kvalitetot na vodata od litoralot na ... congress poceedings/velkova...kvalitetot na vodata od...

Lidija VELKOVA-JORDANOSKA i dr.

292 Zbornik na trudovi od 2-ot Kongres na ekolozite na Makedonija

Voved

Drevnoto Ohridsko Ezero vo posled-nite decenii od dvaesetiot vek trpi silnoantropogeno vlijanie, predizvikano od udvo-juvaweto na brojot na ìteli koi ìveat nanegovoto krajbre`je, nepovolnite efekti naindustrijalizacija i intenzivna obrabotka ikoristewe na poledelskite povr{ini. Upo-

KVALITETOT NA VODATA OD LITORALOT NAOHRIDSKOTO EZERO I VLIJANIETO VRZ CRNIOT DROB

NA MRENATA (Barbus meridionalis petenyi Heckel)

Lidija VELKOVA-JORDANOSKA, Len~e LOKOSKA i Mom~ula JORDANOSKI

JNU Hidrobiolo{ki zavod - Ohrid, Naum Ohridski 50 R. Makedonija E-mail: [email protected]

IZVOD

Velkova-Jordanoska L., Lokoska L. i Jordanoski M. (2004). Kvalitetot na vodata od lito-ralot na Ohridskoto Ezero i vlijanieto vrz crniot drob na mrenata (Barbus meridionalis petenyiHeckel). Zbornik na trudovi od 2-ot Kongres na ekolozite na Makedonija so me|unarodno u~estvo,25-29.10.2003, Ohrid. Posebni izdanija na Makedonskoto ekolo{ko dru{tvo, Kn. 6, Skopje.

Vo ovoj trud se izneseni rezultati od sezonskite istraùvawa vo tek na 2001 godina, koi seva`ni za evaluacija na stepenot na eutrofikacija na litoralot na Ohridskoto Ezero. Kvalitetotna vodata be{e sleden preku mikrobiolo{ki i hemiski parametri.

Istraùvawata bea napraveni na pet lokaliteti: Qubani{ta, Pe{tani, Metropol, Sile-ks i Park. Ekolo{kite efekti na polutantite vo vodenite ekosistemi se tesno povrzani sohistopatolo{kite lezii vo crniot drob na ribite.

Rodot Barbus e tipi~na bentofagna riba koja blagodarenie na svojata ~uvstvitelnost napromenite na okolnata sredina, pretstavuva idealen objekt za procena na zdravstvenata sostojbana akvati~nite ekosistemi. Crniot drob na ribite e ~uvstvitelen na brojni toksi~ni i metaboli~kinaru{uvawa.

Histolo{kata analiza pokaà prisustvo na granulomatozna inflamacija na nivo na hepa-tocelularen parenhim.

Klu~ni zborovi: eutrofikacija, Ohridsko Ezero, crn drob, Barbus meridionalis petenyi Heckel

ABSTRACT

Velkova-Jordanoska L., Lokoska L. & Jordanoski M. (2004). Water quality of the litoral zone of Lake Ohrid andimpact on liver in fish (Barbus meridionalis petenyi Heck.). Proceedings of the 2nd Congress of Ecologists of theRepublic of Macedonia with International Participation, 25-29.10.2003, Ohrid. Special issues of MacedonianEcological Society, Vol. 6, Skopje.In our paper, results of seasonal investigation throughout 2001, important for evaluation of the eutrofication of thelitoral zone of Lake Ohrid were presented. Water quality is presented through following microbiological and hemi-cal parameters.Investigation were carried out at the five localities: Ljubanista, Pestani, Metropol, Sileks and Park.The ecological effects of pollutants in aquatic ecosystems are closely related to histopathological lesions on liver infish. The Barbus species is a tipical benthophagous fish and thanks to their capabilities for sensitivity to the changesin surrounding medium are ideal object that indicate the health of the aquatic ecosystems. The teleostei fish liver issusceptible to numerous, both toxic and metabolic disturbances.Histological analysis displayed a presence of granulomatous inflammation on a level of hepatocellular parenchyme.

Key words: eutophication, Lake Ohrid, liver, Barbus meridionalis petenyi Heck.

trebata na najraznovidni |ubriva, herbici-di i insekticidi vodat kon bavni, no pogub-ni promeni ne samo na krajbre`nite vodi,tuku na Ezeroto kako celina (âdo, 1974).Drug oblik na silno antropogeno vlijanie vrzOhridskoto Ezero se manifestira prekufekalno zagaduvawe na krajbre`nite regio-ni kade se izlevaat izvodnite kanali od grad-skite, hotelsko-ugostitelskite i industris-

Kvalitetot na vodata od litoralot na Ohridskoto Ezero i vlijanieto vrz...

293Proceedings of the 2nd Congress of Ecologists of Macedonia

kite objekti. Spored istraùvawata naOcevski (1974), Ocevski i sor.(1977, 1982)fekalnoto zagaduvawe pretstavuva posebenproblem vo zagaduvaweto na slatkite vodi ie prosledeno so pojava na intenzivna fekal-na koliformija, eksploziven razvitok nafitoplanktonot i mo`na eutrofikacija navodata od afektiranite regioni.

Serioznosta na problemot na zagadu-vawe na vodenite akumulacii od koj ne epo{tedeno ni Ohridskoto Ezero nametnuvapotreba od kontinuirano sledewe na sostoj-bata vo Ezeroto. Merkite za za{tita naOhridskoto Ezero i delumnata izgradba nakolektorskiot sistem, vo izvesna mera go na-malija vlijanieto na komunalnite otpadnivodi i otpadnite vodi od industrijata vrzezerskiot ekosistem, iako seu{te postojatàri{ta koi pokaùvaat odreden stepen nazagadenost. Toa posebno se odnesuva na lokali-tetite kade se vlevaat otpadnite vodi od in-dustrijata i doma}instvata koi ne se povrza-ni na kolektorskiot sistem {to predizviku-va mnogu nepovolni efekti vrz kvalitetot navodata od tie delovi (Jordanoski i sor.,1999;Lokoska, 2002; Lokoska 2003)

Materijal i metodi

Bea kolekcionirani 48 primeroci mre-na od pet istraùvani lokaliteti(Qubani{ta, Pe{tani, Metropol, Sileks iPark) vo periodot maj-septemvri 2001 god. Odsekoja edinka be{e zemano par~e crn drob koiponatamu bea podloèni na klasi~na proce-dura za izrabotka na histolo{ki preparati imikroskopska analiza.

Kvalitetot na vodata be{e istraùvanvo tri lokaliteti (Pe{tani, Metropol iOhridski zaliv) vrz baza na fizi~ko-hemis-ki parametri. Vkupniot azot pretstavuva zbir

na organski i amonja~en azot i se dobiva pometoda na Keldal (Solorzano,1969; APHA-AWWA-WPCF,1980). Vkupen fosfor be{e odreduvanpo metod na persulfatna digestija (Stricklandi Parsons,1972) Organskoto optovaruvawebe{e opredeluvano kako potro{uva~ka nakislorod od KMnO4 po metoda na Kubel-Tieman(Bether, 1953;APHA-AWWA-WPCP,1980). Istotaka bea sledeni i mikrobiolo{ki parametri(heterotrofni bakterii, najverojaten brojkoliformni bakterii - NBK i E. coli). Vkup-niot broj na heterotrofni bakterii be{eodreduvan na hranliv agar, NBK na te~na pod-loga - laktoza bujon, a E. coli e identifikuvanana hromogena selektivna podloga (COLI ID).

Rezultati i diskusija

Mikroskopskata analiza na histolo{-kite preparati pokaà relativno voedna~enahistopatolo{ka slika so dominantno prisus-tvo na granulomatozna inflamacija vo siteistraùvani lokaliteti. Kako pri~initel nagranulomatoznite promeni be{e konstatira-no prisustvoto na jajca na parazitot Capillar-ia sp. vo hepatocelularniot parenhim na mre-nata. Jajcata bea zabeleàni poedine~no ilipove}e jajca bea organizirani vo grupi (Sl. 1i 2).

Dolgotrajnoto prisustvo na razli~nitoksi~ni kontaminanti vo vodenata sredina,kako te{ki metali, pesticidi, herbicidi,detergenti i drugi predizvikuva~i, moàt dapredizvikaat patolo{ki promeni vohepatalniot parenhim i da vlijaat supresivnovrz imunolo{kiot sistem na ribite, duri ikoga se nao|aat vo mali subakutni koncen-tracii, poradi mo`nosta da bidat akumuli-rani i koncentrirani vo vnatre{nite organina organizmot. Prisustvoto na jajca na parazi-tot Capillaria sp. vo hepatocelularniot paren-

Sl. 1. Granulomatozna inflamacija vo hepatocelularen parenhim (H&E, x400)Fig. 1. Granulomatous inflammation in hepatocelular parenchyme (H&E, x400)



him, pretstavuva potencijalen problem zapopulacijata na mrenata vo Ohridskoto Eze-ro. Vakvi patogeni efekti na jajcata od ovojparazit vrz hepati~noto tkivo opi{ale Simaet al. (1996) vo crniot drob na ribata Cichlaso-ma urophthalmus vo Meksiko, kako i Roganovic-Zafirova et al. (2003) kaj mrenata (Barbus meridi-onalis petenyi Heck.) od Ohridskoto Ezero.Prisustvoto na parazitski jajca vo hepatoce-lularniot parenhim ukaùva na hroni~no nep-ovolno vlijanie na okolnata sredina vrzzdravstvenata sostojba na ribite vo Ezeroto.

Regionite od krajbre`jeto koi sepogusto naseleni manifestiraat pogolemantropogen pritisok {to posredno se ref-lektira vrz ribnata populacija na mrenata(Velkova-Jordanoska, 2002). Naru{uvaweto naramnoteàta na trofi~kiot status prekuispu{tawe na otpadni vodi vo rekite {to sevlivaat vo Ohridskoto Ezero, kako i vo

Sl. 2. Agregati od parazitski jajca vo hepatocelularen parenhim (H&E, x100)Fig. 2. A cluster of capilariid eggs in hepatocelular parenchyme (H&E, x100)

Sl. 3. Organsko optovaruvawe vo istraùvanite lokaliteti( mg/l potro{en KMnO4)Fig. 3. Organic loading in the investigated localities (mg/l demand KmnO4)

samoto Ezero, posebno vo tek na turisti~katasezona, najprvo vr{i lokalen pritisok naezerskiot ekosistem, a potoa so tek na vremetoj pritisok se pro{iruva na po{roki arealiod ezerskiot basen.

Parazitskata infestacija na ribite evo neposredna vrska so biodiverzitetot nadadeniot ekosistem i nesomneno zavisi odprisustvoto i rasprostranetosta na interme-diernite doma}ini na parazitot. Toa seglavno pretstavnici na bentosnata fauna,kako na primer oligohetata Eiseniella tetraedrakonstatirana i opi{ana od Kaka~eva-Avram-ova (1983) vo crniot drob na mrenata, ilinekoi pretstavnici na Crustacea (Anderson &Bain, 1982) koi se intermedierni doma}ini naparazitot Capillaria sp.

Parazitolo{kata analiza na ribite odOhridskoto Ezero (Stojanovski, 1997) pokaàladeka Ezeroto ovozmoùva pogodni uslovi za



razvitok na pove}e paraziti vo ribite koigo naseluvaat ova Ezero, za {to pridonesuvabogatstvoto so raznovidni invertebratniformi koi sluàt kako preodni doma}ini naparazitite.

Vo ovoj trud be{e ispituvan i kvalite-tot na vodata od tri lokaliteti koi posebnovo letniot period trpat golemo antropogenooptovaruvawe. Izbranite lokaliteti se od-likuvaat so delumno ili nikakvo povrzuvawena kolektorskiot sistem. Sodrìnata na ras-tvorenite organski materii (Sl. 3) tokmu jaotslikuva taa sostojba. Kaj site tri lokali-teti se evidentirani vrednosti za organskooptovaruvawe, koi go definiraat mezotrof-niot karakter na vodata vo letniot period.

Vakvata sostojba e potvrdena i soistraùvawata na vkupen fosfor (Sl. 4) ivkupen azot (Sl. 5).

Spored koncentraciite na vkupen fos-for vodata od istraùvanite lokaliteti e

oligotrofna, osven vo mesecite juni i julikoga e so mezotrofni karakteristiki (Sl. 4).

Dobienite vrednosti za koncentracija-ta na vkupniot azot ukaùvaat deka vodata volokalitetot Metropol e so najdobar kvalitet,t.e. oligotrofna, osven vo avgust (mezotrof-na), dodeka lokalitetite Ohridski zaliv iPe{tani se prete`no so mezotrofni karak-teristiki. Site maksimalni vrednosti se kon-statirani vo mesec avgust, {to verojatno erezultat na obilnite vrneì vo toj period ialohtoniot vnes na nutritienti preku ispi-rawe na okolnoto zemji{te (Sl. 5).

Mikrobiolo{kite istraùvawa istotaka pokaùvaat sli~na sostojba so kvalite-tot na vodata.

Heterotrofnite bakterii se najbrojnikaj Pe{tani i Ohridski zaliv. Kaj lokalite-tot Metropol vrednostite se relativno malii odgovaraat na kvalitet na voda od I katego-rija (Sl. 6).

Sl. 4. Vkupen fosfor vo istraùvanite lokalitetiFig. 4. Total phosphorus in the investigated localities

Sl. 5. Vkupen azot vo istraùvanite lokalitetiFig. 5. Total nitrogen in the investigated localities



Spored NBK vodata od lokalitetitePe{tani i Ohridski zaliv e od I i II kategor-ija, dodeka vo lokalitetot Metropol oviebakterii vo maj i avgust otsustvuvaat, a voostanatite meseci vrednostite se relativnomali i vo granicite za I kategorija (Sl. 7).

Esherichia coli kako indikator za sveòfekalno zagaduvawe najmnogu e zastapena voOhridski zaliv vo mesecite juli i avgust, voistite meseci e evidentirana i vo Pe{tani,a vo Metropol otsustvuva. Spored kategoriza-cijata na Kavka 1994, vodata vo Ohridski zalivvo juli i avgust e visoko zagadena, vo Pe{tanie zagadena, a vo Metropol e ~ista vo celiotistraùvan period.

Zaklu~oci

Vodata vo Ohridskoto Ezero gizadrùva svoite oligotrofni karakteristi-ki, iako vo tekot na turisti~kata sezona po-radi zgolemenoto antropogeno optovaruvawevo nekoi lokaliteti projavuva i mezotrofniosobini.

Antropogeniot pritisok vrz litoral-niot region na Ezeroto neminovno se refle-ktira i vrz zdravstvenata sostojba na ribna-ta populacija na mrenata. Kontaminantite odnadvore{nata sredina nepovolno vlijaat vrzimunolo{kiot sistem kaj ribite i gi pravatpopodlo`ni na parazitski infestacii.

Referenci

Anderson and Bain (1982): Order Enoplida-Subor-der Trichinella. In: Nematode P.

(http://www.cabi-publishing.org/Bookshop/Readin-groom/0851994210/4210 Ch9.pdf)

APHA-AWWA-WPCF(1980): Standard methods forthe examination of water and wastewater. 15th Ed.,Washington DC, pp.1134

Bether (1953): Praktikum za hemisko ispitivanje voda,Beograd, 78

Jordanoski M., Veljanoska E., MarkoskaR.,(1999): Fiziko-hemijske karakteristikevode Ohridskog Jezera uzeg podrucja gradaOhrida. 28 konferencija o aktuelnimproblemima zastite voda “Zastita voda

Sl. 6. Vkupen broj na heterotrofni bakterii vo istraùvanite lokalitetiFig. 6. Total number of heterotrophic bacteria in the investigated localities

Sl. 7. NBK(najverojaten broj na koliformni bakterii) vo istraùvanite lokalitetiFig. 7. MPN (most probable number of total coliforms) in the investigated localities



1999” str.151-156Kaka~eva-Avramova D.(1983): Helminti na

slatkovodnite ribi v B†lgaria. Izdatel-stvo na B†lgarskata akademija na naukite,Sofija

Kavka, G.G. (1994): Erfassung und Bewertung derbakteriologiscen Beschaffenheit der Donau inJahre 1993:Vergleich der Gronzprofile Deut-schland-Osterreich und Osterreich-Slowakei:30Arbeitstagung der IAD, WissenschafftlicheKurzreferate:296

Lokoska L. (2002): Zastapenosta na E. coli vovodata od pritokite i litoralot na Ohrid-skoto Ezero. Zbornik na rezimea, Mak. med.pregled, Br.55, str.147

Lokoska L. (2003): Microbiological analysis andwater quality of Lake Ohrid. III Balkan Confer-ence of Microbiology, Istanbul, Turkey, Abstractbook, p. 563

Ocevski B.(1974): Fekalno zagaduvawe naOhridskoto Ezero. Simpozium za proble-matikata na regulacijata na OhridskotoEzero, str. 325-337, MANU, Skopje

Ocevski B., Tocko M., Sapkarev J.,(1977): OhridskoJezero i antropogeni faktor. Ekologija, Vol.12,No.1, 79-88

Ocevski B., Novevska V., Mitic V.(1982): Indikacijaeutrofikacije Ohridskog Jezera u reonu Ohridskoggradskog pristanista. Naucno-istrazuvacki skup“Zastita, ocuvanje i unapredjivanje kvaliteta slat-kih voda” Ohrid

Roganovic-Zafirova D., Jordanova M., Panov S.,Velkova-Jordanoska L. (2003): Hepatic capillari-asis in the Mediterranean barbel (Barbus meridi-onalis petenyi Heck.) from Lake Ohrid. Folia Vet-erinaria , Vol.47(1): 35-37

Sima A.R., Moravec F., Guemez R.J. (1996): Patho-genic effects of the eggs of Capillaria cichlaso-mae (Nematoda: Capillariidea) in the liver of thecichlid Cichlasoma urophthalmus (Gunther) inMexico. Journal of Fish Diseases 19: 175-178

Solorzano L. (1969)P Determination of ammonia innatural waters by the pheolhipochlorite method.Limnol. Oceanogr. 14:799-801

Stojanovski S. (1997): Ekto i endoparaziti riba Ohrid-skog Jezera. Magistarska teza, Univerzitet u Beo-gradu

Strickland H.DS.J & Parsons, T.R. (1972): A Practi-cal handbooc of Seawater Analysis. 2nd Ed.Bull.Fish.Res. Bd. Canada pp.167

Velkova-Jordanoska L. (2002): Histopato-lo{ka i molekularno-dijagnosti~ka studi-ja na hepatalna kapilarijaza kaj crnatamrena (Barbus meridionalis petenyi Heckel) odOhridsko Ezero. Magisterski trud,Univerzitet “Sv. Kiril i Metodij” Sko-pje str.126

^ado I.(1974): Antropogeniot faktor i nekoipromeni na Ohridskoto Ezero. Simpoziumza problematikata za regulacijata naOhridskoto Ezero, str. 357-369, MANU,Skopje

WATER QUALITY OF THE LITORAL ZONE OF LAKE OHRID AND IMPACT ONLIVER IN FISH (Barbus meridionalis petenyi Heck.)

Lidija VELKOVA-JORDANOSKA, Lence LOKOSKA & Momcula JORDANOSKI

PSI Hydrobiological Institute – Ohrid, Naum Ohridski 50 R. Macedonia [email protected]

Summary

Some structural lesions in liver tissue have been accepted as valid biomarkers of anthropogenic stress at fish.Histopathology is the method of detecting chronic effect of exposure in the various tissues and organs to envi-ronmental stressors.Fish were collected by 2001 year, and total 48 samples were investigated from five localities of Lake Ohrid(Ljubanista, Pestani, Metropol, Sileks and Park). Liver samples were isolated and processed by standard paraf-fin procedure for making histological preparations. Microscopic analysis of histological preparation of barbellhepatic tissue displayed a dominant presence of granulomatous inflammation on a level of hepatocellular paren-chyme. The granulomatous inflammatory response was proved to be a result of the presence of eggs of theparasite Capillaria sp. in liver.Estimation of water quality in some part of Lake Ohrid (Pestani, Metropol and Ohridski zaliv) on the basis ofphysicochemical parameters (total phosphorus, total nitrogen and organic loading) and microbiological param-eters (heterotrophs, coliform and E. coli) indicate that wastewater have distinct human impact to the particularareas of Lake Ohrid.

kvalitetot na vodata od litoralot na ... congress poceedings/velkova...kvalitetot na vodata od...

Documents