh.Nhưngchúngđãđượcđápứngtheoquyđịnhbằngthunhậpthuếnóichung,khôngphảibằngthuếđánhvàongườilàmcôngănlương.TuykhônghiểnthịrõràngnhưkhoảnchichophầnA,nhưngkhoảnchitừthuếthunhậpnóichungchophầnBvàphầnDtrongtươnglaicũngkhôngthuakém.

Năm2006,saukhixemxétchiphíchochươngtrìnhBảohiểmYtếtừnhiềukhíacạnh,cácnhàquảnthácđãbìnhluận:“NếucácdựbáochovàithậpniêntớicủaHộiđồngQuảntháclàđángtincậy,thìchỉtrongvòng15năm,ngânquỹchungsẽphảichuyểnchongânkhoảndựkiếndànhchochươngtrìnhBảohiểmYtếmộtkhoảntiềntươngđương25%thunhậptừthuếcủaliênbang,gấphơnbalầntrongnăm2005,vàchưađếnmườinămsauđósẽlêngần40%thunhậptừthuếcủaliênbang”.Nhưngngaycảcácconsốđócũngkhôngnhấtthiếtđãphảnánhhếttầmmứccủavấnđề,bởivìdựbáovềcáclợiíchthụhưởngtrongchươngtrìnhBảo

hiểmYtếkhôngđượcchắcchắnlắm.

Chitiêuchoytếtăngnhanhhơnsựtăngtrưởngcủanềnkinhtếđãdiễnratừnhiềunăm,mộtphầnlàdocáctiếnbộcôngnghệ.Chúngtabiếtrấtítvềkhảnăngcôngnghệyhọcsẽtiếntriểnnhanhnhưthếnàohoặccáctiếnbộđósẽảnhhưởngđếnchiphírasaotrongtươnglai.Tiếnbộcôngnghệcóthểcảithiệnrấtnhiềuchấtlượngchămsócytếvàtrongmộtsốtrườnghợpcóthểlàmgiảmchíphíđiềutrịvàchắcchắnlàlàmgiảmchiphíquảnlýbệnhviện.Nhưngvìcôngnghệmởrộngkhảnăngđiềutrịbệnhtật,nênnócũngcótiềmnănglàmtăngthêmchiphíchungvàlàmtăngrấtnhiềutrongmộtsốtrườnghợp.

Doviệclưugiữhồsơbệnhánđãtrởnênphổbiến,nêncácnhànghiêncứulầnđầutiêncókhảnăngđánhgiámộtcáchxácthựccácphươngphápvàkếtquảđiềutrịchonhiềuloạibệnhtật.Tôichorằngkếtquảlàcácquychuẩnquốcgiasẽrađời.Sauđólàviệcphânloạicácbệnhviệnvàthầythuốc,rồiđếnsựcạnhtranhthịtrườngnhưngườitakỳvọng.Tuynhiênkhôngcóviệcnàotrongsốđócóthểdiễnranhanhchóng.Tậpquánytếphụthuộcvàomốiquanhệrấtriêngtưgiữathầythuốcvàbệnhnhân,vàcảhaiđốitượngnàyđềungầnngạikhôngmuốnviphạmcácquyềnriêngtư.

ỞMỹ,quychuẩnytếkhácnhaugiữacácvùng.Tôichorằngquychuẩnquốcgiatốtnhấtlàloạibỏcácphươngphápđiềutrịvàcácthầythuốctồitệnhất.Nhưngkhôngrõliệunhậnthứcvàđòihỏitrêntoànquốcvềcácquychuẩntốtnhấtsẽlàmtănghoặcgiảmchiphíchữabệnh.Chúngtacầnnhớviệchoạchđịnhchínhsáchbịhạnchếđángkểbởicácnhântốkhôngchắcchắn-đặcbiệtlàchúngtakhôngthểxácđịnhđượcnhucầuchữabệnhtrongtươnglaisẽlớnnhưthếnào.Lýdotrọngyếuđểtiếnhànhmộtcáchthậntrọnglàcácchươngtrìnhmớithườngnhanhchóngpháttriểncácnhómcửtrisẵnsàngchốnglạimộtcáchquyếtliệtbấtkỳmộtcắtgiảmnào.Dođó,khảnăngcủachúngtatrongviệckiềmchếcácsángkiếngâythêmthâmhụtngânsáchlàkháhạnchế,chodùsaunàycácsángkiếnnàycótỏrõlàquáđánghoặcsailầmđichăngnữa.

Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchnênthậntrọngkhixemxétcácsángkiếnmớivềphúclợi.Cácchươngtrìnhluônluôncóthểđượcmởrộngtrongtươnglainếucóthêmnguồntàilực,nhưngkhôngthểcắtgiảmmộtcáchdễdàngnếusaunàykhôngcóđủnguồntàilực.Đólàlýdovìsaotôitinrằngviệcxúctiếnchươngtrìnhdượcphẩmtheođơnnăm2003trướckhicácvấnđềmấtcânđốinghiêmtrọngcủatoànbộchươngtrìnhChămsócytếđượcgiảiquyếtlàmộtsailầm,thậmchícóthểlàmộtsailầmlớn[120].

Đãtừngthamgiatrongmộtsốnghiêncứuthựcnghiệmvềchiphívà lợi íchcủachươngtrìnhChămsócytế,tôirấtcóấntượngvớiquymôrộnglớncủacácdựbáo,vídụnhưcácdựbáochonăm2030.Nhưtôiđãnói,khảnăngchochươngtrìnhAnsinhxãhộikháhạnhẹp.Tấtnhiên,cácnhàdânsốhọcđãdựbáotốtvềsốngườiđượcthụhưởngchươngtrìnhChămsócytếtrongtươnglai.Nhưngmứcchiphítrungbìnhchomỗingườithụhưởngtheoluậthiệnhànhkhôngchỉphụthuộcvàocôngnghệ trong tương laimàcònphụthuộcvàosự lựachọncủangườibệnhvàhàngloạtcácnhântốhữubiếnkhác.

Việcdựbáophứctạpđếnnỗicácnhàquảnthácđãphảiquaylạisửdụngmộtthuậttoánđơngiản,đólàướctínhtỷlệtănglợiíchcủamỗingườithụhưởngchươngtrìnhChămsócytếsovớitỷlệtăngGDPbìnhquânđầungười.Trongthậpniênqua,mứctăngchiphíthựctếtrungbìnhchomỗingườithụhưởngtrongchươngtrìnhchămsócytếvàokhoảng4%mỗinăm,caohơnkhoảng2%sovớimứctăngGDPbìnhquânđầungườithựctế.Cácnhàquảnthácnóitiếp:“Cóthểlàhợplýkhichorằngtỷlệtăngchiphíbìnhquânđầungườichochămsócsứckhỏevàchămsócytếsẽdầndầnchậmlại,ngangvớitỷlệtăngcủaGDP,bởivìcómộtsốgiớihạntrầnđốivớiphầnthunhậptăngmàngườiMỹmuốndànhchochămsócsứckhỏe”.Điềuđócóthểđúngtrongthựctế.

NhưngbấtkỳaihiểubiếtvềWashingtoncũngphảinhậnrarằngmộtgiảthiếtnhưvậyđãlàmộtbướctiếnkhángoạnmục.Nóchothấycómộtsựkiềmchếkhôngđượcnêutrongluậtpháphiệnhành.Nhưchínhcácnhàquảnthácđãnhậnxét:“Trongnửathếkỷquakhônghềcósựgiảmchậmđó”.

ĐểchỉnhđốnchươngtrìnhChămsócytế,chúngtacònrấtnhiềuviệcphảilàm.CầnnhậnthứcrõrằngkhắcphụcsựthiếuhụtngânquỹchochươngtrìnhAnsinhxãhộivàChămsócytếtrongtươnglaihoàntoànbằngcáchtăngthuếlàkhôngthíchhợpvềmặtkinhtế.Làmnhưvậysẽcónghĩa làphải tăngthuế lênmứcchưatừngcótrongthờibình.Tăngthuếtớimộtđiểmnàođósẽtrởthànhbấtlợi,vìnólàmmấtsứcmuavàlàmgiảmđộngcơlaođộngvàđầutư,từđólàmgiảmtỷlệtăngtrưởngkinhtế.Dovậy,dựkiếnthunhậpthêmtừthuếsẽkhôngthựchiệnđượcđầyđủ.

Chúngtabịđặttrướcmộtthựctếrấtkhókhănlàđểgiảiquyếtvấnđềthiếungânquỹchobảohiểmxãhộiliênbangthìsẽphảicắtgiảmquyềnlợithụhưởng.Chínhphủcótráchnhiệmđạolýphảisớmthựchiệnviệccắtgiảmnày,đểngườinghỉhưutrongtươnglaicónhiềuthời

gianđiềuchỉnhkếhoạchlaođộng,tiếtkiệmvàchitiêukhihọnghỉhưu.KhôngkịpthờicảnhbáochongườiMỹbiếttrướcrằngthunhậpkhinghỉhưusẽbịgiảmcóthểgâynênnhữngxáotrộnlớntrongđờisốngngườidân.

MộtkhixácđịnhđượcmứcđộquyềnlợimàcácchươngtrìnhAnsinhxãhộivàChămsócytếcóthểhứahẹnmộtcáchhợplýthìchínhsáchcôngcóthểbảođảmnguồntàilựcđểthựchiệncamkếtnàynhưthếnào?NếutậptrungvàokhảnăngthanhtoántàichínhcủacáchệthốngAnsinhxãhộivàChămsócytếmàkhôngchúýđếnkhungcảnhkinhtếvĩmôthìsẽkhôngbảođảmđượcnguồntàilựcđó.Khôngcóthêmtiếtkiệmthìsẽkhôngcónguồntàilựcthựctếcầnthiếtđểtạonêncácquyềnlợitrongtươnglai.Vìvậy,khigiảiquyếtsựmấtcânđốitrongcácchươngtrìnhAnsinhxãhộivàChămsócytế,chúngtaphảibảođảmrằngcácbiệnphápđượctiếnhànhhiệnnayđểcónguồntàichínhchocácquyềnlợicamkếttrongtươnglaiphảilàkếtquảcủaviệctăngthêmtiếtkiệmvàcáctàisảnsảnxuất.

Trênthựctế,chúngtacầnhiệnthựchóachuyệncác“kétsắt”củavàinămtrước,những“kétsắt”nàyđượccholàđểcấtgiữcáckhoảntiềnđểchichoAnsinhxãhộitrongtươnglai.Chuyệncác“kétsắt”trởnênquáthựcđốivớinhiềungườiMỹtớimứccựuChủtịchHạviệnTomFoleykểcâuchuyệnvềviệcmẹcủaôngđãmắngôngvìđãcốgắnglàmchobàtỉnhngộra.Bànói:“ôngFoley,tôihyvọngôngsẽkhôngcảmthấybịxúcphạmvềviệctôingạcnhiênvàchoángvángnhưthếnàokhithấylãnhtụpheđasốtạiHạviệnkhôngbiếtgìvềcáckhoảnchiAnsinhxãhội”.Vàothờiđiểmđó,đềnghịvề“kétsắt”lẽrađãđòihỏikhôngchỉtáchquỹđầutưtrunggianbảohiểmxãhội(đangthặngdư)rakhỏingânsáchvìlýdoliênquanđếnkếtoán,màcònyêucầuQuốchộirachỉthịrằngphầncònlạicủangânsáchphảiđượccânbằng.Trongmộtgiaiđoạnngắnnhữngnămthặngdưtàikhóavàocuốithiênniênkỷ,mộtcamkếtcủahaiđảngđãđượcđưarađểnhằmmụctiêuđó.Đángtiếclàcamkếtđósụpđổkhimọithứtrởnênrõràngrằng,trongđiềukiệnkinhtếkhókhănhơn,việcduytrìcânbằngngânsáchmàkhôngbaogồmAnsinhxãhộivàChămsócytếsẽđòihỏihoặclàphảigiảmđángkểchítiêu,hoặclàphảităngthuế.

Khônggiảiquyếtđượcsựbấtcậpgiữacáccamkếtvớingườinghỉhưutrongtươnglaivàkhảnăngđápứngcủanềnkinh tế có thểgây ranhữnghậuquảnghiêm trọngchocánhânngườinghỉhưucũngnhưnềnkinhtếnóichung.TôihyvọngrằngsựmấtcânđốitàichínhcủachươngtrìnhChămsócytếsẽđượcgiảiquyếtbằngcáchhủybỏcácquyềnlợicủangườigiàucó[121].Theotôi,sựđiênrồcủachínhtrịvàviệcchưagiảiquyếtđượcsựgiatăngbấtbìnhđẳngvềthunhậpđãcảntrởcáclựachọnchínhtrịđángtincậykhác.Cóthểcânbằnglạibăngcáchpháttriểntàikhoảntưnhân, làviệctôiủnghộ,hoặcbanhànhluậtbuộcchươngtrình

Chămsócytếphảiđiềutrathunhậptrướckhichothụhưởng(giốngnhưchươngtrìnhHỗtrợYtế).Mộtphươngphápthựctếkháclàphânphốitheođịnhlượng,nhưngcáchnàyítđượcủnghộởMỹ.HầuhếtnhũngngườiđượcthụhưởngtrongchươngtrìnhChămsócytếsẽtậptrungởnhómcóthunhậpthấpvàtrungbình.Dịchvụytếchonhữngngườicóthunhậpcaosẽphảitàitrợbằngbảohiểmytếtưnhânkhôngđượctrợgiáhoặctiềntúi,cũngcóthểdướihìnhthứccùngthanhtoánlêntới100%.NhiềungườisẽkhôngcònquanniệmchươngtrìnhChămsócytếlàmộtchươngtrìnhphúclợikhiphảiđiềutrathunhậptrướckhichothụhưởng.Phéptínhsốhọcvềdânsốtrongnềnkinhtếcạnhtranhtoàncầucủathếkỷ21đòihỏiphảinhưvậy.

Tôiủnghộchínhsáchnhậpcưtựdo.NhưngtôikhôngủnghộsửdụngchínhsáchđólàmphươngtiệnđểtăngsốngườilaođộngnhằmtăngthuếbảohiểmxãhộiđểgiúpgiảiquyếtvấnđềthiếuhụtngânquỹcủachươngtrìnhAnsinhxãhộivàChămsócytế.Chúngtacũngkhôngthểdựavàomộtsựtăngnăngsuấtngẫunhiên,vìcáclýdotôisẽnóiđếnsau.MứctăngnăngsuấtdàihạnkịchtrầncủaMỹ làkhoảng3%mỗinăm,nhiềukhảnăngnhất là2%.Tómlại,chúngtacókhảnăngkhôngđủngười laođộng,chúngtacũngcóthểkhôngtăngđủsốsảnlượng/côngnhânđểgiảiquyếtsốthiếuhụtkhổnglồtrongcácchươngtrìnhphúclợitheoluậtpháphiệnhành.Thậmchíđạtđếnmứcthiếuhụtítcũngđãkhó.

Vớiquánhiềuyếutốcònchưabiết,tìnhhìnhdânsốvàtiềmnăngtăngnăngsuấtcóhạncủachúngta,tôisợrằngcóthểchúngtađãcamkếttàitrợytếchonhữngngườinghỉhưuthuộcthếhệbùngnổtrẻsơsinhcaoquámứcchínhphủcóthểthựchiệntrênthựctế.Nhưđãnóiởtrên,Quốchộicóthểluậthóamộtphúclợi,nhưngluậtđókhôngtạoranguồnlựckinhtếcầnthiếtđểbảođảmđếnnăm2030sẽđápứngđủbệnhviện,bácsỹ,ytávàdượcphẩmđúngnhưyêucầucủaluậtpháphiệnhành.Đếnnăm2030quymôcủasựchuyểngiaotàilựcthựctếtừngườilaođộngsảnxuấtsangchongườinghỉhưucóthểlàquálớnđểđượcngườilaođộngsảnxuấtchấpnhận.Nhucầucóthểvượtquásảnlượngcủamộtlựclượnglaođộngchỉlớnhơnhiệnnaychútít,dosựmởrộngchưatừngcócủacácchươngtrìnhphúclợi.Tómlại,cáccamkếtcóthểkhôngthựchiệnđược,hoặcnóichodễnghehơn:cóthểphải“gạnlọclại”.

Vớikhoảngcáchbiệtlớngiữanhucầunghỉhưuvàcamkếtphúclợilớnhiệnnay,quỹhưutrítưnhânvàbảohiểmsẽđóngvaitròngàymộtlớnhơn.Vàocuốinăm2006,tàisảncủacácquỹhưutrítưnhânlà5.600tỷđôla,trongđó2.300tỷởtrongcácchươngtrìnhcólợinhuậnxácđịnhtruyềnthốngvà3.300tỷởtrongcácchươngtrìnhcómứcđónggópxácđịnh,phầnlớnlàthuộcquỹ401(k)[122].Năm2005cácquỹhưutrítưnhânvàcácquỹchiasẻlợinhuậnchitrả344tỷđôlalợitức[123].Đểsosánh,sốchitrảcủacácchươngtrìnhAnsinhxãhộivàChămsócytếlà845tỷđôla.CácquỹhưutrítưnhânvàcácquỹchiasẻlợinhuậnchắcchắnsẽđuổikịpcácchươngtrìnhAnsinhxãhộivàChămsócytếkhingườilaođộngvàchủsửdụnglaođộngMỹthựchiệncácbiệnphápcầnthiếtđểđápứngcácmụctiêuthunhậpkhivềhưu

củangườilaođộng.

Nhưngviệcđócầnnhiềunăm.Hiệngiờcácquỹhưutrícólợinhuậnxácđịnhđanggặpkhókhăn.Cácquỹđócóthểpháttriểnmạnhtrongcácthờikỳtuổithọsaukhinghỉhưungắnvàdânsốtăngnhanh.Quymôchưatừngcócủathếhệbùngnổtrẻsơsinhvàtuổithọdựbáocủathếhệnàyđãlàmgiảmmạnhcáclợithếcủacácchươngtrìnhcólợinhuậnxácđịnh.NhiềunghĩavụchitrảhưutríđãphảinhờvảCôngtyBảođảmQuyềnlợiHưutrí.

Tấtnhiêntheoluậtthìnghĩavụchitrảquyềnlợitrongmộtkếhoạchđãxácđịnhquyềnlợithuộcvềphíangườisửdụnglaođộng,quỹhưutríchỉđểhỗtrợ.Nhưngvìmứcngânquỹlàdoluậtphápchếđịnhnêncáccôngtyđãcoiquỹhưutrícómứcchitrảlươnghưucốđịnhlàmộtcơhộikiếmlợi-lợitứcđầutưcủaquỹhưutrícànglớnthìsốtiềncôngtyphảibỏthêmvàoquỹcàngít.sốtiềnbỏthêmvàoquỹcàngítthìchỉphílaođộnghiệntạicànggiảmvàlợinhuậnthuđượccànglớn.Vìthế,côngtycóđộngcơđểtìmcáchgiảmbớtsốtiềnbỏvàoquỹ.

Vìcáccôngtybiếttươngđốichắcaisẽvềhưuvàokhinàovàcácquyềnlợiđãcamkếtlàgì,nêncóphảiphéptínhchiphíchilàmộtđộngtácđơngiản?Khôngphảihoàntoànnhưvậy.Chiphídựkiếnchochươngtrìnhlươnghưucốđịnhcủacôngtyphụthuộcmộtphầnvàoviệcphảichitrảlươnghưunhưthếnàonếucôngtybịphásản.Vídụ,nếulươnghưulàkhoảnnợđầutiêncôngtyphảithanhtoánthìkếtquảtínhtoánchophínàylàrấtrõràng.Khiđó,côngtysẽchọncáchlậpquỹhưutríbằngtráiphiếuKhobạchoàntoànkhôngbịrủirovàsẽđáohạnđúngvàothờiđiểmphảichitrảlươnghưu.sốtiềnchỉtrảlươnghưulấytừgốcvàlãidồntíchcủatráiphiếuKhobạcđáohạnvàochínhnămđó.Trênthựctế,cáccôngtythườngtìmmọicáchđểláchmộtchươngtrìnhrấtđơngiảnnhưvậy,bởivìnótốnkémnhất,cổphiếu,bấtđộngsản,kỳphiếu,tráiphiếuCôngtyAAAđềucólãisuấtcaohơntráiphiếuchínhphủ.Nhưngtấtcảđềucónguycơbịvỡnợ,vàtrongtrườnghợpbịvỡnợthìcôngtyphảisửdụngcáctàisảnkháccủamìnhđểthanhtoán,hoặckhôngthểthựchiệncácnghĩavụchitrảlươnghưucủamình.

Kếtcục,cuộctranhluậnvềvấnđềquỹhưutrínêntìmkiếmmộttỷlệlợinhuậnnàovàcóthểchấpnhậnđượcrủirođếnđâutùythuộcvàoviệccôngtymuốnthanhtoáncácquyềnlợiđãhứahẹnnhưthếnào.Rủirođốivớitàisảnhưutrícànglớnthìtỷsuấtlợitứcđầutưcàngcao.

Lýthuyếttàichínhdườngnhưđãlýtưởnghóaviệctìmkiếmlợinhuậncaohơn.Nếucácthịtrườngđịnhgiárủiromộtcáchchínhxác,thìlãisuấtcủaquỹhưutríphảikhôngquantrọng

đốivớimứcđộrủirotrongdanhmụcđầutư,bởivìlãisuấtcaohơnđãbùđắpchotổnthấtcủacáccổphiếukhôngantoàn.Nhưngnhữnggìđúngtronglýthuyếtkhôngphảiluônluônđúngtrongthựctiễn.(Haynóichođúnghơnlàcầnphảicómộtlýthuyếtmới).CácnhàquảnlýquỹhưutrísẽnóirằnglãisuấtthựctếcủacổphiếuvềlâudàilàcaohơnlãisuấttrungbìnhcótínhđếnmứcđộrủirotrongnềnkinhtếMỹnóichung.Từthếkỷ19,cómộtđiềuđãđượckhẳngđịnhlànếubạnnắmgiữđadạngcáccổphiếutrongthờigiandàihàngthậpniênthìluônluônthuđượclợinhuậncaohơnlãisuấttrungbình.Nhưtôiđãnói,đâycóthểlàkếtquảcủatâmlýbẩmsinhkhôngmuốnrủirocủaconngười.Bấtkỳaisẵnsàngchịuđựngáplựccủacamkếtdàihạnkhônghủyngangvớicổphiếucũnggiànhđượcmộtlãisuấtcaohơn.Dođó,cácquỹhưutrícómứcchitrảlươnghưucốđịnhthườnggiữđasốtàisảncủamìnhbằngcổphiếu.Đểgiảmchỉphíchocáccôngty,cácquỹhưutrícómứcchitrảlươnghưucốđịnhsẵnsàngchấpnhậnrủiro,kểcảrủirotrướcsựbiếnđộngngắnhạncủagiácổphiếu.Cácrủirođó,phầnlớnlàtrongđầutưlớnvàocổphiếu,cócảhậuquảtốtlẫnhậuquảxấu.

Khigiácổphiếulên,lãigiànhđượcthựctếđãtrảmộtphầnđángkểchođónggópcủacôngtyđốivớiquỹhưutrí.Dođónggóptiềnmặtthấphơnnênlợinhuậnbáocáocaohơn.Ngượclại,khigiáchứngkhoángiảm,nhưđãxảyratừnăm2000đếnnăm2002,nhiềuquỹđầutưđãbịthiếuhụtngânquỹ.

Chúngtakhôngthểlẩntránhthựctếlàrủirođãpháhoạiquyềnlợicủangườihưutrí.Trongnhữngnămgầnđây,nhiềucôngtyvớicáckhoảnnợquỹhưutrírấtlớn,nhưcáccôngtythépvàhàngkhôngđãchọncáchphásảnvàchuyểncácnghĩavụvềlươnghưusangchoCôngtyBảođảmQụyềnlợiHưutrí,cónghĩalàchuyểnsangchongườiđóngthuế.Thậtmaymắn,LuậtBảovệHưutrínăm2006đãgiúplàmgiảmđángkểviệcchuyểnnghĩavụtừquỹhưutrítưnhânsangchongườiđóngthuếnày,nhưngkhôngloạitrừđượchết.

Mọiquỹhưutríđầutưantoànđềucólãisuấtkhảbiến,khócóthểtiênđoánđược,đặcbiệtlàlãisuấtngắnhạn.Nhưngcôngtysửdụngvốncónghĩavụpháplýphảichitrảquyềnlợi“đãxácđịnh”,tứclàcốđịnh.Việcnàyđòihỏimộtbênthứba,thườnglàchínhcôngty,phảichuyểnđổithunhậpđầutưkhảbiếnthànhcáckhoảnchỉtrảcốđịnhtheohợpđồngcủaquỹhưutrí.Trongnhữngnămgầnđây,chíphíchoviệcchuyểnđổinàyđãtănglên.Mộtphầnkếtquảlànhiềucôngtyđãápdụngcáckếhoạchhưutrícóđónggópxácđịnh.Tỷlệtổngtàisảncủacácquỹhưutríđượcsửdụngtrongcácchươngtrìnhđầutưantoànđãgiảmtừ65%năm1985xuống41%cuốinăm2006.

Xuhướngđókhôngcódấuhiệuthuyêngiảm.Tôichorằngcáckếhoạchcóđónggópxácđịnh sẽdầndần thay thếmộtphần chương trìnhAn sinhxãhộidonăng lực tài chính củachươngtrìnhnàysẽgiảmđitheosựsuygiảmcủatỷlệngườilaođộngsovớingườinghỉhưu.Khigánhnặnghưutrítrởnênrõràngđốivớingườinghỉhưutiềmnăngthìrấtcóthểbộphậndânsốcaotuổinhưngkhỏemạnhnàysẽthấycầnphải trìhoãnviệcnghỉhưu.Nhưngcóýnghĩahơnlàsựchuyểngiaonhữngnguồntàilựcthựctừngườilaođộngsangngườinghỉhưusẽngàycàngcầnthiếtđượctàitrợbởikếhoạch401(k),bảohiểmtưnhânvànhiềuphươngtiệntàichínhmớichưaxácđịnh.

ỞMỹ,hầuhếtnhữngngườicóthunhậpcaothuộcthếhệbùngnổtrẻsơsinhcótàisảnvànguồnthunhậpthừađủchonghỉhưu.Nhữngngườithuộcthếhệbùngnổtrẻsơsinhcóthunhậptrungbìnhvàthunhậpthấpsẽthấycóvấnđềtàichính.Việcduytrìcácchươngtrìnhbảohiểmxãhộitựhạchtoánđượcchínhphủhỗtrợhiệnnay,theotínhtoánđòihỏitỷlệngườilaođộngsovớingườinghỉhưucaohơn,ngàycàngtrởnênnặngnềhơnvàkhôngthểchấpnhậnđược.Đểkhôngmấtkhảnăngchitrả,sựlựachọnkhảthiduynhấtchắcchắnsẽlàmộtsốhìnhthứctàichínhtưnhânnàođó.Tôiđãđặtmộtcâuhỏilàmtiêuđềcủachươngnàynàylà:“Thếgiớicóthểnghỉhưukhông?”Câutrảlờilà:Sẽtìmracách.Thếgiớikhôngcólựachọn.Nhânkhẩuhọclàvậnmệnh.

CHƯƠNGHAIMƯƠIBA

QUẢNLÝCÔNGTY

Hồitháng11/2001,tôihỏiJimBaker,mộtngườibạncũvàlàthầycủatôi:“TôicóphảinhậnGiảithưởngEnronkhông?”Ôngtrảlời:“ĐólàmộtphầntrongchươngtrìnhcủaHọcviệnBakermàanhđãdiễn thuyết tạiđó”.Trướcđó tôikhôngbiết rằngmộtgiảithưởngsẽđượctraotặngtạicuộcchiêuđãi tốihômdó.CổphiếucủatậpđoànEnronđangsuysụpvàcôngtycóthểvỡnợtrongvòngbatuần.VàothángMườimộtđó,“giảithưởng”tỏralàmộtthuậtngữkhôngthíchhợp.NhưngtôichịuơnJimBakerrấtnhiều,vìthếmàtôiđãđồngýchấpnhậngiảithưởngvớiđiềukiệnkhôngcólễtraotặngchínhthứchoặctiềnthưởng.

TậpđoànEnronđãkhiếntôibốirốikhitôingheJeffreySkilling,ngườikhônglâusauđótrởthànhCEOcủaEnron,trìnhbàymộtbảnthamluậntạimộtcuộchọpcủahộiđồngFedDallashồitháng12/2000.Ôngtanêulênmộtgiải thíchrấttinhvivềviệccôngtyđầythamvọngtrongthếkỷ21nàyhoạtđộngnhưthếnào.Rấtấntượng.NhưngtôiravềvớinhữngcâuhỏidaidẳngnhưEnronsảnxuấtcáigì?Vànókiếmtiềnnhưthếnào?Tôihiểuchiếnlượcpháisinhvàphòngngừacủacôngty,nhưnghọphòngngừacáigì?

TheogiảithíchcủaSkillingsausựcố,cáichếtcủaEnronđãđượcbáotrướcbởiniềmtinvàocôngtybịsuysụpđãpháhủykhảnăngvaymượncủatậpđoànnày.Điềuđótỏrakhôngxácđángđốivớitôi.Tôichorằngnếumộtcôngtythéplớnbịmấttintưởngthìcáclòluyệnthépcủanóvẫncònmộtsốgiátrị.NhưngEnronđãtanbiếnnhưmộtlànkhói,khôngđểlạimộtdấuvếtnào,ngoàisựphẫnnộcủangườilaođộngvàcáccổđông.TôichưabaogiờthấymộtcôngtylớncủaMỹnàobịrơitừđịavịthầntượngxuốngđịavịcùngđinhvàsauđóbiếnmấtmộtcáchnhanhchóngnhưvậy.

Đốivớitôi,thảmbạicủaEnronvàsựsuysụpcủaWorldcommùahènămsaulànhữngsựkiệnđặcbiệtđánglongại.Trongmộtphầntưthếkỷ,trướckhilàmviệcchoFed,tôiđãtừnglàmviệctrongmườilămhộiđồngquảntrịcôngtycổphầnvàđãtrởnênkháthôngthuộccácđònbẩyquyềnlựctrongcáccôngtyđó.TôicũngđãngàycànghiểurõhơnsựcáchbiệtgiữathựctrạngquảnlýcủacáccôngtyMỹvớinhậnthứccủacôngchúngvàcácnhàlãnhđạochínhtrịđốivới sựquản lýđó.Tôi longại rằng côngchúng, vốnđãnghingờđạo lýkinhdoanh,

khôngsẵnsàngchấpnhậncácpháthiệnlàmtổnhạiniềmtinphổbiếnvềcáchquảnlýcôngty.Phầnlớncáctậpquánquảnlýbíhiểmtừlâuđãđượcthaythếbằngcácmệnhlệnhcủanềnkinhtếhiệnđại.

Trongsuốtthếkỷ19vàđầuthếkỷ20,cáccổđông,trongnhiềutrườnghợplàcáccổđôngchiphối,đãtíchcựcthamgiaquảnlýcáccôngtyMỹ.Họchỉđịnhhộiđồngquảntrị,ngườisẽthuêCEOvàcácgiámđốckhác,vànóichunglàhọkiểmsoátchiếnlượccủacôngty.Việcquảnlýcôngtymangdángdấpcủamộtchínhphủdânchủđạidiện.Nhưngtrongcácthếhệsau,quyềnsởhữuđãphântán,kỹnăngquảnlývàkinhdoanhcủacácnhàsánglậpcôngtykhôngphảiluônluônđượcconcháuhọthừakế.Trongthếkỷ20,theosựpháttriểncủacáctổchứctàichính,nắmgiữcổphầnđãtrởthànhmộtvấnđềđầutư,khôngcònlàquyềnsởhữuchủđộng.Nếumộtcổđôngkhôngthíchcáchquảnlýcủacôngtythìanhtabánđicổphiếucủaminh.Rấtítkhibanquảnlýcủamộtcôngtylàmăncólãibịtháchthức.Việcquảnlýcôngtyđãthayđổimộtcáchkhónhận thấy từsựkiểmsoátcủacổđôngsangsựkiểmsoátcủaCEO.Ngoàisựquanngạicôngkhaicủamộtsốhọcgiả,sựthayđổinàyđãdiễnramộtcáchlặnglẽvàphầnlớnkhônggâytranhcãi.

Khicổđôngítcandựhơn,cácCEObắtđầukiếnnghịdanhsáchcácgiámđốcvớicổđông,vàhọsẽnhanhchóngthôngquamộtcáchchiếulệ.Đôikhimôhìnhnàybịđặtthànhvấnđềkhicôngtyhoặcbanquảnlýcôngtygặpkhókhăn.Nhưngcácsựcốnhưvậylàtươngđốihiếm.Sựquảnlýcôngtymộtcáchdânchủđãbịcơcấuthànhmộtkiểuquảnlýđộcđoánchuyênquyền.CEObướcvàophònghọp,giảithíchchươngtrìnhđầutưvốnmớicủacôngtyvàquaysangyêucầukếtoántrưởngchứngthực.Sauđó,khôngcómộtcuộcthảoluậnmộtcáchcóýnghĩanàovàbanquảnlýthôngquađềán.Ngàynay,CEOmộtcôngtylàmăncólãiđượchộiđồngquảntrị,cơbảnlàdoôngtachỉđịnh,traochoquyềnlựcrấtlớn.

Quanhiềuthậpniên,cáccơquanchínhphủvàmộtsốnhómlợiíchđãgâyáplựcvớicácthểchếđầutưlớn,đặcbiệtlàcácquỹhưutrí,đòibiểuquyếttheocáchphụchồi“nềndânchủcôngty”củacácthậpniêntrướcđây.Nhưngcácthểchếnàylậpluậnrằngtráchnhiệmcủahọđốivớingườinghỉhưulàphảiđầutưcólãi,vàkỹnăngcủahọlàđánhgiágiátrịthịtrườngtàichínhchứkhôngphảinhữngcáchthứcquảntrịcôngtyxalạ.Mộtsốquỹhưutrícôngcộngđãtrởnêncóquantâmđếnvấnđềquảnlýhơn,nhưngcáchoạtđộngcủahọvẫnkhôngđángkể.Cáclựclượngthịtrườngđangthúcđẩycácquỹđầutưcổphiếutưnhânngàycàngtrởnêntậntâmhơnvớiviệcgiámsátsựquảnlýcáctàisảnmàhọsởhữu.Cáclựclượngthịtrườngcũngđangthúcđẩysựsápnhậpvàmualạicôngty,mộttiếntrìnhtrongđóbanquảnlýítkhitồntại

nguyênvẹn.Cáigọilàsựthôntínhmangtínhthùđịchchỉđượccoilàmộttiếntrìnhdânchủhóacôngtythuầntúykhichúngtacôngnhậnrằngsự“thùđịch”duynhấtlàgiữamộttậpthểcổđôngmớivớibanquảnlỷcốcựucủacôngty;cáccổđồnghiệntạinàyđangtựnguyệnbánđicổphiếucủamình,vàtrongnhiềutrườnghợp,họsốtsắnglàmviệcđóvàvuimừngvớigiámàhọbánđược.

Trongnhữngnămgầnđây,cácgóithùlaoquámứcchoCEOđãkhơilênmốilongạitrongcôngchúngvềtínhchínhđángcủachúng.Trongmộtphầntưthếkỷlàmviệctrongcáchộiđồngquảntrịcôngtycủatôi,rõràngsựlạmdụngnhỏnhặtlàphổbiếnvàđôikhivượtquámứcđượccoilànhỏ.

GâyphẫnnộnhấtlàsựgiatăngmạnhmẽtỷlệthùlaochoCEOsovớimứctănglươngcủanhânviên.Cácgiámđốc,nhữngngườiquyếtđịnhlươngcủalãnhđạo,lậpluậnrằngcácquyếtđịnhthenchốtcủaCEOđãnânggiátrịcủacôngtylênrấtnhiều.Trongthịtrườngtoàncầu,sựkhácbiệtgiữamộtbiệnphápđúngvàmộtbiệnphápgầnđúngcóthểlàhàngtrămtriệu,trongkhimộtthếhệtrướcđây,khisânchơicònhẹp,sựkhácbiệtcóthểlàhàngchụctriệuđôla.SứcépcạnhtranhthúcđẩyphảitìmkiếmcácCEO“cựcgiỏi”vàhọsẵnsàngtrảmọigiáđểcóđượccác“ngôisao”này.

ThùlaocủamộtCEOnóichunggắnchặtvớigiátrịthịtrườngcủacôngty.GiátrịvốnhóathịtrườngtrungbìnhcủamộtcôngtytrongdanhsáchS&P500đãtăngtừ2tỷđôlanăm1980lên26tỷđôlanăm2006.GiáthịtrườngtrungbìnhcủacủamườicôngtylớnnhấttrongdanhsáchS&P500năm2006là260tỷđôla.NghenóithùlaochoCEOởcáccôngtyđóđãtăngmỗinăm10%trongthờigiantừnăm1993đếnnăm2006[124],gấpbalầnmứctăngthùlaomỗinăm3,1%chocôngnhânviên.Tómlại,hầunhưtấtcảkhoảngcáchgiữalươngcủaCEOvớilươngcủacôngnhânphảnánhsựgiatănggiátrịcủacôngtydướitácđộngcủacáclựclượngthịtrường.NhưngđóchỉlàthùlaotrungbìnhchoCEO.Ẩngiấusauđólànhữngkhoảntiềnlớnkhác.Tôinghirằngphầnlớnsốthùlao“từtrêntrờirơixuống”củaCEOlàdoyêucầuphảixácđịnhlươngtrướckhilàmviệc.Ngaycảcáchộiđồngquảntrịthôngtuệnhấtđôikhicũngcónhữnglựachọnđángtiếc,vàcácsailầmđóđượcthểhiệnquaviệctrảthùlaocaochonănglựcrõrànglàthấp.

Theotôi,mộtnhântốđángkểkháctrongthùlaoquámứccủaCEOlàsựgiatăngcủachứngkhoán,màmộtCEObìnhthườngkhôngthểkiểmsoátđược.Giácổphiếucủamộtcôngtychịuảnhhưởnglớncủacáclựclượngtrongtoànbộnềnkinhtếnhưlãisuất,lạmphátvàvôvàncácnhântốkhác,hoàntoànkhôngcóliênquangìđếnthànhcônghaythấtbạicủamộtchiếnlượccụthểcủacôngty.CónhiềuvídụđángbuồnvềnhữngCEOđãsuýtdồncôngtycủamìnhtớichântườngvàlàmchogiácổphiếucủacôngtygiảmsútđángkểsovớigiácổphiếucủacácđốithủcạnhtranhvàtrongthịtrườngchứngkhoánnóichung.Mặcdùvậy,cácCEOnàyvẫn

gặtháiđượcnhữngkhoảntiềnthưởnglớnbởivìthịtrườngchứngkhoánnóichungtănglênđãkéotheogiácổphiếucủacôngtybấthànhđólêntheo[125].

CầngắnviệcsửdụngcổphiếuhoặcquyềnmuađểthùlaochocácCEOvớithànhcônghaythấtbạitrongcácquyếtđịnhcủahọ.Cóthểsửdụnghiệuquảhơncáckhoảnthưởngbằngcổphiếuhoặcquyềnmua(thaychotiềnmặt)bằngcáchgắncáckhoảnthưởngđóvàokếtquảhoạtđộngcủacôngty,cósosánhvớimộtnhómđốithủcạnhtranhđượclựachọnmộtcáchkỹlưỡng.Mộtsốcôngtycógắncáckhoảnthưởngcổphiếuvàquyềnmuavớikếtquảhoạtđộng,nhưngphầnlớnkhônglàmviệcnày[126].

TôihyvọngcáccổđôngsẽkhôngchỉtậptrungvàolãisuấtđầutưmàchúýcảđếnthùlaocủaCEOnếukhoảngcáchgiữathùlaochoCEOvàthùlaochocôngnhânlạitănglên,saukhiđãđạtmứckỷlụctrongnăm2000.TúitiềncủacáccổđôngbịmóctrộmnếumứcthùlaochoCEOlàkhông thíchđáng.Chínhphủkhôngcóvai tròkiểmsoát tiền lươngởđây.Ngânquỹcủangườiđóngthuếcũngkhôngcóliênquangì.

Tôiđãbiếtvềxuhướngthùlao“quámức”từmộtthếhệtrướcđây.TôinhớlạimộtcuộcthảoluậnvềlươngcủacácquanchứccaocấpcủaCôngtyMobiltạimộtcuộchọpcủaủybanthùlaohồiđầuthậpniên80.Graef“Bud”Crystal,mộtnhàtưvấnnổitiếngvềthùlao,đượcthuêđể“giúp”xácđịnhcácmứclươngphùhợp[127],ôngtađãđưarahàngloạtbiểuđồchothấylươngcủacácquanchứccaonhấtcủaMobilchỉởmứctrungbìnhsovớinhữngngườiđồngcấpkhác.Hiểnnhiên,Crystalkhẳngđịnh,Mobilmuốnlươngcủalãnhđạomìnhcaohơntrungbình.Điềuđóđãthúcđẩyngườibạncủatôi,HowardClark,CEOcủaAmericanExpress,hỏivớimộtcáinháymắt:“Bud,anhkhuyếnnghịlươngcủatấtcảcácgiámđốccôngtynêncaohơntrungbìnhphảikhông?”Tôiphụhọatheo,gợiýrằngphântíchcủaBudvềthùlaocótínhcạnhtranhcholãnhđạocôngtylàcókhiếmkhuyết.Kếtcục,cácquanchứccaocấpnhấtcủaMobilđãđạtđượcphầnlớn,nhưngcóthểkhôngphảilàtấtcảnhữngđiềumàhọdựtínhkhihọđưaBudvàoủyban.

NhưngngaycảvớisựtuânthủvàhòahợpngàycàngtăngtrongcáchộiđồngquảntrịdoCEOchỉđịnhtrongphầnlớnthếkỷ20,đôikhisựbấthòacũngnổilênđểđiềuchỉnhcôngtytheohướngsửdụnghiệuquảhơncácnguồnlựccủamình.TrướckhitôirờikhỏiFedmộtthờigianngắn,tôiđãthamgiacùngđasốcácgiámđốccủaCôngtyAlcoachốnglạiCEOCharlesParry,ngườiđãgâyáplựcbuộcHộiđồngquảntrịđềbạtgiámđốcđiềuhànhC.FredFetterolflênkếnhiệmkhiôngtavềhưu.Fetterolfcósựhiểubiếtsiêuviệtvềcácmặtkỹthuậtnộibộcủacôngty,nhưngchúngtôichorằngôngtathiếumộtquanđiểmtoàncầurộnglớnmàAlcoasẽcầntớitrongthậpniêntiếptheo.Nhữngngườibấtđồng,doW.H.KromeGeorgeđứngđầu,vàbaogồmtôi,PaulMillercủaFirstBoston,PaulO’Neill,ChủtịchInternationalPapervàmộtsốngườikhác,mộtbuổitốiđãgặpnhauởCâulạcbộLinksởNewYorkvàthốngnhấtvớinhaurằngchúngtôiphảichốngsựlựachọncủaCharles.ChúngtôiđãchọnO’Neill,mộtbạncũvàlàngườicộngtácvớitôitrongchínhquyềnFord.ĐượcsựủnghộcủahầuhếtHộiđồngquảntrị

vàvớimộtchútáplựccủamình,Paulđãbắtđầumộtsựnghiệprấtthànhcông,làmChủtịchAlcoachođếnkhiGeorgeW.BushcửônglàmBộtrưởngTàichínhnăm2001[128].

Trongmộtphầntưthếkỷlàmmộtthànhviêncủahộiđồngquảntrị,tôiđãquansátthấyrằng,trongcáccôngtylớn,CEO,ngườichọncácgiámđốc,thườngtìmkiếmnhữngngườicónănglựcrõràng,thườnglàcácCEOcủacáccôngtykhác.Tuynhiên,tôikhôngthểluônluônxácđịnhđượchộiđồngquảntrịđượclựachọnlàvìkiếnthứcvàlờikhuyêncủahọhaylàvìCEOcầntỏrađượcđasốủnghộtrongmộtchếđộquảnlýthựcralàchuyênchế.Cóthểlàvìcảhailýdo.

Mặcdùcónhữngkhiếmkhuyết,nhưngsựquảnlýcôngtycủaMỹtrongthếkỷquachắcchắnphảicómộtsốđiểmđángcangợi.NếukhôngcóthìnềnkinhtếMỹđãkhôngthểpháttriểnthànhnềnkinhtếđứngđầuthếgiớihiệnnay.KhôngthểnghingờviệcdoanhnghiệpMỹcóhiệuquảvàlợinhuậncao.Nóđứngđầutrongphầnlớncáccôngnghệcủathếkỷqua.Điềunày,cùngvớisựquansátcủatôitrongthờigianmộtphầntưthếkỷlàmviệctronghộiđồngquảntrị,đãđưatôiđiđếnkếtluận,tuycònchútdodự,rằngnếucácchủsởhữukhôngcònlàngườiquảnlý,thìsựkiểmsoátcủaCEOvàchếđộchuyênchếtừđósinhracóthểlàcáchduynhấtđểđiềuhànhthànhcôngmộtxínghiệp.DườngnhưkhôngcósựlựachọnđángtincậynàokhácngoàicáchtraoquyềnquảnlýchoCEOvàtintưởngrằngcácgiámđốcdoôngtatựtaylựachọnsẽgiámsátôngta.Nếuhọtỏrakhôngcónănglựchaykhôngmuốnlàmviệcđó,thìcổđôngcủacôngtysẽtiếpquảnvàcáchtânlạibanquảnlý.

Khicácvụbêbốixảy ra,đầu tiên làEnron, sauđó làWorldComtôiđã thởphàovì tínhchuyênchếtrongquảnlýcôngtyhiệnđạiđãkhôngtrởthànhmộtvấnđề,mặcdùcórấtnhiềuquanngạivềviệccôngtylạmdụngsựchuyênchếđólàcólý.Chínhkếtoángiandốilàtrọngđiểm.Phầnlớnkếtoáncôngtyhiệnđạidựatrêncácdựbáokhôngnhấtthiếtphảnánhlịchsửcủacôngty.Điềunàycónghĩalàmộtphầnđángkểbáocáocủacôngtylàtùytiệnvàthườngbịlạmdụng.Vídụ,việctínhtoánnghĩavụchitrảlươnghưuvàcácchiphíkèmtheođòihỏisửdụngnhiềudựbáokhôngchắcchắn,vốnđưaravôsốchiphíhưutrítiềmnăng,tấtcảđềucóthểđượcbảovệmộtcáchhợplý.Mộtngânhàngnhậnthanhtoánnợcầmcốhàngthángkhôngthểbiếtchắcchắnđếnkhỉnàomónnợsẽđượctrảđầyđủhoặcsẽbịvỡnợ.Tỷlệkhấuhaophảnánhsựsuygiảmgiátrịkinhtếcủacáctàisảncốđịnhcũngrấttùytiện,phụthuộcvàodựkiếncáctàisảnnàysẽtrởnênlỗithờinhanhđếnđâudotiếnbộcôngnghệ.Vìvậy,nhiềunhàquảnlýcôngtyđãthổiphồngkếtquảcủamìnhđếnmứcgầnnhưlàlừađảokhivấpphảikhókhăncạnhtranh.Mộtsốrõrànglàđãđiquágiớihạn.Nhưngkếtoántùytiệncũngchỉcóthể

chegiấuđượctớimộtmứcđộnàođó.Máinhàcuốicùngcũngphảisụpđổ.Vànóđãsụpđổ.

SaucácvụbêbốiEnronvàWorldcom,quyềnlựccủaCEOđãsuygiảm,quyềnlựccủacáchộiđồngquảntrịvàcổđôngtănglên.Khicácvụbêbốibịphơibày,phongtháicủacáccuộchọphộiđồngquảntrịđãthayđổi.Theomộtcâuchuyệnchâmbiếm,vàonăm2000,khiCEObướcvàophònghọpôngtaphânvânkhôngbiếtmụcđầutiêntrongchươngtrìnhnghịsựcóphảilàyêucầuôngtatừchứchaykhông.Mộtcâuchuyệnchâmbiếmnữa,cayđộchơn,nóirằngvàonămđóCEOthườngdànhmộtnửathờigianđểbànvớicốvấncủamìnhlàmcáchnàođểgiữchocảhaikhỏibịvàotù.Liệucóphóngđạikhông?Tấtnhiênlàcó.Nhưngchuyệnchâmbiếmthườngrấtsátvớithựctế.MọingườiđềuchorằngCEOngàycàngdànhítthờigianhơnchoviệcmởrộngkinhdoanhcóhiệuquả.

VụcácquanchứcEnronvàWorldComăncắptàisảncủacổđôngđãgâyramộtcơnbãochínhtrị.ChủnghĩadântúychốngcôngtyđãẩnkhuấtsaunềnchínhtrịMỹítnhấtlàtừthờiRobertBaronshồicuốithếkỷ19.ĐạoluậtSarbanes-Oxley,đượcthảoluậnmộtcáchvộivãvàthôngquamộtcáchápđảo,đãthànhluậtvàonăm2002.Thậtngạcnhiên,luậtnàybaogồmnhữngcảicáchhữudụng.MộtđiềuluậttrongđóyêucầuCEOphảichứngthực,theođánhgiácủaminh,rằngkếtoáncủacôngtyphảnánhđúnggiátrịcủacôngty.KhôngcầnđểtâmđếncácNguyêntắcKếtoánChung(GAAP)vàcácquyđịnhcủaủybanQuychuẩnKếtoán(FASB);cóthểquênđiyêucầuhợpphápcủaTổngcụcThuế(1RS)vàủybanChứngkhoán(SEC),bâygiờcâuhỏichoCEOlà:Theohiểubiếtcủaông/bà,sổsáchkếtoáncủacôngtycóphảnánhchínhxáctìnhhìnhtàichínhcủacôngtykhông?

YêucầunàygiảiquyếtchotôimộtvấnđềgaigóclàcáctiêuchuẩnkếtoánquốctếdựatrênnguyêntắchaycáctiêuchuẩnMỹdựatrênquyđịnhcủaFASBvàGAAPlàhiệuquảhơnđểmộtcôngtythểhiệnkếtquảhoạtđộngcủamình.YêucầucủaLuậtSarbanes-OxleyđốivớiCEOvàkếtoántrưởngđãbỏquatínhphứctạpcủađánhgiáđó.Nóquytráchnhiệmgiảitrìnhkếtquảtàichínhđúngngườiđúngviệc.NếuCEOđượcphéplựachọnhệthốngkếtoánvàchịutráchnhiệmvềkếtquảthìcổđôngsẽđượcphụcvụtốtnhất.

Nhưngnhìnlại,rõràngLuậtSarbanes-OxleyđãlàmgiảmtínhcạnhtranhlinhhoạtcủaMỹbằngcáchtăngthêmgánhnặngquychế.Đặcbiệtnặngnềlàmục404,yêucầukiểmtoáncôngtyphảithựchiệnnhữngthônglệkếtoáncụthểvàchịusựgiámsátcủamộtcơquanmớilàủybanGiámsátKếtoánCôngtycổphần(PCAOB).Tênviếttắtcủacơquannàybịnhanhchóngphiênâmlà“peek-a-boo”(úòa),hàmýtheodõibímật.

Sauvàinămthựchiện,rấtítngườitrongcộngđồngdoanhnghiệpchorằngchiphívàcôngsứcbỏrađểthựchiệnmục404làcólợicôngtycủahọhoặcchonềnkinhtếMỹnóichung.Đólàchưakểnóđãphântánsựtậptrungcủabanquảnlýcôngtyvàoviệcmởrộngkinhdoanh.Nóichung,LuậtSarbanes-Oxleylàmộtgánhnặngkhôngcầnthiết.

LuậtSarbanes-Oxleynêubậtvaitròcủaủybankiểmtoáncôngtyvàyêucầutrưởngbanphảicótrìnhđộchuyênmôn.Hàmýlàủybannàysẽcókhảnănglôiracácviệclàmsaitráicủacôngtyđăcbiệtlàlừađảo,vàcungcấpchocổđôngmộtbáocáotàichínhchínhxáchơn.Tôinhớ,tronghơnmườitámnămlàmquảnlýngânhàngcủamình,córấtíttrườnghợpmộtđồngnghiệppháthiệnđượclừađảohoặcthamôthôngquatiếntrìnhkiểmtra.CácgiámsátviêncủaFedđãhailầnđánhgiácaomộtchinhánhngânhàngNhậtBảnởNewYork,nơiđãdiễnramộtvụthamôlớntrongnhiềunăm.Cuốicùngmộtkiểmtoánviênđãpháthiệnratộilỗinày.Thậtvậy,rấtítnhàquảnlýmàtôiquenbiếtcóthểchotôinhữngvídụcụthểvềcácvụlừađảohoặcthamôbịpháthiệnbởimộtaiđókhôngphảilàkiểmtoánviên.TôisẵnsàngchấpnhậnrằngtrướckhicóLuậtSarbanes-Oxley,cácủybankiểmtoánkhôngphảilàngườipháthiệnvĩđạiviệclàmsaitráicủahộiđồngquảntrị.Nhưngtrongthựctế,khôngcócáchnàođểmộtủybankiểmtoán,mớicũngnhưcũ,pháthiệnđượcviệclàmsaitráinếukhôngtriểnkhaimộtđộiquânlớncácnhàđiềutra,nhữngngườicóthểbópnghẹtcôngtybằngsựgiámsáttốnkém.Sựgiámsátnàycóthểlàmchocôngtykhôngdámmạohiểmvàcuốicùnglàđedọasựpháttriểncủacôngty.

CácđiềukhoảnkháccủaLuậtSarbanes-Oxleytándươngcácgiámđốc“độclập”,lậpluậnrằngtiếngnóicạnhtranhsẽgiữchobanquảnlýtrungthực.Trongthựctiễn,cácgiámđốcđộclậpvớibanquảnlýthườngcóítkinhnghiệmtrongcôngviệchọđượcgiaogiámsát.Họcóthểkhông biết loại mánh khóe nào là có thể làm được. Tôi luôn luôn nghĩ rằng Tổng thốngRoosevelt đãđúng trong cáchdùngngười khi bị chất vấn làm saoông có thể cử Josephp.Kennedy,mộttayđầucơchứngkhoánởWallStreet(vàlàchacủaTổngthốngJ.F.Kennedy)làmChủtịchđầutiêncủaủybanChứngkhoán(đóchẳngphảilàtrườnghợpcổđiểnđểconcáobảovệchuồnggàhaysao?),Rooseveltđãtrảlời:“Dùngtrộmđểbắttrộm”.

Mộtcôngtychỉcóthểcómộtchiếnlược.Cáctiếngnói“độclập”cóchươngtrìnhnghịsựhoàntoànkhácnhausẽpháhoạihiệulựccủaCEOvàhộiđồngquảntrị.Tôiđãtừnglàmviệctrongcáchộiđồngquảntrịcócácgiámđốcbấtđồngchínhkiến.Chỉcócáccôngviệcđượcyêucầumộtcáchhợppháp tại cáccuộchọpcủahộiđồngquản trịđượcgiảiquyết,vắngbóng

trongcáccuộchọpđólàviệctraođổiýkiếnvềchiếnlượckinhdoanhcủaCEO.PhầnlớncáccuộctraođổigiữaCEOvớicácgiámđốcủnghộmìnhvàbanquảnlýđươngnhiệmdiễnraởngoàiphònghọp.

Tôikhôngmuốnxúcphạmviệctiếpquảncôngty.Tráilại,đólàmộtđiềukiệnthenchốtchosựpháhủymangtínhsángtạovàlàphươngtiệnhiệuquảnhấtđểcổđôngcóthểchấnchỉnhcôngty.Việcthayđổibanquảnlýnhiềukhilàcầnthiết,nhưngkhôngthểđiềuhànhcôngtymộtcáchcóhiệuquảvớicáctiếngnóiquyềnlựckhácnhauvàủnghộcácmụctiêuđốilậpnhautrongmộtcông ty.Nóphải làmột tronghai.Nếuhộiđồngquảntrịbịchiarẽvìmâuthuẫnlợiíchthìviệcquảnlýcôngtysẽbịtổnhại.Nếucácgiámđốckhôngthểđồngtìnhvớichiến lượccủaCEOthìnênthay thếôngta.Tấtnhiên,bấtđồngtrongcôngty làkhôngthểtránhkhỏitrongcácthờikỳquáđộ.Nhưngđókhôngphảilàmộtgiátrịđểtheođuổi.Bấtđồngchỉcóthểtạorathualỗ.

Cóquanđiểmchorằngnênbaogồmđạidiệncủacáccổđôngkhácnhaunhưcôngđoàn,đạidiệncộngđồng,kháchhàng,nhàcungcấp,v.v.vàohộiđồngquảntrị.Đólàmộthìnhthứcdânchủtốtđẹp,nhưnglàmộtviệckhôngnênlàm.Tôirấtnghingờhiệuquảcủanó.Trongthếgiớicạnhtranhcaođộngàynay,mỗicôngtycầnthựchiệnđấupháptừmộtônghuấnluyệnviênduynhất,nhưđãtừng làmtrướcđây.Cảđộibóngbiểuquyếtchotừngtrậnđấu lớn làmộtphươngánthấtbại.TôichorằngcuốicùngmộtsốquyđịnhkhắcnghiệttrongLuậtSarbanes-Oxley,đặcbiệtlàmục404,sẽđượcloạibỏ.

ChodùsựquảnlýcôngtytốtđẹpcủaMỹ,vớitấtcảkhiếmkhuyếtcủanó,đãđượcminhchứngquanhiềuthậpniên,sựđiềuchỉnhtheomôitrườngtoàncầuliêntụcthayđổiđãbộclộnhữnglỗhổngcầnchúý.Kếtoánchínhxáclàmộtyêucầuthiếtyếuchosựhoạtđộngcủachủnghĩatưbảnthịtrườngtựdo.Nếucócácdấuhiệuchothấysựphânbổtàilựccủađấtnướcbịméomóthìviệcnângcaođờisốngcủathịtrườngsẽkémhiệuquả.Chủnghĩatưbảnphồnthịnhthôngquasựpháhủymangtínhsángtạolàchủyếu,mộttiếntrìnhtrongđótiềntừcáctàisảncơbảnlỗithờicólợinhuậnthấpvàtừtiếtkiệmmớiđượcđầutưvàocáccôngnghệmũinhọncólợinhuậncao.Nhưngđểtiếntrìnhđóhoạtđộng,thịtrườngcầncácsốliệuđángtincậyđểđánhgiálợinhuậntừcáctàisản.

Cổphiếulàmộtvídụthíchhợp.Năm2002tôithamgiavàocuộctranhluậnvềkhíacạnhbíẩn nhưng then chốt của sự phát triển bùng nổ thông tin điện tử trong những năm 1990.WarrenBuffet,mộtngườibạntốtcủatôi,đãthamgiavàocuộctranhluậnsớmhơn.Khiđó,

cáccôngtycôngnghệcaođãtiếnhànhmộtsựchuyểnđổiồạttừtrảlương,phảikhấutrừtừthunhậpròng,sangtrảcổphiếu,khiđóchưaphảikhấutrừ.Việcchuyểnđổinàyđãtạonênmộtkhácbiệtlớntrongkếtquảcủamộtsốcôngty.Vídụnăm2005,CôngtyIntelbáocáolợinhuậnrònglà8,7tỷđôla.CũngtheochínhIntel,nếutínhchiphícổphiếuthìlợinhuậnròngmấtđi1,3tỷđôla.Tôitranhluậnrằngtrênnguyêntắc,khôngthểphânbiệtđượccổphiếu,thứđãthuhút laođộngcókỹnăngđếnvớicôngty,vớitiền lươnghoặccáchìnhthứctrảcôngkhác.

Đểđánhgiáchínhxáclợinhuận,phảitínhchínhxácchiphí.Cácchiphílaođộngcầnphảiđượcghichépđúng,nếukhôngbanquảnlýcôngtysẽbịnhầmlẫnvềkếtquảcủachiếnlượckinhdoanh.Thanhtoánbằngtiền,cổphiếuhayđượchưởngchếđộănuốngcủasếpkhôngcógìkhácnhau.Côngtycầnbiếtgiátrịthịtrườngcủanhữngnhânviênmớituyểndụng.Ngườilàmcông,khichấpnhậnmộtgóithùlao(kểcảcổphiếu),làđãxácđịnhmứclươngthịtrườngcủamìnhmộtcáchhiệuquả.Vàmứclươngthịtrườngđóthểhiệngiácủacácnguồnlaođộngcầnthiếtđểtạoramộtlợinhuận.

Trongmộtnềnkinhtếlớn,đađạngvàphứctạpnhưchúngta,đánhgiáchínhxáchoạtđộngcủacôngtylàthiếtyếu,Nếumuốnnguồntàilựcđấtnướcđượcsửdụngmộtcáchhiệuquảnhất.Hạchtoánchiphíđầuvàochínhxáclàthiếtyếuđểxácđịnhcôngtycólãitừcáchoạtđộnghiệntạihaykhông.Thayđổitrongcácđánhgiákếttoándựatrêncácdựdoánchưachắcchắnđãtrởthànhmộtyếutốngàycàngquantrọngtrongviệcxácđịnhmộtchiếnlượckinhdoanhcụthểthànhcônghaythấtbại.Nguyêntắccơbảnđểđánhgiálợinhuận–lấygiátrịcủađầuratrừđigiátrịcủađầuvào–khôngbịthayđổibởitínhphứctạpcủaviệcđánhgiá.

Coithùlaobằngcổphiếukhôngphảilàmộtkhoảnchinghĩalàcoicácnguồntàilựcthựcđónggópvàoviệctạonêngiátrịcủađầuralàmiễnphí.Cáccổđôngchínhlànhữngngườiđãthùlaochongườilàmcôngbằngcổphiếu.Nhưngchắcchắnhọkhôngcoitiềmnăngphaloãngcổphiếucủahọkhivốnhóacôngtylàvôhại.

Thùlaobằngcổphiếurấtquantrọngđốivớingànhcôngnghiệptàichínhmạohiểm.Nhiềungườitrongcácngànhcôngnghiệpcôngnghệcaođãkiêntrìphảnđốithayđổicáctậpquánhiệnhànhkhiđó.Họchorằngthùlaobằngcổphiếulàmộtcơchếthùlaođặcbiệtcógiátrị(Đúngvậy);nếucôngnhậnthùlaonàylàmộtkhoảnchithìsẽlàmgiảmviệcsửdụngthùlaobằngcổphiếu[129],làmhạicáccôngtycôngnghệcao(cóthểlànhưvậy);rằngtácđộngcủaviệctrảthùlaobằngcổphiếulên“lợitứccủacốphiếubịphaloãng”thìđãđượccôngnhận(khôngxácđáng)[130];vàrằngchúngtakhôngthểđánhgiáchínhxácchiphíthùlaobằngcổ

phiếuđểđưavàobáocáotàichính(sai)[131].

Trênthựctế,vấnđềkếtoáncóvẻbíhiểmnàylàrấtquantrọngđểđánhgiáchínhxáchoạtđộngcủacôngty.Mộtsốngườichorằngviệckhôngcoithùlaobằngcổphiếulàmộtkhoảnchilàmộtnhântốlớngiúphuyđộngvốnđểnhanhchóngkhaitháccáccôngnghệtiêntiến.Mọingườiđềuhiểurõcôngnghệmớicóđónggópcựckỳquantrọngđốivớisựtăngtrưởngkinhtếcủachúngta,nhưngkhôngphảitấtcảcácýtưởngmớiđềucógiátrị.Khôngphảitấtcảcácýtưởngmớiđềunênđượctàitrợ.Trongthờikỳbùngnổcủacôngnghệthôngtin,mộtlượngvốnlớnđãbịphungphívàocácxínghiệptưởngnhưlàcónhiềutriểnvọng,nhưngthựctếlạikhôngphảinhưvậy.Lãngphílàmộttácdụngphụkhôngthểtránhkhỏicủamạohiểm,vàmạohiểmlàmộtnhântốtạonênsựtăngtrưởngcủanềnkinhtếchúngta.Tuynhiên,lãngphísẽtănglênmộtcáchkhôngcầnthiếtnếukhôngcóbáocáothunhậpchínhxácđểgiúpcácnhàđầutưquyếtđịnhsẽđầutưvàođâu.

Nếuđượccơcấuphùhợp,thùlaobằngcổphiếucóthểcóhiệuquảcaotrongviệchòanhậplợi íchcủanhânviênvàcổđôngcôngty.Nhưngđángtiếc lànhiềukhoảnthùlaocụthểđãđượccơcấuvìlợiíchriêng.TôikhôngngạcnhiênkhithấyđộingũvậnđộnghànhlangcủacácngànhcôngnghiệpcôngnghệcaotìmđườngđếnFed.TôiđãtiếpmộtsốđoànCEOđếnthăm,thườngdoCraigBarret,CEOCôngtyInteldẫnđầu.CácvịkháchCEOđãkhôngmongđợikinhnghiệmmộtphầntưthếkỷlàmgiámđốccôngtycủatôi.Tôithíchphảnbiệncácluậnđiểmcủahọ.TôithườngmuốnhỏiCraig,mộtngườitôitôntrọngvàyêumến,hoặcbấtkỳnhàvậnđộnghànhlangnàođếnvănphòngtôivìmộtlýdonàođómộtcâuhỏi:“Nếutôicóthểthuyếtphụcôngrằngluậnđiểmcủaônglàsai,thìôngcóthayđổiquanđiểmcủamìnhkhiđangcònlàmcôngviệchiệnnaykhông?”.Nhưngtôiđãkhôngbaogiờhỏi.Khôngcầnthiết.

Cuốicùng,luậnđiểmủnghộviệccoithùlaobằngcổphiếulàmộtkhoảnchiđãchiếnthắng.Tháng12/2004,FASBđã thayđổiquyđịnhcủamìnhđểyêucầuphải tính thù laobằngcổphiếulàmộtkhoảnchi,bắtđầutừnăm2005.QuyđịnhmớinàyrađờisaukhisuýtbịQuốchộingănchặnđểđápứngquanđiểmcủacácdoanhnghiệpcôngnghệcao.

Trướccácvụbêbốinăm2002,đãcónhiềusựlongạichínhtrịvềsựgiatăngchênhlệchthùlaogiữacácnhàquảnlývớicôngnhânsảnxuất.NhưtôitrìnhbàyởChương25,quanhiềuthếhệ,sựgiatăngkhôngthểcảnđượccủaphầnGDPcóhàmlượngtrithức,đặcbiệtlàcôngnghệ,đãlàmtănggiátrịcủatrílựcsovớigiátrịcơlực.Tôiđủchínchắnđểnhớlạithờikỳsứcmạnhcơbắpđượcngưỡngmộvàlàmộtnguồnchohuyềnthoại.MộtbứctượnglớncủaPaulBunyan,

một thợ khai thác gỗ huyền thoại, vẫn đứng sừng sững ở vùng hồ miền bắc tiểu bangMinnesota.Mộtthếkỷtrướcđây,côngnhânbốcvácđượccangợivìsứcmạnhcơbắpcủahọ.Cáchoạtđộngdocôngnhânbốcváclàmtrướcđây,ngàynaythườngdocáccôgáitrẻthựchiệntạimộtbảngđiềukhiểnmáytínhđiệntử.

Thùlaotươngđốitrongxãhộichúngtalàdothịtrườngquyếtđịnh.Nóphảnánhcácgiátrịmongmuốncủatấtcảcácthànhphầnthamgiatrongnềnkinhtếcủachúngta.Cóvịtrọngtàinàogiỏihơnkhông?Mộttiêuchíkhôngkémphầnnhấtquán,nhưngchưabaogiờđượcápdụngthànhcông,làmọilaođộngđượcchiasẻcôngbằngcáckếtquảcủanỗlựctậpthể.Theođạolýđó,mọisựchênhlệchthùlaođềulàbấtcông.Nhưngviệcxácđịnhchênhlệchthunhậpnhưthếnàolàquálớnhayquánhỏđòihỏiphảicómộttiêuchíđểđánhgiá.Nếucholà“quálớn”nghĩalàchấpnhậntiềnđềchorằngbấtbìnhđẳngởmộtmứcnàođó làhợplý.Tạisaokhôngnênthấphơn?Hoặctạisaokhôngnêncaohơn?

Trongchương21tôilậpluậnrằngbấtbìnhđẳngthunhậplàmmấtổnđịnhchínhtrịxãhội.Nhưngmộtbài thuốcbaogồmsựkiểmsoátcủachínhphủđốivới tiền lương, thayvìgiúpngườilaođộnglươngthấpcócáckỹnăngcógiátrịhơn,thườnglàtệhạihơnchínhcănbệnh.Phảithừanhậnrằngcáccổđôngcuốicùngcũngtựnguyệnđồngývớilươngcủanhàquảnlýngaycảkhisựquảnlýcôngtycókhiếmkhuyết.Nhưtôiđãnói,chínhphủkhôngnêncóvaitròtronggiaodịchnày.Kiểmsoáttiềnlương,giốngnhưkiểmsoátgiácả,thườngdẫntớinhữngsựméomónghiêmtrọngbấtngờ.

Nếuxétđếnsựchiarẽgiữacổđôngvớingườiquảnlý,môhìnhCEOchuyênchếtỏralàcơchếduynhấtđểmộtcôngtyhoạtđộngcóhiệuquả.Chúngtakhôngthểtránhkhỏitínhchuyênchếcủacơcấucôngtyngàynay,nhưngchúngtacóthểbảođảmrằngCEObấtlựcsẽbịcáchchức,nếukhôngphảibởicổđônghiệntạithìcũngbằngcáchtạođiềukiệnchoviệctiếpquảnsaunày.Mộtbướcđitheohướngđólànớilỏngquychếtiếpcậndanhsáchcổđông,hiệnvẫndobanquảnlýđươngnhiệmkiểmsoátphầnlớn.Cáccổđôngmuốngiấumặtcóthểđượcbảovệbằngcáchlêndanhsáchtheotênđườngphố[132].Sápnhập,mualạivàpháisinhlàmộtbộphậnsốngcòncủacạnhtranhvàpháhủymangtínhsángtạo.Cácquỹcổphầntưnhânxuấthiệnlàmộtđápứngcủathịtrườngđốivớiviệcquỹhưutrívàcácthểchếđầutưkháckhôngmuốnthamgiavàoviệcgiámsátcủachủsởhữuđốivớiviệcquảnlýcôngty.Việcquỹcổphầntưnhânđầutưvàocáctàisảncógiáthấphơngiátrịthựcvàdođóđạtđượctỷsuấtlợinhuậncaohơntrungbìnhchứngtỏtiềnvốnđãkhôngđượcphânbổthíchhợptrongnềnkinhtếcủachúngta.Việcchuyểncáctàisảnđósangcácnhàđầutưđểquảnlýmộtcáchphùhợpsẽđónggópchosựtăngtrưởngkinhtế.Tăngcườngsựkiểmsoátcủacổđông

chắcchắnsẽhạnchếhànhđộngvìlợiíchriêng,cáckhoảntiềnthưởngquálớn,lùithờiđiểmđượcquyềnmuacổphiếuvàcáckhoảnthùlaohậunhiệmmàhiệngiờđangđượccungcấpbằngchiphícủacáccổđông.

SựkiểmsoátcuốicùngcủacổđôngđốivớicáccôngtyMỹlàthiếtyếuđốivớihệthốngtưbảnthịtrườngcủaMỹ.Trongcáccôngty,cũngnhưtronghầuhếtcácthiếtchếkháccủaconngười,ủyquyềnsẽdẫntớimộtmứcđộchuyênchếnhấtđịnh.Việckiểmsoátcóhiệuquảcôngtácquảnlýcôngtysẽkhôngbaogiờcânbằnghoàntoànmàkhôngcótranhcãi.

CHƯƠNGHAIMƯƠIBỐN

SỰKHANHIẾMNĂNGLƯỢNGDÀIHẠN

Mùa hè năm 2005, khi các cơn bão Katrina và Rita ập vào tổ hợp dầu khổng lồ Texas-LouisianacủaMỹ,chúngđãxéramộtlỗthủnglớntrongcungứngdầuthếgiới.Giáxăng,dầudieselvàdầuđốtlòsưởităngvọt.

Đólàmộttaihọaluônchờxảyra.Từnăm2002,giádầuđãtăngdầndosựgiatăngtiêuthụdầutoàncầuđãhútmấthầuhếtnănglựcsảnxuấtdựphòngcủathếgiới,lêntới10triệuthùngmộtngàynăm2006.Trướcđây,nănglựcdựphòngđóđủđểhấpthụcácchấnđộngtươngtựnhưKatrinavàRitamàkhôngcótácđộngđánglongạinàođếngiádầu.Tuynhiên,đếnnăm2005cáncândầumỏthếgiớiđãtrởnênquábấpbênh,đếnnỗinếubấtngờphảiđóngcửađểbảodưỡngmộtvàinhàmáylọcdầuởBờĐôngcũngđủđểđẩygiádầulêncaohơn.

Mặcdùthườngkỳcócácdựbáochobiếtthếgiớiđangcạnkiệtdầu,trongthờigiantừnăm1986đếnnăm2006,trữlượngdầumỏdướimặtđấtcóthểkhaithácđượcđãtăngđồngnhịpvớitiêuthụ.Điềunàyphầnlớnlànhờsựpháttriểncôngnghệđãlàmtăngsảnlượngdầucóthểkhaitháctừcácbểhiệntại.Nhưngcácnhàsảnxuấtdầutrênthếgiớichưathànhcônglắmtrongviệcxâydựngnănglựcthựcsựđểkhaithácdầumỏtừsâudướilòngđấtvàchếbiến.Việckhoanvàhoànthiệncácgiếngdầubịchậmtrễlàdocácnướccótrữlượnglớn,chủyếulàtrongTổchứccácNướcxuấtkhẩuDầulửa(OPEC)khôngtáiđầutưđầyđủvàocơsởhạtầngdầumỏđểđápứngnhucầuđangngàymộttănglên[133].Dovậy,từnăm1986đếnnăm2006,trongkhitiêuthụvàtrữlượngdầutrênthếgiớiđềutăngtrungbìnhmỗinăm1,6%thìnănglựcsảnxuấtdầuthôchỉtăngcó0,8%mỗinăm.

Vìsaocáccôngtydầumỏkhôngtáiđầutưthêmtừthunhậpđangtăngnhanhcủahọ?TấtcảtrữlượngdầucủaOPEClàdocáccôngtyđộcquyềnnhànướcsởhữuhoặckiểmsoát.Thunhậpcủahọlànguồntàitrợchủyếuchocácnhucầuđangtăngnhanhcủadânchúng.Đầutưvàonănglượngphảicạnhtranhvớicácưutiênkhác,kểcảcácchươngtrìnhpháttriểnnănglượngthaythếdầuvàkhítựnhiênởmộtsốnước.Tráivớicáccôngtydầukhíquốcgia,cáccôngtydầukhítưnhânđãdànhphầnlớnvốntiềnmặtđểđầutưvàonănglượngtrongnhữngnămgầnđây.Nhưngvớitrữlượngdầuđãcạnđirấtnhiềusaumộtthếkỷkhaithác,tỷsuấtlợinhuậncủa các trữ lượngdầu tăng thêmởcácnướcphát triển là rấtnhỏ sovới tỷ suất lợinhuậncủacôngtydầumỏquốcgiaOPEC.Quantrọnghơn,cáccôngtydầutưnhânquốctếngàycàngbịngănchặnđườngtiếpcậncáctrữlượngcủaOPEC[134].Thờiđạiđộcquyềncôngnghệcủacáccông tynàyđãkết thúc.Họkhôngcòngìnhiềuđểđổi lấyđường tiếpcận tàinguyêndầumỏởTrungĐông.

Nửathếkỷ trướcđây,bảycông tychịemStandardOilofNewJersey,RoyalDutchShell,Texacovàcáccôngtykhổnglồkhácđãthốngtrịngànhdầumỏthếgiới.Ngàynay,cáccôngtydầutưnhânquốctếchỉcònlàcáibóngcủamộtquákhứhuyhoàng.Tấtnhiên,lợinhuậncủahọđãtăngmạnhdogiáhạtầngdầumỏvàtàisảncủahọtănglên.Nhưngcáccơhộichohọđầutưcólãitrongthămdòvàpháttriểnkhôngnhiều.DobịngănchặnđườngtiếpcậncácbểdầucủaOPEC,cáccôngtyquốctếkhôngcómấysựlựachọnngoàiviệctrảlạiphầnlớnvốnchocổđôngdướihìnhthứcmualạicổphiếuvàphânchiacổtức.

TrừCôngtySaudiAramco,khôngcôngtydầumỏquốcgiađộcquyềnnàomuốnkiềmchếtănggiádầubằngcáchmởrộngnănglựcsảnxuấtdầuthô.Tráilại,họlongạirằngcôngsuấtdưthừasẽlàmgiảmgiádầuvàthunhậpkhổnglồtừdầumàcácmụcđíchchínhtrịđốinộicủahọphụthuộcvào.KhitôigặpAlial-Naimi,BộtrưởngDầumỏSaudiArabia,hồithángNămnăm2005,ôngrõràngkhóchịuvớicácbiệnphápmàMỹđềnghịđểkiềmchếtiêuthụdầu,vàdođókiềmchếcảthunhậptừdầucủaOPEC.LợithếcủaSaudiArabiadựavàotrữlượngtrên260tỷthùngdầuđãthămdòvàtiềmnăngcóthểlớnhơnnhiều,ônghiểurấtrõrằngnếugiádầulênquácao,thìtiêuthụcóthểgiảmvĩnhviễn,docácnướctiêuthụlớntrênthếgiớisẽchuyểnsangưutiênbảotồndầu.Hầuhếttiêuthụdầuđượcquyếtđịnhbởixuhướngtiêuthụdầucủaôtô,nhàmáyvànhàở.Hạtầngcơsởnàykhôngthểthayđổingay,nhưngcóthểthayđổi.NgườiSaudiArabiađãhọcđượcbàihọcnàytrongthậpniên70.Sựgiatăngtiêuthụdầuđãchậmlạirấtnhiềusaucáccơnchấnđộnggiávàkhôngbaogiờphụchồiđầyđủkhigiágiảm.Điềuđãtừngxảyrakhiđócóthểlạitáidiễn.Ngàynay,Mỹtiêuthụmộtphầntưsốdầutrênthếgiới.Nếuchúngtagiảmtiêuthụ,vàđặcbiệtlànếucácnướckháccũngnoitheo,thìđịavịthếgiớinổitrộicủaSaudiArabiachắcchắnsẽbịsuygiảm.

KểtừkhiTổngthốngFranklinD.RoosevelthộikiếnvớiVuaIbnSaudtrêntàuUSSQuincyhồithángHainăm1945,quanhệMỹ-SaudiArabiatrởnêngầngũi.CôngtyMỹStandardOilofCalifornia(saunàyChevron)đãpháthiệnradầutrongcátởSaudiArabiahồithángBanăm1938,theomộthợpđồngnhượngquyềnkhaitháckýnăm1933.MộttổhợpcáccôngtydầumỏMỹđãthànhlậpCôngTyDầumỏMỹ-ẢRập(Aramco)đểpháttriểncáctàinguyênnày.CácmốiquanhệtrởnênvữngchắckhiSaudiArabiatrởthànhnướcsảnxuấtdầulớnnhấtnăm1992vàMỹluônluônlànướctiêuthụlớnnhấttrênthếgiới.ThậmchímốiquanhệvẫntồntạikhiSaudiArabiaquốchữuhóaAramconăm1976[135].LàmộtgiámđốccủaCôngtyMobiltừnăm1977đếnnăm1987,tôibiếtrõmốiquanhệcủaMỹvớiSaudiArabia.Trướcnăm1976,lợitứccủaMobiltừ10%cổphầntrongAramcochiếmphầnlớnlợinhuậncủaMobil,vàquyềnkhaithácdầuthôởSaudiArabiatrongnhữngnămsauđóđóngvaitrònổibậttrongcáchoạtđộngcủacôngty.Trongnămnămqua,SaudiAramcođãđầutưmộtphầnđángkểtrongsốthunhậptừdầutănglêncủamìnhvàomởrộngcôngsuất,nhưngtỷlệvẫncònnhỏhơnnhiềuso

vớicáccôngtyMỹ,Anh,Canada,NaUyvàthậmchícảNga.

SựchầnchừcủaOPECtrongviệcmởrộngcôngsuấtđãtácđộngmạnhđếnthịtrườngdầu.Miếngđệmgiữacungvàcầubịthuhẹpđếnđiểmkhôngthểhấpthụđượcviệctạmngừngchỉmộtphầnnhỏsảnxuấttrênthếgiớimàkhônggâyhậuquảđốivớigiácả.Sựgiatăngcácmốiđedọabạolựcđốivớicáckhumỏ,đườngốngdẫn,khochứavànhàmáylọcdầu,đặcbiệtlàởTrungĐôngvàNigeria,đangđedọacáncânmongmanhnày.VụkhủngbốhồithángHainăm2006vàoAbqaiq,cơsởchếbiếndầumỏcócôngsuất7triệuthùngmỗingàycủaSaudiArabiabịthấtbại.Theomộtsốnguồntin,kẻtấncôngđãđộtnhậpquatuyếnphòngthủthứnhất.Nếuchúngthànhcông,giádầusẽtăngmạnh,làmđảolộnthịtrườngtàichínhthếgiớivà,tùythuộcvàomứcđộđóngcửacơsởdầumỏnày,cóthểlàmphầnlớnsựtăngtrưởngkinhtếthếgiớingừngtrệhoặctồitệhơn.Gầnđây,cácmốilongạiđãtănglênvìngườitasợrằngnếuIrancảmthấybịđedọahoặcbịkhiêukhíchquámứcthìhọcóthểphongtỏaeobiểnHormuz,đườngvậntảibiểnhuyếtmạchchomộtphầnnămsảnlượngdầuthôtrênthếgiới.

Maymắnlàthịtrườngđãtạoramộtkiểuđệmmới.Cácnướcsảnxuất,tiêuthụvàgầnđâylàcácnhàđầutưtrongthếgiớipháttriểnđãnângkhodựtrữdầulêncácmứckỷlục.Trongphầnlớnlịchsửcủadầulửa,chỉnhữngngườicóthểdựtrữđượcsốlượngdầulớnmớicókhảnăngbuônbán.Cáckhodựtrữphầnlớnlàđểdựphòng,đặcbiệtlàđểđốiphóvớinhữngcắtgiảmbấtngờsảnlượngởbấtkỳnơinàotrênthếgiới.Nhưngcáctiếnbộquantrọngtronglĩnhvựctàichínhđãmởđườngchonhiềungườithamgiavàothịtrườngdầuvàtừđóthamgiavàoviệcquyếtđịnhgiádầu.Năm2004,việcngànhcôngnghiệpdầuthếgiớiđầutưkhôngđủđểmởrộngcôngsuấtsảnxuấtdầuthônhằmđápứngnhucầuđangtănglênđãtrởnênrõràng,dođóbáotrướcgiádầusẽcònlêncaohơnnữa.Lúcđó,cácquỹđầutưvàcácnhàđầutưdàihạnkháctrongthịtrườngdầubắtđầuđẩygiálêncaochođếnkhilôikéođượcchủsởhữukhodựtrữbánra.Cácnhàđầutưtíchlũydàihạnbằngcácgiaodịchdầuthôgiaosau,phầnlớnlàtrongthịtrườngtraotay(OTC).Ngườibántrongcáchợpđồnggiaosaunhấtthiếtphảilàchủsởhữucủacáckhodựtrữchứahàngtỷthùngdầutrênkhắpthếgiới.

Việcbándầuchocácnhàđầutưquacáchợpđồngtươnglaiđãlàmchonhiềucôngtydầulửabịđộngvàphảiđốimặtvớinhucầugiatăng.Họnhanhchóngtìmcáchđổimớidựtrữ.Áplựctăngdựtrữvàtăngnhucầuđãthúcđẩysảnxuấtdầuvàgiádầulêncaohơnnữa.Kếtquảlàsựtíchtụdựtrữphảnánhcảhaitínhchất,vừađểdựphòngtruyềnthống,vừađểthựchiệnnghĩavụtheocáchợpđồnggiaosau.Nóicáchkhác,mộtsốdầutrongcácbồnchứavàtrongcácđườngốngdẫndầutrênthếgiớilàđểdànhchocácnhàđầutư.

Cácnhàđầutưvàđầucơmớithamgiavàothịtrườngdầuthếgiới,trịgiátrên2.000tỷđôlamỗinăm,đangđónggópvàthúcđẩymộttiếntrìnhđiềuchỉnh,đãtrởnêncấpbách,dokhôngcònđủlượngdầucungứngdựphòng.Nhucầucủacộngđồngđầutưđãlàmchogiádầutăngsớmhơnthôngthường,thúcđẩycácnhàđầutưthamgiavàoviệcnânglượngdầudựtrữlênmứckỷlục,làmdàythêmmiếngđệmmỏngmanhgiữacungvàcầu.Điềuđócónghĩalàviệccóthêmcácnhàđầu tưmới trong thị trườngdầukhông làmtăngcungứngdầu trên thếgiới,nhưnghoạtđộngcủahọđãthúcđẩycósựđiềuchỉnhgiácảcầnthiếtđểchuyểnmộtsốdầuthôtừcáctrữlượngcủaOPECsangcáckhodựtrữcủathếgiớipháttriển,làmchoanninhdầutrởnêntốthơn.Tôichorằngvềlâudàinósẽgiúplàmgiảmáplựcgiácả.

Tấtnhiên,quá trìnhđiềuchỉnhnày,điđôivớigiádầu tăngmạnh,đãgây ranhiềucuộctranhluận.Khigiádầuthôlênmứckỷlục75đôlamộtthùng,mộtsốnhàphêbìnhđãkhẳngđịnhrằngcácnhàđầucơvàngànhcôngnghiệpdầucóâmmưulũngđoạngiácả.LịchsửgầnđâycủaMỹcórấtnhiềuđợttănggiádầu,khiếnngườitabuộctộicáccôngtydầulàcóâmmưulũngđoạn,buộcQuốchộiphảitiếnhànhđiềutra.Khicáccuộcđiềutrakhôngpháthiệnđượcmộtsựcấukếtnào,cácbáocáođượclặnglẽgácbỏ.Thuyếtâmmưurấtgaycấn,giácảthayđổiđángkể,chưanóigìđếnviệcnógâyđaukhổchomộtsốngườitiêudùng.Nhưngmộtlầnnữachúngtalạithấycáclựclượngthịtrườnghoạtđộng.

Hãyxemxét,giảsửgiákhôngtăngdocácnhàđầutưmuabángiaohàngsau,thìtiêuthụdầuhẳnđãtăngvớitốcđộnhanhhơn,rútngắnthờigiannhucầulênkịchtrầncủacungứng.Tớilúcđó,ngườitiêudùngtrênthếgiớisẽnhanhchóngsửdụnghếtkhodựtrữcủamình,giácảsẽlênmạnhhơn,gâycáchậuquảnghiêmtrọngchosựổnđịnhkinhtếthếgiới.Thayvìvậy,phảnứngtrướcsựtănggiádonhucầucủacácnhàđầutư,mộtsốngườitiêudùngnảnlòngvàcácnhàsảnxuấttăngsảnlượng.Mặcdùcôngsuấtsảnxuấtdầuthôvẫnchưađủ,nhưngnócũngtăngtươngứngvớigiácaohơn.Kếtcụclànếudựtrữdầukhôngtăngdođầucơthìchắcchắnthếgiớisẽphảichịumộtcúsốcdầusớmhơnvànghiêmtrọnghơnsovớithựctếđãxảyra.

Nếuchúngtavẫncòncơsốdựphòng10triệuthùngmộtngàynhưhaithậpniêntrướcđâythìsựgiatăngnhucầucũngnhưviệctạmthờingừngsảnxuấtdobạolực,bãotốhayduytuđềukhôngtácđộngnhiềuđếngiácả.Cáncâncungcầusítsaohoàntoànkhôngphảilàdosựthiếuhụtdầumỏtronglòngđất.vấnđềlàtrừCôngtySaudiAramco,nhữngngườimuốnđầutư,nhưcáccôngtydầutưnhânquốctếtrongkhuvực,khôngthểtìmđượccáccơhộiđầutưcó

lãi;trongkhinhữngngườicóthểđầutư,nhưcáccôngtydầuquốcgia,thìlạikhôngchịuđầutư.

NhiềunướcOPECđãcôngbốcáckếhoạchmởrộngsảnxuấtngắnhạnđểđốiphóvớigiádầulêncao.Nhưngrấtkhóđánhgiácáckếhoạchđóchắcchắnđếnmứcnào.Cáccơhộiđểmởrộngsảnxuấtdầuởnơikhácchỉhạnchếtrongmộtsốkhuvực,nổibậtlàởLiênXôtrướcđây.Nhưngngaycảởđó,đầu tưcũngđãchậmlạikhiKremlincủngcố lạiquyềnkiểmsoát củamìnhđốivớingànhcôngnghiệpdầumỏcủaNga.

Ngoàimốilovềsựthiếuhụtcôngsuấtsảnxuấtdầuthôcòncómốilovềthiếuhụtcôngsuấtlọcdầutrênthếgiới.Từnăm1986đếnnăm2006,côngsuất lọcdầutrênthếgiớichỉ tăng0,9%mỗinăm,khôngkháhơnmứctăngkém0.8%củacôngsuấtsảnxuấtdầuthô.Trongthậpniênqua,sảnlượngdầuthôđầuvàocủacôngnghiệplọcdầuđãtăngvớitốcđộnhanhhơncôngsuấtlọcdầu.Đầuracủacôngnghiệplọcdầutrênthếgiớigầnđâydườngnhưđãđạtđếngiớihạncủacôngsuấtlọcdầu.Nếucôngsuấtlọcdầuthấphơncôngsuấtsảnxuấtdầuthôthìviệcthiếucôngsuất lọcdầucóthểtrởthànhmộtkìmhãmbắtbuộcđốivớisựgiatăngsựdụngdầu,bởivìdầuphảiđượctinhchếtrướckhicóthểsửdụng,trừmộtvàingoạilệnhỏ.Điềunàyđangxảyravớimộtsốloạidầu,trongtìnhhìnhloạidầunặngchứalưuhuỳnh(hay“chua”)trongsảnlượngdầuthôtrênthếgiớingàycàngkhôngđápứngnhucầungàymộttăngvềcácsảnphẩmdầunhẹ,“ngọt”trênthếgiới.Dầunặnghiệnchiếm2/3sảnlượngdầuthôtrênthếgiới.Chúngtakhôngthểthayđổichấtlượngdầudướiđất,vìvậycầnphảităngthêmcôngsuấtlọclưuhuỳnhvàcarbonđểbiếndầuthônặngvà“chua”thànhdầunhẹvà“ngọt”chothịtrường,đặcbiệtlàchoviệcvậnchuyểnnhiênliệuđangphảiđápứngcácyêucầungàycàngkhắtkhehơnvềmôitrường.

Nhưngviệcmởrộngvàhiệnđạihóacácnhàmáylọcdầuvẫncònchậmchạp.Vídụ,kểtừnăm1975,khôngcómộtnhàmáylọcdầumớinàođượcxâydựngởMỹ.Hiệncómộtsốnhàmáyđangđượcthiếtkế,nhưngcómộtvấnđềlớnlàkhôngbiếtcácquychuẩnvềmôitrườngtrongtươnglaisẽrasao.Mộtnhàmáylọcdầumớithườnglàmộtcamkếttàichínhkéodàitrong30năm,nếukhôngbiếtchắccácquychuẩnvềmôitrườngthìđầutưvàonhàmáylọcdầusẽđặcbiệtrủiro.ĐểkhuyếnkíchviệctăngchođủcôngsuấtlọcdầuởMỹ,chúngtacóthểsẽphảihoặclàmiễnápdụngcácquychuẩnhiệnhànhvềmôitrườngchocácnhàmáylọcdầumớiđượcxâydựngthêm,hoặclàđịnhmộtlộtrìnhchocácquychuẩntrongtươnglai.Làmviệcđósẽloạitrừđượcphầnlớnnhữngđiềuchưachắcchắnvàthúcđẩyxâydựngtiếnlên.

Hậuquảcủaviệcchậmhiệnđạihóanhàmáylọcdầuđãđượcthểhiệntrongsựcáchbiệtgiácảgiữadầuthônhẹ,ngọtvàdễlọcnhưdầuBrentvớidầuthônặngnhưdầuMaya.Hơnnữa,cácáplựcvềcôngsuấtlọcdầuđãmởrộngtỷsuấtlợinhuậnchothịtrườnglọcdầulàmtăngthêmgiáxăngvàcácsảnphẩmhóadầukhác.

Làmthếnàomàchúng ta lạiđiđến tình trạngcáncângiữacungvà cầuquámỏngmanhnhưthế,đểđếnnỗithờitiết,chưanóigìđếncáchànhđộngpháhoạihoặcbạoloạn,cũngcóthểtácđộngđángkểđếnsựcungứngnănglượngtrênthếgiới,vàtừđótácđộngtớisựpháttriểncủanềnkinhtếthếgiới?

Suốtlànsóngpháttriểnlớnđầutiêncủacôngnghiệpdầumỏtrongnhữngnămcuốithếkỷ19,cácnhàsảnxuấtchorằngsựổnđịnhgiácảlàthiếtyếuđểtiếptụcmởrộngthịtrường.QuyềnđịnhgiáởtrongtayngườiMỹ,đặcbiệtlàJohnD.Rockefeller.Vàolúcchuyểngiaothếkỷ,ôngđãđạtđượcmộtsốthànhcôngtrongviệcổnđịnhgiábằngcáchgiànhquyềnkiểmsoátchínphầnmườicôngsuấtlọcdầucủaMỹ.NgaycảsaukhiTòaánTốicaoMỹgiảithểtậpđoànStandardOilcủaRockefellernăm1911,quyềnđịnhgiávẫn làcủaMỹ, trướctiên làcủacáccôngtydầu,sauđólàcủaủybanĐườngsắtTexas.Trongnhiềuthậpniên,ủybannàycóthểnângtrầnsảnlượngđểtrấnápgiátăngvàcắtgiảmsảnlượngchophépđểngănchặngiágiảmmạnh[136].

Đếnnăm1952,sảnlượngdầuthôởMỹ,trongđó44%làởTexas,vẫncònchiếmtrên1/2tổng sản lượng thế giới. Năm 1951, số dầu thô dư thừa của Texas được cung cấp cho thịtrườngđểngănchặntácđộngđốivớigiádầucủaviệcMohammedMossadeqquốchữuhóacôngnghiệpdầumỏIran,sốdầudưthừacủaMỹmộtlầnnữalạiđượcđưavàothịtrườngđểchốnglạiáplựcgiácảdocuộckhủnghoảngSueznăm1956vàcuộcChiếntranhsáungàynăm1967gâynên.

Tuynhiên,vaitròlịchsửcủadầumỏMỹđãchấmdứtnăm1971,khinhucầuthếgiớităngđãhấpthucôngsuấtdầuthôdưthừacủaMỹ.Vàothờiđiểmđó,sựđộclậpnănglượngcủaMỹđãđếnhồikếtthúc.Tâmđiểmcủaquyềnđịnhgiáđộtngộtdịchchuyển,trướctiênlàsangmộtsốnướcsảnxuấtdầuTrungĐôngvàcuốicùnglàsangcáclựclượngthịtrườngtoàncầukhôngaicóthểngănchặnđược.

Đểtậndụngquyềnđịnhgiámớigiànhđượccủahọ,đầuthậpniên70nhiềunướcsảnxuấtdầu,đặcbiệtlàởTrungĐông,đãquốchữuhóacáccôngtydầu.Tuynhiênquyềnlựcđóđã

khôngbộclộđầyđủchođếncuộccấmvậnđầunăm1973.Khiđó,giádầuthôniêmyếtởRasTanura,SaudiArabia,tănglêntrên11đôlamộtthùng,caohơnrấtnhiềusovớigiá1,8đôlamộtthùngtrongthờigiantừnăm1951đếnnăm1970.Năm1979,khicuộccáchmạngIrannổra,giádầuđãbịđẩylênđến39đôlamộtthùngvàothángHainăm1981,tínhtheothờigiánăm2006là77đôlamộtthùng.Saukhiđiềuchỉnhlạmphát,giátrầncủanăm2006tươngđươngvớigiákỷlụctrướcđâycủanăm1981.

Giácaocủathậpniên70đãđộtngộtchấmdứtthờikỳgiatăngphithườngtiêuthụdầuởMỹvàtrênthếgiới.Chođếnkhiđó,tiêuthụdầuluônluôntăngnhanhhơntăngtrưởngGDP.GiatăngcườngđộsửdụngdầulàmộtđặcđiểmnổibậtcủacácthậpniênsauThếchiếnthứhai.Nhìnlạicóthểthấysựtănggiásảnphẩmhóadầutừnăm1972đếnnăm1981gầnnhưđãchặnđứngsựgiatăngtiêuthụdầutrênthếgiới.Thậtvậy,đếnnăm1986,sựdưthừatoàncầuđãđẩygiádầuthôxuốngcòn11đôlamộtthùng.Việctiêuthụdầutỏranhạycảmvớigiácảhơnmứcmọingườihìnhdungrấtnhiều.Saucuộcleothanggiádầutrongthậpniên70,tiêuthụdầutrênthếgiớisovớiGDPthựctếtoàncầuđãgiảmhơnmộtphầnba.ởMỹ,từnăm1945đếnnăm1973,mứctiêuthụcácsảnphẩmhóadầuhàngnămđãtăngvớimộttốcđộsửngsốtlà4,5%,vượtxatốcđộtăngGDPcủachúngta.Ngượclại,từnăm1973đếnnăm2006,mứctiêuthụcủaMỹchỉtăngtrungbình0,5%mỗinăm,thấphơntốcđộtăngGDPthựcrấtnhiều.KếtcụclàtỷlệtiêuthụdầusovớiGDPcủaMỹđãgiảmđimộtnửa.

PhầnlớnsựsuygiảmcủatỷlệtiêuthụdầusovớiGDPcủaMỹlàdosựpháttriểncủakhuvựcdịchvụ,côngnghệcaovàcácngànhcôngnghiệpítsửdụngdầukhác.Phầncònlạilàdocáctiếnbộtrongviệcbảotồnnănglượngnhưcáchnhiệtchonhàcửatốthơn,lượngtiêuhaoxăngdầu/kmthấphơn,quytrìnhsảnxuấthiệuquảhơn.Phầnlớncáctiếnbộđóđạtđượcvàonăm1985.Kểtừđó,tiếnbộtrongviệcgiảmcườngđộsửdụngdầuvẫntiếpdiễn,nhưngchậmhơn.Vídụ,sauđợttăngmạnhhiệusuấtsửdụngnhiênliệuchoxeôtôhạngnhẹtrongthậpniên80,phảnánhđợttănggiádầutrướcđó,sựcảitiếnđãchậmlại,chỉcònnhỏgiọt.

Khôngnênngạcnhiêntrướcviệcsaunăm1985cườngđộsửdụngdầutrongnềnkinhtếMỹgiảmchậm,bởivìnhìnchungtrongphầnlớnthờikỳđógiádầuthựctếthấphơntrước.Độcogiãncủacầutheogiátrongdàihạn(tứclàsựnhạycảmcủanhucầutrướcbiếnđộngcủagiácả)củaMỹtrongbathậpniênquatỏracaohơnsovớitrongthậpniên60.

Tỷlệgiảmcườngđộsửdụngdầuởkhuvựcđồngeurocũnggiảmđimộtnửa,thậmchíhơnmộtnửaởAnhvàNhậtBản,nơihiệncócócườngđộsửdụngdầuthấphơnởMỹ.Việcsửdụng

dầuởthếgiớiđangphát triểnthường lãngphí, tỷ lệ tiêuthụdầusovớiGDPởđócaohơnnhiềusovớiởcácnướcpháttriển.Cườngđộgiảmkhôngđángkểtrongnhữngnămgầnđây,trừởMexico,BrazilvàcóthểlàcảTrungQuốc.

MặcdùhạnngạchsảnlượngcủaOPEClàmộtnhântốquantrọngtrongviệcđịnhgiádầutrongmộtphầnbathếkỷqua,nhưngtừnăm1973lựclượngthịtrườngcũngchiphốimạnhnhưlựclượngphithịtrường.CuộccấmvậndầucủangườiẢRậpsaucuộcchiếntranhẢRập-Israelnăm1973đãlàmchonhiềunhàquansát,kểcảtôi,longạirằnghốngăncáchgiữacungvàcầucóthểtrởnênquálớn,đếnnỗiphânphốitheođịnhlượngcóthểlàgiảiphápduynhấtcóthểchấpnhậnđượcvềmặtchínhtrịđểgiảiquyếtsựthiếuhụtdầu[137].Nhưngviệcgiảiquyếtsựmấtcânđốigiữacungvàcầudầuđãkhôngdiễnratheocáchđó.Thayvìvậy,áplựcgiácaođãthúcđẩyngườitiêudùngthayđổitháiđộ,vàcườngđộsửdụngdầuđãgiảmđi.ởMỹ,cáctiêuchuẩnbắtbuộcvềhiệusuấtsửdụngnhiênliệuchoxedulịchvàxetảinhẹđãlàmgiảmsựgiatăngnhucầuxăngdầu.TôivàmộtsốđồngnghiệptrongHộiđồngCốvấnKinhtếtinrằngthậmchínếukhôngcócáctiêuchuẩnbắtbuộccủachínhphủthìcáclựclượngthịtrườngvẫnthúcđẩyviệctănghiệusuấtsửdụngnhiênliệu.Thựcvậy,sốlượngxedulịchnhỏ,tiếtkiệmnhiênliệucủaNhậtBảnnhậpkhẩuvàothịtrườngMỹđãtănglêntrongsuốtthậpniên70đãgiádầulêncao.

Tácđộngđókháấntượng.Vídụ,năm1979,dựatrêncácxuthếsửdụngdầutrướcđó,Bộnăng lượngMỹđãdựbáogiádầu thếgiớisẽ lêngần60đô la/thùngvàonăm1995, tươngđương150đôla/thùngtínhtheothờigiánăm2006.Việcgiádầukhônglêncaonhưdựbáolàmộtbằngchứngchothấysứcmạnhthịtrườngvàcôngnghệmớimàthịtrườngkhuyếnkhích.

DotỷlệtiêuthụdầusovớiGDPcònchưađến2/3sovớitrongbathậpniêntrướcđây,nêntácđộngcủađợttănggiádầutrongnữađầunăm2006đốivớinềnkinhtếthếgiớituylàrõrệt,nhưngítgâyrahậuquảđốivớităngtrưởngkinhtếvàlạmpháthơnsovớiđợttănggiátrongthậpniên70.Trongsuốtnăm2006,khócóthểtìmthấybằngchứngxácđángchothấysựxóimòntronghoạtđộngkinhtếthếgiớidogiádầutăng.Thựcvậy,chúngtavừatrảiquamộtsựtăngtrưởngkinhtếtoàncầumạnhmẽnhấtkểtừcuốiThếchiếnthứhai.Đặcbiệt,Mỹđãcókhảnănghấpthụtácđộngcủađợttănggiádầutrongsuốtnăm2006.

Tuynhiên,rõrànglànhữngngườinắmgiữcáckhodựtrựdầutưnhân,ngànhcôngnghiệpcũngnhưnhàđầutư,đềuthấyítkhảnăngcácnhântốcung/cầusẽthayđổiđủđểxoadịucácmốiquanngạidàihạn.Điềunàykhôngcónghĩalàgiádầunhấtthiếtsẽlêncaohơn.Nếuthịtrườnghoạtđộnghiệuquảthìtấtcảhiểubiếtvềthôngtincóảnhhưởngđếncáncâncung/cầutrongtươnglaiđượcphảnánhtronggiádầuthôgiaongay[138].Nhiềunhàphântíchcoigiádầuthôgiaongayđầunăm2007đãbaogồmcảkhoảnphílớnđểđềphòngrủiro“khủngbố”.(Chắc chắn hòa bình ở Trung Đông sẽ thúc đẩy giá dầu giảmmạnh). Để giá dầu thô dịch

chuyển,phảicómộtsựthayđổi,hoặcđedọasẽcómộtthayđổitrongcáncâncungcầutươnglai.Lịchsửđãchochúngta thấycáncâncung/cầuthườngxuyênthayđổi, theohướngnàyhoặchướngkhác.Côngnghệkhôngthểngănchặnđượcđiềuđó.Nhưngcôngnghệcóthểlàmgiảmchỉphívàtácđộngđốivớigiácảmàmộtthịtrườngeohẹpthúcđẩy.

Việcthămdòvàpháttriểndầukhímộtcáchmayrủitrongnhữngnămđầucủangànhcôngnghiệpdầumỏđãnhườngchỗchomộtcáchtiếpcậncóhệthốnghơn.Cácthayđổicôngnghệmạnhmẽtrongnhữngnămgầnđâyđãgiúpmởrộngtrữlượngdầuhiệncóvàlàmchochiphísảnxuấtdầuthấphơn.Kỹ thuậtchụphìnhđịachấnvàkhoangiếng tiên tiến tạođiềukiệnthuậnlợiđểpháthiệncáctrữlượngdầuđầytriểnvọngởsâudướiđáybiển,đặcbiệtlàởVịnhMexico,vàtiếptụcpháttriểncácmỏdầucũtrênđấtliền.Dođó,cóthểhyvọngrằngchiphíđểpháttriểncácmỏmớisẽgiảmđi.Nhưngviệcgiảmchiphímởrộngvấpphảimộttrởngạilàgiànkhoanthiếuvàchiphícao,lươngcôngnhândầukhícókỹnăngleothang[139].Côngnghệkhôngthểchốnglạihoàntoàncácnhântốđó.

PhầnlớncáccảitiếntrongpháttriểnkhaithácdầuởngoàiOPEClànhằmvượtquaviệcmôitrườngthămdòngàycàngkhókhănvàtốnkém,mộthậuquảcủatrênmộtthếkỷhútcạncácnguồndầuthôdễtiếpcận.Tuynhiên,trongthậpniên90,nhìnchunggiádầuthôgiaosauđãxuốngthấphơn,phùhợpvớisựsuygiảmdàihạncủachiphíkhaithác.Giádầuthôgiaosauthờihạnbảynămđãgiảmtừtrên20đôlamộtthùngtrướccuộcchiếnVùngVịnhlầnthứnhấtxuốngtrungbìnhdưới18đôlamộtthùngtrongnăm1999.Từnăm1991đếnnăm2000,giádầuthôgiaosauítcóbiếnđộng,mặcdùgiádầuthôgiaongaydaođộngtừ11đến35đôlamộtthùng.DườngnhưlàchúngtađãđạtđượcmộttrạngtháiổnđịnhgiácảdàihạnmàcáccôngtydầutìmkiếmtừthờiRockefeller.Nhưngkhôngphảivậyổnđịnhgiácảdàihạnđãbịxóimònrõrệttừnăm2000.Giágiaosauđãlạităngmạnh.TrongthángSáunăm2007,giágiaosaunăm2013củadầuthôngọtnhẹđãvượtquá70đôlamộtthùng.ĐợttănggiánàyphảnánhmộtquanniệmngàycàngtăngchorằngsựgiatăngcôngsuấtsảnxuấtdầuthôngoàiOPECsẽkhôngđủđểphụcvụnhucầungàymộttăngtrênthếgiới,đặcbiệtlàởchâuÁđangtrỗidậy.Ngoàira,giádầuthôdàihạntừnăm2000bịđẩylêncònlàdomốilosợnguồncungứngởTrungĐôngvànơikháccóthểbịgiánđoạn.

Dosựtậptrungvềđịalýcủacáctrữlượngđãxácđịnh,baphầnnămlàởTrungĐôngvàbaphầntưởOPEC,phầnlớnđầutưcầnthiếtđểnângcaocôngsuấtsảnxuấtdầuthôcầnthiếtnhằmđápứngnhucầutrongtươnglaisẽcầnphảiđượcthựchiệnbởicáccôngtydầumỏquốcgiaOPECvàcácnềnkinhtếđangpháttriểnkhác.Đồngthời,phảitiếptụcmởrộngcôngsuấtsảnxuất,hoạtđộngthămdòvàpháttriểnởcảcácnướccôngnghiệppháttriển.ViệcbiếntrữlượngdầucátkhổnglồởAthabasca,Canada,thànhkhảnăngsảnxuấtthựctế,tuychậmchạp,

nhưngđãlàmchonguồndầuđộcđáonàycósứccạnhtranhởmứcgiáthịtrườnggầnđây.Tuynhiên,mặcdùcôngnghệđượccảitiếnvàgiálêncao,trữlượngđãđượcxácđịnhởcácnướcpháttriểnvẫnđangbịcạnkiệtvìtrữlượngdầumớipháthiệnkhôngtăngtheokịpnhịpđộkhaithác.

Trướckhitôimượnquảcầuphalêlinhthiêngđểnhòmvàotươnglaicủangànhdầumỏ,chúngtaphảikhảosátphầncònlạicủatổhợpnănglượngtrongđódầumỏlàmộtbộphậngắnbókhôngthểtáchrời.

Sovớidầumỏ,côngnghiệpkhíđốtthiênnhiênlàtươngđốimới.Trongphầnlớnlịchsửthămdòdầumỏsơkhai,ngườikhoanthămdòkhôngthểkhẳngđịnhmộtmũikhoanthànhcôngsẽđemlạidầuthôquýgiáhaykhíđốttựnhiên,thứbịđốtbỏmộtcáchlãngphívìthiếuphươngtiệnvậnchuyển.NhưngsaukhivượtquanhiềuràocảnVậntải,sảnxuấtkhíđốtchothịtrườngđãtănggấpsáulầntrongthờigiantừnăm1940đếnnăm1970.Trongcácthậpniêngầnđây,khíđốtthiênnhiênđãpháttriểnthànhmộtnguồnnănglượngtolớnvàsạchsẽ,vớivôvànứngdụngmớitrongcôngnghiệp.Năm2005,khíđốtthiênnhiêncungcấpgầnbaphầnnămnănglượngsovớidầu.Tráingượcvớidầu,khíđốtthiênnhiêntiêuthụởMỹhầunhưhoàntoànđượcsảnxuấtởMỹvàCanada.Năm2006,trongsố594triệumétkhốitiêuthụ,MỹnhậpmộtphầnnămtừCanada.Lýdođểnhấnmạnhvàosảnxuấtnộiđịalàkhíđốtthiênnhiênvẫnkhóxửlýhơndầu.Khíđốtthiênnhiênkhóvậnchuyểntrongtrạngtháikhíquacácđườngốngdẫnvàđặcbiệtkhóvậnchuyểntrongtrạngtháikhítựnhiênhóalỏng(LNG).Đồngthờicũngkhócấttrữ,muốncấttrữnótrongtrạngtháikhícầnphảicócáchangmuốisâu.

Trongnhữngnămgầnđây,đôikhicungứngkhôngtheokịptăngtrưởngnhucầu.Lượngkhíđốtcấttrữởcáchangchứađãgiảmxuốngmứcthấpkỷlụctrongmùađôngnăm2003.Hậuquảlàgiákhíđốtgiaongayđãlêncao.Chínhcáccôngnghệmớigiúpchúngtacảithiệntỷlệkhoanthămdòdầuvàkhíthànhcôngcũngđãtạochochúngtakhảnănghútcạncáctrữlượngkhíđốtmớiđượcpháthiệnvớitốcđộngàycàngnhanh.Vídụ,cácsốliệuvềTexaschothấy,từnăm 2000 sản lượng từ các giếngmới đã giảm trên 60% saumột năm hoạt động, so vớikhoảng25%trongđầuthậpniên80.Dođó,chỉđểgiữchosảnlượngkhíđốtổnđịnh,cácpháthiệnmớivàcáchoạtđộngkhoanthămdòđãphảitănglên.

Tổngnhucầukhíđốtcủacácnhàmáyđiện,hộgiađình,cơsởthươngmạivàcôngnghiệp

đãtạonênmộtáplựcđángkểđốivớicơsởtrữlượngkhíđốtthiênnhiên.Chođếngầnđây,hầunhưtấtcảcácnhàmáyđiệnmớiđangđượcthiếtkếđềuchạybằngkhíđốthoặc“lưỡngdụng”,tứclàcóthểchạybằngcảkhíđốtvàdầu.Mốiquanhệthườngxuyêncăngthẳnggiữanhucầunănglượngvàmốiquantâmvềmôitrườngchắcchắnsẽtănglêntrongnhữngnămtới.

GiákhíđốtthiênnhiêncủaMỹ,saukhiđãloạibỏyếutốmùavụ,vẫnbiếnđộnghơngiádầuthô.Điềunàychắcchắnphảnánhmộtphầntìnhtrạngtươngđốisơkhaicủathươngmạikhíđốttoàncầu.Trongvàinămqua,mặcdùhoạtđộngkhoanthămdòcủaMỹtăngmạnh,ngànhcôngnghiệpkhíđốttựnhiêncủaMỹvẫnkhôngthểmởrộngsảnxuấtmộtcáchrõrệtvàchúngtacũngkhôngthểtăngnhậpkhẩutừCanada[140].Áplựcđángkểđốivớigiákhíđốttựnhiênđãxuấthiện.

KhảnăngnhậpkhẩuLNGcònhạnchếcủaBắcMỹđãhạnchếchúngtatiếpcậncácnguồncungứngkhíđốtdồidàoởcácnơikháctrênthếgiới.Vìsựhạnchếđó(năm2006,LNGchỉchiếmcó2%tiêuthụkhíđốtcủaMỹ[141]),chúngtađãkhôngthểtiếptụccạnhtranhmộtcáchhiệuquảtrongcácngànhcôngnghiệpammoniacvàphânbónhóahọckhigiákhíđốttựnhiêntăngởMỹmàkhôngtăngởcácnướckhác.Cáckhókhănliênquanđếnviệccungứngtrongnướckhôngđầyđủcuốicùngsẽđượcgiảiquyếtkhingườitiêudùngvànhàsảnxuấtphảnứnglạicáctínhiệudogiáthịtrườngphátra.Tiếntrìnhnàyđãdiễnra.Hơnnữa,dochiphíhóalỏngvàvậnchuyểnLNGđãgiảmđinhiềuthươngmạikhítựnhiêntoàncầuđangnổilên.Đâylàmộtpháttriểnđầytriểnvọng.

Cácđầutưmớivàocôngđoạnhóalỏngkhíđốtđangđượctriểnkhaitrêntoàncầu,đặcbiệtlàởQatar,AustraliavàNigeria.CáccontàuchởLNGkhổnglồđangđượcđóng,thậmchíkhichưanhậnđượcbấtcứhợpđồngvậnchuyểndàihạncụthểnào.ViệcLPGngàymộtphổbiếnkhắpthếgiớisẽtạonêntínhlinhhoạtvàhiệuquảcaohơnchoviệcphânphốicácnguồnkhíđốttựnhiên.TheosốliệucủatậpđoànBP,năm2006tổngnhậpkhẩukhíđốttựnhiêntrênthếgiớichỉchiếm26%tổngtiêuthụtoàncầu,tỷlệcủadầulà63%.Trênthếgiới,LNGchỉchiếm7%tổngtiêuthụkhíđốttựnhiên.Rõràngcôngnghiệpkhíđốtcònphảiđimộtchặngđườngdàitrướckhithịtrườngkhíđốtthếgiớicóthểcungứngđượcchocácnhucầuđộtxuấtthôngquaviệc chuyểnđổinhanhchóngsảnphẩm từnướcnày sangnướckhác, từđóngănchặnđượccácbiếnđộng lớnvềgiácả.Đểổnđịnhgiákhiđốttựnhiên,cầnphảicómộtmộtthịtrườngkhíđốttựnhiênhóalỏnggiaongayrộnglớn.Hiệnnay,hầuhếtlượngkhíđốttựnhiênvậnchuyểnbằngđườngthủyvẫnlàcủacáchợpđồngthươngmạidàihạn.Lượngkhíđốttựnhiênvậnchuyểnchocáchợpđồnggiaongayvẫncònkhiêmtốn,nhưngđangtănglên.Đểthịtrườnggiaongaycóhiệuquả,cầnphảicómộtthịtrườnggiaosaumạnhchoviệcgiaonhậnLPG,cókhotàngtrênkhắpthếgiớiđểthựchiệnhợpđònggiaohàngđượcđiềuchỉnhtheochi

phívậnchuyển.Lượnghàngkhíđốtgiaongaycóthểbuônbánvàchuyểngiaotheohợpđồng.MaisauthịtrườngLNGgiaosausẽđiềuchỉnhthịtrườngkhíđốtđườngốnghiệnnayởMỹvàAnh.Mộtthịtrườngdầukhínhưthếcònxavời,nhưngcầnphảicónếumuốnviệccungứngkhíđốttựnhiêncũngcótínhlinhhoạtnhưcungứngcácsảnphẩmdầu.VídụnhưsốxăngdầuthiếuhụtởMỹsaucơnbãoKatrinađãnhanhchóngđượcbùđắpbằngsốxăngdầugiaongaytừchâuÂu.

Tấtnhiên,câuhỏilớnhơnlàviệcgiatăngthươngmạiLNGtrênthếgiớivàtăngkhảnăngnhậpkhẩuLNGcủaMỹsẽtácđộngnhưthếnàođếngiákhíđốttựnhiênởMỹ.GiáLNGnhậpkhẩutheohợpđồngdàihạnvậnđộngtheogiákhíđốtgiaongayHenryHub[142]tạiMỹmàkhôngtácđộngđếnsựlênxuốngcủagiáquốctế.VớimộtthịtrườngLNGgiaongaytoàncầu,giácóthểbiếnđộnghơnsovớigiátrongcáchợpđồngdàihạn.NhưngtôichorằngnósẽổnđịnhhơnnhiềusovớigiátạiHenryHub.

Ngoàicungứngtừnướcngoàitănglên,BắcMỹcòncónhiềunguồnkhíđốtchưakhaithác.CónhiềutrữlượnglớnkhíđốtcóthểkhaithácđượcởAlaskavàvùnglãnhthổbắcCanada.CócáctrữlượngđángkểkhímethanetrongthanđávàkhíđốttrongcátởcáctiểubangthuộcdãyRocky.Côngnghệhóalỏngkhíđốtđemlạicáclợiíchlớntrongtươnglai.Nhưnghiệnnaysựtiếnbộnhanhchóngcủacôngnghệnàyđangbịcảntrởbởichiphíxâydựngcủatấtcảcácdựánnănglượngtănglênmạnhvàcáckhókhăntrongviệcnângcấpcácnhàmáythíđiểmlênquymôcôngnghiệp.

Trongtươnglaixahơn,cóthểlàsaumộtthếhệhoặchơnnữa,sẽcókhảnăngsảnxuấtkhíđốttừhỗnhợpkhí-nước.CáccấutrúcgiốngnhưnướcđáchứađựngnhữnglượngkhímethanekhổnglồnàycótrongcáclớptrầmtíchđáybiểnvàởBắcCực.Tuychưabiếtđíchxácđộlớncủanguồntàinguyêntiềmnăngnày,nhưngtheoướctínhcủaTổngcụcĐịachấtMỹthìriêngởMỹđãcóthểcótới200triệutỷfeetkhốikhíđốtthiênnhiêndướidạnghỗnhợpkhí-nước.Đểsosánh,trữlượngkhíđốtthiênnhiênđãthămdòcủathếgiớihiệnnaylàkhoảng6triệutỷfeetkhối.

Sựthiếuhụtdầuvàkhíđốtdàihạnđãkhơilạimốiquantâmpháttriểnthan,nănglượnghạtnhânvàcácnguồnnănglượngcóthểtáisinh,nổibậtnhấtlàthủyđiện,nănglượngphátsinhtừtáichếphếthảivàcácphụphẩmcủacôngnghiệpvànôngnghiệp.Nănglượngmặttrờivàgiótỏralàkinhtếtrênquymônhỏvàtrongcácsửdụngchuyênbiệt,nhưngcộnglạivẫnchỉchiếmmộtphầnrấtnhỏtrongsửdụngnănglượng.

Mỹcótrữlượngthanlớn,chủyếuchosảnxuấtđiện.Nhưngviệcsửdụngthantrongcácnhàmáyđiệnbịhạnchếvìcácmốilongạivềhiệntượngnónglêncủatráiđấtvàcáctáchạiđốivớimôitrườngkhác.Côngnghệđãlàmgiảmmộtsốmốilongại,vàdokhôngcónhiềusựlựachọn,nêncóthểsửdụngthanvẫnsẽlàmộtgiảiphápchonănglượngcủaMỹtrongtươnglai.

Nănglượnghạtnhânrõrànglàmộtsựlựachọnthaychothantrongsảnxuấtđiện.Cácnhàmáyđiệnhạtnhânkhôngthảirakhígâyhiệuứngnhàkính,nhưngmốilongạivềsựantoàncủachúngvàgiáthấpcủacácnhiênliệukhácđãcảntrởngànhcôngnghiệphạtnhântrongnhiềunăm.TỷtrọngcủađiệnhạtnhântrongtổngsảnlượngđiệnởMỹtăngtừdưới5%năm1973lên20%khoảngmộtthậpniêntrướcđây,từđóđếnnayvẫnduytrìởmứcnhưvậy.Vớicácbiệnphápđượcthựchiệntrongnhiềunămđểlàmchonănglượnghạtnhânantoànhơnvàcácưuthếrõràngvềmôitrườngcủanó,ngườitakhôngcònchốnglạiviệctăngcườngsảnxuấtđiệnhạtnhânnữa.

Tháchthứclớnsẽlàviệctìmracáchcóthểchấpnhậnđượcđểbảoquảnnhiênliệuđãsửdụngvàphế thảiphóng xạ.Điệnhạtnhângây ra cácmối lo sợkhủngkhiếp.Cónhiều câuchuyệnđángsợvềcáccácnhàmáyđiệnhạtnhâncủaLiênXô,đượcxâydựngmàítchúýđếnvấnđềantoàn.Trongnhiềuthậpniên,ngườidânởcácthànhphốbímậtkhôngcótêntrênbảnđồLiênXôđãbịphơinhiễmphóngxạtrongnướcvàtrongkhôngkhí.Điệnhạtnhânkhôngantoànnếukhôngcómộthạtầngbảovệcóýnghĩa.Nhưngnướcuốngcũngthế.HệthốngantoàntạicácnhàmáyđiệnhạtnhânởMỹcóhiệuquảđếnmứcngườidânchưabaogiờbịchếthoặcbị tổnthươngnghiêmtrọngvìphóngxạdohỏnghóc.TấtnhiêntaihọasuýtxảyraởThreeMileIslandnăm1979đãgâyramộtsựhoảngsợlớn.Nhưngsaukhinghiêncứutrêndiệnrộng,ngườitakhôngthấycóbằngchứngnàochothấybệnhungthưtuyếngiáptănglên.Mườibảynămsausựcốnày,mộttòaánsơthẩmđãbácbỏlờicáọbuộcvàphánquyếtnàyđãđượctòaPhúcthẩmMỹgiữnguyên.Tuynhiênbảnánchínhtrịlà:cótội.

Điệnhạtnhânlàmộtphươngtiệnquantrọngđểchốnglạihiệntượngnónglêntoàncầu.Chỉnêntránhsửdụngnónếunólàmộtmốiđedọađốivớituổithọlớnhơncảcáclợiíchnóđemlại.Vớitiêuchíđó,tôitinrằngchúngtasửdụngđiệnhạtnhâncònít.

Hiệntượngnónglêntoàncầulàcóthựcvàdoconngườigâyra.ChúngtacóthểphảiđặtlạitênchoCôngviênSôngbăngQuốcgiakhicácsôngbăngởđóbiếnmất,theocácnhàkhoahọccóthểlàvàonăm2030.Nhưnglàmộtnhàkinhtế,tôirấtnghingờtínhkhảthicủacáigọilàhệthốnghạnngạchvàthươngmạiđốivớikhíthảiC02docáchiệpđịnhquốctếápđặt.Hầunhư

tấtcảcácnhàkinhtếhoannghênhkhíacạnhthươngmạicủanó.ViệcphảitrảtiềnđểđượcphéplàmônhiễmsẽloạitrừrấtnhiềukhíthảiC02cóliênquanđếncáchoạtđộngkinhtếcógiátrịgiatăngthấp.Nhưngyếutốthiếtyếucủahệthốnghạnngạchvàthươngmạinàylàtổnghạnngạchmộtnướcđượcphép.Trênnguyêntắc,mộtnướccóthểđịnhramộthạnngạchđốivớitổngsốkhíC02thảira,Họcóthểbánđấugiáhoặccấp“cácgiấyphép”trongphạmvihạnngạchđãxácđịnh.CáccôngtythảiraítkhíC02hơnsovớihạnngạchcủahọcóthểbánbớthạnngạchcủamìnhvàcáccôngtycầncóthêmhạnngạchchomình,cóthểmuathêmhạnngạchtrênthịtrường.

Tuynhiên,hiệuquảcủahệthốnghạnngạchvàthươngmạitùythuộcvàomứcđộcủahạnngạch.Đóchính làgótchânAchillescủahệ thốngnày.Vídụ,năm2005LiênminhchâuÂudường như đã thực hiện thành côngmột chương trình tương tự, nhưng rồi thấy rằng hạnngạchđịnhralàquácao.Điềuđócónghĩalàđãkhônggiảmđượcbaonhiêulượngkhíthải.ThángNămnăm2006,ủybanchâuÂubáocáorằngđếnnăm2010,mườilămnướcthànhviênLiênminhchâuÂusẽcắtgiảmđượccó0,6%lượngkhíthảisovớinăm1990.CôngướcKyotođặtchỉtiêulà8%vàonăm2012.Khithựctếnàybộclộgiágiấyphéphạnngạchđãgiảmđi2/3.Córấtítngườibịhệthốngnàygâyphiềnphức.

Khôngcóphươngcáchhữuhiệunàođểcắtgiảmkhíthảimộtcáchcóýnghĩamàkhônggâytácđộngtiêucựcđếnphầnlớnnềnkinhtế.NếuhạnngạchđủthấpđểlàmgiảmlượngkhíthảiC02mộtcáchcóýnghĩathìgiấyphépsẽtrởnênđắtđỏ,nhiềucôngtysẽphảităngthêmchiphílàmchosứccạnhtranhgiảmđi.Việclàmbịtổnthấtvàthunhậpthựctếcủacôngnhânbịhạnchế.Quốchộimộtnướccóthểbỏphiếuđểápđặtchiphíchocửtricủamìnhkhông,khicáclợiíchcủahànhđộngđóphântántrêntoàncầu,hoàntoànkhôngtùythuộcvàonơilượngkhíC02đượccắtgiảm?

Nóirộnghơn,liệumộtchínhphủdânchủcóthểchốnglạiđượccáobuộcnóirằnglượngkhíthảicắtgiảmápđặtlêncửtricủamìnhsẽnhưmuốibỏbiểntrướclượngkhíthảitănglênởcác nướcđangphát triển, là nhữngnước khôngphải bao gồm tronghiệpđịnhđạt đượcởKyotonăm1997?Liệucóyêucầuđượccácnướcđangpháttriểnkhôngthảikhícarbonickhinócóliênquanđếnsựpháttriểnkinhtếcủahọkhông?Liệucónênchỉngừngcấpgiấyphép“tựdo”gâyônhiễmsaukhimột số lớncácnướcđangphát triển trở thànhcácnướcpháttriển?TôirấtnghingờmộthiệpđịnhkiểunhưCôngướcKyotosẽđưathếgiớiđiđếnthỏathuậnvềmộthìnhthứctrừngphạtnàođóđốivớiviệcthảiracácloạikhígâyhiệuứngnhàkính.ThảikhíC02vàokhíquyểnlàmộtviphạmđốivớicácquyềnsởhữu,giốngnhưviệcđổ

rácvàovườnnhàhàngxóm.Nhưngviệcbảovệcácquyềnđóvàđánhgiátáchạicủamộtviphạmlàcựckỳkhókhăn.Lịchsửkhókhăngầnđâycủachúngtavớicáchiệpđịnhquốctế,dùlàởTổchứcThươngmạiThếgiới,LiênHợpquốchaybấtkỳmộtdiễnđànthếgiớinàokhác,đãlàmchotôibiquan.Hệthốnghạnngạchvàthươngmạihoặcthuếđánhvàokhíthảichỉcóthểđượcủnghộkhingườidânbịmấtviệclàmvìhậuquảcủanó.

Tấtnhiên,lýtưởngnhấtđểcắtgiảmkhíthảicarbonictừsảnxuấtlàbằngcôngnghệtrướckhihệthốnghạnngạchvàthươngmạiđượctriểnkhaiđểhệthốngnàykhôngcònlàcầnthiết.Bắtbuộccắtgiảmbằnghạnngạchlàmộtcáchítkhiđạtđượcsựphânphốitàinguyêntốiưu,nhưđãthểhiệnrõquakinhnghiệmkếhoạchhóatậptrungtrênthếgiới.Việccắtgiảmbắtbuộcsảnlượngkhôngnghingờsẽgâyraphảnứngchínhtrịđòiphảihạnchếnhậpkhẩu.QuátrìnhnàysẽđảongượcdầncácthànhquảcủatiếntrìnhtựdohóatừsauThếchiếnthứhai.Đánhthuếkhíthảicarboniccóthểkhôngcótácđộngpháhủyviệclàmnếuđượcápdụngđồngnhấttrêntoàncầu.Nhưngtôikhôngtinlàsẽcósựápdụngđồngnhấtđóngaycảtrongtươnglaixaxôi.Trừphichúngtatìmrađượccôngnghệloạibỏđượcmốiquanhệgiữakhíthảivàsảnlượng,nếukhôngthìchúngtachỉcóthểgiảmlượngkhíthảibằngcáchgiảmsảnxuấtvàviệclàm.Nếuchúngtatìmracôngnghệđóthìlượngkhíthảisẽgiảmmàkhôngcầnhệthốnghạnngạchvàthươngmại.Mộthệthốnghạnngạchvàthươngmạihiệuquảcóthểtạorađộnglựcgiácảđểpháttriểncôngnghệmới,nhưngquátrìnhcóthểlàquádàivàkhôngdễchịuvềmặtchínhtrị.Khôngcócácgiảiphápđơngiảnhoặcíttốnkémchovấnđềkhókhănnày.

Tôisợrằngsẽcònnhiềutranhcãivềvấnđềnónglêntoàncầuchođếnkhicáchiểmhọacủanóđốivớicácnềnkinhtếquốcgiatrởnênrõrànghơn,vídụnhưcácnướcbuộcphảixâydựngđêđiềuđểđốiphóvớilũlụtvàmựcnướcbiểndângcao.(NgườiHàLanđãthànhcôngvớihệthốngđêđiềutrongnhiềuthếkỷ,ngườiVenicekémthànhcông).Trịbệnhdễgiànhđượcsựủnghộchínhtrịhơnlàphòngbệnh.Nócólợithếlàcácphítổndochínhngườiđượchưởnglợiíchphảigánhchịu.Nhưngnếuvấnđềnónglêncủatráiđấtgâyracáctáchạikhácngoàilũlụt,vídụnhưthờitiếtkhắcnghiệt,thìgiảiphápđắpđêlàkhôngđủ.

Phântíchtrênđâyđưađếnmộtsựthậtkhắcnghiệtkháclàchúngtakhócóthểhoàntoàndứtrakhỏidầumỏtruyềnthốngchừngnàocòndầutronglòngđất.Lờikêugọi“độclậpvềnănglượng”củaTổngthốngNixonnăm1973cũngnhưcáctuyênbốtươngtựcủacáctổngthốngsauđólàsựlêngânchínhtrị.Địnhnghĩacóýnghĩaduynhấtvềđộclập

nănglượnglàđịnhramứcgiáthếgiớidựatrêncáctrữlượngdồidàochưakhaitháchoặcdưlượngdầuthômàỦybanĐườngsắtTexasđãkiểmsoát.ĐộclậpdầulửatheoquanđiểmanninhquốcgiamàMỹđượchưởngchođếnnăm1971đãchấmdứttừlâu.

Dầumỏsẽcòntrongbaonhiêunămnữa?Hầuhếtcácchuyêngiachorằngcungứngsẽcohẹplạitrướccuốithếkỷnày.Tấtnhiên,khôngbaolâusaukhiĐạitáDrakepháthiệndầuởTitusville,Pennsylvaniavàonăm1859,cácchuyêngiađãdựbáovềsựthăngtrầmcủasảnxuấtdầu.ítngườinghingờrằngcuốicùngdầusẽcạnkiệt.Trữlượnglàcóhạn.sảnxuấtdầuthôởbốnmươi támtiểubangphíanamcủaMỹ lênđỉnhcaovàonăm1970,ởAlaskanăm1988vàởBiểnBắcnăm1999.sảnlượngcủavùngmỏCantarellrộnglớncủaMexicolênđỉnhcaonăm2005.Cuốicùng,tấtcảcáctrữlượngsẽlênđỉnhcao,vàítcókhảnăngtìmracácmỏlớnmớitrongthếgiớipháttriểnđãđượckhoanthămdòkỹlưỡng.Việcthămdòvàpháttriểndầungoàikhơicómộtsốtriểnvọng,nhưngtốnkém.TheoBP,mộtnguồntưliệuhữudụngnhất,mặcdùcónhữngđầutưlớnđểthămdòvàpháttriển,nhưngtrữlượngđãxácđịnhởcácnướchợpthànhTổchứcHợptácvàPháttriểnKinhtế(OECD)đãgiảmtừ113tỷthùngnăm1997xuống80tỷthùngnăm2006.CácpháthiệnlớngầnđâynhấtlàởAlaskahồithángMườihainăm1967,BiểnBắchồithángMườimộtnám1969vàCantarellnăm1971.

Dùvậy,việctínhtoánthờiđiểmsảnlượngdầuthôngdụngtrênthếgiớisẽđạtđỉnhkhôngđơngiản,bởivìcôngnghệgiúplàmtăngnănglựckhaithácvàkéodàithờigiankhaitháccáctrữlượng.Theo“viễncảnhtrungdung”củaBộNănglượngMỹ,giữathếkỷnàysẽlàthờiđiểmkhỉsảnxuấtdầulênđỉnhcaotrêntoànthếgiới.

Tuynhiên,trướckhitrữlượngdầucạnkiệt,cáclựclượngthịtrườngvàáplựcgiácảcóthểđãlàmgiảmphầnlớnviệcsửdụngdầuhiệnnayởMỹ.Nếulịchsửcógiátrịthamchiếuthìdầusẽbịthaythếbằngcácnhiênliệukhácrẻhơntrướckhicáctrữlượngdầuthôngdụngcạnkiệt.Thựcvậy,dầuđãthaythếthanđákhitrữlượngthanchưakhaithácvẫncònrấtlớn.Thanđáđãthaythếcủigỗtrướckhirừngcủachúngtabịđốnsạch.Dựbáocáncâncung/cầudầuđếngiữathếkỷ,hoặcbấtkỳmộtthờiđiểmnàokhác,cũnglàmộttháchthứckhókhăn,nhưnghữuích.

Kinh nghiệm của nămmươi năm qua, và trước nữa, khẳng định rằng các lực lượng thịtrường đóngmột vai trò then chốt trong việc bảo tồn các nguồn năng lượng hiếm hoi vàhướngcácnguồnđóvàocácứngdụngcógiátrịcaonhất.Cáccảitiếncôngnghệdothịtrườngthúcđẩyvàcácthayđổitrongcơcấuhoạtđộngkinhtếđanglàmgiảmcườngđộsửdụngdầutrênthếgiới.Đợttănggiádầugầnđâysẽđẩynhanhviệcthaythếcáccơsởsảnxuấtsửdụng

nhiềudầu.NgoàihànhđộngcủaủybanĐườngsắtTexas, tácđộngcủacác chínhsáchcanthiệp lànhỏvà thườngbị các lực lượng thị trường lấnát.Việcápđặtphânphối theođịnhlượngởMỹnăm1973chỉtạoracáchàngdàikhóchịutạicáctrạmxăngdầucủaMỹ.Mặcdùcácdựbáodàihạnthườngcânđốicungcầudầuởmứccaohơnđángkểsovớimứcgần85triệuthùngmỗingàyhiệnnay,nhưngquánhiềuđiểmtrongcácdựbáođócóthểsai,vàthịtrườngđãcảmnhậnđượcđiềuđó[143].(TôisợrằngcácchuyêngiadầukhôngcósựtintưởngđúngmứcvàoĐịnhluậtMurphy).

ỞMỹ,sốôtôlưỡngdụngchạybằngcảđiệnvàxăngđangtănglênnhanhchóngtrongthịtrườngô tôhạngnhẹ.Sắptớisẽ làô tôchạybằngbìnhsạc,hiệncònđangởgiaiđoạnthửnghiệm.Gầnđâytôiđãđượcláithửmộtchiếc.Điềuphànnànduynhấtcủatôilàkhiđạpcầntăngtốcthìnóchồmlênvớimộtsựyênlặngrờnrợnkhóchịu.

Ngàynayôtôlưỡngdụnghoặcsạcđiệnđangcómộtthịtrườngthuậnlợi.Nếusựrốirentrênthếgiớilanrộngvàtheođógiádầulêncao,thìôtôsạcđiệncàngthêmhấpdẫn.Hơnnữa,nếuchúngtanạpđiệnchochúngtừlướiđiệnhạtnhânthìchúngtasẽloạiđượcnhiềukhíC02khỏikhíquyểnhơnbấtkỳsựthayđổilốisốngnàokhácmàchúngtacóthểthựchiện.BộNănglượngướctínhrằngkhôngcầntăngthêmnănglựcsảnxuấtđiện,84%trongsố220triệuôtôhạngnhẹtrênđườngcaotốccủachúngtahiệnnay,nếulàxelưỡngdụngsạcđiện,cóthểđượcnạpđiệnquađêm,vàothờigianthấpđiểmsửdụngđiện.Tăngthêmmộtítcôngsuấtđiệncóthểgiảiquyếtchosốôtôcònlại.

Nhưtôiđãnói,tỷlệtiêuthụdầucủathếgiớisovớiGDPthựctếmộtthướcđochungnhấtchocườngđộsửdụngdầu,đãlênđỉnhcaonăm1973vàtừđógiảmliêntụcxuốngmứchiệnnaybằngchưađếnhaiphầnbamứccủanămđó.NhưngcácnướcđangpháttriểncótỷlệsửdụngdầusovớigiátrịGDPcaohơnrấtnhiềusovớicácnướcpháttriển,TrungQuốcvàẤnĐộgấpđôiMỹ,BrazilvàMexicogấp1,5lầnMỹ.Dođó,sựdịchchuyểntỷtrọngtrongGDPthếgiớitừcácnướcpháttriểnsangcácnướcđangpháttriển(cócườngđộsửdụngdầucaohơn)sẽcónghĩa làcósựsuygiảmcườngđộsửdụngdầuởtừngnướcriêngrẽhơnlàcósựsuygiảmcườngđộsửdụngdầuchungtrênthếgiới,mặcdùtôihyvọngrằngcườngđộsửdụngdầusẽgiảmởhầuhếtnếukhôngphảilàởtấtcảcácnước.

CóhailựclượngkinhtếmạnhthúcđẩysựdịchchuyểntỷtrọngtrongGDPthếgiớisangcácnướcđangpháttriển.Thứnhấtlàdânsố,phầnlớnsốlaođộngtrẻtrênthếgiớisốngởcácnướcđangpháttriển.Thứhailàtăngnăngsuấtnhờsựdịchchuyểnsangchủnghĩatưbảnthịtrườngtựdo.Nhưtôiđãghinhậntrongchươngcuốicùngcủacuốnsáchnày,cácnướcphát

triển,theođịnhnghĩalàởmũinhọncôngnghệ,cầncáccôngnghệmớiđểnângcaonăngsuất.Cácnướcđangphát triểnnóichungcóthểnângcaonăngsuấtchỉbằngcáchứngdụngcáccôngnghệhiệncó.CơquanNănglượngQuốctế(IEA)ướctínhtiêuthụdầutrênthếgiớităng1,3%mỗinămtrongthờigian2005-2030.CơquanThôngtinNăng lượngMỹ(EIA)dựbáotăng1,4%.

IEAdựbáochắcchắncóđủdầudướilòngđấtđểđápứngnhucầudầutrênthếgiới,sẽtăngtừ84 triệu thùngmỗingàynăm2005 lên116 triệu thùngmỗingàynăm2030.NhưngcácnướcOPEC,màIEAdựbáolàsẽcungcấpgầnmộtnửasốnhucầugiatăngđó,cósẵnsànglàmviệcđókhông?Cóthể.Dânsốcủahọđangtăngnhanh,tạonênmộtnhucầungàycàngtăngtrongngânsáchcủachínhphủ,từđótạonênmộtnhucầungàycàngtăngvềthunhậptừdầu.NhưEIAdựbáo,làhoàntoànhợplýđểcuộcnổidậyởIraqchấmdứtvàIraqsảnxuấtmỗingàytrên5triệuthùngdầuthôtừtrữlượngkhổnglồchưađượckhaitháccủahọ(sảnlượngcủaIraqnăm2006là2triệuthùngmỗingày).Nhưngquánhiềuđiểmphảidiễnrađúngđểđạtđượcdựbáoônhòachonăm2030củaIEAvàEIA.Tôikhôngthểquênđượcdựbáonăm1979củaBộNănglượngMỹchorằnggiádầunăm1995sẽlà150đôlamộtthùng(tínhtheothờigiánăm2006)đãsaiđếnmứcnào[144].

Đểđạtđượchaimụctiêulàtăngcườnganninhquốcgiavàhạnchếhiệntượngnónglêntoàncầu,cầnphảigiảmtốcđộtăngtiêuthụdầuvàcuốicùnglàgiảmtiêuthụdầuởMỹ.CơhộilớnđểlàmviệcnàylàtrêncácxalộcủaMỹ,nơichiếmmộtphầnbảytổngtiêuthụxăngdầutrêntoànthếgiới,nơi tiêuthụ9,5triệuthùngxăngvà2,5triệuthùngdầudieselmỗingàytrongnăm2005.Dầudieseldo8triệuxetảihạngnặngcủaMỹtiêuthụ,vớimứctiêuthụtrungbìnhlàdưới7dặmmộtgallon(2,5km/lít).sốxetảihạngnặngđótiêuthụmộtlượngxăngdầutươngđươngvới lượngxăngdầucảnướcĐứctiêuthụ.ChỉcóTrungQuốcvàNhậtBản,tấtnhiênlàcảMỹ,tiêuthụnhiềuhơn.

Nhìnvàotươnglai,chúngtakhócóthểthấylờiđápchocâuhỏi“OPECcầnphảilàmgì?”cũnghữudụngnhưlờiđápchocâuhỏi“Họcóthểlàmgì?”.Cácnỗlựcđểtrảlờicâuhỏi“Cầnphảilàmgì?”cómộtlịchsửđanxenthànhcôngvàthấtbại.Dođó,tôinghiênghơnvề“dựbáobấttrắc”củaIEAchorằngOPECsẽchậmmởrộngcôngsuấtsảnxuấtdầuthôcủahọ.TheoIEA,hậuquảlàgiádầutrungbìnhtrênthếgiớisẽlênđến130đôlamộtthùng(tứclà74đôlamộtthủngtínhtheothờigiánăm2005)sovớikhoảng50đôlamộtthùngnăm2005.Nhucầudầunăm2030trongkịchbảnnàyvẫncaomộtcáchđángngạcnhiên,109triệuthùngsovới84triệumỗingàytrongnăm2005.Đâykhôngphảilàmộtkịchbảngâychoángváng,vìcónhiềukịchbảndựbáoxấuhơnnhiều.

Tôitinrằngcuốicùngchúngtasẽđểchothịtrườngsẽdẫndắtchúngtađiđếngiảmtiêuthụxăngdầu.Nhưtôiđãnóiởtrên,phânphốidầutheođịnhlượnglàmộtkinhnghiệmtồitệcủachúngta[145].Mộtcáchkhácđểhạnchếtiêuthụlàđánhthuếxăngdầu,vídụ3US/gallon,trongnămđếnmườinămvàsửdụngtiềnthuếthuđượcđểgiảmthuếthunhậphoặccácsắcthuếkhác.Tôirấtdodựđốivớiviệcđánhthuếđểlàmmộtviệcmàthịtrườngcạnhtranhcóthểlàm.Mặcdùthịtrườngdầurấtcótínhcạnhtranhtạicácnướcpháttriểnrõrànglàđườnglốithịtrườnglạidễbịtổnthươngtrongmộtthếgiớimàmộthànhđộngkhủngbốcũngcóthểlàmgiánđoạnmộtsảnlượngdầulớnvàlàmtêliệtnềnkinhtếtoàncầu.Khôngcósựbảođảmnào,hoặcchiếnlượcngănchặnnàocóthểchốnglạiđươcđiềuđó.Chúngtathườngquênrằngđểhoạtđộngcóhiệuquảthịtrườngcạnhtranhphảilàtựnguyện,khôngcócácmốiđedọabạolựclớnvàthươngmạiphảiđượctựdo.cầnnhớrằngthịtrườngkhôngphảilàmụcđích,nóđượcxâydựnglênđểgiúpđạtđượcsựphânphốitàinguyêntốiưu.

Chúngtacầnmộtgiáxăngdầucaohơnđểgiảmdầnsốxecộchạybằngxăngdầu.Lợiíchđịachínhtrịrõrànglàkhôngđủlớnđểlàmviệcđómàkhôngcầncósựtrợgiúp.Triểnvọnggiádầuxănglêncaohơndođánhthuế(hoặcdothiếunguồncungcấp)sẽthúcđẩycácđộtphálớntrongcôngnghệsảnxuấtethanol(cồn).Ethanollàmtừngô,tuycógiátrị,nhưngchỉcóthểđóngmộtvaitròhạnchế,vìkhảnăngthaythếxăngcủanórấtkhiêmtốn.Mộtthùngngôchỉlàmđược7,2gallonethanol,cónghĩalàtấtcả11tỷthùngngôMỹsảnxuấtnăm2006chỉtạonên5,2triệuthùngethanolmộtngày,tươngđươngvới3,9triệuthùngxăngmộtngày,hoặcchỉbằng1/3sốxăngdầusửdụngtrênquốclộcủaMỹvàchưađến1/5số21triệuthùngngườiMỹtiêuthụmỗingàytrongnăm2006.Tấtnhiênnếutấtcảngôđượcdànhđểsảnxuấtethanolthìđànlợncủachúngtasẽchếtđói.Ethanolcellulosechiếtxuấttừcỏngọthoặcphếthảinôngnghiệptỏracótriểnvọnghơn.MộtcôngtrìnhnghiêncứuchungcủaBộNôngnghiệpvàBộNănglượngMỹướctínhrằngnhiênliệuchiếtxuấttừcâycỏ,hoặcquầnthểsinhthái,có“tiềmnăngcungứnglâudàithaychotrênmộtphầnbalượngdầuđấtnướctiêuthụhiệnnay”.Việcsửdụngnhiênliệudieselsinhhọccủacácnướckhác,chiếtxuấttừdầuthựcvậtvàcácnguồnkhác,cóthểthaythếthêmdầucủaOPEC.

Nóicáchkhác,nếuethanolthấtbạivànếugiáxăngdầulênquácaothìôtôlưỡngdụngsạcđiệnsẽthaythếmộtphầnđángkểôtôxăngdầu.Côngnghệbìnhđiệnđangdầndầntiếnbộ.Hiệnđãcónhiềunănglượngđiệnđượcsảnxuấtđểcungcấpchoviệcnạpđiện,đặcbiệtlànếucáccôngtyđiệnlựctiếntớiđịnhgiáđiệntùytheothờiđiểmsửdụng.Nếuchúngtacóthểrũbỏmốilosợđốivớiđiệnhạtnhânthìsẽgiảiquyếtđượcmốilongạichorằngôtôlưỡngdụngsạcđiệncuốicùngsẽsửdụngđiệntừcácnhàmáyđiệnthôngthườngchạybằngthan,gâyônhiễmmôitrường.

Ôtôlưỡngdụngthôngthường,ôtôchạybằngethanolcellulose,vàôtôsạcđiệncóthểthaythế,mộtphầnlớnsốôtôchạybằngxăngdầutrêncácđườngquốclộcủaMỹ.sửdụngphổbiếncácđộngcơdieselcóhiệusuấtcaohơncóthểthaythếthêmmộtphầnđángkể.Nhưngđểđẩynhanhsựthaythếđó,hoặclàphảităngcungứngethanolcelluloselênrấtnhiềuhoặclàgiáxăngphảirấtđắt.Đánhthuếcóthểbảođảmyêucầuthứhai.Tôicoilậpluậnchorằngtăngthuếđánhvàoxănglàkhôngkhảthivềchínhtrịlàvôlý.Đôikhitráchnhiệmcủanhàlãnhđạochínhtrị làthuyếtphụccửtrirằnghọđãsai.Nhà lãnhđạokhôngchịu làmviệcnày làmộtngườitheođuôi.

Đánhthuếxăngdầukhôngphảilàápđặtmộtgánhnặngrấtlớn,đặcbiệtlànếuthựchiệntừngbướctrongmộtsốnăm.Đầunăm2007,hộgiađìnhMỹchi3%thunhậpcóthểtiêudùngchonhiên liệuô tô, tươngđương trong thờigian từnăm1953đếnnăm1973và thấphơnnhiềusovớitỷlệ4,5%trongcuộckhủnghoảngnăm1980.Ngaycảkhigiáởmứccaotrên3đôlamộtgallonhồithángBảynăm2006,nhiênliệuchoôtôcũngchỉchiếm3,8%thunhậpcánhâncóthểtiêudùng.NhưngngườiMỹrấtnhạycảmvớigiáxăngdầu.Chúngtaphànnànkhigiáxăngdầutăng.Dùvậy,ngườiMỹvẫntiếptụcđinhiềunhưtrước.Mặcdùgiáxăngdầutăng,họchỉgiảmđộdàiquãngđườngtrongchốclát.Quãngđườngtrungbìnhcủamỗiláixecógiấyphéptiếptụctănglên,từ10.500dặmnăm1980lên14.800dặmnăm2006,tăng1,3%mỗinăm.Vớigiáxăngdầucaohơn,tốcđộtăngđãchậmlạitừnăm2002,còn0,2%mỗinăm.Nhữngláixetiêuthụítxăngdầuhơnchỉlàvìhọmuaôtôcóhiệusuấtsửdụngnhiênliệucaohơn.

Cầnphải thấyrõrằngchừngnàoMỹcònphụ thuộcvàocácnguồndầukhí tiềmtàngsựthiếuthânthiện,chừngđóchúngtacònbị tổnthươngvìcáccuộckhủnghoảngkinhtếmàchúngtacóítquyềnkiểmsoát.Ngàynaydầumỏgắnquáchặtvớinềnkinhtếthếgiớinênchỉmộtgiánđoạncungứngbấtngờcũngcóthểlàmđảolộnnềnkinhtếcủachúngtavànềnkinhcủacácnướckhác.AnninhquốcgiacủaMỹcuốicùngsẽđòihỏichúngtaphảicoidầumỏlàmộtnguồnnănglượngtựchọn,khôngphảibắtbuộc.

Nềnkinhtếtoàncầuđangpháttriểnmạnhngốnrấtnhiềunănglượng.Mặcdùlượngdầu,vànóichunglàlượngnănglượngđượctiêuthụchomỗiđôlasảnlượngtrênthếgiớiđãgiảmmạnhnhưngtấtcảcácdựbáodàihạnđángtincậyđềukếtluậnrằngcầnphảicóthêmtừmộtphầntưđếnhaiphầnnămlượngdầuchúngtađangsửdụngngàynayđểtiếptụcconđườngpháttriểncủathếgiớitrongmộtphầntưthếkỷtớivớitốcđộtươngđươngvớitốcđộtăngtrưởngtrongmộtphầntưthếkỷqua.Nhưchúngtađãthấy,phầnlớnsốdầunàysẽlàtừcác

khuvựcthiếuổnđịnhchínhtrịvìđólànơinắmhầuhếtcáctrữlượngdầumỏcóthểkhaithácđược.

Chínhphủcácnướccónềnkinhtếvàcôngdânbịphụthuộcnặngnềvàodầunhậpkhẩusẽlàmgìkhinguồndầutrởnênkhôngthểtincậy?SựchúýcaođộcủathếgiớipháttriểnđốivớitìnhhìnhchínhtrịTrungĐôngluônluôngắnchặtvớianninhdầumỏ.PhảnứngchốnglạiviệcMossadeqquốchữuhóaCôngtyDầuAnh-Irannăm1951vànỗlựckhôngthànhcôngcủaAnhvàPhápchốnglạiviệcNassertiếpquảnkênhđàoSuez,conđườngvậnchuyểndầuthenchốttớichâuÂunăm1956,làhaivídụlịchsửnổibật.Dùcótuyêntruyềnvềmốilongạiđốivới“vũkhíhủydiệthàngloạt”củaSaddamHusseinđếnthếnàođinữa,cácnhàcầmquyềnMỹvàAnhcũnglongạivềbạolựcởmộtkhuvựccómộtthứtàinguyênkhôngthểthiếuđốivớihoạtđộngcủanềnkinhtếthếgiới.

Tôibuồnrầuthừanhậnđiềubấttiệnvềchínhtrịmọingườiđềubiết:CuộcchiếntranhIraqphầnlớnlàvìdầu.Dođó,dựbáovềcầudầutrềnthếgiớimàkhôngtínhđếnmôitrườngbấttrắccủaTrungĐônglàlẫntránhchokhỉđộtnặng400kgcóthểchắnđứngsựtăngtrưởngkinhtếthếgiới.TôikhônggiảvờbiếtsựrốiloạnởTrungĐôngsẽđượcgiảiquyếtnhưthếnàohoặccógiảiquyếtđượckhông.TôibiếttươnglaicủaTrungĐônglàmộtvấnđềquantrọngnhấttrongbấtkỳdựbáonănglượngnào.Mặcdùcườngđộsửdụngdầuđãgiảmđángkể,songvaitròcủadầuvẫnquantrọng,mộtcuộckhủnghoảngdầucóthểgâytổnthấtnặngnềchokinhtếthếgiới.Sẽvẫncònnguyhiểmđốivớisựổnđịnhcủacácnềnkinhtếcôngnghiệpvàtừđósựổnđịnhcủanềnkinhtếtoàncầu,chừngnàocácnềnkinhtếcôngnghiệpchưadứtkhỏi“tậtnghiệndầucủachúngta”.nhưtổngthốngBushđãnói.

CHƯƠNGHAIMƯƠILĂM

TƯƠNGLAIBẤTĐỊNH

Conngườiluôntựmêhoặcrằngcóthểđoánđịnhđượctươnglai.CácvịtướngthờiHyLạp

CổđạiđãtìmđếnnhàtiêntritạiDelphiđểcầuxinnhữnglờichỉgiáotrướccáccuộcphiêulưuquânsự.Nghềthầybóichođếnnayvẫnlànghềháiratiền.ThịtrườngPhốWallluônsửdụngđộingũnhữngcánhânthôngminhkiệtxuấtđểdựđoánsựlênxuốngcủagiácổphiếuvàtráiphiếu.

Liệuchúngtacóthểdựđoánnhữnggìsẽxảyrađếnmứcđộnào?Tạohóabanchotấtcảchúngtakhảnăngphánđoáncáckhảnăng.Đólàphầnthưởnggiúpđịnhhướnghànhđộngcủachúngta,từnhữngđiềurấtđỗiđờithườngđếnnhữngvấnđềgiữasựsốngvàcáichết.Nhữngphánđoántrênkhôngphảilúcnàocũngđúng,nhưngchúngcóđộchínhxácnhấtđịnhđểgiúploàingườitồntạivàsinhsôinảynở.Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchkinhtếhiệnđạidựavàocôngthứctoánhọcđểđưarachínhsách,nhưngconngườibiếtdựbáocáckhảnăngtừlâu,trướckhichúngtaphátminhratoánhọc.

Rấtmaychocácnhàhoạchđịnhchínhsáchlàlịchsửhoạtđộngcủacácnềndânchủvàkinhtếthịtrườnglàmộtdòngchảyliêntục.Điềunàychophépchúngtathamkhảoquákhứđểrútranhữngnhântốbấtbiến,từđómởracáccửasổdựbáotươnglaimộtcáchtươngđốichínhxác,hơnlàviệctungmộtđồngxu.Trênthựctế,cónhiềuđiềuchúngtacóthểrútravềkinhtếMỹvàkinhtếthếgiớitrongnhữngthậpniêntiếptheo,đặcbiệtnếuchúngtaápdụngtriếtlýcủaWinstonChurchill:“Bạncàngnhìnsâuvềquákhứbaonhiêuthìsẽcàngbiếtđượctươnglaibấynhiêu”.

Hầuhếtcácthểchẽkinhtếvàphápluậtđềuthayđổichậm,đủđểchúngtacóthểdựđoántươnglaicủachúngvớiđộchínhxácnhấtđịnh.Tuynhiên,vẫntồntạimộttrườngpháihọcthuậtnghingờkhảnăngthànhcôngtrongdựđoánvềtàichính.Nhữngngườitheothuyếtthịtrườnghiệuquảlậpluậnrằngnhữngthôngtincôngbốrộngrãiracôngchúngcóthểdẫnđếnthayđổigiácổphiếuthìluônđượcthịtrườnghấpthụtạothànhgiácổphiếutạithờiđiểmđó.

Dođó,trừkhimộtnhàđầutưcókhảnăngđặcbiệthaycóđượcthôngtinsauhậutrường,nếukhôngnhàđầutưđósẽkhôngthểdựbáođượcgiácả.Họđưaravídụvềsựbấtlựccủacácquỹđầu tư trung gian trong việc thay thế chỉ số S&P500.Việcmột số nhàđầu tư thắngở thịtrườnghếtnămnàyquanămkháckhôngphải làđiềuđángngạcnhiên.Đó là sựkiệnbìnhthường.Thậmchínếuđầutưchỉđơnthuầnlàvấnđềcơhộithìvẫncósốlượngítcácnhàđầutưhoạtđộngđặcbiệtcóhiệuquả–giốngnhưmộtngườitungđồngxuluôntungđượcmặtphảitrongmườilầnliêntiếp.Khảnăngtungđượcmặtphảitrongmườilầnliêntiếplà0,1%,nhưngnếucóhàngtriệungườitungtiền,haynóirộngralàcósốlượngnhưvậycácnhàđầutư,thìkếtcụcsẽcóhàngnghìnngườirấtthànhcôngtrongviệctungtiềnhayđầutưcổphiếu.

Tuynhiên,thuyếtthịtrườnghiệuquảkhôngthểgiảithíchđượchiệntượngsụpđổcủathịtrườngchứngkhoán.Bạnsẽlýgiảinhưthếnàovềsựsụtgiảmchưatừngcótiềnlệ(giảmhơnmộtphầnnămgiátrịchỉsốDowJones)vàongày19/10/1987?VớitưcáchlàChủtịchFed,tôiđãtheodõisátthịtrường.Thôngtinnàođãđượctruyềnđikhikếtthúcphiêngiaodịchhômtrướcvàkhithịtrườngđóngcửavàongày19/10?Tôikhôngthấycógìđángchúý.Khigiácổphiếusụtgiảmtrongsuốtngàyhômđó,bảnchấtcủaconngười,dohoảngloạnvôcớ,đượcbộclộvàcácnhàđầutưmuốntránhthiệthạihơnnữabằngcáchtháochạy,bấtchấpđiềuđógâyrahậuquảvềmặttàichínhnhưthếnào.Khôngcóthôngtintàichínhnàoảnhhưởngđếngiácả.Khôngcócáchnàongăncảnđượctâmlýlosợsẽtiếptụcbịmấttiền.Mặcdùsauđólợinhuậncôngtyvànềnkinhtếtănglênnhưngphảimấtgầnhainăm,chỉsốDowmớihồiphụchoàntoàn.

Khithị trườnghoạtđộngtheo lý tính,nhưthường lệ,giácảsẽ lênxuốngtheonguyên lý“ngẫunhiên”: thamkhảoquákhứkhông có tácdụnghơnviệc tungđồngxuđối với giá cổphiếutươnglai.Tuynhiên,đôikhigiácảđộtngộtgiảmxuốngdosựtháochạycủacácnhàđầutư.Khihoảngloạn,cácnhàđầutưsẽrútkhỏicáccamkếtvàthịtrườngsẽsụtgiảm.Khibịkíchđộng,họlạiđẩygiálênmứccaokhôngtưởng.

Dođó,vấnđềthenchốtvẫnchưađượcgiảiđáp.Điềunàyđãđượcđềcậptrongbàiviếtnăm1996củatôivàtôisẽkhôngbaogiờthayđổi:“Làmthếnàođểbiếtđượctìnhtrạngcổphiếucaoquámứcđãđẩygiátrịtàisảnlêncao,sauđólạitrởthànhnguyênnhândẫnđếnsựsụtgiảmbấtngờvàkéodài?”Người ta thườngchorằngnhữngnhàđầutưgiàunhất lànhữngngườiđoánbiếttâmlýgiỏinhất,chứkhôngphảilàngườidựđoánđúngnhấtthunhậptrênmỗicổphiếucủatậpđoànExxonMobil.Mộttrườngpháitâmlýhọcthịtrườngchứngkhoánđãxuấthiệnđểnghiêncứuluậnđiểmtrên.HọtựgọimìnhlàNhữngngườiđốinghịch.Họmua

bándựatrênquanđiểmchorằnggiácổphiếucaobấtthườngsớmmuộnsẽsụtgiảmkhicổphiếukhôngmanglạihiệuquảvàsauđó,tâmlýlongạisẽxuấthiệnvàgiácổphiếusẽgiảmgiá.Nhữngngườiđốinghịchluôntựhàolàhọđingượclạiđámđông.Nhưngbạnsẽítkhithấynhữngngườitheotrườngpháinàyrơivàotìnhtrạngkhókhănđiêuđứng,cũngnhưtôiítnghethấynhữngngườitungđồngxumấttiền.

Cóthểmộtngàynàođó,nhàđầutưsẽcóthểđánhgiáđượckhinàothịtrườngchuyểntừhoạtđộngtheolýtínhsangphilýtính.Nhưngtôinghingờsẽcóngàyđó.Xuhướngbẩmsinhcủaconngườichuyểntừtâmlýphấnkhíchsangsợhãivàngượclạidườngnhưcótínhvĩnhcửu:nhiềuthếhệđãkhôngthểkiểmsoátđượcđiềuđó.Tôichorằngchúngtacóthểhọcđượctừkinhnghiệmvàtheonghĩanàođó,chúngtađanghọc.Vídụ,khiđượchỏilànhữngvấnđềvàsựmấtcânđốiđángngạinàogâykhókhănchocôngtácdựbáo,tôiđãtrảlờirằngđólànhữngcuộckhủnghoảngtàichính,hầunhưhiếmkhiđượccácnhàkinhtếdựbáotrước.Nếusựtăngtrưởngcủathịtrườnglàđiềmbáocủasựsụpđổthìcácnhàmôigiớivàđầutưsẽbántốngbántháocổphiếutrước.Điềuđósẽchọcthủngbongbóngvàcứuđượcthịtrườngkhỏisụpđổ.Sựbùngnổ sợhãihayhoang tưởng lànhữnghiện tượngkhôngai có thểdựđoánđược.HiệntượngsụtgiảmkhủngkhiếpcủacổphiếutrongNgàyThứhaiđentốicónguyênnhânnhưthế.

Thànhcôngtrongđầutưthậtkhôngdễ.Mộttrongnhữngnhàđầutưthànhcôngnhấttronglịchsử,ôngbạnWarronBuffettcủatôi,đãsớmhiểuđượctínhbấtthườngcủathịtrường,mộtđiềumàchođếntậnbâygiờmớiđượcphổbiến.Tỷlệlãicủacổphiếu,thậmchísaukhikhấutrừrủiro,luôncaohơntráiphiếucóđộrủirothấphaycáchìnhthứcđầutưkhác,miễnlànhàđầutưsẵnsàngmuavàgiữcổphiếutrongdàihạn.Buffettđãtrảlờiphỏngvấnrằng:"Thờihạnđầutưmàtôiưathíchlàmãimãi”.ThịtrườngsẽtrảcôngchonhữngaibiếtkiênnhẫntrướcsựlênxuốnggiácổphiếuxungquanhđiểmmàcácnhàđầutưPhốWallgọi là“điểmngủ".

Nhữngbàihọcđầutưchứngkhoáncũngđúngđốívớiviệcdựđoántoànbộnềnkinhtế.Dothịtrườngcóxuhướngổnđịnhnênmộtnềnkinhtếthườngổnđịnhvàcóthểdựđoánđượctrongdàihạn,hơnlàtrongngắnhạn-tấtnhiênlàvớiđiềukiệnxãhộivàcácthểchếthượngtầngổnđịnh.Dựbáokinhtếdàihạndựatrênhaibộdữliệuổnđịnh:(1)Dânsố,vớitưcáchlànhântốmàcácnhàkinhtếcóthểdựđoánchínhxácnhất;(2)Tăngnăngsuất,tứckếtquảcủaviệcgiatăngtrithứcvànguồnlựcchotăngtrưởngbềnvững.Dotrithứckhôngbaogiờmấtđinênnăngsuấtsẽluôntănglên.

VậythìchúngtacóthểdựbáoquymôkinhtếMỹ,vídụ,đếnnăm2030nhưthếnào?Rấtkhóchínhxác,trừkhilúcđầuchúngtacóthểcụthểhóamộtsốgiảthuyết.Tôicầnnhữngcâutrảlờichínhxácchonhữngcâuhỏisautrướckhibắtđầu.Liệuphápquyềnsẽtiếptụcđượcgiữvữngđến2030?Liệuchúngtavẫntuântheonguyêntắcthịtrườngtựdotoàncầuvàkiềmchếđược chủ nghĩa bảo hộ? (Nói đến chủ nghĩa bảo hộ, tôi không chỉmuốn nói tới hàng ràothươngmạivàtàichínhquốctế,màcảchínhsáchngăncảncạnhtranhtrongthịtrườngnộiđịacủachínhphủ).LiệunướcMỹcógiảiquyếtđượctìnhtrạnghệthốnggiáodụctrunghọcvàtiểuhọckémhiệuquả?LiệuhậuquảcủahiệntượngnónglêncủatráiđấtcódiễnrađủchậmđểkhôngảnhhưởngđángkểđếnhoạtđộngkinhtếcùaMỹvàonăm2030?Cuốicùng, liệuchúngtacóthànhcôngtrongviệcngănchặncáccuộctấncôngkhủngbốvàonướcMỹ?NgoàicácvấnđềtrêncòncócáckhảnăngkhácnhưThếchiếnhaythảmhọacóthểlàmphásảnbấtcứdựbáonào.Trênđâylàdanhsáchtươngđốidàicácđiềukiệntiênquyết,nhưngtôiphảiđưaragiảthuyếttrướckhicóthểphiêulưuởnơiquáxaphíachântrời.

Theo kinh nghiệm của tôi, điều quan trọng nhất chính là bản chất của pháp quyền. TôikhôngtinrằnghầuhếtngườiMỹđềunhậnthứcđượctầmquantrọngcủaHiếnphápMỹđốivớisựthịnhvượngcủaMỹ,trongquákhứ,hiệntạivàtươnglai.Việcbảođảmtronghơnhaithếkỷquacácquyềncánhân,đặcbiệtlàquyềnsởhữucủatấtcảchủthểcủanềnkinhtế,cảngườisinhratạiMỹvàngườinhậpcư,cóđónggópđặcbiệtquantrọngđốivớiócphiêulưuvàsựthịnhvượngcủaMỹ.Khôngphảingẫunhiênmàchúngtađượchưởngquyềngầnnhưkhôngbịcảnhsátchìmlôiđihỏicungvềcác“tội”màchúngtakhônghềbiết.Cũngtươngtựđốivớiquyềnkhôngbịcưỡngchếtịchthudoanhnghiệpmàchúngtađãdànhtâmsứccảđờiđểgâydựng.NguyêntắctựdocánhânđãănsâuvàobảnsắcvănhóacủangườiMỹ:niềmtinvềsựbìnhđẳngcơbảncủatấtcảcôngdântrướcphápluậtđượcghinhậntrongHiếnphápMỹ.Tuynhiên,thựctếkhônghoàntoàngiốngvớilýtưởng,vàsựphânbiệtđốivớingườiMỹgốcPhibuộcchúngtaphảigiởlạinhữngcuộctranhluậnhiếnpháptừthờilậpquốcvềvấnđềnôlệ,cũngnhưquátrìnhgiảiquyếtvấnđềnàybằngbạolựctrongNộichiến.NướcMỹđãđạtđượcnhiềutiếnbộ,nhưngđườngđếnđíchvẫncònxa.

ChếđộbảovệquyềnsởhữucómộtkhônghaicủaMỹtừlâuđãđónggópvàoviệcthuhútđầutưnướcngoài.Mộtsốnhàđầutưđếnđểthamgiavàomộtnềnkinhtếmở,năngđộng.MộtsốđếnchỉđểchứngkiếnMỹlàthiênđườngantoànđốivớitàisảntiếtkiệmcủahọmàởnướchọkhôngđượcbảođảm.Nhưtôisẽgiảithích,tháchthứcchủyếusẽlàkhảnăngcủahệthốngluậtphápMỹtrongviệcmởrộngcácquyềnsởhữuđóthànhmộtnềnkinhtếvớisởhữutrítuệlàchủđạo.TấtnhiênlàtácđộngtiêucựcnhấtđốivớimứcsốngcùaMỹsẽlàsựquaytrởlại

củachủnghĩabảohộvàcácchínhsáchnhằmmụctiêuổnđịnhbằngcáchkiềmchếnhữngthayđổicầnthiếtchotăngtrưởng.Táikiểmsoátkinhtếsẽlàbướcthụtlùitrongquátrìnhtiếntớithịnhvượngcủachúngta.

Cóthểviệcđánhgiátácđộngcủacảitổhệthốnggiáodụccủachúngtađốivớicáchoạtđộngkinhtếtrongtươnglailàkhôngdễ,nhưngnếuchúngtakhônglàmvàkhôngbắtđầugiảiquyếtsựbấtbìnhđẳngvềthunhậpđãtănglêntrongmộtphầntưthếkỷquathìnhữngmốiliênhệvềvănhóađangkếtnốixãhộiMỹsẽtrởnênrệurã.Sựbấtmãn,chiarẽquyềnlựcvàthậmchíbạolựctrêndiệnrộngcóthểsẽdiễnra,phávỡnềnvănminhvốnlànềntảngcủanềnkinhtế.

Thờiđiểmdiễnratácđộngcủahiệntượngnónglêncủatráiđấtthậmchícònkhódựđoánhơn.Hầuhếtcácnhàkhoahọcđềuchorằngtácđộngcủahiệntượngnàysẽdiễnravàonửasauthếkỷ-mộtkhoảnhkhắctronglịchsửbiếnđổikhíhậunhưngđủdàiđểvượtrangoàigiaiđoạndựbáocủachúngtôi.Trongtươnglaigần,tácđộngsẽkhôngđángkể,nhưngtôihyvọngrằngthịtrườngsẽphảnứngtrướckhichúngdiễnra–chẳnghạnnhưmộtsốcôngtybảohiểmđãtínhtoánlạibảohiểmđốivớibãovàlũlụt.Sựbiếnđổikhíhậucũngsẽtácđộngđếnthịtrườngnănglượng.

Cuốicùnglànguycơtấncôngkhủngbốtáidỉễn.Khibịhoảngloạn,conngườisẽngừngcácgiaodịchthịtrườnghàngngàyvàđiềuđósẽtácđộngđếnnềnkinhtếdựatrênsựphâncônglaođộngvàchuyênmônhóa.Sựkiệnkhủngbố11/9cóýnghĩaquantrọng,chothấygiátrịlớncủanềnkinhtếtựdovàrấtlinhhoạtcủaMỹ,điềuđãgiúpnướcMỹvượtquakhủnghoảngmàkhôngđểlạihậuquảđángkểnàotrongdàihạn.ChúngtahoàntoàncóthểđốiphóvớinhữngcuộctấncôngkhủngbốnhưđangdiễnratạiTrungĐôngvàchâuÂu,nhưngnếuxảyratấncôngquymôlớnhaymộtcuộcchiếnlanrộngthìchắcchắnsựổnđịnhcủanướcMỹsẽbịphávỡ.

Tôiluôntinvàokhảnăngcủacácnềnkinhtếthịtrườngtrongviệcvượtquabạolựcvàđedọabạo lực. số liệu củaNgânhàngThếgiới chobiết Israelđãđạtmức thunhập theođầungườibằnggầnmộtnửacủaMỹvàtươngđươngvớicácnướcHyLạpvàBồĐàoNha.GDPcủaLebanonnăm2006chỉgiảm4%trongbốicảnhxảyrachiếnsựgiữaIsraelvàHezbollah.NgaycảIraqcũngvẫnduytrìđượcnềnkinhtếvượtquathờikỳkhắcnghiệttrongnhữngnămgầnđây.

Hàngloạtđiềmbáonhưtrênkhôngcónghĩalàchúngtasẽkhôngthểđưaradựbáo.Suychocùng,nhữngvấnđềđóluôntồntạiởdạngnàyhaydạngkhácvànhìnchung,tôichorằngnhữngdựđoáncủachúngtavềnềnkinhtếMỹtrongdàihạnlàtươngđốichínhxác.

Vậythìvớigiả thuyếtcácnềnkinhtế toàncầusẽđượcbảovệbằngchếđộphápquyền,chúngtasẽdựđoántươnglairasao?LiệunềnkinhtếMỹsẽcóquymônhưthếnàotrongkhoảngthờigianmàchúngtalựachọnlàđếnnăm2030?ChúngtacóthểdựđoánGDPthựctếnếuchúngtabiếtđượcsốgiờlàmviệcvànăngsuấtlaođộng,từđótínhđượcGDPthựctếtheogiờ.Chúngtacóthểtínhvớiđộchínhxácnhấtđịnhsốngườitừ16tuổitrởlênvàonăm2030.Hầuhếtdânsốởđộtuổiđóhiệnđãchàođời.Tỷlệdânsố,đặcbiệtbộphậndưới65tuổi,thamgiavàolựclượnglaođộnglàcaovàtươngđốiổnđịnh.DânsốMỹtrênđộtuổi65cóthểsẽtănggấpđôivàonăm2030vàtỷlệ15%bộphậndânsốnàythamgiavàolựclượnglaođộnghiệnnaycũngsẽ tăng,dođóbổsungkhôngnhỏvào lực lượng laođộngcaotuổi.Sốngườinhậpcưtrongmứcđộchophépvềchínhtrịvàvănhóasẽkhôngảnhhưởngnhiềuđếndựbáovềlựclượnglaođộng.Bướctiếptheolàchúngtađưaratỷlệtrongtổnglựclượnglaođộngđược sửdụngvàonăm2030 (hay trongnăm trướchoặcnăm saunếu2030 lànămkhủnghoảng).ĐặttrongcácgiảthuyếtvàlịchsửkinhtếMỹ,chúngtacóthểthấylựclượnglaođộngđượcsửdụngthườngnằmtrongkhoảngtừ90-96%(tứclàtỷlệthấtnghiệptừ4-10%).TỷlệtrungbìnhtrongnămmươinămquacủaMỹlàhơn94%,trongnămkhôngcókhủnghoảng(giảthuyếtnăm2030khôngcókhủnghoảng) làgần95%.Kếthợptỷ lệ lực lượnglaođộngđượcsửdụng,dựbáodânsố,tỷlệthấtnghiệp5%vàtuầnlàmviệcổnđịnh,sẽchothấytỷlệtăngtrưởnghàngnămvềsốgiờlaođộngtạiMỹchođếnnăm2030là0,5%.

Điềuđángnóinhấtvềsựtăngtrưởngnăngsuấttronghơnmộtthếkỷquachínhlàsựổnđịnhđángkinhngạc.Tronghầuhếtthờikỳnày,sựtăngtrưởngnhanhnăngsuấtcủakinhtếMỹđượcphảnánhbằngsựdịchchuyểncôngnhântừnôngthônracácnhàmáyvàcơsởdịchvụ trong thành phố. Tuy nhiên, thời kỳ tăng trưởng năng suất do công nhân nông nghiệpchuyểnsangcácnghềphinôngnghiệpcónăngsuấtcaohơnđãqua.Chưađến2%lựclượnglaođộngtạiMỹlàmviệctrongkhuvựcnôngnghiệpvàconsốnàysẽítcókhảnăngthayđổi.Sảnlượngtínhtheogiờlàcáchđolườngtốtnhấtđốivớităngtrưởngsảnlượng.

Bấtcứsựgiatăngvềhiệuquảnàocũnglàkếtquảcủaviệcthựchiệnnhữngýtưởngvềcáchthứctổchứccuộcsốngvậtchấtcủaconngười.Chắcchắnconngườicủathếkỷ21cóchiềucaotốthơnvàkhỏehơnthếhệtrướcdođượchưởngchếđộytếvàdinhdưỡngtốthơn.Tuynhiên,điềuđólạikhônggiúpchúngtasảnxuấtnhiềucủacảihơn.Nhìnlại lịchsử,chỉcónhữngý

tưởngmớikếttinhthànhcácnhàmáyvàthiếtbịmớilàgiúpconngườinângcaokhảnăngsảnxuất.TínhtừthờikhungdệtvảicáchđâyhaithếkỷtớithờiđạiInternetngàynay,năngsuấttheogiờđãtăng50lần.

Cácnhàthốngkêthườngchorằngsựtăngtrưởngsảnlượngtínhtheogiờlàdoba“nguyênnhân"kinhtếtạonên:sốlượngcácnhàmáyvàthiếtbị,haycòngọilà“khaitháctưbản";chấtlượnglaođộngdogiáodụcmanglại;cácnhântốkhôngxácđịnhkhác,nhưkếtquảdotáicơcấutổchứchayýtưởngsảnxuấtmới.Nhìnchung,sựgiatăngnăngsuấtlàkếtquảcủanhữngýtưởngđượcápdụngtrongsảnxuấtvàdịchvụ.Chất lượngnguyên liệuthôđượcsửdụngtrongquátrìnhsảnxuấtcũnggiúptăngnăngsuấtởmứcđộnhấtđịnh.

Nếuchúngtanghiêncứucácsốliệuthôvềnăngsuấttheogiờthìtínhtừ1870,tăngtrưởngcủachỉsốnàycóđộổnđịnhmộtcáchđángngạcnhiên.Tăngtrưởnghàngnămcủangànhphinôngnghiệpđạtgần2,2%kểtừđó.Ngaycảnếukhôngđiềuchỉnhtheocácchukỳkinhdoanh,chiếntranhvàcáccuộckhủnghoảngkhácthìnăngsuấtvẫntăngtừ1đến3%trongbấtcứkhoảngthờigian15nămnàocủathờikỳnày.Tôichorằngrấtnhiềusựkhôngổnđịnhnày,ngaydùnhỏnhất,cững là“nhiễu loạn”,sai lạcvềthốngkê,phátsinhtừchất lượngdữ liệukhôngchắcchắn,đặcbiệtlàcủanhữngnămtrướcThếchiếnthứhai.

Tuynhiên,cóthểkhẳngđịnhrằngsựbùngnổvềnăngsuấttronglĩnhvựcphinôngnghiệpcủaMỹtừ1995đến2002sẽdẫnđếnmộtgiaiđoạntăngtrưởngnăngsuấtchậmlại.Chẳnghạn,sảnlượngtheogiờsaugiaiđoạntăngtrưởnglênđến4%trởlên(tínhtheobốnquý)năm2002và2003,đãgiảmxuống1%trongquý1năm2007.Cáccơhộisinhlợicủaviệctiếptụcgiatăngsảnlượngcỏvẻtạmthời ítđi,cũngnhưđãthườngxảyratrongquákhứ.Sángtạocủaconngườidiễnratheochukỳlànsóng.Nhữngsảnphẩmmới,côngtymớllànhữngnhântốchủyếuchođợtpháthànhcổphiếumớitừ1997đến2000.Sựsụtgiảmđơnđăngkýphátminhmớisauđóđượcphảnánhbằngsựgiảmsútpháthànhcổphiếumới.Đặcbiệt,sựsụtgiảmsốlượngphátminh thểhiện trongsựchuyểnhướngdòng tiền táiđầu tưcủacáccông ty (lợinhuậncủagiaiđoạntrước)từcáckhoảnđầutưcốđịnhsangmualạicổphiếuphổthôngcủacôngtyvàtrảlạitiềnchocổđôngtrongquátrìnhsápnhậpvàthôntính.Quátrìnhtrảlạitiềnchocổđôngcủacáccôngtyphitàichínhtăngtừ180tỷđôlanăm2003lênhơn700tỷđôlanăm2006.Côngtysẽtrảlạitiềnchocáccổđôngkhikhôngtìmthấycơhộiđầutưcóthểmanglạilợinhuậncaohơnlợinhuậnthuđượctừtàisảnhiệncó.Sựtrảlạitiềnồạtchocáccổđôngluônphảnánhviệcsụtgiảmlợinhuậntrongcáccơhộiđầutưcủacôngtyvàlàkếtquảrõràngcủasựsụtgiảmvềsốlượngcácphátminhmới.

Điềutươngtựcũngđượcphảnánhtrongxuthếgiácủacácthiếtbịcôngnghệcao,nhântốđònbẩycủaquátrìnhtăngnăngsuấttronglĩnhvựcphinôngnghiệptừ1998đến2002.TạiCụcDựtrữLiênbang,chúngtôitheodõisátxuthếgiávàcoiđâylàsựphảnánhtỷlệtăngtrưởngnăngsuấttronglĩnhvựcthiếtbịcôngnghệcao,đồngthờilàmộtphầnquantrọngcủatoànbộquátrìnhtăngnăngsuấttrongthờigiangầnđây.Giácácmặthàngnàycóthểgiảmxuốngkhichiphíthuêlaođộnggiảmxuống,mộtđiềuítcókhảnăngxảyratrừkhinăngsuấtlaođộngtăngnhanh.Dođó,tỷlệtăngnăngsuấtsẽđượcphảnánhrõtrongsựsụtgiảmvềgiá.Giácủacác thiếtbị thôngtinvàphầnmềmgiảmtrên4%năm2002,nhưnggiảmdưới1%trongquý1năm2007.Giácác thiếtbị thôngtin(vàphầnmềm) luôngiảmhàngquýkểtừ1991.Nhưngsựsụtgiảmđặcbiệtnhanh trongcácgiaiđoạnbùngnổphátminh,nhưnăm1998,khikháchhàngmuamáytínhcánhântỏralưỡnglựdogiácảgiảmxuốngquánhanhvàmuốnđợiđểmuađượcmáyrẻvàtốthơn.Xuhướnggiảmgiáchậmlạithờigiangầnđâytiếptụckhẳngđịnhsựsụtgiảmcácphátminhcôngnghệmới,hiệnđạigiúptăngnăngsuất laođộngmộtcáchtổngthể.

Khicuốnsáchnàyđangđượcin(tháng6/2007),tôivẫnchưathấycácbằngchứngrõràngvềsựtăngtrưởngtrởlạicủanăngsuấtlaođộnghaysựgiảmgiácủacácthiếtbịcôngnghệcao.Tuynhiên,lịchsửchothấysựthayđổisẽđến,nhưđãtừngdiễnra.

KinhnghiệmlịchsửchochúngtathấyrõrằngkhiMỹdẫnđầuvềcôngnghệthìtăngtrưởnghàngnămvềnăngsuấttrongdàihạnsẽnằmtrongkhoảng0-3%.Nhưtôiđãđềcập,từ1870,tăngtrưởngsảnlượngtheogiờtronglĩnhvựcphinôngnghiệpluônởmứctrungbìnhlàhơn2%/năm,cónghĩalàGDPtheogiờtăngvớitốcđộgầnbằngthế.Gầnmộtthếkỷrưỡiquacũnglàgiaiđoạnxảyrachiếntranh,khủnghoảngvàchủnghĩabảohộ,lạmphátvàthấtnghiệp.TôikhôngmuốnlấymộtgiaiđoạnrấtdàiđóđểchứngminhrằngnhữngnhântốtácđộngtớikinhtếMỹtronghai thếkỷquasẽ tácđộngđếnđấtnướcnàytừnayđến2030.Tuynhiên, tỷ lệkhoảng2%đóchothấyconngườicóthểtiếnnhanhnhưthếnàotrongsángtạovàđiềuđócóthểlàdựđoántốtnhấttrongmộtphầntưthếkỷtiếptheo.

Tuynhiên,tạisaochúngtakhôngdựđoántỷlệtăngtrưởngcaohơn,chẳnghạnnhư4%haycaohơn?Hầuhếtcácnướcđangpháttriển,năngsuấttínhtheogiờcóthểvượtxa2%.Tuynhiên,cácnướcnàycókhảnăng“vaymượn”côngnghệđãquasửdụngcủacácnướcpháttriểnmàkhôngcầnphảitrảiquagiaiđoạntừngbướcpháttriểncôngnghệhiệnđại.

NăngsuấtcủaMỹnăm2005caohơnnăm1955là2,8lần.Đólàdonăm2005,chúngtanắmrõhơnrấtnhiềuquyluậtcủasảnxuấtvậtchấtsovớihơnnửathếkỷtrước.Hàngnăm,cócảtriệuphátminhmớiđồngloạtnângnăngsuấtlaođộng.QuátrìnhnàytrởnênđặcbiệtrõràngkểtừkhichúngtakhámpháracôngnghệbándẫntronglĩnhvựcđiệntửsauThếchiếnthứhai.NgườisánglậpratậpđoànIntellàGordonMooredựđoánnăm1965rằngtínhphứctạptrongmạchtíchhợp,vớicùngmộtmứcgiá,sẽtănggấpđôimỗinăm.Điềunàysauđótrởthànhlờitiêntri.Sựthunhỏthiếtbịđiệntửđãchophépbiếnchiếcmáybộđàmto,kềnhcàngtrongThếchiếnthứhaitrởthànhchiếcđiệnthoạicầmtaynhỏnhưtrongmơ,vàbiếnmànhìnhtivivàmáytínhđồsộtrởthànhphẳngnhưhiệnnay.Tấtcảmáymóc,từmáydệtvảichođếnđộngcơôtô,đườngtruyềnvàmáychủInternetđềucócácbộvixửlýngàycàngnhỏhơn.Chúngtađãbiếnsóngánhsángthànhtialaservàkhikếthợpvớicôngnghệsố,đãcảithiệnđángkểchấtlượngtruyềndữliệuvàliênlạc,đồngthờigiúptạoramộtthếgiớithôngtinhoàntoànmới.Điềunàychophépcácdoanhnghiệpápdụngquátrìnhsángtạotứcthì,làmgiảmnhữngkhâukhôngcầnthiếtvàgiảmthiểusốlượngnhâncôngsảnxuấtvàcungcấp.

Vậytạisaonăngsuấtlạikhôngtăngnhanhhơngiaiđoạnsauđó?Tạisaonhữngpháthiệncủachúngtanăm2005lạikhôngthểđượcđưavàosảnxuấttừnăm1980vàtừđólàmtănggấpđôinăngsuất(vàmứcsống)trongkhoảngthờigian1955-1980?Câutrảlờingắngọnlàconngườivốnkhôngđủthôngminhđểlàmđiềuđó.Lịchsửchothấymứctăngtrưởngnăngsuấtcaonhấtcủamộtnềnkinhtếtrongmộtgiaiđoạndàidựatrêncôngnghệhiệnđạichỉlà3%/năm.Cầncóthờigianđểápdụngnhữngýtưởngmớivàthườngmấthàngthậpniênđểcácýtưởngđónggópvàoviệctăngnăngsuất.GiáosưlịchsửkinhtếcủaĐạihọcStanford,PaulDavid,đãviếtmộtbàithamluậncóảnhhưởnglớnnăm1989cónộidungtrảlờicâuhỏicủanhàkinhtếđoạtgiảiNobelvàsauđólàgiáosưHọcviệnCôngnghệMassachusetts(MIT),RobertSolow,làtạisaomáytínhcómặt“ởkhắpmọinơi,trừtrongthốngkênăngsuất”.

ChínhbàiviếtcủaDavidđãkíchthíchsựchúýcủatôivềnhữngxuhướngsảnxuấttrongdàihạn.Ôngchỉrarằngthườngphảimấthàngthậpniênchomộtphátminhđượctruyềnbáđủrộngđểtácđộngđếnnăngsuất,ôngđưaravídụvềquátrìnhthaythếtừtừcácthiếtbịhơinướcbằngđộngcơđiệntạiMỹ.

SauphátminhchiếusángtoànbộkhuhạManhattancủaThomasEdisonnăm1882,phảimấtbốnthậpniênsau,mộtnửasốnhàmáyởMỹmớiđượcđiệnkhíhóa.NănglượngđiệnchưađượccoilàưuviệtsovớinănglượnghơinướcchođếnkhicảmộtthếhệcácnhàmáycaotầngđượcthaythếsauThếchiếnthứnhất.Davidđãgiảithíchmộtcáchthúvịlýdocủasự

trìhoãnnày.Đólàdonhữngnhàmáytốtnhấtkhiđókhôngđượcthiếtkếđểkhaitháccôngnghệmới. Chúngvậnhànhdựa trên cái gọi là truyềnđộngnhóm, với các ròng rọc và trụctruyềnlựctừmộtnguồntrungtâm–thườnglàmộtđộngcơhơinướchoặcturbinenước-tớimáymóccủatoànbộnhàmáy.Đểtránhtiêuphínănglượngvàhỏnghóc,độdàicủacáctrụctruyềnđộngđượcgiớihạn.Dođó,cácnhàmáyđượcthiếtkếtheophươngthẳngđứngvớimỗitrụctạimộttầngcónhiệmvụvậnhànhtổhợpmáyởtầngđó.

Sựthaythếcủacácđộngcơđiệnđồsộ,nếuđượcthựchiệnkhiđó,sẽkhônggiúptăngnăngsuấtcaohơnđángkể.Cácchủnhàmáynhậnrarằngcầnphảicósựthayđổisâurộnghơnnhiềuđểkhaitháctiềmnăngcủacuộccáchmạngđiệntử:Nănglượngđượccungcấptừmạnglướiđiệnkhiếncácnguồnđộngnăng,cơcấutruyềnđộngnhómvàcáctòanhàxưởngtrởnênlỗithời.Dođiệnđãmởracáchthứcmớitrongbốtrímáysảnxuấtvớiđộngcơnhỏvàhiệuquảnêncácnhàmáythấptầngđãtrởthànhmốtthờiđại.Trongđó,máymócđượcbốtrívàsắpxếpđểđạtđượchiệuquảtốiđavànguyênliệuđượcvậnchuyểndễdàng.Tuynhiên,quátrìnhloạibỏcácnhàmáytrongthànhphốvàchuyểnracáckhuvựcrộnglớnởvùngnôngthônlạidiễnratừtừvàcầnnhiềuvốn.Davidgiảithích:điềuđóchothấytạisaoquátrìnhđiệnkhíhóacácnhàmáytạiMỹphảimấthàngchụcnăm.Tuynhiên,cuốicùngthìmộtvùngrộnghàngtriệumẫuAnhgồmcácnhàmáymộttầngđượctrangbịđộngcơđiệntạivùngvànhđaicôngnghiệpTâyBắcnướcMỹđãxuấthiệnvànăngsuấttheogiờcuốicùngđãđượctănglên.

Giaiđoạnlãisuấtvàlạmphátthấpđầuthậpniên60,theotôi,làdoviệcápdụngvàosảnphẩmthươngmạinhữngcôngnghệquânsựtrongThếchiếnthứhai,cũngnhưkếtquảcủanhiềuphátminhlớntừnhữngnăm1930.Nhiềuthậpniênsau,sựbùngnổnăngsuất(vốnbịtrìhoãn)lạidiễnra:máytính(vàInternet)xuấthiệnởkhắpnơi,cảtrongthốngkênăngsuất.

Điềunàyđưađếnkếtluậnchínhcủachúngta.Kếthợpvớitốcđộtăngtrưởng0,5%vềsốgiờlàmviệctừ2005đến2030nhưđãđềcậpởphầntrướctừcácgiảthuyếtvềdânsố,vớigần2%tăngtrưởngtrungbìnhGDPtínhtheogiờ,tasẽđượctốcđộtăngGDPthựctếlàgần2,5%/nămtừnayđến2030.Tăngtrưởngtrungbìnhtrongmộtphầntưthậpniênqualà3,1%,khilựclượnglaođộngtăngnhanhhơnđángkể.

ĐưarađượcdựbáochínhxácGDPcủaMỹvàonăm2030mớichỉlàbướcđầu,vìnókhông

chochúngtathấyrõvềbảnchấtcủađộnglựcthúcđẩycáchoạtđộngkinhtếcủaMỹ,cũngnhưvềchất lượngcuộcsốngcủachúngta trongmộtphầntưthếkỷtới.Việcdựbáonhữngtácđộngcủaquátrìnhhoànthiệnmangtínhtấtyếucáckhíacạnhcơbảncủatoàncầuhóasẽlàsựbổsungquantrọngbêncạnhnhữngdựbáonóitrên.

Ởmộtthờiđiểmnàođó,sựdịchchuyểnkinhtếlớndotoàncầuhóatạorasẽđượchoàntất,haytiếntớihoàntấtởmứcđộcaonhấtcóthể.Đólàmộtsựchuyểnđổibướcngoặtcủamộtphầnhailựclượnglaođộngbatỷngườitừphíatrongcácbứctườngcủacácnềnkinhtếkếhoạchtậptrungtrướcđâyrahộinhậpvớithịtrườngcạnhtranhcủathếgiới.

Sựgiatăngliêntụccủadònglaođộngtớicácthịtrườngcótínhcạnhtranhhơntrongthậpniênvừaquachínhlànhântốgiảmphátquantrọng.Nólàmgiảmmứcđộtănglươngvàgiúpgiữ lạmphát tươngđốiổnđịnhtrênphạmvi toàncầu.NgoàiVenezuela,Argentina, IranvàZimbabwe,lạmpháttrongnăm2006tạitấtcảcácnướcpháttriểnvàđangpháttriểnquantrọng đều ởmức từ 0-7%[146]. Lãi suất tại các nước trên cũng thấp như vậy. Theo kinhnghiệmcủatôi,giácảvàlãisuấtthấpnhưvậyrấthiếmkhixảyra.

ĐốivớicácnềnkinhtếkếhoạchtậptrungtrướcđâytạiĐôngÂu,quátrìnhchuyểnđổiđãcơbảnhoàn tất.NhưngvớiTrungQuốc, taychơi lớnnhất trongquá trìnhchuyểnđổi,quátrìnhtrênvẫnđangdiễnra.SựchuyểndịchlựclượnglaođộngtừcáctỉnhnôngthôntớicácnhàmáycósứccạnhtranhcaoởđồngbằngsôngChâuGiangdiễnrachậmvàcókiểmsoát.Trongsốgần800triệungườicủalựclượnglaođộngTrungQuốc,khoảngmộtnửađangsốngtạicáckhuvựcđôthịcósứccạnhtranhcaonhất.

Tỷ lệ laođộng chuyển tới các thị trường laođộng có tính cạnh tranh cuối cùng sẽgiảmxuống,dođóáplựcgiảmphátsẽbắtđầumấtđi.TăngtrưởngvềthunhậpcủaTrungQuốcsẽtănglênvàtỷlệlạmphátcũngvậy.Tínhiệuđầutiênrấtcóthểlàsựtănggiácácmặthàngxuấtkhẩu,đặcbiệtlàhànghóaTrungQuốcnhậpkhẩuvàoMỹ[147].GiácácmặthàngnhậpkhẩutừTrungQuốcđãvàđangcótácđộngđặcbiệtlớn.ChúngkiềmchếgiácácmặthàngsảnxuấttạiMỹvàlươngcủacôngnhânsảnxuất–cũngnhưlươngcủabấtcứlựclượnglaođộngnàosảnxuấtcáchànghóacạnhtranhvớihàngnhậpkhẩutừTrungQụốc.Theođó,sựnớilỏngáplựcgiảmphátsẽdẫnđếnquátrìnhtănglạmphátgiávàtănglươngtạiMỹ.CầnlưuýrằnggiánhậpkhẩutừTrungQuốcđãtăngnhanhtừmùaxuân2007,lầnđầutiêntrongnhiềunămqua.

KhókhăntrongviệcgiảiquyếtsựchuyểnđổinàysẽđượcđặtlênvaicủaCụcDựtrữLiên

bang.Ngườiphánxétcuốicùngcủalạmphátlàchínhsáchtiềntệ.Việcnhữngáplựcvềgiásẽtrởnênquantrọng-haytáchại-thếnàođốivớinềnkinhtếMỹphầnlớnsẽphụthuộcvàokhảnăngđốiphócủaFed.Khinhữngáplựcgiảmphátcơbảnvàxuhướngtiếtkiệmquáđángcủathếgiớigiảmxuống-hayđiềutươngtự,khiáplựclạmphátvàtỷlệlạmpháttănglên-thìmứcthắtchặttiềntệcầnthiếtđểkiềmchếlạmpháttronggiớihạncóthểsẽtănglên.

CáchthứcCụcDựtrữLiênbangđốiphóvớisựnổilêncủalạmphátvàxuhướnggiảmtiếtkiệmcủathếgiớisẽtácđộngsâusắckhôngchỉđốivớithựctrạngkinhtếMỹtớinăm2030màcònrộnglớnhơn,đếncácđốitácthươngmạicủaMỹtrênphạmvithếgiới.ThànhtíchchốnglạmphátcủaCụcDựtrữLiênbangtrướcnăm1979,nhưnhàkinhtếMiltonFriedmanthườngđềcập,làkhôngấntượng.Đómộtphầnlàdohậuquảcủacôngtácphântíchvàdựbáoyếukém,nhưngcũngphảnánháplựctừcácnhàchínhtrịdântúy luônmuốngiữlãisuấtthấp.(FriedmangiảmchỉtríchđốivớiFedgiaiđoạnsau1979).TrongnhiệmkỳmườitámnămtạiFed,tôinhớkhôngcónhiềucuộcđiệnthoạitừTổngthốnghayQuốchộiyêucầuFednânglãisuất. Thực tế, tôi nghĩ không có cuộc điện thoại nào. Gần đây nhất là vào tháng 8/1991,ThượngnghịsỹPaulSarbanes,đểđốiphóvớiđiềumàôngcoilàtỷlệlãisuấtcaokhôngthểchấpnhậnđược,đềnghịhủybỏquyềnbỏphiếuvềFOMCcủanhữngngườimàôngcoilàcácthốngđốc“cóbảnchấtdiềuhâu”củacácngânhàngthuộcCụcDựtrữLiênbang[148].Lãisuấtgiảmxuốngsaucuộckhủnghoảng1991vàđềnghịđóđãbịgáclại.

Rấttiếc làsựđộc lậpcủaFedkhôngphải làđiềubấtkhảxâmphạm.SựtựdocủaFOMCkhôngđượcluậtphápbảođảmvàcóthểbịrútlạibởimộtđạoluật.Tôisợrằngnhữngngườikếnhiệmtôi tạiFOMC, trongkhi cốgắngổnđịnhgiá trongmộtphần tư thếkỷ tới, sẽgặpnhữngchốngđốimangtínhdântúytừQuốchội,nếukhôngphảilàtừcảNhàTrắng.VớitưcáchlàChủtịchFed,tôihầunhưtránhđượccácáplựckểtrên,bởivìtrongtoànbộnhiệmkỳcủatôi,lãisuấttrongdàihạn,đặcbiệtlàlãisuấtcầmcố,đãliêntụcgiảm.

CóthểQuốchộiđãnhậnthấysựthịnhvượngtạiMỹvàtrênthếgiớichínhlàkếtquảcủatìnhhìnhlạmphátthấp,từđórútrabàihọc.NhưngtôisợrằngkiềmchếlạmphátthôngquaviệcgiữtỷgiácaosẽkhôngthểduytrìđượctrongtươnglainhưPaulVolckerđãlàmhơn25nămtrướcđây.ThượngnghịsỹMarkAndrewsnóithẳngvớiVolckervàotháng10/1981:“Ôngđang là kẻ đi đầu thỉ hành chính sách phân biệt chủng tộc đấy!”; Thượng nghị sỹ DennisDeConcinibuộctộiVolckernăm1983rằngôngtađã“mộtmìnhgâyramộttrongnhữngcuộckhủnghoảngkinhtếtồitệnhất”.Đángngạihơn,tháng12/1982,tạpchíBusinessWeekđưatin:“ĐangxuấthiệnmộtsốdựluậtcónộidunghạnchếrấtnhiềutínhđộclậpcủaFedbằngcáchtraoquyềnchoQuốchộivàchínhquyềncanthiệpvàochínhsáchtiềntệ”.KhisựviệctrởnênrõràngrằngFedđãđiđúnghướngthìnhữngchỉtríchnhưtrênđãbiếnmấtnhanhchóng–và

đángbuồnlàchẳngaicònnhớnhữngchỉtríchtậpthểđầythiểncậnvàphảntácdụngđó.TrừkhicácnhàchínhtrịnhớracácsựkiệnđãchứngminhrằngnhữngchỉtríchđốivớichínhsáchcủaFedlàsai,nếukhôngthìlàmsaosựhiểubiếtcủagiớilãnhđạochínhtrịvềchínhsáchtiềntệcóthểtiếnbộhơnđược,vấnđềthenchốttrongtươnglailàmôitrườngchínhtrịmàFedsẽphảiđốiphóđểduytrìtỷlệlạmphátthấpnhưmộtphầntưthếkỷqua.

Đếnđây,chúngtaquaytrởlạivấnđềtoàncầuhóa.Nếunhậnđịnhcủatôivềbảnchấtcủaviệckiềmchếáplựcgiảmpháthiệnnaylàgầnđúng,thìmứctiềnlươngvàgiáhànghóađượcgiữthấpnhưhiệnnaydosựdịchchuyểntrêndiệnrộngcủalựclượnglaođộngchắcchắnsẽđiđếnhồikết.KhảnănggiảmphátđangdầnmấtđidogiácảcácmặthàngnhậpkhẩutừTrungQuốctănglêntrongmùaxuân2007.Sựổnđịnhcủalãisuấtdàihạnkhicuốnsáchnàyđangtrongquátrìnhinấnchothấysựthayđổiđócókhảnăngdiễnrasớmchứkhôngmuộn.Dođó,trongvòngvàinămtới,lạmphát,nếukhôngđượckiểmsoát,sẽtăngcaohơntrongdàihạn.

Nhưnglạmphátsẽtăngcaobaonhiêu?Mứcgiáhànghóa,nhưcácnhàlịchsửkinhtếcóthểướctính,khôngthayđổivềchấttạiMỹvàphầnlớnchâuÂutừthếkỷ18đếnThếchiếnthứhai.Giácảđượcxácđịnhdựatrênvànghaycáckimloạiquýkhácvàtiềngiấyđượccholàcóthểchuyểnđổithànhcáckimloạiquýtheonhucầuvớigiácốđịnh.Mặcdùlênxuốngtheochukỳnhưnggiáhànghóavàdịchvụkhôngcóxuhướngbiếnđộng.Trongchiếntranh,chínhphủcóthểinthêmloạitiềnkhôngthểchuyểnđổiđượcthànhvànghaybạcvàgiácảtạmthờiđượccốđịnh.DođóđãxuấthiệnthuậtngữtrongChiếntranhCáchmạngcủaMỹlà“khôngđángmộtxu”dùngđểđặtchomột loại tiền trongchiếntranh.TrongNộichiếnMỹ, “đồngtiềnxanh”củngcósốphậntươngtựnhưvậy.TiềnFiat–tứctiềngiấyđượcintheolệnhcủachínhphủ–đãmấtgiátrầmtrọng.

Trongnhữngnămđó,quanđiểmchungchorằngnhànướckhôngthểtácđộngđếnchukỳkinhtế,dođócóítchínhphủthựchiệnchínhsáchcanthiệp.Theocáchhiểucủachúngtangàynaythìlạmphátbằngkhông.Tiềntệđượcbảođảmbằngvànghoặcbạc.Giátrịđồngtiềntrongdàihạnlênxuốngchủyếulàdothayđổivềcungvànghoặcbạc.Tỷlệlạmpháttrongdàihạngầnnhưbằngkhông.Hơnnữa, chúng ta cóbằng chứngxácđáng rằng lãi suất (theovàng)trongnhữngthếkỷtrướckhôngkhácnhiềusovớigiaiđoạnđầuthếkỷ20.Tấtcảđiềutrênchothấyrằnghàngthếkỷqua,lạmphátkhôngbiếnđộngvàkhôngcótiềnbùlạmphát.

BứctranhtiềntệtạiMỹthayđổikểtừcuốithếkỷ19,khigiácácmặthàngnôngnghiệptrìtrệ,dẫntớixuthếthảnổitỷgiátheobạc.Điềuđóthúcđẩyviệcđúctiềnbạc,việclàmsẽdẫn

tớilạmphát.TạinhiềunơitrênnướcMỹđãxuấthiệnsựlolắngsâusắcvềsựràngbuộctiêuchuẩnvàngđốivớigiácả,nhưWilliam JenningsBryanđã thểhiện trongbàiphátbiểunổitiếng“Vượtquasựràngbuộccủavàng"năm1896.

Tínhchấtchínhthốngcủahệthốngtiềntệbảnvịvàngđãbắtđầutanrã.ChủnghĩaxãhộiFabiantạiAnhvàsauđólàphongtràotiếnbộLaFollettetạiMỹđãtácđộngvàoviệcsắpxếplạinhữngưutiêncủacácchínhphủdânchủ.GiácảđượcgiữcốđịnhtrongThếchiếnthứnhấtvàgiảmđángkểsauđó.Tuynhiên,mứcgiátrướcnăm1914khôngbaogiờđượctáilập.Cácngânhàng trungươngđã tìmcáchphávỡbảnvị vàng. SaucuộcĐại suy thoáinhữngnăm1930,bảnvịvàngđãchínhthứcbịphábỏtrênphạmvitoànthếgiới.

Tôivẫnluônhồitưởnglạitácdụngbìnhổngiácủachếđộbảnvịvàng–mộtđồngtiềnổnđịnhluônlàmụctiêuhàngđầutrongchínhsáchtiềntệ.Tuynhiên,từlâutôiđãthừanhậnsựthậtlàbảnvịvàngkhôngphùhợpvớiquanđiểmđượcthừanhậnrộngrãivềchứcnăngcầncócủachínhphủ–đặcbiệt làyêucầuphảitạoramộtmạnglướiansinhxãhội.XuhướngtạiQuốchộimuốnđápứnglợiíchcủacửtrimàkhôngquantâmđếncáchthứcchitiềnđãdẫnđếnthâmhụtngânsáchhàngnămkểtừnăm1970,vớicácngoạilệthặngdưlàcácnăm1998và2001dosựbùngnổcủathịtrườngchứngkhoán.Quátrìnhđiềuchuyểnnguồnlựccầnthiếtđểđạtđượcmụctiêutrênđãdẫnđếnsựhiểusaivềlạmphát.Trongchínhtrị,áplựcgiữlãisuấtthấpluôndiễnra;việcsửdụngcácbiệnpháptàikhóađểtăngviệclàmvàtránhtâmlýbấtổnkhiđiềuchỉnhgiảmlươngdanhnghĩagầnnhưluônlàyêucầubứcthiết.Nhìnchung,ngườidânMỹchấpnhậnlạmphátnhưlàchiphíphảicóđểduytrìnhànướcphúclợihiệnđại.Ngàynay,khôngaiủnghộchếđộbảnvịvàngvàtôichorằngtrongtươnglaicũngsẽnhưvậy.

GiácảđãtăngnhanhtrongThếchiếnthứhaivàmặcdùtỷlệlạmphátgiảmxuốngkhichiếntranhkếtthúcnhưngkhôngbaogiờgiảmxuốngmứcâm,đủđểđưagiácảtrởvềmứccủanăm1939.Tỷlệlamphátbiếnđộngkểtừđónhưngtỷlệhàngnămtrongbảythậpniênquađềuởmứcdương,nghĩalàmứcgiáliêntụctăng.Năm2006,giátiêudùngtạiMỹgấpgần15lầnsovớinăm1939.Trênthựctế,giácảcónhiềuđiểmtươngđồngvớihiệntượngnónglêncủatráiđấttrongnhữngthậpniêngầnđây.Cảhaisựtănglênnàyđềucódấuấncủaconngười.

Chúngtabiếtrằngtỷlệlạmpháttronggiaiđoạnbảnvịvàngvàgiaiđoạntraođổihànghóatrướcđó làbằngkhông.Trong thờikỳhoàngkimcủabảnvị vàng từ1870đến1913,ngaytrướcThếchiếnthứnhất,mứcsốngtạiMỹ,theotínhtoáncủaNgânhàngFedNewYork,tăngtrungbìnhkhoảng0,2%mỗinăm.Từnăm1939đến1989,nămdiễnrasựkiệnBức tường

Berlinsụpđổvàtrướcthờikỳgiảmphátgiá-lươnghậuChiếntranhlạnh,giátiêudùngtăngchínlần,tức4,5%/năm.Điềunàycónghĩalàkhôngcómộtđiểmtựanhấtquántrongchếđộtiềntệfiat.Việccoitỷlệlạmphátnàolà“bìnhthường”chỉlàdovănhóavàlịchsửcủanướcđó.TạiMỹ,tỷlệlạmphátthấpđươngnhiênđượcchấpnhận,nhưngnếucaogầnđếnhaiconsốsẽgâyrabãotápchínhtrị.Trênthựctế,RichardNixonđãnhậnthấynhucầuchínhtrịtrongviệckiểmsoátgiávàlươngnăm1970mặcdùtỷlệlạmphátchưađến5%.Dođó,mặcdùtínhtoánchínhtrịchothấyrằngchếđộbảnvịvàngcóthểsẽkhôngđượclựachọnđểđạtmụctiêukiềmchế lạmphát,nhưng trớ trêu thay,nềnchính trịdân túy lạinhằmđạtđượcmục tiêutươngtự.Tuynhiên,điềuđósẽkhôngthểxảyranếutỷlệlạmphátkhônglêntrênmứctốithiểulà5%.Tỷlệlạmpháttrungbình4,5%trongnửathếkỷkểtừkhibảnvịvàngbịtừbỏkhôngcónhiềuýnghĩatrongtươnglai.Tuynhiên,tỷlệnàycóthểkhôngphảilàchỉsốtiêucựcđốivớikinhtếMỹ.

Tỷlệlạmpháttrongkhoảng4-5%khôngphảikhônggâylongại–khôngaicảmthấyvuikhithấysứcmuacủamìnhbịmấtđimộtnửasaukhoảng15năm.Mặcdùthừanhậnrằngtỷlệđókhônggâyrabấtổnvềkinhtếtrongquákhứ,nhưngdựbáolạmpháttrongkhoảngđóchothấytácđộngtươngđốiônhòacủaviệcthếhệbùngnổtrẻsơsinhsẽnghỉhưu,ítnhấtlàchođếnnăm2030.Nhưchúngtađãchứngkiến,sựổnđịnhtàikhóahômnaychínhlàcơnbãocủangàymai.CơnbãođósẽcótínhtànphákhiphầnlớndânsốcósứcsảnxuấtcaocủaMỹbướcvàotuổinghỉhưu,nhậnlươnghưuvàbảohiểmytếliênbang.Nếukhôngđượcgiảiquyết,khókhănsẽngàycàngchồngchấtđốivớicácnguồnlựckinhtếvàlàmtăngáplựclạmphát.

Dođó,nếukhôngcósựthayđổichínhsách,Mỹsẽphảiđốiphóvớitỷlệlạmphátcao.TôihiểurằngchínhCụcDựtrữLiênbangcókhảnăngvàsựkiênnhẫnđểkiềmchếthànhcôngáplựclạmphátmàtôivừatiênlượng.Tuynhiên,đểgiữmứclạmpháttheotiêuchuẩnbảnvịvàngdưới1%,haythậmchícaohơnlàtừ1-2%,CụcDựtrữLiênbang,theokịchbảncủatôi,sẽphảiquyếtliệtkiềmchếlượngcungtiền.Điềuđósẽđẩylãisuấtlênhaiconsố,mộtđiềuchưatừngdiễnrakểtừthờiPaulVolcker.LiệuFedsẽđượcphépápdụngbàihọcquýgiáđúcrúttừbốnthậpniênquahaykhôngvẫncònlàẩnsố.Tuynhiên,tìnhtrạngbấtthườngcủanềnchínhtrịMỹkhôngtạochotôicảmgiácthựcsựtựtin.Chúngtacóthểsẽchứngkiếnsựquaytrởlạicủachủnghĩadântúy,vốnđãngủyêntừnăm1991,theohướngchốnglạiFed.

TôisợrằngnếuchínhphủMỹcốgắngtheođuổinhữnglờihứangầmtrongkhếướcxãhộitạonênnướcMỹhiệnđại,thìtỷlệlạmphátvàonăm2030sẽkhoảng4,5%hoặccaohơn.Từ“caohơn”ởđâychỉmứcđộlạmphátcóthểcódohậuquảcủaviệcthiếuhụtngânsáchdành

choytếvàlươnghưuđốivớithếhệbùngnổtrẻsơsinh.Dùthếnàothìtôivẫnchorằngtìnhhìnhtàikhóasẽtíchcực.Tuynhiên,tôichorằngđểkhôiphụclạisựlànhmạnhvềchínhsách,trướchếtchúngtaphảidòdẫmquanhững“bãimìn”kinhtếvàchínhtrịtrướckhichúngtacóthểhànhđộngmộtcáchkiênquyết.HãynhắclạiđánhgiácủaWinstonChurchillvềngườiMỹ,nhữngngười“luônđượckỳvọngsẽhànhđộngđúng–saukhihọđãthửtấtcảcáckhảnăngkhác”.Lộtrìnhquacác“bãimìn”chínhlànguồnrủirochínhtrongdựbáocủatôi,vàđiềunàycóthểsẽbộclộbằngtỷlệlạmphátvàlãisuấtcao.

Nếuđểxảyratìnhtrạnglạmphátcao,môitrườngtàichínhcủanướcMỹsẽthayđổi.Mộtphần,đólàvìsựgiatănglạmpháttạiMỹdiễnrasonghànhvớisựsụtgiảmxuhướngtiếtkiệmcaohơnbìnhthườngtạicácnướcđangpháttriển.Nhưđãđềcậpởphầntrước,tỷlệtiếtkiệmtạicácnướcđangpháttriểnthườngchỉcaohơnvàiđiểmphầntrămsovớitạicácnướcpháttriển.Tuynhiên,sựnổilêncủaTrungQụốcvớitỷlệtiếtkiệmcaolịchsử[149]vàsựtíchtụtàichínhtạicácnướcOECDthờigiangầnđây[150]đãđưađếnkếtquảlàtỷlệtiếtkiệmtạicácnướcđangpháttriểntăngvọtlên32%năm2006,trongkhitỷlệtạicácnướcpháttriểnchưatới20%.

NếuTrungQuốcchạytheochủnghĩatiêuthụphươngTâynhưthờigianqua,tỷlệtiếtkiệmcủanướcnàysẽgiảmxuống.Vàmặcdùgiádầunhiềukhảnăngsẽtăngcaohơn,nhưngbấtcứsựgiatăngtiếtkiệmnàocủaOECDsẽluônthấphơnmứctiếtkiệmcủatổchứcnàytừ2001.Kịchbảnđócóẩnýrằng:cácnướcsẽtừbỏsựlựachọntiếtkiệmcaođểlựachọnđầutư,vàvìthếloạibớtmộtnhântốquantrọngđãgiúpkiềmchếtỷlệlãisuấtthựctừđầuthậpniên.Hơnnữa,saukhiđãmanglạinhiềukếtquả,toàncầuhóasẽgiảmtốcđộ.Mứctăngtrưởngcaocủakinhtếthếgiớisẽgiảmxuống.NgânhàngThếgiớidựbáorằngtốcđộtăngtrưởngGDPhàngnămcủathếgiớitheogiáthịtrườngsẽgiảmxuống3%trongmộtphầntưthếkỷtới.GDPtoàncầuđãtăngvớitốcđộhàngnămlà3,7%từ2003đến2006.

Sựphâncựctrongcáncântàikhoảnvãnglaitrênphạmvithếgiới[151],mộtchỉsốchothấymứcđộphâncônglaođộngvàchuyênmônhóatoàncầu,cũngsẽchậmlại.TàikhoảnvãnglaicủaMỹvìthếnhiềukhảnăngsẽgiảmbớt,mặcdùsựmấtcânđốitàikhoảnvãnglaicủathếgiớivẫnsẽtiếptục.CácnướckháccuốicùngsẽthaythếMỹtrởthànhnhữngnềnkinhtếchínhthuhútcácdòngtiếtkiệmcủathếgiới.

Vớilãisuấtthựcvàlạmphátcóthểsẽtăngtrongmộtphầntưthếkỷtới,lãisuấtdàihạncũngsẽtăng.Sẽrấtkhóxácđịnhbiênđộthayđổilãisuấtdonhữngbấtổnxảyratrongmộtphầntưthếkỷtới.Tuynhiên,đểminhhọarõhơn,cóthểthấynếulãisuấtthựccủatráiphiếuthờihạnmườinămcủachínhphủMỹtăng1%sovớimức2,5%hiệnnay(dosựsuythoáitiết

kiệmtoàncầu),vànếukhảnănglạmpháttiềngiấylà4,5điểmphầntrămnhưđãxảyra,thìtỷlệlãisuấtdanhnghĩađốivớitráiphiếumườinămlà8%.Đólàchưakểđếnmứclạmphátcầnthiếtđểtrảlươngchonhữngngườivềhưuthuộcthếhệbùngnổtrẻsơsinh.Tuynhiên,chúngtacóthểchấpnhậnmứclãisuấtđóđểthấyrõ:vàokhoảngnăm2030,thếgiớinhiềukhảnăngsẽgiaodịchtráiphiếumườinămcủachínhphủMỹítnhấtlàởmức8%.Mứclãisuấtnàychỉlàtốithiểu–mộtcuộckhủnghoảngdầu,tấncôngkhủngbốlớnhaysựbếtắctạiQuốchộiMỹvềvấnđềngânsáchsẽđẩylãisuấtdàihạncaohơntrongthờigianngắn.

Ngoàilãisuấtcao,cũngcónhữngmốiđedọakhácđốivớiổnđịnhtàichínhdàihạncủaMỹvàthếgiới.Điểmnổibậttronghaithậpniênquachínhlàsựsụtgiảmliêntụccủachiphírủiro.Thậtkhóđểnhậnbiếtliệucácnhàđầutưcótinrằngnhữngrủirongầmđãgiảmxuống,dođóhọkhôngyêucầuphảicóchiphírủirogiốngnhưtráiphiếuantoàntrướcđây,haycóphảinhucầuthunhậpcaotừlãisuấtđãthúcđẩyhọbỏtiềnvàocácdịchvụtàichínhmanglạilãisuấtcaohơn.MứcchênhlãisuấttráiphiếuchínhphủMỹvớitráiphiếucôngtyxếploạiCCC(cònđượcgọilàtráiphiếubỏđi)giữanăm2007thấpmộtcáchđánglongại.Vídụ,mứcchênhgiảmtừ23điểmphầntrămvàothờiđiểmtìnhtrạngvỡnợtráiphiếucôngtydiễnratrànlanvàogiaiđoạncuốikhủnghoảngkinhtếtháng10/2002,xuốngmứctrênbốnđiểmphầntrămmộtchútvàotháng6/2007,bấtchấpviệctráiphiếuCCCđượcpháthànhnhiềuhơn.ChênhlệchgiữalãisuấttráiphiếucủacácthịtrườngmớinổivớitráiphiếuchínhphủMỹgiảmtừmườiđiểmphầntrămnăm2002xuốngdưới1,5%tháng6/2007.Chiphírủirogiảmxuốngdiễnratrênphạmvitoàncầu.Tôikhôngchắcliệutrongcácgiaiđoạnphấnkhích,conngườicósẵnsàngchấpnhậnmứcđộrủirolớnhơngiớihạnchịuđựng,bấtchấpmôitrườngmàhọđangsốnghaykhông.Thểchếtàichínhhiệntạiđangnuôidưỡngtâmlýchấpnhậnrủironày.CácthậpniêntrướcNộichiến,cácngânhàngphảigiữvốnhơn40%đểbảođảmtráiphiếuvàtiềnđặtcọc.Năm1900,tỷlệgiữvốncủacácngânhàngquốcgiagiảmxuống20%tổngtàisản;năm1925là12%vànhữngnămgầnđâylàdưới10%.Tuynhiên,nhờsựlinhhoạttàichínhvànguồnvốnlớnhơnrấtnhiềunênnhữngrủirocơbảnmàcácngânhàngthànhviênphảigánh,cũngnhưcácnhàđầutưphảichịu,cóthểkhôngthayđổinhiềutrongkhoảngthờigianđó.

Điềuđócóthểkhôngquantrọng.NhưtôiđãnêurõtrongbàiphátbiểuchiataytạihộithảoJacksonHoletạiNgânhàngFedKansastháng8/2005:“Lịchsửchothấysaunhữnggiaiđoạnchiphírủirothấpkéodàilàthờikỳkhókhăn”.

Chíítlàkhilãisuấttănglênvàchiphírủirogiảmdotâmlýlạcquantháiquánhưhiệnnaythìchiphívaytàisảnsẽchắcchắntăngchậmhơnnhiềusovớisáunămqua.Kếtquảcủahiện

tượngsụtgiảmlãisuấtthựctếvàdanhnghĩadàihạntừnăm1981làgiátàisảntrênphạmvithếgiớiđãtăngnhanhhơnGDPdanhnghĩacủathếgiới,tuycómộtsốngoạilệlànăm1987và2001-2002(nhữngnămbongbóngdot-comsụpđổ).Sựtănggiátrịcổphiếu,giấytờchuyểnnhượngbấtđộngsảnvàcácloạigiấytờthunhậptàisảnkhác–nhưgiấytờsởhữutàisảntrựctiếpvàgiántiếp,bấtkểlàtàisảnvậtthểhaytrítuệ–chínhlànguyênnhândẫnđếnsựgiatăngkhảnăngthanhkhoản.Nhữnggiấytờtrênthểhiệnsứcmua,cóthểđượcsửdụngkhádễdàngđểmuaôtôhay,vídụnhưmuamộtcôngty.

Giátrịthịtrườngcủacổphiếuvàcáckhoảnnợdoanhnghiệpngoàilĩnhvựctàichínhcũngnhưcủachínhphủchínhlànguồnđầutư,dođóđượccoilànguồngốcnợcủacácngânhàngvàtổchứctàichính.Quátrìnhtrunggiantàichínhnàylànguyênnhâncơbảndẫnđếncảmgiác“dưthừa”tínhthanhkhoản,hiệntượngphổbiếntạithịtrườngtàichínhtrongmộtphầntưthếkỷqua.Nếulãisuấttănglênvàgiátàisảngiảmmạnh,tínhthanhkhoản“dưthừa”sẽmấtđi,cóthểmấtđỉkhánhanh.Giátrịthịtrườngcủamộtcổphiếulàsựkỳvọngthunhậptrongtươnglaicủacổphiếunày,bịthổilênbởinhântốkhấutrừbiếnđộngtheotâmlýphấnkhíchhaysợhãi,cũngnhưnhữngđánhgiálýtínhhơnvềtươnglaicủacổphiếuđó.Nhữngđánhgiátrênsẽxácđịnhgiátrịcủacổphiếuvàcáctàisảnkhác,cũngnhưsựgiàucócủaxãhội.Nhữngnhàmáylớn,thápvănphòng,thậmchínhàđấtchỉcógiátrịđếnmứcđộmànhữngngườithamgiathịtrườngxácđịnhgiátrịsửdụngtrongtươnglaicủachúng.Nếuthếgiớibịhủydiệttrongvòngmộtgiờ,tấtcảbiểutượngcủasựgiàucósẽbiếnmất.Nhữngsựkiệnítcótínhhủydiệthơnngàytậnthế–nhưsựrủirolớnđốivớithunhậptươnglaicủachúngta–cũnglàmchonhữngngườithamgiathịtrườngđấugiáchứngkhoánthấphơnvàtrảgiátàisảnthấphơn.Khôngcógìxảyrangoàitínhtoáncủachúngta.Giátrịlàdoconngườinhậnthức.Dođó,tínhthanhkhoảncóthểtănghoặcgiảmcùngvớisựphấnkhíchhaysợhãimới.

MộtsựlongạinữađốivớithịtrườngtàichínhlàquátrìnhtíchtụquymôlớnvàliêntụctráiphiếuchínhphủMỹcủangânhàng trungươngcácnước, chủyếu tại châuÁ.NhữngngườithamgiathịtrườnglosợsẽcótácđộngđếnlãisuấtđồngđôlavàtỷgiánếungânhàngcácnướctrênngừngmuacổphiếucủaMỹ,haytệhạihơnlàbántốngbántháotráiphiếumàhọđangnắmgiữ.SựtíchtụtrênchủyếulàdocácnướcNhậtBảnvàTrungQuốccốgắngkiềmchếtỷgiáđồngtiềncủahọvớiđồngđôlađểhỗtrợchoxuấtkhẩuvàtăngtrưởngkinhtế.Từcuốinăm2001đếntháng3/2007,hainướcTrungQuốcvàNhậtBảnđãtíchtụ1.500tỷđôlangoạihối,trongđóbốnphầnnămlàbằngđồngđôla–dướidạngtráiphiếuchínhphủvàcáctổchứccủaMỹ,cũngnhưcáckhoảnnợngắnhạn,baogồmcảđồngeurođôla[152].

Nếutỷlệtíchtụgiảmxuốnghoặcchuyểnđổithànhnợphảithanhtoán,chắcchắntỷgiácủađồngđô la sẽchịuáp lựcgiảmxuốngvà lãi suấtđồngđô la trongdàihạnsẽ tăng lên.Tuy

nhiên,thịtrườnghốiđoáicácđồngtiềnchủchốtđãtrởnêndễthanhkhoảntớimứccácgiaodịchtiềntệquốctếlớncóthểđượcthựchiệnmàkhônggâyrasựrốiloạnđángkểtrênthịtrường.Đốivớilãisuất,mứcđộtăngrấtcóthểsẽkhôngcaonhưcácnhàphântíchlongại,chắcchắndưới1điểmphầntrămvàcóthểthấphơnthếnhiều.ViệcyêucầuthanhtoántráiphiếuchínhphủMỹcủacácngânhàngtrungương(haybấtcứcánhânthamgiathịtrườngnào)khônglàmthayđổitổngsốnợcủachínhphủMỹ.Tươngtự,sốlượnglớntráiphiếuvàcáctàisảnkhácmàngânhàngtrungươngcácnướcmuavàobằngtiềnbántráiphiếuvàcáctàisảnkháccủahọcũngvậy.Nhữnggiaodịchđólàsựtraođổi,chúngsẽtácđộngđếnchênhlệchlợinhuậngiữahailoạitráiphiếu,nhưngkhôngnhấtthiếttácđộngtớitoànbộmặtbằnglãisuất.Điềuđódiễnragiốngnhưquátrìnhđiềuchỉnhtỷgiágiữacácđồngtiền.

MộtgiaodịchsốlượnglớntráiphiếuchínhphủMỹ,domộtngânhàngtrungương(haybấtcứcánhânnào)thựchiện,sẽtácđộnglênmứcchênhlệchlãisuấtthếnàocònphụthuộcvàoquymôdanhmụcđầutưcủacácnhàđầutưkháctrênthếgiới,vàquantrọnghơnlàtỷlệcủanhữngkhoảnđầutưđó–vốncótínhthaythếtráiphiếuvềkỳhạnthanhtoán,sựthốngtrịcủađồngtiền,tínhthanhkhoảnvàđộrủirotíndụng.NgườinắmgiữcáctráiphiếuthaythếnhưtráiphiếuCôngtyAAAvàcổphiếucầmcốcóthểbịthuyếtphụcđểđổithànhcáccổphiếumàkhônggâyrasựnáoloạnthịtrường.

Thịtrườngtàichínhquốctếđượcmởrộngvàtrởnêndễthanhkhoản[153]tớimứcviệcmuabánhàngchụctỷđôlatráiphiếuchínhphủMỹ,thậmchíhàngtrămtỷ,diễnramàkhônggâyrakhủnghoảngthịtrường.ChúngtacónhiềubằngchứngvềnănglựccủathịtrườngtrongviệchấpthụcácgiaodịchlớntráiphiếuchínhphủMỹtrongnhữngnămqua.Vídụ,cơquanquảnlýtiềntệNhậtBản,từmùahè2003đếnđầu2004,saukhiđãtíchtụđượcgần40tỷđôla/thángngoạihối,chủyếudướidạngtráiphiếuchínhphủMỹ,độtngộtdừngmuangoạihốitrongtháng3/2004.Tuynhiên,khôngthấycóhiệntượngbấtthườngvềgiátráiphiếumườinămcủachínhphủMỹhaytỷgiáhốiđoáigiữađồngđôlavàđồngyên.Trướcđó,chínhphủNhậtđãmua20tỷđôlatráiphiếuchínhphủMỹtrongmộtngàymàkhônggâyrasựthayđổiđángkểnào.

NhậnthứcchungchorằngcónhiềulýdodẫnđếnkhủnghoảngtàichínhvàchínhsựbántháotráiphiếuchínhphủcủangânhàngtrungươngcácnướcsẽtànphákinhtếMỹ,thậmchítôichorằngsựtànpháấysẽkéodài.

Nhưngđóchưaphảiđãhếtnỗilo.Cùngvớisựtănglênnhanhchóngcủatínhthanhkhoảntừđầuthậpniên80,sựpháttriểncủacôngnghệđãchophépcácthịtrườngtàichínhcáchmạnghóaquátrìnhphântánrủironhưchúngtađãthấy.Bahaybốnthậpniêntrướcđây,các

thịtrườngchỉbuônbáncổphiếuvàtráiphiếu.Cácsảnphẩmtàichínhquáítvàđơngiản.Tuynhiên,vớisựhoànthiệnkhảnăngtraođổikhôngngừngnghỉ,miễnlàcácthịtrườngđượckếtnốivớinhautrênphạmvitoàncầu,cácdịchvụtàichính,dịchvụgiảiquyếtnợbổsungvàcácsảnphẩmtàichínhphứctạpkháclậptứctănglênvàrủirođượcphânbổtớitoànbộcácsảnphẩmtàichính,cảvềđịalývàthờigian.MặcdùThịtrườngChứngkhoánNewYorkđãgiảmbớtvaitròtrongtàichínhthếgiớinhưngkhốilượnggiaodịchcủathịtrườngnàyđãtănglêntừvàitriệucổphiếu/ngàytrongthậpniên50lêngần2tỷcổphiếu/ngàytrongnhữngnămgầnđây.Trừmột sốngoại lệnhưsựsụpđổcủa thị trường tháng10/1987vàkhủnghoảngnợ1997-98,cácthịtrườngdườngnhưthíchnghitốttronghànggiờ,hàngngàynhưthểđượcđiềuchỉnhbởi“bàntayvôhìnhquốctế”–theocáchnóicủanhàkinhtếAdamSmith.Hàngtriệungườibuônbántrênthếgiớiđangtìmcáchmuatàisảngiáthấpđểbánkhigiálêncao.Quátrìnhnàyliêntụcnângcaohiệusuấtthôngquaviệchướngdòngtiềntiếtkiệmvàocácdựánđầutưcóhiệuquảnhất.Mặcdùcácnhàchỉtríchtheoquanđiểmdântúychorằngquátrìnhnàylàsựđầucơmùquángnhưngnóthựcsựđónggópchủyếuvàosựgiatăngnăngsuấtvàmứcsống.Tuynhiên,sựlừabịpkhôngcógiớihạnđểgiànhưuthếcủagiớibuônbánliêntụclàmthayđổicáncâncungvàcầuvớimộttốcđộchóngmặtvượtrangoàisựhiểubiếtcủaconngười.Quátrìnhmuabáncổphiếuđangngàycàngđượclậptrìnhhóavàcáchmuabán“gàothét”thôngthườngđangnhanhchóngđượcthaythếbằngcácthuậtngữmáytính.KhichiphíthôngtingiảmxuốngthìbảnchấtcủanềnkinhtếMỹsẽthayđổi.Vớiviệccácngânhàngđầutư,quỹchốngrủirovàquỹchứngkhoántưnhânđềutìmcáchđạtđượclợinhuậncaohơnchiphírủiro,thisựphânbiệtgiữacácthểchếtrênsẽdầnmấtđi.Điềutươngtựcũngxảyrađốivớicácdoanhnghiệpphitàichínhvàngânhàngthươngmạikhisựkhácbiệtgiữanguồngốccủatàichínhvàthươngmạivềcơbảnsẽbiếnmất.

Cácthịtrườngsẽtrởnênrấtrộnglớn,phứctạpvàthayđổinhanhsovớicáchthứcgiámsátvàquảnlýcủathếkỷ20.Ngaycảnhữngngườithamgiathịtrườngthôngtháinhấtcũngkhônghiểuhếtđượcthịtrườngtàichínhtoàncầuhóakhổnglồnày.Cácnhàquảnlýtàichínhcầnphảikiểmsoátđượchệthốngphứctạphơntrướcđâytrongbốicảnhcác luật lệhiệnhànhđượcviếttừthờikỳtrước.Ngàynay,việcgiámsátnhữnggiaodịchnóitrênđượcthựchiệnquahệthốnggiámsátđốitáccánhânthamgiathịtrường.Mỗingườichovay,đểbảovệcổphiếucủamình,đềunắmchắctìnhhìnhđầutưcủakháchhàng.Cácnhàquảnlýcóthểvờnhưđangtheodõiquátrìnhtrên,nhưngkhảnăngcủahọđangmấtdầnvàgiảmtácdụngđángkể.

Tronghơnmườitámnămqua,cácđồngnghiệpcủatôivàtôiđãphảiđốiphóvớitìnhhìnhtrêntạiFed.Mặcdùmuộnnhưngtôi,vàcóthểnhiềuđồngnghiệpcủatôi,đãnhậnrarằngsức

mạnhđiềutiếtvềmặthànhchánhđanggiảmxuống.Chúngtôingàycàngchorằngcầndựavàoviệcgiámsátđốitácđểđưaracácquyếtđịnhquantrọng.Docácthịtrườngđãtrởnênphứctạpmàsựcanthiệpcủaconngườichưachắcmanglạihiệuquả,nênchínhsáchchốngkhủnghoảngtốtnhấtlàduytrìsựlinhhoạttốiđacủathịtrường–tựdohànhđộngcủanhữnglựclượngthamgia thị trườngchủchốtnhưcácquỹchốngrủiro,quỹchứngkhoántưnhânvàngânhàngđầutư.

Sựgiảmthiểucáckhoảnđầutưkémhiệuquảđãtạođiềukiệnđểcácthịtrườngtựdocótínhthanhkhoảncaogiảiquyếtvấnđềmấtcânđối.Mụcđíchcủacácquỹtránhrủirovàcácquỹkháclàkiếmtiền,nhưnghoạtđộngcủachúnglạigiúpgiảiquyếttìnhtrạngthiếuhiệuquảvàmấtcânđối,dođólàmtănghiệuquảsửdụngtiềntiếtkiệm.Quađó,nhữngthểchếnhưvậyđangđónggópvàoviệctăngnăngsuấtvàmứcsốngchung.

Nhiềunhàphêbìnhlongạiviệcdựavàobàntayvôhìnhnhưtrên.Họchorằngđểcảnhbáovàtrợgiúpthịtrường,cácquanchứctàichínhcaocấpcủathếgiới,nhưbộtrưởngtàichínhvàthốngđốcngânhàngtrungươngcácquốcgiachủchốt,cầncóbiệnphápđiềutiếtthịtrườngtàichínhkhổnglồnày.Họlậpluậnrằng,ngaycảkhiluậtlệtoàncầukhôngmanglạihiệuquảcaothìítnhấtchúngcũngkhôngcóhại.Tuynhiên,thựctếthìnócóthểgâyhại.Bảnchấtcủaluậtlệlàlàmgiảmtựdocủathịtrường;quyềntựdohànhđộngngaylậptứccótácdụnggiúpcác thị trườngcânbằng.Loạibỏsự tựdo trênchính làđặt toànbộquá trìnhcânbằng thịtrườngvàorủiro.Tấtnhiên,chúngtakhôngbaogiờkiểmsoátđượccảtriệugiaodịchdiễnramỗingày.CũngnhưphicôngláimáybayB-2củaKhôngquânMỹcũngkhônghiểu,vàkhôngcầnhiểuhàngtriệuhiệuchỉnhtựđộngdiễnratrongmộtgiâycủamáytínhđểgiúpmáybaycủaanhtabayđượctrongkhôngtrung.

Trongthếgiớingàynay,tôikhôngthấybấtcứlýdonàobiệnminhchoviệctăngvaitròcủanhànước.Đểthuthậpdữliệutrêncácbảncânđốicủacácquỹchốngrủiroư?Vôích,vìdữliệucóthểđãlỗithờingaykhimựcinchưakhô.Haythànhlậpmộthệthốngbáocáotoàncầuvềtìnhtrạngcủacácquỹchứngkhoántưnhânvàquỹchốngrủirođểđánhgiáliệucódiễnratìnhtrạngđầutưtậptrungquámứccóthểgâyrakhủnghoảngtàichính?Tôiđãtheodõicácbáocáovềthịtrườngtàichínhtronggầnsáuthậpniênnhưngkhôngthểkếtluậntừnhữngbáocáođórằngliệusựtậptrungđócóphảnánhviệcthịtrườngđangđiềuchỉnhtheomongmuốncủachúngta–loạibỏsựmấtcânđốicủahệthống–hayliệucónhữnggiaodịchtiêucựcnàođangdiễnra.Tôithựcsựngạcnhiênnếucóbấtcứailàmđượcđiềuđó.

Lýthuyết“bàntayvôhình”đươngnhiênđãđưaragiảđịnhrằngnhữngngườithamgiathịtrườnghànhđộngtheotưlợinhưngđôikhihọ lạisẵnsàngchịurủiromộtcáchngớngẩn.Chẳnghạn,tôibịsốcvớitiếtlộgầnđâyvềviệcnhữngngườibuônbánnợđãdễdãimộtcáchnguyhiểmkhigiữtrongtaycácghichépchitiếtvềcáccamkếtpháplýphátsinhtừnhữnggiaodịchtrênthịtrườngOTC.Trongtrườnghợpthayđổilớnvềgiácảthìnhữngxungđộtvềngônngữcủahợpđồngcóthểtạorakhủnghoảngkhôngcầnthiết.Mànkịchnàykhôngphảiđượcdựnglênbởirủirovềgiácảthịtrường,màlàtừrủirovềthủtụchoạtđộng–cónghĩalànhữngrủirogắnvớisựsụpđổcủahạtầngcơsởmàdựavàođó,thịtrườnghoạtđộng.

Cùngvớinhữngvấnđềdàihạnmàtôivừađưara,điềuquantrọngchúngtacầnghinhớchínhlàcácchukỳkinhtế.Cácchukỳkinhtếchưakếtthúc,mặcdùchúngimhơilặngtiếngtronghaithậpniênvừaqua.Khôngnghingờgìnữa,sựnổilêncủacácchươngtrìnhsảnxuấtkhicóđơnđặthàngvàtăngtỷlệcủakhuvựcdịchvụtrongGDPđãlàmgiảmrõrệtbiênđộlênxuốngcủaGDP.Tuynhiên,bảnchấtconngườivẫnkhôngthayđổi.Lịchsửđãdiễnrađầyrẫynhữnglànsónglạcquanquámứccũngnhưbiquanvôcăncứ.Giáodụckhônglàmthayđổitínhcáchbẩmsinhcủaconngười.Nhữnglànsóngnhưvậyđượcphảnánhbằngcácchukỳkinhtế.

Dođó,khókhăntàichínhmàchúngtaphảiđốiphótrongmộtphầntưthếkỷtớilàkhôngnhỏ.Tuynhiên,chúngtađãtrảiquanhữnggiaiđoạntồitệhơnnhiều.Khôngcókhókhăntàichínhnàocóthểlàmsuyyếuvĩnhviễnthểchếcủachúngta,haythậmchícóthểlậtđổvịtrílãnhđạothếgiớicủakinhtếMỹ.Thựcracónhiềumấtcânđốitàichínhđánglongạiđangtồntại,nhưngcóthểđượcgiảiquyếtvớitácđộngkhônglớnđốivớikinhtếMỹsovớinhậnthứcchungvềvấnđềnày.LongạichorằngviệcTrungQuốcvàNhậtBảnbántháonguồndựtrữngoạitệsẽđẩylãisuấtcủaMỹlêncaohơnvàtỷgiáđồngđôlathấphơnchỉlàsựkhuếchđại.

Chúngtahầunhưkhôngthểlàmgìđểngănđượcquátrìnhgiảmvaitròcủacácnhântốgiảmpháttrênthếgiới.Tôichođólàsựtrởlạitìnhtrạngbìnhthườngcủatiềngiấy,khôngphảilàmộtsựkhácthường.Hơnnữa,chúngtacóthểlàmgiảmđángkểtácđộngtiêucựccủavấnđềnày,nhưtôiđãphântíchởphầntrước.Thứnhất,tổngthốngvàQuốchộikhôngđượccanthiệpvàonỗlựccủaFOMCnhằmkiềmchếáplựclạmpháttấtyếusẽđến(cácthànhviêncủaFOMCcầnđượctựdohànhđộng).Chínhsáchtiềntệcóthểtáiổnđịnhgiácảtheobảnvịvàng.Việctănglãisuấthơnnữalàcầnthiết.Tuynhiên,nhưVolckerđãchothấy,cầncógiớihạncủaviệclàmtrên.

Thứhai,tổngthốngvàQuốchộicầnbảođảmrằngtínhlinhhoạtvềtàichínhvàkinhtếđãgiúpnềnkinhtếMỹvượtquacúsốc11/9sẽkhôngbịmấtđi.Cácthịtrườngcầnđượctựdohoạtđộngmàkhôngbịkiểmsoátvềhànhchính,đặcbiệtvềlương,giávàlãisuấtnhưtrongquákhứ.Điềunàyđặcbiệtquantrọngtrongmộtthếgiớidiễnrasựdịchchuyểnồạtvềvốnvớikhốilượnggiaodịchlớnvàcácthịtrườngtrởnênphứctạphơnnhiềusovớitrướckia.Khủnghoảngtàichínhvàkinhtếsẽdiễnra:bảnchấtconngười,vớisựsợhãivànhượcđiểmcủanó,sẽlàẩnsố.Nhưthườnglệ,hậuquảcủakhủnghoảngsẽkhódựđoán,dođókhảnăngvượtquachúngchínhlàyêucầucaonhấtđốivớisựổnđịnhsảnlượngvàcôngănviệclàm.

Sựkiểmsoátvàđiềuchỉnhtrênthựctế–môhìnhtàichínhcủathếkỷ20–đangtrởnênkhókhănbởikhốilượngvàsựphứctạpcủacácgiaodịchtrongthếkỷ21.Chỉtrongcáclĩnhvựchạnchếrủiro,lừađảongườitiêudùngvàdoanhnghiệplàcácnguyêntắcđiềuchỉnhcủathếkỷ20nêntiếptụcđượcduytrì.Nhiềuluậtlệsẽtiếptụcđượcgiữlạinhằmbảođảmrằngcácgiaodịchcótínhliêntụcvànhữngrủirosẽđượcxửlýbởicácnhàđầutưchuyênnghiệpvàgiàucó,chứkhôngphảilàcôngchúng.NhữngnỗlựcnhằmkiểmsoátvàgâyảnhhưởngđếnhànhvicủathịtrườngnhưđãdiễnravàothángBasẽthấtbại.Kiểmsoátkhuvựccôngcộngkhôngthểtồntạilâuhơnđượcnữa.Độiquânkiểmsoátđượcdùngđểduytrìviệctheodõithịtrườnggiaodịchtoàncầungàynayđanghủyhoạisựlinhhoạtvềtàichính,điềuthenchốtđốivớitươnglaicủachúngta.Sựthấtbạicủathịtrườnghiếmkhidiễnravàhậuquảcủanócóthểđượchạnchếbằngmộthệthốngtàichínhvàkinhtếlinhhoạt.

Đếnnăm2030,nềnkinhtếMỹsẽcóquymôlớnhơnhiệnnaymộtcáchđángkểvàkhông

diễnrakhủnghoảngbấtngờkéodài–lớnhơnbaphầntưgiátrịthựctếvềquymôsovớingàynay. Sản lượngcủanềnkinh tếvềbảnchất sẽ cóhàm lượng tri thức caohơnhiệnnay rấtnhiều.Xuhướnggiảmgiátrịlaođộngthủcôngvàhàmlượngtàinguyênthiênnhiêntrongsảnphẩm,tănghàmlượnggiátrịgiatăngvôhìnhgắnvớinềnkinhtếkỹthuậtsốdiễnratừlâusẽtiếptụctăngtốc.Chúngtacầnítnguyênliệuthôhơnnhiềutrongsảnxuấthànghóasovớicácthếhệtrướcđây.Trênthựctế,hàmlượngnguyênliệuvànhiênliệuthôđượcsửdụngtrongsảnxuấthaytrongsảnphẩmtăngrấtíttrongnửathếkỷqua.Sảnlượngkinhtếcủachúngtakhôngnhẹhơnnhiềutheonghĩađen,màlàthunhỏhơn.

Chẳnghạn,cápquangđãthaythếhệthốngdâyđồngkhổnglồ.Côngnghệkiếntrúc,máymócvàvậtliệumớichophépxâydựngcáccôngtrìnhcùngdiệntíchnhưngvớivậtliệuíthơnnhiềusovớinămmươihoặcmộttrămnămtrước.Điệnthoạidiđộngkhôngchỉđượcthunhỏ,màcòntrởthànhcôngcụthôngtinđachứcnăng.Sựchuyểnđổisảnxuấtdịchvụtheohướngcầnítnguyênliệuthôdiễnratrongnhiềuthậpniênquađãđónggópquantrọngđốivớiquátrìnhgiatăngtỷlệtạogiátrịtrênmộtđơnvịnguyênliệuđầuvào.

NếubạnsosánhgiátrịbằngtiềncủaGDP–nghĩalàgiátrịthịtrườngcủatấtcảhànghóavàdịchvụđượcsảnxuất–củanăm2006vớiGDPnăm1946,saukhitrừlạmphát,bạnsẽthấyGDPcủađấtnướcdoTổngthốngBushlãnhđạogấp7lầnđấtnướcdoTổngthốngTrumanlãnhđạo.Lượngvậtliệuđầuvàochosảnxuấtnăm2006nhiềuhơnkhôngđángkểsovớinăm1946.Điềunàycónghĩalàhầunhưphầnlớnsựtăngtrưởngvềgiátrịgiatănghiệnnayhàmchứacácýtưởng.

Sựchuyểnđổimạnhmẽtrongnửathếkỷquatheohướnggiảmtínhvậtchấtvàtăngtínhýniệm–trọnglượngmànềnkinhtếmấtđisovớitrướckia–bắtnguồntừmộtsốnguyênnhân.Tháchthứcvềkhoảngkhôngngàycànghạnchếtrongkhihànghóavậtthểngàycàngtăngđãdẫntớiáplựcsửdụngtốiđakíchcỡvàkhoảngkhông.Cũngnhưvậy,sựgiatăngchiphítìmkiếm,pháttriểnvàchếbiếnsốlượngngàycànglớncácnguồntàinguyênthôtrênmộtdiệntíchngàycàngítđiđãlàmtăngchiphícậnbiênvàthúcđẩycácnhàsảnxuấtgiảmkíchcỡ.Hơnnữa,nhữngtiếnbộvềcôngnghệliêntụcdiễnrađãthúcđẩyquátrìnhxửlýthôngtindiễnranhanhhơn,dẫnđếnyêucầuđốivớibộvixửlýphảigọnnhẹhơnnhưmộtquyluậtcủavậtlý.

Nềnkinhtếgọnnhẹhơnhoạtđộnghoàntoànkhácsovớitrướcđây.Trongquátrìnhsảnxuấtthôngthường,chiphísảnxuấtchomộtđơnvịtiếptheosẽtăng.Tuynhiêntronglĩnhvựcsảnphẩmýniệm,đặctrưngcủaquátrìnhsảnxuấtlàchiphícậnbiêncốđịnhvàthườngrấtnhỏ.Mặcdùchiphíxâydựngmộtquyểntừđiểntrựctuyếnvềytếcóthểlớn,nhưngchiphítáisảnxuấtvàlưuthônggầnnhưbằngkhôngnếusửdụngphươngtiệnlưuthônglàInternet.SựxuấthiệncủamôitrườngđiệntửphụcvụquátrìnhgiaotiếpýtưởngvớichiphícậnbiênrấtnhỏrõrànglàmộtyếutốquantrọnggiảithíchhàmlượngtrithứcngàycàngtăngtrongGDP.Nhucầuđốivớicácsảnphẩmýniệmrõràngítbịhạnchếvềchiphísảnxuấtcậnbiênsovớinhucầuđốivớicácsảnphẩmthựcthể.

Chiphípháttriểnphầnmềmcao,chiphísảnxuấtvàphânphốithấpcóthểtạoratìnhtrạng

độcquyềntựnhiên–mộtloạihànghóahaydịchvụđượccungcấphiệuquảnhấtbởimộtcôngty.Giaodịchchứngkhoánlàmộtvídụ.Cáchthứchiệuquảnhấtlàtổchứctấtcảcácgiaodịchtrongmộtthịtrường.Khoảngcáchgiữagiámuagiábánsẽthuhẹpvàchiphígiaodịchgiảmxuống.Nhữngnăm1930,Alcoalànhàsảnxuấtđộcquyềnnguyênliệunhômthô.Côngtynàygiữthếđộcquyềnbằngcáchtậndụng,vớigiáthấpnhất,tấtcảsựgiatăngvềhiệusuất.ĐốithủcạnhtranhtiềmnăngkhôngthểcólãinếubánravớigiáthấpnhưAlcoa.

Phiênbảnngàynaycủamôhìnhđộcquyềntựnhiênchính làMicrosoft,vớisựthốngtrịđángngạcnhiêncủanóvềhệđiềuhànhmáytínhcánhân.Tiếpcậnthịtrườngsớmvớikhảnăngđịnhhướnglĩnhvựcđãgiúpcôngtynàyđẩylùicácđốithủtiềmtàng.Dođó,sángtạovàkhaitháchiệuứngtiếpcậnthịtrườngsớmchínhlàchiếnlượckinhdoanhcơbảncủathếgiớikỹthuậtsốhiệnnay.MặcdùcólợithếtrênnhưngsựđộcquyềntựnhiêncủaMicrosoftcònlâumớicótínhtuyệtđối.SựthốngtrịcủahệđiềuhànhWindowsđãbịxóimònbởisựcạnhtranhcủaApplevàmãnguồnmởLinux.Kếtcụclàsựđộcquyềntựnhiênbịthaythếbằngnhữngphátkiếncôngnghệvàmôhìnhkinhdoanhmới.

Chiếnlượccótínhkhảbiếnnhưngmụctiêucạnhtranhcuốicùnglàbấtbiến:đạtđượclợinhuậntốiđa,giảmthiểurủiro.Cạnhtranhthựcsựcóhiệuquả,vớibấtcứchiếnlượcnào,nếuthịtrườngmởvàtựdothắngthế.Tôichorằngchínhsáchchốngđộcquyềncủathếkỷ20chưabaogiờkhuyếnkhíchcạnhtranhcóhiệuquảvàngàycàngtrởnênlỗithờitrongkỷnguyênsố,ởđómộtphátminhcóthểbiếnconkhỉđộtbốntrămkilogramthànhchúhắctinhtinhsơsinhchỉtrongmộtđêm[154].

Xuthếsảnxuấtsảnphẩmýniệmlàkhôngthểđảongược;quyềnsởhữuvàcácbiệnphápbảovệngàycàngđượcnhấnmạnh–thờiđạithứhaicủaluậtphápnhiềukhảnăngsẽbịtháchthức.HộiđồngcốvấncủaTổngthốngMỹđầunăm2006đãnhậnđịnhrằng:sản lượngcácngànhcôngnghiệp“phụthuộccaovàobằngsángchế...vàbảovệquyềnsởhữu”nhưcácsảnphẩmytế,côngnghệthôngtin,liênlạcchiếmgầnmộtphầnnămnềnkinhtếMỹnăm2003.HộiđồngnàycũngtínhtoánrằngmộtphầnbagiátrịthịtrườngcủacáccôngtyMỹđượcgiaodịchcôngkhaitrongtháng9/2005(15tỷđôla)liênquanđếnquyềnsởhữutrítuệ;trongmộtphầnbađó,phầnmềmvàcácsảnphẩmbảovệtácquyềnchiếmhaiphầnnăm,quyềnsángchếmộtphầnbavàbímậtthươngmạichiếmphầncònlại.Đâyrõrànglàminhchứngchothấyđónggópcủaquyềnsởhữutrítuệtronggiátrịcủathịtrườngcổphiếulớnhơnnhiềusovớiđónggópđốivớicáchoạtđộngkinhtế.NhữngngànhcôngnghiệpcótỷlệđónggóplớncủasởhữutrítuệcũnglànhữngngànhtăngtrưởngnhanhnhấttrongnềnkinhtếMỹ.Tôichorằngkhôngcótrởngạinàođốivớiviệcsởhữutrítuệsẽtăngtỷlệđónggópđến2030[155].

TrướcThếchiếnthứnhất,thịtrườngMỹchưabịkiểmsoátbởicácluậtlệcủachínhphủ,nhưngđượchỗtrợbởiquyềnsởhữu,vốntrongnhữngnămđóthườngđượchiểulàtàisảnvật

chất,sởhữutrítuệ–bằngsángchế,bảnquyềnvàthươnghiệu–làmộtlĩnhvựcítquantrọnghơnnhiềucủanềnkinhtế.Mộttrongnhữngphátminhcóýnghĩanhấttrongthếkỷ19làmáytỉahộtbông:cóthểvàothờikỳđó,môhìnhmáytỉabôngkhôngđượcbảovệcóhiệuquả.

Chỉđếnnhữngthậpniêngầnđây,khisảnphẩmkinhtếcủaMỹđãtrởnêncótínhýniệmcaothìnhữngvấnđềliênquanđếnbảovệquyềnsởhữutrítuệmớiđượcnhìnnhậnnhưnhữngnguồnquantrọngtạorasựkhôngrõràngvềpháplývàkinhdoanh.Mộtphần,sựkhôngrõràngnàyxuấtpháttừthựctếlàsởhữutrítuệhiệnnaykhácnhiềusovớitàisảnvậtchấttrướckia.Dotàisảnvậtchấtcósựtồntạicủavậtchất,nênchúngcóthểđượclựclượngcảnhsáthayanninhtưnhânbảovệcóhiệuquảhơn.Ngượclại,sởhữutrítuệcóthểbịđánhcắpbằngmộthànhđộnggiảnđơnnhưcôngbốmộtýtưởngmàkhôngđượcphépcủangườiphátminh.Đặcbiệt,việcmộtcánhânsửdụngýtưởngkhôngảnhhưởngđếnviệccáccánhânkháctiếpcậnýtưởngđó,dotínhcóthểsửdụngđồngthờicủanó.

Cụthể,nhữngýtưởngmới–phầnquantrọngnhấtcủasởhữutrítuệ–chủyếuxuấtpháttừnhữngýtưởngcũtheonhữngcáchrấtkhó,thậmchíkhôngthểtruyhồi.Từgiácđộkinhtế,điềunàytạoratínhhợplýchoviệcsửdụngmiễnphíphéptíchphândoNewtonvàLeibnizphátminhra,mặcchoýtưởngtíchphânđãtạoracủacảiquanhiềuthếhệ.LiệuphápluậtcóbảovệquyềncủaNewtonvàLeibniznhưcáchchúngtabảovệchủsởhữuđấtđai?Hayluậtphápchophépnhữngphátminhcủahọđượcsửdụngtựdobởinhữngngườipháttriểntiếpphátminhnàyvớimụcđíchtốiđahóacủacảichoxãhội?Liệutấtcảcácquyềnsởhữuđềubấtkhảxâmphạm,haychúngphảituântheohoàncảnhphátsinhrachúng?

Nhữngcâuhỏitrênlàmđauđầucácnhàkinhtếvàluậtpháp,vìchúngđềcậpđếnnhữngnguyêntắcvậnhànhcơbảncủamộtnềnkinhtếhiệnđạivàdođócủatoànxãhội.Chodùchúngtabảovệsởhữutrítuệnhưmộtquyềnbấtkhảxâmphạmhaynhưmộtânhuệbanphátbởinhànướccóchủquyền,thìsựbảovệtấtyếusẽdẫnđếnnhữnglựachọncóảnhhưởngquantrọngđếncáncânlợiíchgiữangườiphátminhvànhữngngườihưởnglợitừphátminhđó.

Chủnghĩatựdodẫntôitớikếtluậnsơbộlànếuaiđósángtạoramộtýtưởngthìhọsẽcóquyềnsởhữuýtưởngđó.Tuynhiên,ngườisángtạoýtưởngmặcnhiêncóquyềnsửdụngýtưởngđó.Vấnđềởđâylà:Liệunhữngngườikháccóđượcsửdụngnó?Nhậnthứcchungchorằngnếuý tưởngđóphảiđượcbảovệquamột số thếhệ, thì cuộc sốngcủanhững thếhệtươnglaisẽgặpkhókhăndokhôngđượcsửdụngnhữngýtưởngđãđượcbởiphápluậtbảovệ.

Rõràng,chúngtakhôngthểbảovệquyềncủamộtngườinếuquyềnsốngcủangườikhácbịảnhhưởng.Nóicáchkhác,quyềncánhâncaođẹpsẽhàmchứamâuthuẫntừbêntrong.Điềunàychothấyrằngnếusựbảovệcủanhànướcđốivớimộtsốsángtạotrítuệcóthểdẫnđếnsựviphạmquyềncủangườikhácvàdođócóthểkhôngcóhiệulực,thìnhữngsángtạođókhôngthểđượcbảovệ.Mộtkhinguyêntắcchungbịxâmphạmthìkếtcụcsẽrasao?Trênthựctế,chỉcómộtbộphậnrấtnhỏsángtạotrítuệlàđượcchọnđểbảovệbằnghệthốngphápluậtđốivớibằngsángchế,bảnquyềnvàthươnghiệu.

Đốivớitàisảnvậtchất,chúngtađươngnhiênthừanhậnrằngquyềnsởhữuphảiđượckéodàichođếnkhivậtchấtđókhôngcòntồntại.Tuynhiên,đốivớiýtưởng,chúngtađãchọncáchcânbằnggiữakhảnăngxảyrabấtổndoyêucầutruytìmnguồngốccủanhữngphátkiếncủamộtýtưởng,vàviệcbảovệbảnquyềnchongườinghĩramỗiýtưởng.NgườiMỹđãkhônglựachọncáchtiếpcậnkhóthựchiệnởtrên,màhọctheoluậtphápcủaAnhlàđưarakhungthờigianchomỗiquyềnsởhữutrítuệ.

Tuynhiên,cóphảichúngtađãhànhđộngđúng?Hầuhếtnhữngngườithamgiacáccuộctranhluậnvềsởhữutrítuệđềucóquanđiểmthựcdụng:liệucácbiệnphápbảohộsẽđượcgiớihạnđểkhuyếnkhíchsángtạonhưngđủmạnhđểkhôngcảntrởcácsángtạotiếptheo?Liệunhữngbiệnphápbảohộcómậpmờtớimứcgâyrasựkhôngrõrànglàmtăngchiphírủirovàchiphísửdụngvốn?

Gầnbốn thậpniên trướcđây, luật sư trẻ tuổiStephenBreyerđãmiêu tả tình trạng tiếnthoáilưỡngnantrênbằngcáchtríchdẫntácphẩmHamlet.ViếttrêntờHarvardLawReview,vịthẩmphánTòaánTốicaotươnglaiđãchỉrõ:

Thậtkhótránhkhỏitâmlýnướcđôiđốivớicâuhỏiliệubiệnphápbảovệbảnquyềnhiệnnay–xétvềtổngthể–cóhợppháphaykhông?CóthểsosánhđiềuđóvớiquanđiểmcủaGiáosưMachlup,ngườiđãrútrakếtluậnsaukhinghiêncứuhệthốngbảnquyềnrằng:“Khôngcóbằngchứngthựctếhaylậpluậnlýthuyếtnàokhẳngđịnhhaybácbỏquanđiểmchorằngluậtbảnquyềnđãthúcđẩythànhtựuvềkỹthuậtvà làmtăngnăngsuấtcủanềnkinhtế”.Quanđiểmnàychorằngtrườnghợpbảovệbảnquyềnsáchkhôngdựatrênnhucầuđãđượcxácđịnh,màdựatrênsựkhôngrốràngrằngđiềugìsẽxảyramộtkhicácbiệnphápbảovệbịdỡbỏ.Cóngườichorằngrủirolàkhônglớnnhưngmộtthếgiớikhôngcóbảnquyềnsẽgiốngnhư“mộtquốcgiahoangdại"làm“lunglayýchívàkhiếnchúngtathàchịuđựngnhữngtồntạihiệncó/Cònhơnlàđitìmkiếmnhữngýtưởngmớichúngtachưabiếttới”.

Vậythìhệthốnghiệntạicủachúngta–đượcpháttriểntrongmộtthếgiớimàtàisảnhữuhìnhthốngtrị–sẽthíchhợpthếnàovớimộtnềnkinhtếmàgiátrịngàycàngthểhiệntrongýtưởnghơnlàtrongvậtchấthữuhình?Cóthểnóiquyếtđịnhkinhtếquantrọngnhấtmàcácnhàlàmluậtvàtòaáncủachúngtasẽphảiđưaratrong25nămtớỉlàlàmrõquyđịnhvềsởhữutrítuệ.

Tómlại,chúngtacóthểrútrađiềugìtừnhữngcốgắngdựđoántươnglaiởphầntrên.Nếu

loạitrừcácnhântốđộtbiếnmàkhôngaicóthểbiếttrước–nhưmộtvụtấncônghạtnhânvàonướcMỹ,mộtđạidịchcúm,xuthếbảohộngócđầutrởlạihaythấtbạitrongviệcthốngnhấtmộtgiảiphápkhônglàmtănglạmphátchotìnhtrạngmấtcânđốitàichínhcủachươngtrìnhBảohiểmytế–nướcMỹvàonăm2030sẽcónhữngnétpháchọachínhnhưsau:

(1)GDPthựcsẽlớnhơnnăm2006baphầntư.

(2)GiátrịsảnphẩmýniệmtrongGDPsẽngàycàngtăng;sốlượngluậtvàcácvụtranhchấpliênquanđếnbảnquyềntrítuệtănglên.

(3)CụcDựtrữLiênbangsẽphảiđốimặtvớitháchthứclạmphátvàxuthếchínhtrịdântúyvốnkháimhơilặngtiếngtrongthờigianqua.

NếuFedkhôngđượctraoquyềnchốnglạmphát,chúngtasẽphảiđốimặtvới:

(4)Lạmphátthựctếsẽvượtmức2,2%củanăm2006.

(5)Lãisuấttráiphiếumườinămcủachínhphủlênđếnmứchaiconsốsẽdiễnranướcnăm2030,sovớimức5%năm2006.

(6)Biênđộrủirovàlợinhuậnchứngkhoánsẽlớnhơnđángkểsovớinăm2006;

(7)Dođó,cổtứcsẽlớnhơnnăm2006(làkếtquảcủamộtphầntưthếkỷgiátàisảnbịkỉềm

chế,bắtđầutăngtớinăm2030),vàtheođó,tỷlệvốnhóabấtđộngsảnsẽgiảmđi.

Vớiphầncònlạicủathếgiới,AnhđãhồisinhđángkinhngạcsaukhiMargaretThatcherđưaraquyếtđịnhquantrọngtựdohóanềnkinhtếtừthậpniên80.Thànhcôngđóthựcsựấntượngvànhờđó,“Côngđảngmới”dướisựlãnhđạocủaTonyBlairvàGordonBrowntiếptụcchínhsáchtựdo, làmdịubớtlịchsửxãhộichủnghĩaFabiancủađảngnàybằngcáchnhấnmạnhcơhội.NướcAnhđãcóchínhsáchthuhútđầutưnướcngoàivàchophépmualạicáccôngtycủaAnh.ChínhphủhiệnnayởAnhnhậnrarằngngoàivấnđềthuộcanninhvàniềmtựhàodântộcthìquốctịchcủacáccổđôngcôngtyAnhhầunhưkhôngcóảnhhưởnggìđếnmứcsốngcủangườidân.

Ngàynay,cóthểnóiLondonlàtrungtâmtàichínhxuyênquốcgialớnnhấtdùNewYorkvẫnlàthủđôtàichínhcủathếgiớidotiếptụclàtrungtâmcungcấpvốnchonềnkinhtếhàngđầuthếgiớilàMỹ.Sựkhôiphụcvịthếthốngtrịhồithếkỷ19củaLondonbắtđầuvớichínhsách“Vụnổlớn”năm1986cónộidungphiluậtlệhóalĩnhvựctàichínhởmứcđộlớn.Sauđó,Anhkiêntrìđitheochiềuhướngnày.Côngnghệmớiđãnângcaođángkểhiệuquả,dođótiếtkiệmtoàncầuđãđượcdùngđầutưtrênphạmvitoàncầu.Năngsuấtsửdụngvốntănglênđãlàmtăngthunhậpcủangànhquảnlýtàichính,dođóngànhtàichínhcủaAnhđãtrởnênthịnhvượng.ThunhậpkhổnglồtừthuếgầnđâyđãđượcCôngđảngsửdụngđểkhắcphụctìnhtrạngbấtbìnhđẳngvềthunhậpvốnlàsảnphẩmphụtấtyếucủaquátrìnhcạnhtranhtàichínhdựatrêncôngnghệ.

GDPđầungườicủaAnhgầnđâyđãvượtxaĐứcvàPháp,vấnđềdânsốcủaAnhcũngkhôngcăngthẳngnhưtạicácnướcchâuÂulụcđịa,mặcdùhệthốnggiáodụctrẻemcủaAnhcũngcónhiềukhiếmkhuyếtnhưhệthốngcủaMỹ.NếuAnhtiếptụcchínhsáchmởcửa(chínhsáchrấthợplý)thìAnhsẽcóvaitròquantrọngvàonăm2030.

TươnglaicủachâuÂulụcđịasẽkhóđoánchođếnkhichâulụcnàytừbỏmôhìnhnhànướcphúclợitrảlươngdựatrênđónggópcủangườidân,mộtmôhìnhđòihỏitàitrợtừlựclượngdânsốtănglên.Vớitỷlệsinhíthơnnhiềutỷlệthaythếtựnhiênvàhầunhưkhôngcódựđoánnàochorằngsẽcósựhồiphục,lựclượnglaođộngcủachâuÂulụcđịa,trừkhiđượcbổsungmạnhmẽbởilựclượnglaođộngnhậpcư,chắcchắnsẽgiảmxuốngvàtỷlệngườicaotuổisẽtăng. Trong khi đó, châu lục này lại không hào hứng với người nhập cư. Để đảmbảo tăngtrưởng,tỷlệtăngnăngsuấtlaođộngcủachâuÂusẽphảiđượcđẩycaotớimứckhôngtưởng.Nhậnthứcrõvấnđềnày,HộiđồngchâuÂunăm2000đãđưaramộtchươngtrìnhthamvọng

cótênChươngtrìnhnghịsựLisbon,nhằmđưachâulụcnàyđứngđầuthếgiớivềcôngnghệ.Nhưngchươngtrìnhnàyđãchậmđượcthựchiệnvàđangbịđìnhlại.Nếukhôngđạtđượctốcđộtăngnăngsuất,châuÂusẽkhóduytrìđượcvaitròchiphốiđãcótrongnềnkinhtếthếgiớikểtừsauThếchiếnthứhai.Tuynhiên,sựxuấthiệntầnglớplãnhđạomớitạiPháp,ĐứcvàAnhcóthểbáohiệurằngchâuÂusẽthựchiệncamkếtđạtđượcmụctiêucủaChươngtrìnhnghị sự Lisbon. Sự giống nhau trong nhiều mục tiêu kinh tế của Nicolas Sarkozy, AngelaMerkelvàGordonBrownđanglàmchosựhồisinhcủachâuÂucóvẻhiệnthựchơn.

VấnđềdânsốcủaNhậtBảncóvẻnhưcònảmđạmhơncủachâuÂu.Nhậttiếptụcmạnhmẽchốnglạingườinhậpcư,trừnhữngngườicótổtiêntừNhật.Trìnhđộcôngnghệcủanướcnàyđượcxếphàngđầuthếgiới,dođósựgiatăngnăngsuấtlaođộngcủaNhậtcũngtươngđươngvớiMỹ.NhiềunhàdựbáochorằngNhậtsẽđánhmấtvịtríthứhaivềkinhtế(theotỷgiáthịtrường)trướcnăm2030.NgườiNhậtsẽkhôngthoảimáivớikếtquảđó,nêncóthểsẽtìmcáchgiảiquyết.Trongbấtcứkịchbảnnào,Nhậtvẫnsẽlàquốcgiagiàucóvàlàlựclượngđángkểcảvềcôngnghệvàtàichính.

NướcNgacónguồntàinguyênthiênnhiênkhổnglồ,nhưngđanggặpkhókhăndodânsốgiảm,nhưtôiđãđềcậptạiChương16,vàkhuvựcphinănglượngcủanướcnàygặpnhiềurủirodotácđộngcủabệnhdịchHàLan.BướcđiđángkhíchlệhướngtớinhànướcphápquyềnvàtôntrọngquyềnsởhữutrítuệcủaNga,dướithờiVladimirPutinđãnhườngbướcchoviệcthựcthiluậtphápcóchọnlọcdựatrêntưtưởngdântộc,mộtsựphủđịnhđốivớichínhnềntảngcủachếđộphápquyền.DocónguồnnănglượngnênNgasẽtiếptụclàtaychơichủchốttrongnềnkinh tế toàncầu.Tuynhiên, trừkhinướcnày thựcsựkhôiphục lại chếđộphápquyền,Ngasẽkhôngthểbướcvàohàngngũnhữngnềnkinhtếhàngđầuthếgiới.NếunguồnnănglượngcủaNgatiếptụcdồidàovàgiánănglượngởmứccao,GDPđầungườisẽkhôngngừngtăng.NhưngGDPđầungườicủaNgachưabằngmộtphầnba(theocânbằngsứcmua)củaMỹvàNgavẫncònxatrướcngưỡngcửacácnềnkinhtếpháttriển.

ẤnĐộcótiềmnăngvĩđạinếunướcnàytừbỏchủnghĩaxãhộiFabiankếthừatừAnh.ẤnĐộđãchọnconđườngpháttriểnkháctronglĩnhvựcdịchvụcôngnghệcaohướngvềxuấtkhẩu.Nhưngđómớichỉlàmộtphầnnhỏtrongnềnkinhtếtrămmốitơvòcủanướcnày.NgaycảkhingànhdịchvụdulịchcópháttriểnthìvẫncóbaphầnnămlựclượnglaođộngcủaẤnĐộvẫnphảilaolựctrongngànhnôngnghiệpnăngsuấtthấp.Mặcdùcónềndânchủđángkhâmphục–lớnnhấtthếgiới–nhưngkinhtếẤnĐộ,dùđãtrảiquanhữngcuộccảicáchquantrọngtừnăm1990,vẫnrấtkémhiệuquả.TốcđộtăngtrưởngkinhtếtrongnhữngnămgầnđâycủaẤn

Độthuộchàngcaonhấtthếgiới,nhưngxuấtphátđiểmlạiquáthấp.Trênthựctế,GDPđầungườicủaẤnĐộtươngđươngcủaTrungQuốcởthờiđiểmbốnthậpniêntrướcđây,nhưnggiờchỉbằngmộtnửavàtiếptụcbịtụtlại.CólýdođểtinrằngẤnĐộsẽtiếnhànhcảicáchtriệtđểnhưTrungQuốcvàgianhậpcácnềnkinhtếhàngđầuthếgiới.NhưagvàothờiđiểmviếtcuốnsáchnàythìchínhtrịnộibộđangdẫnẤnĐộđitheophươnghướngbiquan.Maymắnlàmặcdùkhuvựcdịchvụthếkỷ21củaẤnĐộkhônglớnnhưngvầnghàoquangcủanórấtkhócóthểbịchephủ.Ýtưởnglàquantrọng.Quốcgianàyđangthuhútsựquantâmvớiýtưởngcủathếkỷ21,cũngnhưcôngnghệcủathếkỷ21.ẤnĐộcóthểcầnphảiđitheoconđườngcủaAnh,quốcgiađãđiápdụngcácnguyêntắcthịtrườngtựdocủakỷnguyênÁnhsángvớitrigiáccủachủnghĩaFabian.

TrongsốnhữngquốcgiatháchthứcvịthếlãnhđạokinhtếthếgiớicủaMỹ,nướcđôngdânTrungQuốcsẽlàđốithủchủyếuvàonăm2030.TrungQuốctừnggiàucóhơnchâuÂuvàothếkỷ13,sauđóđãmấtvịthếtrongnhiềuthếkỷvàchỉbắtđầuhồisinhkhitiếnhànhtựchuyểnđổivớiquymôlớn.ViệcTrungQuốcápdụngchếđộcạnhtranhthịtrườngtựdo,trướchếttrongnôngnghiệp,sauđótrongcôngnghiệpvàcuốicùnglàtựmởcửavềthươngmạivàtàichínhra thếgiới,đãđặtxãhộicổxưanàyvàoconđườngtựdohơnvềchínhtrị.Bấtchấpnhữngtuyênbốchínhthức,sựgiảmbớtquyềnlựccủathếhệlãnhđạosausovớithếhệtrướcchothấyhyvọngvềmộtnướcTrungQuốcdânchủhơnsẽthaythếchếđộchuyênquyềnhiệnnay.Mặcdùcácnhànướcchuyênquyềntrongmộtgiaiđoạnnàođócóthểthànhcôngtrongviệcápdụngchínhsáchcạnhtranhthịtrườngnhưngtrongdàihạn,mốiquanhệgiữadânchủvàthươngmạimởlàkhôngthểbỏqua.

TôikhônggiảvờdựđoánmộtcáchchắcchắnvềviệcliệuTrungQuốcsẽtiếptụcđitheoconđườnghiệnnaytiếntớitựdochínhtrịhơnvàtăngvaitròcủamộtcườngquốckinhtếthếgiới,hayliệuđảngCộngsảnTrungQuốc,nhằmduytrìkiểmsoátchínhtrịđangbịxóimònhàngngàybởicáclựclượngthịtrường,sẽtìmcáchtáilậpchínhsáchcứngrắnvềkinhtếnhưthờikỳtrướckhiĐặngTiểuBìnhtiếnhànhcảicách.Hầuhếtthếgiớisẽchờđợikếtquảtrênvàonăm2030.NếuTrungQuốctiếptụcđitheoconđườngpháttriểnthịtrườngtựdo,quốcgianàysẽđẩysựthịnhvượngcủathếgiớilêntầmcaomớiởmứcđộnhấtđịnh,ngaycảMỹvàTrungQụốc,nhữngquốcgiahùngmạnhluôntìmcáchđạtđượcthếthượngphongtrongthếgiớimớiđó,vẫnphảituântheomộtlựclượngcósứcmạnhhơn,đólàtoàncầuhóađangpháttriểnmạnh.Sựkiểmsoátcủachínhphủđốivớicuộcsốnghàngngàycủacôngdânđãgiảmđángkểkhichủnghĩatưbảnthịtrườnglanrộng.Dầndần,sựthamgiatựnguyệncủacáccánhânvàothịtrườngmàkhôngcầnkènlệnhđãthaythếđángkểsứcmạnhcủanhànước.Hầu

hếtluậtlệquyđịnhgiớihạnđốivớicácgiaodịchthươngmạiđãâmthầmbịdỡbỏtheohướngcólợichosựtựđiềuchỉnhcủachủnghĩatưbảnthịtrường.Nguyêntắcquantrọngnhấtthậtđơngiản:Khôngthểxácđịnhgiáđồngbằngcảhaiphươngtiệnlàthịtrườngvàsắclệnhcủanhànước.Phươngtiệnnàycótínhloạitrừphươngtiệnkhác.QuátrìnhphiluậtlệhóanềnkinhtếMỹtừnhữngnăm1970,chínhsáchtựdocủaAnhdướithờiThatcher,nhữngnỗlựcnhấtđịnhcủachâuÂuvàonăm2000nhằmxâydựngthịtrườngcótínhcạnhtranhthếgiới,sựápdụngthịtrườngtạihầuhếtcácnướcthuộckhốiXô-viếttrướcđây,quátrìnhđấutranhchốnglạibộmáyquanliêucủaẤnĐộvàtấtnhiênlàsựtrỗidậyđángkinhngạccủaTrungQuốcđềunhằmlàmgiảmảnhhưởngvềhànhchínhcủachínhphủđốivớinềnkinhtếvàtừđó,đốivớixãhội.

Tôichorằngnhữngthànhquảkinhtếtrongdàihạnchủyếu,chứkhônghoàntoàn,đượcxácđịnhbởitínhcáchbẩmsinhcủaconngườitrongcácthểchếmàchúngtalậprađểđiềuchỉnhsựphâncônglaođộng.Ýtưởngbanđầuvềquátrìnhchuyênmônhóalaođộngvìlợiíchchungđãcótừrấtxaxưa,nhưnghoạtđộngchuyênmônhóanàyđãthúcđẩyJohnLockevànhữnghọcgiảcủakỷnguyênÁnhsángpháttriểnkháiniệmvềnhữngquyềnkhôngthểtáchrờivớitưcáchlànhữngcơsởcủachếđộphápquyềntrongquảnlýxãhội.Dựatrêntinhthầncủatưtưởngtựdođó,AdamSmithvàcộngsựđãtìmranhữngnguyêntắccơbảncủahànhviconngười,mộtpháthiệnvẫncógiátrịđốivớisựvậnđộngcủacáclựclượngsảnxuấtthịtrườngchođếnngàynay.

Sựtăngtrưởngkinhtếchưacótiềnlệtrongthậpniênvừaquatạihầuhếtcácnướcpháttriểnvàđangpháttriểnlàbằngchứngquantrọngnhấtchothấysựkémhiệuquảcủamộtmôhìnhthửnghiệmkinhtếkéodàihơn70năm.SựsụpđổbấtngờcủakhốiXô-viếtđãdẫntới,hayđẩynhanhquá trìnhphi tập trunghóa trên toàn thếgiới, vớiTrungQuốcvàẤnĐộ lànhữngnướctiênphong.Bằngchứngcótínhthuyếtphụcđặcbiệtchínhlàviệctăngquyềnsởhữuvàchếđộphápquyềnnóichungđãlàmtăngnhanhđờisốngvậtchất.Nhữngthốngkêchínhthứctuykhôngchỉrõsựthayđổiđịnhlượngdochếđộphápquyền,nhưngbằngchứngvềchấtlượngthìkhócóthểphủnhận.Sựtừbỏchínhsáchkiểmsoátcủanhànướcvàthaythếchúngbằngcácthểchếthịtrườngđanglàmtănghiệuquảkinhtế.Trongsáuthậpniênqua,sựgiatănghiệuquảđóđãdiễnraấntượngnhấttạiTrungQuốc,ẤnĐộ,Nga,TâyĐứcvàĐôngÂu.Thựctế,cácvídụvềsựmởrộngcủathịtrườngtựdo,quyềnsởhữuvàphápquyềnkhôngcóđónggópvàosựthịnhvượngkinhtế,cũngnhưvídụvềsựgiatăngkếhoạchhóatậptrunglàmtăng thịnhvượngkinh tế là rấthyhữu.Tuynhiên, chếđộphápquyềnchỉ làđiềukiệncần,khôngphảilàđiềukiệnđủchosựthịnhvượnglâubền.Vănhóa,giáodụcvàdânsốđềucóvai

tròquantrọng.

Tạisaomốiquanhệgiữaphápquyềnvàsựthịnhvượngvậtchấttrêndườngnhưkhôngthểthayđổi?Theotôi,điềuđócónguồngốctừđặctínhthenchốtvềbảnchấtconngười.Trongcuộcsống,chúngtasẽdiệtvongnếukhônghànhđộng.Nhưnghànhđộngsẽgâyrahậuquảkhôngthểlườngtrước.Mứcđộconngườisẵnsàngđươngđầuvớirủirophụthuộcvàolợiíchmàhọnghĩcóthểnhậnđược.Quyềncánhânvàsởhữulàmgiảmsựkhôngchắcchắnvàmởrahyvọnglớnhơnđểconngườichấpnhậnrủirovàhànhđộngtạorasựthịnhvượngvậtchất.Khônghànhđộngsẽkhôngtạorabấtcứthứgì.

Trongsảnxuấtvậtchấtkhôngthểkhôngchấpnhậnrủiromộtcáchkhoahọc.Khivậtchấtthiếuthốnhoặckhôngtồntạithìngườitachỉhànhđộngnếuthựcsựcầnthiết,sảnlượngkinhtếởmứctốithiểu,khôngphảidobịchiphốibởisựtínhtoánchấpnhậnrủiro,màlàkếtquảcủasựcan thiệpcủanhànước.Lịchsửnhân loạikhẳngđịnhrằngnhữngđộng lực tíchcựcmanglạihiệuquảlớnhơnsựsợhãihayépbuộcrấtnhiều.

Tôichorằngbằngchứngtrênchothấy:đốivớimộtnềnvănhóavàtrìnhđộgiáodụcnhấtđịnhthìcàngcótựdocạnhtranhbaonhiêu,càngbảođảmchếđộphápquyềnbaonhiêuthìsựgiàucócủaxãhộicàngtănglênbấynhiêu.Đángtiếclàmứcđộtựdocạnhtranhcàngcao–theođólàsựlỗithờinhanhchóngcủacơsởvàkỹnăngcủacôngnhântạicáccơsởnày–thìmứcđộcăngthẳngvàlolắngcủanhữngngườithamgiathịtrườngcàngcao.NhiềucôngtythànhcôngtạiThunglũngSilicon,biểutượngcủasựlạchậunhanh,đãphảicảitạolạiphầnlớndoanhnghiệpcủahọchỉsauvàinămhoạtđộng.

Hầunhưtấtcảcácnướcpháttriểnvàngàycàngnhiềucácnướcđangpháttriển,đểđốiphóvớisựgiậndữđốivớimặttráicủasựhủydiệtmangtínhsángtạo,đãlựachọnphươngánchấpnhậnmứcđộtăngtrưởngchậmhơnvềvậtchấtđểđổilấyviệcgiảmthiểunhữngcăngthẳngcủacạnhtranh.

TạiMỹ,cácĐảngDânchủvàCộnghòatừlâuđãcócùngquanđỉểmđồngthuậnvớichươngtrìnhAn sinhxãhội,Bảohiểmy tế và các chương trình trong chính sáchKinh tếmới củaRoosevelt,cũngnhưXãhộiVĩđạicủaLyndonJohnson,mặcdùtiếptụcbấtđồngsâusắcvềchitiếtcácchươngtrìnhtrên.HầunhưtấtcảcácchươngtrìnhansinhxãhộihiệnhànhsẽđượcQuốchộithôngquavớisốphiếuápđảo.Tôikhôngnghingờvềđiềuđó.Vớisựthayđổicủathờigianvàtìnhhìnhkinhtế,sựđồngthuậtđósẽthayđổi,nhưngcóthểvớimứcđộtươngđối

nhỏ.

Cáchệthốngansinhxãhộithựctếtồntạikhắpnơivớihìnhthứckhácnhau,vềbảnchất,chúngcảntrởhoạtđộngthịtrườngtựdo,chủyếuthôngqualuậtlaođộngvàcácchươngtrìnhtáiphânphốithunhập.Tuynhiên,điềutrởnênhiểnnhiênlàtrongthếgiớicạnhtranhtoàncầu,luôntồntạigiớihạnvềquymôvàbảnchấtcủacáchệthốngansinhxãhộimàcácnềnkinhtếcóthểchấpnhậnnhưngkhônggâyrahậuquảkinhtếnghiêmtrọngnào.Vídụ,châuÂulụcđịađangcốgắngtìmracáchcóthểchấpnhậnđượcđểcắtgiảmlươnghưuvàcácbiệnpháptrợcấpchocôngnhânthấtnghiệp.

Chủnghĩatưbảnthịtrường,mộtmặtchothấyhiệuquảđángkinhngạccủanó,mặtkhácbộclộgótchânA-sinkhingàycàngcónhiềungườichorằnglợiíchcủanókhôngđượcphânbốmộtcáchcôngbằngvàcóxuhướngnghiêngvềnhữngngườicókỹnăng.Chủnghĩatưbảnthịtrườngtrênphạmvitoàncầutiếptụcđòihỏinhữngkỹnăngngàycàngcaohơn,bởivìmỗicôngnghệmớiđềuđượcxâydựngdựatrênmộtcôngnghệkhác.BiếtrằngtríthôngminhđơnthuầncủaconngườingàynaycóthểkhônghơnsovớithờiHyLạpcổđại,songsựtiếnbộcủaloàingườisẽphụthuộcvàomứcđộgiatăngcủakhotrithứckhổnglồđượctíchlũyquanhiềuthếhệ.

HệthốnggiáodụctiểuhọcvàtrunghọckémhiệuquảcủaMỹđãthấtbạitrongviệcgiúphọcsinhtrangbịnhanhvàđủkiếnthứcđểgiảiquyếtvấnđềthiếunguồnnhânlựccókỹnăng,mặcdùnhânlựcthiếukỹnănglạithừathãi,làmtăngkhoảngcáchvềthunhậpgiữahainhóm.Nếuhệ thốnggiáodụccủaMỹkhông thểnângmặtbằngkỹnăngđểđápứngyêucầucôngnghệ,côngnhâncókỹnăngsẽtiếptụcnhậnđượcthunhậpcaohơn,dẫnđếntìnhtrạngđángbáođộnghơnvềtậptrungthunhập.Nhưtôiđãđềcập,cảicáchgiáodụcsẽmấtnhiềunămvàchúngtaphảigiảiquyếtsựbấtbìnhđẳngvềthunhậpngaylậptức.Tăngthuếđốivớingườigiàu,mộtgiảipháptưởngnhưđơngiản,cóthểsẽtácđộngtiêucựcđếntăngtrưởngkinhtế.Chúngtacóthểngaylậptứcvừahạthunhậpcủacôngnhâncókỹnăngvừanângcấpmặtbằngkỹnăngcholựclượnglaođộngbằngcáchmởcửabiêngiớiđónnhậnsốlượnglớnngườinhậpcưcókỹnăng.Sựthànhcôngcủanhữngcảicáchtronggiáodụcvànhậpcưcótínhkhảthikhálớnnày lạiphụthuộcvàosựchấp thuậncủacôngchúngMỹđốivới tậpquántưbản trongnhiềunămtới.

Khôngphảingẫunhiênmàconngườiluôntồntạivàpháttriểntrongmâuthuẫn.Thíchnghilàbảnchấtcủachúngta,cũnglàđiềulàmtôirấtlạcquanvềtươnglai.Nhữngnhàtiêntritại

DelphivàcảnhữngnhàtươnglaicủaPhốWallngàynayluônmuốnchinhphụcxuthếdàihạntíchcựcnàycủaconngười.DisảncủakỷnguyênÁnhsángvềquyềncánhânvàtựdokinhtếđãchophéphàngtỷngườiđitheotiếnggọicủatựnhiên–làmviệcvìcuộcsốngtốtđẹphơnchohọvàgiađình.Tiếnbộkhôngtựđộngđếnmàđòihỏiphảithíchnghitrongtươnglaitheocáchchúngtachưathểtưởngtượng.Tuynhiên,ranhgiớihyvọngmàtấtcảchúngtakhisinhrađãtheođuổithìkhôngcóđiểmdừng.

LỜICẢMƠN

KhirờiCụcDựtrữLiênbangthángGiêngnăm2006,tôibiếtmìnhsẽnhớcảmgiácđượclàmviệcvớimộtnhómcácnhàkinhtếhàngđầuthếgiới.Thờigianchuyểnđổisangcuộcsốngcánhâncủatôidiễnranhẹnhàng–vàcórấtnhiềuđiềuthúvịhơn–bởisựxuấthiệncủamộtnhómcộngtácmớicùnglàmviệcđểchorađờicuốnsáchnày.

Trongsốnhữngngườicóđónggópquantrọngđốivớicuốnsáchnàylàcáccựuđồngnghiệpcủa tôiởFed.Michelle Smith, PatParkinson,BobAgnew,Karen Johnson, LouiseRoseman,VirgilMattingly,DaveStockton,CharlesSiegman,JoyceZickler,NellieLiang,LouiseSheiner,JimKennedyvàTomConnorslànhữngngườiđãgiúptôibổsungvàohồikývàđưaranhữngđánhgiágiúptôitiếptụcviếtcuốnsáchnày.TedTrumanđãdànhnhiềuthờigian,chiasẻghichépvànhữngbứcảnhtrongnhiềuchuyếnđinướcngoàicùngvớitôi.DonKohnđưaranhữngđánhgiácógiátrịvàphêbìnhđốivớinhiềuphầncủabảnviết.

LynnFox,ngườiphụtráchthôngtintạiFedtrongvàinăm,đãtrợgiúpđầyhiệuquảvềcáccâuchuyệnvàýtưởngchotôi,đồngthờilàmộtbiêntậpviênđắclựctrongnhữngbảnthảogiaiđoạnđầu.DavidHoward,cựuPhógiámđốcBanTàichínhQuốctếcủaFedvàcũnggiốngtôimớinghỉhưu,đãvậndụngkỹnăngcủaôngđểgiúptôi trongmộtsốcuộcthảo luậnkỹthuậtcó tính thenchốt;ôngvừa làmộtnhàphêbìnhsắcsảo,vừa làmộtngười tranh luậnkhôngkhoannhượng.

Bạnbèvànhữngngườiquentrongcôngviệcđãdànhthờigiancungcấpchotôinhữngkiếnthức,câuchuyệnvàthôngtinquantrọng.MartinAndersonchiasẻvớitôikýứctrongnhữngnămlàmviệccùngcácTổngthốngNixonvàReagan.ThẩmphánStephenBreyergiúptôimàisắctưduyvềquyềntácgiảvàcácvấnđềluậtphápkhác.ĐạisứJamesMatlockgiúpphầnhồikývềLiênXôthờiGorbachev.VớiThủtướngGordonBrowncủaAnh,tôiđãcónhữngcuộcthảo luậnvềnhiềuchủđề liênquanđếnToàncầuhóavàKỷnguyênÁnhsángcủaAnh(vàScotland).CựuTổngthốngBillClintoncungcấpđánhgiácủaôngvềcácvấnđềliênquanđếnchính sáchkinh tế;CựucốvấnNhàTrắngGeneSperlinggiúp tôihiểuhơnvề chínhquyềnClinton.

TôiđặcbiệtcảmơnBobRubin,cựuBộtrưởngTàichính,ngườiluônsẵnsàngkểlạikýứcvềnhữngsựkiệnchúngtôicùngchứngkiến.Cấpphócủaôngvàsaunàylàngườikếnhiệmông,LarrySummers,đãcùngtôitìmhiểuvềnhữngkhíacạnhphứctạpcủatiếntrìnhtoàncầuhóatrongnhiệmkỳcủaTổngthốngClintonvàkểtừđóđếnnay.

BobWoodwardđã cung cấpbản ghi chépnhững cuộcphỏngvấndài với tôi khi còn tạinhiệmtạiFed–mộtcửchỉkhôngchỉchothấysựhàophóngcủaôngmàcònchứngtỏsựcảmthôngvớimột tác giảmới vàonghềviết. Cuốn sách tuyệt vờiNhữngđỉnh cao chỉ huy củaDanielYergin(đồngtácgiảvớiJosephStanislaw)đãgiúptôinhớlạinhiềusựkiệnmàtôiđãthamgiahoặcchứngkiến.MichaelBeschlossđãđọctoànbộbảnthảocủatôi;nhữngđánhgiásâusắccủaôngvànhữnggợiýbiêntậphợplýcủaôngkhiếntôihiểuđượctạisaonhữngcuốnsáchcủaônglạicóchấtlượngnhưthế.

PhầnkiểmtrathôngtinvànghiêncứudoJoanLevinsteinvàJaneCavolinaphụtrách,vớisựgiúpđỡcủaLisaBergsonvàVickySufian;MiaDiehlđãthểhiệnsựchuyênnghiệptrongviệctìmkiếmảnhcủatôi.

DựánnàysẽkhôngthểhoànthànhnếukhôngcósựtrợgiúpcủaKatieByers,LisaPanasitivàMaddyEstrada–nhữngtrợlýđầykiênnhẫnvàlàmviệccótổchứccủatôi.Tôikhâmphụckhảnăngđánhmáynhanh,khôngcólỗichínhtảcủaKatietừbảnviếttaykhóđọcvàthườngbịnhoècủatôi.CuốnsáchnàyđãđượcviếtđiviếtlạidướibàntayđánhmáycủaKatie.

TôikhôngthểtìmđượcbiêntậpviêntốthơnchocuốnsáchnàyngoàiScottMoyerscủaNhàxuấtbảnPenguin.Anhlàmộtnhàphủthủyvềtổchứcvàcóhiểubiếtsâuvềhàngloạtchủđề.Trongkhoảngthờigianviếtkéodàinhiềutháng,Scottđãđộngviên,nhậnxét,sắcsảovàkhéoléo;thêmvàođó,anhlàcontraicủamộtnhânviêntrongCụcDựtrữLiênbang.Trợlýđầy năng lực của Scott, Laura Stickney, đã giúp hướng những thành viên khác nhau trongnhómlàmsáchtậptrungvàomụctiêuchungcủachúngtôi–đókhôngphảilàcôngviệcdễdàng.ChủtịchkiêmchủNhàxuấtbảnPenguinAnnGodoffđãủnghộcuốnsáchnàymộtcáchnhiệt tình. Nhóm sản xuất – Bruce Giffords, Darren Haggar, Adam Goldberger và AmandaDewey–đãlênbảnincủacuốnsáchvớikỹnăngvàsựkiênnhẫn.

NgườihướngdẫnthườngxuyêncủatôitronglĩnhvựcviếtvàxuấtbảnsáchlàBobBarnett.CũnggiốngnhưnhiềucuốnsáchviếtvềWashington,cuốnKỷnguyênhỗnloạnsẽkhôngthểrađờinếuthiếusựgiúpđỡcủaông.

PeterPetrelàngườicộngtáccủatôitrongquátrìnhviết,ôngđãdạytôikỹnăngđãcótừlâuvềtrầnthuậtởngôithứnhất.Tôiđãcoimìnhlàmộtngườichứngkiếncácsựkiện,chứkhôngphảilàmộtphầncủasựkiện.SựchuyểnđổinàythựcsựkhókhănnhưngPeterluôntỏrakiênnhẫn,ônglàcánhcửađưatôiđếnngườiđọc,lĩnhvựcmàôngcórấtnhiềukinhnghiệmtronghaithậpniênlàmviệctạitạpchíFortunevớitưcáchlàtácgiảvàbiêntậpviên,ôngđặcbiệtchúýviệcđưanhữngphầntựtruyệntrởlênsốngđộng.

Córấtíttácgiảviếtsáchlầnđầugiốngnhưtôilạicóthểkiêuhãnhlàlấycảmhứngtừmộtnhàbáoxinhđẹp,thôngminhvàbảnthâncôấycũnglàmộttácgiả.Vợtôi,AndreaMitchell,làđồngminhvàbạnthânnhấtcủatôi.Trongdựánnày,côlàcốvấnđắclựcvàlàngườiđọcsâusắccủatôi.Nhữnggợimởcủacôgiúptôiđịnhhìnhcuốnsáchnày.Côấyđangvàsẽluônlànguồncảmhứngcủatôi.

Tuynhiên,phầnviếtvàbảnthảolầncuốilàcủatôi.Cuốnsáchnàykhôngtránhkhỏisơsuất.Tôikhôngthểtìmratấtcảsơsuấtnênkhôngthểsửachữachúng.Tôichorằngvớigầnhaitrămnghìntừ,cuốnsáchnàychắcchắncóchỗsai.Tôixintạlỗivớiđộcgiảtrước.

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

[1] Nguyênvăn“Bullsandbearsmakemoney;butpigsgetslaughtered.”Ýnóisựlênxuốngcủathịtrườngchứngkhoáncólợichocácnhàđầucơvàđầutưthựcthụ,nhưngsẽkhiếnchonhữngngườithiếuhiểubiếtvềchứngkhoánthualỗ(ND)

[2]Cónộidungchínhlàtrợcấpgiáodụcchocựuchiếnbinhvànhữngngườiđanglàmnhiệmvụ(ND)

[3]SáchđãđượcdịchratiếngViệtvớitựađềSuốinguồn,NXBTrẻ,2007[4]GeoffreyChaucer(1343-1400):Nhàvăn,nhàthơ,nhàtriếthọcngườiAnh,ôngđược

xemlàchađẻcủavănhọcAnhhiệnđại[5]RichardNixonđãchọndòngnàyvàdùngnónăm1971khiôngtalàTổngthốngđể

bảovệsựthâmhụttàichínhcủachínhquyềnôngvàchủnghĩacanthiệpkinhtế[6]Ngaytừđầu,TổngthốngJohnsonđãthấtbạivớicácconsố.Vídụnhàsửhọcvàcựu

cốvấncủaJohnson,EricGoldmanmôtảtrongquyểnhồikýnăm1969vềcáchJohnsonlừadốibáochívềtàikhóađầutiêncủaôngđể“nângcaoấntượngvềsựđónggópchonềnkinhtếvàcáckỹnăngđểđạtđượcchúng”.

[7]Tỷlệcửtri:theoTrungtâmNghiêncứubầucửMỹthìmườibảytriệungườithuộcĐảngDânchủđăngkýsovớichíntriệucủaĐảngCộnghòa

[8]ThànhviênnhómchủngtộcgồmngườiDoThái,ngườiẢRập,trướckiacóngườiPhoeniciavàngườiAssyria(ND)

[9]MặcdùAndersontriệutậpỦybannhưngôngkhôngphụcvụtrongỦybanđó.ỦybandoThomasS.GatesJr.,ngườiđãtừnglàBộtrưởngQuốcphòngdướithờiEisenhower,làmChủtịch

[10]Chỉsốlolắngsauđượcgọilàchỉsốkhổsởvàtiếptụcđượcđotrongítnhấthaicuộcvậnđộngtranhcửtổngthốngtiếptheo.JimmyCarterđãsửdụngnóđểphêphánTổngthốngFordnăm1976vàRonaldReagansửdụngnóđểphêphánchínhTổngthốngCarternăm1980.

[11]LiênquanđếnviệcTổngthốngNixontổchứcngheléncáccuộchọpkíncủaĐảngDânchủ.Khivụviệcbịlộ,NixonđãphảitừchứcTổngthốngMỹ.

[12]TheoHiệphộiNgànhChứngkhoánvàCácthịtrườngtàichính,thịtrườngtráiphiếuMỹnăm1980cótổnggiátrị2.240tỷđôlasovới1.450tỷcủathịtrườngchứngkhoán.Cuốinăm2006nhữngconsốnàytươngứnglà27.400tỷvà21.600tỷ

[13]Reaganmuốnnóitớiviệcchínhphủviphạmtựdocủacáccánhân.(ND)[14]NhữngnămsaunàytôihiểurarằngReaganluônlolắngvềviệcđượccáccốvấn

củaông“tómtắtsơlược”;trongcuộcvậnđộngnăm1984ôngđổlỗiviệctómtắtsơlượcđãlàmôngthểhiệnkémtrướcMondaletrongcuộctranhluậnđầutiêntrêntivi.

[15]ĐượccoilàmộttrongnhữngbàiphátbiểunổitiếngnhấtcủaTổngthốngLincoln,đượcđọctạiNghĩatrangQuốcgiaGettysburgvàongày19/11/1863trongNộichiếnMỹ

[16]Rượumạnhphavớinướcnóng,đường,sữa,chanh,giavị.ÝnóiFedcóvaitròđiềuhànhvĩmônềnkinhtế,tránhđểkinhtếtăngtrưởngquánónghoặcrơivàosuythoái(ND)

[17]Máckhôngphảilàngườiđầutiênlênántưhữu;quanđiểmchorằngtưhữulàcótộicùngvớiviệcthulợivàchovaylấylãicónguồngốcsâuxatrongđạoThiênchúa,đạoHồivàcáctôngiáokhác.ChỉkhithờikỳKhaisángdiễnrathìcácnguyêntắcđốinghịchmớixuấthiệnđểtạonềntảngđạođứcchosựsởhữuvàlợinhuận.JohnLocke,nhàtriếthọcAnhvĩđạithếkỷ17,đãviếtvề“quyềntựnhiên”củamỗicánhânlàquyền“sống,tựdovàsởhữuđấtđai”.NhữngsuynghĩnhưvậyđãtácđộngsâusắcđếnnhữngngườisánglậpranướcMỹvàgiúphìnhthànhchủnghĩatưbảnthịtrườngtựdotạiMỹ.

[18]ÝnóiClintonhọccáchchọncáccốvấncủaTổngthốngKennedy[19]TênthậtlàTheodoreKaczynski,mộttiếnsỹtoánhọcvànhàphêbìnhxãhộitrong

thờigian từ1978đến1995đãgửimười sáubomthưđếncác trườngđạihọcvàhãnghàngkhônglàmbangườichếtvàhaimươibangườibịthương(ND)

[20]Ýtưởngghéptừtênông“Rubin”và“kinhtế”(economics)(ND)[21]BàiluậnnàyxuấthiệntrongNhữngcuộchọpcủaKhuvựcThốngkêkinhtếvàKinh

doanhnăm1959củaHiệphộiThốngkêMỹ,saunàyhìnhthànhmộtphầntrongluậnántiếnsỹcủatôi.

[22]MộtchươngtrìnhbảohiểmhưutrítạiMỹcómứcđónggópxácđịnh,dongườisửdụnglaođộngbảotrợ,đượcquyđịnhtạiphần401(k)củaĐạoluậtThunhậpNộibộ.

[23]Mộtsốngườilậpluậnrằngviệcmuadịchvụcủacácnhàsảnxuấthànghóađượcđịnhgiásaitrongcáctínhtoánvàdođó,sựtăngtrưởngcủatổngsảnlượngtheogiờlàđúng,nhưngsảnxuấthànghóavàsảnlượngtheogiờđượcướctínhquácaotheochitiêucủasản

lượngdịchvụvàtăngtrưởngnăngsuất.Trongkhivềmặtkỹthuậtlàcóthểđượcnhưngtrênthựctế,sựgiảithíchnàycóvẻkhôngchắcđúng.

[24]Ýnóivấnđềnổilênmàhầuhếtmọingườiquantâm(ND)[25]MộtvởhàikịchcủaĐạithihàoAnh,WilliamShakespeare.[26]Gồmcắtgiảmchitiêuvàtăngthuếthunhậpcánhânđốivớinhữngngườicóthu

nhậpcao.(ND)[27]LiênXôphóngVệtinhnhântạonăm1957.(ND)[28]Consố660tỷđôlamàVănphòngNgânsáchQuốchội(CBO)đưaralàtổngướctính

chogiaiđoạn1999-2008.Trongkhiđó,NhàTrắngdựtínhmứcthặngdưthậpniêntớikhoảng1.100tỷđôla.SựchênhlệchphầnnàophảnánhthựctếlàướctínhcủaCBOdựatrênluậthiệnhành,trongkhiướctínhcủachínhquyềnlạichorằngnhữngchínhsáchcủachínhquyềnsẽcóhiệulực.

[29]Tôichưahềnghĩtớiviệcthặngdưcóthểquálớnđếnmứccóthểgiảmđượchếtnợvàcuốicùngcóthểđòihỏichínhphủliênbangphảigomgóptàisảncánhân.Viễncảnhđóđãhiểnhiệntrướcmắttôivàonăm2001.

[30]Lúcđó,chúngtôichưanhậnra,nhưngnhữngkhoảnđầutưlớnchưađượcthốngkêđầyđủnhằmxácđịnhrõvàhợplýhóanhữngchươngtrìnhtrướcY2KđãgópphầnquantrọngtăngtínhlinhhoạtvàsựphụchồinhanhcủahệthốngkinhdoanhvàchínhphủMỹ.Khôngcócác“hộpđen”khôngđượcmãhóađểcốphântíchsaisótdiễnraởchỗnào.TôichorằngmộtphầnkhálớncủasựtăngnăngsuấtđộtbiếnnhữngnămngaysauđólànhờnhữngkhoảnđầutưthậntrọngchoxửlýsựcốY2K.

[31]“Just-in-timeeconomy”tứclàmôhìnhkinhtếbảođảmđúngsảnphẩmvớiđúngsốlượngtạiđúngnơivàođúngthờiđiểm(ND)

[32]Khôngcóhạnmứctốiđađốivớichitiêu,nhưngthuếlạikhôngthểrơixuốngmứcâm.

[33]BảnthânĐạoluậtAnninhNộiđịathìíthàkhắchơn,nhưnglạihạnchếtựdodânsựbằngcáchchophépchínhphủtừchốiyêucầuliênquanđếnĐạoluậttựdothôngtin,bằngcáchkếtánhìnhsựnhữngquanchứcđểlộ“thôngtincơsởquantrọng”lấytừcáccôngtytưnhânvàbằngcáchxâydựngmộtchươngtrìnhgiámsátcuộcsốnghàngngàycủacáccôngdân.

[34]Khimộtngôinhàđượcmuabán,nguờimuahầunhưluônluônphảichịumộtkhoảntiềnthếchấpvượtquákhoảnthếchấpchưathanhtoáncủanguờibán.Sốnợròngtănglênđượcchuyểnchonguờibándướidạngtiềnmặt.Sốgiátrịtàisảncầmcốrútrađượcđóthườngđemlại,nhưngkhôngnhấtthiếtbằng,lợitứcdovốntăngthêmtừviệcbánnhà.

[35] Phần lớngiaodịchmuađược thựchiệnbởinhữngnguờimuahoặccho thuê.Thườngcánhânđólàchủcủamộtngôinhàlớn(gồmnhiềucănhộnhỏ)hoặcmộtcănnhàsonglập,trongđómộtnửasẽchothuê.

[36]QuanđiểmkinhtếRubin–đượcđặttheotênBộtrưởngTàichínhRobertE.RubinthờiClinton-đểnóiđếnchínhsáchkinhtếdướithờiTổngthốngBillClinton.Chínhsáchđónhấnmạnhtácđộngcủacânbằngngânsáchđếnlãisuấtdàihạn,thuếcầnphùhợpvớichitiêucủachínhphủvềdàihạnvàcắtgiảmthuếđểtàitrợthâmhụtkhôngphảilàphươngcáchhiệuquảgiúptăngtrưởngkinhtế.(ND)

[37]Thặngdưkhôngcònlàmốiđedọavềtíchtụtàisảncánhânnhưhồinăm2001nữa.Mứcnợnầngiờcaohơnđángkểsovớiướctínhnăm2001.

[38]CassandralàcongáicủavuaTroytrongtruyệncổHyLạp.ThầnApollođãchocôquyềnnăngnhìntrướcmọiviệcsẽxảyratrongtươnglainhưnglạikhôngđểchomọinguờitinvàokhảnăngđócủacô.Nhữngnguờiđượcgọi làCassandralànhữngnguờicảnhbáotrướcđiềmxấuxảyranhưngkhôngaitinhọ.(ND)

[39]Đâylàcáccôngtydonhànướcbảotrợvớihoạtđộngchínhlàmualạinhữngmónnợvaycủacácngânhàngrồilạidùnglàmthếchấpđểpháthànhnhững“tráiphiếubấtđộngsản”(mortgage-backedsecurities)bánlạichocácnhàđầutưkhác(ND)

[40]Trongquákhứ,nhữngmỏthanthườngkhôngcóhệthốngthônghơi,đểđảmbảokhôngcókhíđộctronghầmlò,nhữngngườithợmỏthườngmangnhữngchúchimhoàngyếnvàolò–đâylàmộtloạichimrấtnhạycảmvớicáckhíđộchại.Mộtkhichimhoàngyếncòncấttiếnghót,nhữngngườithợcóthểyêntâmlàkhôngkhítronglành.Ngượclại,chimchếtbáohiệuphảisơtánkhẩncấp.(ND)

[41]Lờinhậnxéttrênđượcđưarangày21/5/2001,khiFordđượcThưviệnKennedyởBostontraogiảiHànhđộngDũngcảmcủaQuỹJohnF.Kennedy.

[42]NewDeallàchươngtrìnhkinhtếxãhộiđượcTổngthốngFranklinD.Rooseveltđưaravàonăm1933đểgiúpngườidânđốiphóvớiĐạisuythoái.(ND)

[43]Davidẩnmìnhtớimứcchỉsaukhichúngtôilàmviệchàngnămtrờivớinhau,tôimớibiếtrằngtổtiêncủaDavid,RichardStocktonlànguờiđãkýTuyênngônĐộclập.

[44]SựkhẳngđịnhcủaLocketrongcuốnSecondTreatiseofCivilGavernment(Khảoluậnthứhaivềchínhquyềndânsự)đángđượctríchđầyđủởđây:“Nhưđãchứngminh,connguờiđượcsinhravớiquyềntựdohoànhảovàđượchưởngkhônghạnchếcácquyềnvàưuđãitheoquy luật tựnhiên,ngangbằngvớinhữngnguờikháchoặcđa sốnguời trên thếgiới, từtrongbản chất cómột sứcmạnh, khôngchỉđểbảođảmquyền sống,quyền tựdovà tài sản,chốnglạibấtcứmộthànhvixâmphạmhayâmmưuxâmphạmnàocủanguờikhác;màcòncóquyềnphánxétvàtrừngtrịnhữnghànhviviphạmluậtđó,vìhọđượcthuyếtphụcrằngsựxâmphạmlàđángbịtrừngphạt,thậmchíbằngcáichết,trongcáctrườnghợpmàtheoquanđiểmcủaông,làdosựtànáccủathựctếđòihỏi”.(Chương7,phần87)

[45]“Sựthừanhận”quyềnsởhữudoQuốcvụviệnNhândânTrungHoaquyđịnhvàothángBanăm2007đãnétránhtraoquyềnrõràngđốivớiđấtđainôngnghiệp.

[46]TrongtrườnghợpcủaHàLan,cầunướcngoàilớnđốivớikhíthiênnhiênđãdẫntớiviệcmuakhốilượnglớnđồngguilder,nânggiáđồngnộitệcủaHàLanlênsovớiđồngđôla,đồngmácĐứcvàcácđồngtiềnmạnhkhác.ĐiềuđócónghĩalàhànghóaxuấtkhẩucủaHàLanngoàikhíđốttựnhiênsẽrơivàothếbấtlợitrênthịtrườngthếgiới.Nhàsảnxuấthànghóaxuấtkhẩuphảitrảlươngvàcácchiphíkhácbằngđồngguildermàquyđổisangđôlavàcácngoạitệkhác,chiphíđórấtcao.Đểcóthểcạnhtranhtrênthịtrườngquốctế,cácnhàxuấtkhẩusảnphẩmkhácngoàikhíđốtcủaHàLanbuộcphảinhậnítguilderhơnvàphảidựavàotỷsuấtlợinhuậnthấphơn-hoặccóthểlàtănggiátínhbằngđồngđôlavàbánítđi.TìnhtrạngđógọilàcănbệnhHàLandùrằngHàLanđãgiảiquyếtđượcvấnđềmàkhônggâyđổvỡnềnkinhtế.

[47]NhữngconsốvềtỷlệnghèothếgiớiđượctríchtừnguồncủaNgânhàngThếgiớivàtừtàiliệunghiêncứunăm2002củanhàkinhtếthuộcĐạihọcColumbiaXavierSala-i-Martin.Ngưỡngmộtđôla/ngàyđượctínhdựavàocânbằngsứcmuabằngđồngđôlachonăm1985.Cácnhàkinhtếsửdụngcânbằngsứcmua(PPP)nhưmộtbiệnphápthaythếtỷgiáhốiđoáitrênthịtrườngkhiđovàsosánhsảnphẩmvàthunhậpgiữacácquốcgia.Đólàcáchhữuíchdù

khôngthậtchínhxácđểđomứcsốngcủanguờidânởmộtnềnkinhtế,phầnvìtỷsuấtnàytínhđếncảcáchànghóavàdịchvụkhôngbuônbánđược-chẳnghạnnhưchiphícắttócchonamgiới.NgânhàngThếgiớiđã tínhPPPdựatrêngiáhànghóavàdịchvụbằngtiềnnội tệnăm1985,điềuchỉnhtheolạmphát.WBsửdụngPPPtrongtínhtoántỷlệnghèothếgiớiởmức1đôlavà2đôla.

[48]LànhómxãhộichủtrươngcảicáchtừnggiaiđoạnởAnh.(ND)[49]NhữngkhảosátvềmẫuthunhậpcủanguờitiêudùngởMỹvàlượngchitiêuđược

BộLaođộngMỹvàcáccơquantiềnthânxuấtbảnđịnhkỳtừnăm1888.Tôiđãthuthậpdữliệutừbảycuộckhảosáttừnăm1888đếnnăm2004.Dữliệuthôtừcáccuộckhảosátnàycóvẻkhôngcómộtmôhìnhcốđịnhnàochođếnkhitôibiểudiễntỷlệchitiêutrênthunhậpsovớithunhậpbìnhquângiađìnhtrongnămđó.TươngtựvớikếtquảmàBradyvàFriedmancóđượctrongcảbảycuộckhảosát,tỷlệchitiêusovớithunhậpcủacácgiađìnhbằngmộtphầnbathunhập trungbình củaquốcgia tập trungvàokhoảng1,3 (chi tiêuvượtquá thunhậpcủahọ30%).Tỷlệchitiêu/thunhậpsauđógiảmxuốngcònkhoảng0,8ởmứcthunhậpgấpđôimứcthunhậptrungbình.

[50]Mộtcáchkháccóthểđưađếncùngmộtkếtluậnlàchorằngkhôngcómộtxuhướngdàihạnnàorõràngtrongtỷlệtiếtkiệmcủagiađình.Tuynhiêntấtcảcáckhảosátđềuchothấycácgiađìnhcómứcthunhậpcaohơncótỷlệtiếtkiệmcaohơncácgiađìnhcómứcthunhậpthấphơn.Đểchocảhaiphátbiểunàylàđúng(vànếuphânphốithunhậpkhôngvượtrangoàiphạmvilịchsửcủanó),cácgiađìnhtạibấtkỳmứcthunhậpnàotínhtheođôlabắtbuộctiếtkiệmmộtlượngíthơndotổngthunhậptăngtheothờigian.Mứcđộgiảmtiếtkiệmphảicóliênquantrựctiếpđếntỷlệtăngtrưởngthunhậpgiađìnhtrungbình.

[51]Tấtnhiênlươngthựcchỉlàbiếngiảhữudụngtrongviệcđomứcđộsinhtồn,dovậykhôngnêngắnvớivịtrícủamộtgiađìnhtrongbảngxếphạngthunhập.

[52]Maymắnlàtâmlýnàycùnghoạtđộngtheochiềungượclại.Sựbấtlợivềtàichínhcóthểtạorasuynhượcnghiêmtrọng.Nhưngtheothờigianconnguờicókhảnănghồiphụcvềtâmlý.Nụcườisẽquaytrởlạitrêngươngmặthọ.

[53]Tuynhiêntrongmộtsốtrườnghợptrởngạichínhtrịkhôngchophépchínhphủtạorahoặcxóabỏcácthiếtchếđểphảnánhmộtcáchtốthơnnhữngsựlựachọnvănhóacủacácphầntửcấuthành.

[54]Trongkhixâydựngchỉsốnày,tấtcảmườithànhtốđềuđượcgántrọngsốbằngnhau.Việcchophépcáctrọngsốnàythayđổidựatrêntươngquandãysốthờigiansẽtăngmứcđộtươngquan.

[55]ThảmhọatànphárừngnhiệtđớiAmazon,Brazilchínhlàdonhữngcưdânởđâyphảichặtcâyđểtồntại.

[56]CácnướcthànhviênLiênminhchâuÂutrướckhimởrộngnăm2004.[57]Tháng4/2007,tỷlệnàylà8,2%.[58]Tuynhiên,mộtsốkhuvựcsửdụngđồngeurođãtiếnhànhcảicáchđángkể.Đặcbiệt

IrelandvàHàLanđãđưaracácchươngtrìnhcắtgiảmtỷlệthấtnghiệp,cảicáchthịtrườnglaođộngĐứcđầuthậpniênsẽpháthuytácdụngmạnhmẽhơndựkiến.

[59]Hẳnnhiên làviệcxóabỏkiểmsoátgiácảchophầnlớn thị trườngbán lẻ đã khuyếnkhíchđầutưnướcngoài.Tínhđếnnăm1991,gần70%giábánlẻlàdothịtrườngquyếtđịnh–gấpđôitỉtrọngsovớinăm1987,khicónhữngdấuhiệuđầutiênchothấykế hoạchhóa tập

trungsaubứcmànsắtđanglụidần.Vàocuốithậpniên80,thuếnhậpkhẩuđốivớicácbộphậnvàlinhkiệnđểsảnxuấthànghóaxuấtkhẩucũnggiảmđángkể, giúp tăng khảnăng thu lợinhuậntừxuấtkhẩu.

[60]TigerWoodsvềnhìtrongcảhailầngiảiThượngHải.Tuyvậy,gầnđâygolfđãtrởthànhchủđềtranhluậnởmộtsốtrườngđạihọcTrungQuốc,nơisinhviênphảnđốinhữngnỗlựccủachínhquyềntrongviệcxâydựngcác“sântậpgolf”đểdạymônthểthaonày.Tuyvậy,thêmmộtgiảigolfquốctếnữađượctổchứcởđảoHảiNam,TrungQuốcvàotháng3/2007.

[61] ChẳnghạnBộThươngmạiMỹtínhtoángiácốđịnhcủahànghóanhậpkhẩutừTrungQuốc.Năm2005,Mỹchiếmtới21%hàngTrungQuốcxuấtkhẩu.

[62]Cầuvềhànghóaởcácnướccóchiphílaođộngthấplàmtăngcầutươngđốivềđồngtiềnnộitệởnướcsảnxuấtsovớicácnướckhác.Giátrịđồngtiềncócầucaosẽtăngtươngđốisovớigiátrịđồngtiềnkhác.Vàsựtănggiátrịnàysẽtiếpdiễnchođếnkhigiátrịlươngđượcđiềuchỉnhtheotỷgiáhốiđoái(vàsựchênhlệnhnăngsuất)tăngđếnmứcngangvớicácquốcgiacạnhtranh.

[63]ViệcgiớilãnhđạoTrungQuốckiênquyếtkhôngnânggiátrịcủađồngnhândântệđãdẫnđếnnhữnglongạisâusắcởcácnhàchínhtrịMỹvàcácnướckhác.HọchorằngkiềmchếgiáđồngnhândântệlànguyênnhânchínhkhiếnMỹphảităngnhậpkhẩuvàlàmtăngtỉlệthấtnghiệptrongngànhchếtạo–mộtsuynghĩhoàntoànsailầm.TănggiáđồngnhândântệsẽgiúpgiảmthâmhụtthươngmạivớiTrungQuốcnhưngkhôngphảitoànbộthâmhụtcủaMỹ.CácnhànhậpkhẩuMỹchỉviệcchuyểnsangcácnướccóchiphílaođộngthấpkhácđểthaythếhàngxuấtkhẩukhôngcòncạnhtranhcủaTrungQuốc. (1.000tỷđô lagiátrị thuđượccủaTrungQuốctừnăm2001baogồmcảđồngđôlavàcácđồngtiềnkhácđượcđổitừđôla).

[64]LàngPotemkin:nhữngngôilàngđượcPotemkindựnglênnhằmlừaNữhoàngNgaCatherine IIkhibàđi thămCrimeanăm1787.Potemkin làngườicầmquân trongchiếndịchCrimea,đãchoxâydựngnhữngngôilàngdọcsôngDnieperđểgâyấntượngvớiNữhoàngvànhómtùytùngcủabàrằngvùngđấtmớibịchinhphụcrấtthịnhvượng.(ND)

[65]QuyềnsởhữutạiẤnĐộbịcảntrởđángkểbởichiphíthihànhhợpđồng.TheoNgânhàngThếgiới,cầntừ425đến1165ngày(tùytheotừngbang)đểgiảiquyếtmộttranhchấptạiTòaánẤnĐộ.9/10đấtđaicủaẤnĐộcótranhchấpvềquyềnsởhữu.

[66]Cũngtrongcuộcphỏngvấnngày1/3/2006,Gorbachevnói:“Làmộtnướcđangquáđộ,khôngthểtránhkhỏicómộtsốquyềntựdobịviphạmvàmắcphảimộtsốsailầm.NhưngtôitintưởngrằngTổngthốngcủachúngtakhôngcốgắngthiếtlậpmộtsựcaitrịchuyênchếnàođó”.Trớtrêuthay,GorbachevđãđưaraphátbiểunàytrênĐàichâuÂuTựDo,mộthệthốngtruyềnthanhdoMỹlậpnênnhằmtuyêntruyềnchốnglạiLiênXô.Trongcuộcphỏngvấnngày18/8/2006,cũngtrênĐàichâuÂuTựDo,Gorbachevnóithêm:“Cónhữngcáobuộcdânchủbịđànápvàtựdobáochíbịbópnghẹt,nhưngsựthậtlàhầuhếtngườiNgabấtđồngvớiquanđiểmnày.Chúng tôiđangở trongmột thờiđiểmkhókhăn lịch sử. Sựquáđộđiđếndânchủkhôngphảilàthuậnbuồmxuôigió...KhiPutinlêncầmquyền,tôinghĩưutiêncủaônglàgiữchođấtnướckhỏitanvỡ,vàđiềunàyđòihỏimộtsốbiệnphápkhôngthểgọilàdânchủnhưtrongsáchgiáokhoa.Đúnglàcómộtsốkhuynhhướngphảndânchủ...Tuynhiên,tôikhôngthểcườngđiệuhóatìnhhình”.

[67]MộtngoạilệlớnlàđộcquyềndầukhícủaNga:Gazpromthànhlậpnăm1992.Việcđịnhgiávàphânphốitheođịnhlượngcủanógợilạitínhkémhiệuquảcủamôhìnhkếhoạch

hóatậptrungXô-viết.Hậuquảlàhạtầngcơsởđườngốngkhổnglồcủanóđãkhôngđượcduytuđầyđủvàđangbịlãohóa.

[68]Vềlâudài,giácóxuhướngđuổitheođơnvịcungứngtiềntệ,vìgiáđượcxácđịnhbằngtiền,vídụ4đôlamộtthùnglúamì.Nóiđơngiản,lượngtiềnđểmuahànghóavàdịchvụcànglớnthìgiácàngcao.

[69]Tấtnhiên,đồngrúp“giáquácao”sẽcảntrởcácđầutưđó.[70]Nhóm20bộtrưởngtàichínhvàthốngđốcngânhàngtrungươngbaogồmcácnhà

quảnlýtiềntệcủacácnướcG7(Canada,Pháp,Đức,Italy,NhậtBản,Anh,Mỹ),EUvà12nướckhác(Argentina,Brazil,Áo,TrungQuốc,ẤnĐộ,Indonesia,Mexico,Nga,ẢRậpSaudi,NamPhi,HànQuốc,ThổNhĩKỳ).

[71]Tổngsảnlượngnộiđịabìnhquânđầungườithựctế.[72]PetroleosMexicanos(PEMEX),côngtydầulửađộcquyềncủachínhphủlàngườikế

tụccáccôngtynướcngoàiđóđangbịsuyyếu.Trữlượngmỏsauthờigiandàikhaithácsẽgiảm,trừphicôngtycósựgiúpđỡcủanướcngoàitrongviệckhoanthămdòởvùngnướcsâu,mộtviệcchođếnnayvẫncònbịcấm.

[73]ĐiềuđóxảyravớiVenezuelanăm1914,nămcôngtyRoyalDutchShellđưacôngnghệcầnthiếtvàođểkhaitháctàinguyêncủaVenezuela.

[74]Chúngtacóthểyêucầusiêuđasốthựchiệncácluậtcụthể.VídụnhưởMỹ,chỉcómộtsiêuđasốmớicóthểbácbỏphủquyếtcủaTổngthống.ĐasốtrongQuốchộicủa13tiểubangđầutiên,cáctiểubangđãphêchuẩnhiếnpháp,đãlựachọnsựcaitrịđó.

[75]Nhiềunhàlậpquốccủachúngtalolắngnếukhôngcóluậtvềcácquyền,tứclàmườisửađổiđầutiêncủaHiếnphápHoaKỳ,thìchếđộcaitrịtheođasốcủaMỹsẽtrởthànhmộtchếđộchuyênchế.

[76]Tổngtiếtkiệmngoạihốilàtổngcáncâncủacácnướccóthặngdư.[77]Nóichung,kếtoánthunhậpquốcgiachứngminhrằngchênhlệnhgiữatiếtkiệm

trongnướcvớiđầutưtrongnướctươngđươngvớisốtiếtkiệmngoàinướcròng;vàsốtiếtkiệmngoàinướcròngtươngđươngvớicáncântàikhoảnvãnglai.

[78]Cómộtsốkhácbiệtkỹthuậtnhưngkhôngquantrọng.[79]TôikhôngnghingờgìviệccácnhàquảnlýtiềntệTrungQuốcđãthànhcôngtrong

việcmuahàngtrămtỷđôlađểghìmtỷgiáhốiđoáicủahọ.HệthốngtàichínhcủaTrungQuốcvẫncònlàsơkhainênsựcânđốithịtrườngđốivớicácvụmuabánđókhôngnhiều.TrườnghợpcủaNhậtBảnthìrõràngkhôngphảinhưvậy.CóítbằngchứngchothấyviệcNhậtBảnmuahàngtrămtỷđôlađểkiềmchếđồngyêncóhiệuquảtươngtự.NhậtBảnlàmộtbộphậntrongmộthệthốngtàichínhquốctếtinhvicóthểthuhútnhữngkhốilượnglớntráiphiếumàchỉgâyracáctácđộngnhỏđốivớilãisuấtvàtỷgiáhốiđoái.Vídụ,cóthểđổihàngtỷđôlatráiphiếucủaMỹlấycáctráiphiếucaocấpvớimộtchiphívừaphải.Nóicáchkhác,việcmuagomhaythanhlýmộtkhốilượnglớntráiphiếucủaMỹchỉgâyranhữngtácđộngnhỏđốivớilãisuất.Điềunàycũngđúngđốivớitỷgiáhốiđoái.Vàinămtrướcđây,nhàquảnlýtiềntệNhậtBảnđãmua20tỷđôlatrongmộtngàymàkhôngcóbằngchứngchothấytỷgiáhốiđoáicủađồngyênbịtácđộngđángkể.Vàithángsau,vìkhônghiểubiếtđầyđủsựnhạycảmchínhtrịcủacáchoạtđộngnhưvậymàtôiđãcôngkhaiđềcậpđếnvụmuabánkhôngcóhiệuquảđó.CácbạnNhậtcủatôiđãtỏrakhôngvui.Tháng3/2004,mộtlầnnữangườiNhậtlạiđộtngộtchấmdứtmộtthờigiandàicanthiệpmạnhđốivớiđồngyênmàtỷgiáhốiđoáivẫnhầunhưkhôngbịtácđộnglớn.

[80]Nếutiếtkiệmnộiđịachínhxácbằngđầutưnộiđịaởtấtcảcácnướcthìtấtcảcáctàikhoảnvãnglaiđềucânbằng.Dovậy,đểcósựmấtcânđốitàikhoảnvãnglaithìmốitươngquangiữatiếtkiệmnộiđịavớiđầutưnộiđịaphảithấphơn1.

[81]“Điềuchỉnhtheomứcđộrủiro”(risk-adjusted)làthuậtngữcácnhàkinhtếsửdụngđểghinhậnrằngcácđầutưmạohiểmđòihỏimộttỷlệlợinhuậncaohơnđềbùđắpchocáctổnthấtcóthểcó.Điềuchỉnhtheomứcđộrủirolàướctínhsựđềnbùthêmđólàbaonhiêu.

[82]Đểdễsosánh,tấtcảcácđồngtiềnđượcquyđổithànhđôlatheotỷgiáhốiđoáithịtrường.Cânbằngsứcmua(PPP),mộtcáchtínhchuyểnđổiquantrọngkhác,khôngphùhợpđểđềcậpđếnsựchuyểntiếtkiệmvàđầutưquabiêngiới.Đốivớithếgiớinóichung,tiếtkiệmphảibằngđầutư,bấtkểđồngtiềnđếtínhlàđồngtiềnnào.Trongthờigiantừnăm2003đến2005,sốchênhlệchhàngnămgiữatiếtkiệmvớiđầutưtrênthếgiớilà330tỷđôlanếutínhtheoPPP,nhưngnếutínhtheotỷgiáhốiđoáithịtrườngthìchỉlà66tỷđôla.

[83]TôikhôngquantâmđếnthựctếkhôngphảitấtcảmọitàisảncủanướcngoàiởMỹ đều bằng đồng đô la và không phảimọi tài sản đô la, ví dụ như đô la châu Âu(eurodollar),đềulàtàisảncủanướcngoàiởMỹ.SựgiaonhaugiữacáctàisảnđôlavàcáctàisảncủanuớcngoàiởMỹđủlớnđểcóthểbỏquacáckhácbiệtnày.

[84]Ngườitathườnghỏitôivìsaođâylàmộtvấnđề,bởivìgầnnhưtấtcảtàisảncủaMỹđượcđịnhgiábằngđồngđôla.Chảlẽnuớcngoàisẽkhôngchấpnhậnthanhtoánbằngđồngđôlahaysao?Đúnglàhọthườngchấpnhận.NhưngnếucácchủnợthươngmạiquyếtđịnhduytrìthanhtoánbằngđôlathìhọsẽphảităngđầutưvàoMỹ.Nhưngnếuhọbánđôlachobênthứba(đểđổilấyđồngtiềncủahọ)thìbênthứbađósẽđầutưvàoMỹ.NếukhôngaimuốncóthêmtàisảnởMỹvớigiáhiệnhành,thìngườitasẽphảibánsốđôlađóvớigiáthấphơntrongthịtrườnghốiđoái,gâyraáplựclàmgiảmtỷgiáhốiđoáicủađồngđôla.

[85]Tấtnhiênđầutưcóthểlàâm,vídụnhưbánngôinhàđangởhaythanhlýhàngtồnkho.

[86]Điềunàyđúng,dùchúngtasửdụngthunhậpcủacácthựcthểriêngbiệt,hoặctổngthunhậpnộiđịa(GDI),haytươngtựlàtổngsảnphẩmquốcnội(GDP).Khôngcómấtmátthunhậpnàotrongviệctổnghợpcácthunhậpriêngbiệtthànhtổngthunhậptoànquốc.

[87]MộtngoạilệlàthâmhụttàikhoảnvãnglaicủaMỹsaucuộcNộichiến,phầnlớnphảnánhsựtàitrợcủanướcngoàichomạnglướiđườngsắtrộnglớn,mộtcôngviệcđãchiếmphầnlớnhoạtđộngkinhtếcủaMỹđếntậncuốithếkỷ19.

[88]Thặngdưvàthâmhụtđượctínhbăngcáchlấythunhậpcộngvớikhấuhaotrừchiđầutưcơbản.Giátrịgiatănglàgiábánhànghóatrừchiphísảnxuất.

[89]Ướctínhsựmấtcânđốigiữatiếtkiệmvớiđầutưtrongbảykhuvựcphitàichinhlàhộgiađình,côngty,cácdoanhnghiệpphinôngnghiệpphicôngty,trangtrại,chínhphủliênbang,chínhphủtiểubangvàđịaphương,thếgiớicònlại.Tôigộpcảkhuvực“thếgiớicònlại”vìsốthặngdưvàthâmhụtcủangườiMỹphảnánhcảsốtàisảnvàtiêusảncủahọvớinướcngoài,cònsáukhuvựckiachỉphảnánhtàisảnvàtiêusảnvớitrongnước.Tấtnhiênmốitươngquanchỉchínhxáckhimộtsốthựcthểkinhtếluônluôn

thâmhụtvàsốthựcthểkinhtếcònlạiluônluônthặngdư.Khiđó,tínhtổngcácthâmhụttasẽcósựthayđổitrongsốtiêusảnvàtínhtổngcácthăngdưtasẽcósựthayđổitrongtàisản.Trongnửathếkỷqua,trừthờigiantừnăm1986đếnnăm1991khisựsuysụpcủangànhkinhdoanhtiếtkiệmvàchovayđãbópméocácconsố tiêusản, tốcđộ thayđổitrongtàisảncùngnhưtiêusảnsovớiGDPđềutăng.ĐiềuđóphùhợpvớigiảđịnhcủatôichorằngsựgiatăngtrongkhuếchtáncuốicùngđãvượtsựgiatăngtrongGDP.

[90]Từnăm1995đến2006,phầnnợnướcngoàitrongtổngsốnợcủacáccôngtyphitàichínhđãtăngtừ23%lên44%.SốnợcủacáchộgiađìnhMỹvớinướcngoàiluônluônkhôngđángkể.

[91]Thâmhụttíchtụcủacácthựcthểkinhtếsẽlàmtăngnợròng,tứclàhiệusốcủatổngnợtrừđitàisảntàichính.Trongđasốtrườnghợp,tổngnợtănglêncùngnợròng.

[92]XuhướngkhuếchtáncủacácmấtcânbằngtrongnướcdườngnhưkhôngchỉdiễnraởMỹmàcảởcácnướckhác.Sựtồntạicủaxuhướngđóđượcthểhiệnquasựgiătăngnợphitàichínhcủacácnềnkinhtếcôngnghiệplớn,khôngkểMỹ,trongbathậpniênqua,vớitốcđộnhanhhơntốcđộtăngtrưởngGDPmỗinăm1,6%.

[93]SựkhácnhauvềgiácủacáchànghóagiốngnhauởcácnướcthànhviênkhuvụcđồngeurosaukhiđồngtiềnnàyrađờiđãđượcphântíchtrongtácphẩmcủaJohnH.Rogersnăm2002.TrườnghợpgiáởMỹvàCanada,xemtácphẩmcủaCharlesEngelvàJohnH.Rogersnăm1996.

[94]Trongtrên40.000tỷđôlatươngđươngcủagiaodịchngânhàngngoạibiênvàtráiphiếu quốc tế được khu vực tư nhân báo cáo với Ngân hàng thanh toán quốc tế (Bank forInternationalSettlements)cuốiquý3năm2006có43%làđôlavà39%làeuro.Cácnhàđươngcụctiềntệnướcngoàithiênvềdựtrữđồngđôlahơn.Cuốiquý3năm2006,trongsố4.700tỷđôlatươngđươngdựtrữngoạihốicókhoảng2/3làđôlavàkhoảng¼làeuro.

[95]Tôivẫncòngiữmộtcuốnsáchtừthờisinhviên,EconomicsandPublicWelfare(Kinhdoanhvàphúclợicông),trongđónhàkinhtếBenjaminAndersonđãgợilạichủnghĩalýtưởngvàchủnghĩalạcquancủamộtthờitôikhôngbaogiờquên:“NhữngaicótrínhớvàsựhiểubiếtcủangườilớnvềthếgiớitrướcThếchiếnthứnhấtđềunhìnlạivớimộtnuốitiếcsâusắc.Khiđócómộtcảmgiácanbìnhmàkểtừđókhôngbaogiờcónữa.Tiếnbộchungđượccoilàđươngnhiên…Hếtthậpniênthậpniênnàyđếnthậpniênkháctựdochínhtrịđượctăngcường,cácthểchếdânchủđượcmởrộng,đờisốngquầnchúngnhândânđượcnângcao…Thiệnchícủachínhphủvàngânhàngtrungươngtrongcácvấnđềtàichínhđượccoilàđươngnhiên.Chínhphủvàngânhàngtrungươngkhôngphảilúcnàocũnggiữđượccamkết,nhưngkhiđiềunàyxảyrathìhọcảmthấyxấuhổ,vàhọcóbiệnphápđểthựchiệnlờihứavớitấtcảkhảnăngcủamình.”

[96]Chiphíthôngtingiảmmạnhkhicápquangtrảirộngtoàncầuvàchiphívậntảigiảmởmọinơicũnglànhữngnhântốquantrọngthúcđẩythươngmạingoạibiên.

[97]Thậmchíngàynaymộtphầnđángkểtiếtkiệmtrênthếgiớiđangbịlãngphívìđượcdùngđểtàitrợchocácđầutưcơbảnkhônghữuích,đặcbiệtlàtrongkhuvựccông.

[98]Phầnlớn,khôngphảilàtấtcả,sốgiátrịgiatăngtíchlũytừcácdịchvụtàichínhđượcđưavềthànhphốNewYork,trụsởcủathịtrườngchứngkhoánNewYorkvànhiềuthiếtchếtàichínhlớnkháctrênthếgiới.NhưngnócũngđượcpháttánkhắpnướcMỹ,nơibắtnguồncủa1/5GDPthếgiới.TấtnhiênLondonlàmộtđốithủcạnhtranhcủaNewYork,trênnhiềukhíacạnhđãvượtNewYorkvềtàichínhngoạibiên,nhưnghầunhưtấtcảcáchoạtđộngtàichính

củaAnhlàởLondon.NhucầutàichínhcủaphầncònlạicủaAnhtươngđốinhỏnếusosánhvớiMỹ.

[99]Tôiđãtừngchorằnghệthốngthanhtoáncầnphảiđượctưnhânhóahoàntoàn,nhưngtôilạithấyrằngFedwire,hệthốngthanhtoánđiệntửcủaFedđãlàmđượcđiềumàcácngânhàngtưnhânkhôngthểlàmđược.KhuvựctưnhânkhôngthểlàmđượcchứcnăngchovaychiếtkhấucủaFed.

[100]Lừađảolàkẻpháhoạiquytrìnhthịtrườngvìnhữngngườithamgiathịtrườngnàycầndựavàosựchânthậtcủanhữngngườithamgiathịtrườngkhác.

[101] Vídụđiểnhìnhlàmẫuhìnhlãisuấtdàihạnnăm1994.TrongthángHaivàcácthángtiếptheo,chúngtôiđãtănglãisuấtcơbảnlêntổngcộnglà175điểmcơbảnnhằmxoadịumốilosợlạmphátmớichớmnở.Lợinhuậntráiphiếudàihạnđãtănglên.Đếncuốinăm1994,saukhichúngtôitănglãisuấtcơbảnlên75điểmcơbảnnữa,lợinhuậntráiphiếudàihạngiảmđi.

[102]Zimbabwe,nướcđãlàmhỏngnềnkinhtếcủamình,làmộtngoạilệchính.[103]Tháng9/2006,Volkswagenthươnglượngmộthiệpđịnhtươngtựđểcóthểgiảm

lươngtrungbìnhtínhtheogiờ,đổilạiphảiđảmbảoduytrìviệclàmvốnđangbịđedọachodichuyểnnhàmáy.

[104]MộttrongcácphântíchthốngkêsớmnhấtcủatôichoBanHộithảoCôngnghiệpQuốcgiahơnmộtnửathếkỷtrướcđâychothấynôngdânMỹ,mặcdùcóthunhậptrungbìnhthấphơn,đãtiếtkiệmmộttỷlệthunhậplớnhơnsovớingườidânthànhphố.Thunhậpcủangườithànhphốkhôngbịảnhhưởngbởithờitiếtnhưhầuhếtcácgiađìnhnôngdânngàyấy.

[105]Nhưtôiđãnêu,đầutưcủanướcngoàiởTrungQuốcđãtăngdầndầntừnăm1980đếnnăm1990,nhưngđếnnăm2006đãtănggấp17lần.Đólàbằngchứngchothấychủnghĩatưbảnthịtrườnglàlựclượngmạnhnhấtchophồnvinhđãlanrộng.Dùđúnghaysai,cácnhàđầutưnướcngoàichắcđãtinrằngbàihọcđóđãđượccácnhàcầmquyềnTrungQuốctiếpthuvàthựchiệntrongluậtphápđôikhicònmậpmờcủahọ.

[106]Mộtvấnđềnhỏtrongviệcđánhgiálàcósựsailệchvềthốngkêgiữatiếtkiệmvàđầutưtrênthếgiới.

[107]TấtnhiênvớiđiềukiệnlàtỷlệđầutưdựkiếnsovớiGDPkhônggiảmđồngnhịp.[108]Tuynhiên,danhtiếngcủaMỹđãbịgiảmsútđôichútdovụMỹngănchặnmộtcông

tyTrungQuốcmuacôngtyUnocalnăm2005vàvụMỹngănchặncôngtyDubaiPostsWorldmuamộtcôngtyquảnlýhảicảngcủaMỹnăm2006.

[109]Vớithiênhướngtăngcủagiácả,cóthểnóimộtnềnkinhtếcótỷlệlạmphát1%làmộtnềnkinhtếcógiácảổnđịnh.

[110]Vídụ“hệsốGini”,mộttiêuchíđểđánhgiásựtậptrungthunhậphộgiađìnhđãtăngliêntụctừnăm1980đếnnăm2005,từ0,403lên0,469.

[111]CácconsốướctínhphùhợpvớitưliệucủaCụcThốngkêLaođộngvềlươnglaođộnggiámsátsovớilươnglaođộngphigiámsát,giờlươngtrungbìnhcủalaođộngphigiámsátvàtổngsốlươngbaogồmcảtiềnthưởngvàcổphiếuthưởng.

[112]CôngtrìnhnghiêncứunàyvàcáccôngtrìnhnghiêncứutiếptheocótạitrangđiệntửcủaTrungtâmNghiêncứuQuốctếhttp://timss.bc.edu.

[113]Điềuthúvịlàmặcdùsựtậptrungthunhậptănglênmạnhtrong¼thếkỷqua,cóítbằngchứngchothấysựphânphốitàisảnởMỹđãthayđốimộtcáchthựcchất.

[114]Bắtđầutừnăm1862chínhphủliênbangcấpđất(saunàylàcấptiền)chocáctiểubangđểthànhlậpcáccơsởgiáodụcnhằmgiảngdạythiếtkếchếtạo,nôngnghiệpvàchiếnthuậtquânsự.CáctrườngCornell,TexasA&M,UniversityofCaliforniaatBerkley,PennStatevàtrên100trườngkhácđãđượcthànhlậptheochươngtrìnhcấpđất.

[115]Sựgiatăngchênhlệchvềthunhậpgiữalaođộngcókỹnăngvàlaođộngkémkỹnăngtrênthếgiớichothấysựthiếuhụtlaođộngcókỹnănglàmộtvấnđềtoàncầu.Vìdicưquốctếbịhạnchếnên“giá”laođộngcókỹnăngtrêntoàncầukhônghộitụ.RõràngnólàmộtvấnđềởMỹhơnlàởcácnơikhác.DođóviệcmởcửacholaođộngcókỹnăngvàoMỹsẽgâyramộtáplựckhiêmtốnđốivớisựgiatăngluơngcủalaođộngcókỹnăngkhôngphảingườiMỹcũngnhưsựgiatăngtậptrungthunhập.NócũngsẽlàmgiảmmứcluơngcủalaođộngcókỹnăngnguờiMỹ.

[116]Tỷlệsinhnóiởđâyđượctínhbằngsốtrẻemtrungbìnhmộtphụnữsinhratrongcuộcđời.

[117]HộiđồngỦythácXãhộivàYtếbaogồmbộtrưởngtàichính,bộtruởnglaođộngvàhaiủyviêndoTổngthốngchỉđịnh.

[118]Khảnănglaođộngởtuổigiàtănglên,nhưngngườiMỹnghỉhưuởtuổingàycàngtrẻ.Vídụnăm1940tuổinghỉhưutrungbìnhcủanamgiớilà69,đếnnăm2005giảmxuốngcòn62.

[119]Ngoàira,chúngtacóthểvaynướcngoàiđểtăngthêmsốtàisảncơbảncủaMỹ.Tuynhiên,làmnhưthếchúngtacũngsẽlàmtăngnợcủachúngtavớinướcngoài.ĐiềuđócónghĩalàphầnGDPdànhchotiêudùngcủangườidânMỹtrongtuơnglaisẽgiảmđi.

[120]Thậtmaymắnvàbấtthuờng,chiphíchophầnDcủachươngtrìnhChămsócytế,tứcchươngtrìnhdượcphẩmtheođơn,đếnnayvẫncònthấphơncácdựbáobanđầu.Cóthểlàchươngtrìnhnàyđãkhuyếnkhíchđượcsựcạnhtranh.Tuynhiên,nóvẫnlàmộtkhoảnchitiêulớnvàngàycàngtăng.

[121]Khôngrõcắtgiảmquyềnlợiđibaonhiêusẽgiảmđượckinhphíchocácdịchvụytế.Vàinămtrước,tôiđãyêucầuvănphòngFedthửtínhmứckinhphíchodịchvụytếđếnnăm2004,vớigiảthiếtlàkhôngcócácchuơngtrìnhChămsócytếvàTrợgiúpYtế.Họkếtluậnrằngkinhphíchỉgiảmđôichút.

[122]Ngoàiracòncó3.700tỷđôlatrongcáctàikhoảnhưutrícánhân(IRA).[123]BảohiểmYtếtậpthểchitrảthêm581tỷđôla,nhưngchủyếulàchonhữngngười

dưới65tuổi.[124]Còncócácnhântốkhác.Nhưngsựcạnhtranhtoàncầukhôngthểlàmộtnhântố

lớn,bởivìlươnggiámđốcởchâuÂuvàNhậtBảnkhôngtăngnhiềunhưởMỹ.Luậnđiểmchorằngcáchộiđồngquảntrịcôngtygồmtoànnhữngngườithânquencóthểgiảithíchđượcmứcthùlaocủacôngtynhưngkhônggiảithíchđượctốcđộtăngnhanhcủanótrongnhữngnămgầnđây.Chủnghĩathânquen,nếucó,trongquákhứcònmạnhhơnhiệnnay.

[125]Giátrịcổphiếucủamộtcôngtyphảicạnhtranhvớigiátrịcổphiếucủatấtcảcáccôngtykhácđểgiànhlấynhàđầutư.Dođó,nếumộthoặcnhiềucôngtyhoạtđộngtốtvàgiácổphiếucủahọtănglênthìgiácổphiếucủacáccôngtyhoạtđộngkémhơncũngtỏracósứchấpdẫnhơnmộtcáchtươngđối.Đâylàlýdovìsaobiếnđộngcủacáccổphiếuhoàntoànkhôngliênquangìvớinhaulạithểhiệnnhữngmốitươngquanđángkể.

[126]Việcthưởngcổphiếudườngnhưvẫntiếptụcbịlạmdụng.

[127]TrongnhữngnămsaunàyCrystaltrởthànhmộtngườiphêbìnhquytrìnhxácđịnhthùlaocủacôngty.

[128]Trongbấtkỳtrườnghợpnào,PaulO’NeillcũngsắpnghỉhưuvàtraodâycươnglạichoAlainBelda

[129]Điềunàycóthểđúngnếunhậnthùlaobịlừadốivềhoạtđộngthựcsựcólãicủacôngty.

[130]Thùlaobằngcổphiếucótiềmnănglàmtăngsốlượngcổphiếupháthànhvàdođólàmgiảmlợitứccổphiếu.

[131]Phươngphápướctínhkhoảnchuthùlaobằngcổphiếulàtươngđối.Nhưngrấtnhiềuướctínhvềthunhậpcũngvậy.Thùlaobằngcổphiếucóthựcsựlàkhôngcógiátrịhoặckhôngphítổnđốivớimộtcôngty?

[132]“Tênđườngphố”làthuậtngữđượcsửdụngkhicổphiếuđượcghitheotêncủanhàmôigiớihoặcngườiđượcchỉđịnhkhácthaychotêncủacổđông.

[133]TheoCơquanNăngluợngQuốctế,kinhphíchothămdòvàpháttriểntrênthếgiớitănggấpđôitrongthờigiantừnăm2000đếnnăm2005,nhưngvớichiphítăngtrên10%mỗinămthìkinhphítrênthựctếchỉtăngdưới4%mỗinăm,khôngđủnănglựcđểchuyểndầutrữlượngthànhdầukhaithác.

[134]CáccôngtynướcngoàihoàntoànbịcấmđầutưvàocácmỏdầuvàkhítựnhiêndựtrữcủaSaudiArabia,KuwaitvàMexico.Trênthựctế,hầuhếtcácnướccócôngtydầumỏquốcgiađềucấmnướcngoàitiếpcận.

[135]SaudiArabiagiànhđượcquyềnkiểmsoát60%Aramconăm1974trướckhiquốchữuhóahoàntoàn.

[136]Đólàmộttrongnhữngđiềukỳlạcủalịchsử,mộtuỷbanđườngsắtlạilàtrọngtàichocáncâncungcầudầutrênthếgiới.MặcdùlúcđầuđượcgiaoquyềnđiềutiếtđuờngsắtởTexas,vềsauủybannàyđãđượcsửdụnglàmphươngtiệnđểphânphốisảnlượngdầuthô.

[137]KhiquansátthấytiêuthụởMỹtrướcnăm1973cóvẻgiatăngnhanhbấtchấpsựthayđổigiácả,tôisợrằngviệcgiảmtiêuthụxuốngmứcđòihỏitrongtìnhhìnhmộtcuộccấmvậnlâudàisẽkhôngthểđuợcchấpnhậnvềmặtchínhtrị.Cuốicùng,TổngthốngNixonđãápđặtkiểmsoátgiácảvàtiềnlươngnăm1971đểdậptắtmốilongạivềlạmphát.

[138]Trênnguyêntắc,giádầugiaongayhàmchứakiếnthứccủangườithamgiathịtrườngkhôngchỉvềcáclựclượngquyếtđịnhgiádầugiaongaymàcảvềcáclựclượngquyếtđịnhgiádầugiaosau.Trênthựctế,khingườithamgiathịtrườngnhậnthấyrằnggiádầusắplênmạnhthìgiádầugiaosaudàihạnbaogồmcảphílưukho,cácnhàđầucơcóthểmuadầugiaongay,bándầumuagiaosaudàihạn,dựtrữdầugiaongay,trảlãichosốtiềnvayđểdựtrử,giaodầuvàhưởnglãikhihợpđồngđếnhạn.Sựviệccứthếtiếpdiễnchođếnkhigiádầugiaongaybằnggiádầugiaosaukhôngkểchiphílưukho.

[139]Thờikỳ1986-1999giádầuthấpđãlàmgiảmnhucầuvàsứchấpdẫncủaviệclàmtrongcôngnghiệpdầumỏ.Số laođộngkhai thácdầukhígiảm từđỉnh271.000nguời trongthángBảynăm1982xuống118.000ngườicuốinăm2003.Việclàmphụchồimạnhtrongnăm2007.Cungứnglaođộngkhôngtheokịpnhucầu.Vìvậy,từmùathunăm2004,thunhậpgiờcôngtrungbìnhcủacôngnhâncôngnghiệpdầumỏđãtăngnhanhhơnnhiềusovớitoànquốc.

[140]ViệcmởrộngcácmỏcátdầuởAthabascavànănglượngcầnthiếtchosựmởrộngđóđãhútmấtnhiềukhíđốtcủaCanada.

[141]Năm2006haiphầnbanhậpkhẩuLNGcủachúngtalàtừTrinidad,mộtnhàcungcấpdàihạnlớncủachúngta.

[142] Henry Hub làmột địa điểm trên tuyến đường ống dẫn khí đốt thiên nhiên ởLouisiana,đượcsửdụnglàmđiểmthamchiếuđểđịnhgiákhíđốt.

[143]Sốliệuvềsảnxuấtvàtừđóvềtiêuthụtrêntoànthếgióikhôngđầyđủ.OECDtậphợptươngđốitốtsố liệuvềsảnxuất, tiêuthụvàdựtrữcủacácnuớcpháttriển.NhưngsảnlượngcủaOECDchỉchiếmmộtphầntưsảnlượngthếgiới,sốliệuvềsảnluợngcủahầuhếtcácnướcOPEClàbímậtnhànước.Nhữngngườitheodõiuớctínhbằngcáchđếmsốtàuvàtrọngtảicủacáccontàuchởdầurờikhỏicáccảngxuấtkhẩu.Họquansátmớnnướcđểướclượngtrọnglượnghànghóatrêntàu.Tiêuthụtrongnướccũngđượcướctínhvàcộngvàođểtínhsảnlượng.Mặcdùcácướctínhđólàtươngđối,sốliệudoCơquanNănglượngQuốctếtổnghợpđãnêulênđượctìnhtrạngchungcủacáncândầuthếgiới.MộtnửacôngsuấtlọcdầulàởcácnuớcOECDvàđượctínhtoánchínhxác.Phầnlớnsốcònlạiđuợcbáocáohoặcướctínhtheomùa.Vấnđềcuốicùng là liệusản luợngdầuthôthếgiới, saukhiđãđiềuchỉnhvớisốdầuthôtồnkho,cótươngxứngvớisốdầuthôđưavàocácnhàmáylọcdầuhaykhông.Sốchênhlệchnhỏhơndựđoáncủatôi.

[144]ĐiểmsaicơbảncủaBộNănglượngMỹlàđãđánhgiáthấptínhlinhhoạtcủagiádầudàihạn.Tínhlinhhoạtcủagiácảlànhântốquyếtđịnhsựthayđổigiácảcầnthiếtđểhộitụcungvàcầu.Độcogiãntheogiácàngítthìsựthayđổigiácảcàngphảilớnđểcânbằnggiữacungvàcầu.

[145]PhânphốitheođịnhlượngtỏracóhiệuquảởMỹtrongThếchiếnthứhai,nhưngngaycảkhiđóthịtruờngchợđenđãlanrộng.

[146]Nhữngtỷlệnàyđuợcđobằngchỉsốgiátiêudùng.[147]TheoTrungQuốc,giáhàngxuấtkhẩuđãtănglên,dườngnhưphảnánhmộtsựthay

đổiđángkểcơcấucácmặthàngxuấtkhẩutheohướngtăngcácmặthàngcógiácaohơn.[148]Lịchsửchothấycácchủtịchngânhàngthuờngcóxuhướngthắtchặttiềntệhơn

làcácthànhviênHộiđồng.ChủtịchngânhàngkhôngcầnthôngquatạiThuợngviện;CácthốngđốcngânhàngcủaFedcầnthôngquatạiThượngviện.

[149]TỷlệtiếtkiệmcủaTrungQuốclàkếtquảcủamứcchithấpcủachínhphủchoytếvàlươnghưuvàmứctăngtiếtkiệmdoanhnghiệp.

[150]Cácnuớcxuấtkhẩudầucôngbố349tỷđôladựtrữngoạihốivàocuốinăm2006,sovới140tỷđôlavàocuối2002.

[151]Tứcmộttrongnhữngvấnđềmấtcânđốitoàncầu.(ND)[152]TrungQuốcbắtđầumộtchuơngtrìnhcôngkhainhằmđadạnghóamộtphầndự

trữngoạihốikhổnglồcủanuớcnày(1.200tỷđôlavàtàisảnquyđổiđôla).[153]TheoIMFvàBIS,tổngsốngoạihốinắmgiữbởicácngânhàngtrungươngvàtài

sảnluânchuyểnxuyênquốcgiacủacácquỹđầutưtưnhâncủathếgiớigầnđạt50.000tỷđôlavàođầunăm2007.

[154]Ýcủatácgiảlànếuápdụngchínhsáchkhỡngđúngthìsẽgâyphầnlácdụng.(ND)[155]Khiđó,khuvựcgiảmtỷlệđónggóplàkhuvựcsảnxuất.