Küresel Çöküşün Hikayesi - 1 2001’de ABD’de 100 bin dolarlık bir Ev, 20 bin $ peşin, 80 bin $ ipotek

kredisi (mortgage) ile alınır.

2001-2004 arasında ABD ekonomisini canlandırmak amacıyla faizler hızla indirildi. Buna paralel varlık fiyatları artmaya başladı.

2004’de yapılan yeni bir ekspertiz ile Ev’in değeri 150 bin dolara çıktı. 2. ipotek ile bankadan 50 bin dolar yeni kredi alındı ve Otomobil yenilendi.

Düşen faizler ve artan varlık fiyatlarına paralel olarak, mali sektörde başlayan “finansal mühendisliklerle” küresel likidite hızla arttı. Artan likidite varlık fiyatlarındaki artışı devam ettirdi.

2005’de bir ekspertiz daha yapıldı ve Ev’in değeri 180 bin dolar olarak belirlendi. 3. ipotek eklendi ve buradan alınan parayla mobilyalar yenilendi.

2006’ya gelindiğinde artık herkes (şahıslar, emlakçı, banka vs.) Ev’in değerini 180 bin dolar olarak kabul ediyor ve buna göre hareket ediyordu.

Küresel Çöküşün Hikayesi - 2 Ancak 2007’de bir gün aynı mahallede benzer bir

Ev satışa çıktı. Ama kimse 180 bin dolar ödemek istemedi. Ve balon patladı.

Öyle ki, Ev’in satış fiyatı, ipotek değerinin (borç miktarının) altına geriledi. Ev’in piyasa değeri, ipotek değerinin altında kalınca, Ev sahibi, böyle bir Ev için ödeme yapmak istemedi.

Ev fiyatları düşünce, kredi teminatlarının da değeri düştü. Düşen aktif değeri, bilançolara zarar olarak yansıdı ve sermayeler erimeye başladı.

Küresel Çöküşün Hikayesi - 3 Bankalar borçlarını ödeyebilmek için, üzerlerine kalan

ipotekli evleri satmaya çalışınca, gayrimenkul fiyatları daha da düştü.

Alacaklarını tahsil edemeyen bankalar, borçlarını ödeyecek kaynak bulamadı.

Bankaların ve Yatırım Fonlarının içindeki menkul kıymetlerin gerçek değeri iyice belirsizleşti.

Aktifleri donuklaşan bankalar arasındaki para aktarımı yavaşladı. (herkes nakit’in üstüne yattı). Sistem kitlendi ve Likidite Krizi başladı

Kıssadan Hisse“Türev ürünlerinin yaygınlaşması ile kötü niyetli cin artık şişeden çıkmıştır. Bu ürünlerin 'zehirli' olduğu bir krizle belirgin hale gelinceye kadar, türleri ve toplam işlem hacmi artmaya devam edecektir”

Warren Buffet, 2002

Aç doyar, açgözlü doymaz

Türk Atasözü

Dünya’da Neler Bekleniyor Düşük faiz ve yüksek likidite döneminin sonu - Leverage’ın yerini

Deleverage alıyor (türev ürünlerle “sanal paralar üretme” devri bitti)

Uzunca bir sure sistemin yeni likidite üretemeyeceğini gören herkes mecburen bilançolarını daraltacak.

Bu da zamanında aşırı kredilendirmenin sağladığı yüksek alım gücü sayesinde fiyatları çok şişmiş olan finansal varlıkların ve gayrimenkullerin fiyatlarını düşürecek.

“Servet”teki artışlar, “Gelir”deki artışı geçmişti, şimdi Gelir seviyesine gerileyecek. Ama “Gelir” de azalacak.

Küresel Mali sistem yeniden yapılanacak. Muhtemelen küresel çapta yeni bir denetim-gözetim sistemi kurulacak.

Serbest Piyasa Ekonomisinin yerini, Kurallı Piyasa Ekonomisi alacak.

Filmin İkinci Yarısı… Ülkeden ülkeye, kurumdan kuruma sıçrayan panik dalgası

şimdilik bitti. Risk göstergeleri (vix, embi, libor) normalleşiyor.

Artık riske karşı daha duyarlı bir dünyadayız. para ve kredi piyasalarının yeni bir dengeye oturması aylar alacak (2009’un sonu?). Bu süre zarfında zayıf/borçlu/yüksek cari açığı olan ülke ve kurumlar her an topun ağzında olacak

Yeni sorunlar; kamulaştırılan ve/veya kamu desteğine bağımlı kılınan mali sistem, yeni “moral hazard” durumları veya kamu kaynaklarının israfına yol açmadan yeniden işler hale nasıl getirilecek?

Kamu fonları, enflasyon ya da yeni menkul kıymet balonları oluşturmadan geri çekilebilecek mi?

Türkiye, küresel kriz ortamına büyüme temposunun düştüğü, yüksek dış açık ve yüksek özel sektör dış borçlanmasının yaşandığı bir ortamda giriyor

Avrupa ve ABD’den farklı olarak krize karşı tecrübeliyiz.

Biz bunun benzerini 2001’de yaşamıştık.

Ama ABD’dekine benzer şekilde “gelirinden çok harcama” eğilimi bizde de mevcut (hızla artmış olan cari açık yoluyla)

Küresel Kriz ve Türkiye

Dün; 100 dolarlık sermaye, finansal mühendislik ürünleriyle 5,000 dolarlık alım gücüne ve yatırıma dönüşmüştü. Şimdi tüm bu varlıkların/yatırımların değeri gerileyecek.

Üstelik 2001’den farklı olarak, likidite sağlayacak canlı/sağlam bir yurtdışı finans piyasası ve finansal kurum artık kalmadı.

Uzun bir süre kredi imkanları eskidekinin altında kalacak. Yatırım veya Tüketimin finansmanı azalacağında iç piyasa küçülecek.

Küresel Kriz ve Türkiye

Resesyon: Komşun işini kaybediyorsa

Depresyon: Sen işini kaybediyorsan

YAŞANANLARI BÜYÜK YAPAN

NEYDİ?

1929 NE KADAR BÜYÜKTÜ?

1929-1933 yılları arasında Reel GSYİH %29 oranında gerilemiştir.

Kayıtlı işsizlik %25’lere yaklaşmıştır.

Tüketici fiyatları %25 üretici fiyatları ise %32 oranında gerilemiştir.

7,000 banka iflası yaşanmıştır.

TOPARLANMA SİNYALLERİ?

PARA ARZINDA HIZLI ARTIŞ (Bankacılıktaki paniğin sona ermesi) Fiyatların artmaya başlaması Reel faizin gerilemesi Tüketimin artması

BANKACILIK SİSTEMİNDE GÜVENİN YENİDEN TESİS EDİLMESİ. ABD’nin TMSF’si olan FDIC o günlerde kuruldu. Regülasyona yönelik ciddi reformların

yapılması.

YAŞADIKLARIMIZIN 1929’A

BENZER TARAFLARI Hisse senedi piyasalarındaki aşırı şişme Dünya ticaretinde aşırı üretim sorunu Bankacılıkta denetim ve düzenleme

noksanlığı FED ve ECB’nin yaşacak felaketi

öngörememesi

YAŞADIKLARIMIZI 1929’DAN

AYIRAN NOKTALAR 1929 başlayan krizde yaklaşık olarak

10,000 küçük banka iflas etmişti.

2008’de başlayan krizde ise az sayıda ancak dünyanın en büyük finansalları iflas etmeye başlamıştır.

ÇÖZÜMÜ 1929’A

KIYASLA KOLAYLAŞTIRAN NOKTALAR Küreselleşmenin zirve noktada olması. Haberleşme, iletişim ve bilgi akışındaki

hızın “saniyelerin” altına gerilemesi. Krize karşı topyekün bir mücadelenin

verilmesi. Kısacası olası tüm olumsuz gelişmeler

görece çok hızlı bir şekilde yaşanabilecektir.

ÇÖZÜMÜ 1929’A

KIYASLA ZOR KILAN NOKTALAR

Karmaşık türev enstrümanlarının ciddi seviyelere ulaşması.

Büyük kuruluşların iflasın eşiğine sürüklenmesi.

Kamulaştırmaların yaygınlaşması ekonomideki aktiviteyi yavaşlatabilecektir.

SONUÇ Gözlemimiz yaşanan krizin 1929 kıyasla çok

daha karmaşık olduğudur. Alınan tedbirlerde geç kalınmıştır. Güven kaybolduğundan panik halinde gerekli

gereksiz her hamle düşünülmeden atılmaktadır.

Olumlu olarak algılanabilecek taraf ise olası ilave olumsuzlukların 1929’a kıyasla hızlı bir şekilde yaşanabileceğidir.

Topyekün ve koordineli müdahalelerin yapılmasını da olumsuzlukların derinleşmesini engelleyen faktör olarak değerlendirmekteyiz.

Küresel Kriz sonucu ABD’deki Varlık Kaybı 11 trilyon $

Kaynak: Reuters

Türkiye’nin Büyüme HızınınTürkiye’nin Büyüme HızınınGelişmekte Olan Ülkeler Arasındaki YeriGelişmekte Olan Ülkeler Arasındaki Yeri

Küresel Krizden Ülkeler Nasıl EtkilendiBüyüme OranlarıBüyüme Oranları 2008 – 4.Ç.2008 – 4.Ç. 2009 – 1,Ç.2009 – 1,Ç.

Brezilya % 1,3 % -1,8ABD % -1,8 % -2,5OECD ülkeleri % -0,9 % -3,1Kore % -3,7 % -4,2Euro Bölgesi (16 ülke) % -1,2 % -4,8Japonya % -4,5 % -8,8Rusya % 1,1 % -10

Türkiye % -6,2 % -13,8

(Türkiye son 2 çeyrek dönem itibariyletüm AB, OECD, G-20 ülkeleri içinde krizden en çok olumsuz etkilenen ülke olmuştur)

Kaynak: Reuters

Bu Kriz artık Bizim Krizimiz …Bu Kriz artık Bizim Krizimiz …Gelişmekte olan ülkeler arasında en yavaş toparlaGelişmekte olan ülkeler arasında en yavaş toparlanannan Türkiye olacak Türkiye olacak gibi gibi

Büyüme TahminleriBüyüme Tahminleri

ÜlkeÜlke 20092009 20102010 20112011

---------------------- ---------------- ---------------- ----------------

TürkiyeTürkiye -5.5-5.5 1.51.5 3.03.0

ÇinÇin 6.56.5 7.57.5 8.58.5

HindistanHindistan 5.15.1 8.08.0 4.54.5

RusyaRusya -7.5-7.5 2.52.5 3.03.0

BrezilyaBrezilya -1.1-1.1 2.52.5 4.14.1

MısırMısır 3.83.8 4.24.2 5.05.0

Kaynak: Dünya Bankası

İşsizlik Bütün Dünyada Büyük SorunAma Türkiye’de etkisi yine daha fazla…

Küresel Krizin Türkiye’ye Etkileri: BÜTÇE AÇIĞI KONTROLSÜZ BÜYÜYORKamu Bütçesi İçindeki

Cari Harcamalar (faiz dışı harcamalar) ile Vergi Geliri artış oranı

1994, 2001, 2008 krizlerinin ilk 12 ayındaki ihracat büyümesi

Daha derin bir krizin içerisindeyiz (1) …

Birinci ay: 1994 krizi için Mart, 2001krizi için Ocak ve 2008 krizi için ise Temmuz’dur.

Daha derin bir krizin içerisindeyiz (2) …

Birinci ay: 1994 krizi için Mart, 2001krizi için Ocak ve 2008 krizi için ise Temmuz’dur.

1994, 2001, 2008 krizlerinin ilk 12 ayındaki imalat sanayi büyümesi

Alındığı Söylenen Önlemler Niye Yetersiz Kalıyor…

(2008’in aynı Ay’ı ile Karşılaştırıldığında)

Yurtiçi Otomobil OtomobilÜretiminde değişim İthalatında

değişim

Ocak % -61 % -37Şubat % -50 % -34Mart % -43 % 36Nisan % -26 % 18Mayıs % -18 % 37Haziran % -15 % 36

ÖZETLE …ABD başta olmak üzere dünyanın birçok ülkesinde, bir

taraftan parası olanların harcama yapması özendirilirken, diğer taraftan vergi indirimleri yapılarak ve harcama çekleri verilerek hanehalkı harcamaya teşvik ediliyor.

Türkiye’de ise vergi indirimleri yerine dolaylı vergiler artırılarak hanehalkının harcanabilir geliri azaltılıyor!

Kısaca Devlet, “siz harcamayın, bana verin ben harcayacağım” demektedir!

Çünkü resesyonla nasıl mücadele edileceğini bilmiyoruz. Hala eski krizlerde başvurulan yöntemleri uyguluyoruz.

Sonuç; yavaş toparlanma, artan kayıtdışılık, yıpranan vergi adaleti, artan işsizlik/gelir dağılımı bozukluğu

Olumlu Gelişmeler …Özel Sektörün Yurtdışı Kaynaklı Uzun Vadeli Kredi Stoku

(milyar dolar) Mali Sektör Reel Sektör Toplam

2007-Sonu 41,9 79,5 121,4

2008-Sonu 41,1 98,9 140,0

2009-Mart 38,1 95,1 133,2

2009-Nisan 37,1 95,1 132,2

(yurtdışından kredi akışında korkulan küçülme olmadı, yurtdışı krediler büyük ölçüde yenilenebiliyor)

Olumlu Gelişmeler …Özel Sektörün Yurtdışı Kredi Borcu Ödemeleri (anapara+faiz)

(milyar dolar) Mali Sektör Reel Sektör Toplam

2009-ilk 4 ay 3,9 10,8 13,7

(Özel Sektör ilk 4 ayda vadesi gelen 13,7 milyar dolar kredi

ödemesini piyasaları sarsmadan gerçekleştirebildi)

Olumlu Gelişmeler …Özel Sektörün Uzun Vadeli Kredi Kullanımı

Dış Borç Ödemeleri (anapara+faiz)

(milyar dolar) Mali Sektör Reel Sektör Toplam

2008-ilk 4 ay 3,2 17,2 20,4

2009-ilk 4 ay 1,5 7,3 8,8

(yurtdışından kredi kullanımı azaldı ama kesilmedi)

Neler yapılabilir? Neler yapılabilir?

1.1. İç talebi canlandırmak için yapılması gerekenlerİç talebi canlandırmak için yapılması gerekenler Vergi indirimleriVergi indirimleri Harcama eğilimi yüksek ve dezavantajlı kesimlere gelir desteğiHarcama eğilimi yüksek ve dezavantajlı kesimlere gelir desteği İnandırıcı ekonomik politikayla desteklenirse faydalı olacakİnandırıcı ekonomik politikayla desteklenirse faydalı olacak

2.2. Şirketlerin bozulan nakit dengelerinin yeniden kurulmasıŞirketlerin bozulan nakit dengelerinin yeniden kurulması Kamu alacaklarının veKamu alacaklarının ve Kredi geri ödemelerinin yeniden yapılandırılmasıKredi geri ödemelerinin yeniden yapılandırılması

3.3. Finansal sektöre yönelik tedbirler Finansal sektöre yönelik tedbirler Bankalara sermaye ve likidite desteğiBankalara sermaye ve likidite desteği Yabancı sermaye için IMF ile anlaşmanın sağlanmasıYabancı sermaye için IMF ile anlaşmanın sağlanması

4.4. Çok yıllık mali disiplini tesis etmeye yönelik tedbirlerÇok yıllık mali disiplini tesis etmeye yönelik tedbirler OVP ve OVMP’nin önemi arttı OVP ve OVMP’nin önemi arttı

Küçülme ve kamu harcamalarındaki artış, bütçe açığını artıracak, Küçülme ve kamu harcamalarındaki artış, bütçe açığını artıracak, Tedbirler başarılı oldukça, ekonomik toparlanma gerçekleşecekTedbirler başarılı oldukça, ekonomik toparlanma gerçekleşecek Bütçe performansındaki olumsuz etki sınırlanacakBütçe performansındaki olumsuz etki sınırlanacak

5.5. Mali Sorumluluk ve Devlet Yardımları Kanunu önemliMali Sorumluluk ve Devlet Yardımları Kanunu önemli