küresel doğal gaz senaryoları ve türkiye

Küresel Doğal Gaz Senaryoları ve

TürkiyeFatih Dönmez

EPDK Kurul üyesi

1Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

İçerik• Giriş

– Bazı basit ve tartışmalı kurallar

• Dünya Doğal gaz piyasasına bakış– Doğalgazın oranı– LNG– Elektrik Tüketimi, Ulaştırma

Senaryo Çalışması• Altın Çağ• Med Cezir• Durgunluk


Tartışmalı Kurallar

• Kural 1:“Her petrol fiyat artışı, gelişmiş

ülkelerdeki ekonomik kriz ihtimalini arttırır.”


Kanıt 1

Kırmızı çizgiler, petrol fiyat artışları, gri taralı alanlar ekonomik durgunluklar veya krizler…Petrol Fiyat Şokları ve Durgunluklar, James Hamilton

2007-2008 Krizi


Sebep 1 – Mikro açıdan

• Ekonomik büyümenin temelinde orta sınıf var

• Orta sınıf bütçesindeki enerji giderleri ne kadar artarsa, diğer harcama kalemlerinin oranları düşüyor.


Sebep 1 – Makro dengeler• Petrol fiyatları diğer emtia fiyatlarını da sürüklüyor• Ör : Türkiye gibi hammadde ithal eden ülkelerde, petrol ithalatı sıfırlansa

da ithalat petrol fiyatları ile birlikte hareket eder.

Çünkü petrol fiyat artışları ile gıda fiyat artışları ilişkili, insanların “gıda” ve “enerji” ihtiyaçları en temel ihtiyaçlardan. Bu da bizi ikinci sebebe getiriyor.


Tartışmalı Kurallar

• Kural 2:“Her petrol fiyat tavanı, petrol

ihraç eden ülkelerin bulunduğu bölgelerdeki politik krizlerin habercisidir.”


Kural 2 - Örnekler• Latin Amerika: Venezuela (“Çokluk Paradoksu”)• Ortadoğu

– İran devrimi– Fiyat artışı sonrası Suudi Arabistan Kralı’nın halkına verdiği

paralar

Gelirleri petrol kaynaklarına bağlı olan ülkelerin yoğun olduğu ülkelerde, petrol fiyat zirveleri sonrası hızlı fiyat düşüşleri bütçeleri darmadağın ediyor ve rant dağıtımı kararsız bir noktaya gidiyor.


Sebep 2 Petrol

GelirleriBütçe Fazlası

Artan Tüketim artışları

Gıda, Enerji de sübvansiyon

Arttırılan bedava

hizmetlerPetrol fiyatlarının ani düşüşü

Azalan Enerji Sektör ve

Altyapı Yatırımları Artan Gelir

İhtiyacı

Kırılan saadet zinciri

Mevcut üretimin

artmaması


Arap Baharı Piyasaları Nasıl Etkiler?• Cevap: Geçmiş örneklere bakalım

Ayaklanmalar ve 1979 devrimi

İran hala devrimden önceki seviyesine çıkamadı 10Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Türkiye de Tüketici Güveni ve Uluslararası Petrol Fiyatları


Temel Sorular• Fiyatların Yönü (Ucuz enerji bitti mi?)• Polonya (Avrupa’nın en büyük Kaya gazı üreticisi olacak

mı?)• Çin (Talep ve ekonomik büyüme yönü)• Petrol son kalesi olan ulaştırmayı doğal gaza kaptıracak

mı?• Nükleer• En önemlisi Ekonomik Büyüme


Doğalgazın Oranı Giderek Artmaktadır.


Hangi senaryo olursa olsun…• Ucuz gaz yok (Ama geçen seneki tahminlere göre fiyat öngörüleri düştü)

$/mmBTU 2010 2020 2030Amerika 4.39 6.1 7

Avrupa 8.01 9.5 10.1

Japonya 10.91 11.7 12.3

$/1000 m3 (*39.6) 2010 2020 2030Amerika 173.844 241.56 277.2

Avrupa 317.196 376.2 399.96

Japonya 432.036 463.32 487.08


Doğal gaz talebiOECD talebi %25 artarken

Asya talebi 3.6 katına çıkarken,

Çin talebi 7.5 katına çıkıyor 15Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

1 milyar m3 Doğal gaz = 6.1 TWh Elektrik Üretimi

(6.1 milyar kWh) Mevcut durumda Nükleerden elektrik üretimi ve 2025’te nükleerden elektrik üretimi

Nükleer

Mevcut Üretim (TWh)

Senaryo 1(2025)

Senaryo 2(2025)

Almanya 140 0 0Fransa 428 321 214 Kapanan Nükleer Santralleri Karşılamak için gereken ekstraDoğal gaz miktarı (BCM = milyar m3)

bcm bcmAlmanya 22.9508 22.9508Fransa 17.541 35.082

Türkiye’nin elektrik tüketimi:- 218 TWh (milyar kWh)- 42 bcm (2011 tahmini) 16Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Dünya Doğal Gaz Ticaretinin Değişimi


Bölgelerin Gaz İthalatları


LNG Ticaret Hacimleri

Dünyada hem LNG hacmi, hem de LNG ticareti yapan ülke sayısı hızla artıyor. Ayrıca Pazar payları da hızla değişiyor. Yeni lider Katar….


LNG İthalat ve İhracatçıları

Türkiye

İhra

cat

İtha

lat

Endonezya’nın pazardaki payı düşerken, Katar liderlik koltuğunda

İhracatçılar arasında Japonya, Güney Kore, İspanya var…

Dikkat! Çin daha pazara girmedi


Bazen İthalatçılar Herkese Eşit Fiyat Uygulamıyor


Gaz Fiyatlarının Geleceği

Rekabetçi Fiyat Oluşumlarının geleceği daha parlak


LNG Fiyatları


Doğal gazlı Araç Sayıları


Doğu Akdeniz Undisc OIL: 1.7 Gb, GAS: 3.5 TcmRecoverable reserves: 700 bcm


Kıbrıs’ta LNG üretimi olursa• 15 mtpa (Milyon ton per annum) (20 bcm)• Noble 44-48 ay içinde tesisi kurabileceğini düşünüyor• Bir tek soğutma komprosörü için bekleme süresi 31 ay• 15 mtpa için 9 tane gerekiyor• Toplam maliyet 18 -24 milyar$ (buna kuyudan sahile boru

hattı maliyeti dahil değil)• En erken 2017 gibi


SenaryoDünyaDünya

BölgeBölge

TürkiyeTürkiye


Senaryolar(2012-2030)Altın ÇağAltın ÇağPetrol giderek yerini doğal gaza bırakırken, bir yandan doğal gaz yatırımları artar diğer taraftan doğal gaz piyasası likit bir piyasaya dönüşür.

Med CezirMed CezirPetrol fiyatları yükselmeye devam eder, ama bu ekonomileri yavaşlatır, ekonomik yavaşlamalar fiyatları aşağı çeker. Fiyatlar bir dengeyi bulamaz, volatilite yüksektir.DurgunlukDurgunlukEkonomik krizlerin etkisi azalsa da, dünya bir türlü 2000’li yıllardaki büyüme trendini yakalayamaz. Özellikle Asya bölgesinde, ekonomik büyüme ciddi oranda yavaşlar. AB bölgesi uzun dönemli bir yeniden yapılanmaya girer 28Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Altın Çağ – Küresel DeğişimlerParametreParametre AçıklamaAçıklama

Petrol FiyatPetrol Fiyatlarıları Petrol fiyatlarının yükseliş trendi devam eder, fakat bu yükseliş sert değildir. Bu da diğer teknolojileri ve kaynakların şansını arttırır. Piyasalar daha entegredir. Ekonomik büyüme çok yüksek olmasa da, yeterli seviyededir.

Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına EndekslenmesiFiyatlarına Endekslenmesi

Doğalgaz fiyatlarının petrole endekslenmesi giderek azalır. Artık daha fazla spot piyasa fiyatı konuşulur. Bu üretici ülkelerde rahatsızlığa sebep olur ama kaya gazı (shale)’nın piyasaya girişi ile eski etkilerini bulamazlar. Bu süreçte bir kısım kontrat hala petrole endekslidir ama spot parametreler de içerir.

LNGLNG LNG hacmi hızla artar. Asya piyasası canlanır.

NükleerNükleer Nükleer santraller, OECD ülkelerinde giderek daha fazla sistem dışına itilir. Bu senaryo da, doğalgaz sadece bu nükleer santralleri değil, bir kısım kömür santrallerini de ikame eder.

ElektrikElektrik Doğalgaz kaynaklarının hızla devreye girmesi ile elektrik daha fazla doğal gaza bağımlıdır. Elektrik talebi de kararlı ve yüksek olmayan doğal gaz fiyatları sebebi ile hızla artar.

Ulaştırma (Araçlar)Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada, başta Kuzey Amerika olmak üzere bir çok yerde doğal gazlı arabaların sayısı artar. Artık petrolün son kalesi olan ulaştırmada da doğal gazın payı hızla artmaktadır.

KontratlarKontratlar Yeni kontratlar- yeni formüller . Kontratlarda spot fiyatlar ve esneklikler arttırılmıştır. Bir satıcılar piyasası değil, alıcılar piyasası oluşur. Yani fiyat avantajı tüketen taraftadır


Altın Çağ – TürkiyeParametreParametre Türkiye - AçıklamaTürkiye - Açıklama

Talep ArtışıTalep Artışı Doğalgaz talebi hem elektrik kaynaklı hem de sanayi ve konut kaynaklı olarak hızla artar.

ÇeşitlendirmeÇeşitlendirmeEnerji GüvenliğiEnerji Güvenliği

Akdeniz, Karadeniz, Irak gazları da devreye girer, Türkiye’nin imkanları artmıştır. Satıcı ülkeler Avrupa’ya en ekonomik ve güvenli yol olarak Türkiye’yi görürler. Bu da Türkiye’nin arz güvenliğine de katkı sağlar

Gaz TicaretiGaz Ticareti İstanbul Commodity Exchange üzerinden, Irak, İran, Azerbaycan gazlarının ticareti, future, forward,

Elektrik PiyasasıElektrik Piyasası Elektrik fiyatları daha fazla doğal gaz fiyatları ile ilintilidir. Fiyatlarda azalan bir artış vardır. Elektrikte doğal gazın oranı %65’lere çıkar. Yerli kömür azalır.


Med Cezir– Küresel DeğişimlerParametreParametre AçıklamaAçıklama

Petrol FiyatPetrol Fiyatlarıları Petrol fiyatları bir düşüp bir çıkmaktadır. Enerji fiyatlarındaki bu belirsizlik herkesi kötü etkilemektedir. Ama ekonomik büyüme güçlü olmasa da devam etmektedir. Fiyatlar bir tepe bir taban yapmaktadır. Belirsizlik hakimdir. Bu da yatırımları geciktirmektedir. Piyasa istikrarı düşüktür.

Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına EndekslenmesiFiyatlarına Endekslenmesi Fiyatlar yükseldikçe: Tüketici ülkeler formülasyonda esneklik isterken

Fiyatlar düşerken: Üretici ülkeler formülasyonu destekler

LNGLNG Spot piyasa hacmi artar ama LNG kontratları daha çok uzun vadelidir. Herkes önünü görmek istemektedirler. LNG ve boru hattı üzerinden ticaretler eşit miktarda artar

NükleerNükleer Nükleer santrallerin devreden çıkışı azalır.

ElektrikElektrik Çevre ve iklim konuları gündemdeki yerini korur. Kömür santralleri yapımı yavaşlar. Fakat doğal gaza aşırı bir talep de yoktur.

Ulaştırma (Araçlar)Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada mevcut trend devam eder, elektrikli ve doğal gazlı arabalar hala marjinal seviyededir.

KontratlarKontratlarTake or paylerde esneklikler


Med Cezir– TürkiyeParametreParametre Türkiye - AçıklamaTürkiye - Açıklama

Talep ArtışıTalep Artışı Doğalgaz talep artışı, fiyat artışları olduğu dönemlerde yavaşlarken, petrol fiyatları düşerken hızlanır. Talep artışı ekonomik büyümeye paralel seyreder.


Çeşitlendirme devam ederken, marjinal fiyatta kalan kontratlar artık devam ettirilmez. Ucuz kaynakların çeşitlendirilmesi

Gaz TicaretiGaz Ticareti Bir piyasa oluşturma fikri vardır ama uluslar arası piyasalara olan güvensizlik, gaz piyasası oluşumunu yavaşlatır.

Elektrik PiyasasıElektrik Piyasası YEK Alım garantilerine talep artar. Elektrik spot fiyatlarında anı sıçramalar gözlenir. Doğal gaz marjinal fiyat olduğu dönemlerde üretim yapma imkanı bulamaz


Durgunluk– Küresel DeğişimlerParametreParametre AçıklamaAçıklama

Petrol FiyatPetrol Fiyatlarıları Fiyatlar kısa vadede hafif artarken, ekonomik yavaşlama ile birlikte hızla düşer, dünya ekonomisi uzun süreli bir durgunluk-düşük büyüme sürecine girer. Enerji talebi büyümesi durur. Asya bölgelerindeki ekonomilerde sorunlar gözlenir. Petrol fiyatları da 80$ da altına düşer, bir süre orda kalır.

Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına EndekslenmesiFiyatlarına Endekslenmesi

Dönem başındaki petrol fiyat tartışmaları dönem sonunda yerini mevcut formüllerin devam yönünde bir sessizliğe bırakır. Enerji sorunları artık ikinci plandadır. Formülasyonlu kontratlar konumlarını muhafaza eder. Take or pay’lerde indirim olur.

LNGLNG LNG’de yeni yatırımlar durur/azalır. LNG boru hattı gazı ile rekabet etmeye çalışır. Bir çok LNG sıvılaştırma tesis yatırımı ötelenir.

NükleerNükleer Nükleer santraller konusunda AB adım atarak, santrallerin kapatılmasını engeller. Eski santraller renove edilerek, üretimlerine devam ederler.

ElektrikElektrik Elektrikte, çevre/yenilenebilir ikinci plandadır.Kömür üretimleri artmaktadır.

Ulaştırma (Araçlar)Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada, düşen petrol fiyatları sebebi ile alternatiflerin girişi imkansız hale gelmiştir.

KontratlarKontratlar Kontratlarda al ya da öde miktarlarında müzakereler olur. Esneklikler artar. Formül değişiklikleri gözlenir.


Durgunluk– TürkiyeParametreParametre Türkiye - AçıklamaTürkiye - Açıklama

Talep ArtışıTalep Artışı Doğalgaz talebi artış hızı düşer.


Çeşitlendirme konusunda projelerin gerçekleşme hızı yavaşlar. Farklı projeler gündemdedir ama gerçekleşmeler uzun sürmektedir.

Gaz TicaretiGaz Ticareti Gaz ticareti konusunda istekli müşteri de satıcı da bulmakta zorluk çekilmektedir.

Elektrik PiyasasıElektrik Piyasası Doğal gazın elektrikteki üretimi düşer, alım garantileri ve YEK artar. Elektrik talebindeki artış da yavaşladığı için, pahalı doğalgaz fiyatları ile üretim ihtimali düşer


Sonuçlar

Altın ÇağAltın Çağ Med CezirMed Cezir DurgunlukDurgunluk

Gelecek belki de bu üç geleceğin karışımı, optimist-pesimist ve kararsız

Çıkarılacak sonuçlar1.Türkiye’nin önemi tüm senaryolarda artmaktadır.2.Doğu akdeniz gazının boru hattı ile pazarlara açılması en mantıklı ve risksiz yöntemdir3.Bir İstanbul Commodity Exchange üzerinden Irak, İran, Akdeniz, Azerbaycan, Rusya gazlarının pazarlandığı bir Doğal Gaz Süpermarketi4.Elektrikte doğal gazın önemi5.Karar alma ve hareket etme süreçlerinin hızlandırılması


Teşekkürler

Fatih DönmezEPDK Kurul üyesi


küresel doğal gaz senaryoları ve türkiye

Documents