İKTİSADA GİRİŞ 1TEMEL MİKROEKONOMİ

Kaynak: Tümay Ertek, «Temel Ekonomi (Basından Örneklerle)», Beta Yayınları, İstanbul, 5. Baskı.

3. FİYAT MEKANİZMASI: TALEP, ARZ VE FİYAT

Piyasa mekanizması

• Fiyatlar piyasada belirlenir.

• Tam rekabet piyasası çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu ve homojen bir malın alınıp satıldığı piyasadır.

• Tam rekabetin olduğu bir mal piyasasında malın fiyatı arz ve talebe göre, yani fiyat mekanizması tarafından belirlenir.

3.1. TALEP

Talep Edilen Miktar: Bir ekonomide bütün tüketicilerin belli bir zaman içinde satın almayı planladıkları mal ve hizmet miktarına talep edilen miktar denir.

ceteris paribus: Ekonomide 2 değişken arasındaki ilişki açıklanırken diğer etkenlerin değişmediğini (sabit kaldığını) varsayarız.

Talep Edilen Miktar ve Fiyat

TALEP KANUNU: “Ceteris paribus” yani diğer etkenler sabit kalmak üzere, talep edilen miktar ile fiyat arasında ters yönlü bir ilişki vardır. Bir malın fiyatı arttıkça talep edilen miktarı azalır, fiyatı azaldıkça talep edilen miktarı artar.

Talep Eğrisi

Price (P) = Fiyat

Quantity (Q) = Miktar

Talep eğrisi: Demand (D) = Talep

Talep Kanunu: Fiyat arttıkça talep edilen miktar azalmakta, fiyat azaldıkça talep edilen miktar artmaktadır.

Bir malın fiyatı arttıkça talep edilen miktarı azalmakta, fiyatı azaldıkça talep edilen miktarı artmaktadır.

Talep kanununun istisnai durumları:

• Giffen malları (fakir mallar)

• Marka mallar

3.2. ARZ

Arz Edilen Miktar: Bir ekonomide bütün firmaların (üreticilerin) belli bir zaman içinde satmayı planladıkları mal ve hizmet miktarına arz edilen miktar denir.

Arz Edilen Miktar ve Fiyat

ARZ KANUNU: “Ceteris paribus” yani diğer etkenler sabit kalmak üzere arz edilen miktar ile fiyat arasında pozitif bir ilişki vardır. Bir malın fiyatı arttıkça arz edilen miktarı artar, fiyatı azaldıkça arz edilen miktarı azalır.

Arz Eğrisi

Price (P) = Fiyat

Quantity (Q) = Miktar

Arz eğrisi: Supply (S) = Arz

3.3. PİYASA DENGESİ

Piyasa dengesi arz ve talebin birbirine eşit olması demektir.

Talep edilen miktar ile arz edilen miktarı birbirine eşitleyen fiyat denge fiyatıdır ve piyasa bu fiyatta dengededir.

Piyasa dengesi: Talep=ArzP0=16 fiyat düzeyinde;Talep edilen miktar ise QD=25’tir.Arz edilen miktar QS=25

Yani, P0=16 fiyat düzeyinde;talep edilen miktar=arz edilen miktarQD=QS=25’tir. Piyasa dengesi:Denge fiyatı: P0=16Denge miktarı: Q0= QD=QS=25

Piyasa dengesi arz ve talebin kesiştiği noktada oluşur.

Fiyat denge noktasından yüksek olduğunda arz edilen miktar talep edilenden fazla olacak ve bir arz fazlası oluşacaktır; piyasa dengede olmayacaktır.

Fiyat denge noktasının altında olduğunda ise talep edilen miktar arz edilen miktardan fazla olacak ve bir talep fazlası oluşacaktır; piyasada denge olmayacaktır.

P1=20 ise;

Talep edilen miktar: QD1=20

Arz edilen miktar: QS1=30

Arz fazlası= QS1- QD1=30-20=10

P2=12 ise;

Talep edilen miktar: QD2=35

Arz edilen miktar: QS2=20

Talep fazlası= QD1- QS1=35-20=10

Piyasa dengesi:

Denge fiyatı: P0=16

Denge miktarı: Q0= QD=QS=25

Soru 1:

Soru 2: Pizza için piyasa talep ve arz aşağıdaki şekilde verilmiştir;

QD=100 – 20P

QS=10 + 40P

QD talep, QS arz ve P pizza fiyatıdır.

a. Pizza fiyatı için 1$ ve 2$ değerlerini kullanarak arz ve talep grafiğini çiziniz.

b. Denge durumunda ne kadar pizza satılmaktadır ve denge fiyatı kaçtır.

Soru 3: Tabloda güneş enerjisi ile çalışan kablosuz klavyelere ait piyasayı göstermektedir. Denge fiyatını ve denge miktarını belirleyin. Piyasa fiyatı 60$ olarak belirlenirse ne olacağını açıklayın ve grafikte gösterin. Piyasa fiyatı 30$ olarak belirlenirse ne olacağını açıklayın ve bunu grafikte gösterin.

Soru 4 ödevdir: Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yumurtalar için talep ve arz eğrilerinin şu denklemler şeklinde verildiğini varsayalım:

QD=100 – 20P

QS=10 + 40P

QD = Amerikalıların her yıl satın almak istedikleri milyonlarca düzine yumurta miktarı, QS = ABD çiftliklerinin her yıl satmak istedikleri milyonlarca düzine yumurta miktarı, P = düzine yumurta başına fiyatı ifade etmektedir.

a. Tabloyu doldurun.

b. Tablo bilgilerini kullanarak denge fiyat ve miktarını bulun.

c. Arz miktarını talep miktarına eşitleyerek denge fiyat ve miktarını bulun. a ile karşılaştırın.

d. Arz ve talep eğrilerini ayrı ayrı çizin.

e. Arz ve talep eğrilerini kesiştirerek denge fiyat ve denge miktarını belirtin.

Fiyat (Düzine Başına) Talep Miktarı (QD) Arz Miktarı (Qs)

0.50$

1$

1,5$

2$

2,5$

Talep Edilen Miktarı Neler Belirler?

• Malın Fiyatı, talep edilen miktarı değiştirir.

Talebi değiştiren etkenler (talebi kaydıran etkenler):

• İlişkili Diğer Malların Fiyatları

• Gelir (Ortalama Tüketici Geliri)

• Gelir Dağılımı

• Nüfus

• Tercihler

• Reel Faiz Oranı

• Geleceğe Dönük Fiyat ve Gelir Beklentileri

Talepte Bir Değişme

Talep eğrisi fiyat dışında diğer bütün etkenlerin sabit kaldığı varsayımı altında çizilmiştir ve yalnızca fiyat ile talep edilen miktar arasındaki ilişkiyi gösterir.

Diğer etkenler değişirse talepte bir değişme olur, dikkat edin, talep edilen miktarda değil talepte bir değişme olur.

Talep eğrisi sağa doğru kayarsa talepte bir artış, sola doğru kayarsa talepte bir azalış vardır.

D=D0 Talep

D’ =D1

tüketici gelirlerinin artması sonucu koyun eti talebi artar yani talep paralel biçimde sağa kayar. Yeni talep D’ =D1 olur.

D’’=D2

dana etinin fiyatının azalması sonucu koyun eti talebi azalır yani talep paralel biçimde sola kayar. Yeni talep D’’ =D2 olur.

İkame mallar (birbirine rakip mallar): Örneğin çay ve kahve; koyun eti ve dana eti; ayçiçek yağı ve zeytin yağı gibi birbirinin yerine kullanılabilen mallardır.

Tamamlayıcı mallar: Örneğin mallar araba ve benzin; kapı ve kapı kolu; pizza ve kola gibi birlikte tüketilen mallardır.

“Ceteris paribus” ikame malın fiyatı artarsa, diğer malın talebi artar. İkame malın fiyatı ile diğer malın talebi arasında pozitif bir ilişki vardır.

“Ceteris paribus” dana etinin fiyatı artarsa koyun eti talebi artar.

Sol taraftaki şekildeki gibi “Ceteris paribus” dana etinin fiyatı azalırsa, talep edilen dana eti miktarı artar. Burada dana etinin talep eğrisi üzerinde bir hareket olur.

Bunun sonucunda koyun eti talebi azalır. Sağ taraftaki şekildeki gibi koyun etinin talebi sola kayar.

“Ceteris paribus” tamamlayıcı malın fiyatı artarsa, diğer malın talebi azalır. Tamamlayıcı malın fiyatı ile diğer malın talebi arasında negatif bir ilişki vardır.

“Ceteris paribus” fotoğraf makinesi fiyatı artarsa fotoğraf filmi talebi azalır.

Sol taraftaki şekildeki gibi “Ceteris paribus” fotoğraf makinesi fiyatı azalırsa, talep edilen fotoğraf makinesi miktarı artar. Burada fotoğraf makinesi talep eğrisi üzerinde bir hareket olur.

Bunun sonucunda fotoğraf filmi talebi artar. Sağ taraftaki şekildeki gibi fotoğraf filmi talebi sağa kayar.

Talep ve Gelir

“Ceteris paribus” tüketici geliri artarsa talep artar, sağa kayar; “Ceterisparibus” tüketici geliri azalırsa talep azalır, sola kayar.

Tüketici geliri arttıkça talebi artan mallara normal mallar denir.

Burada istisnai bir durum vardır: Tüketici geliri arttıkça talebi azalan mallara düşük mallar denir. Örneğin ekmek, patates ve makarna gibi.

Talep ve Gelir Dağılımı

“Ceteris paribus” gelir dağılımı değişirse, gelir eşitsizliği artarsa geliri azalan tüketiciler tarafından daha çok talep edilen mallara talep azalır; geliri artan tüketiciler tarafından daha çok talep edilen mallara talep artar.

Talep ve Nüfus

“Ceteris paribus” bir ülkede nüfusun artması tüketici sayısını arttıracağı için mal ve hizmetlere olan talep artar.

Talep ve Tercihler

“Ceteris paribus”, tercih bir mal lehine gelişiyorsa talep artar, bir mal aleyhine gelişiyorsa talep azalır. Örneğin, doktorlar balık, domates gibi bazı gıda maddelerinin sağlık için çok yararlı olduğunu vurguluyorsa, insanların tercihleri o gıda maddeleri lehinde gelişir ve o mallara olan talep artar. Canan Karatay’ın tereyağ tüketimini arttırması ve bakliyat tüketimini arttırması. Tercihlerin oluşmasında reklamın önemi çok büyüktür. Reklamlar insanların tercihlerini etkiler ve reklamı yapılan mal ve hizmetin talebini arttırır. Aslında moda denilen de bununla ilişkilidir.

Talep ve Reel Faiz Oranı“Ceteris paribus”, reel faiz oranı yani enflasyondan arındırılmış faiz oranı mal ve hizmetlere olan talebi etkiler. Reel faiz oranı azalırsa insanlar daha az tasarruf yaparlar, yani paralarını bankaya yatırmak yerine daha fazla tüketime yönelirler. Ayrıca, reel faiz oranı azalırsa, bankalardan daha ucuza tüketici kredisi alırlar. Böylece konut, otomobil ve beyaz eşya gibi mallara olan talep artar.Reel faiz oranı artarsa mal ve hizmetlere talep azalır.Talep ve Geleceğe Dönük Fiyat ve Gelir Beklentisi“Ceteris paribus”, gelecekte bazı malların fiyatlarında artış beklenirse, o mallara olan şimdiki talep artar, fiyatlarda azalma beklenirse talep azalır. Geleceğe dönük gelir beklentisi de talebi etkiler. Gelecekte gelirin artması bekleniyorsa, şimdiki mal ve hizmet talebi artar, bugünden gelecekteki gelirin bir kısmı borçlanılır. Gelecekte gelirin azalması bekleniyorsa şimdiki mal ve hizmet talebi azalır, yani bugünden geleceğe gelirin bir kısmı tasarruf edilir. Örneğin, 2001 yılında ülkemizde yaşanan ekonomik kriz toplumun gelirini azaltmanın yanı sıra, insanları gelecekteki gelir beklentisi yönünden olumsuz etkilemiş ve birçok mal ve hizmete olan talebi önemli derecede azaltmıştır.

Arz Edilen Miktarı Neler Belirler?

• Malın Fiyatı, arz edilen miktarı değiştirir.

Arzı değiştiren etkenler (arzı kaydıran etkenler):

• Girdi Fiyatları

• Teknoloji Düzeyi

• Üretilen Diğer Malların Fiyatları

• Firma Sayısı

• Geleceğe Dönük Fiyat Beklentisi

Arzda Bir Değişme

Arz eğrisi fiyat dışında diğer bütün etkenlerin sabit kaldığı varsayımı altında çizilmiştir ve yalnızca fiyat ile arz edilen miktar arasındaki ilişkiyi gösterir.

Diğer etkenler değişirse arzda bir değişme olur, dikkat edin, arz edilen miktarda değil arzda bir değişme olur.

Arz eğrisi sağa doğru kayarsa arzda bir artış, sola doğru kayarsa arzda bir azalış vardır.

S=S0 Arz

S’ =S1

yem gibi bazı girdilerin fiyatlarının azalması sonucu koyun eti arzı artar yani arz paralel biçimde sağa kayar. Yeni arz S’ =S1 olur.

S’’=S2

yem gibi bazı girdilerin fiyatlarının artması sonucu koyun eti arzı azalıryani arz paralel biçimde sola kayar. Yeni arz S’’ =S2 olur.

Arz ve Girdi Fiyatları

“Girdiler” üretim faktörleri yani emek, sermaye, doğal kaynaklar, girişimciler ve ara mallarının tümüdür.

“Ceteris paribus”, bir malın üretiminde kullanılan herhangi bir girdinin fiyatının azalması maliyetleri azaltarak karı arttırır. Kar artınca o fiyatta daha fazla mal arzı olur yani arz eğrisi sağa kayar.

Yeni arz S’ =S1 olur.

Bir girdinin fiyatının artması ise maliyetleri arttırıp karı azaltır. Kar azalınca o fiyatta daha az mal arzı olur yani arz eğrisi sola kayar.

Yeni arz S’’ =S2 olur.

Arz ve Teknoloji Düzeyi

“Ceteris paribus”, maliyetleri azaltan herhangi bir teknolojik yenilik malın belirli bir fiyatında karı arttırır ve o maldan daha fazla üretilip arz edilmesine neden olur.

Arz ve Üretilen Diğer Malların Fiyatları

Üretimde de ikame ve tamamlayıcı mallar vardır. Üretimde ikame malın fiyatı artarsa diğer malın arzı azalır. Üretimde tamamlayıcı malın fiyatı artarsa diğer malın arzı artar.

Koyun etine talep çok olup fiyatı artarsa, sol taraftaki gibi arz edilen koyun eti miktarı artar. Daha fazla koyun eti için daha fazla koyun kesilmesi koyun derisi arzını arttırır. Koyun derisi arzı sağa kayar.

Arz ve Teknoloji Düzeyi

“Ceteris paribus”, maliyetleri azaltan herhangi bir teknolojik yenilik malın belirli bir fiyatında karı arttırır ve o maldan daha fazla üretilip arz edilmesine neden olur.

Arz ve Geleceğe Dönük Fiyat Beklentisi

“Ceteris paribus”, bir malın gelecekte fiyatının azalması bekleniyorsa, bugün daha fazla arz edilir (arz eğrisi sağa kayar), fiyatının artması bekleniyorsa, bugün daha az arz edilir (arz eğrisi sola kayar). Örneğin bir adam evini satacaksa ve ev fiyatlarının artmasını bekliyorsa evi kiraya vermeden boşa bekletmeyi göze alır ve fiyatlar artınca da satar. Ya da araştırma görevlilerine kiralamaz, siz gelince birkaç kişi kalacağınız ve daha yüksek kira ödeyebileceğiniz için yaz boyu bekletir, sonrasında öğrenciye kiralar.

3.4. DENGE FİYATI VE MİKTARINDA DEĞİŞMELERTalepte Bir Değişme

Eski Piyasa Dengesi:

Denge fiyatı: P0=16

Denge miktarı: Q0= QD=QS= 25

Fiyat P0=16 iken talep arttı.

Talep edilen miktar: QD2=35

Arz edilen miktar: QS0=25.

Talep fazlası=QD2-QS0=35-25=10

Yeni Piyasa Dengesi:

Denge fiyatı: P1=20

Denge miktarı Q1= QD=QS= 30

*** Arz sabitken talep artarsa: Denge fiyatı artar, denge miktarı artar.

*** Arz sabitken talep azalırsa: Denge fiyatı azalır, denge miktarı azalır.

Arzda Bir Değişme

Eski Piyasa Dengesi:

Denge fiyatı: P0=16

Denge miktarı: Q0= QD=QS= 25

Fiyat P0=16 iken arz arttı.

Talep edilen miktar: QD0=25

Arz edilen miktar: QS2=45.

Arz fazlası=QS2-QD0=45-25=20

Yeni Piyasa Dengesi:

Denge fiyatı: P1=12

Denge miktarı Q1= QD=QS= 35

*** Talep sabitken arz artarsa: Denge fiyatı azalır, denge miktarı artar.

*** Talep sabitken arz azalırsa: Denge fiyatı artar, denge miktarı azalır.

Hem Arz ve Hem de Talepte Bir Değişme

Talep artarsa: Denge fiyatı artar, denge miktarı artar.

Arz azalırsa: Denge fiyatı artar, denge miktarı azalır.

Sonuç olarak;

1. Denge fiyatı kesinlikle artar.

2. Talepteki değişim daha fazlaysa, denge miktarı artar.

veya

Arzdaki değişim daha

fazlaysa, denge miktarı azalır.

Ödev:

Talepte Bir Değişme: Sonuç olarak ne olur yazın ve grafiklerini çizin.

1. Arz sabitken talep artarsa.

2. Arz sabitken talep azalırsa.

Arzda Bir Değişme: Sonuç olarak ne olur yazın ve grafiklerini çizin.

1. Talep sabitken arz artarsa.

2. Talep sabitken arz azalırsa.

İlk ödevle birlikte 10 puan.

Ödev:

Hem Arz ve Hem de Talepte Bir Değişme: Sonuç olarak ne olur yazın ve grafiklerini çizin.

1. Talep ve az aynı anda artarsa.

2. Talep artarsa, arz azalırsa.

3. Talep azalırsa, arz artarsa.

4. Talep azalırsa, arz azalırsa.

15 puan.