ANKARA NIVERSITESI ILIIIYAT FAKLTESI YAYINLARI NO: 145

KUR'AN-I KERNN YCE MEM] VE ADA TEFSiR

Birinci Cilt

Prof. Dr. Sleyman ATE

ANKARA NIVERSITESI ILAHIYAT FAKLTESI YAY NLAR' NO: 145

s . s i . 1 9

)

Kll'N-1 KERN N YCE MEM.' VE A DA TEFS RI

Birinci Cilt

Prof. Dr. Sleyman ATE

Teekkr: Bu eserin bas m tashihlerinde bana son derece yardmc olan Olum Muharrem Ate 'e teekkr eder, kendisinin ve herbirini olum" kabul ettigim talebelerimin, Kur'n n feyziyle dolup nuruyla aydnlanmasn Cenab Allah'tan dilerim.

Sleyman Ate

ANKARA 1YN VERSITESI BASIMEV - ANKARA . 1982

BU CILTTE TEFS R EDILEN SURE VE :AYETLER:

Sayfa

FATHA SURES 19

z,..11..11 Z 4.4-1 24

BAKARA SURES 29

(:tj o ) c :tl--; 30

(441- v- -t) . I y Ul >l 35

J J:4 (.5.

36

Y ) :Ht.::11 I j ;-...1 j1 41

(j ) It: I t? 44

y o ) jn!,

46

(.JrN) ;3'31 48

y, y, .) ) 1 .;k 1 J Je,* :51 j 50

(T t A .) JI 1s"1 62 (.:u3 o 'Nf) .. . JT 67

(:yT o v) 4J L.111

71

(u.T . ton) th 1j1.4-zi L..1; , 72 (aj y) iI 74

(:y.f ,j1211 j 76

v t v) j:)1 ,5,1 ) 4..):4J J ; :,1 3 78 (T v o) ,5_,,,12;:;1 81

(T A ' Ar) ,zz* I 3. i

84 (zj Av) z5Zi cs. j..Jj .86

,N . AA) j ,I; I ,tl; 88 (;uj c nNN,) I jap j; 91

(.,1J t N.--) :1,J1 1:1_5:1 421_, 92

(zi,T JL J ,:j.*1,411 1.y0.51, 93

4

(T t)

Sayfa"

ict 100

(a7 1 v ) 101

(uT --S A) rl 103

(Z,:r I 1 r 1 ) djt..13,1 jA :AS- L:7.'51 1 1_,11; j 105

(u[ 1 1 0-1 1 t ) ak.1 108

( 141 d; 1 1.'11;

110

(..s.1- t Yr t r ) 1 -g-7 ,!1^0

112

(43 IY9-1Yt) c.,4411 c51,1.( 113

ro r.) 4.4. .( .1 ./. 1 ,5& 120 (ziF `N) lJI J:):1 t. , Zu lili; 124 (4'T 1 t r) rt:4; 0.1j1 127

o t . ) c::ol 134

(J l 0 r--1 o 1) r(:. j., j J1 LS 135

(:y.1. 1 o v o r) J:J 139 :.11 3 LZ.J1 145 ( ...Y.T 1 on)

r r oN) L ,yl .. z.3I 146

'v 'NI) , 149

(Z!.T Nv rtA) 0.; ,j 1 >j Le 1 .915 Lcl L 151

(y.T 1 VI"-- vr) 1_,:.T :J:411 11,:k 153

(ki:r v vt) Jyt L. j 160 (Z( N V V) j , !ii) ; z.)T 0...g 161

(4,3. V9-- vA) rtp f. .1/11.1.: 1 k 162

(z!T Art A.) r4,1 151 rs.l. 167

(+J A .N NAr) 170

nv) r.; r1,..211 :t1..J ,3.-1 179 (z!"5 t AA)

186

A 190

y, Z41 j 192

(:.NT ` ck.) (zil"

199

(4.r Y r--1v) cJ.I 206

Y v Y t) j.).1 41j; 0.1:11 ., 209

(-J Y Y A) .4i1S 1j1;-1 211

5

(Z;3" Y 1 Y)

(:J r r) (Zir yloy t)

Sayfa

t.?-1 1 j,a5" z):;11.1 214

L.-1 ,:i1S" 215 ,1.4-Z ri 219

("q Y 1 AY1'1) j 221

(:y.T yr .y ,0 226 (Z4T r y N) ("9, vl.S. 228

(.T .Yrryry) 242,

Qj Y Y 3 y y t) r(31.e5' L,o ;411 1".1. 246

(aj ryvYrk) u4e, ,..4 .111 250

(:t:J yrryrn) J Cro. ft?. .C.+La 11211 253

('1=T z51411j11, 270

J I

(a1.F YY'c Yrt)

J4, ,.j.,411 , 272

'c41- y ryy y-0 Z...4)

yrn)

,)11, 275

;'9,....11 , jo I 279

YrN) Ul.jj 1 )1.i 281

y t yy t .) 283

( . jr t 'o t r) III 285

( .;Y:1- Y T t ') 54/1 JI 288

(iir yor) 2.115 293

(ij y o o) ri ,;111 j. Z i 297

(.41- r O A .1' O ) :J I L., 01,SelY 302

(Z,T j Ip L5 j L.14 (s-111 15:9 1 308

Art ,pf .411 }...- 5,111 J. 312

v ) j4.3.. !. 315

Yvtyv.) J:A; ;U ZiSa.; .; I 1. 318

(z,:r y A Y V o) 0-11 rikl5S1,5j. j; ;; )11,)1 ,...2,15-1,.,:y.:111 322

(T y Ar YAY) . 4: 11? 335

(zir A 0 Li ,j1..4:,' 340 j 4.! ,1:;1 Le LJ 344

YA'; YAo)

AL MRA,N SURES 347

Sayfa.

(kT r y.)1 1 411Y ,;:11 < 348 (z, v) .:514T d.111y. 350 (Z,:r qA) 1:.:?,.t* :51 L5v L, , 353 (i,r y .) 14'4 rf:P (..; 4.5 :) -0 c...Y. 11 '31 353

c l i+411 355 (z.:T N o (:ziT Y o) rs.t.;31 ji; 357 (*.b..1" Yry ) z11 (*. l 359

Y t y I") ,../. .111 J1 361

- .111.1 1.4111 J; 363 (kT Y-V Y o) (4,:f y A). .t,i 363

(kT Y' Y Y 9) 'C'4 "I"?. -94; 1. I,dc (*J! J 368 (;j r t rr) r .5T ,:11 369

c.-J1.; ;I 369 (kT . y o)

(IQ rv) i4:; 371 a;.) ,!.111:.> 372 ( .43..T t t vA)

. ) _ t o) d:U! '.' ;5111 374 V.;

NT o to y) 376 (.41" *A-0 O) ?_ Lj t e:111 j1:5*:51 377

r.J J.;:r 331 :)1 385

'ra

7

Sayfa

(r N Y ) Jtt;JJ ,!..111 5. j 415

r' r) tO1 kil!. 419 Cij NtY lrv) ; j5r1 j 423

(t,:f A-H t r) ,:5)11 ,"T11, 425

o o t q) s>u ii (5....:x11 I j L 428

0..T 10 k e 't) I ji.ti5 y J 1 J 5)J1 11 1 1.!. 432

(ZY '1 k j 438 1.4t. 1,1,T 442

(ai3 v N) 1 ?1_,..1 j 444

lVf-1 v Y) Ji11, d ib,:x .111 447

ej N A vo) 1,-_frit. 5k; 4 J I (:)11.,1 tr'l 449

(ZT nt n ) )11)11.; iI J.); .11 r" .U1 452

(4J_T n' no) ., l :1;1115 js- 455

(;y:r m nv) 4:451 y Zzl :3 I 458

.Nt , .) J4.1 c5I 459

ckANeko) j.1.0 L1 462

0.>T Y 4) ,:r. I, 464

NSA SURES 469

( 1 c 470

( .:cj y) 1,;1"., 476

1 o) 1.1,; :9'11 j 484 (;y:r v) j .)3.111J1 L1,7 l2 .11-) 488 (zi.r )

A o)

y)

(,.?T YAo)

Q?.r r )

(:*uj ro_rt)

(:j tr )

(4,T t)

(J o vt t) I g 567

J. r. .))/ i l 492 jyJI , 505

1,5 I); I j:-.T cj:411 1.1.1 513

.x.;L /I .L111 .n. s 517

,:., 536

1,151; 542

550

'al,l I,, 556

Lt:T 563

8

Sayfa

Zl 575 1.! 579

zy. .111J1 jg 583

(Z:r v`tv t) 589

(.44T v9--vv) r61 ji1 591

(4T A o-A .) .i I LU! 595

(.4T A 1/V jil l,. cy.-t I 1:31_, 600

(4.T 91 A A) 1..,,S" le. 4,...5-J1 yil, ,55i vwltl 3 J ll 604

11" 'Y) :..11.5"1.., 608

C4T 4131 1:51 1 1? 613

(j gteto) JI jk. i*JN:311 5. jAp1.:111 V 615

(: 1. 1. 9v) (:)1 617

(k.T 1. t -- 1 1) ;1,.... 620 (jT o) I Le 131 626

(.>T 11 0-1 I t) ij l 630 (:ij yr 1'1) .... )1.4 V L'ul ,*JI 632

(.1,3 r NTY') jmi Li1A1 636 (.J ro yv) u,l ci; 640

, t v_, r)41),...) cip J:J: cs.UI uLSJI, 41.y 457t, 1. 64_5 (4T t t A) 1,11; yl Ji:211 J.J1, A.+.1 650 (3T )oy NO.) 4x >s inl J, 1 3; .A. S. JIJI 653

t; 1:5" c:31 654

(z,:r v JI 1.5- 674 (Z.r v o v ) I jii2; j.e.T , 680

(.4.T 1 A 'N) dil J;1, %is i 684

(.iaT on) ....... 110,1

(4T o N) il, J j51 1),,I.1.5 .11 ly4.1

("j v ) d,JJI J y1 le. t4:1

TEFSRE GR

HZ. MUHAMMED (S.A.V.) VE KUR'ANI KER M

Allh'n kelam- Kur'n - Kerim, Hz. Muhammed(s.a.v.)'e vahyedil-mitir ve takriben 609-610 y llarnda ba layan vahiy, bazan ayet yet, batan birka yet, batan da tm sure olarak - inmek suretiyle 23 y lda tamamlanmtr. Hz. Muhammed (s.v.a.), Hz. Is'n n doumundan 571 yl sonra, 20 Nisan'da Mekke'de do mutur. Babasi Abdul'-Muttalib'in olu Abdullah, annesi de Vehb'in k z Amine'dir. Doumundan birka ay nce babas n, alt yanda iken de annesini kaybeden Hz. Muhammed (s.a.v.), sekiz ya na kadar dedesi Abdu'l-Muttalib'in, daha sonra da am-cas Ebutalib'in yannda kalm, 25 yanda Huveylid kz Hatice ile evlenmi lir. Krk yanda kendisine peygamberlik gelmi , on yl Mek-ke'de peygamberlik grevini yapt ktan sonla 622 tarihinde Medine'ye g etmi , on yl da orada islm' yaymtr. Nihayet Kur'n- Kerim'in inii tamamlanm , isln insanlarn kalblerine yerle mi ve kendisi de grevini tamamlam olarak dnyadan ayr lm , Refik-i A'l'ya (en yce dosta) gitmi tir.

Hz. Muhammed (s.a.v.), evresi iinde normal bir insan olarak b- _ ymt. Okuma, yazma bilmiyordu. Zaten o zaman toplum iinde okur yazar olanlar ok azd . Btn dnyay cehalet sarmt . nsanlar, elle-riyle yaptklar putlara tanr diye tapyorlard . Zayflar eziliyor, insanlar kle diye e ya gibi alnp satlyor, kad nlar hor grlyor, yeni do an kz ocuklarndan utan duyuluyordu. Dnyan n stne tam bir karan-lk kmt. Dnyay bu karanl ktan kurtaracak bir nr, insanl hi-dayete gtrecek bir rehber bekleniyordu.

Hz. Muhammed (s.a.v.), sonradan var olmu eylerin tanr olama-yacan bildii iin, putatapan bir ortam iinde yeti mesine ramen hibir zaman puta tapmad . Kainatn bir yaratcs olduunu dnyor, ancak O'na kulluk edilece ine inanyordu. Otuzbe yalarna geldii zaman iinde bir ba kal k bissetmee balad . Yalnz kalp dnceye dalmak, Kainatn yaratcs n dnmek istiyordu. Bu maksatla Mekke'-

10

nin 5 km. kuzey;ne d en Nur da zerindeki Hira maarasma ekilin, Allah'n varln btn ihti amiyle ifade eden mehtapl l gecelerinin parlak yldzlarn', maaran n hakim olduu harika manzaray seyreder, derin dncelere dalard . Yan na biraz az k, biraz su alarak maaraya gider az tkeninceye kadar birka gn orada kal rd . Az tkenince gelip azk alr, yine maaraya dnerdi. Onun bu halini grenler, "Muham-med Rabbine a k oldu" diyorlard . Bu tefekkrler, bu riyazetler, onu son peygamberlik grevine haz rlyordu. Bylece birka y l geti.

Grd her ru'ya, sabah ayd nl gibi kmaa ba lad . te bu hal, vahyin balangc idi. Nihayet 40 ya larma geldii srada bir gece yine maarada iken Allah' n melei Cebrail (a.), ona grnd. Gerisini Bu-harideki hadisten dinleyelim:

"Melek beni tuttu, takatim kesilinceye kadar s kt , sonra b rakp 'Oku!' dedi. 'Ben okumak bilmem' dedim kinci kez beni tuttu, taka-tim kesilinceye kadar s kt, brakt , yine 'Oku' dedi. 'Ben okumak bil-mem' dedim Yine beni tuttu, nc defa s kt, brakt ve : 'Yaratan Rabbin adiyle oku, O insan kan p htsndan yaratt . O kereni sonsuz Rabbin adiyle oku. O kalemle retti. nsana bilmedii eyleri retti.' dedi."

Allah' n Resl (s.a.v.), kendisine vahyedilen bu ayetlerin deh etin-den titreye titreye han m Hatice'nin yan na geldi "Beni rtn' dedi. Kendisini rttler. Korkusu geince olay Hatice'ye anlatt :

" -Bama bir ey gelmesinden korkuyorum., dedi. Hatice:

"-- Korkma, dedi, Allah seni asla utand rmaz. nk sen akrabay ^iyaret eder, i ini grmekten c:;z olanlar n arlklarm yklenirsin, yok-sula bakars n, misafiri arlarsm, Hak uruna halka yardm edersin." dedi ve onu ancasmn olu bulunan Nevfel olu Varaka'ya gtrd. Varaka, branice okuyup yazmas n bilen, ncil'den Allah'n nasibettii kadar bir eyler yazan, gzleri kr olmu ihtiyar bir insand . H2.. Mu-hammed'den olay dinleyince yle dedi:

" Bu sana gelen, Allah' n Musa'ya indirdii namus(melek)tir. Ke ke kavmin seni (yurdundan) karacaklan zaman ben sa clsam." Hz. Muhammed:

"-- Onlar beni karacaklar m ki?" diye sordu. Varaka:

" Evet, dedi, zira senin getirdiin -gibi bir ey getiren herkese dmanlk edilmitir. Eer o gnlerine yeti irsem sana ok yard m ede-rim." Sonra ok gemeden Varaka ld.

11

Kur'an- Kert n'in vahyi

te Kur'n- Kerim, bu ekilde vahyedilmee balamtr. Vahiy fsldamak, gizli kavumak.. anlamlarma gelir. Peygamberlere vahiy, Allah'n gnderdii rnelek(Cebril Aleyhisselm)'m, Allah' n emirlerini peygambere okumas dr. Peygamber, insanlarla 'Allah aras nda bir el-idir. Allah, insanlar aras ndan setii bir kimseye meleini gnderip emirlerini bildirir. Melein geliini peygamberden ba kas grmez, ko-

- numas n da ondan ba kas duymaz.

Vahiy esnas nda peygamber, be eri duygularmdan geer, kendinden habersiz hale gelir, melekle temas eder, mele in szleriri dinler. Mele-in szleri, onun hafzasma, unutulmayacak biimde nakedilir. Ba-zan da melek, insan ekline brnerek ,peygambere gelir. Allah' n emir-lerini okur. Melekle temas, insan bnyesinde byk sars ntlar meyda-na getirir. Peygamberimiz, vahiy esnas nda kendinden geer, yz sara-In, souk k gnlerinde bik yznde ter taneleri belirirdi. Etraf nda bu-lunanlar, ona vahiy geldiini derhal anlarlard . Hatta Peygamberin yannda bulunanlar dahi, - vahyin a rln hisseder, G esnada ellerini dahi kakl racak gleri kalmazd . Orada ar uultusUna benzer bir ses duyulurdu. Bir kere peygamberimiz, deve zerine binmi iken kendisine vahiy gelmi , zerine bindii deve-, vahyin arlna dayanamayarak ar-ka ayaklar zerine kvermi ti.

Bazan da araya hi melek girmeden Peygamber (s.a.v.) do rudan doruya Allah'tan vahiy alm t r ki buna vas tasz vahiy derir. Bakara Suresinin son iki ayeti byle vahyedilmi tir. Kur'n' n dier yetleri, tamamen Cebrail taraf ndan getirilmi tir. Bu szlerde Hz. Peygamber-(s.a.v)'in en ufak bir d nce pay , bir katk s yoktur. Zaten vahiy es-nasnda o, bir ey dnecek durumda de ildi.

Vahyin yaz lmas ve ezberlenmesi

Hz. Peygamber(s.a.v.), gelen vahyi, etrafnda bulunan vahiy katiplerine yazd rrd . Her 'ayetin hangi sureye yaz lacan iaret buyu-rurdu. Derilere, kemik ve ta paralar , hurma kabuklar zerine yaz -lan vahiyler, en mu'tena yerlerde sakland gibi sahabiler tarafndan da ezberlenirdi. Kur'n- Kerim, Cebrail'in i aretine dayanarak peygam-berimizin koyduu tertib zerine ezber1enir, r amazlarda okunurdu. Pey-gamber'in arkada lar iin en deerli ve zevkli zamanlar, Kur'an okumak-la geen zamanlard . Hz. Peygamber(s.a.v.)'in kendisi de gelen vahyi

12

hemen ezbe lemi olur ve unutmazd . Ala Suresinin alt nc ayetinde yce Allah, Hz. Muhammed'e: "Sana okutacagz ve sen Allah' n diledik leri dnda hi unutmayacaksn" buyurmu tur.

Her Ramazan aynda da Hz. Peygamber, sene ierisinde inmi olan Kur'n' Cebrail'e okur, onunla kar latrrd . Nihayet en son inen ayet-le Kur'n son tertibini alm t . Fakat Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hayat n-da bu sahifeler, bir cilt halinde bir araya getirilp ba lanmamt . nk Kur'n' n inii devam ediyordu.

Kur'an- Kerim'in Toplanmas ve oaltlmas

Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefat ndan alt ay sonra Hz. Ebubekir dev iade, Hz. mer'in i aretiyle Zeyd ibn Sbit ba kanlnda bir Kur'an derleme komisyonu kuruldu. Herkes bildii yetleri komisyona getiriyor, bunlarn ayet olduunu da iki ahidle isbat ediyordu. Bylece Kur'an- Kerim, bir cilt halinde topland .

nc halife Hz. Osman zaman nda da bu ana nsha, yine Zeyd bn Sabit bakanlnda toplanan bir komisyon taraf ndan oaltld , alt nsha yaz ld . Biri Medine'de b rakld ki bunun ad el-Umm (ana nsha)d r. Dierleri byk slam ehirlerine gnderildi. te bugn Kur'n- Kerim, hi deimeden elimizdedir. Bu vasfa sahib tek ilahi kitp da ancak odur. Dier kitaplar vahyolunduklar zaman yaz lmam -lard. Suhuf denen eski kaplardan hibiri mevcut de ildir. Tevrat ise muhafaza edilememi , kan yangnlarda yanm veya ortadan kaybol-mutur. Nihayet Azr ad nda biri, H7. Musa'dan yediyz yl sonra ifahi nakle dayanarak Tevrat') yazm tr.

Incil de Hz. sa zamannda yazlmamt . Ondan ok sonra hava-ler, hatrlarmda kalan naklettiler ve bunlarn nakillerine dayanlarak nciller yaz ld . Birbirinden farkl yzden fazla Incil meydana geldi. Ni-hayet Hz. Isa'n n doumundan 325 yl sonra toplanan bir komisyon ka-rariyle bu yzlerce Incil, drde indirildi ki bu drt Incil de yine birbirini tutmaz. Bunlar, Hz. sa'nn deil, yazarlarnn eserleridir ve onlar n ad-lariyle adlandrdnulardr. Ancak bunlarda Hz. Isa'ya gelmi olan baz ayetlerin nakledildiide muhakkakt r.

Hasl, Allah'tan indii gibi muhafaza edilen tek ilahi kitp, Kur'an-1 Kerim'clir. Onun muhafazas n Allah, kendi zerine alm tr: "Onu biz indirdik ve onu biz koruyacaz" demitir. korumakta olduu bir kitab kaybolmaz.

13

Kur'an- Kerim'in Muhtevast

Kur'n- Kerim'in son derece zl bir ifadesi vard r. Az kelime ile ok mana anlatr. Baz an iki kelimesini izah etmek iin sayfalarca yaz yazmak gerekir.

Kur'n- Kerim, nce gelen peygamberlerin hayat n anlatr, o hik-yelerle insanlara t verir. Okula gitmemi, okuma yazma renmemi bir insann, kendinden binlerce yl nce ya am insanlar n hayatlarn anlatmas , o anlat lanlarn Allah tarafndan kendisine bildirilmi oldu-unu gsterir. H ld Suresinin 49 uncu ayeti yle diyor: "Bu sana vah-. yettigimiz, gayb haberleridir (grnmez bilgilerdir). Bunlar daha nce ne sen biliyordun, ne de babalarn."

Kur'n- Kerim, Allah'a kulluu, ebeveyne sayg y, insanlarla kar-de olmay emreder, insanlar n dnyada dirlik ve dzenlik iinde ya a-malar , ahirette mutlu olmalar iin gerekli hukuk ve' ahlak kurallar n bildirir. Onun getirdii kur allar, insanln mutluluk kayna olmutur. Okumann , yazmam , filozoflarm iinde bulunmam bir insann azn-dan, as rlarca insanlar ynetecek bu yce adalet dzeninin, yksek ah-lak prensiplerinin sylenmesine imkan yoktur. Bunlar ancak Allah' n sz olabilir.

Kur'an-1 Kerim, yllarca sonra kacak hadiseleri haber vermi tir: Rumlarn iraddara galip geleceini, mslmanlarn Mekke'ye salimen gireceklerini, inamp yararl iler yapanlarn yeryzne hkmran ola-caklarn... sylemi , bu syledikleri aynen olmu tur.

Kur'n- Kerim, yle ilmi gereklere dokunmaktad r ki bugnn is-patl ilim verileri de bunlar desteklemektedir. Mesela g e doru yk-selmekle gsn daralacaml, nefes almann gleeceini syler. Gerek-ten yksee ktka hava bas nc decei iin nefes alma gle ir. Allah'n insanlar , bitkileri ve daha bilinmeyen nice iftleri yaratt -n sylemekle bitkilerin erkekli di ili olduu gereine iaret eder. Kur'n, arz n ve dier yldzlarn, nceleri bir birine yapk oldukla-rn, Cenab Hakk'n bunlar birbirinden ayrp her canl eyi sudan yarattn syler. Bugnn pozitif ilmi de bunun byle oldu unu siiy-, lyor. Daha bunun gibi kainat n yaratil hakknda nice gerekler Kur'n dilinde zl bir biimde aldat lmtr.

Kur'n- Kerim'in slbu da ap ayr bir mu'cizedir. Anlatt en soyut olaylar , -canland rarak anlatan Kur'an; gze, kula a, btn du-yulara seslenir ve akla a lan btn yollarla ruha nfuz eder.

14

Onun metni iindeki her kelimede, lh,bir henk kula okar. 0, her haliyle insan sz olmay p, Allah sz olduunu ispatla . Bundan dolay o indii zaman airler, iirlerini Ka'be duvarlarmdan indirmiler, inananlar da, inanmayanlar da onun stnde bir sz olamayaca n itiraf etmilerdir. 0, her as rda yeni klar saan ilahi bir nurdur. Bu ana ka-dar hi kimse onun tek bir yetine denk olacak bir sz syleyememi tir., bundan sonra da syleyemeyecektir. Yce Allah yle diyor: "De ki : Bu Kur'n'n bir benzerini getirmek iin insanlar ve cinler bir araya gelip birbirine yardmc olsalar, yine onun bir benzerini getiremeyeceklerdir".

Kur'n- Kerim'in Tefsiri :

Hz. Muhammed(s.a.v.)in sahbileri, kendi dillerinde inen Kur'- n'n manas m anlyorlar, anlamad klan. bir yer olursa onu da Hz. Peyamber'den sorup reniyorlard . Bununla beraber Kur'n Kerim, ok yksek dil sanatlar n , kainatn yarat lma ilikin bilgileri, gemi peygamberlerin hayat hikaYelerini ierdi inden sahabilerin hepsinin anlay dzeyi ayn deildi. Aralarnda bilgice ileri olanlar, onun mana-suu daha iyi anl yorlard .

Sahabi devrinden sonra slam Devletinin snrlar geniledi. e itli milletler mslman oldular Bunlar, 'ayetlerin ini sebeplerini bilmedik-leri gibi dile de tam hakim olmad klarmdan Kur'n Kerim'in anlamn iyi kavrayamyorlard . Zaten srf Arapa bilmek de Kur'an' Kerim'in manasm anlamaa yetmez. Onun indii zel artlar , ayetlerin ini sebeplerini bilmek laz mdr.

Kur'an] Kerim, sorunlar n esas na dokunmu , detaylar Hz. Pey-ambel'in aklamasna brakmtr. Mesela "Namaz kluuz" der, fa-kat namaz n nasl klmacan aklamaz. Onu szle ve fiille anlatmak, Hz. Peyamber'in grevidir. Demek ki Hz. Peyamber(s.a.v.)in sz leri ve hareketleri, bir anlamda Allah kelanumn a klamas olmak-tadr.

te sahbe devrini mtekib, Kur'n Kerim'in n anasn anlamak, izah etmek iin Hz. Pey amber(s.a.v.)in szleri toplanmaya ba lam , bunlar iinde Kur'n' dorudan aklayc nitelikte olanlar ayr kitap-larda toplanm , bu kitaplara tefsir veya te'vil kitaplar denmitir.

Fsr kknden treyen tefsir kelimesi, tefcil bab ndan masdar olup oulu teffisirdir. Fsr, rtl eyi amak, tefsir de g bir kelimeden kasdedilen as l manay aa karmak, izah etmektir. lmi bir terim olarak tefsir, Kur'an]. Kerim'in a klamas anlanunadr. Kur'n Ke-

s

mnasm aklayan bu ilme `ilmu't-tefsir veya tefsiru'l-Kur'an denir.

Te'vil kelimesi de zaman zaman tefsir manasnda kullanlm ise de ikisi aras nda fark vard r.. Tefsir, kelimenin kesin anlam dr. Te'vil ise, kesinlik olmadan muhtemel anlamlardan birini tercih etmektir. Tefsir kelimesi kesinlik ifade etti imden dolay Taberi ve Mtridi gibi mfessirler, tefsirlerine tefsir yerine te'vil adn vermilerdir.

Tefsir ilmi, nce rivayet eklinde balamtr. Hz. Peyamber ve sahbilerinin, Kur'n' Kerim'i aklayc nitelikteki szleri bil araya toplanmak suretiyle eserler yaz lmtr ki bu tr tefsirlere Rivyet Tef-siri denir.

Mslmanlar, e itli kltrlerle temas edip bilgile ini gelitirdike yalnz Rivyet tefsirleri kfi gelmemi , edindikleri yeni bilimsel veri-derin altnda Allah kelnun aklama ihtiyacm duymular ve by. lece tarih, corafya, felsefe ve tabiat ilimlerinden istifade ile tefsir eser-leri yazlmaya balamtr ki yalnz rivyetlere ba l kalmayarak' e itli ilimlerden istifade ile yap lan bu tefsirlere Diryet Tefsiri denmitir.

Sah.bilerden Abdullah ibn Abbs'a atfedilen Tefsiru bn (Abbs, bn Abbs' n talebesinden. Mchid'in yazd Tefsiru. Mchid, Tabe-rrnin yazd Cmicu'l-beyn can-te'vili yrl-R-ur'n, 9agebrnin yazd el-Kesfu ve'l-beyan, Ebu Muhammed Beavrnin yazd Mectlimu't-Tenzil, (mdu'd-din Ebl-Fid'mn yazd Tefsiru'l-Kur'nr1-

16

Bu ada Trkiye-mizde de Kur'n Kerim'in Tercme ve Tefsiri alannda verimli almalar yap lmtr. Bunlar aras nda Konyal M. Vehbi Efendi'nin 1Julatu'l-beyn', Elmahl Muhammed Hamdi Ya-zr'n Hak Dini Kur'n Dili, Hasan Basri antay' n Kur'n Kerim ve Mel-i Hakim'i, mer Nasuhi Bilmen'in Kur'an' Kerim ve Meali lsi zikredilmelidir.

Bunlar, Kur'an' Kerim'in ba ndan sonuna kadar btn ayetle-rini tefsir eden eserlerdir. Kur'an! Kerim'deki ahkm ay etlerini tefsir eden eserler de vard r ki bunlara Alkanu'l-Kur'an denir. Bunlar ara-snda da Hanefi olan Ca sas'n Maliki olan bnu'l-cArabrnin Abldnu'l-R .ur'n't ve Ezher hocalar ndan bir hey'et tara-fndan hazrlanp Muhammed cAll es-Syis taraf ndan gzden geirilen Tefsiru Ayt ti'l-alik(m bu tip tefsirlerdendir.

Kur'an Kerim'in dnyann balca dillerine tercmesi de yap l-mtr. Trkler de mslman olup Arapay rendikten sonra Kur'an' Kerim'i kendi dillerine evirmee balamlard r. Elde mevcut belge-lere gre en eski Kur'an tercmesi, Onbirinci yzy lda yaplmtr. 0 zamandan bu gne dein birok tercmeler vcuda gelmi tir. zellikle son ada yaplan Trke Kur'n tercmeleri, zengin bir kolleksiyon meydana getirebilir.

En son Trke Kur'an Tercmesi taraf m zdan yaplm, ilk defa 1975 ylnda metinsiz olarak yay nlanan bu tercme, yeniden gzden geirilerek 1977 ylnda Kur'an' Kerm metniyle birlikte Kur'an Kerim ve yce Meli" adyle baslmtr.

Allah kelammn manasm, tercme ierisinde izah etmek mmkn deildir. Kur'an' Kerim Arapa indi i halde yine Arapa tefsirlerinin yaplmas zarureti hissedilmitir. Arapada byle olunca ba ka dillerde mutlaka tercmenin yan nda tefsire de ihtiya vard r.

Geri Trkede yap lm birok tefsirler vard r ama bunlarn dili artk yeni kuan anlayamayaca kadar eskimi tir. Ayrca bu tefsir-ler metot bak mndan modern anlay tan uzaktr, birok zayf haber-ler tenkide tabi tutulmadan bunlar n iine girmitir. Bktracak lde de uzun yaz lmlard r.

Yllardan beri "niversitede Tefsir dersleri okutmaktay z. ren-cilere u tefsirden, bu tefsirden baz paralar okutma yerine Allah Kelammn bandan balayp sonuna doru yet ayet izah etmeyi uy-gun bulduk. 'a yl nce balattmz bu metot ile verdiimiz dersler,

17

Kur'n' Kerim'in be CZ' R111:111 tefsirini meydana getirdi. Suudi Ara-bistan' n Riyad kentindeki mam Muhammed niversitesi, Uslu'd-din Fakltesinde tefsir desleri okuttu umuz ylda almalarmz sr-drdk, imdi Allah'a kr kitb n yarsn gemi bulunuyoruz. Kelmnn tefsirini tamamlamay bize nasib etmesini yce Allah'tan niyaz ederiz.

Bu tefsirimizde zellikle hkm yetleri zerinde geni olarak dur-duk ve btn mezheplerin gr lerine yer verdik. Ayetleri izah eden ha-dislerin kaynan gsterdik, zayf hadisleri ve Rr'mn ruhuna ters den rivyetleri delil gstermekten ka ndk. nsan ve kinat n yaratlndan sz eden yetleri, modern filmin altnda izah etmee alt k. Peygamberlerin kssalarn anlatan yetlerin tefsi-rinde de 'elde mevcut kitab Mukaddese de mracaat edip kar latr-ma yaptk. Mnlar ak olan yetleri uzun uzad ya tefsire lzum grmedik. nk bunlar tefsir etmek, kitab n hacmini bytr. Iste-dik ki dilimize, herkesin yararlanabilece i bir tefsir kazandralm. Bu eserimizle rencilerimize ve milletimize faydal olursak kendimizi bahtiyar- sayar z. Tevfik Allah'tand r.

Ankara: 10 Rebilevvel 1398 Prof. Dr. Sleyman Ate 18 ubat 1978

Kitapta Kullan lan Transkripsiyon .. Harfleri:

Bilindii gibi Trk Alfabesinde btn Arapa szcklerin tel% fuzunu karlayacak harfler yoktur. Bunu telfi iin baz harflerin altna veya stne i aretler konmaktad r ki bu ie transkripsiyon denir. Bu tefsirde, Trk alfebesinde bulunmayan baz Arapa harf-leri karlamak zere kullan lan iaretler yledir:

T

S

H

b Z

va D

T Z

z .1; c t

L

I- FTIHA SURES

Ftiha, lagatte kitap ve elbise gibi a labilecek eylerin ba, ilk alacak yeri demektir. Konumak ve okumak gibi birbiri ardnca ya-placak her eyin evveline de ftiha denmi tir. Asil kelime fatih'tir. Sfat olan bu kelimeyi isimli e geirmek iin sonuna t konmu tur. Bu t, te'nis (di il) tas! de ildir. Fatiha'nn kart htime'di .

Allah kelammn ba mda bulunduu, yahut namazda ilk okunan sure veya ilk inen sure oldu u iin bu sureye Ftiha Suresi denmi tir. Ayn zamanda bu surenin, Ummul-Kitab (Kitab n Esas), el-Esas, el-Vfiye, el-Kafiye, es-Sebtul-rodni, el-Hamdu lillah ve el-Kenz gibi adlar da vard r.

Nzul:

Kur'an.' n, gaip'ten Hz. Muhammed Aleyhisselm'm kalbine ini-ine nzl denir. Ftiha, Mekke'de ilk inen surelerdendir. Bunun Medine de indiine dair rivayet de vard r. Baz rivayetlere gre de Ftiha, bir kere Mekke'de, bir kere de Medine'de, k blenin evrildii srada inmitir. Fakat Fatil a'nm, Mekke'de indii rivayeti daha kuvvetlidir. Zira be vakit namaz, Mekke'de farz k lnmtr. Be vakit olarak farz klnmaz-dan nce de slamda namaz klnrd Cenaze namaz ndan baka namaz-larm, Ftiha okun.madan k lndna dair hibir rivayet yoktur. Aksine "Fatiha'sz namaz olmaz" hadisiyle her namazda mutlaka Fatiha'nm okunmas emredilmitir. Demek ki Ftiha, Mekke'de inen ilk sureler-dendir.

Migessirlerden o unun kanaatine gre tam sure olarak ilk defa Ftiha Suresi inmitir. Geri Alak Suresinin ilk be ayeti, Fatiha'dan nce inmiti ama tm sure olarak ilk inen sure, Ftiha Suresidir.

Gelen rivayetlerden anla ldna gre ilk nce Alak Suresinin ilk be ayeti, sonra Kalem, Mzzemmil ve Mddessir Surelerinin ba taraf-lar inmitir. Fakat o sureler henz tamamlanmadan, Ftiha suresi btn olarak nazil olmu tur. bn Abbas ve Mchid'e nispet edilen bir

20 Fatiha Suresi

rivayete gre Kur'n'dan ilk inen, Ftiha Suresidiri. Buhri ve Ms-lim'de Hz. ilie'den rivayet edilen ve vahyin nas l baladn anlatan hadis, Hz. Peygamber (s.a.v.)e, ilk nce Alak Suresinin ilk be yetinin indiini akhyor. Bundan dolay bn Abbas ve Mchid'in, nce F-tiha'nn indiini beyan eden szlerini, tam sure olarak nce Ftiha'n n indii eklinde anlamak daha doru olur.

41 - ,r deki b', mukadder (gizli) bir ebtedPu (ba hyorum) veya ak-

ra'u (okuyorum) fi'line baldr. "Allahtan yardm dileyerek balyorum veya okuyorum" demektir.

Allah, yce Rabbin, en byk ad dr. Allah'n doksan dokuz ad vardr. Fakat onlarn hepsi bu adn sfatdr. Onlar 'sfat bildirir. Bu ise Cenab Hakk'n btn sfatlarn kendinde ta r.

Araplar, Islmdan nce de Allah' tanrlard . Fakat O'nun yannda, efaati bildikleri birtakm putlara da taparlard . Bunlara dal (oulu lihe) derlerdi. Allah adiyle yaln z yce Tanr'y kasdederlerdi. .Nlah iin ilh adn da kullanrlard . nah hem Allah iin, hem de putlar iin kullanlan ortak bir isimdi. Bu bakmdan Allah ad, Trkeye tanr diye evrilemez. Tanr, ilh adnn karldr. Tanr kelimesiyle Allah da kasdedilebilir, tanr diye tapnlan dier yaratklar da. Kullanamn maksad ne ise o anlalr. Fakat puta Allah denmez. Allah ad , yce Rabbe mahsus, dier btn s fatlar ve isimleri iinde ta yan ok byk bir isimdir. Kur'n- Kerim'in. ngilizce tercmelerinde de Allah ad ay-nen kullanlmtr. el-Esm'ul-Husn (Allah' n doksan dokuz gzel adn) nazmen erheden brahim Cdi, Allah adn yle aklyor:

"Dese bir kimse yacni y Allah Ydedilmi olur IJud fi'l-lial

Cz' i, Sure: 1 21

Besmeledeki Rahman ve Rahim adlar na gelince: Bunlar, "rahime" fi'linden yap lm, mbia bildiren iki sfat-ikimdir. Rahmet, kalb-deki acma duygusudur. Bu duygu, sahibini ltuf ve ihsna sevk eder. Rahman'daki mblaa (abartma), Rahim'dekinden daha fazlad r. Bundan dolay Allah'tan ba kasna Rahman ad verilmez, fakat Rahim ad verilebilir. Nitekim Hz. Peygamber: (s.a.v.): "M'minlere efkatli, raldindir"i eklinde tavsif edilmi tir.

Rahmn'n, tam anlamiyle Trke kar l yoktur. ok merhamet eden, rahmeti her eyi kuatan, iyilii her eye yaygn szleriyle tefsir edilebilir. Rahmn'n rahmeti, ezell rahmettir. Bu bak mdan bu rahmet, iyiye de, ktye de; m' nine de, Wire de mildir. Varhklarn hepsi, zaruri olarak bu rahmetten faydalamp varl k sahnesine kmlardr.

Rahim de ok merhametli demektir. Fakat bu rahmet, varl klarm balangcndan ok neticelerine, yani hirete ili kindir. Bundan dolay Allah, dnyann Rahman', hiretin. Rahimidir. Yani O'nun ihsan, dnyada m' ninlere de, kfirlere de yayg ndr. Akirette ise yaln z m'minlere mahsustur2.

Allah'n her eyi yaratmas , Rahmnlnn rahmetinden ileri gelir. Bu ftri rahmetten uzak kalan hibir ey yoktur. Her varlk, Rahmn'n rahmeti iindedir. Ama Rahim, irdeleriyle al anlara, yaratl ama-larn hitfeder. Rahimliinin rahmeti iledir ki iyiler miikft, ktler ceza grr. Demek ki Rahim ad nn muhtevsmda Allah'n adlet ve cezas, miikft ve milczt vardr. Bunun iin "Rahmn, btn mal-llkat rahmetiyle yaratp 'besleyen; Rahim, ahirette m'minlere ltfiyle cennet, kfirlere de adaletiyle azb edendir" diye tefsir edilmi tir.

Ber'e suresi hari, btn surelerin ba nda besmele diye bili-nen "Bismillahirrahmnirrahim" yaz hdr. Her ie olduu gibi Kur'an surelerini okumaya da Rahman ve Rahim Allah'n ad andarak balamr, baar iin O'nun yardmna gven belirtilir.

Sure balarnda yazl bulunan besmelenin, Kur'n'dan bir ayet olup olmad zerinde ihtilaf edilmi tir. el-Mushaful-imam (ilk ve esas Kur'an nshas) yazld zaman Ber'e suresi hari, dier surelerin bana besmele yazdnu t. O ana nshadan istinsah edilen btn mus-haflara da besmele yazlmitr. Sahbiler, muslaftan olmayan bir eyi mushafa yaznamaa dikkat ederlerdi. Bundan dolay Kur'n'a nokta, tat* iaretleri dahi koymanlard. Daha sonra konan nokta ve dier

1 Teybe Suresi: 128; Ahztb Suresi: 43 2 Rab el-Isfahant, Milfredat, en-Nillaye fi Garlbil-hadis kenar nda, II, 61-62, Msr 1318

22 Ftiha Suresi

iaretler, Kur'n n metninden ayr lsn diye metnin mrekkebinden ayr bir mrekkeple yaz lmt .

te buna dayanarak mam afii, Besmele'nin, ba nda bulunduu surelerin birer ayeti oldu u kanaatine varmtr. Ayrca mm-i Sele-me'nin "Hz. Peygamber (s.a.v.), besmeleyi, namazda Fatiha'dan bir ayet olarak okurdu" rnealindeki sz de afii'ye delil olmutur.

Hz. Peyamber'in, Fatiha'dan nce besmeleyi okudu u hakknda hadisler varsa da bu hadisler, besmelenin, Fatiha'dan bir ayet oldu unu gstermez. Her ie balarken, besmele ekmek, islam n indr. Hz. Peygamber, bunu belirtmek iin Ftiha'ya ba larken besmele okumu -tur. Kald ki Hz. Peygamber'in, besmele ekmeden Fatiha'y okuduu hakknda da hadisler vard r. Mslim, Hz. Aie'den u hadisi naklediyor: "Allah'n Resul (s.a.v.), namaza tekbir ile ve el-hamdu lillhi rabbi'l-clemin.... i'le balad." Ayrca Hz. Enes de yle demitir: "Ben, Pey-amber (s.a.v.) in, Ebubekir'in ve omes r'in arkasnda namaz kldm. On-lar, namaza: el-hamdu lillhi rabbi'l-clemin... "ile ba larlard ." Mslim'in rivayeti: "Onlar ne okumaya balarken, ne de sonunda besmele ekmezler-di?" eklindedir.

Hz. Ebu Hreyre, Peyamberimizden u hadisi nakletmi tir: "Yce Allah buyurdu ki : Namaz benimle kulum aras nda ikiye ay,r-dm. Yar s benim iin, yar s kulum iindir. Kulumun diledi i, kendisine verilecektir. Kul, elhamdu lillhi rabbiTalemin dedii zaman Allah: Ku-lum bana hamdetti, der. Kul, ar-Rahmni'r-rahin dedii zaman Allah: Kulum benim erefimi and , der. Kul, maliki yevmi'd-din dedi i zaman Allah: Kulum i ini bana havle etti, der. Kul, iyyke na`budu ve iyyke nesta

Cz' 1, Sure: 1 23

Hanefilere gre besmelenin Kur'n'a yaz lmas , onun Kur'an ol-duunu gsterirse de her sureden bir ayet oldu unu gstermez. Besme-lenin, namazda Ftiha ile beraber a ktan okunmadna dair hadisler de onun, Ftiha'dan bir ayet olmad na delildir. O halde her sure ba-nda bulunan besmele, mstakil bir yettir, sureye dahil de ildir. Yal-n z Neml Suresinin ortas nda geen besmele, o surenin bir yetidir.

En doru grn, bu gr olduu anla lmaktadr. Zira sahabikr devrinde Kur'n'dan olmayan hibir eyin Kur'an metniyle yaz lmad halde besmelenin yaz lm olmas, onun Kur'n oldu unu gsterir. Besmelenin, Ftiha ile beraber a ktan okunmadn belirten hadisler de besmelenin, Fatihan n bir paras olmadn gsterir. Ayrca bu g-r destekleyen ba ka deliller de vard r. -

Hz. Peyamber (s.a.v.), Mlk Suresinin otuz ayet oldu unu sy-lemitir. Kurr' ve ayet say ellar, Miilk Suresinin, besmele hari 'otuz ayet olduunda birlemilerdir. Yine Hz. Peyamber, Kevser Suresinin ayet olduunu sylemitir. Kevser Suresi de besmele hari, ayettir. Eer besmele bu surelere dahil olsayd , Mlk Suresinin otuz bir, Kevser Suresinin de drt ayet olmas lazmgelirdi. Demek ki besmele, surelere dahil deil, mstakil yettir.

Kur'an olduu hakknda tevatr bulunmadndan besmeleyi Kur'n'dan say namak doru olamaz. Zira her ayet iin "Bu Kur'n'- dr" denmesi ve bu szn tevtren nakledilmi olmas gerekmez. Bu hususta hal karinesi (durum delili) kfidir. Pey amberimizin, vahiy ktiplerini a rp bir eyi Kur'n' n falan yerine yazmalann emretmesi, onun Kur'n olduunu gsterir. Besmele de byle yaz lmtr. Hz. Pey-amber (s.a.v.): "Onu her surenin baInu yazn" demitir.

Besmelenin ayet olup olmad , ayet ise surenin bir paras olup olmad hakkndaki bu gr farklar yznden besmelenin namazda okunmas meselesinde de gr ayrlklar' domutur:

mam Malik, besmeleyi ayet kabul etmedii iin farz namazlarda ne aktan, ne de gizli olarak besmele okunmas m caiz grmemitir. mam Safii ve mam Ahmed de besmeleyi, her sureye dahil bir ayet grdkleri iin ak okunan namazlarda a ktan, gizli okunan namazlarda gizliden besmele okunmasmn farz oldu unu sylemi lerdir. Ebu Hanife ise besmeleyi mstakil ayet kabul etti i iin Fatiha'dan nce gizli olarak bes nele ekmenin snnet oldu unu sylemitir.

24 Ftiha Suresi

Peygamberimizin, namazda besmeleyi okumad na dair hadisler de, okuduuna dair hadisler de vard r. Fakat okuduuna dair hadisler daha kuvvetlidir. Hz. Peygamber ve sahbilerin, namazda besme leyi gizli okuduuna dair hadisler de mevcuttur'. Demek ki Peygam-berimiz (s.a.v.) namazda basan besmeleyi a k, basan gizli okumutur.

(Y) (N) .,45):-C.:..:(T

(0)- OY. ' ' 6 (r) j..4

e:4 :: P LJ (V) :53

1 .A^lemlerin Rabbi (sahibi, terbiye edip yeti tiricisi) Allah'a ham-dolsun. 2 (0), Rahmendr, Rahimdir. 3 Din gnnn (mkfat ve ceza zamannun) maliki (tek hakimi)dir. 4 (Ya Rabbi), Ancak sana kulluk ederiz, ancak senden yardm isteriz! 5 Bizi doru yola ilet. 6 Nimet ver-diin kimselerin yolunc ; 7 Kendilerine gazabedilmi olanlarn ve sapm -larn yoluna deil (ya Rabbi)!

Tefsir

1-7: er-Rabb: Malik, mutasarrf demektir. Allah'n bir addr. lam- ta'rifli olarak yaln z Allah iin kullanlr. Allah'tan ba kasna tek kelime halinde er-Rabb denmez. Ancak isim tamlamas yaplarak rabbul-mal (mal n sahibi), rabbu'd-dar (evin sahibi) eklinde sylenir. Fakat er-Rabb, yalnz Allah'n addr.

: Mem'in ouludur. Allah'tan ba ka btn varhklara Mem dendii gibi bir aa ve o ada yaayan kuaklara da km denir.

Mtlik : Ship demektir. Hem uzat larak maliki, hem de ksaca meliki eklinde okunmu tur. Her iki okuyu da dorudur.

1 Tefsir Ayati'l-abkm, I, 3-7, Msr, 1373/1953

Cuz': 1, Surer 1 25

Din : Ceza anlamna gelir." Z l-V cy. ..; " n a s l ceza verirsen, yle ceza grrsn demektir. Allah din gnnn sahibidir. Yani o gn O'ndan ba ka kimsenin hkm gemez. Gnn yegane hkimi Allah'- tr.

Bu 6urenin banda Allah' n gzel sfatlar tamtlmakta, bu s fat-larla O'nu vme yolu gsterilmektedir. Kul, Allah' bu sfatlarla an p vdkten sonra kendisine, Allah'a nas l yalvaraca retilmektedir. Allah' tanyan, O'nun her eyin yarat cs ve yneticisi olduunu bilen m'min, O'ndan ba kasna kul olmaz, O'ndan ba kasndan yardm bek-lemez. Her eyi Allah'tan diler.

a- trt : kelimesi, genellikle sad ile okunur. Fakat sin'le sirt, z ile zirt eklinde de okunmutur. Srat, yol demektir. Burada kasdedilen yol, Allah kitabnn gsterdii yoldur, yani slamdr. Hz. Peygamber (s.a.v.): "Doru yol, Allah' n kitabdr" demitirt. bn Hanbel'in rivayet ettii bir hadiste de "Srat"m, islam olduu bildirilmektedir2. Srtt mstakim, Allah' n, nimetine mazhar kld kimselerin yoludur. Al lah'n nimetine erdirilenler de, Nis' Suresinin 69 ucu ayelinde belirtil-dii zre: peygamberler, s ddikler, ehidler ve salihlerdir. bn Abbas'tan gelen rivayete gre Allah' n nimetine erdirilmi olan, m'minlerdir. bn Abbas'n bu tefsiri daha mulldr.

rierlerine gazabedilmi ve sapmlar da doru yol olan islamdan sapan kimselerdir. M'min, kendisinin bunlar n yoluna drlmemesini Allah'tan niyaz etmektedir. Gere i bildikleri halde kabul etmeyenler, hak yoldan sapanlar, Allah' n gazabna uratlar. Hz. Peygamberden nakledilen bir tefsire gre "zerterine gazabedilenler", yahudiler; "sapan-lar" da hrstiyanlardr3 . Nitekim yce Allah Yahudileri yle nitelemi-tir: "De ki : Allah kat nda yeri bundan daha kt olan size syleyeyim mi? Allah kini(ler)e lanet ve gazab etmi, kimlerden maymunla,r, domuzlar ve eytana tapanlar yapmsa, ite onlarn yeri daha ktdr ve onlar dz yoldan daha ok sapntlardx."4 Hristiyanlar da yle tavsif edilmek-tedir: "... Ey kitp ehli, dininizde haks z yere atrlga dalmay n ve nce-den sapm, biroklartn da sapttrmt, dz yoldan amt bir milletin

1 Tirmizi, rediblu'l-IurIn, 14; Darind, Fedilu'l-Kur'tn, 1 2 Musned, IV, 1 3 Tirmial, Tefsfr, 2; bn Hanbel, IV, 378 4 Milide Suresi: 60

26 Ftiha Suresi

keyiflerine uymayn"'. Bu yete gre de h rstiyanlar n galip vasf sap k-lktr2 . Maamafih, zerlerine gazabedilenler ve sapanlar yaln z yahudi ve hrstiyanlardan ibaret de ildir. Doruyu kabul etmeyen, haktan sa-pan herkes Allah' n gazabna urar, ayetin iimulne girer.

Ftiha'da aIemlerin bir tek Rabbi bulunduu, hamd-ii sennn O'na mahsus olduu, ancak O'na kulluk edilecei, ancak O'ndan yard m is-tenecei anlatlmaktadr. Surenin ba nda gizli olarak bir "syleyiniz" kelimesinin bulunduu, siyaktan (sz gelirninden) anlalmaktadr. Edebi bir metinde, bir kelime sz geliminden anla hrsa sziin daha etkili ol-mas iin o kelime kald nhr. te burada da hitbedilenler zerinde daha ok etkili olmak iin bataki "syleyiniz" szc kullambramtr.

Ftiha, dulann en gzelidir. Hz. Pey amber (s.a.v.): "Zikirlerin en gzeli, lilhe illllah', dularn en gzeli de, el-hamdu lillh't r."3 demitir. Bir kudsi hadiste Cen ab Hakk 'n, namaz kulu ile kendisi arasnda ikiye ayrm olduunu, kul "Iyyake na(budu ve iyyke nestdin" dedii zaman Allah' n: "Bu, benimle kulum aras nda bir s,rd,r, kulu nun istedii verilecektir" buyurduunu yukarda kaydetmitik4 .

Hz. Peyamber (s.a.v.), imam "ayri'l-malebi taleyhin vel'l-ll-lin" -dedii zaman cemaatin "amip." demesini emretmi tir. Yalnz klan da Fatiha'y bitirince "amin" der. Amin: Dum n kabul buyur, anla-mmadr. Cernaatle namaz k larken a k okunan namazlarda imam vel'l-slallin deyince Ebu Hanife'ye gre cemaat gizlice, afiiye gre aka min der. Gizli okunan namazlarda ise imam, Fatiha'y bitirince min der.

Namazda Fatiha'y okuman n hkm:

Fakihlerin bir ksmna gre namazda Ftiha okumak farzd r. Bir ksmna gre de farz olan Fatiha.okumak de il, mutlak olarak Kur'an okumaktr. Ebu Hanife'ye gre namazda k sa veya bir uzun ayet okumak farz, Fatiha'y okumak vcibdir.

Namaz4la Fatiha'y okum.amn farz olduunu syleyenler de yine kendi aralar nda ihtilaf etmi lerdir. mam afii ve mam Malik'e gre namazn her rek'atinde Ftiha okumak farzd r. el-Hasan el-Basri ise namazn yalnz bir rek'atinde Ftiha okuman n yeterli olduunu sy-

1 Miiide Suresi: 77

2 Ilin Kesir, L, 29, Msr; Tefsiru Aynti'l-alkm, I, 11-12 Msr 3 Tirni'l, Nes'i, ibn Mke, Ibn Hibbn ve Hldm rivayet etmi lerdir, sahibtir. Feydu'l-

Iadir, II, 33

4 Hadis iin bkz. Ebu Dvnd, Saint, 132; Tefsfr, 2; Nesn'i, Iftitah, 23...

Cz': 1, Sure: 1

27

lemitir. Ihtilf, bu konudaki hadislerin l irbiriyle atmasndan do-maktadr. yle ki:

Ubde ibn Smit'in rivayet etti i bir hadiste Hz. Peygamber (s.a.v.) yle demitir: "Ftiha'y okumayan n namaz olmaz."' Ebu Hreyre de u hadisi rivayet etmi tir: "Kim k ld namazda Ftiha okumazsa onun namaz eksiktir, eksiktir, eksiktir" 2 Bu hadisler, namazda Ftiha okumann gerekli olduunu gstermektedir. Fakat yce Allah: "(Namazda) Kur'n'dan kolaynza geleni okuyunuz" 3 buyurmutur. Bu yet, Kur'n' n herhangi bir yerinden okumay emretmekte, belli bir sure okumay art ko mamaktadr. Bu bakmdan Ubde ibn es-Smit'in hadisiyle atmaktadr. Ayr ca "Hz. Peyamber'in mescidine bir adam geldi, namaz k ld , Resuln huzuruna geldi, ona selm verdi. Allah' n Resul, selm n aldktan sonra adama 'Kalk namaz kil, zira sen namaz klmadn' dedi. Adam tekrar namaz k ld , geldi. Allah' n Resul ona yine gidip namaz k lmas n emretti. Adam defa gidip namaz k ld halde Allah' n Resul ona, kalk p namaz klmasn, zira namaz k ,lmadn syledi. Adam : 'Seni gnderen hakk iin bundan daha gzel klmasn bilmem' dedi. Allah' n Resul buyurdu ki : '.1Varnaza kalkt n zaman gzelce abdest al, k bleye ynel, tekbir al, Kur'n'dan kolayna geleni oku, gzelce rk'a var, sonra tam dorul, sonra secdeye git, secdeni tam yap, snra otur, yine secdeye git, sonra dorul. Btn namaznda byle yap!4"

Bu hadiste Kur'n'dan kolay olan, ezberde bulunan ne varsa onun okunmas em edilmektedir.

fii ve Mlik, Ubde'nin rivayet etti i: "Ftiha'y okumayan n namaz olmaz" hadisindeki olumsuzluu gerek manas nda anlamlar ve "Kur'n'dan kolay geleni okuyunuz" yetinin nphem olduunu, hadisin bu yeti a klad k'n sylemile dir.

Hanefilere gre yet tahyir (serbestlik) bildirmektedir. Ubde'nin anlatt hadisteki olumsuzluk gerek manada olumsuzluk de il, fazilet ve kemal ekskiliini belirten anlamda bir olumsuzluktur. "Evi mescidin yannda bulunann namaz olmaz" melindeki hadis de byledir. Yani onun -namaz tam kemalini bulmaz. Yan nda me,scid varken evinde yalnz klan kimse, cemaatin sevab n kasclen karm olduundan na-

1 Buhri, Mslim, Ebu Dvd, Tirmili, Nes'i, bn Mke ve bn Hanbel rivayet etmiler-dir. Eeyd, VI, 429

2 'Mslim, alt, 38, 41; Ebu. Dvd, alt, 132; Nesi, ftitah 23; bn Mke, lFame, 11 Salt, 116, Tefsiru Sure: 1;....

3 Mzzemmil Suresi: 20

4 Buhri, man, 15; Tirimili, Salat, 110; Nesar, ltith, 7; bn Mee, ikrime, 72

28 FAtiha Suresi

mazmn kemali az olur. te namazda Ftiha okumayan n namazmn olmadn bildiren hadis de o namaz n tam olgun bir namaz olmayaca-n belirtmektedir, yoksa namaz n hi caiz olmadn kasdetmemektedir. Nitekim Ebu Hilreyre'nin rivayet etti i "O namaz eksiktir..." ifadesi de bu gr kuvvetlendirmektedir. Bu hadise gre Ftiha'n n okun-mad namaz caiz olmakla beraber eksik kal r. Zira hi caiz olmayan bir ey iin "eksiktir" deyimi kullanlmaz. Var olan bir eyde eksiklik olabi-lir, olmayan bir ey iin eksiktir, denmezl.

1 Tefsin Aykltil-anbldm, I, 13-14

II BAKARA SURES

Bakara, sr demektir. 67-71 nci yetlerinde Yahudilerin bo azla-malar emredilen srdan sz edildi i iin bu ad almtr. Hicretin bi-rinci ve ikinci yllarnda Medine'de inmi tir. bn Abbas, Medine'de ilk inen Surenin, Bakara Suresi oldu unu sylemitir. Bir ksm mfessir-lere gre surenin tamam Medenidir. Yalnz 281 nci ayeti Veda Hacc nda Kurban bayram gn Mina'da nazil olmutur. Surenin tamam 286 yettir.

Surede nce gerek m' ninlerin vasflar , sonra mnafklarm ka-rakterleri belirtilir. M'minlerin varacaklar' cennet nimetlerine i aret edildikten sonra insanlar n, kendilerini topraktan yaratan Allah'a kulluk etmeleri gere i vurgulanr ve insann ilk yaratl sahnesine dikkat ekilir. Allah'n, Adem'i yaratp melekleri dahi ona boyun edirmi iken eyta-nn onu nas l kandrp cennetten kard anlatlr ve insann, ezeli d -man olan eytana uymamas telkin edilir.

Daha sonra srailoullar tarihinden ibret verici olaylar anlat lr ve olay dizileri arasnda tler verilir. Hz. brahim'in, olu smail ile birlikte K'beyi yapmas , kblenin, brahim tarafndan yaplm clan Ka'be'ye evihnesine kar Yahudilerin tepkileri, gerek takva'nm, yz saa sola evrimekle deil, Allah'a gnlden ballkla olaca bildiri-lir. Daha sonra oru, hac ibadetleriyle ilgili hkmler gelir. Cihad n ne-mi belirtilir, nikah talk, iddet ve st emzirme, iki ve kumar ile ilgili h-kmler sralanr.

Yine srailoullar hayat ndan sahneler anlat ldktan sonra tevhidin, Allah yolunda harcaman n nemi belirtilir ve Allah yolunda infaka te -vik edilir. Faizi yasaklayan yetleri, bor al p verirken yazd rman n ve ahit bulundurma= gereini bildiren iki ayet izler.

Kainatta her eyin Allah'a aidolduu vurguland ktan sonra iman esaslar belirtilir ve Allah' n, hi kimseye gcnn stnde, bir ey tek-lif etmeyecei, herkesin yaptn grecei belirtilir ve m'minlerin yapa- ca gzel bir du ile sure tamandamr.

30

Bakara Suresi

Bu surenin fazileti hakk nda baz hadisler vardr. Ebu Hreyre yoluyla gelen bir hadiste Hz. Peygamber (s.a.v.): "Evlerinizi kabristan yapmay n. Bakar a Suresinin okunduu eve eytan girmez." clemitirl. Ebu Vmme'nin rivayet etti i bir hadiste de: "ki zehrtry (iki nur kay-nan) yani Bakara Suresi ile Ali mran Suresini okuyun. nk bu iki sure, k yamet gnnde iki bulut, yahut iki glgelik, ya da gkte saf saf du-rup glge yapan iki ku srs gibi gelir (okuyan glgelendirir)ler. Bun-lar okumak bereket, terk etmek hasrettir. Byclerin bunlara gc yet-mez (Bunlar okuyana byelerin tesiri olmaz)." buyurulmu tur2 .

c....5 - 1 (Y) (N)1 o 9 ... ; 9 9 o . ,o o...9 jr.ft j L

-

e e .e e .11 0. .$ J I J j.; I o

ev

o

- >.

::4 U6 I t./ (:)9j,..k.,..1 A 4;

( e).),;->r-19-.43-4:11>efi-ib ' :1!3

1 Elif /am mim. 2- te o kitp, kendisinde hi phe yoktur; mttaki-ler iin yol gstericidir. 3 Onlar ki aybe inanp namaz/art n, k larlar ve kendilerine verdiimiz r z ktan (Allah rzas iin) sarf ederler. 4- Sana indirilene ve senden nce indirilene inanrlar; hirete de phesiz iman ederler. 5 te onlar, Rablerinden bir hidayet zredirler ve umduklarna erenler, ite onlard r.

Tefsir:

1-5: Sure, hurf-i nukatta`a ile ba lyor. Bu harflerin gerek anlam n Allah bilir. Baz surelerin ba nda bulunan bu harfier zerinde ok e itli tefsirler yap lmtr. Fakat bu tefsirlerin hibiri tatminkr bir sonuca ula manutr. Mfessirlerin o u, bu harfleri Kur'n' n esrar kabul eder. Baz mfessirler de bunlar n masas nn bilinebileceini, sylemiler, ?.pl 411;1 : Ben Allah bilirim," ji..11 ZulUl : : Ben Allah, yarat klara ekil veririm ' eklinde mana vermi lerdir.

1 Mslim, Musfirin, hadis: 212; Ebu Dvd, Mensik, 97; Tirmifi, Salt, 213; ibn Mce kame, 186

2 Mslim, Msfirin, hadis: 252

Czi 1, Sure: 2

Tabifnun byklerinden Miicahid'e gre bu harfler, Hz. Pey am-ber'in ve btn dinleyenlerin dikkatini ekmek iin nazil olmu tur. Bu harfler, hem peygamberi, hem de dinleyicileri, bundan sonra okunacak szn bykl hakk nda uyarmakta, onlar dikkatli olmaa hazrla-

-naktadr.

Bu harflerin ba nda bulunduu surelerde% bu harflerden hemen sonra ya kitaptan, ya da vahiy ve pey amberlikten sz edihnekteclir. Bu suxelerin, ikisi hari, hepsi Mekke'de inmi tir. Mekkiler, m rikleri peyamberlii ve vahyi kabule davet etmektedir. Medeni olan Bakara ve Ali mran ise ehl-i kitap ile gzel mcadele temas n tar. te bu harfler Mekkilerde m riklerin, Medeni surelerde ehl-i kitab n ve dier insanlar n inen szn byklk ve nemine dikkatlerini ekmek amaciyle nazil olmutur.

Baz mfessirlere gre de bu harfler Allah' n isimlerindendir. Buna dair rivayetler genellikle bni Abbas'a atfedilirl. Bu harfi hakk nda daha geni bilgi iin Tefsir Dersleri adli eserimize

2 nci ayette bu kitab n, miittaklere yol gsterici olduu bildiril-mektedir: Mttaki, vilye kknden gelir. Vikaye korumak, ittika' korunmak anlamnadr. Takva da ayn kktendir. Mttaki, takva sahibi demektir. Takva, Arap dilinde canl bir varln, dardan gelecek bir kuvvete kar kendini korumas n ifade eder. Bu kelime; daha nce de Arap dilinde kullanlyordu. Fakat manas tamamen maddi bir tehlike-den korunmak idi. Kelime, Kur'an ve slam sistemine girince nemli bir anlam kazand : Artk Kur'an'da takva, herhangi bir tehlikeden de il,

azab ndan ve insan bu azaba srkleyecek gnahlardan korun-madr. Kelime gittike daha ma'nevi bir anlam kazanm , saf dindarlk (zhd) manasm almtr.

Kur'an'da ittik ve takva, e itli yerlerde birbirinden hafif farkl anlamda kullanlmtr. Birincisi irkten korunmak demektir. Keli-menin Kur'an'da kullan ld ilk anlam budur. "(Allah) onlar tahl kelimesine (irkten kanmaya, imanda sebata) bug/ad..."2 ayetindeki takva, irkten korunma anlam nad r kincisi, slama girdikten sonra byk ve kk gnahlardan sak nmak anlamdr. Kelime, Islamn ba-langcn takibeden zamanlarda bu anlam almtr. "(0) lkelerin halk inanp (gnahlardan) kor unsalard, elbette zerlerine gkten ve yerden bolluklar, aardk..." ayetindeki ittiW bu anlamdad r. Daha ileri merha

ibn Kesir, 1, 36-37 2 Fetih Suresi: 26 3 A'raf Suresi: 96

32

Bakara Suresi

lelerde kelimenin kazand mana, kalbi, megul edecek her eyden te-mizleyip tam Allah'a ynelmek anlam nda saf' dindarh , tam huuu ifade eder. "Ey inananlar. Allah'tan, O'na yarar biimde ittilia edin"' yetinde saf dindarl k, tam hu u` anlamnda kullan lmtr.

M'min, nce irkten kauur, sonra gnahlardan sakmarak yksele, yksele kalbi me gul edecek her eyden uzakla p gnln yalnz Al-

, lah'a tahsis eder, tam huzur ve gvene erer. te gerek takva sahipleri bunlardr. Mteakip ayetler, iman n hakikatine ermi bu m'minlerin niteliklerini anlatmaktadr.

Bunlar kendilerine yol gsteren kitaba uyar, grmedilderi halde aybe iman ederler. man, lagatte tasdik etmek, birinin syledi i sz dorulamak demektir. Sylenen szn do ruluunu dil ile itiraf etmek, dil ile tasdiktir. O szn do ruluunu kalbden kabul etmek, kalb ile tasdiktir. Sylenen szn manas n fi'len uygulamak ise fili tasdiktir.

eriat dilinde man: Hz. Muhammed(s.a.v.)in Allah'tan getirip haber verdi i eylerin hepsinin do ru olduunu kabul ve itiraf etmek demektir. te bu yetteki ima un manas budur. Bunlar n doruluunu kalben kabul eden m'mindir. Ancak kendisine slam muamelesi yap l-mas iin ya inandn diliyle de sylemesi veya bilfiil dinin emirlerini yapmas gerekir. Demek ki dil ile ikrar, iman n esas unsuru deil, Vali unsurudur. Mslman muamelesi grmek iin arttr. Diliyle inkar et-tii halde gnlnden inanan kimse, yine Allah nezdinde m'mindir. Fakat mslmanlar, onun inan p inanmadn bilemeyecekkrinden ona mslman muamelesi yapmazlar, mesela mslman kabrista una gmme ler. Buna kar lk gnlnden inanmad halde diliyle inandm syleyen, kendisini mslman gstermek iin islamn emirlerini yapan kimse gerek m'min de il, mnafk ve riyakar lr.

Ayette geen "ayb" kelimesi masdardr. Gzden kaybolan eye ayb dendii gibi duyularla idrak edilemey en, insan bilgisi d nda kalan eye de ayb denir. Bir ey, yaratklara nispetle ayb olur. Allah'a nis-petle ayb yoktur. O'nun ilminden hibir ey kayblnaz. Bu yetle kasdedilen ayb, duyularla alglanmayan aybdir2 .

Kur'n- Kerim'e gre varl klar iki ksma ayrlr: Grlp idrak edilmeyen varlklar ki bunlar ayb lemini meydana getirir. Grlen, idrak edilen varlklar ki bunlar da ehadet Mei:Ilini meydana getirir. Yani btn kinat, ba lca iki kategoriye ayrlmtr. Bir ksm be

1 Ali mran Suresi: 102 2 Rtl el-Isfahri, Mfredt, en-Nihye f Garibil-hadis kenar nda, III, 192, Msr.

Cz' 1, Sure: 2 33-

duyudan gizli kalan ayb lemidir; bir k sm da gzle yahut be duyudan biriyle alglanan u ehadet alemi (grlen dnya). ayb alemi, kainatn ruhu durumundad r. Ma'nevi varlklar, ayb lemindendir. ayb ale-mine ait varlklar da iki ksma ayrlr:

1) Bir ksmnn denli yoktur, varln Allah'tan baka kimse bil-mez. Kinatta, duyular mzdan sakl nice varlklar mevcuttur ki bunlar ancak Allah bilir: "aybin anahtarlar O'nun yanndadr. Onlar, O'ndan baka kimse bilmez."' ayeti, aybin bu ksmna iaret etmektedir. Al-lah'n bilgisi, kaz ve kaderi hep bu ayb'dendir.

2) Bir ksm varlklar da vard r ki idrak edilemez, fakat mevcudiyet-leri delil ile anla labilir. Allah, Allah'n sfatlar , melekler, hiret, cennet ve cehennem bu tr aybe dahildir?

te: "Onlar aybe inanrlar.." yetiyle kasdedilen ayb varlklar' bunlardr. Yani m'minler, grmedikleri halde Allah'a, O'nun melek-lerine, peyamberlere gelen kitaplar n Allah tarafndan vahyedildiine, hirete, cennet ve cehenneme, Allah' n huzuruna kacaklarna inamr-lar.

Hz. Peyamber (s.a.v.)i gren ashab n en byk meziyetleri, onun bu hususlara ilikin szlerini kabul ve tasdik etmeleridir. Pey amber'i grmeyen dier mmet ise b r meziyet yamnda, Peyamber'in kendisini de grmedikleri halde giyaben ona inanma neziyetine sahiptir. Bu hu-susta kesin imana sahip olmu mmete, Hz. Peyamber(s.a.v.)den vgler nakiedilmi tir3 .

aybe iman, baz insanlarda sezgi ve ke f ile, baz larnda da dnce ve istidlal ile hasl olur. Dnce tarihinin ba langcndan bu yana, bir-ok hekim, mutasavv f ve filozoflara gre as l gerek alem, u grnen ekiller aleminin ruhu olan gayb lemidir. Grnen ekiller dnyas , o gerek lemin tecellisi (grnts)dr. Bugnk , felsefeye gre de d grn , duyularmzn alglarmdan ibarettir. Mesela ses, ad nda bir titreimdir. Atmosferin naklettii bu titre im, kulamizn zarna ar-pnca mahiyetini bilmedi iniz bir ilem ile ses eklinde beyne inti-kal etmektedir. Yani ses, d ardaki grnmez hareketin bir grnt-s, bir tecellisidir. I k dediimiz parlt da di -dnyadan bize gelmez. D dnyadan gelen, titre imdir. te o titreim, grme duyumuza ar-pnca bizde k haline dnmektedir. mam azalrye gre s caklk,

1 El-1'3m Suresi: 59

2 Ber;Illvl, -Enviru't-tenzil, I, 21, Istanbul, 1206

3 ba Kesir, I, 41.

34 Bakara Suresi

soukluk esas nda birer titre imdir. Bundan dolay s a, k sya d-nilebilmektedir. Koku ve tad da titre en maddelerden gelen titre imin, tad veya koku alma duyular nda ald eklidir. Frekanslar de iik titreimlerin tecellisi deimekte, kimi bizde ses, kimi k, kimi scaklk, soukluk, kimi koku ve tad halinde kendini gstermektedir. Hakikat olan bunlar de il, bunlarn dayand titre im, yani harekettir. Biz ha-reketin kendisini deil, tecellisini alglamaktayz. Hareket de phesiz, grlmeyen bir hakikatin tecellisidir. O halde be duyumuzla alg lad-m z u lem, mutasavvflarm dedii gibi, aslnda birer tecelli (grnt)-den ibarettir; bir glge ve hayaldir. As l hakikat, grlmeyen gayb filemidir. Hakikat grlmez, grlen, hakikatin tecellisidir'.

21"hiret : Bu dnya hayatndan sonra ba layacak olan yep yeni bir hayatt r ki mii'minler buna kesin olarak inan rlar. Dnyaya ne 'e-i l (ilk yaratma), hirete ne 'e-i saniye (ikinci yaratma) denir. Ahiret ebedi hayattr. Ahiret hayat n , bilginlerden kimi tamamen ruhani, kimi de hem ruhani, hem cismani kabul eder. Fakat Kur'n' n ruhundan anla-dmza gre bu hayat, hem ruhani, hem de maddi ve duyusald r. Za-ten yalnz ruhani olursa hayat n bir yn eksik olur. Ahiret hayat en mkemmel hayatt r. Bu hayat n ,,tam kemali ise hem maddi, hem de ruhani olmasiyledir. Ancak aWretteki madde hayat , bildiimiz u dnya maddesinden mahiyet itibariyle farkl dr. Kur'n- Kerim, o hayat n, dnya hayatnn ayn deil, benzeri olduunu syler. Demek ki grn te benzer, mahiyette farkl dr. Onun mahiyetini ancak Allah bilir. Allah oradaki hayata, hi yok olmayacak, y pranmayacak bir nitelik vermi tir.

nsankr, dnyada yaptklarnn karln orada bulacaklard r. yi davrananlar, bu davran larnn karln orada ba, bahe, e itli nimetler, yani cennet eklinde greceklerdir. Kt davrananlar da bu davramlarmn gerek eklini orada e itli azaplar eklinde, yani c'ehen-nem olarak bulacaklard r.

Kur'an- Kerim'in her yeri, cennet ve cehennem hayat nn tasvir-leriyle doludur. Daha nce gelmi olan semavi kitaplarm hibirinde ahi-ret hayat , Kur'an'da oldu u kadar a k seik, net ve detayl anlatl-mamtr.

Her dinde ve genellikle her felsefede bir hiret d ncesi vardr. Fakat nceki dinlerde bulunan ahiret d ncesi ak deil, felsefede ise nazariyeden ibaret oldu u iin bu dnce, asil unsurlar ndan yoksun-

1 Bkz. Hamdi Yaz r, Hak Dini Kur'n Dili I, 172-174; M. kbal, Recoustruction of the Religious thought in slam.

Cz> 1, Sure: 2 35

dur. Kur'n' n ahiret d ncesi, Allah' n beyan olduu iin tam gerei aksettirmektedir.

ayb alemi, u grdmz lemden daha mkemmeldir. ikhiret de elbette bu dnya aleminden daha mkemmel olacakt r. Varhmz, Allah'tan gelmitir, tekrar Allah'a dnecektir. Beni hi yoktan u var-ha getiren Allah, benim canm aldktan sonra neden onu yeni bir leme getirmesin ? Fizikte: "Hibir ey yok olmaz, halden hale de iir" diye bir kanun vard r. Bu kanun bile bizim yok olmad mz, bu dnyadan ay-rldktan sonra yeni bir hayata gidece imizi gstermez mi? Her gece uyuyup uyanmamz, kn lm uykusuna giren tabiatm, lkbaharda taze bir canllk bulmas .... her zaman gzmz!' nnde bir ahiret, ldilkten sonra dirilme rne i vermektedir.

Viicudumuz her an tazelenmekte, len eski hcreler yerine yeni hcreler yap lmaktadr. kardmuz ifrazatlar, kirler, vcudumuzdaki hcrelerin cenazeleridir. Vcudumuz daima yenilenip de iir, fakat ruhumuz deimez. Eer deiseydi, y ldan yla baka insanlar olup kard k. Berdiimizi sabit tutan, koruyan, de imeyen ruhumuzdut. Ruhumuzu zaman ypratmaz. Ypranan maddedir. Ruhu zaman etki-lemez ve eskitmez. te yce Allah, as hirette u lmsz ruha, lmsz bir beden elbisesi giydirerek bizi ha- redecek(diriltip toplayacak)t r. M'minler buna kesin olarak inamrlar.

te m'minler, grmedikleri halde Allah'a, meleklerine, ahirete inanan, namazlar n klan, Allah'n kendilerine verdi i rzktan Hak rzas iin harcayan kimselerdir. Onlar kendi peyamberlerin.e inandk-lar gibi ondan nce gelmi olan btn peyamberlere de inanr, her e-yin, Allah'n yaratmasiyle var oldu unu kesin olarak bilirler. Bu niteli i tayanlar,, Allah' n gsterdii yolda gidenlerdir. Bu yol onlar ebedi kurtnlua, dnya ve ahiret mutlulu una gtrr.

, , . e 'a.

r /..

36 Bakara Sure,si

Tefsir:

6-7: Kfr, laga-tte nimeti rtmek, yani nankrlk etmektir. eriatte kfr imanin kar tdr. man, nasl peyamberin sylediklerini ta sdik ise, kfr de onun sylediklerini kabul etmeyip yalan saymakt r. Iinden inanmayan kimse kfirdir. Zor kar snda kalmadan diliyle inkar eden de kfirdir. Ancak zor kar snda, iinden inanmak artiyle dil ile inkr, insan imandan karmaz. Diliyle inkar etmedi i halde Kur'n' km-semek, onunla alay etmek de fili kfrdr.

Yce Allah, yukar da m'minlerin niteliklerini anlatt ktan -sonra bu yetlerle de, onlar n kart olan kafirleri tavsif etmektedir: Kafirler pein fikirli, inatlar nn, kibir ve gururlarmn esiri olan insanlardr. Kalbleri hakka kapal , basiretleri perdelidir. Allah n szn anlamaz, Hakk' n nurunu grmezler nk maddenin tesinde bir ey dnmez-ler. Onlar, kfrde o derece ileri gitmi lerdir ki onlar uyarmak veya uyar-mamak hibirey deitirmez. Hakk kabule tenezzl etmezler. Kibir-lerinden dolay balar , odun gibi kalkktr. Yce Allah, Yasin Suresinin u yetlerinde de onlar n bu kibir ve gurur hallerini yle niteliyor: "Biz onlar n boyunlarna halkalar geirdik. 0 halkalar enelere kadar dayanm t ,. ; onun iin kafalar yukar kalk kt r,"1

Bu ayetler, Allah' n onlar kfre zorladn deil, fakat kibir ve gururlarmn, kendi boyunlar na demir bir halka gibi geip kendilerini vahim bir duruma soktu unu belirtmektedir.

Mcallid, "Allah kalblerini ve kulaklar n mhrlemi tir..." ye tin.d e yle demitir: "Kalbin damgalanmas , gnahkila sar lmas dr. Gnah lar kalbi her yandan sar nca kalb gnahla damgalanm , kapanm olur, artk ona hak girmez." Hz. Peygamber (s.a.v.) de yle buyurmutur: "M'min gnah i ledii zaman kalbine siyah bir nokta izilir. Eer teybe eder, zr dllerse kalbind3ki o siyahl k kalkar. Gnah ilemekte devam ederse siyahlk artar, nihayet btn kalbi kaplar. te Allah' n : (Hayr, onlarn i leyip kazand klar eyler, kalblerinin zerine pas olmutur) 2 clye-tiyle bildirdii pas, bu pastr."3

3 0 Ot L)

)1 t .51 o At.lttAi r (.) j.2.1 4:).

I (,) LA' ( A)

1 Ytisin Suresi: 8 2 Mutaffifin Suresi: 14 3 bn Mce, Zilld, 29; hadis" Tirmi2i, Nes'l ve Taberi de rivayet etmi lerdir.

Cz' L Sure: 2

37

'sk

J .0 .... s

i " 5153 (9) LA d j-- (j..4 (.99 j e-4---4; I

I 3-j.; r." , (N ) - (4 - -

, . , ,4' :; 1"Srt (N N) - .),,,,t:,,t).... 5 -;..,:_; "I:_,'.1 iiC; ?)-1 L ii ..LJ.; F - - - - -

1 s

,j-:.,1 . ...

e-4J - 1- ( 1 Y) c*J1 '..,,- -51 - c)- --3-_, - )1...k_..,...,*:>..i I' ito

..

J. I --T c j t.:4.:L.'...il - .):,..r -\,..-S ' ...`'_;-1. it; J" 'Ll - c;..T -1,..:S r w cJ: J 9 4.7"

11.;:.1- "c.,,:kj i):23 " ", (NI') - .);......:1,:? .. c,$:1; '.1:4:i4.32 -1,; I e '_

38 Bakara Suresi

Mnfklar, inanm grnerek mslmanlar aldatmaa al -yorlard . Mslmanlarla kar lanca mslman grnyorlar, ama slam dmanlariyle karlatklar zaman: "Biz sizden yanay z, sizinle beraberiz. Bizim onlara kar yle grnmemize bakmayn, biz onlarla alay ediyoruz" diyorlard .

Nifak hareketi, Medine devrinde ba lad . Mekke'de byle bir ha-reket yoktu. nk orada iinden gelen inan yordu, hem de tehlikelere gs gererek slama giriyordu. Kimse korkusundan inanm gzkm-yordu. Zira mslmanlar orada kuvvetli de illerdi. Bilkis islam d -manlar gl idiler. Fakat Medine'de mslmanlar o unlukta bulun-duundan, Evs ve Hazrec kabilelerinden inanmayan kimseler, pek kabile iinde tutunam yor, yz bulamyorlard . I te bundan dolay nifak ha-reketi ortaya kt . Bu hareketin nedenini anlayabilmek iin, islam n Medine'ye nas l geldiine bir gz atalm:

Arap kabileleri, her yl hac zamanlar nda hacca gelirlerdi. Medine-lilerden bir grup da hac iin Mekke'ye gelmi , orada Allah'n Resuln dinlemi , onun hak peyamber olduunu anlaynca mslman olmu -lard . Bunlar Medine'ye dndklerinde orada Allah' n Resuln anlat-tlar ve Medinelileri slama davet ettiler. Medine'de mslmanl k, sr-atle yaylmaya balad . O kadar ki Allah Elisi'nin ad an lmayan hi-bir ev kalmad .

Ertesi yl, Medine'den oniki ki ilik bir grup hacca geldiler ve Akabe denilen yerde Allah' n Elisi ile gr p ona biat ettiler: Allah'a ortak komamaya, hrszlk ve zina etmeme e, ocuklarn ldrmemee, iftira etmemee, iyilie engel olmamaya sz verdiler. Birinci Akabe Biati denilen bu andla madan sonra Allah' n Elisi, amcazadesi olan Mus'ab ibn Umeyr'i, Kur'n okutmak ve dini retmek zere Medine'ye gnderdi'

O zaman Yesrib denen Medine'de Evs ve Hazrec diye iki kabile vard . Bu kabileler aras nda zaman zaman arp ma olurdu.. Medine iinde Yahudiler bulunduu gibi civar nda da Kaynuka Oullar , Na lir Oullar ve Kurayla Oullar adnda Yahudi kabilesi vard . Kaynuka Oullar, Hazrelilerin; Nadir O ullar da Evslilerin dostu idiler. Yahu-diler, :A.hir Zaman pey amberinin kmak zre olduunu biliyorlar, fakat o peygamberin kendi ilerinden kaca n umuyorlard . Hatt

zaman zaman kendileriyle, Yesrib Arap kabileleri aras nda kan kav- galarda Araplara yle derlerdi: " imdi peyamberimizin gelme zaman

1 'Abdu's-Selra ibn Harun, Teldibu Sireti Ibn Hiam, I. 102-105, Beyrut, 1972

Cz' 1, Sure: 2 39

yaklat . Ona tabi olup sizinle sava acaz; Ad ve Irem nas l ldrld ise biz de sizi yle ldrece iz I"

Yahudiler, birbirine d man olan bu iki Yesrib kabilesi arasndaki kavgan n bitmesini istemez, hatta krklerlerdi. nk bunlar n bir-lemesi, kendileri iin tehlikeli olurdu. Islmiyet bu d man kabileleri birbirine yaklatrd . Hazrec kabilesi daha kalabal k ve daha kuvvetli idi. Hz. Peyamber(s.a.v.)in, Medine'y e g etmelerinin arefesinde Hazreliler ve Evsliler, Hazre lideri bulunan 'Abdullah ibn bey ibn Sell'e ta giydirip onu kral yapma haz rl iinde idiler.

Hz. Peyamber, Medine'ye gelince art k kimse Abdullah ibn bey ile megul olmad . Abdullah, Bedir Olayna kadar bekledi. Bedir Olayn-dan sonra mslmanlar n glendiini grnce mslman oldu. Kendi-siyle beraber adamlar da mslman oldular. Fakat Abdullah, daima iinden Hz. Peyamber'e ve slama kin besliyordu. Hz. Peyamber'e, kendisinin kralhn elinden alm gzyle bakyor, slami ykmak ve Hz. Peyamber (s.a.v.)i Medine'den karmak iin adamlariyle birlikte entrikalara giri iyordu. Kendisi nemli bir kii olduundan onun hare-ketleri, zaman zaman mslmanl k iin tehlikeli durumlar arz etmi tir. Miirlafklarn byk ksm, onun emri alt nda idiler.

Beri taraftan Evs kabilesi iinde de bir ki i vard ki ad, Eb (A.mir idi. Bu adam, Allah' n birliine inanan Sabillerden olmutu. Kendisinin peyamber olaca n zannediyordu. Peyamberlik Hz. Muhammed Aley-hisselm'a verilince kskanlndan dolay hristiyan Oldu. Baz yakn-larn da Allah' n Resulne kar kkrtt ve Abdullah ibn bey'in adam-lariyle birle ip onlar slam ykmaya te vik etti.

Mnafklar, yalnz Medine'de oturanlardan ibaret de ildi. Medine evresinde oturan bedevi (kyl) Araplardan da mnaf klar vardr. Bu bedeviler, menfaatlerine gre hareket eden insanlard . karlarna uygun bulduklar zaman gelip Allah' n Elisi ile birle irler, bir tehlike grdkleri zaman yz evirirlerdi.

Islam gelitike mnafklarn gc krld , eriyip gittiler. Mnafk-larn ailesi ve akrabas iinde slama gerekten sad k insanlar bu-lunduundan mnafklar bir birlik kuramam ve baarl olamam -lard . Mesela mnafklarn lideri olan Abdullah ibn bey'in o lu Abdul-lah, bir gn Allah' n Elisine gelmi : babas nn ldrlmesi gerekiyorsa, kendisine emir verilmesini ve emir uyar nca bu i i derhal yapaca n

2 Ayn eser, II. 17; tim Kesir, I. 47

40 Bakara Suresi

sylemi , Allah'n Resl ise ona babas n asla ldiirtmeyeceini, tnu ho tutacam bildirmiti.'

'Hz. Peyamber'i kendi dnya saltanatlarnu kurma dvlar na let edemediklerinden dolay ona d man olan Yahudiler de mnafik-lar srekli olarak kkrtmlardr. Mslmanlar aras nda zayf dnceli kimseleri kandrm ve mslmanhk aleyhine hareketlere sevk etmi ler-dir. Yahudilerin bu telkinleri, zaten ii kfr dolu insanlar n fkelerini krklemi tir.

Mnafiklar kalben inanmamakla beraber inanm grnyorlar, namazlarm klyor, zekatlar m veriyor, sava lara kathyorlard. Onlarn tutumlar, bu yetlerde olduu gibi Kur'n- Kerim'in eitli yerlerinde de anlatlmtr. Mnfiklar hakknda balca bir sure de inmi tir.

Mfessir Hzin, bn Abhas'a atfen yukar daki 14 nc yetin ini sebebi olarak yle bir alay zikreder: Gya Abdullah ibn Vbey ve adam-lar, bir gn yolda yrrken Allah' n Elisinin ashab ndan bir grupa rastlanu lar. Abdullah, adamlar na:

Bakn, demi , u adamlar nasl kandrp ba nzdan savacam. Gitmi , Ebubekir'in elini tutmu :

Merhaba ey S ddik, Teym oullar= lideri, islmn eyhi (alimi), Allah Elisinin Maara arkada , cann ve mal n Allah Elisi urunda feda eden, demi . Sonra mer'in elini tutmu :

Merhaba Adiy ibn K`b oullar= lideri, Allah' n dini uruna hakk batldan ayran, Allah Elisi urunda can n ve maln veren, demi . Sonra Ali'nin elini tutmu :

Merhaba ey Allah Elisinin amcas olu ve damad , H im Oul-larmn, Allah Elisinden sonra lideri, demi . Ali:

Ey Abdullah, Allah'tan kork, bil ki mnafklar Allah' n en erli yaratklardr, demi . Abdullah ise:

Dur ey Ebu'l-Hasan, demi , ben bunu mnafklk yapmak iin sylemiyorum. Vallahi biz de sizin gibi inan yoruz, sizin gibi dorulu-yoruz. Sonra ayr lmlar. Abdullah, arkada larna:

Grdnz m nasl yaptm, demi . Arkada lar da kendisini be-enmi , takdir etmiler.

Bu rivayetin uydurma oldu u gayet aktr. Zira bu kiiye veri-len vasflar, hicretten ok sonra verilmi , hatt belki de bu halifeler,

1 Tellbu Sireti Ibn Ili8m, II. 17-18

Cz' 1, Sure: 2 41

vefatlarndan sonra bu sfatlarla an lmlardr. Bu rivayet, Hz. Ali'nin, tekilerden daha zeki oldu unu, nifak hareketini yaln z onun anladn telkin etmek iin uydurulmu olabilir. Yoksa ne Hz. Ebubekir, ne de Hz. mer byle riykrane szlerin sylenmesine msaade ederler, ne de Abdullah ibn .bey byle bir budalalk yapar.

Bu yetler, bir btn te kil etmekte, mn.afklarn karakte lerini izmektedir. Hepsi berebar inmi tir. Yalnz 14 nc yet iin byle bir niizul sebebi araman n anlam yoktur.

"eytanlariyle yalnz kald klar zaman...." yetindeki eytin keli-mesi, eytnin ouludur. eytan, azgnlkta cinsi iindekilerini ve ben-zerlerini gemi , irret, inat , daima ktl vazife edinmi yaratk-lardr. eytan, esas nda, insanlar ktle sevk eden kfir cinlere de-nir. Ve eytan denince habis ve kfir ciplerin ba olan Iblis hatra gelir. Iblis, Hz. A.dem'i loskandndan ve kibrinden dolay Allah'n huzurun dan kovulmutur. Kendisine kyamete kadar ya ama yetene i veril-mitir. Btn fillerin kfirlerine de eytan denir. Ayrca btn ktlk telkin eden, kt yollara iten irret canl lara da meczen eytn denir.

Kur'n'da "insan ve cin eytankr " tabiri kullanlmtr. irret, kt ruhlu, ktlk telkin eden insanlara da eytan denmi tir. eytan, gzden gizli kal r. Insann iine birtakm dnceler atmak suretiyle telkinini yapar. Kt insan grnr, fakat o da kt telkinlerini genel-likle gizli ve sakl yapar. Onun iindeki habis d nceler, ancak eserle-riyle belli olur. Bundan dolay insan eytamndaki eytanhk da yine gizli bir itir.

Yukardaki yette eytanlar ile kasdedilen, gizli gizli ktlkler plnlayan miinafklar ve gizlice miinafklar kkrtan yahudilerdir.

., 9 9 ... ... 9 ..... ... '' r.+3 .)l.._:/ C...,....,) \,--i L x.4.1t.., z:15kUl 1 j ,..:,_ 1 cj :fi -,.,...11, .... c ,C; -.),:i,::::i Ls if_JI jY_,..:S , '..1.:.::,,,, ()k) -ci:(_,.;:4.:... i5_; CS ui .. ,...,-1,"i'..1; i 0 ' -S --; - " 0 ;...J 5 .,Cu -,_..:,h" '43,,-_,C. ,:".t":,;i ),-.1-i L F,"- i- 3 e_ ..)., .

O

o

o .9 9 19 0..., 9 ',!!! 1_ (.00 k T * 1 ") - P

1 41

o -

; - 9

- . _ -

0'0 '4-21 -5 A L-J .5 iv

42 Bakara Suresi

Q 3 :J 4:,G7. 5J:jt:2*J.

545A JifiA. C; * ,4.:;I:P

44:0

16 te onlar o kimselerdir ki, hidayet karlnda sapkl satn aldlar da ticeretleri kr etmedi, doru yolu da bulamadlar. 17 Onlar, tpk una benzerler ki, (aydnlanmak iin) bir ate yakmak istedi. (Ate ) evresini ayd nlatr aydn/atmaz, Allah onlarn (gzlerinin) nurlarn gi-derdi ve onlar karanlklar iinde brakt , artk grmezler. 18 (Onlar) sardrlar, dilsizdirler, krdrler. Onlar (Hakk'a) dnmezler. 19 Ya da (onlar), gkten bo anan, iinde karanlklar, gk grlemesi ve imek (ler) bulunan bir yamurla tutulmu) gibi(dirler). Y ldrmlardan lm kor-kusiyle parmaklarn kulaklarna tkarlar; oysa Allah, inkrclar tama-men ku atmtr. 20 imek, nerdeyse gzlerini kapiverecek ; nlerini ay-dnlatt m o(nun )nda yrrler, zerlerine karanlk knce dikilir, kalrlar. Allah dileseydi elbette i itmelerini ve grmelerini de (alp) gtrr-d. phesiz Allah her eyi yapmaya kaadirdir.

Tefsir:

16-20nei ayetler de yukar daki ayetler gibi mnafklarn durumlarn tasvir etmektedir. Mnafklar, hidayeti verip dalleti sat n alan kim-selerdir. Bu ticaretleri, kendilerine hi kazan sa lamam , kendilerini tam ziyana sokmutur. Bunlarn davran, tpk u karanl k iinde kalp da ayd nlanmak iin ate yakan adamn durumuna benzer. Adam ate yakar yakmaz Allah onun grme duyusunu alm , ate evreyi aydnlatt halde adam yine eskisi gibi karanl klar iinde kalmtr. te Resul'n getirdiklerine yrekten inanmayan mnaf klar da by-ledir. Bunlar, cehalet karanhklar iinde bocalayp duruyorlar, bir kur-tarc , bir peyamber, bir nur bekliyorlard . O peyamber kendilerine hidayeti, kendilerini karanlklardan kurtaracak ilahi nuru getirdi. Bun-lar ona, nce az ck inandlar, sirkin karankklar ndan biraz kurtuldular, iyilii ktl tanmaya ba ladlar. Fakft birden kalblerine phe d-nce yine iman nurlar snd. karanlklar iine dtler. Kskanhklar yznden basiretleri ba land . Nefislerinir esiri olup Allah' n nuruna gzlerini kapadlar, yine karanliklar ierisinde kald lar. Onlar manen krdrler, hakk grmezler; sa rdrlar, hakk 'iitmezler; hakk sylemezler.

Cz' 1, Sure: 2

43

Yine onlarn durumu, sicim gibi ya mur bo alan, imekli, karanl k bir gecede yryen adamn durumuna benzer. iddetli yamur altnda, zifiri karanlk iinde yryen adam, gk grltilsn duyduka korku-sundan kulaklan n tkar. nn grmedi i iin yryemez. Bir an iin imek ak nca n ayd nlanr, bir iki adm yrr, fakat imek kesilince yine aknlk iinde dikilip kalr.

Mfessirler, 19 ncu ayetteki ayyib kelimesini, karanl kta yaan yamur diye tefsir ederler. Kasdedilen karanl klar, phe ve nifak ka-ranlklandr. Racd. (gk grlts) ise kalble i rahats z eden korkuyu temsil etmektedir. te mnafklar, srekli bir korku iindedirler. Onlar: "... Her barty kendi aleyhlerinde san rlar..."'

Gk grltl, karanhk, korkun durum iinde ara s ra parlayan imek de zaman zaman onlar n kalblerinde beliren iman nurudur. Kur'an nurdur, nerdeyse onlar n gzlerini alvereeek derecede parlakt r. Kendisine inananlar bu nur, aydnlatr. Kalblerinde iman nuru do up evreyi ayd nlatnca onun nda yrrler, ama iiphe ve nifak bulut-lar , kalblerindeki nuru rtnce kalbleri karanr, aknlk iinde kalr-ar.

Ate var, nur gne gibi ufuklar aydnlatmakta ama onlar, ma'nevi duyulan kreldii iin evreyi a boan nuru gremez olmu lardr. Onlarn hali dnyada byle olduu gibi hirette de byledir. Ahirette, herkese imanna gre nur verilir. Kiminin nuru, kilometrelerce yr-nesine yeter. Kiminin nuru, kh do ar, kah sner; kimi s rat zerinde kh yrr, kh durur. Kiminin nuru da tamamen sner. I te bunlar halis mnafklardr. Yce Allah, onlar hakk nda yle buyurmutur: "O gn mnefk erkekler ve mnf k kadnlar (sr'atle cennete gitmekte olan) m'minlere derler ki: '(Ne olur) bize bak n da sizin nurunuzdan alalm' Onlara : 'Arkanza dnn de nur orayn' denilir."2 Mii'minler hakknda da yle buyurmu tur: "O gn inanan erkek ve kad nlar gii-riirsiin ki nurlar, nlerinde ve salarnda kouyor. (Kendilerine): Bugn

altlarndan rmaklar akan, ilerinde ebedi kalacagnz cennet-lerdir.' (denilir) " 3

Ahirette, herkesin ameline gre kendisine nur verilece ini bildiren hadisler devardr. Ibn Mes'd yle demi : "M'minlere, amellerine gre nur verilir. Kimine hurma a ac kadar, kimine adam boyu kadar nur

1 Mntfikuu Suresi: 4 2 Ilaclid Suresi: 13

3 Hadid Suresi: 12

44 Bakara Suresi

verilir. En az nur sahibinin nuru, ba parma zerinde olur, bir yanar, bir sner." bn Abbas ise yle demi : "Kyamet gn, tevhid ehli olan herkesin bir nuru vard r. Mnfikn nuru ise sner. M'min, mnafi n nurunun sndn grnce (kendi nurunun snece inden de) korkar. te onlar. "Rabbimiz, bizim nurumuzu tamamla', derler."'

ketlerden, gerek m'minlerin, gerek kfirlerin, gerek m.nfik-larn ikier grupa ayr ldklar anlalmaktad r. IVI' ninler mularrebtin (Allah'a ok yakn olanlar) ve ebrr (iyiler) gruplar na; kfirler: duck (kfr liderleri, kfre davet edenler) ve taklidiler gruplar na; mnafildar da: hlis mnfik ve iinde k smen nifak bulunan gruplara ayr lrlar. Hz. Peyamber(s.a.v.), hlis nnfi yle nitelemi tir: "Drt huy vardr ki bunlar bir adamda bulunursa o kimse hlis mndfkt r. Ama bunlardan sadece biri bulunan kimse ise o huyu terk edinceye kadar kendisinde biraz

nifak olan insandr. Bu huylar unlardr : Kendisine gvenildii, yanna bir emnet brakld zaman hiyanet etmek, konu tuu zaman yalan sy-lemek, sz verdi i zaman sznde durmamak, eki tii zaman ar git-mek." 3

"c !.

5..

Cz) 1, Sure: 2 45

ku/urnuz(Muhammed)e indirdiimizden phe iinde iseniz, haydi onun gibi bir sure getirin, Allah'tan baka btn ahiderini(yardmclarm)z da arn ; eer doru iseniz (bunu yapn). 24- Yok eer yapamadnzsa, ki asla yapamayacaksnz, o halde yak t insanlar ve talar olan, inkCrel-lar iin hazrlanm ateten sabrm,

Tefsi

21-24: Bu yetlerin manas aktr. Allah, muhte em yldzlar iinde dnyay , yaratklarn en ereflisi kld insanlara d ek gibi rahat bir ika-met yeri, g ii de tavan gibi onu koruyan, besleyen hrika bir eser yap-mtr. nsanlar beslemek iin gkten indirdi i yamur ile, e it eit meyvalar, rnler karmtr. O halde bizi yaratan, u dnya evine yerle tiren ve bizi e itli rzklark besleyen Allah'a neden ba kasn ortak ko ahm ? Oturduumuz dnya evi O'nun, yediimiz rzk O'nun, var-l= O'nun. Bizi besleyen, ya atan, yneten ba ka bir yarat c yoktur. Kinatta ne varsa hep O'nun yarat klar dr. _O'nun yaratklarn O'na ortak ko rn.amz, akl alr ey deildir. Kulluk yalnz Allah'a yap -lr, yalnz O'na tap l r.

24 nc yet, Kur'n' n, Allah kelnu olduundan phe edenleri, ona benzer bir sure getirme' e davet etmektedir. Bu yet, Medine'de inmitir. Mekke'de inen yetlerde de yce Allah, inanmayanlar , Kur'n'a benzer bir kitap', Kur'n'a denk bir sz 2, Kur'n'a benzer on sure 3, Kur'n'a benzer bir sure 4, getirmee davet etmi tir. Kur'n'a cephe alan hi kimse, onun bir yetine denk bir sz syleyememi tir. nk o, Allah szdr. Be er onun gibi bir sz syleyemez.

Kur'n, az kelime ile ok mana ifade eder. Bazan onun iki kelimesini izah etmek iin sayfalarca yaz yazmak gerekir.

Kur'n- Kerim, nce gelen peygamberlerin hayat n anlatr, on-larn hayat hikyeleriyle insanlara t verir. Okula gitmemi , okuma yazma renmemi , bir insann, kendinden binlerce yl nce gelip ge-mi insanlarn hayatlar n anlatmas, o anlatlanlarn, Allah tarafndan bildirilmi olduunu gsterir.

Kur'n- Kerim, y llarca sonra kacak olaylar haber vermi tir: Rumlar n ranhlar yeneceklerini, mslmanlar n Mekke'yi fethedecek-

1 Kasas Suresi: 49

2 taxa Suresi: 88

3 Hud Suresi: 13

4 Yunus Suresi: 38

46 Bakara Suresi

]erini, inan p yararl iler yapanlar n yeryzne hkmran olacaklar n sylemi , bu syledikleri aynen olmu tur.

Kur'n, yle ilmi gereklere dokunmaktad r ki bugnn pozitif ilim verileri de bunlar dorulamaktadr. Mesela ge doru ykselmekle g siln.daralaca n , nefes almamn gle eceini syler. Gerekten yk-see ktka hava bas nc decei iin nefes alma gle ir. Kur'an, umm ve dier y ldzlarn, nceleri birbirine yap k olduklarn , Allah'n, bunlar birbirinden ay rp her canl eyi sudan yaratt n syler. Bu-gnn ilmi gr de bunun byle olduunu sylemektedir. Daha buna benzer, kainatn yarat l hakknda nice gerekler, Kur'an dilinde zlii bir biimde anlat lmtr.

Kur'an' n slfibu da bamba ka bir mu'cizedir. Anlatt en soyut olaylar canl ahslar ekline koyup anlatan Kur'n, gze, kula a, btn duyulara hitabederek ruha a lan btn yollarla insan n benliine so-kulur. Onun her kelimesinde, ilahi bir musiki kula okar. O, her haliyle insan sz olmay p Allah sz olduunu ispatlar. Bundan dolay o indii zaman airler, utanlar ndan iirlerini K'be davarlar ndan indirmi -ler, inananlar da inanmayanlar da ondan stn bir sz olamayaca n itiraf etmi lerdir. Bugne kadar hi kimse onun tek bir yetine denk bir sz syleyememi fir, bundan sonra da syleyemeyecektir.

24 nc ayetin sonunda, insanlar ve talar yakan ate ten saknl-mas emredilmektedir. Ate in, talar yakt mahsus sylenmitir. n-k Kur'n' n hitabettii insanlar, talara, heykellere tap yorlard . Yce Allah buyuruyor ki: Sirkten dnp Kur'an yoluna gelmezseniz, varaca-

nz cehennemin ate i sizi de yakar, o taptnz, sizi koruyaca n san-dnz ta lari , heykelleri de yakar. Siz onlara tanr diye tap yorsunuz, onlarn sizi koruyacan sanyorsunuz. Oysa onlar, sizi de il, kendi-lerini dahi koruyamaz.

.3, .5 -5 o o I j C,:,-$ ....11 I j_Jci

(' ) -125. ." 1 fi

- f::: e-4-

25- nanp yararl iler yapanlara, altlarndan rmaklar akan cen-netlerin, kendilerine ait olduunu mjdele! Onlardaki herhangi bir mey-

Cuz' 1, Sure: 2 4/

vadan rzaclandka "Bu, daha nce de rz klandm z eydir. (dnyada iken de bu miktara yemi tik) derler. (Cennetteki bu r zk), onlara (o dedikleri)ne benzer verilmi tir. Onlar iin orada tertemiz eler de vardr ve onlar orada ebedi kalacaklardr.

Tefsir:

25- Cennet, gzden gizli kalan, iine girilmeden grlmeyen bahedir. Cennet, Ingatte rtmek demektir. Ayn kkten gelen ein.n de gzden kapal olan yaratktr. te bu kkten alnan cennet, girift a alarla ze-mini grnmez bahedir. Dinde cennet, dnya gzyle grlmeyen, Hakk'n gaybnda gizli, sevap evinin ad dr. Bu ebedi bahe, yle gzel bir yerdir ki alt ndan, yani zemininin iinden, t pk dnyada olduu gibi rmaklar akar. Fakat orada bol olan, sadece su de ildir. Bal rmaklar , st rmaklar , sarho etmeyen arap rmaklar da vardr. Herey ylesine boldur orada. "O c3nnetlerdeki herhangi bir meyvadan rtztklandka: 'Bu, daha nce de rz klandmz eydir'." cmlesi zerinde rnfessirler zellikle iki a klama naklederler. Bunlardan. birine gre hirette veri-len rzklar, ekil ve renk bakmndan birbirine benzer, fakat tad ve lez-zet bakmndan bir sonra verilen, bir ncekinden farkl dr. Dier gre gre de hirette verilecek r zklar, meyvalar, ekil ve ad bakmndan dnyadaki meyvalara benzerler, fakat tad ve lezzetleri de iiktir. Aye-tin muhtevas ndan, bu ikinci aklamann daha kuvvetli olduu anlal-maktad r.

Insanlar, ancak alk olduklar eyleri kavrayabilirler. Ba ka yet-lerde de cennet, hep nal., hurma, ku eti, birbirine girmi aalar, zence-bil, kfur, misk, koltuklar, yast klar, dola p hizmet eden gzel k zlar, ve delikanllarn bulunduu bahe eklinde tasvir edilir. te mii'minlere verilen uhrevi ni netler, kendilerine, grn te dnyadaki nimetlere benzer gelecektir, fakat gerekte farkl dr. bn Abbas' n: "Cennette bulunan eylerin, isimlerinden ba ka hibirey, dilnyadakine benzemez" dedii rivayet edilirl Cennetteki nimetlerin maliyeti ba kadr. nk onlar, sf nimettir, dnyadakilerin hakikatidir. Dnyadaki meyvalar, onlarn glgesi durumundadr. O meyvalar, insann hakikatine veril-mektedir. O baheleri ve meyvalar , insamn amelleri yapmtr. Daha' dorusu insann amelleri, hirette o ekli almtr. Ayna zamanda orada in.ananlara, tertemiz e ler vardr. O gzel kzlarda, dnyadaki kad nlar-da olduu gibi det grme ve lohusalk yoktur. Ahlklar da en yksek

1 Ihn. Kesir, I, 62

48 Bakara Suresi

ahlktr. Onlar gerek maddeten, gerek manen tertemiz e lerdir. te m'minler bu zevk ve bu nimet iinde birka gn de il, srekli kalacak-lardr.

. - o '-'y ..- l "a .9

rirj ) .):'4 4;

:51_4 "c........_ C. 0-0 C.", c -.),_!,:s

C7.4 11A-..C.4.-_P

)S1 L9i 9 1 1 *c. i )45,, -,:.:T C.. 17 ";,:i

, . o ol

:Aa) 1 9.jpA) 4.J I

--- _3f

-- Q- u" -

(Y N) j

26 Allah, bir sivrisinei, hatt onun da stnde olan (ondan daha zayf bir varl) misal vermekten ekinmez. inananlar, onun, Rablerinden (gelen) bil gerek olduunu bilirler. inkr edenler ise : "Allah, bu rhisalle ne demek istedi ?" derler. (Allah), onunla birounu saptrr ve yine onunla birounu yola getirir. Onunla sadece fasklar saptrr. 27 Onlar ki sz verip balandktan sonra Allah'a verdikleri sz bozarlar ; Allah'n birle-tirilmesini emrettii eyi (iman ve akrabahk ba larn) keserler ve yery-znde bozgunculuk yaparlar ; ite ziyana urayanlar onlardr. 28 Allah' nasl inkr edersiniz ki siz, ller idiniz, O sizi diriltti ; yine ldrecek, yine diriltecek ; sonra O'na dndrleceksiniz. 29 O ki yeryznde ne varsa hepsini sizin iin yaratt ; sonra ge yneldi, onlar yedi gk olarak d-zenledi. O, her eyi bilir.

Tefsir:

26, 27 nci ayetlerde Cenab Hakk' n, gerei anlatmak iin her trl misali verdii, bunun gayet doal olduu bildirilmektedir. M'- minler, verilen bu misallerle anlatmak istenen mnay derhal kavrarlar.

Cz' 1, Sre: 2 49

Ama inkrclar, inkr etmek iin bahane arar, bu misalleri gya Allah'a yaktrmazlar. Said'in, Kat'eden nakletti ine gre Kur'n'da rmcek ve sinek, misal olarak anlat lnca sap klar: "Allah bunlar anmakla ne demek istiyor? Allah byle eyleri sylemekten mnezzehtir" dediler. Ite 26 nc yet, bu mnasebetle indi'.

Kalbi hastalkl birok insan, bu misallerin derinine inemedi inden saptr. Fakat i in i yzn kavrayan birok insan da bunlarla anlat l-mak istenen gerei kavray p hidayete gelir. Tabii, sap tanlar, kt niyetli fasklardan bakas deildir.

Fsk, dilde yoldan kmak demektir. Dinde f sk, byk gnah i-lemek suretiyle Allah'a itaatin d na kmak anlamnadr. Fskn mertebesi vard r: Birincisi, gnah irkin kabul etmekle beraber yine de bazan nefse uyup gnah i lemektir. kincisi, gnah olduunu bilerek sk sk gnah i lemektir. ncs, gnahn irkinliini inkr ederek, onu iyi bir ey kabul edip gnah i lemektir ki bu trl fsk, kfrdr.

Bu tr fsklar, verdikleri sz tutmayan, Allah' n ilikiyi srdr-meyi emrettii akraba ile ilikiyi kesen, yeryznde bozgunculuk yapan kimselerdir. Bunlarn sonu hsrandr.

Anlatlan rmcek ve sinek misallerini onlar, kaln kafahlklarndan veya inatlarndan tr anlamamlardr.. Aslnda basit gibi grnen rmcek ve sinekte, Allah' n bu ho-r grlen kk yarat klarnda ne ilahi sanatlar gizlidir. O ahane tl evini ren rmcek kmsenir mi? Kald ki bu misal ile, kendilerini korumak iin Allah'tan ba ka veliler, rablar edinen kimseler, t pk korunmak iin ev yapan rmce in duru-m-tufa benzetilmi tir. rmcein evi ne kadar zay f ise, ite inkrclarm sndklar tanrlar da yle zayftr. rmcek evi, bir p ile y khr. O tanr diye tapuulan eylerin de bir sinee dahi gc yetmez. Sinek o putlarn stne taranr, zerlerine srlen ya , tatly emer, ama put stne taranan sine e engel olamaz. Bununla gayet a k bir biimde anlatlan gerek udur: Inkrclarn tanr diye tapt klar putlar. cizdir, tapanlar, ok rk bir i yapmaktad rlar. Bu misal, inkrclarn yaptk-lar iin rkliin, gayet canl bir biimde herkesin gzleri nne sermektedir. Neden Allah, insanlar n kavraylarna uygun gelen misal-leri vermesin? Tabiattan verilen misaller, soyut mnalar , milahhas hale getirir, insan zihnine sokan.` Kur'an, tasviri slbu kullannu tr.

28-29: Son iki yet de Allah' n, bizi l iken dirilttiini, sonra ld-receini, tekrar dirilteceini, daha sonra da O'na dndrlece imizi; O'nun

1 Ibn Kesfr, I, 64

50 Bakara Suresi

yer yznde olan her eyi bizim iin yaratt n , sonra g e ynelip onlar yedi gk halinde dzenlediini ve her eyi bildiini ifade ediyor.

28 nci yet hakknda bn Abbas'n u tefsiri nakledilir: "Siz yarat l-'nazdan nce babalar nzn belinde ller halinde bulunuyordunu . Allah sizi yaratt . Sonra gerek lmle ldrecek, sonra tekrar dirilte-cektir."

Yce Allah bize yle demek istiyor: Ey insanlar, d nn siz can-siz idiniz, hayatta de ildiniz, daha nce babanzn belinde bir tohum idi-niz, ondan nce de belki bitki, daha nce de toprak idiniz. Hepinizin

ash toprak idi. Allah sizi e itli aamalardan geirip u insan hayatna getirdi. Size can verdi, ak l verdi. imdi O'nu nas l inkr edersiniz ? Bir mddet bu dnyada ya adktan sonra sizi ldryor, ama lm her-eyin sonu de ildir, yine diriltecek ve en sonunda O'nun huzuruna top-lanacaks nz. Allah, size sadece hayat vermekle kalmad , yeri de, yerde olanlar da sizin iin yaratt . Bu kadar nimete kar nasl nan-krlk edersiniz ? Her iyili e bir teekkr gerekir. Allah' n size ver-dii can nimetine ve dnyada sizin iin yaratt saysz nimetlere kar teekkr et neniz gerekirken nas l oluyor da O'nu inkra sap yer, O'nu brakp birtakm ciz yarat klara tap yorsunuz ?

u_; JS' "JC; } o 9 O

.) .."3.3t-; G ;X. ,.. "

3 3

L.4 JC; ; - 4LA t. o ...

t4-1f r (r.) t:. ."' 3 ... "'" o "' . 3 . 3.

O ,J ,

3 O'' l ' ...fth O 11-.1 ( , .; .3 -. OLi ;C.S.3Sk......3 I d_p .,- - - , , . 5 5

c C.:::_ts LA I (;:i - Lp 't ,.,..i:;C,, j_it:; (t )) -- ; .b ",,,, . - - f-

,,-t..,,,,:...::

cj: - - -

c*e:4-j1,::t:, 'e...i' 4..ri 5(:.>1 t-_,.. "LiC; (r 'O ',.....

Cz' ,1, Sure: 2 51

fol (1' 0 _i : Q- Ia ,

14-, (re.) C.J.-eji-J :51 -j

4J! \ j - .9 O ".

52 Bakara Suresi

dir. 38 "Hepiniz oradan inin, " dedik, "Yaln z (iyi bilin ki) size benden bir hidayet geldii zaman kim benim hidayetime uyarsa artk onlara bir korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir." 39 "inkar edip ayetlerimizi yalanlayanlar ise ate halkdr, onlar orada ebedi kalacaklardr."

Tefsir:

30-39: Yce Allah bu ayetlerde insan n yaratlma dikkati ekiyor ve melaike ile insan karla tryor. Melek, lu atte kuvvetli, tasarruf sa-hibi anlamna gelir. Bu kelimenin asl melek'tir. Melek, elilik demektir. Allah'n buyruklar m ta maa ve yerine getirme e me'mur eliler ol-duu iin bu varhklara melek denmi tir. oulu melaike'dir.

Melekler Allah' n, yce, nurani, Vadi yarat lh, mahiyetlerini ancak Allah'n bildii birtakm kuvvetli varl klardr. Asl ruhani biimleriyle onlar bu gzle grmek mmkn de ildir. Fakat onlar, istedikleri ekle brnp