kuzey amerİka İklİm ve bİtkİ...
TRANSCRIPT
KUZEY AMERİKA
İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ
Geniş bir alana sahip olan Kuzey Amerika kıtasında, çok çeşitli iklim tipleri görülmektedir. Çeşitli tipte iklimlerin hüküm sürmesinde şu hususlar etkili olmaktadır: 1. Kıtanın kuzey-güney doğrultusunda Kuzey Kutup Bölgesinden
Ekvatoral Bölgeye uzanmış olması, 2. Batıda Kordillera sisteminin, doğuda Appalaşların okyanus
etkilerinin iç kısımlara geçişini engellemesi, 3. Kuzeyde ve güneyde herhangi bir engelin olmaması bir yandan
Kuzey Buz Denizinden (Artic Ocean) kopan soğuk rüzgârların içerilere kolayca sokulmasına, diğer yandan sıcak güney rüzgârlarının Missisipi ve kollarının vadileri boyunca ilerlemesine olanak vermektedir.
4. Büyük Göller, bulundukları bölgede ve yakın çevresinde nemli bir ortam oluşturmakta ve sıcaklık, yağış koşullarında değişiklikler yaratmaktadır.
Kuzey Amerika kıtası,
Kutupsal Karasal (cP), Kutupsal Denizel (mP) ve Tropikal Denizel
(mT) hava kütlelerinin etkisi altında bulunmaktadır.
Kanada’da Tayga Ormanları
Mackenzie deltasında tundralardan taygalara geçiş
Taiga forest in Gaspé, Québec, Canada
Arizona Desert
UTAH
Kayalık Dağlarında Alpin Çayırlar
Kuzey Amerika kıtasının kuzeyinde Kutup bölgesinden 48-49. kuzey paralel dairelerine kadar uzanan; alan bakımından Rusya’dan sonra dünyanın en geniş ikinci ülkesidir. 10 eyalet ve 3 bölgeden oluşan, merkezi olmayan, anayasal monarşi ile yönetilen, 1867'de Konfederasyon yasası ile kurulan bir federasyondur. Nüfusu 37 milyon civarındadır. Kanada'nın başkenti OTTAWA'dır. Eski bir Fransız ve İngiliz kolonisi olan Kanada, hem Frankofon, hem de İngiliz Milletler Topluluğuna bağlıdır. Kanada, çağdaş ve teknolojik olarak ilerlemiş bir ülkedir ve fosil yakıt kaynakları, nükleer enerji üretimi ve hidro-elektrik güç üretim imkânları ile enerji bakımından genelde kendine yeterlidir. Ekonomisi geleneksel olarak yüksek miktarlardaki doğal kaynaklarına dayalıdır. Her ne kadar çağdaş Kanada ekonomisi çeşitlenmişse de doğal kaynakların kullanımı halen çoğu bölgesel ekonominin önemli bir parçasıdır. Güney komşusu ABD'nin onda biri nüfusu ile, Kanada'nın ekonomik gücünün de onda biri olması beklenirken; gerçekte bu orandan daha fazladır.
KANADA
Kanada son derece zengin doğal kaynaklara sahiptir. Geniş alanlara yayılan verimli topaklar, ülkeyi saran orman kuşakları, zengin balıkçılık sahaları ve maden yatakları çok çeşitlidir. Bu kaynaklar sanayiye gerekli hammaddeyi sağlar.
TARIM: Topraklarının % 7,8’i tarıma elverişli olup, işgücünün % 10’u bu kesimde çalışmaktadır. Ülkede buğday, tütün, sebze ve meyveye kadar çeşitli ürünler yetiştirilmektedir. Kanada, en çok buğday yetiştiren ülkelerden biridir. Buğday ihracatında ABD’den sonra dünyada ikinci gelir. Diğer yetiştirdiği ürünler arasında arpa, yulaf, çavdar bulunur. Kanada, en çok elma yetiştiren ülkeler arasındadır. Elmanın yanında armut, şeftali erik gibi meyvelerin de önemi büyüktür. HAYVANCILIK: Kanada’da otlakların çokluğu sebebiyle hayvancılık önemli bir gelir kaynağıdır. Süt ve et ürünleri ihraç eder. En çok yetiştirilen hayvan sığırdır. Küçükbaş hayvanların ve atların sayıları gittikçe azalmaktadır. Ülkede kürkçülük geliştiği için 2000’e yakın çiftlikte vizon, tilki, su samuru ve şinşila gibi kürk hayvanları yetiştirilmektedir.
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ
49 derece kuzey paraleli
49 DERECE KUZEY PARALELİ
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ = BİRLEŞİK DEVLETLER = UNITED STATES OF AMERICA (USA) Kuzey Amerika kıtasının orta kesiminde kuzeyden Kanada, güneyden Meksika ülkeleri arasında yer almaktadır. Doğuda Atlas Okyanusu'ndan, batıda Büyük Okyanus'a kadar 4.500 km genişliğindedir. Alaska ve Hawaii'yi de içine alan Amerika Birleşik Devletleri'nin 9 milyon kilometrekareden fazla yüzölçümü vardır. Hawaii ise, Büyük Okyanus'ta olup, kıta üzerindeki Amerika Birleşik Devletleri'nden 3.200 kilometre uzaklıktadır. Alaska 50 eyaletin içinde yüzölçümü en büyük (1.717.854 km2 ), olanıdır. Ülkenin güney tarafında bulunan Teksas yüzölçümü (696.241 km2) bakımından ikinci sırada yer almaktadır. 50 eyalet ve 1 federal bölgeden oluşan bir federal anayasal cumhuriyettir. Ülkenin çoğu (48 tane eyaleti olan Kıta ABD'si ve ülkenin federal bölgesi olan Washington, DC), Kuzey Amerika'nın ortasında, Büyük Okyanus ve Atlas Okyanusu'nun arasında bulunmaktadır. Bu ülkenin vatandaşlarına Amerikalı veya Amerikan denir.[3] Kuzeyinde Kanada, güneyinde ise Meksika ile sınırı bulunur. Alaska bölgesi, kıtanın kuzeybatısında bulunarak doğusunda Kanada ve batısında Bering Boğazı'nın öbür tarafında bulunan Rusya'nın arasında bulunmaktadır. Hawaii eyaleti, Büyük Okyanus'un ortasında bulunan bir takımadadır. Ayrıca Karayipler ve Büyük Okyanus'ta bulunan denizaşırı topraklara sahiptir. Resmî kuruluş tarihi 4 Temmuz 1776'dır.
ABD
Hawaii Adaları
Kuzey Büyük Okyanus'ta, anakaradan 3.700 kilometre uzaklıkta, bir adalar grubudur. Yaklaşık 800 yıl boyunca çeşitli kabileler buraya yerleşmiş, huzur içinde kültürlerini ve dinlerini devam ettirmişlerdir. 1778 yılında İngiliz Deniz Kaptanı James Cook, Hawaii takımadasına yelken açmış ve ilk Avrupa-Hawaii ilişkisini yaratmıştır. Adaya Avrupa'dan ilk gidenin bir İspanyol olduğu yönünde görüşler bulunmaktadır. Volkanlardan çıkan lavdan dolayı alan olarak hep büyümektedir. Bugün bildiğimiz Hawaii, su altı volkanlarından çıkan lavların katılaşıp kayalara dönüşmesiyle oluşmuştur. Bu takımada yaklaşık 18 küçük adacıklardan ibarettir. Fakat bunların sekizi ana adalar olarak tanımlanır. Bunlar: Niihau, Kauai, Oahu, Molokai, Lānai, Kahoolawe, Maui, ve Hawaii adalarıdır. Hawai, en büyük ada olduğu için Big Island diye hitap ederler. O'hau adasındaki Honolulu şehri Hawaii'nin başkenti ve en büyük şehridir. 1898'de Amerika himayesi altına girip, 1959'da bir referandumla Amerika Birleşik Devletleri'nin 50. ve sonuncu eyâleti olmuştur. Ayrıca Hawaii Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı olup Birleşik Krallık'ın bayrağını taşıyan tek eyâlettir.
Birleşik Kırallık ABD
Alaska, ABD'nin yüzölçümü en büyük (1.717.854 km2 ), nüfus yoğunluğu en az olan eyâletidir. Rusya İmparatorluğu'ndan 30 Mart 1867'de 7,2 milyon dolar karşılığında satınalınarak ABD'ye katılmıştır. Oldukça soğuk bir iklime sahiptir. Başkenti JUNEAU’dur.
Amerika Birleşik Devletleri Başkanı, genel seçimle dört yıllık bir süre için seçilir. Seçilen Başkan, sürenin sonunda bir devre daha seçilebilir. Başkanın Amerika'da doğmuş ve yaşının en az otuz beş olması gerekir. Başkan, kongre tarafından onaylanmış bir kanun tasarısını veto eder veya bunu imzalamayı reddederse; kongrenin her iki kanadı tarafından üçte iki oyla alınan bir karar bu vetoyu hükümsüz kılar ve tasarı kanunlaşır. Başkan; federal hakimleri, büyükelçileri, yüzlerce hükûmet yetkilisini tayin eder. Başkanın ölümü, istifa etmesi veya kalıcı olarak sakatlanması halinde görevi seçime kadar başkan yardımcısı yürütür. Birleşik Amerika Anayasası uyarınca, görev süresi tamamlanmamış bir Başkan, ancak görevi kötüye kullandığı iddiasının, yeterli delile dayanılarak, Temsilciler Meclisinde üyelerin üçte iki çoğunluğunun tasdik etmesi ile görevden alınabilir. Bugüne kadar yalnız bir Amerikan Başkanı görevi kötüye kullanmakla suçlanmıştır. O da 1868'de muhakeme edilerek beraat eden Andrew Jackson'dır. Ancak 1974'te başkan Richard Nixon dâhil, yüksek makamda birçok yetkilinin karıştığı seçim kampanyasında kanun dışı para toplama olayı mahkemeye intikal etti. Watergate skandalı olarak adlandırılan bu olayda Nixon, mahkemeye çıkmadan istifa etti ve yerine Gerald Ford geçti.
Yasama kolu olan Kongre; Senato ve Temsilciler Meclisi'nden meydana gelir. Senatörler 6 yıl, Temsilciler Meclisi üyeleri ise iki yıl için seçilirler. Senatör ve Temsilciler aday olmak istedikleri sürece tekrar seçilebilirler. Elli eyaletin her biri, Kongreye iki senatör gönderir. Senatonun üçte biri, her iki yılda bir seçilir. Senatör seçilmek için adayın otuz yaşını doldurması ve seçilmesinden en az dokuz yıl önce Amerikan vatandaşı olmuş bulunması şarttır. Temsilciler Meclisinin 435 üyesi vardır. Her eyalet, kendi nüfus oranına göre belli sayıda üyeye sahiptir. Eyaletler aşağı yukarı eşit nüfuslu seçim bölgelerine ayrılır ve her bölgenin seçmenleri Kongreye bir temsilci üye seçerler. Bir üyenin en az yirmi beş yaşında ve en az yedi yıllık Amerikan vatandaşı olması gerekir. Bir tasarının kanun olabilmesi için hem Senato hem de Temsilciler Meclisi tarafından tasdik edilmesi gerekir.
Washington DC Amerika Birleşik Devletleri'nin başkentidir. DC
kısaltmasının açılımı "District of Columbia" (Kolumbiya
Bölgesi)'dir. Maryland ve Virginia eyaletlerinin arasında yer alır.
Kendi başına bir eyalet değildir ve hiçbir eyaletin sınırları içinde
yer almaz. Direkt olarak federal devlete bağlıdır.
Beyaz Saray, ABD Kongresi, ABD Yüksek Mahkemesi, Dünya
ülkelerinin büyükelçilikleri, kabine sekreterlikleri (bakanlıklar) gibi
bütün federal kurumlar bu kentte yer alır.
Amerika Birleşik Devletleri'nin başkentinin herhangi bir eyaletin
sınırları içinde yer almasının o eyalete çok büyük bir ayrıcalık
sağlayacağı düşüncesiyle bu kent District of Columbia denilen özel
statüde bir bölge olarak kabul edilmiştir. Kentin belediye başkanı
vardır; ama valisi yoktur.
Başkent
Sıralama Şehir Eyalet Nüfus
1 New York New York 8.363.710
2 Los Angeles Kaliforniya 3.857.799
3 Chicago Illinois 2.714.856
4 Houston Teksas 2.160.821
5 Philadelphia Pensilvanya 1.547.617
6 Phoenix Arizona 1.488.750
7 San Antonio Teksas 1.382.951
8 San Diego Kaliforniya 1.338.348
9 Dallas Teksas 1.241.162
10 San Jose Kaliforniya 982.765
11 Detroit Michigan 912.062
12 San Francisco Kaliforniya 808.976
13 Jacksonville Florida 807.815
14 Indianapolis Indiana 798.382
15 Austin Teksas 757.688
16 Columbus Ohio 754.885
17 Fort Worth Teksas 703.073
18 Charlotte Kuzey Karolina 687.456
19 Memphis Tennessee 669.651
20 Baltimore Maryland 636.919
21 El Paso Teksas 613.190
22 Boston Massachusetts 609.023
23 Milwaukee Wisconsin 604.477
24 Denver Kolorado 598.707
25 Seattle Vaşington 598.541
26 Nashville Tennessee 596.462
27 Washington, DC District of Columbia 591.833
MEKSİKA
MEKSİKA
ABD’nin güneyinde, Büyük Okyanus ile Meksika Körfezi arasında Orta Amerika kıstağına doğru daralarak uzanan Meksika, yüzölçümü bakımından Latin Amerika’nın üçüncü büyük ülkesidir. (1.958.128 km2). Kuzeyden ABD, güneyden Guatemala ve Belize ile komşudur. Sierra Madre Oriental ve Sierra Madre Occidental dağları, arasında Meksika Platosu yer alır. Ülkenin kuzeybatı ucunda Sonora Çölü uzanır. Yucatan Yarımadası ve kuzeybatıdan Pasifik Okyanusuna sokulan Kaliforniya yarımadası (Aşağı Kaliforniya) bu görüntüyü bozar. Yengeç dönencesi, ülkeyi hemen hemen eşit iki parçaya ayırır. Doğuda ve güneydoğuda kıyı şeridi tropikal bir düzlükle kaplıdır. Meksika’da ırmakların çoğu sığ, kısa ve dik eğimlidir. Ancak Meksika-ABD sınırında 2.784 km boyunca uzanan El Bravo del Norte (ABD’deki adı: Rio Grande Irmağı) ile Meksika-Guatemala sınırının bir bölümünü oluşturan Usumacinta ırmağı diğer akarsulardan farklıdır. Meksika’da kıyı ovaları Meksika körfezi kıyılarında ve Yucatan Yarımadasında ve Pasifik kıyısında önemli yer tutmaktadır. Meksika körfezi kıyılarında uzanan doğu kıyı ovaları kuzeyde geniş olup, Veracruz yakınında güneye doğru daralır, sonra Mexico Körfezinin güney tarafında tekrar genişleyip Yucatan Yarımadasının kireçtaşı platformuna ulaşınca birdenbire son bulur. Pasifik kıyısındaki ovalar da kuzeyde geniş olup, güneye doğru daralır. Tehuantepec kıstağının doğusundan itibaren ova bir kere daha devamlı hale gelir ve genişler.
SONORA ÇÖLÜ
Meksika Platosu, batıdan Sierra Madre Occidental; doğudan Sierra Madre Oriental, güneyden Sierra Volconica Transversal Dağları ile kuşatılmıştır. Plato üzerindeki dağ sıraları, yükeltisi kuzeyde 900 - 1200 m, güneyde ise 2150 - 2450 m’ye ulaşan havzaları birbirinden ayırmaktadır. Güney Meksika’daki dağlık arazilerin batı kısmını, dar vadileri ve pek az yüksek arazi havzaları ile bir dağ sistemi meydana getiren Sierra Madre Del Sur teşkil eder. Doğu kısmında, 1850 ila 2500 m yüksekliğe erişen, güneyden Chiapas Vadisi, kuzeyden körfez kıyı ovası ile çevrili bir yayla yer alır. Bu yaylanın batı kısmında, verimli Oaxaca yüksek arazileri bulunur. Chiapas Vadisinin güneyinde Sierra Madre de Chiapas mevcut olup, Guatemala sınırı boyunca 4000 m’ye ulaşan volkanlardan meydana gelir. Baja (Aşağı) Kaliforniya Dağ sırası, 1300 km uzunluk ve 50 ila 240 km genişlikle yarımadayı kaplayan bir dağdır. Yükseklikleri kuzeyde 3000 m’yi ve daha güneyde ise 2000 m’yi aşar. Yarımadanın kuzeydoğusundaki Colorado Deltası önemli bir ünitedir. Üçüncü yüksek arazi olan Baja Kaliforniya, 1300 km uzunluk ve 50 ila 240 km genişlikle yarımadayı kaplayan bir dağdır. Yükseklikleri kuzeyde 3000 m’yi ve daha güneyde ise 2000 m’yi aşar. Kuzey Meksika’da pek az nehir bütün sene boyunca akar. Colorado Nehri, Kaliforniya Körfezi başlangıcında büyük bir delta meydana getirir fakat suyun çoğu, tarımsal sulamada kullanıldığından denize ulaşmaz. Kuzeybatı Meksika’daki diğer büyük nehirler Yaqui ve Fijerte’dir. Orta ve güney Meksikadan Pasifik Okyanusuna dökülen nehirler daha nemli bölgelerden geçer ve suları daha gürdür. En önemlileri Santiago ve Balsas’tır.
En önemli nehir, büyük bölümü Meksika’yı ABD’den ayıran ve Meksika Körfezine dökülen Rio Grande’dir
(veya Rio Bravo). Daha güneyde Panisco, Tecolutla, Papalcapan, Grijavala ve Usumacinta’dır. Merkezi
yaylada, denize çıkışı olmayan birçok nehirler, kapalı havzalar meydana getirir. Orta Meksika birçok büyük
ve çekici gölleri ihtiva eder. En büyüğü Guadalajora yakınındaki 1080 km2lik Chapala Gölüdür.
Meksika tropikal bölgede yer alır, iklimi (alçak kesimlerde, Yucatan Yarımadası) sıcak ve nemli olup, yüksekliğe bağlı olarak değişiklikler arz eder. 750 ila 900 m’den daha alçak tropikal araziler sıcak bölgeyi meydana getirmekte olup, bu yerlerde yıllık sıcaklık ortalaması 24°C’nin üstündedir. Ilıman bölge yıllık sıcaklık ortalaması 18° ila 24°C arasında değişen ve yüksekliği 1850 m’ye ulaşan yerlerdir. Meksika yüksek arazilerinin çoğu bu sıcaklık bölgesindedir. Daha soğuk bölgede yıllık sıcaklık ortalaması, 13° ila 18°C arasındadır. 3000 ila 3300 m arasında 10°C, 4200 ila 4500 m’nin üstünde ise 0°C’nin altındadır. Güneydoğuda yazın meydana gelen oldukça nemli Atlantik-Karayib sıcak hava akımının sonucu olarak mevsimlik yağış 1016 mm’yi aşar. Yağış, kuzey ve kuzeybatıya doğru azalarak, kuzeybatı ucunda yağış miktarı 130 mm’ye düşer. Kışın Kuzey Meksika’da atmosfer basıncı yüksek ve nisbi nemlilik azdır. Ara sıra ekim ve ocak ayları arasında Merkezi Kanada’dan Meksika içine ve Meksika Körfezi üzerine doğru soğuk hava dalgası eser. Soğuk hava fırtınalı bir cephenin arkasına Tehuantepec Kıstağından geçer. Bu kuzey fırtınaları zamanında kıyı ovalarında don görülür. Yazın kuzey ve kuzeybatı sıcak ve kuraktır. Bilhassa Kaliforniya Körfezinin başlangıcına yakın olan araziler oldukça sıcaktır. Her yıl en az 15 günde bir 43°C veya daha üstüne ulaşır. Burası Meksika’nın en sıcak bölgesidir.
Meksika’nın kuzey bölümlerindeki bitki örtüsü ve bölgede yaşayan doğal hayvanlar, ABD’nin güneybatısındakilere benzer. Ülkenin güneyi ise Orta Amerika ile ortak doğal özellikler gösterir. Kozalaklı ağaçların yaygın olduğu güneyde en sık görülen ağaç çam olmasına karşın sedir ve meşelere de rastlanır. Az yağış alan kuzey bölgelerde çalılıklar, kaktüs türleri yaygındır. Zoocoğrafik unsur olarak geyik, puma, vaşak, çakal, kokarca ve oklukirpi gibi hayvanların yaşadığı bir ülkedir. Meksika Körfezi kıyılarının güney yağmur ormanlarında maun ve gülağacı yer alır. Güneyde opossum, tapir, sert kabuklu bir kertenkele cinsi olan armadilloslar ve Vipera türü yılanlar gibi hayvanlar görülür. Merkezdeki Meksika Platosu savanlar, otlaklar ve hurma ağaçlarıyla kaplıdır.
Meksika sanayisi büyük ölçüde ülkenin yeraltı zenginliklerini işlemeye dayanır. Çelik, sanayi sektöründe önemli bir rol oynar. Yıllık çelik üretimi beş milyon tonun üstündedir. Çelik, uzun zamandan beri öncelikle Kuzey Meksika’da (Monclova ve Montorkrey) üretilmektedir. Veracruz’da, Ciuda Lazaro Carden’da yeni çelik fabrikaları açılmıştır. Kömür üretimi yetersiz olup, 11.000.000 ton civarındadır. Yeni bulunan petrol yatakları (Poza Rica, Panuco, Veracruz’un kuzeyi) ile petrol üretimi yılda 910.137.000 varile çıkmıştır. Tabii gaz ve petrol iç ihtiyaçlara cevap verir ve çoğu sanayi tesislerinin temelini teşkil eder (Tampico, Poza Rica, Mexico City’de petrol rafinerileri). Meksika, gümüş üretiminde (2400 ton) Kanada’dan sonra dünyada ikincidir. Flor, baryum oksit ve tuz, ABD’ye ihraç edilir. Sodyum güçlü bir selüloz sanayiine imkan verir. Bu sanayi bilhassa Mexico City’de Veracruz’da, Colima’da ve Chihvahua’da gelişmiştir. Ülkede kimyevi gübre sanayii de gelişmiştir. Çimento, kauçuk otomobil sanayileri de önemlidir. Mısır, Meksika’nın her tarafında yetiştirilir. Ülke topraklarının ekime elverişli olan kısmının yaklaşık yarısı bu bitkiye ayrılmıştır. Fasulye, en çok ekilen ikinci bitkidir. Diğer bitkiler sınırlı miktardaki topraklarda yetiştirilir. 800.000 hektardan fazla bir arazide, bilhassa kuzeybatının sulanan vadilerinde ve Merkezi Bajio bölgesinde buğday ekilir. Süpürge darısı (sorghum) üretimi artırılmaktadır. Kış sebzeleri bilhassa kuzeybatıdaki Sinalova eyaletinde yetiştirilir. Tropikal bitkiler kıyı bölgelerinde ve güneyde yetişir.