KURUMSAL İKTİSAT

PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN

Kurumsal iktisat kapsamında yer alan

başlıca iktisadi düşünce okulları:

•Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat

• Freiburg Okulu ve Ordo Liberalizmi

•Avusturya İktisat Okulu

•Mülkiyet Hakları ve İşlem Maliyetleri

Yeni Kurumsal İktisadın Temel

Özellikleri:

• Pek çok teoriyi içine alan düşünce sistemi.

• Kural ve kurumların önemi.

• Kurucu rasyonalizm.

• Devletin rolü sınırlandırılması.

• Makro düzeyde kurumsal düzenlemeler

• Mikro düzeyde kurumsal çevreve.

• Adam Smith’ in görünmez eline karşılık dengeleyici güç kavramı.

• Sosyal kurumların köken ve nitelikleri.

ESKİ KURUMSAL İKTİSAT - YENİ KURUMSAL İKTİSAT

BENZERLİKLERİ

• İktisadi olayları

statik bir durum olarak görmezler.

• İktisat diğer sosyal bilimlerden daha fazla yararlanmalı.

• İktisat daha evrimci bir bilim olmalıdır.

FARKLILIKLARI • Eski kurumsal iktisatçılar

bireyleri kurumlar çerçevesinde ele alır.

• Yeni kurumsal iktisatçılar kurumları bireylerin davranışları ile açıklar.

• Yeni kurumsal iktisat çok geniş bir alana yayılmıştır.

• Eski kurumsal iktisat daha sınırlı bir alana yayılmıştır.

BAZI TEMEL KAVRAMLAR

İnformel kurallar: Geçmişten gelen ve zaman içinde oluşturulmuş kurallar demetidir.(gelenek-görenek vb.)

Formel kurallar: Bir üst otorite tarafından oluşturulmuş kurallar.(anayasa vb.)

Mülkiyet: Bir kıt kaynağa sahip olmak, ondan yararlanmak, başkalarına devretmeyi içerir.

İşlem maliyeti: Mülkiyet haklarının devri sırasında katlanılan maliyetler.

Kurumsal çevre: Ekonomideki aktörlerin performansını, davranışlarını etkileyen oyunun kuralları.

YENİ KURUMSAL İKTİSADA KATKIDA

BULUNAN BAŞLICA DÜŞÜNURLER:

Eucken ve Böhm:Piyasa düzeni ve kuralların önemi

Avusturya İktisadı ve Hayek: Kurallar, kurumlar ve düzen

Buchanan: Anayasal kuralların önemi ve gerekliliği

Mülkiyet Hakları ve İşlem Maliyetleri

Eucken ve Böhm: Piyasa düzeni ve kuralların önemi

• Ekonomik bir anayasanın oluşturulmasının önemi üzerinde durmuşlardır.

• Ekonomik düzen spontane değildir.

• İki farklı ekonomik düzen sınıflaması yapmıştır:piyasa ekonomisi ve kumanda ekonomisi.

• Piyasa ekonomisinin kurumsallaşması için 7 ilkeden söz etmiştir:tam rekabet, parasal istikrar, piyasaya giriş-çıkış serbestisi, özel mülkiyet, ekonomik birimlerin faaliyetlerinden kendilerinin sorumlu olması, sözleşme özgürlüğü,ekonomi politikalarında öngörülebilirlik ve istikrar.

• Piyasa ekonomisini düzenleyici ilkeler:monopol denetimi, gelir dağılımının düzeltilmesi, asgari fiyat uygulaması, dışsal maliyetlerin kaldırılması ve ekonomik anayasanın oluşturulması.

Avusturya İktisadı ve Hayek: Kurallar, kurumlar ve düzen

• Avusturya okuluna olan ilginin artmasının nedeni sosyalizmin çöküşü ve keynesyen politikaların önemini yitirmesidir.

• Temel ilkeleri:subjektivizm, metodolojik bireycilik, spontan düzendir.

• Hayek’in düzen hakkında görüşleri Taxis ve Cosmos kavramları ile açıklanır.

• Hayek’e göre kanunların nedeni bireyi özgür kılmaktır.

• Birey özgürlüğünü sağlamak için kanun hakimiyetini savunmuştur.

• Devlet güçsüzü güçlüye karşı korur.

• Özel sektörün üretmeyeceği mal ve hizmetleri devlet üretmelidir

Buchanan: Anayasal kuralların önemi ve gerekliliği

• İyi bir sosyal düzen ve iyi devlet yönetimi için kural ve

kurumların önemi üzerinde durmuştur.

• Devletin sahip olduğu güç ve yetkiler anayasal düzeyde

sınırlandırılmalıdır.

• Kuralların en önemli özelliği belirsizliği azaltmalarıdır.

• Geliştirdiği kamu tercihi teorisini metodolojik olarak

kurucu rasyonalizm üzerine inşa etmiştir.

• Oyunun kuralları anayasal düzeyde belirlenmelidir.

• Kurallar belirsizliği azaltır, bireyi devlete karşı korur,

devletin yetkileri anayasal düzeyde sınırlandırılmalıdır.

MÜLKİYET HAKLARI VE İŞLEM MALİYETLERİ

• Mülkiyet hakları bireylerin sosyal hayatta yapabileceklerini,

sorumluluklarını ve özgürlüklerini tanımlar.

• Mülkiyet hakları yasal ve ekonomik olmak üzere 2’ye ayrılır.

• Mülkiyet hakkı kullanım hakkını, gelir elde etme hakkını ve

aktarma hakkını içerir.

• Mülkiyet haklar bireyler arasındaki çatışmayı azaltarak

rekabetin gelişmesine yardımcı olur.

• İşlem maliyetleri ekonomik faaliyetler içinde mülkiyetin

korunması, transferi ve elde edilmesi ile ilgili maliyetlerdir.

• İşlem maliyetleri 3 şekilde ortaya çıkar: arama, pazarlık ve

sözleşmelerin yerine getirilmesini sağlamanın maliyetidir.

Douglas North: Kurumsal altyapı ve ekonomik

gelişme

• Çalışmalarında kural ve kurumlar ile ekonomik performans

üzerindeki ilişkiyi incelemiş ve kurumsal değişimin ekonomik

performans üzerindeki etkilerini incelemiştir.

• North’a göre kurumlar bir toplumda oynanan oyunun kurallarıdır.

• North formel kuralları siyasi kurallar, ekonomik kurallar ve

sözleşmeler olarak 3’e ayırmıştır.

• Kurumlar belirsizliği azaltır, istikrar ve sürekliliği sağlar.

• Kurumsal değişimin temel nedeni göreli fiyatlardaki değişim ve

sonuç olarak zevk ve tercihlerdeki değişmedir.

YENİ KURUMSAL İKTİSADA YÖNELİK ELEŞTİRİLER

• Kurumsal iktisat düşünürlerini tek bir çatı

altında toplayacak bir üst kurumsal iktisat teorisi

bulunmamaktadır.

• Eleştirdikleri neo-klasik iktisada alternatif bir

teori geliştirememişlerdir.

• Ekonomi dinamik olduğu için kurallara

bağlanması istikrarsızlığa yol açabilir.

• Devletin gücünü anayasal kurallarla sınırlamak

anti-demokratik bir yaklaşımdır.

• Prof.Dr.Coşkun Can Aktan

• Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği

• http://www.sobiad.org

• Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF

• http://www.canaktan.org