T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI

İş Teftiş Kurulu Başkanlığı

KUYU, DEHLİZ VE MAHZEN GİBİ KAPALI ALANLARDA YAPILAN ÇALIŞMALARDA ALINMASI GEREKEN

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ

İş Müfettişi Yardımcılığı Etüdü

Fatih Çağrı GÜZEL İş Müfettişi Yardımcısı

İstanbul-2013

i

İÇİNDEKİLER

Sayfa

İÇİNDEKİLER…………………………………………………………..……... i TABLO LİSTESİ…………………………………………………………….…. iii ŞEKİL LİSTESİ………………………………………………………………... iv KISALTMALAR………………………………………………………………. v 1. GİRİŞ…………………………………………………………………………. 1 2. KAPALI ALANLARIN ÖZELLİKLERİ VE BARINDIRDIĞI TEHLİKELER…………………………………………………………………. 2 2.1 Kapalı Alan Nedir?…………………………………………………...…... 2 2.2 Özellikleri Bakımından Kapalı Alanlar………………………...…………. 2 2.3 Kapalı Alan Olarak Nitelenebilecek Yerler...…………………………....... 4 2.4 Kapalı Alanların Muhtemel Tehlikeleri………...………………………….6 2.4.1 Atmosfer Şartlarıyla İlgili Tehlikeler………………………………... 7 2.4.1.1 Oksijen Seviyesinin Yetersizliği……………………………….. 7 2.4.1.2 Gazların Neden Olabileceği Zehirlenmeler…………………...... 9 2.4.1.2.1 Hidrojen Sülfür Gazı ve Tehlikeleri………………………. 10 2.4.1.2.2 Karbon Monoksit ve Solventlerin Etkileri………………… 11 2.4.1.3 Patlayıcı Ortam Oluşma İhtimali………………..……………… 12 2.4.2 Göçük, Çökme, Boğulma ve Benzeri Kaza Olasılıkları…………....... 13 2.4.3 Diğer Tehlikeler……………………………………………………… 14 2.4.3.1 Biyolojik Tehlikeler…………………………………………….. 14 2.4.3.2 Elektrik Kaynaklı ve Mekanik Tehlikeler……………………… 14 2.4.3.3 Çevresel Etmenlerin Neden Olabileceği Tehlikeler……………. 15 3. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİNİN KAPALI ALANLARDA YAPILAN ÇALIŞMALARDA UYGULANMASI…………. 16 3.1 Kapalı Alanlara Giriş ve Çıkış Prosedürü…………………………….…... 16 3.1.1 Tanımlamalar………...………………………………………………. 16 3.1.2 Kapalı Alanların Tespit Edilmesi…...……………………………….. 17 3.1.3 Risk Değerlendirmesinin Yapılması…...…………………………….. 17 3.1.4 İzin Sisteminin Uygulanması ve Sağladığı Faydalar…………...……. 19 3.2 Atmosfer Kaynaklı Tehlikelerle Mücadele……………………………….. 21 3.2.1 Alandaki Oksijen Düzeyinin Tespit Edilmesi……………………….. 22 3.2.1.1 Ölçüm Cihazlarının Çalışma Prensibi………………………….. 22 3.2.1.2 Oksijen Seviyesinin Belirlenmesi………………………………. 22 3.2.2 Patlayıcı ya da Alevlenebilir Gaz ve Buharların Ölçümü…………… 23 3.2.3 Kapalı Alandaki Zehirli Gazların Tespiti……………………………. 25 3.2.4 Havalandırma Sisteminin Tesis Edilmesi ve Uygulanması………….. 27 3.3 Çalışma Alanının İzolasyonu…………………………………………….. 30 3.4 Kişisel Koruyucu Donanımın Seçimi…………………………………….. 31

ii

3.4.1 Hava Arıtıcı Solunum Cihazları…………………………………….. 34 3.4.2 Hava Hatlı Solunum Cihazları………………………………………. 35 3.4.3 Kendi Kendine Yeten Solunum Cihazları…………………………... 36 3.5 Personelin Bilgilendirilmesi, Talimatlar ve Eğitim………………………. 37 3.6 Acil Durumlar…………………………………………………………….. 38 4. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME…...………………………………. 41 KAYNAKLAR…………………………………………………………………. 42

iii

TABLO LİSTESİ

Sayfa

Tablo 1: Kapalı Alanların Sınıflandırılması……………………………………... 3

Tablo 2: Yoğunluk Miktarına Göre H2S Gazının Vücuttaki Etkileri…………… 4

Tablo 3: Sanayide Yapılan Bazı İşlerin Patlama ya da Tutuşma İhtimalleri……. 8

Tablo 4: Giriş İzni Sisteminin Sağlamış Olduğu Avantajlar……………………. 14

Tablo 5: Bazı Kimyasalların Sahip Olduğu Etki Değerleri……………………… 19

Tablo 6: Bazı Kimyasalların Sahip Olduğu Özellikler………………………….. 26

Tablo 7: Tehlikenin Türüne Göre Seçilebilecek Solunum Cihazları……………. 38

iv

ŞEKİL LİSTESİ

Sayfa

Şekil 1: Kapalı Alanların Sınıflandırılması………………………………...…….. 3

Şekil 2: Yoğunluk Miktarına Göre H2S Gazının Vücuttaki Etkileri……...……... 4

Şekil 3: Sanayide Yapılan Bazı İşlerin Patlama ya da Tutuşma İhtimalleri…...… 8

Şekil 4: Giriş İzni Sisteminin Sağlamış Olduğu Avantajlar…………………...… 14

Şekil 5: Bazı Kimyasalların Sahip Olduğu Etki Değerleri…………………...….. 19

Şekil 6: Bazı Kimyasalların Sahip Olduğu Özellikler………………………...…. 26

Şekil 7: Tehlikenin Türüne Göre Seçilebilecek Solunum Cihazları………...…… 38

Şekil 8: Bazı Kimyasalların Sahip Olduğu Özellikler………………………...…. 26

Şekil 9: Tehlikenin Türüne Göre Seçilebilecek Solunum Cihazları…………....... 38

v

KISALTMALAR

ACGIH : Amerikan Resmi Endüstriyel Hijyenistler Birliği

AS/NZS : Avustralya/Yeni Zelanda Standardı

CFR : Federal Kanun Düzenlemesi

CNS : Merkezi Sinir Sistemi

ÇSGB : Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

IDLH : Hayata ya da Sağlığa Doğrudan Tehdit

LEL : Alt Patlama Limiti

LEV : Lokal Havalandırma

MSDS : Malzeme Güvenlik Bilgi Formu

NIOSH : Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü

PAPR : Güç Kaynaklı Hava Arıtıcı Cihaz

PP : Pozitif Basınç

PPM : Milyondaki Parça

SCBA : Kendi Kendine Yeten Solunum Cihazı

TLV-STEL : Eşik Sınır Değeri – Kısa Dönem Maruziyet Sınır Değeri

TLV-TWA : Eşik Sınır Değeri – Zaman Ağırlıklı Ortalama

UEL : Üst Patlama Limiti

1

1. GİRİŞ

Çalışma hayatı göz önüne alındığında en önemli konuların başında gelen iş sağlığı ve

güvenliği gerek ülkemizde gerekse de dünyada insanın ön planda olması sebebiyle

üzerinde hassasiyetle durulması gereken sistemli faaliyetlerdir. Çok değişik

sektörlerde, farklı makine ve ekipmanlarla, işe özel proses ve aşamalar yürütülerek

milyonlarca çeşit ürün üretilirken, tüm bunların merkezinde her zaman çalışan vardır.

İş kazaları ve meslek hastalıklarını önlemek ve risklerle mücadele edebilme

gayesinin odağında da yüzyıllardan beri insan faktörü ön plandadır. Bir ülkenin

gelişmişlik düzeyi de yaptığı üretim düzeyinin yanında kendi insanına verdiği

değerle de doğru orantılıdır. Bu yüzdendir ki gelişmiş ülkeler seviyesini

yakalayabilmek için çalışanlarımızı en iyi şekilde bilinçlendirip, insan onuruna

yaraşır bir sistem meydana getirmeliyiz. Bunu yaparken de işe uygun insan değil,

insana uygun iş rotasıyla hareket ederek iş sağlığı ve güvenliği konusuyla ilgili her

türlü çalışma ve disiplini en iyi şekilde yerine getirmemiz gerekmektedir.

Kapalı alanlarda yapılacak olan çalışmalar da iş sağlığı ve güvenliği konusuyla

doğrudan ilgilidir. Bu alanlarda karşılaşılabilecek muhtemel tehlike ve risklerin

önceden tespit edilerek gerekli önlemlerin alınması ve faaliyetlerin sistematize bir

şekilde yürütülmesi oldukça mühimdir. Yapılan çalışmalar da kapalı alanlarda

yürütülen işlerde çalışanlardan hayatını kaybedenlerin % 60’tan fazlasını kişileri

kurtarmak amacıyla alana girenlerin oluşturduğu tespit edilmiştir. Bu oran çalışmalar

da izlenecek olan koordinasyon ve bilincin ne kadar önemli olduğunu ortaya

koymaktadır. Hazırlanan bu çalışmada nerelerin kapalı alan olarak

nitelendirilebileceği ile buralarda yapılacak olan çalışmalarda ne tür tehlike ve

risklerle karşı karşıya kalınabileceği irdelenerek, bu gibi durumlarda işçilerin sağlık

konusunda ne gibi problemler yaşayacağı konusuna değinilecek ve ayrıca

çalışanların güvenliğini en üst düzeye çıkarabilmek için muhtemel risklerin asgariye

çekilebilmesi ve eğer mümkünse ortadan kaldırılması amacıyla hangi çalışma

yöntemlerinin izlenmesi gerektiği analiz edilecektir.

2

2. KAPALI ALANLARIN ÖZELLİKLERİ VE BARINDIRDIĞI

TEHLİKELER

2.1 Kapalı Alan Nedir?

Kapalı alan en dar tanımıyla; olumsuz şartlardan ya da tehlikeli maddelerden

kaynaklanabilecek ciddi yaralanma veya ölüm riskinin olduğu etrafı çevrili vaziyette

bulunan sınırlı yer olarak nitelenebilir.1

Aşağıdaki durumlardan en az birisine uyan alanlar da kapalı alan olarak

sınıflandırılabilir:2

Giriş ve çıkış için sınırlı bir açılış alanına sahip olan yerler,

Havalandırma durumu elverişsiz olan yerler,

Tasarımı, sürekli iş yapmak için planlanmamış yerler (Geçici süreli çalışma

alanları).

Potansiyel olarak yeteri kadar sınırlı alanı olan işçilerin çalıştığı yapılar kapalı alan

olabilir. Kapalı alan tanımıyla bağdaşmayan bazı yerler de işçilerin o an için yaptığı

çalışma ile bağlantılı olarak kapalı alan gibi düşünülebilir. Örneğin; elindeki boya

tabancası ile bir odada püskürtme işlemi ya da kaynak işlemi yapan bir işçinin

bulunduğu bölüm yaptığı iş itibariyle kapalı alan olarak nitelendirilir.3

2.2 Özellikleri Bakımından Kapalı Alanlar

Bir yerin kapalı alan olarak nitelenebilmesi için sınırlı bir giriş ve çıkış alanının

olması gerekir. Bir işçinin girip çalışabileceği kadar yeterli büyüklükte bulunan

kapalı alanlar kimyasallardan, atık ya da lağımlardan ve bazı olumsuz çevre

koşullarından kaynaklanabilecek tehlikeli atmosfer şartları ihtiva edebilir. Bunlara ek

olarak bu tip yerlerde göçme ya da çökme sonucu sıkışma ve boğulma ihtimali de

bulunmaktadır.4

1 Health and Safety Executive, Safe Work in Confined Spaces, United Kingdom, 2011, s. 1. 2 International Association of Classification Societies, Confined Space Safe Practice, Revision 2, 2007, s. 3. 3 Health and Safety Authority, Code of Practice for Working in Confined Spaces, Ireland, 2001, s. 5. 4 Occupational Safety and Health Service, Safe Working in a Confined Space, New Zealand, 2001, s. 2.

3

Kapalı alanlar, çoğunlukla insanların çalışacağı alanlar olarak tasarlanmadıkları için

bazı tehlikeler barındırırlar. Kapalı alanlarda; özellikle hareket alanı kısıtlı olan

bölümlerde, havalandırma sistemi genellikle tehlikeli atmosfer ortamının yayılmasını

engelleyemez durumdadır. Bu tehlikeli ortam genellikle fark edilebilir durumda

olmaz ve kısa zaman dilimleri içerisinde ani değişiklikler gösterebilir. Buna göre

kapalı alanlarda yapılan çalışmaların içerdiği riskler şu şekilde sıralanabilir:5

Atmosfer şartlarından kaynaklanabilecek bilinç kaybı, sakatlanma, yaralanma

ya da ölüm ihtimali.

Kolayca reaksiyon verebilen gaz, toz ve buhar benzeri maddelerin tutuşması

sonucu yangın veya patlama olma ihtimali.

Yaralanmış ya da baygın vaziyetteki kişinin tedavi edilmesi ya da

kurtarılması sırasında yaşanabilecek zorluklar.

Oksijen yetersizliğinden kaynaklanan ya da su, kum, hububat vb. maddelerin

yoğun birikintisi içerisinde kalarak gerçekleşebilecek boğulma olasılığı.

A.B.D.’nin Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH), kapalı alanlarda

mevcut olabilecek havadaki oksijen miktarı, gaz ve buharların tutuşabilme özelliği ve

zehirli maddelerin yoğunluğunu baz alan kapalı alanlardaki atmosferik tehlikelerle

ilgili bir sınıflandırma şeması oluşturmuştur.

Tablo 1 Kapalı Alanların Sınıflandırılması

A Sınıfı B Sınıfı C Sınıfı

Özellikler Ciddi hayati tehlike Tehlikeli, ancak ciddi hayati tehlike yok Potansiyel Tehlike

Oksijen O2≤%16 ya da O2≥% 25 %16.1<O2<%19.4 %19.5<O2<%21.4

Tutuşma Özelliği

En küçük tutuşma değerinin %20’si ya

da fazlası

En küçük tutuşma değerinin %10’u ile

%19’u arası

En küçük tutuşma değerinin %10’u ya da

daha azı Zehirleyicilik Ciddi hayati tehlike Zehirleme değerinden

daha yüksek* Zehirleme değerinden

daha düşük* Kaynak: N.C. Department of Labor, A Guide to Safety in Confined Spaces, Industry Guide-1, U.S.A., 2008, p. 3. * 29 CFR Part 1910 Numaralı Standartta Yer Alan Referans Değerler

5 Workplace Health and Safety Queensland, Confined Spaces Code of Practice, Australia, 2011, s. 5.

4

A, B, ve C olmak üzere kapalı alanlar içerdikleri tehlikenin seviyesine göre

sınıflandırılmıştır. Yukarıda verilmiş olan tabloda, yapılmış olan sınıflandırma listesi

gösterilmiştir. Buna göre çeşitli değişkenlere göre tehlikenin büyüklüğü ve hayati

derecesi baz alınarak sınıflandırma yapılmıştır. En tehlikeli sınıf A iken, en az

tehlikelisi C sınıfıdır. Sınıflandırmanın amacı iş uygulamaları ve kurtarma

prosedürleri ile ilgili yapılabilecek tavsiyelere ilişkin bir çerçeve oluşturmaktır.6

NIOSH tarafından yayınlanan 29 CFR Part 1910 numaralı standartta zehirli ve

tehlikeli kimyasalların izin verilen en yüksek değerleri belirlenmiştir. Kapalı

alanların sınıflandırıldığı yukarıdaki tabloda zehirleyicilik değerlerinin tespiti için bu

standardın Z alt başlığında belirtilen değerler referans alınmalıdır. Her bir kimyasal

için zaman ağırlıklı ortalama değer, kısa dönem maruziyet sınırı ve izin verilen

maksimum değer ayrı ayrı verilmiştir.7

2.3 Kapalı Alan Olarak Nitelenebilecek Yerler

Zararlı maddeler veya da tehlikeli durumlar nedeniyle kapalı alanlarda ciddi ölüm ve

yaralanma olayları sürekli meydana gelmektedir. Kapalı alanlar kısmen açık

olabileceği gibi tamamıyla kapalı da olabilir. Örneğin; depolama tankları, silolar,

reaksiyon tankları, kapalı tanklar ve kanalizasyon boruları genellikle tamamıyla

kapalı olan sistemlerdir. Bunun yanı sıra, üstü açık odalar, tekneler, kalorifer

kazanlarındaki yanma hazneleri, kanal sistemleri ve havalandırılmayan odalar da

yapıları gereği kapalı alan olarak nitelendirilmektedir.8

Tasarım, ulaşım ve yapılacak olan çalışma türüne göre kapalı alanlar değişiklik

gösterebilir. Su tesisatının bulunduğu kısımlar, tamir ve bakım odaları, tavan araları

ve kargo konteynırları yapıları itibariyle potansiyel birer kapalı alandır. Bir yerin

kapalı alan olup olmadığının tespiti için şekil 1’de izlenecek yol faydalı olabilir.

Buna göre şekildeki sorulara evet ya da hayır şeklinde verilecek cevaplarla çalışma

alanının kapalı alan olarak değerlendirilip değerlendirilmeyeceği kolaylıkla tespit

edilebilir. Sorulara verilecek olan evet ya da hayır yanıtları ile çalışma yapılacak olan 6 N.C. Department of Labor, A Guide to Safety in Confined Spaces, Industry Guide-1, U.S.A., 2008, s. 2. 7 Occupational Safety and Health Administration, (Çevrimiçi), http://www.dli.mn.gov/osha/ PDF/pels.pdf, 10.01.2013. 8 Mustafa Yazıcı, Kapalı Alanlarda Güvenli Çalışma, Mühendis ve Makine Dergisi, C:48, S:573, 2007, s. 41.

5

bölgenin kapalı alan özelliklerini taşıdığı anlaşıldığı anda işle ilgili tedbirlerin derhal

alınması gerekmektedir.

Şekil 1: Bir Yerin Kapalı Alan Olup Olmadığının Tespit Edilmesi Kaynak: Government Of Alberta Employment and Immigration, Guideline for Developing a Code of Practice for Confined Space Entry, Publication No. CS001, Canada, 2009, p. 3.

Kapalı alan olarak değerlendirilebilecek birçok çalışma alanı mevcuttur. Bunların

tespiti ilk aşamada çok zor değildir, fakat kapalı alan olup olmadığı bilinmese dahi

burayı da kapalı alan gibi değerlendirip ona göre tedbir ve önlemleri almak hayati

6

açıdan önemlidir. Kapalı alanların çalışma hayatında en sık karşılaşılanları

şunlardır:9

● Depolar ● Kuyular

● Menholler ● Tüneller

● Silolar ● Su kuleleri

● Tanklar ● Yağ alma tesisleri

● Gemiler ● Kazanlar

● Mahzenler ● Üstü açık su depoları

● Alttan girişli Muhafazalar ● Boru hatları

Kapalı alanlara örnek olabilecek yerlerin şekil olarak gösterimi aşağıda verilmiştir.

Şekil 2: Kapalı Alanlara Örnek Gösterilebilecek Yerler Kaynak: N.C. Department of Labor, A Guide to Safety in Confined Spaces, Industry Guide-1, U.S.A., 2008, p. 1.

9 İzmir Demir Çelik San. A.Ş., Kapalı Alanda Çalışanların Korunması I, İSG Bülten No: 13, 2011, s. 2.

7

2.4 Kapalı Alanların Muhtemel Tehlikeleri

Kapalı alanlarda yaşanabilecek en büyük risklerin başında oksijen seviyesindeki

yetersizlik gelmektedir. Bunun tam aksine oksijen seviyesinin belirli sınırların

üzerinde olması ise patlayıcı ortam oluşma ihtimalini beraberinde getirmektedir.

Çeşitli gazların neden olabileceği zehirlenme ve bilinç kaybı durumlarına ek olarak

göçme veya çökme gibi durumlarda sık karşılaşılan muhtemel tehlikeler arasındadır.

Kapalı alanlarla ilgili yaşanabilecek ve en sık karşılaşılabilecek tehlikelerin yanında

kimi zaman dikkatsizlik kimi zamanda öngörememe yüzünden rastlanabilecek riskli

durumlar da mevcuttur. Bu tür durumlara şunlar örnek verilebilir:10

Sıvıların ya da akıcı durumdaki katı maddelerin (hububat, kum vb.) yutulma

veya boğulmaya neden olabileceği tehlikeler,

Virüs, bakteri gibi mikroorganizmaların sebep olabileceği biyolojik

tehlikeler,

Çarpma, ezilme ve kesilme riski oluşturabilecek mekanik tehlikeler,

Çarpılma, şok ya da yanıklara neden olabilecek elektrik kaynaklı tehlikeler,

X-ray, kaynak parlaması ya da radyo frekansı kaynaklı radyasyona dayalı

tehlikeler,

Ses, sıcaklık, soğukluk ve ışık gibi çevresel etmenlerin oluşturabileceği

tehlikeler.

Başlıklar halinde incelendiğinde muhtemel tehlikeleri; atmosfer şartlarıyla ilgili

olanlar, katı ve sıvıların kayması ve birikmesi sonucu yaşanabilecek tehlikeler ve

diğer riskler olmak üzere 3 gruba ayırabiliriz.

2.4.1 Atmosfer Şartlarıyla İlgili Tehlikeler

2.4.1.1 Oksijen Seviyesinin Yetersizliği

Düşük oksijen seviyesi yer değiştirme, azalma ya da kimyasal reaksiyonlar sebebiyle

oluşabilir. Metan ya da nitrojen gibi gazlar oksijenle yer değiştirerek, oksijenin az

olduğu ortamlar oluşturabilirler. Bu gazlar bir depo tankının içerisinde bilinçli olarak

patlayıcı karışımın oluşumunu önlemek için kullanılabilirler. Oksijenin yetersiz

10 Government State Victoria, Confined Spaces, Edition No. 1, Australia, 2008, s. 11, 12.

8

olduğu atmosferik ortamlar kaynak gibi işler nedeniyle ortaya çıkabileceği gibi

paslanma vb. kimyasal reaksiyonlar sonucu da oluşabilir.11

Oksijen seviyesinde yaşanabilecek bir azalmanın etkileri kademe kademe aşağıdaki

şekilde açıklanarak gösterilmiştir.

Şekil 3: Vücutta Oksijen Yetersizliğinin Seviye İtibariyle Sonuçları Kaynak: Institution of Chemical Engineers, BP Process Safety Series-Confined Space Entry, Dorchester: Henry Ling, 2005, s. 4.

İnsanlar oksijen seviyesindeki azalmadan çok kolay etkilenebilmektedirler. Yeterli

oksijenden yoksun olan kimse hareket zorluğu yaşar ve yaşadığı bilinç kaybı

nedeniyle kendisini kurtaracak yeterlilikte olmaz. Oksijen seviyesinin düşük olduğu

ortamlara girenlerde uyarı semptomları görülmez, ancak çok hızlı bir bitkinlik ve

güçten düşme görülür. Acil müdahale gereken durumlarda yeterli sürede müdahale

edilmediği taktirde ölüm kaçınılmazdır.12

11 Institution of Chemical Engineers, BP Process Safety Series-Confined Space Entry, Dorchester: Henry Ling, 2005, s. 4. 12 Institution of Chemical Engineers, s. 5.

% 21 → Havadaki ideal O2 konsantrasyonu % 15-19 → Kanda oksijen yetmezliğinin ilk işareti,

etkin şekilde çalışma yeteneğinde azalma ve kişilerde kalp, akciğer, kan dolaşımı ile ilgili ilk semptomların ortaya çıkması

% 12-14 → Soluk alıp vermede zorluk, düşünme ve algılamada zayıflama

% 10-12 → Soluk alıp vermenin sıklaşması ve düşünce yetisinin azalması

% 8-10 → Zihinsel yetmezlik, baygınlık, bilinç kaybı, benzin solması, dudakların mavileşmesi, mide bulantısı, hareket etmede zorluk

% 6-8 → 6 dakikada… % 50 ihtimalle ölüm 8 dakikada… % 100 ölüm % 4-6 → 40 Saniyede koma, kasılmalar, solunumun

durması ve ölüm O2

9

2.4.1.2 Gazların Neden Olabileceği Zehirlenmeler

Gaz, toz, sis, buhar, sıvı, katı gibi birçok madde kapalı alanlar söz konusu olduğunda

tehlikeli maddeler olarak değerlendirilmelidir. Bazı maddeler zehirleyici oldukları

için risk teşkil etmektedir. Zehirleyici nitelikteki gazlar şu hallerde ortaya çıkabilir:13

Alanda muhafaza edilen ya da depolanmış olan malzeme: Kapalı bir alandaki

herhangi bir malzeme zamanla bünyesinde zehirli gaz biriktirebilir. Malzemenin

içinde ya da herhangi bir bölgesinde birikmiş olan gaz malzemenin oynatılması ya da

temizlenmesi aşamasında hareket kazanarak ortamda tehlikeli bir durum yaratabilir.

Örneğin; tanklarda biriken tortu ve çamurlar bünyesinde çok rahat gaz birikimi

yapabilirler.

Kapalı alanda yapılmakta olan çalışma: Kaynak, kesme, lehimleme, boyama gibi

bazı faaliyetlerde zehirleyici ortam oluşma ihtimali işin doğası gereğidir. Örneğin;

temizleyici solventlerin kullanımı sırasında çıkan buğu ve buhar zehirleyici

olabilmektedir. Yukarıda bahsi geçen işlerde de kullanılan kimyasallar nedeniyle

boğucu, tahriş edici ya da zehirleyici gazlar ortaya çıkabilmektedir.

Kapalı alanın çok yakınındaki bölgeler: Kapalı alanlara çok yakın mesafedeki

yerlerde yapılan çalışmalarda çıkabilecek gaz, toz ve buhar kapalı alanda birikme

yaparak tehlike oluşturabilir.

Zehirleyici maddeler kaşıntı ve tahrişten, ölüme kadar gidebilecek ciddi tehlikelere

sahiptir. Bu tür maddelerin insan vücudunda oluşturacağı etki; maddenin türüne,

konsantrasyon miktarına, maruziyet süresine, vücuda giriş şekline ve kişinin

hassasiyetine bağlı olarak değişkenlik göstermekle birlikte, kapalı alanlarda vücuda

en yaygın giriş şekli solunum yoluyla olmaktadır.14

İşçilerin kapalı alanlarda hayatlarını kaybetmelerinde en fazla rol oynayan karışım

halinde bulunan duman ve buhar ile zehirleyici solvent ve gazlar genellikle şunlar

olmaktadır:15

13 Ted Pettit, Herb Linn, A Guide to Safety in Confined Spaces, Washington: U.S. Government Printing Office, 1987, s. 6. 14 Institution of Chemical Engineers, s. 8. 15 U.S. National Institute for Occupational Safety and Health, Worker Deaths in Confined Spaces, Publication No. 94-103, 1994

10

● Hidrojen Sülfür (H2S) ● Ksilen ● Hidrojen Siyanür (HCN) ● Toluen ● Karbon Monoksit (CO) ● Lağım Gazları ● Trikloretilen ● Sprey Boyalar ● Klor ● Kaynak Dumanı

Her maddenin kendine özgü bir etki değeri vardır. Bu değerlerin altındaki

konsantrasyonlarda tehlike söz konusu değilken miktarda görülecek bir artış insan

hayatı için son derece riskli olabilir. Küçük bir artış bile kalp, beyin ya da akciğerde

kalıcı hasarlara yol açabilir. Bu yüzden bu tür maddelerin kişileri etkileyebilecek

konsantrasyon değerlerini bilmek hayat kurtarıcı olabilir.16

2.4.1.2.1 Hidrojen Sülfür Gazı ve Tehlikeleri

Çok düşük konsantrasyonlarda bile yoğun olarak çürük yumurta kokan, renksiz ve

zehirli bir gaz olan hidrojen sülfür (H2S), kolay tutuşabilir bir yapıdadır ve havayla

patlayıcı karışımlar oluşturabilir. Kanalizasyonlarda yapılan çalışmalarda, doğalgaz

arıtma çalışmalarında ve sıvı gübre çukurlarının veya depolarının boşaltılması

çalışmaları esnasında hidrojen sülfür gazı ile karşılaşma ihtimali çok yüksektir.17

Tablo 2 Yoğunluk Miktarına Göre Hidrojen Sülfür Gazının Vücuttaki Etkileri

Yoğunluk Miktarı* Vücutta Neden Olabileceği Muhtemel Etkiler

1800 ve üstü Solunum felci ve ani ölüm

1000-1500 Bilinç kaybı, spazmlar, birkaç dk. maruziyet sonrası ölüm

700-900 Şiddetli zehirlenme, 30-60 dk. maruziyet sonrası ölüm

300-700 15-30 dk. maruziyet sonrası subakut zehirlenme

200-300 30 dk. maruziyet sonrası H2S zehirlenmesinin genel

belirtileri ile birlikte mukoz membranların şiddetli bölgesel iritasyonu

100-150 Gözlerin ve solunum yollarının iritasyonu

0-10 H2S zehirlenmesi belirtileri yok Kaynak: Ç.S.G.B. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, Meslek Hastalıkları Rehberi, Ankara:Matsa Basımevi, 2011, s. 154. * Yoğunluk değeri m³ hava başına cm³ H2S miktarı olarak verilmiştir. (cm³/m³)

16 Work Safe BC, Hazards of Confined Spaces, Canada, 2004, s. 7. 17 Ç.S.G.B. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, Meslek Hastalıkları Rehberi, Ankara:Matsa Basımevi, 2011, s. 153.

11

Yukarıdaki tabloda hidrojen sülfür miktarındaki değişimin insan sağlığı üzerindeki

etkileri gösterilmiştir. Yoğun konsantrasyonlarda öldürücü olan hidrojen sülfür gazı

havadan % 20 daha ağır bir gazdır. Ortamdaki H2S yoğunluğu % 4.3 ile % 46

arasında bulunduğunda patlayıcı ortam oluşma ihtimali vardır. Havadan daha ağır

olması sebebiyle yeterli havalandırmanın olmadığı yerlerde zeminde birikerek dibe

çöker. Bu yönüyle kanalizasyon ve yer altında yapılan çalışmalarda bu hususa dikkat

edilmesi hayati açıdan önem arz etmektedir.18

2.4.1.2.2 Karbon Monoksit ve Solventlerin Etkileri

Karbon Monoksit (CO) renksiz, kokusuz ve zehirleyici bir gazdır. Henüz

tamamlanmamış olan yanma olaylarında ortaya çıkar, en yaygın olarak da benzinli

ya da dizel motorların egzozlarından çıkar. Menhollerde ya da diğer kapalı alanlarda

yapılacak olan çalışmalarda bu gazın yakın çevreden yayılarak birikme yapma

ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır. 25 ppm miktarını aşan konsantrasyonlara

maruziyet halinde kulakta çınlama, mide bulantısı, baş ağrısı ve uyku hali görülür.

Yoğunluk ve maruziyet süresine bağlı olarak etki süresi ve derecesinde değişim

görülür. Acil müdahale olmazsa baygınlık ve ölüm hali kaçınılmazdır.19

Parafin, benzin, boya çıkarıcılar ve yağ gidericiler gibi birçok solvent madde sadece

tutuşabilir değil aynı zamanda yüksek konsantrasyonlarda solunduklarında merkezi

sinir sistemi (CNS) üzerinde de etkilidir. Solventlerin merkezi sinir sistemi

üzerindeki etkileri baş dönmesi, uyuşukluk, konsantre eksikliği, sersemlik, baş ağrısı,

koma ve ölüm olarak görülür.20

Solventler boya çıkarmak amacıyla temizleyici olarak çıplak elle kullanılmamalıdır.

Sıvı haldeki solventler deri ile temas halinde olduklarında ve bu şekilde vücut

tarafından absorbe edildiklerinde, solunum yolu ile vücutta gösterdikleri etkiden 10

kat daha fazla etki gösterirler. Bu nedenle özellikle kapalı alanlardaki

kullanımlarında ya da ortamda bulunmaları halinde gerekli önlemler alınmalıdır.21

18 Mustafa Öztürk, Kanalizasyonlarda Hidrojen Sülfür Gazı Oluşumu ve Sağlık Üzerine Etkileri, (Çevrimiçi), http://www.styd-cevreorman.gov.tr/IMAGES/hidrojen.doc, 14.01.2013. 19 Government Of Alberta Employment and Immigration, Sewer Entry Guidelines, Publication No. CH037, Canada, 2010, s. 4. 20 International Association of Classification Societies, s. 14. 21 International Association of Classification Societies, s. 14.

12

2.4.1.3 Patlayıcı Ortam Oluşma İhtimali

Yangın ya da patlama ihtimalinin meydana gelebilmesi için 3 şeyin yeterli seviyede

bir arada bulunması gerekmektedir. Bunlardan ilki yeterli seviyede oksijen, bir diğeri

tutuşturucu bir kaynak, sonuncusu da tutuşma özelliği olan gaz, toz, buhar vb.

maddelerdir. Tutuşma özelliği olan maddenin LEL (Alt patlama limiti) değerini %5

geçmesi halinde patlama ihtimali çok fazladır.22

Herhangi bir gaz ya da karışım, konsantrasyon miktarı LEL (Alt patlama limiti)

değeri ile UEL (Üst patlama limiti) değeri arasında olduğu zaman patlayıcı özellik

taşır. Bu durumda ortamdaki oksijen değeri de hayati önemdedir. Zira oksijen

seviyesinde meydana gelebilecek bir artış LEL ve UEL değer aralıklarını

genişleterek patlama olasılığını daha da arttırır.23

Genellikle gaz ve buharın tutuşması ile meydana gelebilen patlama olayları bazı

tozlarının yeterli yoğunlukta birikmesi ile de gerçekleşebilmektedir. Ayrıca iki

kimyasalın uygun şartlarda birbiriyle reaksiyon vermesiyle de patlama yaşanabilir.

Tüm bunların gerçekleşmesinde açık alevler, kaynak arkları, sıcak yüzeyler,

aydınlatmalar, metal sürtünmesi ile oluşan kıvılcımlar, elektrikli motorların ark

yapması, statik elektrik ve kimyasal reaksiyonlar tutuşturucu kaynak görevi

görürler.24

Benzin ya da propan gibi sıvı yakıtlar çok kolay yanabildikleri ya da patlayabildikleri

için bunların koyulduğu tankların kapalı alanlarda bulunması son derece sakıncalıdır.

Bunun gibi aşağıda verilmiş olan durumlar da yüksek risk içermektedir:25

I. Kaynak ekipmanından sızabilecek durumdaki asetilen gazı, II. Tanklarda ya da kanalizasyonlarda çürümüş organik atıklardan oluşan metan

ya da hidrojen sülfür gazı, III. Alüminyum ya da kaplanacak olan metal ile korozif (aşındırıcı)

kimyasalların temasıyla oluşan hidrojen gazı, IV. Tahıl, hububat ve maden tozları, V. Aseton, etanol, toluen ve ksilen gibi dökülme ya da uygunsuz kulanım

sonucu alana yayılabilecek olan solventler.

22 Safe Work Australia, Confined Spaces Code of Preactice, Australia, 2011, s. 12. 23 Institution of Chemical Engineers, s. 7. 24 Work Safe BC, Hazards of Confined Spaces, Canada, 2004, s. 10, 11. 25 Work Safe BC, Hazards of Confined Spaces, Canada, 2004, s. 10.

13

Yukarıda verilmiş olan örneklerde patlayıcı ya da tutuşabilir maddelerin neler

olabileceği belirtilmiştir. Bu nedenle bu maddelerle yapılan çalışmalarda, özellikle

kapalı alanlarda yapılan çalışmalarda risklerin değerlendirilmesi ve analiz edilmesi

gerekmektedir. Hangi işlerin yanıcı ya da patlayıcı ortam oluşturabileceği ile ilgili

tablo aşağıda verilmiştir.

Tablo 3 Sanayide Yapılan Bazı İşlerin Patlama ya da Tutuşma İhtimalleri

PATLAYABİLİR YA DA KOLAY TUTUŞABİLİR Mİ? YAPILAN İŞLER

HAYIR

Kapalı alanlarda yapılan kaynak çalışmaları

HAYIR Fermantasyon tankları ve şarap depolarında yapılan

fermante işlemler

EVET Gaz ya da propan kullanımı gerektiren işler

HAYIR Boru hatlarında ya da tanklardaki klor kullanımı ile

yapılan işler

EVET, ÇOK FAZLA! Kapalı alanlarda benzinle yapılan çalışmalar

EVET Kapalı alanlarda yapılan çalışmalarda çürüyen

maddelerin oluşturabileceği hidrojen sülfür (H2S) gazı

EVET, ÇOK FAZLA! Kanalizasyon ya da depolama tanklarında çürümüş malzemelerin ortaya çıkaracağı metan (CH4) gazı

HAYIR Tank ve kazanlara korozyonu önlemek için oksijen

miktarını azaltmak amacıyla soygaz eklenmesi

HAYIR Mazot, benzin ya da propanla çalışan içten yanmalı

motorlarla yapılan işler

HAYIR Boru hatlarında ya da tanklarda sülfür dioksit

kullanılarak yapılan işler

TUTUŞMAYI DESTEKLER

Bakteriler, paslanma ve içten yanmalı motorlar oksijen miktarını azaltırken; diğer gazlar oksijen ile yer değiştirebilir. Kaynak işleri ortamdaki oksijen

miktarının azalmasına neden olur. Kaynak: Work Safe BC, Hazards of Confined Spaces, Canada, 2004, s. 13.

2.4.2 Göçük, Çökme, Boğulma ve Benzeri Kaza Olasılıkları

Boğulmaya neden olan göçme ve çökme gibi olaylarda toplu haldeki maddenin

altında kalarak yutulma olayı meydana gelir. Bu riske neden olabilecek maddelere;

plastik, kum, gübre, kömür, kül tozu, hububat ve hayvan yemi gibi akıcı yapıdaki

katılar örnek olarak verilebilir.26

26 Workplace Health and Safety Queensland,s. 12.

14

Yutulma olayı genellikle büyük miktarlarda ve akıcı özelliğe sahip olan katı

materyallerin arasında çalışmalar esnasında ortaya çıkar. Birikmiş haldeki kütlenin

kayması ya da yer değiştirmesi sonucunda kişiler bu madde topluluğunun altında

kalarak boğulurlar. Bu tür malzemelerin depolandığı yerlerin zeminin düz olmaması

ise tehlikeyi daha da arttırır. Ayrıca bu tür zeminlerin pürüzlü ya da yamuk olması

kişilerin daha kolay kaymalarına ve dengelerini kaybetmelerine neden olur. Bu tip

tehlikelerin yanı sıra, özellikle toprak zeminin kazılması işlemi esnasında toprağın

çökme riski oluşturabilecek kadar yüksek alçak seviyelere inilmemesine, zorunlu

hallerde ise güçlendirme çalışması yapılmadan kazıya devam edilmemesine özen

gösterilmelidir.27

2.4.3 Diğer Tehlikeler

2.4.3.1 Biyolojik Tehlikeler

Virüs, bakteri ya da mantar gibi bazı mikroorganizmalarla temas halinde bulaşıcı

hastalıklarla karşılaşma olasılığı oldukça yüksektir. Bunun yanında dermatit ve aşırı

duyarlılık ile zatüre gibi rahatsızlıklar da biyolojik tehlikeler arasındadır. Lağımlar,

hububat siloları ve gübre çukurları biyolojik tehlikelerin görülebileceği kapalı

alanlara örnek olarak verilebilir.28

2.4.3.2 Elektrik Kaynaklı ve Mekanik Tehlikeler

Elektrikle ilgili tehlikeler, elektrik devrelerinin bulunduğu yerlerde kablolardan,

trafolardan, kondansatörlerden, rölelerden, çıplak bağlantı uçlarından ve ıslak

zeminlerden doğabilecek akıma kapılma, şoklar ve vücutta yanıklar şeklinde

görülebilir. Kapalı alanlarda yaşanabilecek elektrik çarpması olayları bayılmalara da

neden olabileceği için özellikle dikkat edilmesi gereken tehlikelerdendir.29

Mekanik tehlikelere maruziyet çarpma, kesilme, batma ya da düşme hallerinde

meydana gelir. Kapalı alanlarda bu tip tehlikelerin kaynağını ise genellikle

matkaplar, tahrik gücü ile çalışan motorlu el aletleri, karıştırıcılar ve kesici nitelikteki

ekipmanlar oluşturur.30

27 Institution of Chemical Engineers, s. 9. 28 Safe Work Australia, Confined Spaces Code of Practice, Australia, 2011, s. 13. 29 Government State Victoria, s. 12. 30 Safe Work Australia, s. 13.

15

2.4.3.3 Çevresel Etmenlerin Neden Olabileceği Tehlikeler

Çevresel etmenler arasında ciddi risk oluşturabilecek olan hususlardan birisi termal

şartlarla ilgili olandır. Sıcaklık derecesinin düşük olduğu alanlarda çalışanlarda vücut

ısısında azalma, üşüme ve donma görülebilir. Önlem alınmadığı taktirde ölümcül

sonuçlar da ortaya çıkabilir. Tam tersi şekilde ortam sıcaklığının yüksek olduğu

yerlerde de sıcaklığa bağlı olarak aşırı su kaybı ve terleme görülür. Bu da vücut

sağlığı için riskli durumlar teşkil edebilir.31

Aşırı gürültü de çevresel etmenler arasında değerlendirilebilir. Kapalı alanlarda

yapılan çalışmalarda çalışmanın türüne ya da kullanılan malzeme ve ekipmana göre

gürültü oluşma ihtimali vardır. Oluşacak gürültü yapılan işin tekrarlanması halinde

ileriki zamanlarda işitme duyusunun azalmasına neden olabileceği gibi acil

durumlarda işçinin sesli ikaz ve uyarıları da algılamasını güçleştirebilir.32

Yukarıda bahsedilen tehlikelere ek olarak yüksekten cisim düşme ihtimali, ıslak

zeminler, radyasyon ve vücudun zararlı maddelerle temas etmesi gibi durumlar da

çevresel etmenlerin neden olabileceği tehlikeler arasındadır.

31 International Association of Classification Societies, s. 19. 32 Government State Victoria, s. 12.

16

3. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİNİN KAPALI

ALANLARDA YAPILAN ÇALIŞMALARDA UYGULANMASI

3.1 Kapalı Alanlara Giriş ve Çıkış Prosedürü

Kapalı alanlara giriş izni, işin nasıl yapılacağına ve hangi tür önlemlerin alınacağına

dair bilgileri içeren dokümandır. Bu dokümanlarda uygulama esaslarına göre ne tür

ihtiyaçların olacağı kontrol listeleri mevcuttur. Her bir kapalı alan için ayrı ayrı

düzenlenen bu formlarda aşağıda belirtilen hususların bulunması gerekir:33

Kapalı alana girecek olan işçilerin isimleri ve her birinin giriş sebebi,

Kapalı alanın bulunduğu yerin tarifi,

Giriş izninin geçerli olduğu zaman aralığı,

Kapalı alanda yapılacak olan iş ya da işler,

Alınması gereken güvenlik tedbirleri,

Kapalı alana giriş esnasında, içerdeyken ve çıkarken uygulanacak esaslar,

Yetkili personelin imzası.

3.1.1 Tanımlamalar

Kapalı alanlara giriş izinlerinin hazırlanması için bazı tanımlamaların kapsam ve

içeriklerinin bilinmesi hayati önem taşımaktadır. Buna göre izin prosedürünün

hazırlanması sırasında şu tanımlardan faydalanılabilir:34

Kapalı Alan: Geniş tanım birinci bölüm başlığı altında verilmiştir.

Giriş*: Kişinin bir boşluktan, izin gereken kapalı alana girişi sırasındaki faaliyetidir.

İzin Yetkilisi: Alana giriş izni başvurusunu düzenleyip, hazırlayan sorumlu kişidir.

Uygulama Yetkilisi: Giriş iznini kabul eden sorumlu kişidir. Yapılan işi denetler ya

da işin sorumluluğunu kendisi üstlenir. Çalışan ya da yüklenici firma olabilir.

Yetkili Personel: Risk değerlendirmesinden ve kapalı alana giriş sırasında güvenlik

süreçlerinin uygulanmasından sorumlu olan kişidir.

Giriş Denetçisi*: Kapalı alana giriş şartlarının uygun olup olmadığını tespit

etmekten sorumlu olan kişidir.

* A.B.D’nin Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği İdaresi’nin yapmış olduğu tanımlardır. 33 Government Of Alberta Employment and Immigration, Guideline for Developing a Code of Practice for Confined Space Entry, Publication No. CS001, Canada, 2009, s. 10. 34 Institution of Chemical Engineers, s. 17-19.

17

Giriş Yetkisine Haiz Personel*: İzin verilen alana girme yetkisi olan eğitimli

personeldir.

Nezaretçi*: Kapalı alanın dışında bulunan ve alanda çalışan giriş yetkisine haiz

personeli izlemekle sorumlu olan kişidir.

Yetkili Gaz Kontrolörü: Kapalı alanlardaki atmosfer koşullarının uygun aletlerle

test edilmesi işini üstlenmiş olan kalifiye elemandır.

3.1.2 Kapalı Alanların Tespit Edilmesi

Kapalı alanların teşhisi risk değerlendirmesi ile mümkündür. Bazı ülkelerde kapalı

alanlar için izin gerektiren ya da izin gerektirmeyen diye kesin sınırlamalar

getirilmekte ve kapalı alanda yürütülecek olan faaliyet kimi zaman göz ardı

edilmektedir. Bu nedenle hem kapalı alan için hem de yapılacak olan çalışma için

duruma göre risk değerlendirmesi yapılması tercih edilmesi gereken seçenek

olmalıdır.35

Kapalı alanlarda izin gerektirmeyen durum, ölüm ya da ciddi fiziksel yaralanmaya

sebebiyet verebilecek herhangi bir tehlike ya da tehlike potansiyeli (atmosferik

tehlikeler açısından) içermeyen şartlarda geçerlidir. İzin gerektirme hali ise;

Tehlikeli atmosfer koşulları içeren ya da içerme potansiyeli bulunan,

Çalışanın yutulması ya da boğulması ihtimaline neden olabilecek malzeme ya

da materyal bulunan,

Zeminin eğimleşmesi ya da alanın sivrilerek dar bir köşe haline gelmesi gibi

çalışanın kısılma ya da boğulma ihtimali bulunan içsel şartlarla ilgili,

ve diğer bilinen sağlık ve güvenlik tehlikesi içeren,

durumlarda geçerlidir. Bir alan için izin gerektirme durumu söz konusu ise alanın

giriş kısmı işçilerin tehlikeyi bilmeleri için açıkça işaretlenmelidir.36

3.1.3 Risk Değerlendirmesinin Yapılması

Risk değerlendirmesi, alana giriş öncesinde ve çalışma sırasında var olan ya da

sonradan ortaya çıkabilecek tehlikelere karşı bir nevi yol haritası çıkararak, risklerin

yok edilmesi ya da asgariye indirilmesi konularında yardım sağlayan en etkili ve 35 Institution of Chemical Engineers, s. 19. 36 Institution of Chemical Engineers, s. 19, 20.

18

faydalı yöntemlerden biridir. Bu çalışma, konusunda yetkinlik sağlamış aynı

zamanda da eğitim almış olan ve daha önce tanımlamalarda da değinilen yetkili

personel eliyle bütün bir süreç değerlendirilerek ve yapılacak olan iş de göz önüne

alınarak yapılmalıdır.

Kapalı alanlarda yapılacak çalışmalarda Avustralya’nın “Kapalı Alanlar’ın

Kullanımı” ile ilgili AS/NZS 2865 numaralı ulusal standardı risk değerlendirmesi

yapılırken özellikle şu hususlar üzerinde durulması gerektiğini belirtmektedir:37

a. Ölçüm ve takibinin yapılması gereken kapalı alandaki atmosfer şartları,

b. Çalışanın boğulma ya da yutulma ihtimali,

c. Çalışma alanındaki şartlarda değişiklik yaratabilecek fiil ve hareketler,

d. Alanda çalışacak olan işçi sayısı,

e. Tüm alanın sağlamlık ve güvenliği ile ışıklandırma ve görüş mesafesi,

f. Alanın dışında ihtiyaç duyulan personel sayısı;

* Alandaki işle ilgili alet ve ekipman sağlamakla görevli kişiler,

* Kapalı alanda çalışan işçi ile iletişimi sağlayacak olan kişiler,

* Acil durum prosedürlerini takip edip müdahalede bulunacak kişiler,

g. Ses, ısı ve elektrik çarpması gibi diğer tehlikelerle alakalı riskler,

h. İlkyardım ya da ani müdahale gibi acil durumlarla ilgili olasılıklar,

i. Kişisel koruyucu donanımın yeterliliği ve etkinliği,

j. Ek risk oluşturabilecek unsurların gözetilmesi;

* Kapalı alanda ya da alana çok yakın mesafede sigaranın, çıplak ateşin ve

sıcak işlerin yasaklanması,

* Çalışma alanı çevresinde forklift vb. makinelerin hareketinin yasaklanması,

* Kıvılcım çıkarabilecek ayakkabı, kıyafet ve ekipmanın yasaklanması,

k. Kapalı alanla ilgili tasfiyesi ya da temizliği gereken madde olasılığı,

l. Kapalı alanın sınıflandırılması.

Aynı standarda göre yapılan risk değerlendirmesi çalışmaları yasal gerekliliklere

uygun olarak 5 yıl boyunca saklanmalıdır.38

37 Safe Work Australia, s. 15, 16.; The University Of Queensland, Confined Spaces Management Plan, Australia, April 2005, s. 7. 38 The University Of Queensland, s. 7.

19

Yapılan risk değerlendirmesine göre, yetkili personel çalışmanın yapılacağı kapalı

alanı düşük, orta ya da yüksek tehlikeli atmosfer ortamı olarak sınıflandırmalıdır.

İşveren de bu sayede alınacak kontrol önlemlerini, destek hizmetinin seviyesini, giriş

izni için gereken prosedürü ve acil müdahale ekibini belirleyebilir.39

Risk değerlendirmesi ve ölçüm sonuçlarına göre belirlenecek tehlike sınıflandırması

tanımları ise şu şekilde yapılabilir:40

Düşük Seviyede Tehlikeli Atmosfer Ortamı: Kapalı alana giriş öncesi yapılan

ölçüm sonuçlarına göre yeterli seviyede temiz ve solunabilir hava barındıran, bunun

yanında yetkili personel tarafından alanla ilgili tasarım, yapılacak iş, yapı dayanımı

ve alanın kullanımı konularında öngörülen şartların değişmeyeceği tespit edilen

atmosfer ortamıdır.

Orta Seviyede Tehlikeli Atmosfer Ortamı: Yeterli düzeyde temiz ve solunabilir

havanın olmadığı, buna karşın havalandırma ya da solunumla ilgili herhangi bir

olumsuzluk olduğu durumlarda da işçinin tek başına yardım almadan ortamı terk

etme kabiliyetini zayıflatmayacak olan atmosfer ortamıdır.

Yüksek Seviyede Tehlikeli Atmosfer Ortamı: İşçinin ölümüne, kapasitesinin

yetersizliğine, yaralanmalara, akut rahatsızlıklara neden olabilecek ya da

havalandırma veya solunumla ilgili herhangi bir olumsuzluk olduğu durumlarda

işçinin tek başına yardım almadan ortamı terk etme ihtimalinin zayıf olduğu atmosfer

ortamıdır.

3.1.4 İzin Sisteminin Uygulanması ve Sağladığı Faydalar

Kapalı alanlara giriş izinlerinin etkili ve yeterli bir koruma sistemine sahip olabilmesi

için aşağıdaki bilgileri kapsaması gerekmektedir:41

Ölçüm sonuçları,

Ölçümü yapan kişinin adı, soyadı ve imzası,

Alana giriş onayı veren uygulama yetkilisinin ismi ve imzası,

39 Work Safe BC, Confined Space Entry Program, Canada, 2007, s. 15. 40 Work Safe BC, Confined Space Entry Program, s. 77-79. 41 N.C. Department of Labor, s. 14, 15.

20

Girişine izin verilen kapalı alanın, giriş denetçisinin, giriş yetkisine haiz

personelin ve nezaretçinin isimleri,

Alana giriş amacı ve tespit edilen tehlikeler,

Alet ve ekipmanların kilitlenmesi ya da takılması ve tasfiye, temizleme,

havalandırma prosedürleri vb. gibi kapalı alan tehlikelerinin kontrolü ya da

yok edilmesi ile izin verilen alanın yalıtılması ile ilgili önlemler,

Kurtarma ve acil durum servislerinin isimleri ve telefon numaraları,

Tarih ve içerde bulunma izni verilen maksimum süre,

Kabul edilebilir giriş koşulları,

Giriş süresince bağlantının sürdürüleceği ekipman ve iletişim prosedürleri,

Kaynak vb. gibi yapılacak ısıl çalışmalar için ek izinler,

Kişisel koruyucu donanım, alarm sistemleri ve kurtarma donanımlarını

kapsayan özel ekipman ve prosedürler,

Çalışanların güvenliklerinin sağlanması için ihtiyaç duyulan diğer bilgiler.

OSHA tarafından yayınlanan 29 CFR 1910.146 numaralı standarda göre uygulama

yetkilisi tarafından imzalanan, giriş öncesi hazırlıkların tamamlandığını ve alana

girişin güvenli olduğunu doğrulayan izinler işyeri sınırları içinde uygun yerlere

asılmalı, başka bir bölgede çalışma yapılacaksa eğer alana girecek personelin bilgi

edinmesi sağlanır. Giriş izinlerinin süresinin görevin tamamlanması için gereken

zamanı aşmamasına dikkat edilir. Ayrıca görev tamamlandığı anda ya da koşullarda

bir değişiklik söz konusu olduğu durumlarda uygulama yetkilisi tarafından giriş

sonlandırılmalı ve izin iptal edilmelidir. Yeni koşullar iptal edilen izin sisteminde

belirtilmeli ve izin programı revize edilmelidir. Ayrıca iptal edilen giriş izinleri de

aynı standarda göre işveren tarafından en az 1 yıl muhafaza edilmelidir.42

Genel bir değerlendirme yapacak olursak, giriş izinlerinin doğruluğu ve uygulanma

süresi hayati bir öneme sahip olduğu için;

koşullar değişir ve yapılacak olan iş güvensiz hale geri ise,

iş ertelenir ya da 2 saatten daha fazla süreliğine durdurulursa,

alanın dışına çıkmak için kurulmuş olan alarm sistemi aktif hale gelirse,

42 N.C. Department of Labor, s. 14.

21

alandan çıkış talimatı verilirse, alana giriş izni geçersiz sayılır ve izin hemen

iptal edilir.

Kapalı alanlara giriş izinleri sağlıklı ve güvenli bir çalışma için bu konu kapsamında

mutlaka değerlendirilmesi gereken bir prosedür ve programdır. Bu sistemin sahip

olduğu avantajlar ise çalışma zamanına göre aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 4 Giriş İzni Sisteminin Sağlamış Olduğu Avantajlar

ÇALIŞMA ZAMANI SİSTEMİN AVANTAJLARI

Giriş Öncesi

Düzenli bir yetki sisteminin oluşturulmasını sağlar. İdare olarak tüm kapalı alanların girişi konusunda

bilgi edinilir. Çalışma sahasının hazır olduğu ve başlangıç öncesi

güvenliğin sağlandığından emin olunur. Çalışanlar potansiyel tehlikeler, önlemler ve ihtiyaç

duyulan ekipmanlar konusunda bilgi sahibi olur. Alan dışındaki herhangi bir faaliyetin alan içindeki işi

etkileme ihtimalinden haberdar olunur.

Giriş Sırasında Çalışmanın güvenli bir şekilde başladığından ve

yürütüldüğünden emin olunur. Yetkisi olmayanların alana girmesinin önüne geçilir.

Girişten Sonra İzin verilen periyot dışında kapalı alana girişlerin önlenmesini sağlar.

Kaynak: Institution of Chemical Engineers, s. 17.

3.2 Atmosfer Kaynaklı Tehlikelerle Mücadele

Kapalı alanda yapılan çalışmalarda, ölüm olayları genellikle atmosfer şartlarındaki

uygunsuz koşullardan kaynaklanmaktadır. Bu nedenle çalışmaya başlamadan önce

atmosfer koşullarının çok hassas bir şekilde ölçümünün yapılması ve gerekli

tedbirlerin alınması gereklidir. Gaz ve buharların ölçülmesinde 3 aşama takip edilir.

Birinci Adım - Ortamdaki oksijen miktarının ölçümü,

İkinci Adım - Ortamdaki parlayıcı gaz ve buharların tespit edilmesi,

Üçüncü Adım - Ortamdaki zehirli gazların ölçümünün yapılması.

İlk olarak oksijen düzeyinin ölçülmesinin nedeni, tutuşabilen gazların ölçümünü

yapan birçok cihazın düzgün çalışabilmesi için oksijenin varlığından faydalanması ve

22

oksijen düzeyinin az olduğu ortamlarda aynı cihazların güvenilir sonuçlar

vermemesidir. Parlayıcı gazların ikinci sırada ölçümünün yapılmasının sebebi ise

yangın ya da patlama tehdidinin birçok durumda, zehirli gazlara maruziyete nazaran

daha ciddi ve hayati tehlike oluşturmasıdır. Zehirli gaz ve buharların ölçümü de

gerekliyse son olarak bunların tespiti yapılır.43

3.2.1 Alandaki Oksijen Düzeyinin Tespit Edilmesi

3.2.1.1 Ölçüm Cihazlarının Çalışma Prensibi

Oksijen sensörleri çoğunlukla elektrokimyasal prensiple çalışırlar. Bu prensibe göre;

oksijen, plastik bir çeperden geçerek, altın katot ile kurşun anot arasında elektrik

akımı üreten elektrokimyasal pilin içerisine yayılır. Sonrasında sinyal gücü

yükselerek gösterge cihazına ve alarm ünitesine iletim sağlanır. Elektrolit çözeltisi

(potasyum hidroksit vb.) çıktı sinyalini oluşturabilmesi için oksijen gibi özel bir gaza

ihtiyaç duyar. Diğer gazların bu aşamada hiçbir etkisi olmazken, oksijen pilin

içerisine giriş yaptığında elektrolit çözeltisi miktarı oransal olarak belirler ve

gösterge kısmına değeri iletir.44

3.2.1.2 Oksijen Seviyesinin Belirlenmesi

Yapılan ölçümlerde cihaz, atmosferdeki normal oksijen seviyesi olan % 20.8’i

göstermelidir. Eğer bu değer % 20.8’in altında ise havada soy gaz, yanıcı, parlayıcı

veya da zehirli gazlar olabilme ihtimali vardır. Oksijen dışındaki gazların

miktarlarını tespit edebilmek için şu formül kullanılmaktadır:

20.8 / 100 = %X / (100 - %Y)

X = Cihaz tarafından ölçülen oksijenin yüzdelik miktarı

Y = Ortamdaki diğer gazların yüzdelik miktarı

Eğer bir örnek verecek olursak; ortamdaki oksijen seviyesi % 19 olarak tespit

edildiğinde, yapılan hesaplamalarda diğer gazların toplam miktarının % 8.7 olduğu

görülür. Bu da demek oluyor ki, oksijen seviyesindeki % 1.8’lik değişim diğer gaz ve

buharların miktarında % 8.7’lik oluşuma neden olmaktadır. Bunun altında yatan

neden ise normal atmosfer koşullarında % 79.2 seviyelerinde olan azot miktarının

43 Institution of Chemical Engineers, s. 51, 52. 44 Institution of Chemical Engineers, s. 53.

23

oksijen düzeyine bağlı olarak azalma göstermesidir. Yukarıdaki örneğe göre en başta

% 79.2 olan azot düzeyi, oksijen seviyesinin % 19’a düşmesiyle birlikte, % 72.3

düzeyine gerilemiştir.45

Kapalı alanlara girecek olan işçiler için oksijen seviyesinin % 19.5 seviyesinin

altında olması hayati tehlikeye neden olabilir. Bu nedenle oksijen seviyesinin bu

seviyenin altına düşmesine izin verilmemelidir. Eğer düzeyde herhangi bir değişiklik

yapılamıyor ise yetkili kişiler tarafından alana solunum cihazları olmadan girişe

kesinlikle izin verilmemelidir.46

Ortamdaki oksijen düzeyi normalin altına düşebileceği gibi, bazı nedenlerden dolayı

normalin üstüne de çıkabilir. Alandaki oksijen tankının ya da tüplerinin sızıntı

yapması durumlarında oksijen seviyesi artabilir. Bu seviye, oksijence zengin ortam

(% 23.5) oluşumuna neden olduğu zaman giysi, saç ve yağların çok kolay bir şekilde

tutuşmasına ve yanmasına neden olabilir. Bu nedenle;47

Muhtemel oksijen sızıntıları tespit edilip, tehlike bertaraf edilmeli,

Havalandırma için kesinlikle saf oksijen kullanılmamalı,

Kapalı alanlarda basınçlı tüp ya da gazlar asla bulundurulmamalıdır.

Yapılan ölçümlerin doğru sonuç vermesi açısından da, kurşun anotların zamanla

tükendiği göz önüne alınarak sensörlerin düzenli aralıklarla (bir ya da iki yıl)

değiştirilmesi gerekmektedir. Oksijen ölçüm cihazlarının, karbon dioksit gibi asit

gazlarına yoğun süreyle maruziyeti cihazların etkilenmesine neden olduğu için, %

25’in üzerinde CO2 bulunan ortamlarda cihazların uzun süreli olarak çalıştırılmaması

gerekir. Bunun yanında elektrolitin – 20°C’nin altında donacağı da bilinmesi

gerekenler arasındadır.48

3.2.2 Patlayıcı ya da Alevlenebilir Gaz ve Buharların Ölçümü

Kapalı alanlarda bulunan alevlenebilir gaz ve buharlar patlama ya da yangın riski

oluşturmaktadır. Bu gaz ya da buharlar tek başlarına risk teşkil etmemelerine

rağmen, yeterli seviyede oksijen ve tutuşturucu kaynak ile birleşmeleri halinde 45 Institution of Chemical Engineers, s. 53. 46 Work Safe BC, Confined Space Entry Program, s. 22, 23. 47 Institution of Chemical Engineers, s. 54. 48 Institution of Chemical Engineers, s. 54.

24

patlayıcı ortam oluşturabilirler. Bu tür gaz ve buharların patlamaya neden olabilmesi

için alt ve üst patlama limitlerinin arasında bir değere sahip olması gerekir.49 Patlama

ihtimali yüksek olan gaz ve buharların alt (LEL) ve üst (UEL) limit değerleri

aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablodan da anlaşılacağı gibi alevlenebilir gaz ya da

buharlar belli bir yoğunlukta olmadığı sürece ortamda alevlenme söz konusu olmaz.

Şekil 4: Alevlenebilir Bazı Gaz ve Buharların Alt ve Üst Patlama Limitleri (%) Kaynak: Occupational Safety And Health Council, Working In Confined Spaces, China, 2001.

Kapalı alanlarda yapılan çalışmalarda patlayıcı ortam ihtimali olan yerlerde, temizlik,

tasfiye ve havalandırmayı kapsayan tüm uygulanabilir adımlar ortamın, patlayıcılık

özelliğini muhafaza etmemesi için yerine getirilmiş olmalıdır. Bu aşamalar

gerçekleştirildikten sonra bile alevlenebilir ortam koşulları devam ediyorsa; işçiler,

gaz ve buhar yoğunluğunun alt patlama limitinin % 10’undan daha düşük bir

seviyede olduğu şartlar altında alana giriş yapmalıdır.50

Alevlenebilir gaz yoğunluğu alt patlama limitinin % 5’i ile % 10’u arasında ise

uygun bir gaz detektörünün alandaki gaz miktarını sürekli izlemesi şartı ile işçilerin

girişine izin verilebilir. Herhangi bir anda alevlenebilir gaz yoğunluğu, alt patlama

limitinin % 10’unun üzerine çıkarsa kapalı alan derhal tahliye edilmelidir.51

49 Occupational Safety And Health Council, Working In Confined Spaces, China, 2001, s. 5. 50 Government State Victoria, s. 20. 51 Government State Victoria, s. 20.

25

Metan, etan, propan ve bütan gibi hidrokarbonların gaz elemanları esas olarak

CnH2n+2 genel formülü ile bilinmektedir. Ancak daha sık rastlanması ve özellikle

madenlerde patlamalara sebebiyet vermesinden dolayı metan gazı daha ön plana

çıkmaktadır. Renksiz ve kokusuz bir gaz olan metanın yoğunluğu 0.716 kg/m³’tür.

Havadan daha hafif olduğu için yer altı boşluklarının tavan kısımlarında birikir.

Zehirli olmayan metan gazı oksijenin az olduğu bölümlerde boğulmaya neden

olabilir. Ancak metan gazının asıl tehlikesi yanıcı ve patlayıcı olmasından dolayı

özellikle madenlerde çok sayıda ölümlü iş kazasına neden olmasındır. Kapalı

alanlarda ki çalışmalarda da metan gazının patlama ihtimali göz önünde

bulundurulmalıdır. Metan gazının konsantrasyonu yüzde 5’in altında ise patlama

olmaz, fakat yanma olayı gerçekleşir. Aynı şekilde yüzde 14’ün zerindeki

konsantrasyonlarda da patlama özelliği kaybolur. Tehlikesiz sayılabilecek yoğunluk

değeri ise yüzde 1’dir. Bu nedenle yapılacak çalışmalarda metan gazına rastlanması

durumunda iş bitene kadar ölçümün sürekli yapılması gerekir.52

3.2.3 Kapalı Alandaki Zehirli Gazların Tespiti

Kapalı alanlarda en fazla karşılaşılan risklerin başında kimyasallara maruziyet

sonucunda yaşanan zehirlenme vakaları gelmektedir. Çeşitli kimyasalların gaz, sis ve

buharlarının solunması sonucunda kişilerin vücut hassasiyetlerine ve solunan

kimyasalın miktarına bağlı olarak etkilenme başlar. Erken ve yeterli müdahale

gelmediği taktirde ölüm olayı kaçınılmazdır.53

Kapalı alanlarda yapılacak olan gaz ölçümlerinde zehirli gaz veya kimyasallara

rastlanması halinde bu kimyasalların miktarının ne olduğu çok önemlidir. ACGIH ve

Ulusal İş Güvenliği ve Sağlığı Enstitüsü (NIOSH) tarafından belirlenen değerler

zehirlenme olaylarında yol gösterici olmaktadır. Tablo 5’de de görüleceği gibi her bir

kimyasalın ortalama etki değeri parts per million (ppm) yani milyondaki bir parça

olarak verilmiştir. Tabloda 3 ayrı değere yer verilmiştir. Buna göre;

TLV-TWA: 8 saat/gün’lük periyottaki ortalama maruziyet değeridir. (40 saat/hafta) TLV-STEL: 15 dakikalık süre içerisindeki kişisel maruziyet değeridir. Günde en fazla 4 kez tekrarlanabilir. IDLH: Hiçbir şekilde aşılmaması gereken hayati tehlike arz eden sınır değeridir. 52 Yazıcı, s. 41, 42. 53 İzmir Demir Çelik San. A.Ş, s. 5.

26

Tablo 5 Bazı Kimyasalların Sahip Olduğu Etki Değerleri (ppm)

Kimyasal Madde

Zaman Ağırlıklı

Ortalama (TLV-TWA)

Kısa Dönem Maruziyet

Sınırı (TLV-STEL)

Hayati Tehlike Sınırı

(IDLH) Benzen 0.5 2.5 500

Karbon dioksit 5,000 30,000 40,000 Karbon monoksit 25 - 1,200

Benzin 300 500 - Hidrojen sülfür 10 15 100 Sülfür dioksit 2 5 100 Trikloretilen 50 100 1,000

Toluen 50 - 500 Kaynak: Reference Infromation, (Çevrimiçi), https://www.mathesongas.com/pdfs/products/ threshold-limit-values-(tlv).pdf, 12.02.2013.

Tablodan da anlaşılacağı üzere her kimyasalın farklı bir etki değeri mevcuttur.

Örneğin; karbon dioksit için hayati tehlike sınır değeri 40,000 ppm seviyesinde iken

bu oran hidrojen sülfür gazı için 100 ppm’dir.

Aşağıdaki tabloda ise hangi kimyasalın ne tür özelliklere sahip olduğu ve nerede

biriktiği belirtilmiştir.

Tablo 6 Bazı Kimyasalların Sahip Olduğu Özellikler

Gaz veya Buhar Bilinmesi Gerekenler Neye Benzemektedir

Karbon dioksit (CO2) Oksijen ile yer değiştirir

Zehirleyicidir Zeminde birikir

Renksiz Kokusuz

Karbon monoksit (CO) Zehirleyicidir Boğulmaya neden olur

Renksiz Kokusuz

Klor (Cl2) Zehirleyicidir

Ciğer ve gözlerde tahrişe neden olur Zeminde birikir

Yeşilimsi sarı renklidir Keskin kokusu vardır

Benzin buharı Yangın ve patlamaya neden olur Zeminde birikir

Renksiz Tatlı kokuludur

Hidrojen sülfür (H2S) Aşırı zehirleyici ve alevlenebilir özelliktedir Alanın üst kısımlarında birikir

Renksiz Çürük yumurta gibi kokar

Metan (CH4) Yangın ve patlamaya neden olur Tavanda birikir

Renksiz Kokusuz

Nitrojen (N2) Oksijen ile yer değiştirir Renksiz Kokusuz

Nitrojen dioksit (N2) Zehirleyicidir

Ciddi ciğer tahribatına neden olur Zeminde birikir

Kırmızımsı kahverengidir Keskin kokusu vardır

Sülfür dioksit (SO2) Zehirleyicidir

Ciddi ciğer tahribatına neden olur Zeminde birikir

Renksiz Çürük, boğucu kokuludur

Kaynak: Work Safe BC, Hazards of Confined Spaces, Canada, 2004, s. 12.

27

Tablo 6’ya göre tespit edilecek zehirleyici gazların alanın hangi bölümlerinde

birikim yaptığı da önem arz etmektedir. Nitekim ortamın havalandırması sırasında

tespit edilen gazın bu özelliği ortamdan atılması için fayda sağlayacaktır. Sadece

havalandırma yoluyla kontrol edilebilen ve yalnızca atmosferik tehlikenin bulunduğu

kapalı alanlarda bütün giriş izni prosedürünün uygulanmasına gerek yoktur. Bu

durum;

Alandaki tek tehlikenin potansiyel ya da mevcut durumda bulunan atmosferik

tehlike olduğunun kanıtlanması,

Dışarıdan verilebilecek bir havalandırma dışında başka bir şey olmadan

gerekli emniyetin sağlanabileceğinin kanıtlanması,

Yukarıdaki maddeleri desteklemek üzere izleme ve denetleme verilerinin

geliştirilerek tüm çalışanların kullanımına açılması hallerinde geçerlidir.

Kapalı alanlarda yapılan çalışmalarda gazlarla ilgili tehlikeler çalışma başlamadan

önce ortamda mevcut olabileceği gibi, çalışmanın yapıldığı sırada kullanılan

malzeme, makine ve teçhizat aracılığıyla sonradan da ortaya çıkabilir. Özellikle

kanalizasyonlarda ve tanklarda yapılan temizlik çalışmalarında tortu ve kitlelerin

yerinden oynatılmasıyla hidrojen sülfür gazı ortaya çıkma ihtimali çok yüksektir.

Ayrıca silolardaki hububatların fermante olmasıyla ortamdaki oksijen oranının azalıp

zehirli gaz çıkma ihtimali de olasıdır. Diğer yandan kapalı alanlarda iş makinesi

kullanılarak yapılan kesme, delme, kaynak ve boyama gibi işlerde alan en başta

atmosfer şartları açısından riskli olmamasına karşın yapılan işin bir sonucu olarak

tehlike sonradan ortaya çıkmaktadır. Bu durumlar yapılacak risk değerlendirmesi ile

önceden öngörülüp havalandırma vb. tedbirler alınmalıdır.54

3.2.4 Havalandırma Sisteminin Tesis Edilmesi ve Uygulanması

Yapılan ölçümlerde zehirli ya da tutuşabilir gaz veya buharların tespit edildiği kapalı

alanlar çalışmanın güvenli bir şekilde yapılabilmesi için havalandırılmalıdır. Bu

havalandırma genel olabileceği gibi bazı şartlara göre lokal olarak da yapılabilir.

Aşağıdaki koşullara bağlı olarak havalandırmanın türüne karar verilebilir.55

54 Work Safe BC, Hazards of Confined Spaces, s. 8. 55 Institution of Chemical Engineers, s. 33.

28

Giriş yapılan yerlerin sayısı ve bulundukları yerler,

Kapalı alanın büyüklüğü,

Alan içerisindeki engellerin sayısı,

Rüzgar ve termal şartlar

Çalışmanın yapılacağı alanda yeteri kadar açıklık varsa genel havalandırma yeterli

olabilir, ancak birçok durumda mekanik havalandırmaya ihtiyaç duyulur. Yapılacak

olan değerlendirmede temiz havanın nereden gireceği ve içerdeki kirli havanın

nereden çıkacağının da tespit edilmesi gerekir. Bu şekilde temiz havanın kirli hava

ile karışmaması önlenir ve etkin bir havalandırma sistemi kurulmuş olur.56

Mekanik havalandırma sistemi lokal havalandırma (LEV) ya da seyreltme

havalandırması şeklinde olabilir. Lokal havalandırma kirli gaz ya da buhar belli bir

yerde toplanmış ve çekim noktası gaz kaynağının bulunduğu yere yakın olarak

konumlandırabiliyorsa etkin olabilir. Seyreltme havalandırması ise hava

sirkülasyonunun gerektiği yerlerde gazların özelliği, alanın konumu ve çıkış

yerlerinin konumuna göre uygulanabilir.57

Şekil 5: Etkisiz Havalandırma Örnekleri Kaynak: Institution of Chemical Engineers, s. 33.

Etkin bir havalandırma sağlayabilmek için sistemin çekiş yaptığı bölümlerin konumu

oldukça önemlidir. Şekil 4’te verilen havalandırma örneklerinde A şeklinde kirli

56 Government State Victoria, s. 19. 57 Government State Victoria, s. 19.

29

hava tekrardan kapalı alan içerisine girerken, B şeklinde tankın alt kısımlarında

hiçbir şekilde hava dolaşımı sağlanamamaktadır.

Havadan hafif olan gazlar için çekiş sisteminin uç kısmı alanın üst kısmına

yerleştirilmelidir. Buna karşılık havadan ağır olan gazlar için ise aynı sistem kapalı

alanın taban kısmı için uygulanır. Gazların ağırlık değerlerine ulaşabilmek için de

malzeme güvenlik bilgi formlarına (MSDS) göz atılması gereklidir. Şekil 4’te verilen

etkisiz havalandırma sistemlerine karşılık ideal bir havalandırmanın nasıl olacağı

şekil 5’te gösterilmiştir.

Şekil 6: İdeal Olarak Tasarlanmış Havalandırma Örnekleri Kaynak: Institution of Chemical Engineers, s. 34.

Yukarıdaki gösterimde A şeklinde havadan hafif olan gazlar için tasarlanmış uygun

bir havalandırma tertibatı görülürken, B şeklinde de aynı sistem havadan daha ağır

olan gazlar için düzenlenmiştir.

Kapalı alanlardaki çalışmalarda havalandırma yapılırken dikkat edilmesi gerekenler

de şu şekilde sıralanabilir:58

Zemindeki elektriksel ekipmanların tehlikeleri göz ardı edilmemelidir;

Patlayıcı ortam oluşma ihtimali var ise ex-proof ekipman kullanılmalıdır;

Havalandırma tertibatı tutuşabilir ya da zehirli maddelerin yanına

yerleştirilmemelidir;

58 Institution of Chemical Engineers, s. 33.

30

Alandan çekilen kirli gaz ve buharın yeniden alan içine girmemesi için sistem

optimize edilmelidir,

Tehlikeli ya da zehirli maddelerin direk atmosfer ortamına ya da işçilere

ulaşabilecek yerlere bırakılmamasına dikkat edilmelidir,

Parlayıcı gaz ya da buharların dışarı atılması esnasında ortamda tutuşturucu

kaynak bulunmamasına dikkat edilmelidir.

3.3 Çalışma Alanının İzolasyonu

Kapalı alanlarda çalışacak olan işçiler için muhtemel tehlike oluşturabilecek tüm

malzeme ve enerji kaynakları giriş ve çalışma süresi boyunca etkisiz hale

getirilmelidir. Enerji kaynakları mekanik, elektriksel, radyoaktif, hidrolik, pnömatik

ve yerçekimi etkilerinden meydana gelebilmektedir. Karıştırıcılar, fanlar ve

elektrotlar örnek olarak verilebilir. Etkisiz hale getirme ise yalıtım, kilitleme,

bağlantısını kesme ya da hareketi sınırlandırma şeklinde olabilir. Kilit ve etiket

sistemi kullanılarak bir enerji kaynağının yanlışlıkla ya da uygunsuz bir zamanda

aktif hale geçirilmesinin önüne geçilebilir. Enerji kaynağının, yapılan iş sebebiyle ya

da hayati nedenlerden dolayı (sel baskınında pompa ve aydınlatmanın çalıştırılması

gibi) kesilemediği zamanlarda, bu durum risk değerlendirmesinde analiz edilmeli ve

gerekli önlemler alınmalıdır.59

Şekil 7: Çalışma Alanının Kilit ve Etiketleme Yöntemiyle Yalıtımı Kaynak: N.C. Department of Labor, s. 13.

59 Health and Safety Authority, s. 17.

31

Kapalı alanların yalıtım prosesi aşağıdaki işlem ve süreçlerle yapılabilmektedir:60

Kilitleme – elektrik kaynakları, alet ve ekipmanların üzerindeki sviçler

vasıtasıyla bağlantının kesilmesi,

Basınçlı sıvıların boşaltılması ya da kesilmesi – hidrolik ve pnömatik hatlar,

Bağlantısını kesme – kilit ve zincir tertibatları, mekanik mafsallar,

Güvenliğe alma – sürgü, zincir, kama, kalıp ve diğer mekanizmalar ile kapalı

alan içerisindeki hareketli parçalar.

Alınan tecrit önlemleri iş bitene ve tüm çalışanlar çalışma bölgesinden ayrılana kadar

takip edilmelidir. Çalışma alanı ile ilgili yapılacak olan yalıtım yöntemleri aşağıda

verilenleri önlemeye yönelik olmalıdır:61

Atıkların boru, tüp, menfez ve konveyörler ya da yangın koruma

ekipmanlarına girişi,

Kapalı alandaki makinelerin enerji aktivasyonu,

Kapalı alan dışında bulunan ve alanı etkileyebilecek durumdaki teçhizat ve

ekipmanın aktivasyonu,

Teçhizat üzerindeki depolanmış durumdaki ya da potansiyel halde bulunan

enerjinin boşalması,

Elektriksel ekipmanın yanlışlıkla kullanımı.

3.4 Kişisel Koruyucu Donanımın Seçimi

Çalışmanın yapılacağı kapalı alanda gerçekleştirilen ölçüm sonuçlarına göre, ortamın

oksijen seviyesi ya da zehirleyici veya da tutuşabilir gaz ve buhar açısından güvenli

olmadığı sonucuna varılırsa çalışanlara solunumla ilgili koruyucu ekipman

sağlanması gerekir. Yetkili personel uygun solunum ekipmanını ortamdaki gaz veya

buharın türüne ve yapılacak işe göre tespit etmelidir. Solunum ekipmanlarının işe

uygunluğu ve güvenilirlik düzeyi ile ilgili olarak Avustralya’nın AS/NZS 1715

numaralı “solunumla ilgili koruyucu ekipmanların seçimi, kullanımı ve bakımı”

standardı yol gösterici niteliktedir.62

60 Ted Pettit, Herb Linn, s. 9. 61 Workplace Health and Safety Queensland, s. 20. 62 Government State Victoria, s. 20.

32

Yapılan çalışmalarda ortamdaki tehlikenin türüne ve miktarına göre kişisel koruyucu

donanım seçimi yapılmaktadır. Hangi tehlike sınıfında, hangi tür solunumla ilgili

koruyucu ekipmanın kullanılabileceğine dair tablo aşağıda ayrıntılı olarak verilmiştir.

Tablo 7 Tehlikenin Türüne Göre Seçilebilecek Solunum Cihazları

Kaynak: Occupational Safety and Health Service, Çevrimiçi, http://www.safetyquip.com.au/ Uploads/Downloads/respiratoryprotection.pdf, 22.02.2013. * Self-contained breathing apparatus (positive pressure) – Kendi kendine yeten solunum cihazı (pozitif basınçlı), ** Immediately dangerous to life and health – Hayati yönden son derece tehlikeli, *** Powered air purifying respirator – Güç kaynaklı hava arıtıcı cihaz.

33

Solunum cihazlarının korunması için uyulması gereken 4 temel durum söz

konusudur. Buna göre;

Yapılacak iş için her zaman doğru solunum cihazı seçilmelidir. Örnek: Doğru

ve uygun filtreler gibi.

Kullanılan cihazın yüze uygun olup olmadığına dikkat edilmelidir.

Kullanılan cihazlarla ilgili aktif bir bakım programı takip edilmelidir. Örnek:

Cihazın temizliği ya da kusurlarının tespit edilmesi gibi.

Cihazların kullanım sonrası uygun şekilde depolandığından emin olunmalıdır.

En iyisi solunum cihazlarının hava geçirmez muhafazalarda tutulmalarıdır.

Özel bir durum için uygun bir solunum cihazı seçerken de 3 ana faktörün

değerlendirilmesi gerekir. İşi bilen uzmanlar tarafından yapılması gereken bu seçim

ortamdaki maddenin türüne, yapılacak işe ve operatöre göre değişiklik gösterir. Buna

göre ortamdaki maddenin türüne göre yapılacak seçim faktörleri şunlardır:

Tehlikeli maddenin doğası, zehirlilik derecesi, fiziksel formu ve ortamdaki

konsantrasyonu,

Cihazda meydana gelebilecek bir olumsuzluğun hayati açıdan tehlikeli bir

durum ortaya çıkarıp çıkarmayacağı,

Diğer kişisel koruyucu donanımın kullanılabilme ihtiyacı. Örnek: Göz, kulak

ya da vücut koruyucuları,

Ortamdaki madde tarafından verilen uyarının yeterliliği. Örnek: Koku eşiği,

Ortamın patlayıcı özellikle olabilme ihtimali.

Yapılacak işin türüne göre yapılacak seçim faktörleri:

Cihazın normal kullanım için mi, acil durumlar için mi yoksa kurtarma

amaçlı mı kullanılacağı,

İşçinin çalışma ortamında bulunacağı yaklaşık süre,

İşçi tarafından ihtiyaç duyulan muhtemel aktivite ve hareketlilik seviyesi,

Hava kaynağının yerinin ve hava kaynağına ulaşımın nefes alıp vermek için

uygun olup olmadığı,

Ortamın net olarak görülebilmesi ve iletişim ihtiyacı,

34

Cihazın sürekli çalışır durumda tutulabilmesi için devam ettirilmesi gereken

faaliyetler.

Operatöre göre yapılacak seçim faktörleri:

Genel çalışma çevresinin operatör üzerindeki etkisi,

Kullanılan cihazın operatörün yüzüne uygun olup olmadığı,

Cihazın süresi uzatılan kullanım periyotlarında sağlayabildiği konfor şartları.

3.4.1 Hava Arıtıcı Solunum Cihazları

Hava arıtıcı solunum cihazları herhangi bir güç kaynağı olmaksızın değiştirilebilir ya

da tek kullanımlık filtrelerle kullanılabildiği gibi elektrikli ekipman yardımı ile de

kullanılabilmektedir. Güç kaynağı olmayanlarda değiştirilebilir filtreler aracılığıyla

hava emilir. Bu da yüzün yarısını, tamamını ya da bütün kafa bölgesinin kapsayan

maskeler ile olur. Tek kullanımlık maskelerde ise emici madde genellikle çok uzun

süreli kullanım için tasarlanmaz. Güç kaynaklı hava arıtıcı solunum cihazlarında ise

elektrikle çalışan basınçlı hava üfleme ünitesi havayı değişebilir filtreden geçirerek

solunum cihazının maske bölümüne iletir.63

Solunum cihazlarında kullanılan filtrelerin sınıflandırması ise şu şekildedir:

Düşük yüzeyde toplama kapasitesi (AUS Sınıfı)

Düşük-orta kapasite (Sınıf 1)

Orta kapasite (Sınıf 2)

Yüksek kapasite (Sınıf 3)

Verilen bu sınıflandırma zararlı içeriğe karşı filtrenin etkinliğini göstermeyip,

filtrenin toplam kapasitesine karşılık gelmektedir. Bu sınıflandırmadan yola çıkarak

gaz ve buhara karşı kullanılabilecek 3 çeşit solunum cihazından bahsedebiliriz:

1. Yarım yüz maske tipi (Genellikle düşük ya da orta kapasiteli filtre ile uyumlu)

2. Tam yüz filtre tipi (Genellikle orta ya da yüksek kapasiteli filtre ile uyumlu)

3. Güç kaynaklı hava arıtıcı solunum cihazı (Kendisine özgü filtrelerle uyumlu)

63 Occupational Safety and Health Service, Çevrimiçi, http://www.safetyquip.com.au/Uploads/ Downloads/respiratoryprotection.pdf, 22.02.2013, s. 20.

35

Şekil 8: Hava Arıtıcı Solunum Cihazlarının Çeşitli Türleri Kaynak: 3M Sanayi ve Ticaret A.Ş., Çevrimiçi, http://www.solutions.3m.com.tr, 24.02.2013. Üstün yüz kapama özelliklerinden dolayı tam yüz maskeli solunum cihazları yüksek

seviyelerdeki gaz ve buhar ortamlarında daha etkin olarak kullanılabilir. Yüz

korumasının yanı sıra bu tip cihazlar göz koruması da sağlar. Solunum cihazlarında

kullanılan filtrelerin ömürleri ise gaz/buhar konsantrasyonuna, havanın sıcaklığına,

nem oranına ve operatörün çalışma sıklığına göre değişiklik gösterir. Aseton, etilen

oksit ve etanol gibi 65 °C’nin altında kaynama noktasına sahip bazı organik

bileşiklerle yapılan çalışmalarda AX Sınıfında olan bazı özel filtreler gerekmektedir.

Bu kimyasallara maruz kalan filtrelerin ömürleri çok kısa olduğundan seçim prosesi

dikkatli yapılmalıdır.64

3.4.2 Hava Hatlı Solunum Cihazları

Hava hatlı solunum cihazları temiz hava hortumlu ve sıkıştırılmış hava hatlı solunum

cihazları olmak üzere 2 çeşittir. Temiz hava hortumlu solunum cihazları atmosferik

basınç altındaki havayı hortum yardımıyla çeker. Bunu yaparken elektrikli

ekipmanlar da kullanılabilir. Sıkıştırılmış hava hatlı solunum cihazları ise basınç

altındaki havayı bir hava hattı yardımıyla tedarik eder.65

Temiz hava hortumlu solunum cihazları günümüzde neredeyse hiç

kullanılmamaktadır. Buna karşın sıkıştırılmış hava hatlı solunum cihazları etkin bir

koruma sağlamaktadır. Dış ortamda bulunan cihaz yardımıyla pompalanan havanın

basınç değeri ihtiyaca göre kullanıcı tarafından ayarlanabilir durumda olmalıdır.

Bunun yanında dikkat edilmesi gereken bir diğer husus temiz havanın pompalandığı

bölümün kirli veya zehirli toz, gaz ve dumandan tamamen arındırılmış durumda

64 Occupational Safety and Health Service, s. 27. 65 Occupational Safety and Health Service, s. 29.

36

olmasıdır. Bu yüzden ortam şartları iyi analiz edilerek cihaz başında bekleyecek

teknik nezaretçi her zaman bulunmalıdır. Bu solunum cihazlarının kullanımında

aşağıdaki önlemeleri izlemek sağlık ve güvenlik şartlarını da olumlu hale

getirecektir. Buna göre;66

Bütün temiz hava hortum girişleri, havanın sürekli olarak giriş yaptığından

emin olabilmek için devamlı denetim altında tutulmalıdır.

Basınçlı tüpler aracılığıyla iletilen havaya özellikle motorlu taşıtlardan

kaynaklanabilecek egzoz ve duman benzeri zehirli gazların karışmasını

önleyecek şekilde cihazların konumlandırması yapılmalıdır.

Cihaz çalıştığı sürece yağ vb. maddelerin ayrışması sonucu karbon monoksit

ve diğer bazı zararlı maddelerin ortaya çıkma ihtimaline karşılık

kompresörlerin aşırı ısınmasına izin verilmemelidir.

Hava hatları kullanılmadan önce muhtemel durgun su birikintileri sistem

dışına taşınmalıdır.

Hava kaynağının özellikle üretim proseslerinde kullanıldığı durumlarda

zehirli gazlardan kaçınmak için özel bir özen gösterilmelidir.

Solunum cihazlarının basınçlı hava ile iletildiği durumlarda bir basınç

regülatörü de kullanılmalıdır.

3.4.3 Kendi Kendine Yeten Solunum Cihazları

Kendi kendine yeten solunum cihazları kullanıcının hiçbir hortum ya da hava hattı ile

uğraşmasına neden olmayacak şekilde oksijenin yetersiz olduğu ya da zehirli gaz

veya buharların bulunduğu ortamlarda pratik şekilde kullanılabilmektedir. Bu türdeki

solunum cihazları genellikle kısa dönemli çalışmalar için (15-30 dk.) ve acil

durumlarda kullanılmaktadır. Kullanıcı, ihtiyacı olan temiz havayı üzerinde taşıdığı

kaynak vasıtasıyla temin etmektedir. Bu nedenle dışarıdan ekstra bir aparata ihtiyaç

duyulmamaktadır. Solunum cihazı uygun kıyafetle birlikte yüksek derecelerde de

kullanılabildiğinden dolayı zehirli gaz ve buharların olduğu ortamların yanında

yangınla mücadelede de etkin şekilde kullanılmaktadır.67

66 Occupational Safety and Health Service, s. 32. 67 Occupational Safety and Health Service, s. 33.

37

3.5 Personelin Bilgilendirilmesi, Talimatlar ve Eğitim

Kapalı alanlarda çalışacak işçiler ve bu konuda görev alacak olan diğer görevliler

yapacakları çalışmalarla ilgili ne gibi tehlikelerin yaşanabileceğine dair yeterli bilgi

ve birikime sahip olmalıdırlar. Kapalı alanlara giriş esnasında kullanılan izin

sisteminin içeriği ve güvenlikleri için yürütülen kontrol önlemlerinin neler olduğu da

ayrıca bilinmesi gerekenler arasındadır.68

Eğitimler genellikle yazılı ve pratik uygulamaları içermektedir. İşveren tarafından

eğitim almış olan kişilere eğitim gördüğüne dair sertifika düzenlenmelidir.

Hazırlanmış olan bu sertifikalar da işçilerin özlük dosyalarında saklanmalıdır. Buna

ek olarak işçilerin görev dağılımında bir değişiklik söz konusu olduğunda, kapalı

alandaki tehlikeler değişiklik gösterdiğinde, giriş prosedüründe değişim olduğunda

ya da işçilerin bilgi ve birikimlerinde eksiklik ve yetersizlik saptandığında

eğitimlerin yenilenmesi gerekmektedir. Dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise

personelin seçimidir. Şişman ve fiziki açıdan yapılı kimseler alana giriş çıkışta ve

herhangi bir acil durumda problem yaşayabilecekleri göz önüne alındığında,

çalışanların seçimi bu husus göz önüne alınarak yapılmalıdır.69

Kapalı alanlara girişlerde eğitimciler, eğitilenler ve eğitim açısından bakıldığında

Eğitim programını başarıyla tamamlayan işçilerin aşağıdaki hususları yerine

getirebiliyor olması gerekmektedir:70

Kapalı alanın ne olduğunun tanımlanması ve tehlikelerinin açıklanabilmesi,

Zararlı gaz ve buharlar ile bunların uyarıcı etkilerinin tanımlanabilmesi,

Giriş izinlerini de içeren yazılı prosedürlerin takibi,

Ortam test cihazlarındaki alarm sistemlerinin etkin kullanımı,

Yalıtım prosedürlerinin takip edilmesi,

Mekanik havalandırma sistemlerinin uygun şekilde kullanılabilmesi,

Kişisel koruyucu donanımın etkin şekilde kullanımı,

Alan dışındaki nezaretçi ile etkin şekilde iletişim kurulabilmesi,

Acil durum prosedürlerinin takip edilebilmesi.

68 Safe Work Australia, s. 28. 69 Institution of Chemical Engineers, s. 48, 49. 70 Work Safe BC, Confined Space Entry Program, s. 12.

38

Eğiticiler de temel öğretme teknikleri ile aşağıda hususlar konusunda yeterli bilgi

sahibi olmalıdır:

Çalışma sahasındaki kapalı alanların türleri,

Karşılaşılması muhtemel fiziksel ve atmosferik tehlikeler,

Alanda kullanılabilecek özel çalışma teknikleri ve uygulamaları,

Yapılan işe uygun havalandırma sistemi,

Denetçi, nezaretçi ve çalışanların sorumlulukları ve görevleri,

İzleme ve iletişim gereksinimleri ile bunların kullanımında faydalanılacak

olan alet ve cihazlar,

Giriş izninin gerekli olduğu alanlar,

Oksijen, alevlenebilir maddeler ve zehirli gaz/buhar için belirlenmiş olan

güvenli sınır değerleri,

Acil durum plan ve ekipmanları,

Sınırlı görüş vb. gibi diğer riskleri yok edecek sağlık ve güvenlik önlemleri,

Kişisel koruyucu donanımın seçimi, bakımı ve kullanımı.

Son olarak ise eğitimin kimlere verileceği önemlidir. Önceki sayfada belirtilenleri

yerine getirebilmesi için verilecek olan eğitimler şu kişileri kapsamalıdır:

Giriş için kapalı alanda hazırlık yapan çalışanlar,

Kapalı alanlara girip bizzat çalışması gereken personeller,

Kapalı alandaki atmosfer ortamının testini yapan ya da ortamı izleyen

çalışanlar,

Nezaretçiler,

Acil durumda müdahale edecek çalışanlar,

Yukarıda sayılanların denetçisi konumundakiler,

Eğitimli personele destek olması istenen çalışanlar.

3.6 Acil Durumlar

Kapalı alanlarda çalışacak olan işçilerin kuyu ve yer altı gibi bölgelere inmek

durumunda kalmaları halinde ve solunumla ilgili bir donanım kullanmaları

gerektiğinde bu işçiler aynı zamanda yaşam hattı ve paraşüt tipi emniyet kemeri de

kullanmalılardır. Acil durumlarda çok faydalı olan bu sistemin etkin olarak

39

kullanılabilmesi için uygun bir şekilde işçiye bağlanması ve dışarıda bekleyen

nezaretçinin de kritik bir durumda sadece yaşam hattını kullanarak etkilenen işçiyi

tek başına kapalı alanın dışında güvenli bir bölgeye çekebilir halde olması

gerekmektedir.71

Şekil 9: Yaşam Hattı Kullanılarak Kapalı Alanlara Girilmesi Kaynak: Safe Work Australia, s. 27.

Kapalı alanlarla ilgili risklerin yönetilmesinde acil durum planları kurgulanırken

aşağıdaki faktörler öncelikli olarak değerlendirilmelidir:72

Kapalı alana girme ihtiyacı kalmadan işin yürütülüp yürütülemeyeceği,

Çalışılacak olan kapalı alanın fiziki yapısı ve doğal şartları,

Kapalı alandaki oksijen konsantrasyonu ya da zehirli gazların miktarlarında

yaşanabilecek değişimler ve ortaya çıkabilecek diğer tehlikeler,

Kapalı alanda yapılacak olan iş, önerilen çalışma metodu ve çalışma

yöntemlerinde izlenecek sıra,

Acil durum ve kurtarma prosedürleri örneği.

Kapalı alanlarda yapılan çalışmalarda ölenlerin % 60’tan fazlasını kurtarma faaliyeti

için alana girenler oluşturmaktadır. Bu nedenle nezaretçiler içerideki işçiyi yaşam

hattı, üç ayaklı çekiciler ya da kaldırma araçları kullanarak kurtarmaya çalışmalıdır.

71 Institution of Chemical Engineers, s. 71, 72. 72 Safe Work Australia, s. 29.

40

Bunun dışında ne olursa olsun nezaretçi personel asla kapalı alana girmemelidir.

Kapalı alan içerisinde öldürücü tehlikenin devam ettiği varsayılarak, alana yalnızca

uygun donanımı olan eğitimli kurtarma personelinin girmesine izin verilmelidir.73

Yukarıda anlatılanlar doğrultusunda acil durumlarda rolü en fazla olan nezaretçi

personelin yapması gereken birtakım özel sorumlulukların şunları kapsadığını

söyleyebiliriz:74

Kapalı alan içerisinde kesin olarak kaç işçinin çalıştığı,

Alan içinde çalışma yapan işçilerin güvende olduklarının tespiti için alan

içindeki ve dışındaki aktivitelerin izlenmesi ve takibi,

Telsiz, ışık, sinyal ve benzeri araçlar kullanılarak kapalı alanda çalışan

işçilerle etkin ve devamlı iletişimin sağlanması,

Yetkisi olmayan kişilerin girişlerine izin vermemesi,

Çalışma şartlarında ya da ortam koşullarında veya işçilerin tehlikeye düşme

riski bulunan durumlarda alanın terk edilmesi emrini vermek,

Acil bir durumda alarm vermek ve kurtarma ekiplerinin çağırmak,

İhtiyaç halinde kapalı alana girmeden, kurtarma ekiplerine yardımda

bulunmak.

Yapılan çalışmalarda amaçlanan her zaman sıfır kazadır. Ancak çevresel koşullar ve

insan faktörü nedeniyle kazalar meydana gelebilmektedir. Kazalar olsa dahi iyi

planlanmış bir acil durum senaryosu ve ekibi ile sonucun daha kötü olması genellikle

engellenebilir. Kapalı alanlarda da yapılacak sistemli ve etkin acil durum planlarının

yanında yeterli eğitim ile kaza sonrasında bile işçilerin yeniden hayata döndürülme

olasılığı oldukça yüksektir.

73 Institution of Chemical Engineers, s. 75, 76. 74 Institution of Chemical Engineers, s. 75.

41

4. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME

Kuyu, mahzen, dehliz vb. gibi kapalı alanlarda yapılan çalışmalarda riskleri ortadan

kaldırabilmek için iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının sistemli ve koordine bir

şekilde yürütülmesi zorunludur. Daha önce yaşanmış olan kaza istatistiklerine

bakılarak benzer durumlarla karşılaşmamak adına etkin risk değerlendirmeleri ile

kazaların büyük bir çoğunluğu önlenebilmektedir. Kapalı alanlarda yapılacak

çalışmalarda muhtemel tehlikeleri öngörmek adına işe başlamadan önceki aşama

diğer çalışma şekillerine göre daha büyük önem arz etmektedir.

Hazırlanan bu çalışmanın ilk bölümünde kapalı alan tanımına giren yerler analiz

edilerek buraların fiziksel özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Yine bu bölümde

taşıdığı özellikler açısında kapalı alan olarak geçen yerlerde hangi tür tehlike ve

risklerin bulunabileceği geniş şekilde açıklanmıştır. Tespit edilmiş olan bu tehlikeler

atmosfer kaynaklı, fiziksel durum kaynaklı ve muhtemel diğer tehlikeler olmak üzere

ayrı ayrı sınıflandırılıp ayrıntılı şekilde incelenmiştir.

Çalışmanın ikinci bölümünde ise ilk bölümde tespit edilen tehlike ve risklerin

önlenebilmesi için Avrupa, Amerika ve Avustralya Standartları temel alınarak ne tür

faaliyetlerin yürütülmesi gerektiği şekiller ve tablolar yardımıyla irdelenmiştir.

Örnek uygulamaların yanında kapalı alanlara giriş ve çıkışlarda izlenmesi gereken

prosedürün aşamaları ve bu noktada görev alacak olan her bir personelin ayrı ayrı

görev tanımlarına değinilerek işin hazırlık aşamasından başlamak suretiyle,

çalışmanın devamı ve bitimine kadar geçen sürede izlenmesi gereken faaliyetler

analiz edilerek sistemli bir şekilde anlatılmıştır.

42

KAYNAKLAR

1. Ç.S.G.B. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, Meslek Hastalıkları

Rehberi, Ankara:Matsa Basımevi, 2011. 2. Government Of Alberta Employment and Immigration, Guideline for

Developing a Code of Practice for Confined Space Entry, Publication No. CS001, Canada, 2009.

3. Government Of Alberta Employment and Immigration, Sewer Entry

Guidelines, Publication No. CH037, Canada, 2010. 4. Government State Victoria, Confined Spaces, Edition No. 1, Australia, 2008. 5. Health and Safety Authority, Code of Practice for Working in Confined

Spaces, Ireland, 2001. 6. Health and Safety Executive, Safe Work in Confined Spaces, United

Kingdom, 2011. 7. Institution of Chemical Engineers, BP Process Safety Series-Confined

Space Entry, Dorchester: Henry Ling, 2005. 8. International Association of Classification Societies, Confined Space Safe

Practice, Revision 2, 2007. 9. İzmir Demir Çelik San. A.Ş., Kapalı Alanda Çalışanların Korunması I,

İSG Bülten No: 13, 2011. 10. İzmir Demir Çelik San. A.Ş., Kapalı Alanda Çalışanların Korunması II,

İSG Bülten No: 16, 2011. 11. Mustafa Öztürk, Kanalizasyonlarda Hidrojen Sülfür Gazı Oluşumu ve Sağlık

Üzerine Etkileri, (Çevrimiçi), http://www.styd-cevreorman.gov.tr/IMAGES/ hidrojen.doc, 14.01.2013.

12. Mustafa Yazıcı, Kapalı Alanlarda Güvenli Çalışma, Mühendis ve Makine

Dergisi, C:48, S:573, 2007. 13. N.C. Department of Labor, A Guide to Safety in Confined Spaces, Industry

Guide-1, U.S.A., 2008.

43

14. Occupational Safety and Health Administration, (Çevrimiçi), http://www.dli.mn.gov/osha/PDF/pels.pdf, 10.01.2013.

15. Occupational Safety and Health Administration, Permit-Required Confined

Spaces, U.S.A., 2004. 16. Occupational Safety And Health Council, Working In Confined Spaces,

China, 2001. 17. Occupational Safety and Health Service, Çevrimiçi, http://www.

safetyquip.com.au/Uploads/Downloads/respiratoryprotection.pdf, 22.02.2013. 18. Occupational Safety and Health Service, Çevrimiçi, http://www.

safetyquip.com.au/Uploads/Downloads/respiratoryprotection.pdf, 22.02.2013. 19. Occupational Safety and Health Service, Safe Working in a Confined

Space, New Zealand, 2001. 20. Queensland Nickel, Confined Space Standard, (Çevrimiçi), http://www.qni

.com.au/supply/Documents/YHSS049%20Confined%20Space%20Standard%202.1.pdf, 10.01.2013.

21. Reference Infromation, (Çevrimiçi), https://www.mathesongas.com/pdfs/

products/threshold-limit-values-(tlv).pdf, 12.02.2013. 22. Safe Work Australia, Confined Spaces Code of Preactice, Australia, 2011. 23. Ted Pettit, Herb Linn, A Guide to Safety in Confined Spaces, Washington:

U.S. Government Printing Office, 1987. 24. The University Of Queensland, Confined Spaces Management Plan,

Australia, April 2005, s. 7. 25. U.S. National Institute for Occupational Safety and Health, Worker Deaths

in Confined Spaces, Publication No. 94-103, 1994. 26. Workplace Health and Safety Queensland, Confined Spaces Code of

Practice, Australia, 2011. 27. Work Safe BC, Confined Space Entry Program, Canada, 2007. 28. Work Safe BC, Hazards of Confined Spaces, Canada, 2004.

44

29. 3M Sanayi ve Ticaret A.Ş., Çevrimiçi, http://www.solutions.3m.com.tr, 24.02.2013.