ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

KURU YAPIM SĠSTEMLERĠ VE YAPILARDA ALÇI PANO

UYGULAMASI

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Mimar M. Mutlu KIZILDELĠ

502941202

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 13 Mayıs 2002

Tezin Savunulduğu Tarih : 29 Mayıs 2002

Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Mustafa E. KARAGÜLER

Diğer Jüri Üyeleri Prof. Dr. Erol GÜRDAL

Prof. Dr. Halit YaĢa ERSOY (M.S.Ü.)

MAYIS 2002

ii

ÖNSÖZ

Bu çalışmanın her aşamasında bana yol gösteren, değerli katkılarını ve desteğini

esirgemeyen, her konuda bilgi ve deneyimini paylaşan, hocam ve tez danışmanım

Sayın Doç. Dr. Mustafa E. Karagüler‟i saygıyla anmayı bir görev sayıyorum.

Ayrıca İngilizce metin çevirilerinde yardımlarından dolayı Sadullah Yüksel‟e, tez

yazımında ve düzenlenmesinde yardımcı olan Umut Kızıldeli‟ye, tüm yaşantım

boyunca sevgi ve desteğini hiçbir zaman esirgemeyen sevgili ağabeyim y.mimar

Celal Kızıldeli‟ye, yardımcı olan ve emeği geçen diğer şahıslara teşekkür etmek

isterim

Mayıs 2002 M. Mutlu KIZILDELİ

iii

ĠÇĠNDEKĠLER

TABLO LĠSTESĠ vı

ġEKĠL LĠSTESĠ vıı

ÖZET vııı

SUMMARY xı

1. GĠRĠġ 1

2. YAPI, MEKAN VE MEKANI OLUġTURAN YAPI ÖĞELERĠ 5

2.1. Yapı 5

2.2. Yapının OluĢumunda Belirleyici Olan Etmenler 6

2.3. Mekan 7

2.4. Mekanı OluĢturan Yapı Öğeleri 7

2.4.1. Temeller 8

2.4.2. Duvarlar 9

2.4.2.1. Yapı Öğesi Olarak Duvarlar 9

2.4.2.2. Dış Duvarlar 10

2.4.2.3. İç Duvarlar 13

2.4.3. Döşemeler 14

2.4.3.1. Döşeme 14

2.4.3.2. Döşeme İşlevleri 15

2.4.3.3. Döşeme Türleri 15

2.4.3.4. Döşeme Kaplamaları 16

2.4.3.5. Döşeme Kaplama Türleri 17

2.4.3.6. Döşeme Altlıkları 17

2.4.4. Çatılar 18

3. KURU YAPIM SĠSTEMĠ 20

3.1. Yapım Sistemleri 20

3.1.1. İlkel Yapım Sistemleri 21

3.1.2. Geleneksel Yapım Sistemleri 21

3.1.3. Endüstrileşmiş Yapım Sistemleri 21

3.2. Kuru Yapım Sistemleri 22

3.2.1. Ahşap İskeletli Yapım Sisyemi 23

3.2.1.1. Ahşap Yapılarda Taşıyıcı Sistem 25

3.2.1.2. Ahşap Yapılarda Duvar Dolgusu Ve Kaplaması 30

3.2.2. Çelik İskeletli Yapım Sistemi 30

3.2.2.1. Çelik İskelet Konstrüksiyon 34

3.2.2.2. Taşıyıcı Duvar Konstrüksiyonu 35

iv

3.2.3. Prefabrike Yapım Sistemi 36

3.2.3.1. Endüstriyel Yapım Yöntemleri 36

3.2.3.2. Prefabrike Yapım 37

3.2.3.3. Prefabrike Yapımda Kullanılan Malzemeler 39

3.2.3.4. Prefabrike Yapımda Taşıyıcı Sistemler 40

4. KURU YAPIM SĠSTEMĠNDE DUVAR VE ASMA TAVANLAR 42

4.1. Kuru Duvarlar 42

4.1.1. Kuru Duvar 42

4.1.2. Kuru Duvar Sistemleri 43

4.1.2.1. Kuru Duvar İskeleti 43

4.1.2.2. Kuru Duvar Kaplamaları 44

4.2. Asma Tavanlar 46

4.2.1. Hazır Asma Tavan Malzemesi İle Oluşturulan Asma Tavanlar 47

5. YAPILARDA ALÇI PANO UYGULAMASI 49

5.1. Alçı 49

5.1.1. Yarımhidrat ve Türleri 50

5.1.2. Alçının Özellikleri 50

5.2. Alçı Panolar 53

5.2.1. Alçı Pano Üretimi 53

5.2.2. Alçı Pano Tipleri 55

5.2.2.1. Kalınlıklarına Göre Alçı Pano Tipleri 55

5.2.2.2. Kullanım Özelliklerine Göre Alçı Pano Tipleri 55

5.2.2.3. Kenar Şekillerine Göre Alçı Panolar 59

5.2.3. Alçı Panolu Konstrüksiyonun Avantajları 60

5.2.3.1. Yangın Dayanımı 60

5.2.3.2. Ses Kontrolü 61

5.2.3.3. Durabilite 61

5.2.3.4. Kuru Yapı 61

5.2.3.5. Hafiflik 61

5.2.3.6. Düşük Montaj Maliyeti 61

5.2.3.7. Hızlı Montaj 62

5.2.3.8. Kolay Dekorasyon 62

5.2.3.9. Çok Yönlülük 62

5.3. Alçı Panolu Sistem BileĢenleri 62

5.3.1. Yüzey Kaplamaları 62

5.3.2. İskelet Elemanları 62

5.3.3. Bağlantı Elemanları 63

5.3.4. Yalıtım Malzemeleri 65

5.3.5. Aksesuarlar 65

5.3.6. Derz Bantları ve Derz Dolguları 65

5.4. Alçı Pano Montajında ĠĢ Planlaması ve ÇalıĢma KoĢulları 66

5.5. Alçı Panolu Duvar ve Tavan Konstrüksiyonu 67

5.5.1. Metal İskeletli Konstrüksiyon 67

5.5.1.1. Metal Duvar İskeleti Montajı 67

v

5.5.1.2. Metal Duvar İskeletinde Kapı Açıklıklarının Oluşturulması 68

5.5.1.3. Tesisat Duvarları 69

5.5.1.4. Eğrisel Yüzeyli Duvar Uygulaması 69

5.5.1.5. Metal İskeletli Duvar Giydirme 71

5.5.1.6. Metal Tavan İskeleti Montajı 72

5.5.2. Ahşap İskeletli Konstrüksiyon 73

5.5.2.1. Ahşap Duvar İskeleti 73

5.5.2.2. Ahşap Tavan İskeleti 73

5.6. Alçı Panoların Kesimi 73

5.7. Alçı Pano Montajları 74

5.7.1. Tek Tabakalı Alçı Pano Montajı 75

5.7.1.1. Vida İle Bağlama 75

5.7.1.2. Zımba Teli İle Bağlama 75

5.7.1.3. Çivi İle Bağlama 76

5.7.1.4. Yapıştırıcı İle Bağlama 78

5.7.2. Çok Tabakalı Alçı Pano Montajı 81

5.7.2.1. Temel Tabaka Montajı 82

5.7.2.2. Yüzey Tabakası Montajı 82

5.7.2.3. Montajlarda Derz Macunlarının Yapıştırıcı Olarak Kullanılması 83

5.8. Alçı Pano Ek Yeri ĠĢlemleri 86

5.8.1. Alçı Pano Derz dolgu İşlemi 86

5.8.2. Alçı Panolu Sistemlerde Köşe Profili Uygulaması 86

5.9. Alçı Panolu Duvar ve Tavanlarda Yapı Fiziği Sorunları 88

5.9.1. Alçı Panolu Yapı Elemanlarında Yangın Kontrolü 88

5.9.1.1. Yangına Dayanıklı Duvar Uygulamaları 90

5.9.2. Alçı Panolu Yapı Elemanlarında Ses Kontrolü 93

5.9.2.1. Alçı Panolu Duvar ve Tavanlarda Ses Kontrolünü Etkileyen ..

.....................Unsurlar 94

5.9.3. Alçı Panolu Duvar ve Tavanlarda Buhar Kontrolü 98

5.9.3.1. Yüzeyi Folyo ya da Plastik Film Kaplı Yalıtım Malzemeleri 99

5.9.3.2. Arka Yüzeyi Folyo Kaplı Alçı Panolar 99

5.9.3.3. Alüminyum Folyolar ve Polietilen Filmler 99

5.9.3.4. Yalıtım Levhaları 100

5.9.3.5. Boyalar ve Diğer Kaplamalar 100

5.9.4. Alçı Panolu Yapı Elemanlarında Su ve Nem Kontrolü 100

6. SONUÇ 102

KAYNAKLAR 106

ÖZGEÇMĠġ 108

vi

TABLO LĠSTESĠ

Sayfa No

Tablo 5.1. Alçı Özellikleri 51

Tablo 5.2. Islatılmış Alçı Panolarda Minimum

Eğilme Yarıçapları 70

Tablo 5.3. Kuru Alçı Panoların Minimum

Eğilme Yarıçapları 70

Tablo 5.4. Çift Tabakalı Montajlar İçin Temel Tabaka

Bağlayıcı Aralıkları 82

Tablo 5.5. Çok Tabakalı Konstrüksiyonlarda Temel Tabakalar

İçin Maksimum Bağlayıcı Aralıkları 83

vii

ġEKĠL LĠSTESĠ

Sayfa No

Şekil 3.1. Tutkallı lamine kirişlerin kullanıldığı bir yapı 23

Şekil 3.2. Payandalı ahşap iskelet yapı sistemi 26

Şekil 3.3. Ahşap panel detayı 28

Şekil 3.4. Çelik konstrüksiyonlu yapı 31

Şekil 3.5. Prefabrike yapı 37

Şekil 4.1. Plaka biçimindeki doğal taşların taşıyıcı duvara kenetler

yardımıyla tespiti

45

Şekil 5.1. Alçı pano üretimi 54

Şekil 5.2. Alçı panolarda kenar şekilleri ve bileşimleri 60

Şekil 5.3. Alçı pano montajlarında kullanılan metal profiller 63

Şekil 5.4. Köşe profiller 65

Şekil 5.5. Metal iskeletli duvar 67

Şekil 5.6. Kapı açıklıklarının oluşturulması 68

Şekil 5.7. Tesisat duvarı 69

Şekil 5.8. Eğri yüzeylerde alçı pano metrajı 71

Şekil 5.9. Metal iskeletli duvar giydirme 72

Şekil 5.10. Metal iskeletli asma tavan konstrüksiyonu 72

Şekil 5.11. Pano yüzey kartonunun maket bıçağıyla kesilmesi 73

Şekil 5.12. Panonun kesim yerinden kırılması 73

Şekil 5.13. Buat deliklerinin matkapla açılması 74

Şekil 5.14. Zımba teli ile yapılan pano montajlarında zımba telinin konumu

ve aralıkları

75

Şekil 5.15. Tek çivileme yapılmış panodaki çivi aralıkları 76

Şekil 5.16. Çift çivileme yapılmış panodaki çivi aralıkları 77

Şekil 5.17. Doğru çakılmayan çivilerin neden olduğu problemler 78

Şekil 5.18. Yapıştırıcının dikmelere farklı şekillerde aplikasyonu 79

Şekil 5.19. Alçı pano yüzeylerinde kalıcı eğrilik oluşturulması 81

Şekil 5.20. Yapıştırıcının yüzey tabakasına sürülmesi 84

Şekil 5.21. Yapıştırıcının temel tabakaya sürülmesi 84

Şekil 5.22. Derz dolguları ile yapılan çift kat uygulamalarla alçı plaka

vidalarının konumları

85

Şekil 5.23. Ek yerlerinde derz dolgusu uygulaması 87

Şekil 5.24. Yüzeyi işlenmiş panolarla kullanılan profiller 87

Şekil 5.25. Duvarlarda yangın dayanımlı genleşeme derzi detayı 90

Şekil 5.26. C-H profillerle yapılan bir şaft duvarı 91

Şekil 5.27. Çelik kolonun alçı panoyla yangına karşı korunması 92

Şekil 5.28. Çelik kirişin alçı panoyla yangına karşı korunması 93

Şekil 5.29. Esnek profil tipleri ve duvar iskeleti montajı 95

Şekil 5.30. Duvarın birbirinden bağımsız iki iskeletle oluşturulması 97

Şekil 5.31. Duvar dikmelerinin şaşırtılarak yüzeyler arasındaki temasın

koparılması

97

Şekil 5.32 Duş teknesi ve duvar birleşimi detayı 101

viii

ÖZET

20. yüzyılın başından itibaren yapı teknolojisi ve malzemelerinde büyük ilerlemeler

olmuş; yapı elemanları incelip hafiflemiş ve yapı kabuğu eski homojen yapısını

kaybederek bir sistemler bütünü haline gelmiştir. Bu gelişmeler yeni olanakların

oluşmasına yol açarken, yapı fiziği sorunlarını da beraberinde getirmiştir.

Yapı, birey ve toplumun tüm gereksinmelerini karşılamak amacına yönelik olarak

üretilir ve genel anlamda bir sınırlama ve yalıtma işlevini ifade eder. Yapının

şekillenmesi ve oluşumunda çeşitli etmenler vardır. Bu etmenler:

Atmosferik etmenler

Mekanik etmenler

Malzeme özellikleri

Kullanıcı istekleridir.

İnsan eylemleri, işlevsel boşluklar olan mekanlarda sürdürülebilir. Bir mekan

oluşturan çeşitli yapı öğeleri vardır. Bunlar;

Temel

Duvar

Döşeme

Çatı‟dır.

Bu elemanların bir bütün oluşturacak şekilde düzenlenmesi yapım sistemini belirler.

Yapım sistemleri genel olarak şu alt sistemlerden oluşur:

İlkel yapım sistemleri

Geleneksel yapım sistemleri

Endüstrileşmiş yapım sistemleri

Endüstrileşmiş yapım sistemlerinin bir alt sistemi olarak değerlendirdiğimiz kuru

yapım sistemleri bazı durumlarda geleneksel yapım sistemi özellikleri de

taşımaktadır.

Kuru yapım sistemi, genel anlamda, çağdaş teknoloji ile üretilmiş yapı elemanları ve

birleştiricilerin kullanıldığı yapım sistemini ifade eder. Bu yapım sisteminde harç ve

sıva yerine metal, yapıştırıcı vb. birleştiriciler kullanılır. Kuru yapım sistemi üç alt

sistemde incelenmiştir:

1. Ahşap konstrüksiyonlu yapım sistemi 2. Çelik konstrüksiyonlu yapım sistemi 3. Prefabrike yapım sistemi

Bu üç sistemden ahşap ve çelik konstrüksiyonlu yapım sistemleri, bir başka yönden,

prefabrike yapım sistemleri kapsamında da yer alabilirler.

ix

Prefabrike yapımda endüstrileşmiş yapım söz konusudur. Ancak, endüstrileşmiş

yapım sadece prefabrikasyonu ifade etmez. Endüstrileşmiş yapım yöntemi iki

türlüdür:

Geleneksel yapım sürecinin rasyonalleştirilmesi

Yapının ön yapım (prefabrike) bileşenlerden oluşturulması

Prefabrike yapımda taşıyıcı sistemler üç alt sistemi içerir:

1. İskelet sistemi 2. Yüzeysel taşıyıcılarla kurulan taşıyıcı sistem 3. Karma sistem

Kuru yapım sistemleri bağlamında yapı elemanları da sistemleştirilebilir. Bu

çerçevede, kuru duvar ve asma tavan sistemleri alçı pano uygulamalarına temel

oluşturmak için incelenmiştir.

Kuru duvar sistemleri, duvar konumuna, gövde ve kaplama malzemelerinin türlerine

bağlı olarak çeşitli biçimlerde oluşturulabilir. Kuru duvar kompozisyonları üç temel

elemanla oluşturulabilir:

1. Duvar çekirdeği - Duvar iskeleti

- Dolgu malzemeleri

2. Duvar kaplamaları 3. Aksesuarlar

Tavanın bulunduğu döşemenin alt ve üst hacimlerinde farklı sorunlara ilişkin bazı

düzenlemelerin yapılabilmesi için asma tavan yapılır. Hazır asma tavan malzemeleri

ile oluşturulan asma tavan, şu iki alt sistemden oluşur:

1. Asma tavan malzemesi 2. Asma tavan askı sistemi

Kuru yapım sistemlerinin oluşturulmasında en önemli malzemelerden biri alçı

panolardır. Alçı panolar, yapıların iç duvar, tavan ve bölme yüzeylerini kaplamak ya

da doğrudan bölme duvarı yapmak amacıyla kullanılırlar. Çeşitli alçı pano tipleri

vardır. Bunlar:

1. Standart alçı panolar 2. Yangına dayanıklı alçı panolar 3. Yüzeyi işlenmiş (ön dekoreli) alçı panolar 4. Nem ve suya dayanıklı alçı panolar 5. Arka yüzeyi alüminyum folyo kaplı alçı panolar 6. Yüksek mukavemetli tavan panosu 7. Ses yutucu alçı pano 8. Alçı tavan panosu

Alçı panolu konstrüksiyonun avantajları şu şekilde sıralanabilir:

Yangın dayanımı

Ses kontrolü

Durabilite

Kuru yapı

Hafiflik

Düşük montaj maliyeti

x

Hızlı montaj

Kolay dekorasyon

Çok yönlülük

Alçı panolu konstrüksiyon bileşenleri:

İskelet elemanları

Yüzey kaplamaları (alçı panolar)

Yalıtım malzemeleri

Bağlayıcılar

Derz dolgu malzemeleri ve derz bantları

Alçı panolu uygulamalarda yapı fiziği sorunları da şu şekilde sıralanabilir:

Yangın kontrolü

Ses kontrolü

Buhar kontrolü

Su ve nem kontrolü

Alçı panolar yapıda çeşitli amaç ve işlevlere bağlı olarak kullanılabilirler. Bu

çalışmada, konuyu daha fazla dağıtmamak için kuru duvar ve asma tavan

kapsamında alçı pano uygulamaları incelenmiştir.

Altı bölümden oluşan bu tezin birinci bölümünde, konunun ele alınışı, konuya

yaklaşım ve yönteme ilişkin düşüncelerin ortaya konduğu “Giriş” yer almaktadır.

İkinci bölümde, yapı, mekan, mekanı oluşturan yapı öğeleri anlatılmıştır. Üçüncü

bölümde kuru yapım sistemleri betimlenmiştir. Dördüncü bölümde, kuru yapım

sisteminden duvar ve asma tavan açıklanmıştır. Beşinci bölümde, binalarda alçı pano

kullanımı incelenmiştir. Sonuç bölümünde ise, çalışmanın daha önceki bölümlerinde

verilen bilgilere dayalı olarak değerlendirmeler yapılmıştır.

xi

SUMMARY

Since the beginnig of 20th century, important progresses in building technology and

materials have been achieved; building elements have been thinned, lightened and

building hull has become a systems integrty as it has lost its old homogen structure.

These progresses brought some problems about building physics together altough

they have provided new opportunities.

This study is constructed in a framework of hierarchical system which is consisting

of building systems. Related subject are hierarchical from the upper systems through

the lower ones.

The buulding is planned to be created in a way that is supporting the aim of fulfilling

the needs of individual and society, and it refers to an operation of restriction and

isolation in a general manner. There are various factors take place in the process of

formation of the building. These factors are;

Atmospherical factors

Mechanical factors

Material features

User demands

Human actions can exist in places which have functional spaces. There are various

building elements that construc a residence. These are;

Foundation

Wall

Floor

Roof

Regulation of these elements what determines the building system. Building systems

are usually consist of these subsystems;

Primitive constructed systems

Traditional constructed systems

Industrialized constructed system

Dry building system, which is a subsystem of industrialized building systems, carries

also traditional building system features under some situations.

Dry building system, in a general manner, refers to a building system which is

producted with modern technology and for which building elements and splicers are

used. İn this building system; metals, binders and splicers are used instead of mortar

and plaster. We can observe dry building system under 3 subsystem;

Wooden-costructed building system

Steel-costructed building system

Prefabricated building system

xii

Wooden and steel-constructed building system can be thought as subystems of

prefabricated building system with a different point of view.

Prefabricated building system is related with industrialized building system.

However, prefabrication is not the only system that industrialized system refer to.

Industrialized building methods are 2 kinds;

Rationalization of traditional building process

Construction of the building of pre-building (prefabricated) elements

Carrier system of prefabricated building contains 3 subsystem

Frame system

The carrier constructed with superficial carriers

Mixed system

Building elements can also be systemized in the basis of dry building systems.

According to this framework, dry wall and suspended roof system are observed to

constitue a foundation to applications of plaster panel.

Dry wall system can be constructed in various ways according to position of the wall

and according to sorts of body and plating materials. Dry wall compositions can be

constructed with four main elements;

1. Wall core - Wall frame

- Backfill materials

2. Wall platings 3. Accessories

Suspended ceiling is made at the lower and upper volumes of the floor where ceiling

exists, in order to solve several problems by some regulations. The suspended ceiling

that is constructed by ready-made suspended ceiling materials cosist of these two

subsystem;

Suspended ceiling materials

Suspended ceiling hanger system

One of the most important materials that are used in construction of dry building

systems is the gypsum panel. Gypsum panels are used to cover the inner walls, roof

and partition wall, directly. There are various kinds of gypsum panels;

Standart gypsum boards

Fire resistance gypsum board

Predecorated gypsum board

Water-resistant gypsum board

Foil-backed gypsum board

High-strength ceiling board

Gypsum sound-deading board

Gypsum ceiling panels

Advantages of gypsum board construction

Fire resistance

Sound control

Durability

xiii

Dry construction

Light weight

Low installation cost

Fast installation

Easily decorated

Versatility

Components of gypsum board construction:

Framing components

Face covering materials (gypsum board)

Insulating materials

Fasteners

Joint compuunds and reinforcing tapes

Plaster panels can be used to serve various aims and functions. In this study, to avoid

confusion, we have dealed with gypsum panel aplications in the basis of dry wall and

suspended ceiling, specificly.

This thesis consist of six chapters. First chapter deals with approach to the topic, and

views concerning methodology that took place under “ Introduction”

In second chapter, building, space and building elements that consist of space are

told.

In chapter 3, Dry construction systems are described.

In chapter 4, Wall and suspended ceiling in dry construction system are explanied.

In chapter 5, The use of gypsium board in building are studied.

In conclusion, general evaluation of antire thasis in handled on the basis of all the

information are provided throughout the thesis.

1

1. GĠRĠġ

Problem

İnsanlığın varoluşundan beri sürdürülen bir eylem olan yapı üretimindeki gelişmeler

20. yüzyılın başlarına kadar çok yavaş olurken; bu tarihten itibaren, beton ve çeliğin

de katkısıyla, taşıyıcı sistemde büyük ilerlemeler olmuştur. 1950‟lerden sonra yapı

teknolojisi ve malzemelerindeki gelişmeler, uygulamaya ilişkin yeni olanaklar

yaratmış; yapı elemanları incelenip hafiflemiş ve yapı kabuğu eski homojen yapısını

kaybederek bir sistemler bütünü haline gelmiştir. Bu gelişmeler yeni olanakların

oluşmasına yol açarken, beraberinde yapı fiziği sorunlarını da getirmiştir.

Yapı elemanlarının bir sistem bütünü haline gelmesi, işlevine uygun

düzenlenmesinde yeni olanaklar sunarken, eğitimli iş gücü ve makineleşme

gereksiniminin de ortaya çıkmasına neden olmuşlardır. Başka bir deyişle, yapı

teknolojisi ve malzemesindeki gelişmeler, yapı uygulamasında da belirli bir

ilerlemenin gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Yapı uygulamasının başlangıcından

bitimine kadar, üretimin her aşamasındaki uygulayıcıların üstlendiği görevle ilgili

temel malzeme ve konstrüksiyon bilgisi yanında yapı fiziği ilkelerine ilişkin

bilgilerle de donatılması gerekmektedir.

Bir yapı ya da yapı elemanı, ne kadar çağdaş teknoloji ile üretilmiş olursa olsun,

doğru uygulanmaması durumunda ortaya çok olumsuz sonuçlar çıkar ve istenilen

amaca ulaşılamaz. Bu yüzden yapı teknolojilerinin ve ürünlerinin çok iyi tanınması

ve uygulayıcıların yapı üretimine ilişkin teknik bilgilerle donatılması gerekmektedir.

Böylelikle hem düşük maliyetli, hafif, sağlam , daha estetik nitelikli yapılar elde

edilirken; yapı fiziği sorunlarının giderilmesine bağlı olarak enerji tasarrufu sağlanıp

ek maliyetlerin oluşması da önlenecektir.

İşte bu bakış açısı tezin kurgulanmasında temel çıkış noktası olmuştur. Böylesi bir

çalışmanın uygulamaya dönük yararlar sağlayacağı düşünülmektedir.

2

Yapı, birey ve toplumun tüm gereksinmelerini karşılamak amacına yönelik olarak

üretilir ve genel anlamda bir sınırlama ve yalıtma işlevini ifade eder. Yapının

şekillenmesi ve oluşumunda belirleyici olan çeşitli etmenler (atmosferik ve mekanik

etmenler, malzeme özellikleri, kullanıcı istekleri) vardır.

İnsan eylemleri, örtme ve çevreleme yoluyla yaşamı sürdürmeye uygun işlevsel

boşluklar olarak düzenlenmiş mekanlarda sürdürülebilir. Bir mekanı oluşturan çeşitli

yapı öğeleri vardır. Bunlar, genelde, çeşitli yapı malzemelerinin ve/veya

bileşenlerinin çeşitli yöntemlerle bir araya getirilmesi ile oluşan, mekanı tanımlayan

ve belli bir işlevi üstlenen yapı elemanlarıdır. Bu yapı elemanlarının bir bütün

oluşturacak şekilde düzenlenmesi yapım sistemini belirler. Yapım sistemi, üretim

birimlerini, üretim sürecini, uygulanan teknolojiyi içerir ve malzemeden yapı denilen

ürüne ulaşmanın nasıl olacağını, hangi yöntemlerin ne şekilde uygulanacağını ortaya

koyar.

Genel olarak yapım sistemleri;

İlkel yapım sistemleri

Geleneksel yapım sistemleri

Endüstrileşmiş yapım sistemleri olarak sınıflandırılabilir.

Tezimizin konusuna temel oluşturan “kuru yapı sistemleri” her ne kadar ilkel ve

geleneksel yapım sistemlerini de içerse de, genel anlamda endüstrileşmiş yapım

sistemleri kapsamında değerlendirmek gerekir. Bu bağlamda kuru yapım sistemi,

diğer yapı sistemleri ile örtüşen bir yapıda olsa da , genel anlamda, çağdaş

teknolojiyle üretilmiş yapı elemanları ve birleştiricilerin kullanıldığı bir yapım

sistemini ifade eder. Bu sistemde harç ve sıva yerine metal, yapıştırıcı vb.

birleştiriciler kullanılır. Kuru yapım sistemleri üç alt sistemde incelenebilir:

Ahşap konstrüksiyonlu yapım sistemi

Çelik konstrüksiyonlu yapım sistemi

Prefabrike yapım sistemi.

Bu üç sistemden ahşap çelik konstrüksiyonlu yapım, bir başka yönden prefabrike

yapım sistemi kapsamında da yer alabilirler.

3

Kuru yapım sistemi bağlamında yapı elemanları da sistemleştirilebilir. Bu çerçevede,

kuru duvar ve asma tavan sistemleri, alçı pano uygulamalarına temel oluşturmak

üzere ortaya konmaya çalışılmıştır.

AraĢtırmanın Amacı

Çok yaygın olarak bilinmeyen kuru yapım kavramının açıklanması ve kuru yapım

sistemlerinin genel ilkeler bağlamında sistematik olarak ortaya konması birinci amacı

oluşturmaktadır.

Ülkemizdeki kullanımı çok yeni olan alçı panonun :

Teknik elemanlar ve uygulayıcılar tarafından özelliklerinin ve kullanım

olanaklarının yeterince bilinmemesi

Bu konuda yeterli kaynakların ve bilimsel çalışmaların olmayışı; var olanların da

firma broşürleriyle sınırlı kalması yanlış uygulamaların oluşmasını ve ekonomik

kayıpları beraberinde getirmektedir.

Bu olumsuzlukların giderilmesi ve alçı panonun kuru yapımdaki kullanımına ilişkin

ilkelerin ortaya konarak uygulamaya yönelik bir rehber oluşturulması çalışmamızın

ikinci amacını oluşturmaktadır.

Sınırlılıklar

Bu çalışma, kuru yapım sistemleri ve alçı panonun kuru yapımda kullanımı ile

sınırlıdır. Kuşkusuz yapı eylemi karmaşık ilkeleri ve süreçleri içermektedir. Konunun

bu kapsamda ele alınması gerekir. Çalışmada, bu bir sistem bütünü içerisinde ve üst

ve alt sistemler bağlamında ele alınmış; alçı panonun kuru yapımda kullanım olanak

ve ilkeleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Ancak , bu konuya ilişkin bilimsel anlamda

yeterli çalışmaların bulunmayışı; mevcut kaynakların firma ürünlerinin tanıtımına

yönelik ve çok yüzeysel bilgileri içermesi; kütüphanelerin konuya ilişkin yabancı

kaynaklar yönünden fakir oluşu; çalışmanın çok sınırlı olanaklarla yapılmasını

zorunlu kılmıştır. Bu nedenle, araştırmanın bu koşullar çerçevesinde

değerlendirilmesi gerekir.

Yöntem

Bu araştırma, tarama modellerinin belli aşamalarda kullanımı ile gerçekleşen

araştırma-geliştirme türünden bir çalışmadır. Araştırma, yapım sistemlerini içeren bir

4

hiyerarşik açılım sistemi çerçevesinde kurgulanmış ve konu bir sistem bütünü

içerisinde ele alınmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda konu yapı genelinde ele alınmış;

daha sonra konu özele indirgenerek kuru yapım sistemi ortaya konmuş; ardından

kuru yapım sisteminin bir alt sistemi olan yapı elemanları (kuru duvar, asma tavan

vb.) incelenmiş ve aynı şekilde kuru yapım öğeleri için bir alt sistem olan alçı panolu

sistemler anlatılmıştır.

5

2. YAPI, MEKAN VE MEKANI OLUġTURAN YAPI ÖĞELERĠ

2.1. Yapı

Yapı sözcüğü genel olarak barınmak ya da başka amaçla kullanılmak için yapılmış

her türlü mimarlık yapıtı şeklinde tanımlanır. En genel anlamda da bir sınırlama ve

yalıtma işlemini ifade etse de; yapı kavramı her çeşit bina yanında, yol, liman, baraj,

imar faaliyetlerini kapsayan çok geniş bir içeriğe sahiptir. Yapılar, içerisinde

yaşamsal faaliyetlerin sürdürülmesine olanak sağladığı gibi, dışında da yaşama

alanları oluştururlar. Yapı, diğer ürünler gibi, bir üretim faaliyeti sonucunda ortaya

çıkan bir üründür ve bir üretim sistemine sahiptir. Tüm yapılar birey ve toplumun

gereksinmelerini karşılamak amacına yönelik olarak üretilirler.

Fiziksel olarak yapının temel iki değişkeni bulunmaktadır.

Ekolojik çevre özellikleri

Üretim biçim ve ilişkileri

Ekolojik çevre özellikleri, yapının mekansal biçimlenişini, kullanılan malzemeyi ve

üretilme biçimini etkilerken, üretim biçim ve ilişkileri de yapının büyüklüğünü,

yoğunluğunu, alanlarını, gelire ve teknoloji seviyesine göre farklılaşmasını, arz

biçimini, üretimini, kısaca niteliksel ve niceliksel boyutlarını biçimler. [1]

Yapı üretimi, doğal koşullara, toplumun sosyo-ekonomik durumuna bağlı olarak

oluşmuş ve tarihsel süreç içerisinde geçirdiği çeşitli aşamalardan sonra günümüzdeki

düzeyine ulaşmıştır. Ancak bu değişim geçtiğimiz yüzyıla kadar çok yavaş olurken;

yüzyılın başından itibaren betonarme ve çeliğin katkısıyla iskelet yapı sistemi ağırlık

kazanmış ve özellikle 1950‟li yıllardan itibaren, taşıyıcı sistem malzemelerindeki

niteliksel gelişime bağlı olarak aşama kaydedilmiş, günümüzdeki sistem çeşitliliğine

ulaşılmıştır. Taşıyıcı sistemdeki bu gelişmelerin yanında; binanın taşıyıcı olmayan

öğeleri ve binanın bitmiş yüzeylerine ilişkin malzemelerde de gelişmeler sağlanmış

ve bu alanda da sistem çeşitliliğine ulaşılmıştır.

6

Yapı teknolojisindeki bu gelişmeler, pek çok yapı fiziği sorunlarını da beraberinde

getirmiştir. Yapı malzemelerinin çeşitli etmenler karşısındaki davranışları ve

konstrüksiyon ilkelerine ilişkin çözümlenmesi gereken pek çok problem vardır.

2.2. Yapının OluĢumunda Belirleyici Olan Etmenler

Yapının şekillenmesi ve oluşumunda belirleyici olan çeşitli etmenler vardır. Çeşitli

belirleyicilerin yönlendirici olmadığı bir yapısal tasarımdan söz edilemez. Yapısal

tasarım, tasarımı etkileyen etmenler analiz edilip, tasarımı etkileyen diğer fiziksel

sorunlarda göz önüne alınarak; olanaklarla faktörler arasında denge sağlanacak

şekilde gerçekleştirilmek durumundadır.

Yapısal tasarımı etkileyen etmenler ile yapı malzemeleri, tasarımın nesnel ve öznel

girdilerini, başka bir ifade ile gereksinme ve olanaklarını oluşturmuştur. [2] Yapısal

tasarının bu bağlamda gerçekleştirilmesi gerekir.

Yapının oluşumunda etkili olan etmenleri Prof. Dr. Nihat Toydemir, Erol Gürdal ve

Leyla Tanaçan‟ın Yapı Elemanları Tasarımında Malzeme adlı kitabından

yararlanarak şu şekilde sınıflandırabiliriz.

1) Atmosferik Etmenler:

Su (Yağışlar)

Sıcaklık

Hava akımları ve rüzgar (hakim rüzgar)

Güneş ışınımı

2) Mekanik Etmenler:

Statik (ölü) yükler

Dinamik (hareketli) yükler

3) Malzeme Özellikleri:

Fiziksel özellikler

Mekanik özellikler

Teknolojik özellikler

Kimyasal özellikler

Ekonomi ve bulunabilirlik

Estetik, yüzey özellikleri, renk ve doku

4) Kullanıcı İstekleri

7

2.3. Mekan

Mekan sözcüğünün çeşitli alanlara (felsefe, fizik, mimari, sanat vb.) ilişkin değişik

tanımları yapılmaktadır. Biz konumuza ilişkin olarak mimari anlamı üzerine

duracağız.

Mimarlık alanında mekan: Doğa koşullarının egemen olduğu fiziksel çevrenin içinde

bir bölümün, gereksinim duyulan işlev ve ya işlevleri karşılamak üzere; belirlenmesi,

sınırlanması, çevrelenmesi, örtülmesi, yalıtılması, koşullandırılması, düzenlenmesi

yollarından tümünü bir arada veya sadece bazılarını kullanarak yeni bir yapay çevre

oluşturulması [3] kapsamında tanımlanabilir. Bu kapsamda ve genel anlamda

mekanı, amaçlanan eylemlerin sürdürülmesine olanak sağlayan bir hacim olarak

tanımlayabiliriz.

Özünde örtme ve çevreleme yoluyla yaşamı elverişli kılan işlevsel bir boşluk elde

etmeye dayanan mekan olgusu, yalın ve tek gözlü bir kuruluştan, çok parçalı değişik

boyutlu bölümleri, içe dönük bağımsız parçaları ve aralarındaki ilişkileri içeren

değişik nivolara yapılan, farklı yüksekliklere ulaşan, birinden diğerine geçişlere, iç

dış bağlantılarıyla, ayırımlarıyla zengin ve adeta sonsuz çeşitlemelere ulaşan bir

esneklik sergiler. [3]

Bir mekanı oluşturan çeşitli yapı öğeleri vardır. Bunlar genelde çeşitli yapı

malzemelerinin ve/veya bileşenlerinin çeşitli yöntemlerle bir araya getirilmesi ile

oluşan, mekan tanımlayan ve belli bir işlevi üstlenen yapı elemanlarıdır. Mekanları

çevreleyen tüm yapı elemanlarının nasıl olacakları o mekandaki işlevlere bağlı olarak

belirlenir. Yapı malzemesi, yapı elemanı için gerekli işlevleri sağlamanın yanında,

görsel, estetik, renk, doku, yüzey özellikleriyle ilgili işlevleri de belirli düzeyde

sağlamak durumundadır.

2.4. Mekanı OluĢturan Yapı Öğeleri

Bir bina genel olarak taşıyıcı sistem ile binada bulunan mekanları oluşturan yapı

elemanlarından meydana gelir. Mekanı oluşturan yapı öğeleri;

1. Mekanın tamamını veya büyük bir bölümünü tanımlayan yapı elemanları:

Temel

Duvar

8

Döşeme

Çatı

2. Mekanı kısmen sınırlayan, işlev kazanmış taşıyıcı elemanlar:

Kolon

Kiriş

3. Mekanları bağlayıcı birleştirici işlevi olan donanım elemanları:

Kapı

Pencere

Merdiven

2.4.1. Temeller

Temel: bir yapının sağlam zemine oturtulan ve yapıdan gelen yükleri zemine aktaran

bölümdür.[4] Çeşitli nedenlerle değişik temel türleri ortaya çıkmıştır. Bu nedenlerden

ilki taşıyıcı sistem; ikincisi zemin yapısı; üçüncüsü de ısı, zemin suyu ve nem gibi

fiziksel dış etkenlerdir. Temelleri inşa edildikleri malzemeye göre, yapım yöntemine

göre çeşitli şekillerde sınıflandırılabilse de; genellikle yüzeysel temeller ve derin

temeller olmak üzere iki ana başlık altında gruplanırlar.

1. Yüzeysel temeller:

a) Tekil (münferit) temeller

b) Sürekli (mütemadi) temeller

Tek yönde sürekli temeller

İki yönde sürekli temeller

c) Radye jeneral temeller

Plak temeller

Ters kemer temeller

Mantar plaka temeller

2. Derin temeller:

a) Ayak temeller

b) Kazık temeller

c) Kesonlar [5]

9

2.4.2. Duvarlar

2.4.2.1. Yapı öğesi olarak duvarlar

Duvarlar, ortamları ya da mekanları birbirinden ayıran, düşey yada düşeye yakın yapı

elemanlarıdır. Duvarların genelde taşıma, ayırma, ısı yalıtma, ses yalıtma, su, nem ve

yangından koruma gibi işlevleri vardır. Duvar, tek bir katmandan oluşabileceği gibi,

yukarıda sayılan değişik işlevleri karşılamak üzere bir çok katmandan oluşan bir yapı

elemanı olarak da ele alınabilir. [2]

Bir duvar genel olarak çekirdek ve kaplamalar olmak üzere üç katmandan oluşur.

Kaplamalar, duvarın açık ve kapalı hacmi ayırma konumuna göre iç yada dış

kaplama olarak adlandırılabilir. Duvar gövdesi, duvarın taşıyıcı yada bölücü oluşuna

bağlı olarak yapılanır ve adlandırılır.

Gövdenin taşıyıcılık görevi dışında kalan diğer temel işlevleri, gövdeyle iç ve dış

kaplamalar arasında paylaşılır. Bu açıdan ısı tutuculuk işlevini gövde ve gövdeye ek

olarak uygun bir konstrüksiyonla yerleştirilen ısı tutucu malzemeleri yerine getirir;

sesle ilgili sorunları gövde, iç ve dış kaplamalarla çözer. Su ve nem yalıtımını ise,

daha çok kaplamalar üstlenir. Ahşap ve benzeri yanıcı malzemeyle kaplanmış

duvarlarda, yangın güvenliği, dış kaplamalar ve duvar gövdesi tarafından

üstlenilmiştir. Bu işlevler duvarın katmanlarınca tamamen yada kısmen üstlenilmiş

olduğundan, bu sorunlardan herhangi birisinin öncelik kazandığı hallerde, tasarım

problemine eğilirken, sorunun çözümünü daha çok onunla ilgili katmanın veya

katmanların yüklenmesini gözetmek gerekecektir. [2]

Duvarlar çeşitli etmenlere bağlı olarak yapılanırlar. Bir duvar tasarımını etkileyen

etmen ve gereksinmeler şöyle sıralanabilir:

Mekanik etmen ve gereksinmeler (statik, dinamik etmenler)

Fiziksel etmen ve gereksinmeler (ısı, su, buhar, ses ile ilgili etmenler)

Kimyasal etmen ve gereksinmeler

Biyolojik etmen ve gereksinmeler

Teknolojik etmen ve gereksinmeler

Kullanıcı gereksinmeleri

Mimari anlayış (konsept)[2]

10

Duvarları, yapı içinde yüklendiği işlevin farklılığı nedeniyle, çeşitli bakış açılarına

göre sınıflamak olasıdır:

1. Duvarların statik yönden sınıflandırılması:

Taşıyıcı duvarlar

Taşıyıcı olmayan (dolgu ve bölücü) duvarlar.

2. Duvarların binadaki yerlerine göre sınıflandırılması.

İç duvarlar

Dış duvarlar

3. Duvarların üretim yöntemine göre sınıflandırılması:

Yerinde üretilen

Bina dışında üretilen

4. Duvarların yüklendiği işlevin önceliğine göre sınıflandırılması:

a) Fiziksel nitelikleri öncelik kazanan duvarlar

b) Mekanik nitelikleri öncelik kazanan duvarlar [2]

2.4.2.2. DıĢ Duvarlar

Bir duvar, ideal olarak şu üç katmandan oluşur:

Duvar çekirdeği işlevini üstlenen katman

Dış kaplama işlevini üstlenen katman

İç kaplama işlevini üstlenen katman

A. Duvar Çekirdeği:

Duvar çekirdeği denen ve gövdeyi oluşturan katman süreklilik gösteren bir

malzemeden (örneğin ahşap ya da beton vb.) yapılabileceği gibi: metal, ahşap ya da

beton dikme gibi süreksizlik gösteren düşey taşıyıcılardan, araları boşluklu olarak

oluşturulabilir. Duvar çekirdeğinin en önemli işlevi: bina yığma ise bina düşey

yüklerine taşımak, bina iskelet sistemli ise kendi yükü ile birlikte kaplama ve duvara

asılacak çeşitli donanım malzemesi (mobilya vb.) yüklerini taşımaktır. Bu işlevinin

dışında, duvar çekirdeğinin şu niteliklere de sahip olması gerekir:

Duvarın ısıl performansını yeterince karşılayacak ya da ek ısı tutucu katman

ilavesini minimumda tutacak yeterlilikte olmak.

Duvarın ısı biriktirme kapasitesini arttırmak için yeterli bir kütleye yada

donanıma sahip olmak.

11

Yangına dayanıklı olmak

İstemeyen bazı durumlarda (tesisat borusu arızası, su basması vb.)

bozulmayacak ve mukavemetini yitirmeyecek yapıda olmak.

Hava sisini geçirmeyecek ya da ek ses tutucu katman ilavesini minimumda

tutacak yapıda olmak.

İç ve dış yüzeyleri kaplanarak oluşturulacak duvarların çekirdek malzemeleri: moloz

taş, harman tuğlası, yatay ve düşey delikli normal ve blok tuğlalar, grobeton bloklar,

kireç-kum taşı, beton, perde duvar, beton blok ya da biriket, kerpiç bloklar vb. ile

metal, ahşap ya da beton dikmeden konstrüksiyon elemanlarıdır.[2]

B. DıĢ Kaplama:

Dış kaplama bir duvarın dış yüzeyini oluşturan katmandır ve binanın dış görünüşünü,

plastik etkisini, rengini ve dokusunu oluşturmanın yanı sıra duvarın çekirdek kısmını

koruma gibi çok önemli bir işlev üstlenir. Bu bağlamda dış kaplamanın yüklenmesi

gereken görevleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

Isıl işlevler

Su ve nem ile ilgili işlevler

Mekanik ve kimyasal dayanıklılık

Temizlik ve bakım kolaylığı

Radyasyon etkilerine dayanıklılık (renk, pürüzlülük) [2]

Dış kaplama olarak kullanılacak malzemelerin:

Atmosferin kimyasal etkilerine dayanıklı olması,

Güneş ışınlarının zararlı etkilerinden bozulmaması,

Sıcaklık farkları dolayısıyla oluşacak genleşme ve daralmadan zarar

görmemesi,

Yağış sularından bozulmaması ve suyu içine almaması,

Don etkisiyle bozulmaması,

İçten gelen ve iç yüzeyde oluşan buharın dışarıya çıkmasına engel olmaması

gibi temel özelliklere sahip malzemeler olması gerekir. [2]

12

Dış kaplama malzemeleri bina cephesine uygulanabilme yönünden temelde beş ayrı

grupta ele alınabilir:

1) Sıvalar (püskürme sıvalar, çarpma sıva, asil sıva, teranova sıva, mermer sıva,

silme sıva, yapay taş sıva, hazır sıvalar)

2) Yapıştırıcıyla tespit edilen plaka halindeki rijit kaplamalar:

Cam kaplamalar (opak camlar, cam mozaikler)

Seramik kaplamalar

Doğal ve yapay taş plaklar

3. Konstrüksiyon sistemiyle tespit edilen plaka halindeki rijit kaplamalar

Kenet sistemiyle tespit edilen doğal ve yapay taş plakalar

Asbestli çimento levha kaplamalar

Metal kaplamalar

Polimer kaplamalar

Ahşap kaplamalar

4. Prefabrike duvar kaplama panelleri

5. Giydirme cepheler [2]

C. Ġç Kaplama:

İç kaplamalar bir duvarın iç yüzeyini oluşturan kaplamalardır ve bir mekanın

kullanma koşullarına uygun bir görünüş, doku, renkte olmasını sağlar ve o mekanda

yaşayacak insanların ruh sağlığını etkileyecek ortamı oluşturmaları gerekir. Bu

kaplama malzemelerinin mekanın gerektirdiği işlevlere uygun olması (örneğin ıslak

hacimlerde duvarların su geçirmez ve kolay temizlenebilir bir malzemeyle

kaplanması gibi) yanında; belli bir konfor koşulu olarak tanımlanmış bir iç yüzey

sıcaklığını sağlaması, su ve buharın olumsuz etkilerine dirençli olması, mekanik

etkilere karşı dayanıklı olması ve hava sesinin yansımasını önleyici niteliklere sahip

olması gerekir. [2]

İç kaplama malzemeleri:

1. İç sıvalar

a) Mineral sıvalar

Kireçli ve çimentolu sıvalar

Alçı sıvalar

b) Polimer sıvalar

13

2. Pano kaplamalar

a) Ahşap kökenli panolar

Polimer bağlayıcı panolar

-Ahşap lif levha

-Ahşap yonga levha

Çimento bağlayıcı panolar

-Çimento ahşap yonga panolar

-Çimento ahşap talaş panolar

b) Asbestli çimento panolar

c) Alçı panolar

d) Lambiriler

e) Sandviç panolar

f) Rijit plaklar

Seramik kökenli rijit plaklar ve mozaik kaplamalar

Doğal ve yapay plaklar ve mozaik kaplamalar

Cam kökenli plaklar ve mozaik kaplamalar [2]

2.4.2.3. Ġç Duvarlar

İç duvarlar taşıyıcı ya da bölme duvarı olmak üzere iki grupta toplanır.

Taşıyıcı Duvarlar :

Taşıyıcı duvarlar yalnızca bölücü olmayıp, gelen yükleri de taşıyan duvarlardır.

Kullanılan malzeme ve üstlendiği işleve göre çeşitli şekillerde düzenlemek

mümkündür.

Bölme Duvarları :

Mekanları birbirinden ayıran, sadece bir kat yüksekliğinde, taşıyıcı olmayan ve

genelde ağırlığı üzerine oturduğu döşeme tarafından taşınan, hafif malzemeden

yapılan duvara bölme duvarı denir. Bu tür duvarlardan, özel durumlar dışında,

genelde taşıyıcılık, ısı ve ses yalıtımı gibi fiziksel sorunların çözümü beklenmez. Bu

tür duvarların yükü, üzerine oturduğu döşeme tarafından taşınacağı için, kalınlıkları

14

az ve hafif olmaları gerekecektir. Bölme duvarları metal ya da ahşap iskelet olarak da

yapılır ve iskeletin her iki yüzü,

Kartonlu alçı levha

Asbestli çimento levha

Ahşap talaş levha

Ahşap yonga levha

Çimento bağlayıcı ahşap yonga levha vb. malzemelerle kaplanabilir.

Kaplama levhaları arasındaki iskelet boşluğu, gerektiğinde bakalit cam yünü,

polistren köpüğü, dökme perlit vb. malzemelerle doldurulabilir. Bölme duvarları

tadilat gerektiğinde sökülüp başka bir yerde yeniden yapılabilir ve gerektiğinde bazı

özel işlevler de yüklenebilir. Bunlar, ses yalıtımı, ısı tutuculuk, görüntü sağlanması,

sadece ışık geçirme, yangın korunumu işlevleri olabilir. [2]

2.4.3. DöĢemeler

2.4.3.1. DöĢeme

Döşemeler katları birbirinden ayıran ve üzerinde her türlü faaliyetin yürütülebildiği

yapı elemanlarıdır. Yatay taşıyıcı olan döşemelerin ana işlevlerinden biri, üzerine

gelen yükleri oturduğu taşıyıcı elemana sağlıklı bir şekilde aktarmak, diğeri ise

üzerinde yer alacak işlevlere uygun nitelikte bir zemin oluşturmaktır. Döşemeler bir

mekanın hem altını hem de üstünü oluşturabilirler. Bu durumda, döşemenin ana

işlevlerine mekan oluşturuculuğu da eklemek gerekir. Döşemeleri üzerinde herhangi

bir faaliyetin yürütülmediği örtü elemanı olan çatıdan ayırmak gerekir. Her ikisi de

mekanın üstünü örten yapı elemanı olsa da; döşemenin ayırıcı olmasının yanında

üzerinde faaliyet bulunabilirken, diğerinin işlevi ayırıcı olmakla sınırlıdır.[2]

Döşeme tümüyle bir sistem olarak ele alındığında yukarıdan aşağıya doğru dört alt

sistemden oluşur.

Döşeme kaplaması

Altlık

Taşıyıcı sistem

Tavan [2]

15

2.4.3.2. DöĢemelerin ĠĢlevleri

1) Statik etmen ve gereksinmelere karşılık vermek: Döşemeler üzerine gelen yükleri

duvar ve kiriş gibi taşıyıcı mesnetlere aktarmak ve düşey taşıyıcıları yatay olarak

birbirine bağlamaktır.

2) Tesisat ve benzeri donanımların yerleştirilmesine olanak vermek: Döşemelerin

ısıtma sistemlerinde gerekli kanal ve araçların, elektrik tesisatı ve armatürlerin ve

su tesisatlarıyla ilgili boru ve kanalların yerleştirilmesine olanak vermesi gerekir.

3) Su yalıtımı: Döşemenin bulunduğu konuma bağlı olarak üzerine gelen suları

(yağmur suyu, yıkama suyu) üzerinden uzaklaştırmalıdır.

4) Isı yalıtımı: İlişkili olduğu ortamlara bağlı olarak, döşemenin gerekli ısıl direncini

sağlaması gerekir.

5) Buhar denetimi: Döşeme malzemesinin bünyesine giren su buharı, uygun

koşullarda yoğuşur ve malzemelerde şişme ve büzülmelere yol açar. Büzülme ve

şişme sonucunda çatlamalar oluşur. Ayrıca, ıslanan malzemeler, biyolojik olarak

da bakteri ve mantarların oluşmasına ortam hazırlar. Bu bağlamda, döşemenin

ayırdığı alt ve üst ortamların durumuna bağlı olarak buhar denetimini sağlayıp,

olumsuz etkileri gidermesi gerekir.

6) Ses denetimi: Döşemelerin ayırdıkları ortamlar arasında, hava sesi ve darbe sesini

belirli ölçüde yalıtmaları gerekir.

7) Işık: Bazı özel durumlarda döşemenin ışık geçişini sağlayıcı yapıda olması

gerekebilir.

8) Yangın denetimi: Döşemelerin yangın durumunda çökmeyi geciktirecek ve

yangına dayanabilecek malzemelerden oluşması gerekir.[2, 5]

2.4.3.3. DöĢeme Türleri

Döşemeleri, işlev ve konumlarına göre, taşıyıcılık durumu ve malzemesine göre,

uygulama şekillerine göre çeşitli şekillerde sınıflandırabiliriz. Biz burada uygulama

şekillerine göre yapılan sınıflamayı vermekle yetineceğiz.

Uygulamalarına göre döşemeler:

a) Yerinde dökülen döşemeler

Betonarme döşemeler

Betonarme+dolgu malzemeli döşemeler (asmolen, gaz beton)

Karma döşemeler (taş, tuğla, çelik, ahşap, beton)

b) Yerinde uygulanan döşemeler (ahşap ve çelik kirişli)

16

c) Montaj döşemeler

Döşeme panoları

-Düz panolar (betonarme, gaz beton, metal, trapez, levha)

-Kendinden kirişli panolar (betonarme)

Döşeme, kiriş ve panolar

Döşeme, kiriş ve dolgu elemanları (beton, çelik, pişmiş toprak) [5]

2.4.3.4. DöĢeme Kaplamaları

Döşeme kaplamaları ana işlev olarak döşemenin üst yüzeyini oluşturmak yanında,

Taşıyıcı döşeme ve katmanları her türlü dış etkilerden korumak,

İyi bir görünüm oluşturmak ,

Kullanım güvenliği ve yeterli bir konfor sağlamak,

Kolay temizlenebilen, düzgün ve işleve uygun bir yüzey oluşturmak gibi

işlevleri yerine getirmek için yapılır. [2]

Döşeme kaplamalarının seçiminde etkili olan etmenler:

Görünüş, yüzey özellikleri, konfor ve kullanıcı istekleri,

Güvenliğe bağlı yüzey özellikleri

-Yürüme güvenliği

-Yangın güveliği

-Darbe ve çarpma güvenliği

Döşeme kaplamalarının mekanik, fiziksel ve kimyasal özellikleri

-Döşeme kaplamalarının mekanik aşınmaya karşı direnci,

-Basınç dayanımı,

-Eğilme dayanımı,

-Darbe dayanımı,

-Isı iletkenliği,

-Elektrik iletkenliği,

-Ses ile ilgili özellikler,

-Su ve nem direnci,

-Donma,

-Rengin ışığa karşı direnci,

-Kimyasal etkilere karşı direnç,

-Biçim kararlılığı,

-Temizlik ve bakımdır. [2]

17

2.4.3.5. DöĢeme Kaplaması Türleri

Döşeme kaplaması, döşemenin en üstündeki görünen ve üzerinde yürünen katmandır.

Bu malzemelerin görsel, fiziksel, akustik, mekanik niteliklere sahip olması istenir.

Hangi mekanda ne tür malzemenin kullanılacağı o mekandaki işlevin analizi sonucu

belirlenir. Döşeme kaplaması türlerini şu şekilde sınıflandırabiliriz:

Mineral bağlayıcı şaplar ve dökme kaplamalar.

Yapay taş kaplamalar

Doğal taş kaplamalar

Seramik kaplamalar

Cam kaplamalar

Mantar kaplamalar

Ahşap kaplamalar

Polimer, kauçuk ve linolyum kaplamalar

Metal döşemeler [2]

2.4.3.6. DöĢeme Altlıkları

Altlık, döşeme ile kaplama malzemesini, birbirine bağlayan katmandır. Altlık bu

işlevi yanında başka işlevleri de üstlenebilir (ısı yalıtımı, nem yalıtımı vb.) ve

üstlendiği işleve bağlı olarak birden fazla katmandan oluşabilir.

Döşeme altlıkları tarafından karşılanması gereken işlevler:

Döşemenin ısı tutuculuk değerinin arttırılması,

Ses tutuculuk değerinin arttırılması ve titreşimin yutulması,

Su geçirimsizliğin sağlanması,

Buhar difizyonunun kontrol edilmesi,

Döşemelerde kaplama seviyesinin ayarlanması,

Kaplama malzemesinin uygulamasına uygun yüzeyin oluşturulması,

Islak hacimlerde su akıntısına olanak verecek eğimin sağlanması,

Gerekli hallerde esnek bir konstrüksiyona olanak verecek niteliklerin

sağlanması şeklindedir. [2]

Döşeme altlıkları:

Çimento şaplar,

Alçı şaplar,

18

Manyezi şapı,

Ahşap lif ve yonga levhalar,

Ahşap kadronları,

Hafif dolgular. [2]

2.4.4. Çatılar

Çatı, bir binayı en üstten akıntılı bir şekilde örten ve onu her türlü dış etkiden

koruyan yapı elemanıdır. Bir binanın çatısı düz, eğik, katlanmış veya eğri yüzeyli

olabilir. Küçük açıklıklarda genellikle betonarme benzeri düz çatılar veya böyle

plakalara oturan ahşap çatı türleri yeğlenirken; büyük açıklıklarda, tek veya çift

eğrilikli yüzeyler hem taşıma hem de örtme için yeğlenmiştir. Tüm yüzeyleri ile

günün her zamanında doğal etkilere açık olduğu için çatılarda nem, su, ısı ve

gürültüye karşı yalıtım ve korunma önlemleri alınması gerekir.[6]

Çatılar, geometrik biçimlerine, eğim derecelerine ve taşıyıcı elemanların

malzemesine göre çeşitli şekillerde sınıflandırılabilirler. Burada sadece taşıyıcı

elemanların malzemesine göre sınıflandırma ile yetinilmiştir.

Taşıyıcı elemanların malzemesine göre:

Ahşap çatılar; oturma, asma, ahşap kirişli çatılar vb.

Betonarme çatılar; düz, eğik ve eğri, katlanmış plaklar

Metal çatılar; kafes kirişler, uzay kafes çatılar

Kagir çatılar; taş, tuğla, toprak tonoz ve kubbeler

Çatı konstrüksiyonu çatının biçimine ve kullanılacak malzemelere bağlı olarak çeşitli

şekillerde oluşturulabilirler. Çatı konstrüksiyonu taşıyıcı sistem ve çatı örtülerinden

oluşur. Taşıyıcı sistemde kullanılan malzemelere (ahşap, çelik, betonarme ve kagir)

bağlı olarak çeşitli şekillerde düzenlemek olasıdır. Çatılar genel olarak: tek eğimli

çatılar, oturtma çatılar ve asma çatılar olmak üzere üç şekilde düzenlenirler.

Çatı örtüleri:

1. Doğal kaplama malzemeleri (saz, kamış vb.)

2. Pişmiş toprak bileşenler (alaturka kiremit, oluklu kiremit, düz kiremit, roman tipi

kiremit, marsilya tipi kiremit)

19

3. Çimento kökenli levhalarla yapılan örtüler (asbest çimentolu düz ve oluklu

levhalar)

4. Metal levhalar (bakır, çinko, kurşun, galvanizli sac, alüminyum vb.)

5. Plastik levhalar (düz, oluklu, çeşitli şekillerde katlanmış levhalar)

6. Cam örtüler

7. Bütün ve plastik kökenli pestiller, membran ve tabakalar

20

3. KURU YAPIM SĠSTEMLERĠ

3.1. Yapım Sistemleri

Yapım sözcüğü yapı için uygulanan ve yararlanılan yöntemleri, eylemleri ve

süreçleri kapsar. Başka bir söyleyişle, yapının üretilmesinde uygulanan teknoloji ve

yöntemlerin tümüdür. Yapım sistemi ise; Yapı öğelerinin bir bütün meydana

getirecek tarzda düzenlenmesidir ve üretim birimlerini , üretim sürecini, uygulamayı

içerir. Doğaldır ki bu tanım aynı zamanda yapının bakımını da kapsar. Özetle:

malzemeden yapı denilen ürüne ulaşmanın nasıl olacağı, hangi yöntemlerin ne

şekilde uygulanacağı yapım sistemi ile açıklanabilir.[6, 7]

Günümüz dünyasında çok çeşitli yapım sistemlerinin varlığından bahsetmek olasıdır.

Hepsi de çeşitli koşullara bağlı olarak oluşmuş ve gelişmişlerdir. İlkel yapımdan

günümüzdeki yüksek teknolojili endüstrileşmiş yapıma değin çeşitlilik arz eden

yapım sistemlerini gerek işlev, estetik, güvenlik ve gerekse ekonomik etkenlerin

belirleyici olduğu çeşitli şekillerde sınıflandırmak mümkündür. Ancak konuyu

dağıtmamak için, genel durumu gösteren aşağıdaki sınıflama ile yetinilecektir.

Günümüze kadar geçirdikleri aşamalar değerlendirilerek yapım sistemleri şu şekilde

sınıflandırılabilir:

1. İlkel yapım sistemleri

2. Geleneksel yapım sistemleri

3. Endüstrileşmiş yapım sistemleri

a) Geliştirilmiş geleneksel yapım sistemleri

b) Monolitik yapım sistemleri

c) Hazır bileşenlere dayanan yapım sistemleri

Açık sistemler

Kapalı sistemler

21

3.1.1. Ġlkel Yapım Sistemleri

Basit çevresel malzemelerle, ilkel yapı metotlarının ortaya koydukları sistemler

olarak tanımlanır. [4]

3.1.2. Geleneksel Yapım Sistemleri

Çevresel malzemelerle tuğla, kiremit gibi sınırlı sayıda birkaç hazır bileşene, fakat

çoğunlukla yerinde üretime dayanan, el emeğinin yoğun tutulduğu yapım

metotlarının karakterize ettiği sistemlerdir. [4]

3.1.3. EndüstrileĢmiĢ Yapım Sistemleri

a) Geliştirilmiş Geleneksel Yapım Sistemleri

Tasarım ve yapım işlerini ileri derece rasyonelleştirerek, küçük ve orta boy hazır

prefabrike bileşenlerin kullanıldığı yapım sistemi olarak nitelendirilebilir. Bu

sistemde çevresel malzemelere bağlı kalınmaktan kurtulunmuş zanaat metotlarının

dışına çıkılmıştır. [4]

Bu sistemlerin en belirgin özelliği, geleneksel yapım işleri için gerekli iş gücünün

(malzemenin en az kayıpla kullanılması, geleneksel olmayan yardımcı araçlar

kullanımıyla) azaltıldığı bir yapım sistemi olmasıdır.

b) Monolitik Yapım Sistemleri

Yapının ileri derece mekanizasyona yöneldiği, hazır yapı bileşenlerinin daha yüksek

bir oranda kullanıldığı bir endüstrileşmiş yapım sistemidir.[4]

c) Hazır Bileşenlere Dayanan Yapım Sistemleri

Yapı yerine bitmiş, kaplanmış olarak gönderilen, üretiminde ve yerine

yerleştirilmesinde (montaj) karmaşık ve ağır mekanik donatımı gerektiren, hazır

bileşenlerin çoğunlukla kullanıldığı yapım sistemi olarak tanımlanır. Sözü geçen

bileşenlerden komple bir duvarın (kapı ve penceresiyle) boyutları bir hacmin, bir

kenarına erişebildiği gibi, o hacmin bütünü de hazır bileşen olarak yapılabilmektedir

(hücre sistemi). Bu tür sistemlerde, yapı bileşenleri ve elemanları önceden

22

dizaynlanmış yapı bütününün herhangi bir bölümünde kullanılmak üzere fabrika ve

atölyelerde üretilirler. Bileşenlerin üretiminde “kapalı” ve “açık” sistemler

kullanılır.[4]

Açık Sistemler

Piyasaya sunulan çeşitli prefabrike bileşenler arasından seçim yaparak uygulanan

yapım sistemlerine “ açık sistemler” adı verilmektedir.[4]

Kapalı Sistemler

Bir sistemin bileşenleri başka bir sistemin bileşenleri ile genellikle bağdaşmıyorsa,

bu yaklaşıma “ kapalı sistemler” denir. “Açık sistemler” in kapalı sistemlerden en

önemli farkı ise koordine edilmiş boyutların ve birleşim (ekleme, bağlantı)

tekniklerinin standartlaştırılmasının geliştirilmesi ile piyasada bulunabilecek her türlü

bileşenin birbirleriyle bağdaşabilmesini sağlamasıdır. Açık sistemler geleneksel

yapım sistemlerinde çok kolaylıkla uygulanabilir. Fakat endüstrileşmiş yapım

sistemlerinde ise açık sistem ürünlerinin kullanılması o kadar kolay olmamaktadır.[8]

3.2. Kuru Yapım Sistemleri

Kuru yapım sistemi prefabrike yapım sistemleri veya ahşap yapım gibi sıva veya

harç kullanılmayan yapım sistemleridir. [7] Kuru yapım sistemleri, yapım sistemi

olarak spesifik (özel) bir konumdadır ve genel bir sınıflaması yapılan yapım

sistemleri içerisinde belirli bir yere oturtulamaz. Kavram olarak sıva veya harç

kullanılmayan yapım sistemi olarak ele aldığımızda; kuru yapım sistemi genel yapı

sınıflama kapsamındaki ilkel, geleneksel ve endüstrileşmiş yapım sistemlerinin

tümünü kapsamaktadır. Ancak, günümüzde ilkel yapım sisteminin geçerliliği

kalmadığı için; yapım sistemi kavramı ile geleneksel ve endüstrileşmiş yapım

sistemleri ifade edilmektedir. Bu bağlamda, kuru yapım sistemini bu iki sistemi

kapsayacak şekilde düzenlemek gerekir. Konuyu dağıtmamak ve belirli bir çerçevede

sınırlamak amacıyla kuru yapım sistemlerini üç ana başlık altında inceleyeceğiz:

1) Ahşap Konstrüksiyonlu Yapım Sistemi

2) Çelik Konstrüksiyonlu Yapım Sistemi

3) Prefabrike Yapım Sistemi

23

Kuru yapım sistemleri arasında, bütün yapım sistemlerinde olduğu gibi, kesin bir

ayrım çok zordur. Bazı durumlarda sistemler iç içe geçer. Ahşap ya da çelik

konstrüksiyolu sistem aynı zamanda prefabrike yapım sistemi kapsamında olabilir.

Benzer şekilde, prefabrike yapım sistemi ahşap ya da çelik konstrüksiyonlu yapım

sistemi kapsamına girebilir.

3.2.1. AhĢap Ġskeletli Yapım Sistemleri

Doğal bir yapı malzemesi olan ahşabın günümüzde, alışılagelmiş geleneksel

kullanımın yanı sıra; çağdaş teknolojilerin katkısı ile yeni özellikler kazanarak,

günümüzde her tür yapıda kullanılabilir bir hale gelmiştir. Tutkal kullanmak suretiyle

uç uca ve üst üste eklenerek istenilen boyut ve formda yüksek mukavemetli ahşap

elemanlar yapılabilmiştir. Bu da ahşabın uygulama olanaklarını arttırmış, kafes veya

dolu gövdeli kiriş, kolon, çerçeve, kemer ve kubbelerin başarıyla uygulandığı her tür

yapının üretilmesine yol açmıştır. Ahşabın pek çok olumlu özellikleri yanında çeşitli

önlemler almayı gerektiren bazı olumsuz özellikleri de vardır. Diğer sistemlerde

olduğu gibi ahşap iskeletli yapım sisteminde de birleşmeler (boy uzatma, kesit

büyütme ve düğüm noktaları oluşturma amaçlı) önemlidir.[9]

ġekil 3.1 : Tutkallı lamine kirişlerin kullanıldığı bir yapı [9]

24

Ahşabın Olumlu Yönleri:

Ahşap organik bir yapıya sahiptir ve yenilenebilen bir kaynaktır.

Hafiflik: Ahşabın özgül ağırlığı ağaç türlerine bağlı olarak 0.6-0.7

gr/cm³‟tür. Ahşabın hafif bir malzeme oluşu; ölü yüklerin azalması nedeniyle

mesnetlerine, dolayısıyla temellere aktardığı ağırlığın az olması ve taşıyıcı

elemanların boyutlarını küçültmesi, nakliyesinin ucuz olması, montaj

kolaylığı ve montaj makineleri (vinç vb.) gereksinmesini azaltma gibi olumlu

sonuçlara yol açmaktadır.

Bağlantı ve işleme kolaylığı: Ahşap elemanlar birbirine geçmeli

bağlanabilir, yapıştırılabilir, çivi, ağaç vidası, zımba, bulon, metal lama ve

metal kenetler yardımıyla birleştirilebilir. Metal birleştiricilerle kurulan ahşap

elemanlar, belirli ölçüde, yeniden kullanılabilir. Basit aletlerle işlenebilir ve

yüzey işlemleri (yağlı boya, vernik vb.) bakımından diğer malzemelere göre

daha üstündür.

Yüksek taşıma gücü: Lifli yapısı nedeniyle çekmeye karşı dayanımı yüksek

olan ve lifleri doğrultusunda basınç ve çekme dayanımı maksimuma ulaşan

ahşap çağdaş teknolojilerin katkısıyla yeni özellikler kazanmış, geniş açıklıklı

yapıların kurulabilmesine olanak sağlamıştır.

Şok etkisini ve vibrasyonu absorbe edebilecek yapıdadır ve ardışık

gerilmeler karşısında metal gibi yorulma ve kristalleşmeye uğramamaktadır.

Kimyasal etkilere dayanıklılık: Kimyasal etkilere ve asitlere karşı

dayanıklıdır. Bakım giderleri çelik yapı elemanlarına göre daha düşüktür ve

çeliğe göre daha ucuz bir malzemedir.

Ahşap, ekstra sıcaklık değişmelerinden etkilenmez.

Mimari etki: Ahşap doğal bir malzeme olup diğer yapı malzemelerine göre

farklı doku, renk özelliklerine sahip, sıcak temaslı bir yapı malzemesidir.

[6, 10]

25

Ahşabın Olumsuz Yönleri:

Teknik yönden “anizotrop” bir malzemedir. Yani her nokta ve doğrultudaki

statik özellikleri eşit değildir. Mukavemeti azdır, eğilmeden etkilenebilecek

yapıdadır ve deforme olabilir.

Çürüme ve bozulmaya eğilimli bir malzeme olması nedeniyle; böcek,

mantar ve bakterilerden korunmak için çeşitli boya ve eriyiklere (yağlı boya,

bitümlü eriyikler, pinoteks, bezir yağı, vernik vb.) gereksinme duyar.

Yangına dayanıksız bir malzeme olan ahşap, yanmaya 150˚C‟ de başlar ve

yanmasını belirli bir zaman içinde (örneğin, çam kökenli ahşap dışarıdan

içeriye doğru saatte 5cm yanar) sürdürür. Ancak, kalın kesitli ahşap

elemanlar, yanmanın zamana yayılı olması nedeniyle taşıyıcı sistemin belirli

bir süre ayakta durmasını sağlar.[6,10]

3.2.1.1. AhĢap Yapılarda TaĢıyıcı Sistem

Ahşap yapılarda taşıyıcı sistem üç şekilde oluşturulabilir:

1. Geleneksel ahşap iskeletli yapım sistemi

2. Taşıyıcı ahşap paneller

3. Strüktürel yalıtım panelleri

1. Geleneksel AhĢap Ġskeletli Yapım Sistemi

Ahşap iskeletli yapım sistemi, birçok kültürde farklı şekillerde oluşturulmuş ve

geliştirilmiştir. Ancak, toplumlara göre değişen farklılıklar göstermesine rağmen,

taşıyıcı elemanların strüktürel düzenlenmesindeki ilkeler temelde aynıdır. Ahşap

iskeletli yapılar ana elemanlar ve yardımcı elemanlardan kurulu bir sistemdir. Ana

elemanlar taşıyıcı sistemi oluşturan, stabiliteyi sağlayan elemanlardır. Bu grup

altında taban ve başlık kirişleri, dikmeler ve diyagonaller (payandalar) yer

almaktadır. Statik kuralı olarak kirişler eğilmeye, dikmeler basınca çalışırlar.

Yardımcı elemanlar da döşeme gibi kullanım yüzeylerini oluşturmak, taşıyıcı

olmayan elemanlar yapmak, ana elemanları desteklemek, duvarları kaplamak, çatı

örtüsünü taşımak, pencere kapı gibi elemanları tespit etmek için gerekli olan

elemanlardır. [6]

26

ġekil 3.2 : Payandalı ahşap iskelet yapı sistemi [5]

Belirli aralıklarla konulan dikmelerin, alt ve üst taban ile birbirine bağlanmalarının

yanında, sonra dikme aralarına diyagonal yerleştirilen boyunduruk ve bağdadi

denilen elemanların bir araya gelmesi ile oluşturulan ahşap karkas sisteminde:

İskeletin konstrüksiyon boşlukları kerpiç, tuğla, taş gibi elemanlarla doldurulabildiği

gibi sadece dış yüzeylerine ahşap plaka veya yalı baskısı gibi kaplama malzemeleri

çakmak suretiyle tamamlanabilir. Ahşap iskelet, temel veya zemin betonu üzerine

yerleştirildikten sonra başka bir ahşap eleman ile üstten de birbirlerine bağlanırlar.

Dikmeler köşelere, kapı, pencere boşluk kenarlarına, duvarların birbiriyle kesiştiği

noktalara gelmek üzere çeşitli aralıkla düzenlenirler. Bu ahşap yapılarda yatay

yükleri taşıma görevi dikmelerin arasına konan tek ve çift çapraz ahşap elemanlara

verilmiştir. Boşluklara doldurulan taş, tuğla gibi malzemelerde bu hususta

destekleyici unsurlar olmaktadır. [1]

27

2. TaĢıyıcı AhĢap Paneller

Bu sistem geleneksel ahşap iskeletli yapım sisteminin çağdaş uygulaması olarak

nitelendirilebilir. Temel özellikler aynıdır ve belirli aks aralarında yerleştirilen ahşap

dikmelerin alt ve üst başlıklarla bağlanması suretiyle elde edilen paneller, üzerleri

ahşap esaslı koruma levhaları (kontrplak, su kontrplağı, osb veya daha farklı

malzemeler) ile kaplanarak tamamlanır. Geleneksel sistemdeki panellerin yatay

yüklere karşı stabilitesini sağlayan diyagonal payandaların işlevini, dikmeleri

birbirine bağlayan koruma levhaları üstlenmektedir. Levhalarla kaplanmış ahşap

iskeletli paneller, duvar için olduğu gibi, döşeme ve çatılar için de oluşturulabilirler.

Taşıyıcı ahşap paneller şu katmanlardan oluşur:

Taşıyıcı ahşap iskelet

Ahşap iskeletin iki yanına bağlanmış olan ahşap esaslı koruma levhaları

Koruyucu levhaların arasına konulan yalıtım (buhar tutucu, ısı ve ses yalıtımı)

malzemeleri

Dış koruyucu levhalar:

- Dışta, su yalıtımı ve cephe kaplaması

- İçte, hem yangının önlenmesine yönelik hem de dekoratif amaçlı alçı plaka vb.

levhalar.[1]

Taşıyıcı ahşap paneller, zemindeki betonarme duvar veya temele özel bağlantı

elemanları ile bağlanır.

Taşıyıcı Ahşap Panellerin Sunduğu Avantajlar:

Ahşap panellerle oluşturulan kaba yapı iç ve dışta istenilen her türlü kaplamayla

bitirilebilir. Bu açıdan herhangi bir sınırlama olmamaktadır.

Panellerin bünyesinde bulunan yalıtım malzemeleri, ayrıca yapılacak bir yalıtım

işinden tasarruf sağlamaktadır. Ayrıca ahşabın kendisinin doğal bir izolatör oluşu

bu konuda önemli bir avantajdır.

İmalat süresi oldukça kısadır.

Fabrika ortamında, çeşitli makinalar yardımıyla ve hassas ölçülerle üretilen bu

sistemde fire oranı azdır. Bu da ahşaptan tasarrufu sağlamaktadır. Ayrıca hassas

ölçü, şantiyede işçilik hatalarını minimuma indiren bir özelliktir.

28

Fabrika ortamında kısa sürede (ortalama büyüklükteki bir konut için yaklaşık iki-

üç hafta) hazırlanan bu panellerin, şantiyede montajı da oldukça kısa sürede

tamamlanabilmektedir. (ortalama büyüklükteki bir konut için yaklaşık bir-iki

hafta).

Ahşabın malzeme olarak özelliği ve yapının nefes alabilme yeteneğine bağlı

olarak sıhhi bir yapı ortaya çıkmaktadır.

Yapının ömrünü tamamlaması sonrası yıkıldığında ahşap malzeme geri

dönüştürülebilir.

Malzeme olarak ahşabın kullanılması, esnek yapısı, sağlam ve hafif olması ve

panellerin birleşim detaylarındaki özellikler nedeniyle mevcut sistemler arasında

depreme dayanıklı bir sistemdir.[1]

ġekil 3.3 : Ahşap panel detayı

3. Strüktürel Yalıtımlı Paneller (SIP)

Strüktürel yalıtımlı paneller (structural ınsulated panels-SIP) yapı olarak ısı ve ses

yalıtımını kendi gövdesinin özellikleriyle sağlayan ve aynı zamanda taşıyıcı olan

panellerdir. Temel ilke, iki koruyucu plakanın (kontrplak, su kontrplağı veya osb vb.)

arasına güçlü yapı tutkalı ile yapıştırılan polistren köpük malzeme ile elde edilen

sandviç panelin duvar elemanı olarak kullanılmasıdır. İlkin, yüksek ısı ve ses yalıtımı

sağlamak ve inşaat süresini kısaltmak amacıyla üretilen ve taşıyıcı olmayan bu

paneller; daha sonra kalınlıkları arttırılarak ve özellikleri geliştirilerek taşıyıcı

29

elemanlara dönüştürülmüşlerdir. Taşıyıcı olmayan paneller, taşıyıcı ahşap dikmeler

arasına monte edilerek duvar oluşturulmasını sağlarken; taşıyıcı paneller ise

birbirleriyle birleşerek bir taşıyıcı sistem oluşturmaktadırlar. Taşıyıcı panel elemanlar

betonarme plak veya temel üzerine özel bağlantı elemanlarıyla bağlanırlar. Bu

paneller, duvar için olduğu gibi, döşeme ve çatı içinde düzenlenebilirler. Yapının

döşemesi ve çatısı için kontrplaktan veya OSB‟den oluşturulmuş kiriş elemanları,

döşeme panellerinin bileşim noktalarının kuvvetlendirilmesi amacıyla

kullanılmaktadır. Aynı elemanlar sadece döşeme kirişi olarak da

kullanılabilmektedir. [1]

Yalıtımlı strüktürel panellerin sağladığı avantajlar çok çeşitlidir:

Gövdesinde yüksek yoğunluklu köpük barındıran bu paneller, aynı oranda

yüksek derecede ısı ve ses yalıtımı sağlamaktadırlar. Ayrıca ek bir yalıtım

maliyetini işlem dışı bırakmaktadır.

Ağaç malzemeden daha farklı olarak, ahşap kadar çeşitli hava koşullarından

etkilenmemesi dolayısıyla şekil değiştirme yapmamaktadır.

Panellerin hem yatay, hem de düşey yüklere karşı dayanımı yüksektir.

Bu panellerle yapının taşıyıcı sistemi ve dolayısıyla kendisi hafif olmaktadır. Bu

hafiflik deprem performansı açısından tercih edilmektedir.

Fabrika ortamında hazırlanan panellerin şantiyeye taşınması ve şantiyede

montajı kolaydır. Oldukça hafif olan paneller insan gücü ile taşınabilir.

Panellerin fabrikada üretiminde ağır makineler ve donanım gerekmemektedir.

Fabrikada kısa sürede hazırlanan panellerin, şantiyede montajı birkaç gün gibi

çok kısa sürelerde yapılabilmektedir.

Panellerin her iki yüzeyine de istenilen kaplama yapılabilmektedir.

Özellikle elektrik donanımları, panellerin gövdesinde önceden hazırlanan

boşluklar sayesinde şantiyede rahatlıkla döşenebilmektedir. [1]

Bunların yanı sıra bir takım dezavantajları da bulunmaktadır:

Yığma bir sistem gibi değerlendirilebileceğinden, panellerde kapı ve pencereler

için bırakılacak boşluklar belirli sınırlar içinde olmaktadır.

Yine aynı sebep dolayısıyla planda taşıyıcılar yer kaplamakta ve içerdeki bölme

duvarlarının taşıyıcı görev üstlenmeleri nedeniyle, esnek tasarımlar mümkün

30

olamamakta, sonradan mekansal düzenlemelerle ilgili yapılmak istenen

değişikler söz konusu olamamaktadır.

Yurdışında panellerin maliyeti oldukça düşüktür. Ancak ülkemizde OSB henüz

ithal edilen bir malzeme olması nedeniyle maliyetler yüksek olmaktadır.

Tek kattan daha fazla yükseklikte paneller vinç ile yerine yerleştirilebilmektedir.

3.2.1.2. AhĢap Yapılarda Duvar Dolgusu Ve Kaplaması

Kuru yapımda ahşap iskeletli yapıların duvarları, ısı geçişine yüksek direnç

göstermesi ve daha da önemlisi sudan etkilenmemesi amacıyla, değişik

malzemelerle kaplanabilir ve aralarına ısı tutucular yerleştirilebilir. Ahşap karkasla

kaplama elemanları arasına su-nem yalıtım malzemeleri (rüberoit vb. gibi)

yerleştirilerek binanın ve taşıyıcı sistemin nemden korunması sağlanmalıdır.[ 1]

3.2.2. Çelik Ġskeletli Yapım Sistemi

Bu sistem çelik elemanlarla veya bileşenlerle kurulan yapım sistemidir. Çelik

konstrüksiyonlu yapım sistemi için kullanılan çelik malzeme yapı çeliği veya yapısal

çelik olarak adlandırılır. Yapı çeliği hem çeşitli kesit tesirlerini en ekonomik biçimde

aktaracak, hem de gerektiğinde en ekonomik kesitleri elde edebilecek şekil ve

boyutlarda imal edilir. Çeliğe şekil verme işlemi haddeleme olarak adlandırıldığı

için, çeşitli enkesit şekillerinde üretilen bu tür çelik malzemelere hadde ürünleri

denir. Hadde ürünleri dört ana başlık altında incelenebilir:

1) Profiller: Yukarıda belirtildiği gibi çeşitli enkesitlerde ve boyutlarda

üretilmişlerdir.

2) Lamalar: Dikdörtgen kesitli bir yapı çeliğidir. Lamalarda genişlik b=12-150mm,

kalınlık t=5-60mm arasında değişir (Karabük ürünlerinde b=20-120mm, t=5-

32mm arasındadır.).

3) Levhalar: Düz, silindirik, kubbeli ve oluklu olarak imal edilirler. Çelik yapılarda

en çok kullanılan levhalarda genişlik b=160-1250mm, kalınlık t=0,45-24mm,

uzunluk 1=2-6m arasında olur. Uygulamada 6mm‟den daha kalın olan hadde

ürünleri “levha” olarak adlandırılırken;; 5mm‟den daha ince olanları sac olarak

adlandırılır.

31

4) Diğer malzemeler: Özel mesnet parçaları imalatında kullanılan ve bir döküm

çeliği olan G.S 52.1 ile, mesnet ruloları imalatında kullanılan C 3 döküm çeliği

ve yeni özel mesnet parçalarının imalatına yarayan font‟u bu bölümde sayabiliriz.

[10]

ġekil 3.4 : Çelik konstrüksiyonlu yapı

Çelik yapıların tümünde sıcakta haddelenmiş profiller kullanılabilmekle birlikte,

özellikle yurt dışında iki veya üç kata kadar yapıların taşıyıcı sistemi için hafif yapı

çeliği olarak adlandırılan soğukta şekil verilmiş ince cidarlı profillerin kullanımı

oldukça yaygındır. Sıcakta haddelenmiş profillerin ebatları standart ve belirli sayıda

iken, soğukta şekil verilmiş profiller istenen ebatta üretilebilmektedir. Ayrıca

ağırlıkları çok az olduğundan montajı çok daha kolay ve kısa sürede olmaktadır.

Ayrıca bu profiller kullanıldığında yapı taşıyıcı sistemi duvar panelleri halinde

fabrikada üretilmekte ve şantiyede çelik kolon-kiriş birleşimi şeklinde değil, duvar

32

panellerinin birleştirilmesiyle çok daha kısa sürede ve stabil bir yapı oluşturmak

mümkün olmaktadır. [11]

Çelik yapıda ana prensip, tüm imalatın fabrika ortamında yapılmasıdır. Şantiyede ya

da sahada ise bu elemanların sadece montajı söz konusu olmalıdır ve şantiyede

kaynaklı imalattan kaçınılmalıdır.

Çelik yapılar kolon, kiriş ve çubukların birleşiminden oluşurlar. Gerek bu

birleşimlerin yapılmasını, gerekse hadde ürünlerinden kolon, kiriş ve çubukların

birleşimini sağlayan elemanlar çelik birleştirme araçları olarak adlandırılırlar. Bu

araçlar:

1) Sökülebilir birleşim araçları

Bulon

Cıvata

2) Sökülemeyen birleşim araçları

Perçin

Kaynaktır.

Çelik Malzemenin Avantajları

1) Mimari açıdan üsünlükler;

Diğer malzemelerle geçilemeyecek büyük açıklıklar, çelik malzeme

kullanılarak geçilebilir.

Taşıyıcı sistem elemanlarının narinliği ve geniş açıklıkların geçilmesi

nedeniyle mekanda tasarruf sağlar.

Yapıda, kullanış amaçlarına dönük olarak, büyütme veya tadilat istendiğinde

kolaylıkla yapılabilir.

Çok çeşitli birleşim tekniği sayesinde istenilen geometri ve formda yapı

yapılabilir.

Mekanik ve elektrik tesisat kanalları kirişlerde açılan boşluklardan

geçirilebilir, bu şekilde kat yüksekliğinden kayıp verilmez.[11]

2) Taşıyıcı sistem yönünden üstünlükleri:

Yüksek mukavemetli bir malzeme olup öz ağırlığının taşıdığı yüke oranı çok

düşüktür, bu da yapıda hafiflik getirmektedir. Çelik sünek bir malzemedir.

33

(betonarmeye göre 18 kat daha sünektir.) Süneklik, elastik davranışın üzerindeki

şekil değiştirmelerde enerji yutma yeteneği sağladığından çelik konstrüksiyonlar

depreme karşı daha iyi performans gösterirler. Çelik yapıların ağırlıkları

betonarme yapılara göre %50 daha az olması nedeniyle zayıf zeminlerde çelik

yapı yapılması tercih nedenidir.[11]

3) Uygulama ve inşaat açısından üstünlükleri;

Kuru inşaat tarzındadır.

Malzeme kalitesi üretici tarafından garanti edilir. Ayrıca, imalatı hava ve

şantiye koşullarından etkilenmediğinden ve atölyede yapıldığından büyük

ölçüde otomasyondan yararlanılarak zaman tasarrufu, kalite üstünlüğü

sağlanır.

Betonarme gibi kalıp ve iskele istemediğinden montajı kısa sürede

yapılabilir.

Çelik malzeme tümüyle geri dönüştürülebilir bir malzemedir. Çelik bir yapı

sökülerek elemanları başka bir yerde aynı amaçla veya daha değişik bir

amaçla kullanılabilir.

Yapı ağırlığının az olması, kolon sayısının azalması, temel maliyetinin

düşmesi, sökülüp takılabilir olması, değişikliğe kolayca adapte olabilmesi,

mekanik ve elektrik tesisatlarının dağılımında kolaylık ve esneklik sağlaması

nedeniyle uygulama ve inşaat açısından tercih edilmektedir.

Çelik taşıyıcı elemanlar üretim tesislerinde işlendiklerinden, bir yandan

montaj hava koşullarından önemli ölçüde bağımsız hale gelirken, öte yandan

yapım süresi kısalmaktadır.[11]

Çeliğin Dezavantajları

Projelendirme, imalat ve montaj aşamalarında nitelikli elemana ihtiyaç

duyması,

Yangına karşı dirençsiz olması,

Korozyona karşı özel önlemler gerektirmesi,

Fiyatları yüksektir.

34

Çelik yapılar genel olarak dört grupta ele alınabilirler:

İskelet konstrüksiyon; yükler çelik kiriş ve kolondan oluşan çerçeve sistemle

temellere aktarılmaktadır. Tüm döşeme ve duvarlar bu çerçeve ile

taşınmaktadır. Bu tip bir çerçeve sistemle oldukça fazla yüksekliklere

çıkılabilmektedir.

Taşıyıcı duvar konstrüksiyonu; az katlı yapılar için en çok tercih edilen

yöntemdir. Çok katlı durumlarda daha kalın kesitlere ihtiyaç duyulduğundan,

iki veya üç katlı yapılar için daha ekonomik bir sistemdir. Bu nedenle daha

çok konut yapılarında kullanılmaktadır.

Geniş açıklıklı konstrüksiyon; daha çok hangar, fabrika binası gibi yapılarda

ihtiyaç duyulan geniş açıklıkları herhangi bir iskelet sistemle geçmek zordur.

Bu nedenle bu açıklıkları geçmek için özel kesitli kirişler, kafes kirişler,

kemerler, rijit çerçeveler kullanılmaktadır.

Çelik ve betonarme kombinasyonu; betonarme yüksek binalarda zemin kat kolon

boyutlarının çok fazla olması dolayısıyla, betonarme ve çeliğin bir arada kullanıldığı

kompoze sistemler daha çok alan kazanımına imkan vermektedir.[1]

Çelik iskeletli yapılarda kullanılan taşıyıcı sistemler yedi ana grupta toplanır:

1. Konsollu yapılar

2. Asma yapılar

3. Çerçeveli yapılar

4. Köprü yapılar

5. Rijit çerçeveli yapılar

6. Cephe çerçeveli yapılar

7. Kafes kirişli yapılar [12]

3.2.2.1. Çelik Ġskelet Konstrüksiyon

Bu sistemde, yapıyı etkileyen yükler kolon ve kirişlerden oluşan çerçeveler

tarafından taşınırken; döşeme ve duvarlar farklı şekillerde ve farklı malzemelerle

oluşturulabilmektedir. Ancak, söz konusu yapı elemanlarının taşıyıcı sistem ile

birlikte çalışacak ve sarsıntı anında taşıyıcı sisteme zarar vermeyecek şekilde

dizaynlanması gerekmektedir.

35

3.2.2.2. TaĢıyıcı Duvar Konstrüksiyonu

Bu sistemde, yapıyı etkileyen yükler duvarlar aracılıyla taşınır ve zemine aktarılır.

Çelik profil ve soğukta şekillendirilmiş çeşitli metal profillerin kullanıldığı (çeliğin

yanı sıra alüminyum ve kıvırma sac profillerden de oluşturulabilir) taşıyıcı

konstrüksiyon gerek atölyelerde panel halinde; gerekse şantiyede dikme ve kirişlerin

tek tek birleştirilmesi şeklinde üretilirler. Panelli çözüm, hızlı üretim, kolay montaj

ve az işçilik avantajları nedeniyle daha çok tercih edilmektedir.

Duvarların iki tarafı (kontrplak, OSB, metal levha, alçı levha gibi ) duvarın

durumuna uygun çeşitli malzemelerle kaplanabilmektedir. Konstrüksiyon

boşluklarına ısı yalıtım malzemesi konabilmekte ve su yalıtım malzemesi genellikle

panelin dış yüzeyini oluşturan levha üzerine uygulanmaktadır. Paneller döşeme ve

çatılarda da uygun nitelikte kaplama yapmak suretiyle kullanılabilmektedir.

Bu sistemin sağladığı avantajlar şu şekilde sıralanabilir;

Önceden fabrikada üretilen panellerin şantiyede montajı kısa sürede

tamamlanmakta ve özel araçlara ihtiyaç olmaksızın monte edilebilmektedir.

Her projeye özel, ölçüsüne göre panel hazırlanabilmektedir.

Hava koşullarından etkilenmemesi dolayısıyla her türlü hava şartlarında montaj

yapılabilmektedir.

Konstrüksiyon boşluklarına yerleştirilebilen ısı yalıtımı, enerji korunumu

sağlamaktadır. Ancak metal malzeme ısı köprüleri oluşturmasına rağmen iki

tarafındaki kaplamalar sayesinde büyük kayıplar olmamaktadır.

Panellerin bünyesindeki boşluklar sayesinde her türlü tesisatın döşenmesi

oldukça kolay olmaktadır.

Taşıyıcı sistemin hafif olması, dolayısıyla yapının hafif olması, yapıya etkileyen

deprem yüklerinin az olmasını sağlamaktadır.

Metal malzemeler tutuşmaz. Bu nedenle bu özellik çeliğin yangına karşı

dayanıklı olduğu kanısını doğurmaktadır. Ancak metal malzemelerin yüksek

ısıda taşıma özelliklerini kaybetmeye başlayacakları göz ardı edilmemesi

gereken bir husustur.[1]

36

3.2.3. Prefabrike Yapım Sistemi

3.2.3.1. Endüstriyel Yapım Yöntemleri;

1) Geleneksel yapım sürecinin rasyonelleştirilmesi:

Geleneksel yapım sistemlerinde, gelişmiş yöntem ve teknolojilerin, araç ve

gereçlerin kullanımı ile endüstri düzeyi yükseltilebilir. Geleneksel yapım sürecinin

rasyonelleştirilmesi ile, bu sürecin v