krONIKA ZABYTKOMANIAKA

Katarzyna Wydra

krONIKA ZABYTKOMANIAKA

krONIKA ZABYTKOMANIAKA

Katarzyna Wydra

Narodowy Instytut Dziedzictwa Warszawa 2013

© Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2013

Tekst Katarzyna Wydra / Plenerownia

Opracowanie graficzne, skład i łamanie Barbara Łepkowska / Plenerownia

Ilustracje Krzysztof Biliński (str. 5, 27, 28, 41, 42 ząb czasu); Ewa Natkaniec (str. 55 plakat Małopolski)

www.plenerownia.com

KonsultacjaBeata Bauer / NIDIwona Liżewska / NID

KorektaMonika Ślizowska

darzyło się to zupełnie niedawno, bo wczoraj, i wcale nie za siedmioma górami, ale przy ulicy Historycznej, gdzie stoi na-sza szkoła. Wystarczy napisać, że dziś

jest 2 września, aby wszyscy wiedzieli, jaki dzień był wczoraj i co on oznacza dla uczniów. No cóż, dzień ten nadchodzi co roku, a nasza szkoła stoi na tym samym miejscu od przeszło wieku, więc w obu tych rzeczach nie ma nic nadzwyczajnego i nie je chciałbym uwiecznić w mojej kronice. (Dokładnie tak! Pamiętniki są dobre dla dziewczyn, dlatego ja prowadzę kronikę, być może powinienem ją pisać gęsim piórem, jak na praw-dziwego kronikarza przystało, i przyznam, że nawet próbowałem. Gęś, a raczej jej pióro, upolowałem u cioci Gosi na wakacjach. Szybko się jednak złamało. Posze-dłem więc z duchem czasu i przerzuciłem się na pióro wieczne. Zastanawiałem się nad komputerem, tata jed-nak przekonał mnie, że kronikę powinno się pisać ręcz-nie). Uwieczniam tu więc fakt, że do naszej klasy dołą-czyła wczoraj NOWA.

2 września

4 5

OWA ma na imię Helenka. Nie znałem dotąd nikogo o tym imieniu, nie licząc prababciHeleny, która urodziła się w 1899 roku i żyła sto lat,

o czym pamiętam, gdyż prześledziłem drzewo genealo-giczne naszej rodziny. Ale prababci nigdy osobiście nie poznałem (chociaż wiem, że miała talent do opowiada-nia ciekawych historii i robienia bałaganu, bo mama za-wsze mi powtarza, że te cechy odziedziczyłem po niej), gdyż ja przyszedłem na świat zaledwie dwanaście lat temu, więc ta znajomość się nie liczy. Można nawet na-pisać, że prababcia jest dla mnie postacią mityczną, zu-pełnie jak Helena Trojańska, o której uczyliśmy się w zeszłym roku na języku polskim. NOWA Helenka wygląda zupełnie normalnie, to znaczy nie nosi długich sukien i dziwnych rzeczy na głowie, jak prabab-cia Helena na zdjęciu, i dopiero co przeprowadziła się do naszego miasta.

UFFFFFFFFFFF,

MAŁO BRAKOWAŁO, A POCHLAPAŁBYM ZDJĘCIE

PRABABCI. ZE STARYMI FOTOGRAFIAMI TRZEBA

POSTĘPOWAĆ BARDZO OSTROŻNIE. NA BIURKU BAŁEM SIĘ

POSTAWIĆ NAWET KUBEK Z SOKIEM,

ABY GO PRZYPADKIEM NIE WYLAĆ.

6 76 7

DOKOŃCZ RAMKĘ

I ZRÓB COŚ Z TYMI KLEKSAMI...

6 76 7

MOŻE W

IĘC POLUBI Ę

TĘ NOWĄ?

NASZKICUJ WIELKI REGAŁ

ZE STARYMI KSIĄŻKAMI

elenka opowie-działa nam tro-chę o s o b i e i swojej rodzinie. Przyznam, że jej opowieść zrobi-ła na mnie wra-

żenie, bo nie spotkałem dotąd nikogo, kto na własne oczy widział prawdziwego kościotrupa. A Helence przydarzyło się to dlatego, że jej tata jest archeologiem i prowadził ostatnio wykopaliska przy budowie autostrady wokół Krakowa. Pew-nego dnia zabrał ze sobą Helenkę i odkryli wtedy grób celtyckiego wojownika!!! Ale przygoda! A to jeszcze nie koniec. Mama Helenki pracuje jako konserwator za-bytków i kiedyś NOWA spędziła z nią miesiąc w starym klasztorze, bo mama od-nawiała tam malowidła w bibliotece. Helenka myszkowała po wszystkich kątach i mogła nawet z bliska oglądać ilustracje

w dawnych księgach i własno-ręcznie przewracać stronice. Ale jej zazdroszczę! Przepa-dam za starymi książkami i w ogóle wszelkimi starocia-

mi, bo są niezwykle tajemnicze.

8 98 9

HELENA TROJAŃSKA BYŁA PONOĆ NAJPIĘKNIEJSZĄ KOBIETĄ ŚWIATA. TO Z JEJ POWODU WYBUCHŁA WOJNA TROJAŃSKA. CAŁA HISTORIA JEST OPISANA W „ILIADZIE” HOMERA.

POKOLORUJ HELENĘ!

8 98 9

Wiek to ile lat?

a) 12b) 100c) 1899

Czy wiesz, jak miała na imię Twoja prababcia?

..............................................................................................

..............................................................................................

Uzupełnij drzewo genealogiczne Twojej rodziny. Dorysuj brakujące pola i wypełnij je imionami.

mama tato

babcia dziadek dziadekbabcia

pradziadekprababcia

10 1110 11

ŚMIG

US -

DYN

GUS

TEŻ

JEST

ELE

MEN

TEM

NA

SZEGO

DZIE

DZIC

TW

A.

Staś ODZIEDZICZYŁ po prababci Helenie talent do opo-wiadania ciekawych historii i robienia bałaganu, ale dziedziczyć można nie tylko cechy charakteru, lecz np. dom lub zabawki. To, co otrzymujemy w spadku po naszych przodkach, stanowi nasze DZIE-DZICTWO . Dla ludzi szczególne znaczenie ma DZIEDZICTWO

KULTUROWE . Odwróć książkę do góry nogami i przeczytaj o nim więcej.

DZIEDZICTWO KULTUROWE to wszystkie

elementy tworzące i kształtujące naszą kulturę, a więc tradycje, dzieła sztuki,

książki, wynalazki, budynki, filmy, wspólna historia, muzy-ka, kuchnia (istnieje nawet pojęcie dziedzictwa kulinarne-

go) i wiele innych. DZIEDZICTWO KULTUROWE dzielimy na MATERIALNE, a więc takie, którego możemy do-tknąć, oraz NIEMATERIALNE, czyli takie, którego dotknąć nie możemy, np. mity i obyczaje. Oprócz tego

możesz się spotkać również z następującymi pojęciami: dziedzictwo światowe, europej-

skie, polskie i regionalne.

10 1110 11

Na obrazkach poniżej znajdziesz kilka staroci. Ludzie, idąc z duchem czasu, zastąpili je nowymi przedmiotami. Połącz w pary starocie i ich współczesne odpowiedniki oraz pokoloruj je.

Zostań detektywem i odkryj, co stanowi

D Z I E D Z I C T W OTwojej małej ojczyzny, czyli miejscowości lub okolicy, w której mieszkasz.

12 1312 13

Dorośli mają i miewali czasem dziwne zawody, takie jak np. kronikarz, arche-olog czy konserwator zabytków. Przeczytaj opisy różnych zajęć i napisz, kto je wykonuje. Zastanów się, czy chciałbyś wykonywać któryś z tych zawodów.

Prowadzi sklep ze starociami – _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Zna się na kościach dinozaurów – _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Maluje obrazy – _ _ _ _ _ _

Zajmuje się historią – _ _ _ _ _ _ _ _

Projektuje budynki, drogi i mosty – _ _ _ _ _ _ _ _ _

Nauczycielka domowa – _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Pracuje w muzeum – _ _ _ _ _ _ _ _ _

Wyrabia garnki i inne naczynia – _ _ _ _ _ _ _ _

Wykonywał zbroje – _ _ _ _ _ _ _ _

Oprowadza turystów – _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Które z tych zajęć są obecnie bardzo rzadko wykonywane i należą do grupy ginących zawodów?

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

TRADYCYJNE RZEMIOSŁO I ZAWODY

TO TAKŻE CZĘŚĆ NASZEGO DZIEDZICTWA

KULTUROWEGO.

ANTYKWARIUSZ

HISTORYK

GUWERNANTKA

PŁATNERZ

GARNCARZ

PALEONTOLOG

ARCHITEKT

PRZEWODNIK

MALARZ

MUZEALNIK

12 1312 13

ziś w szkole malowaliśmy wspomnienia z wakacji i opowiadaliśmy, jakie pamiątki z nich przywieźli-śmy. Niektórzy przynieśli ze sobą ładne pocztówki. Ponieważ obowiązkiem kronikarza jest odnoto-wanie wszystkich ważnych faktów, uwiecznię tutaj,

kto gdzie był i co widział.

Franek był na zamku w Niedzicy i kupił tam sobie ciupagę.

Marcin ze swoimi rodzicami zwiedzał zabytkowe elek-trownie, huty i inne zakłady przemysłowe, był też w prawdziwej twierdzy i najprawdziwszym bunkrze z czasów II wojny światowej!

Olka odwiedziła stare i nowe miasto w Toruniu.

Baśka chwaliła się, że nocowała w pałacu i oglądała synagogę w Tykocinie.

Krzysiek był na polu bitwy pod Grunwaldem i spotkał tam

rycerzy w zbrojach.

Mateusz płynął kajakiem po Kanale Augustowskim.

14 1514 15

Jagoda zachwycała się widokiem z wieży kościoła Mariackiego w Krakowie, paplała coś o wspaniałych strojach królowych czy księżniczek, a w kopalni w Wieliczce kupiła sobie figurkę z soli.

Wanda zwiedziła katedrę

i rynek we Wrocławiu,

Tereska rezerwat archeologiczny w Biskupinie.

Janek podziwiał krajobrazy Warmii i Mazur.

Kamil dotarł do Zamościa i oglądał tamtejszy ratusz, kamieniczki i obwarowania.

Agnieszka pokazywała zdjęcia kolumny Zygmunta i pomnika Syrenki, które zrobiła swoim nowym aparatem.

Julka widziała cerkiew, wielki wiatrak i spichlerz.

Karolina miała okazję posłuchać dźwięków fortepianu Chopina w dworku w Żelazowej Woli.

14 1514 15

Obrazek obok przedstawia

zamek na trasie mojej

podróży. Spróbujcie

zgadnąć gdzie on się znajduje?

amalowała swojego tatę z łopatą w ręku, w towarzystwie kościotrupa oraz swoją mamę w białym fartuchu i z pędzlem w dłoni na tle zniszczonego obrazu. Zaczęła opowia-dać coś dziwnego o

duchu miejsca,

zębie czasu,

łaskawej muzie i białym kruku

ale zadzwonił dzwonek i nie dokończyła. Będę musiał ją o to zapytać.

A co namalowała NOWA, czyli Helenka?

,

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ RL B

16 17

A gdzie ja spędziłem wakacje?

A co namalowała NOWA, czyli Helenka?

Jak myślisz, jakie historie wiążą się z poniższymi zabytkami? Czy są one wesołe czy smutne?Jacy ludzie byli z nimi związani?

ZegarekSosjeraSkrzynia posagowa

16 1717 OR

Koleżanki i koledzy Stasia podczas wakacji byli w wielu ciekawych miejscach i zwiedzali tamtejsze zabytki. Czy potrafisz wyjaśnić, co to jest zabytek? Prze-czytaj, co mówiły dzieci na ten temat. Dla utrudnienia niektóre określenia za-pisano od tyłu. Spróbuj wymyślić własną definicję zabytku.

ZABYTEK TO

rzecz związana z ważną osobą lub wydarzeniem

........................................................................................................

miejsce pamięci

.................................................

świadek dziejów

...................................................

kinmop

......................coś przekazywanego z pokolenia na pokolenie

........................................................................................................

przykład tego, jak dawniej żyli ludzie

.....................................................................................

coś starego

......................................

18 1918 19

kytna

......................

yrutluk orbod

......................................

część dziedzictwa kulturowego

...........................................................................

wspomnienie z przeszłości

.....................................................................................

enlópsw orbod

...........................................

pamiątka rodzinna

...........................................

ikutzs ołeizd

...........................................

ślad przeszłości

...........................................

rzecz z epoki, która już minęła

..............................................................................

dzieło człowieka, ale istnieją również zabytki

przyrody; mówi się na nie „pomniki przyrody”

...........................................................................................................................

..........................................................................................................................

obiekt o wartości historycznej, artystycznej oraz naukowej

............................................................................................................................................

18 1918 19

Na podstawie tekstu kroniki Stasiaoraz korzystając ze słów zgromadzo-nych w naczyniu, uzupełnij listę zabyt-ków w tabeli na stronie obok. Możesz także dopisać swoje propozycje. Jedną kreską podkreśl na liściezabytki techniki, dwiemaprzykłady architekturymilitarnej, a trzema zabytki sakralne.

ZTAB Y KI

20 2120 21

(czyli wykopane z ziemi lub znalezione w wodzie)

zabytki nieruchome

(czyli takie, których nie można przenosić)

zabytki ruchome

(czyli takie, które można przenosić)

zabytki archeologiczne

BUNKIER SPÓDNICA MONETA Z TITANICA

SPICHLERZ

KAPLICZKA

KADZIELNICA GROT STRZAŁY

BROSZKAFILIŻANKA

KI

20 2120 21

Pamiętaj,

* inaczej lista zabytków

zabytki zazwyczaj są bardzo stare, ale nie zawsze.W rejestrze zabytków* mogą się znaleźć rzeczy bardzo stare,

takie, które mają 500 lat i więcej, ale mogą tam trafić również obiekty znacz-nie młodsze, np. z XX wieku. Liczba lat nie jest głównym

czynnikiem przesądzającym o tym, czy coś jest czy nie jest za-

bytkowe. Jak myślisz, co musiałoby się stać, aby w przyszłości za takie uznano

ciupagę Franka, kajak, którym płynął Mateusz, aparat fotograficzny Agnieszki

lub kronikę pisaną przez Stasia?

Rejestr zabytków zawiera spis

zabytkowych obiektów z terenu całej Polski. Rejestr ten jest bardzo ważny, gdyż to podstawo-

wa forma ochrony zabytków. Gdy dany obiekt zostaje do niego wpisa-

ny, nie można go niszczyć, wy-rzucać ani robić z nim, co

się chce.

22 2322 23

Narysuj pamiątkę, którą przywiozłeś z ostatnich wakacji. W ten sposób opo-wiesz nam o swoich przygodach, przypomnisz sobie ludzi, których poznałeś, i miłe wrażenia, jakie zachowałeś. Zabytek spełnia podobną rolę, ale jest czymś więcej niż pamiątka z wakacji. To pamiątka historii.

22 2322 23

Powtórz jak najszybciej sześć razy na zmianę następujące słowa:

„urbanistyczny” oraz „ruralistyczny”. Uważaj, aby nie połamać sobie języka!

Zabytkami mogą być zespoły i układy zabudowy miejskiej, czyli zespoły urbani-styczne, oraz zabudowy wiejskiej, czyli zespoły ruralistyczne. Co ciekawe, zabyt-kiem może być również nazwa geograficzna lub historyczna.

Odpowiedz: prawda czy fałsz?

Najważniejszy plac w mieście to rynek.

W spichlerzu przechowuje się skarby.

Ratusz to siedziba rady miejskiej.

Pałac i zamek to jedno i to samo.

Dwór to budowla mieszkalna.

Kamienice spotykamy na wsi.

24 2524 25

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Powtórz jak najszybciej sześć razy na zmianę następujące słowa:

„urbanistyczny” oraz „ruralistyczny”. Uważaj, aby nie połamać sobie języka!

Koledzy Stasia spędzali wakacje w różnych częściach Polski. Podobnie jak oni zauważyłeś pewnie, że krajobrazy np. Małopolski, Śląska czy Warmii i Mazur różnią się od siebie nie tylko pod względem przyrodniczym, ale i pod względem wyglądu miast, wsi, domów czy ulic. Ludzie tam mieszkający często mówią z innym akcentem, mają odmienne zwyczaje i stroje ludowe. Przestrzeń, na której wygląd wpływ miały zarówno przyroda, jak

i działania człowieka, to tak zwany krajobraz kulturowy.

Można go porównać do księgi,

w której czytamy informacje o historii, a także współczesnym życiu danej okolicy.

Krajobraz kulturowy również może być zabytkiem.

Aby chronić jego szczególnie cenne przykłady, tworzy się parki kulturowe.

1. Czym wyróżnia się krajobraz

kulturowy Twojej małej ojczyzny?

2. Zastanów się, jakie mogą

być elementy krajobrazu

kulturowego wsi, a jakie miasta?

24 2524 25

Z pewnością spotkałeś się z pojęciem rezerwat przyrody.

Na rysunkach na tej stronie widać także

rezerwat, ale archeologiczny ,

czyli obszar wykopalisk lub stanowisko archeologiczne, które można zwiedzać.

Rysunki wykonano w Biskupinie, w Wielkopolsce. Różnią się pięcioma szczegółami.

Odnajdź je.

26 OR

A oto co wyznała mi

NOWA: tropi te dziwne istoty od kilku tygodni.

Zaczęło się od tego, że pewnego dnia usłyszała o nich w rozmowie swoich rodziców. Przeglądali

jakieś papiery związane z pracą mamy (niestety zapomniałem, jak się nazywały, Helenka była za

to doskonale zorientowana. Pamiętam jedynie, że zaczynały się na literę „e”) i raz po raz wykrzykiwali:

„Toż to biały kruk! Ooo, pomagała mu łaskawa muza! Ech, nadszarpnięty zębem czasu! Ach, udało

mu się uchwycić ducha miejsca!”.

zisiaj podszedłem na przerwie do Helenki i po-prosiłem ją, by opowiedziała coś więcej o duchu miejsca, zębie czasu, łaskawej muzie i białym kruku. Sprawa wygląda bardzo tajemniczo. Helenka najpierw trochę się zawstydziła, bo jest jeszcze nieco wobec nas nieśmiała, ale potem kazała mi przysiąc, że nikomu nie opowiem

o tym, o czym usłyszę. Oczywiście, że nie pisnę ani słów-ka, umiem dotrzymywać tajemnicy, a wpis do kroniki ma jedynie znaczenie dokumentacyjne.

27

iedy Helenka zapytała rodziców, o co chodzi,okazało się, że mama będzie konserwowała kilka obiektów na zlecenie naszego muzeum. W przyszłym roku ma się tam odbyć wysta-wa pod tytułem „Niezwykłe losy zabytków”.

Oj, czego tam nie będzie!

Zostaną pokazane na niej skarby znalezione w ziemi, dzieła wielkich mistrzów, które kiedyś padły ofiarą kradzieży, lecz na szczęście zostały odzyskane, obrazy z narażeniem życia ukry-wane przez ludzi w czasie wojny, falsyfikaty, rzeczy z cennych materiałów wykonane rzadkimi technikami. Będą tam przedmioty, które dotarły do nas z odległych zakątków świata, cudem ocalały z katastrof, zostały odkryte przypadkiem

lub po długich poszukiwaniach. Rzeczy, które były własnością znanych ludzi

i z pokolenia

na pokolenie przechowywano je jako pamiątki rodzinne. Były zniszczone, ale zosta-ły pieczołowicie odnowione. Te przedmioty jednym ludziom przy-nosiły pecha, a innym dawały szczę-

ście. Były one świadkami historii i mówią o przeszłości.

28

muzeum będzie także mowa o tajemni-czych budowlach, ruinach, lochach, sekret-nych przejściach, tunelach, zamkach, w których

straszy, zakładaniu osad, odbudowie miast… Hmm… Trochę się rozpisałem. Ale w końcu jestem zabytkomaniakiem i kocham zabytki tak jak Kubuś Puchatek miodek.

STOLIKU, OPOWIEDZ MI O PRZESZŁOŚCI.

LASKA, DAJ SPOKÓJ!PRZECIEŻ JEŹDZIŁAŚ

WSZĘDZIE Z PANEM. JESTEŚ ŚWIADKIEM TYLU HISTORII...

29

róćmy jednak do tematu: mama Helenki dostała zadanie odnowienia kilku obiektów z przełomu XVII i XVIII wieku, które należały kiedyś do znanego

mecenasa sztuki. Wszystko szło dobrze

do 13 lipca. Jak na złość był to piątek. Odbywała się wówczas

No c Muzeów Rodzina Helenki wybrała się na zwiedzanie. Ja też brałem udział w tym wydarzeniu i najbardziej podobały mi się warsztaty edukacyjne. W razie jakichkolwiek podejrzeń mam więc doskonałe alibi, bo okazało się, że podczas gdy Helenka i jej rodzice spacerowali po salach ekspozycyjnych, do ich domu ktoś się włamał.

30

31

łodzieje dosta-li się do środka mimo systemu alarmowego

i innych zabezpieczeń. Ukradli tylko i wyłącznie obiekty przezna-

czone na przyszłoroczną wystawę, chociaż w domu znajdowały się inne

rzeczy, które mogłyby ich zaintereso-wać, np. sprzęt elektroniczny. Policja zabezpieczyła ślady (konkretnie:

ślad buta i dwa strzępki papieru z napisami „waczy” i „bów”) i dokonała rekonstrukcji

wydarzeń, ale jak dotąd nie udało się natrafić na tych „miłośników dziedzictwa” (pod-

kreślam, że napisałem to w wielkim cudzysłowie, bo ci osobnicy najwyraźniej opacznie zrozumieli, co

to znaczy lubić zabytki). Helenka postanowiła wziąć sprawę w swoje ręce. A ja, gdy to wszystko usłyszałem, zdecydowałem się jej pomóc.

POZIOMO

1. Gromadzi się tam książki

i czasopisma oraz je wypożycza.

3. Muzeum na wolnym powietrzu, które prezentuje zabytki kultury i sztuki ludowej danego regionu.4. Można tam oglądać i kupować dzieła sztuki.7. Gromadzi się tam różne dokumenty i archiwalia. PIONOWO

2. Tutaj kupuje się antyki, czyli np. stare meble i książki.5. Odpowiednik pokoju w chacie. Może być regionalna lub pamięci. Miejsce, w którym urządza się niewielką wystawę poświęconą jakiejś osobie, prezentuje różne starocie, kulturę regionu itp.

6. Instytucja, która gromadzi różne przedmioty o wartości historycznej bądź arty-stycznej, aby je badać, opiekować się nimi i zachowywać dla przyszłych pokoleń. Może być narodowe, regionalne, techniki, pojazdów, wnętrz itd.

32

Rozwiąż krzyżówkę dotyczącą miejsc, w których przechowuje się różne zabytkowe obiekty, dzieła sztuki, starocie oraz pamiątki.

3 1 15

13 9 6

2

11

7

14

10

5

Rozwiązaniem krzyżówki jest owo trudne słowo na literę „e”, które wyleciało z głowy Stasiowi, związane z pracą mamy Helenki. Jest to zbiór opracowań dotyczący zabytków, zawierający podstawowe informacje na ich temat, takie jak: dane adresowe, rys historyczny, opis, fotografie i plany, czyli inaczej mówiąc „wzory”, na których zbudo-wano dany obiekt. E _ _ _ _ _ _ _ _ Z_ _ _ _ _ _ _ składa się z dwóch rodzajów dokumentów: decyzji o wpisaniu obiektu do rejestru zabytków oraz specjalnej karty. Na następnej stro-nie znajdziesz jej uproszczoną wersję. Spróbuj ją wypełnić, wpisu-jąc dane dotyczące dowolnego, znanego Ci zabytku, np. kościoła w Twojej miejscowości, pałacu w Wilanowie lub zegarka dziadka.

E _ _ _ _ _ _ _ _ Z_ _ _ _ _ _ _ spełnia bardzo ważną rolę, gdyż dokumentuje, a więc uwiecz-nia i przekazuje informacje o wyglądzie oraz wiedzę na temat danego zabytku. Można do niej sięgnąć np. w wypadku zniszczenia obiektu, aby się dowiedzieć, jak go naprawić i odno-wić, tak by wyglądał jak przedtem. Gdy zaś rzecz zostaje skradziona, jak np. dzieła z domu Helenki, policja wie, czego szukać.

Wpisz litery z oznaczonych numerami pól krzyżówki i uzupełnij hasło.

33

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

HASŁO KRZYŻÓWKI

34

KARTA EWIDENCYJNA ZABYTKU

Czy znasz jakiś obiekt, który mógłby zostać pokazany na wystawie „Niezwykłe losy zabytków”? Stwórz historyjkę obrazkową o jego losach.

35

36

O zabytki trzeba szczególnie dbać, gdyż istnieje wiele czynników, które im zagrażają. Na podstawie znaków odgadnij, co jest ich największym wrogiem.

LUDZIE, KTÓRZY ŚWIADOMIE SZKODZĄ ZABYT-KOM, TO WANDALE. OKREŚLENIE TO POCHODZI OD NAZWY JEDNEGO Z PLEMION, KTÓRE W V WIEKU

NASZEJ ERY SPLĄDROWAŁO RZYM. MIASTO PO ICH PRZEJŚCIU BYŁO BARDZO ZNISZCZONE.

CZA

SEM

ZA

BYTKI SĄ

NIS

ZCZO

NE Z

PO

WO

DÓ

W ID

EO

WYC

H. W

PR

ZE-

SZŁO

ŚCI W

IELO

KR

OTN

IE Z

DA

RZA

ŁO

SIĘ

, Ż

E W

ŁA

DCY K

AZA

LI B

UR

ZYĆ

PO

MN

IKI SW

OIC

H P

OPR

ZED

NIK

ÓW

, KTÓ

RYC

H N

IE D

AR

ZYLI

SYM

PATIĄ

, A

LBO

NIS

ZCZO

NO

DZIE

ŁA

SZ

TUKI Z

PO

BUD

EK R

ELI

GIJ

NYC

H.

Przeciwieństwem wandala jest mecenas, który wspiera sztu-kę i artystów. Jest on kimś w rodzaju sponsora. Dawniej ważnymi mece-nasami sztuki byli królowie oraz dostojnicy kościelni, którzy przyczynili się do fundacji wielu dzieł dziś wpisanych na listę zabytków. Mecenasem był np. król Stanisław August Poniatowski, który pomagał artystom, or-ganizował z nimi spotkania zwane obiadami czwartkowymi oraz zama-wiał liczne dzieła sztuki, którymi ozdabiał swoje apartamenty.

37

.....................................................

Przystosowanie obiektu zabytkowego do nowej funkcji lub wymagań, bez naruszania jego charakterystycznych cech, np. zamiana zamku w hotel.

Co to znaczy „zrekonstruować wydarzenia”?

.................................................Działania mające na celu zachowanie obiektu w dobrym stanie technicznym, np. wzmacniamy jego konstrukcję, sklejamy, czyścimy, uodparniamy na działanie czynników zewnętrznych, odpowiednio pielęgnujemy.

ZREKONSTRUOWAĆ MOŻNA RÓWNIEŻ ZABYTKOWE BUDOWLE. PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ ZREKONSTRUOWANO NP.STARE MIASTO Z ZAMKIEM KRÓLEWSKIM W WARSZAWIE.

...................................................Odnowienie lub odświeżenie

zabytku, dokonywane w celu poprawy jego wyglądu, bez podejmowania poważniejszych zabiegów, np. malowanie ścian pałacu.

........................

....

Przywrócenie zabytkowi je

go dawnego wyglądu, formy,

wartości na podstawie zach

owanych materiałów archiw

alnych,

np. planów i zdjęć, z użyc

iem oryginalnych element

ów

i ocalałych fragmentów. Pr

zywracamy np. szkole Stas

ia taki

wygląd, jaki miała sto la

t temu.

............................................Szereg działań mających na celu ożywienie podupadłych obszarów, głównie miast lub osiedli, i przywrócenie im dawnej świetności lub nadanie nowego blasku. Tworzymy np. w zniszczonej, opuszczonej fabryce centrum kultury, do którego przyjeżdżają turyści, dzięki czemu rozwija się cała dzielnica i miasto.

W zabytkach architektonicznychprzeprowadza się różnego rodzaju remonty. Czy wiesz, co to jest:

adaptacja,

renowacja, restauracja, rewitalizacja, i konserwacja?

Połącz te pojęcia z ich definicjami.

38

Rozwiąż szyfr polegający na zamianie cyfr rzymskich na arabskie, a tych na sylaby. Odpowiedź wpisz do pomarańczowej ramki.

Czy wiesz, co oznaczają skróty:

p.n.e. n.e.p.Ch.p.n.Ch.

Odpowiedz na pytanie.

CZY BRAŁEŚ KIEDYŚ UDZIAŁ W _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _?

MCL, XI, XXV, LX CCXIX, XIV, III, XXXIII, MI

33 – cyj25 – ta 14 – du

11 – szta1150 – war

3 – ka219 – e

1001 – nych60 – ch

I – 1V – 5

X – 10 L – 50

C – 100D – 500

M – 1000

Wydarzenie Data Godzina

39

NOC MUZEÓW

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dowiedz się, kiedy się odbywa w Twojej miejscowości

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

WEŹ UDZIAŁ!

MIĘDZYNARODOWY

DZIEŃ OCHRONY

ZABYTKÓW

18KWIECIEŃ

PAMIĘTAJ!

. . . . . . . . . . . . . . . . . .. .

EUROPEJSKIE DNI

DZIEDZICTWA

największe święto zabytków

na Starym Kontynencie,

czyli w Europie

. . . . . . . . . . . . . . . . . .. .

WRZESIEŃ

Przedstawienie teatralne

Wizyta w galerii

Festyn archeologiczny

...........................

...........................

...........................

rzystąpiliśmy z Helenką do działania. W „Słowniku wyrazów obcych oraz trudnych zwrotów” sprawdziliśmy, co to znaczy: biały kruk, łaskawa muza, duch miejsca i ząb czasu. Oto czego się dowiedzieliśmy:

Biały kruk to niezwykle rzadki

okaz książki (tak, kruki – mam na myśli ptaki –

zazwyczaj są czarne).

40

Muzy w mitologii greckiej były opiekunkami sztuk i nauk. Od nazwy

ich świątyni (po grecku mouseion) wzięła się nazwa muzeum. Jeśli muza

jest łaskawa, to znaczy, że artysta ma natchnienie i tworzy wyjątkowo

dobre dzieło.

Duch miejsca (często używa się jego łacińskiej nazwy genius loci) to siła opiekuńcza, która sprawia, że dane miejsce jest jedyne w swoim rodzaju i ma szczególną atmosferę.

41

Jeśli Ząb czasu nadgryzł jakąś rzecz, oznacza to, że się zniszczyła wraz z upływem mijającego czasu.

42

eraz wiemy, co chcieli powiedzieć rodzice Helenki, gdy zachwycali się zabytkowymi dziełami przeznaczonymi na wystawę. Problem w tym, że ich słowa można odnieść do wielu zabytków. W muzeach oglądałem wiele białych

kruków oraz dzieł stworzonych pod wpływem łaskawej muzy, a w czasie wycieczek na własne oczy widziałem budowle nadszarpnięte zębem czasu. Odwiedzałem także miejsca, ot choćby stare miasto w Gdańsku czy zamek i park w Łańcucie, gdzie wyraźnie było czuć obecność ducha miejsca. Jak więc wśród wszystkich zabytków w Polsce i na świecie odszukać te skradzione z domu Helenki? Na podstawie kart zabytku wiemy, że były wśród nich: cenny manuskrypt, czyli księga pisana ręcznie, trzy duże obrazy w złotych ramach, w tym jeden był portretem pewnego hrabiego, drugi przedstawiał scenę bitewną, a trzeci górski pejzaż. Piątym zabytkiem była rzeźbiona figura, dość mocno zniszczona, wyobrażająca św. Mikołaja. Na podstawie zdjęć wykonaliśmy z Helenką

szkice tych obiektów, tak aby

w każdej chwili móc sięgnąć po ściągę.

PORTRETHRABIEGO

BITWA,CZYLI SCENA

BATALISTYCZNAPEJZAŻ

Nasze detektywistyczne dochodzenie zaczęliśmy od mamy Helenki, która podała nam nazwisko kuratora, czyli osoby przygotowującej wystawę w muzeum. Po przesłuchaniu kuratora, który okazał się miłą panią w różowych okularach, poszliśmy do instytucji, które zajmują się w Polsce zabytkami i współpracowały przy wystawie. Chcieliśmy tam wypytać o zaginione obiekty i przeprowadzić kilka wywiadów.

WYKOŃCZ MIKOŁAJADO

43

44

ajpierw udaliśmy się do siedziby naszej

gminy, gdzie przejrzeliśmy gminną ewidencję zabytków, następnie

do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, który troszczy się o zabytkowe obiekty na terenie naszego województwa, a na końcu z tatą Helenki pojechaliśmy do Warszawy,

do Narodowego Instytutu Dziedzictwa – bardzo ważnej instytucji, która jest wyznaczona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do ochrony, gromadzenia i upowszechniania wiedzy o polskim dziedzictwie kulturowym, dba o dobry stan zabytków i stara się robić wszystko, by je zachować dla przyszłych pokoleń. Po wizycie w tych ciekawych miejscach zrobiliśmy podsumowanie: w kieszeni mieliśmy teraz legitymacje społecznego opiekuna zabytków, byliśmy solidnie przeszkoleni, a w głowach kotłowały nam się błękitne tarcze, cuda świata i pomniki historii.

Byliśmy gotowi wyruszyć naszym zabytkom na odsiecz!

LEGITYMACJA

SPOŁECZNEGO

OPIEKUNA

ZABYTKÓW

45

Jak wyobrażasz sobie kopie skradzionych obrazów, sporządzone przez Stasia i Helenkę? Narysuj przynajmniej jeden z nich.

FALSYFIKAT to inaczej podróbka. Wykonuje go fałszerz, gdy chce kogoś oszukać i wmówić mu, że dany zabytek jest prawdziwy.

Czy wiesz, czym kopia różni się od

falsyfikatu i repliki (inaczej duplikatu)? Jeśli nie, odwróć stronę do góry nogami lub sięgnij do słownika.

KOPIA to powtórzenie wykonanego wcześniej obrazu lub rzeźby. Często wykonuje się ją, by chronić zabytek, wtedy oryginał wystawia się w muzeum, a na zewnątrz pokazuje kopię, zwykle wykonaną z innego, tańszego lub bardziej odpornego materiału. Kopia także nie ukrywa tego, że nią jest.

REPLIKA to ponowne wykonanie danego dzieła lub np. zabytkowego pojazdu w taki sposób, by jak najbardziej przypominał oryginał. Replika nie ukrywa, że jest repliką, gdyż inaczej stałaby się falsyfikatem.

46

Połącz punkty, a uzyskaną figurę pokoloruj zgodnie ze wskazówkami.

To tak zwana BŁĘKITNA TARCZA – znak, który służy do oznakowania dóbr kultury, aby zapewnić im bezpieczeństwo na wypadek wojny. Można powiedzieć, że spełnia wobec dziedzictwa kulturowego tę samą rolę co czerwony krzyż dla ochrony życia i zdrowia ludzi. Możesz ją spotkać na wielu zabytkach, także zagranicą.

3

4

6

2

Znaczek ten natomiast widnieje przy obiektach, które są wpisane na LISTĘ ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA UNESCO . Znajdują się na niej zabytki, zespoły przyrodnicze, a także dziedzictwo niematerialne, które uznano za dobro wspólne całej ludzkości. Na karcie obok odszyfruj, jakie obiekty w Polsce są na nią wpisane.

UNESCO TO ORGANIZACJA

NARODÓW ZJEDNOCZONYCH DO

SPRAW OŚWIATY, NAUKI I KULTURY,

KTÓREJ ZADANIEM JEST DĄŻENIE

DO ROZWOJU WSPÓŁPRACY

MIĘDZYNARODOWEJ

W TYCH DZIEDZINACH.

LOGO UNESCO

47

* Historyczne centrum KR _ K _ W _* Kopalnia _ _ _ I w Wieliczce

* _ _ _ _ _ _ A Białowieska

* Auschwitz Birkenau, niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady* Historyczne centrum W _ R S Z _ W Y* Stare miasto w Z_ _ _ Ś C I U* Miasto średniowieczne w T _ R U_ _ U * _ _ _ _ K krzyżacki w Malborku

* K _ L W A R _ A Z _ _ R _ _ _ O W S K A: manierystyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy

* K _ _ _ I O Ł Y P O K O J U w Jaworze i Świdnicy

* Kościoły D R E W _ _ A N E południowej Małopolski: Binarowa, Blizne, Dębno, Sekowa, Haczów, Lipnica Murowana

* P _ R K Mużakowski

* Hala Stulecia we W _ O C Ł A W _ _

Do kolekcji znaków związanych z dziedzictwem należy dodać jeszcze

L O G O P O M N I K Ó W H I S TO R I I, czyli zabytków nieruchomych uznanych za szczególnie ważne dla kultury naszego kraju. Do tej elitarnej grupy należą: obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.

A oto logo NARODOWEGO INSTYTUTU

DZIEDZICTWA .

Ludzie zawsze doceniali wyjątkowo piękne i okazałe dzieła. W starożytności powstała

lista 7 cudów świata. Znajdowały się na niej:

piramida Cheopsa

IMIĘ FARAONA

wiszące ogrody Semiramidy

IMIĘ KRÓLOWEJ

posąg Zeusa w Olimpii

IMIĘ BOGA W MITOLOGII GRECKIEJ

mauzoleum w Halikarnasie

RODZAJ WIELKIEGO GROBOWCA

BO STAŁ NA WYSPIE RODOS

świątynia Artemidy w Efezie

IMIĘ BOGINI W MITOLOGII GRECKIEJ

Sprawdź, czy któryś z tych obiektów zachował

się do dziś oraz co dziś znajduje się na liście

7 cudów świata.

latarnia morska na wyspie FarosKolos Rodyjski

(posąg)

48

Będą teraz mieli za zadanie dbać o nie, sprawdzać, jak się mają,

i w razie potrzeby alarmować odpowiednie służby, a także szerzyć

wiedzę o nich i sławić ich piękno. Według Ustawy o ochronie

oraz opiece nad zabytkami społecznym opiekunem zabytków

może zostać każdy, kto posiada odpowiednią wiedzę w tym za-

kresie, skończył 18 lat lub został zgłoszony przez swoich rodziców

albo nauczyciela, uda się do miejscowego oddziału PTTK

(Polskiego Towarzystwa Turystycz-no-Krajoznawczego), w którym urzęduje Komisja

Opieki nad Zabytkami, i nie był karany (czyli złodzieje, którzy wła-

mali się do domu Helenki, choć pewnie znają się na rzeczy, nie mają

szans pełnić tej funkcji).

Staś i Helenka zostali

społecznymi opiekunami zabytków.

49

Oto lista cech, po których możemy rozpoznać obiekt zabytkowy:

– ma numer z rejestru zabytków

– wygląda na stary

– reprezentuje jeden z historycznych stylów w sztuce:

romanizm, gotyk, renesans, manieryzm, barok,

klasycyzm, historyzm itd.

– jest oznakowany błękitną tarczą, logo światowego

dziedzictwa UNESCO lub pomnika historii

– zdradza go historyczny detal, np. kształt okien,

obecność kolumn, dachówka

– znajduje się w muzeum, archiwum, skansenie lub

innym specjalnym miejscu

– wyróżnia się na tle innych przedmiotów

– widnieje na nim data wykonania

– jest zrobiony w taki sposób, w jaki dziś się

już nie wytwarza

– jest zakurzony, zniszczony lub pogryziony przez

owady

– był używany dawno temu

– ma ciekawą historię, brał udział w wydarzeniach

historycznych lub należał do kogoś sławnego

– jest wyjątkowy, unikatowy

– jest piękny i artystycznie wykonany z drogocennych

materiałów

50

51

Poznałeś już ząb czasu, białego kruka, łaskawą muzę i ducha miejsca. Czy umiałbyś zilustrować następujące określenia:

kolebka przeszłości i patyna wieków?

52

asze śledztwo trwa. Według mnie zabytkowe dzieła z domu Helenki ukradli osobnicy, którzy potrzebowali ich do jakiegoś celu.

Może połasił się na nie jakiś szalony „kolekcjoner” (skoro istnieją szaleni naukowcy to może i kolekcjonerzy), który obrazy powiesi w salonie, rzeźbę postawi na kominku, a manuskryptem będzie się chwalił przed znajomymi? Albo złodzieje zamierzają przemycić je za granicę, sprzedać do domu aukcyjnego, który za wielkie pieniądze wystawi je na aukcji? Najpierw ukryją łup gdzieś na strychu lub w piwnicy i upłynnią dopiero wtedy, gdy ludzie zapomną o całej sprawie? Może każda rzecz trafi do innej osoby, ktoś np. na targu staroci wypatrzy św. Mikołaja i kupi go jako prezent dla cioci?

JAKIEGO?

NA CO KOMU ZABYTKI? DO CZEGO WŁAŚCIWIE SŁUŻĄ?

53

może ktoś potrzebował tych obiektów, by rozkręcić biznes i udekorować nimi hotel? A przecież gdyby zabytki zostały pokazane na wystawie

i prezentowano by je w muzeum, do naszej miejscowości przyjeżdżaliby turyści! Nasze miasteczko by odżyło! Albo jakiś naukowiec mógłby napisać o nich mądrą pracę, a studenci sztuk pięknych na ich podstawie poznaliby

techniki dawnych mistrzów i style.

Nasza klasa chodziłaby na lekcje muzealne,oglądała eksponaty i dowiedziała się czegoś o minionych czasach. Ludzie wzruszaliby się, patrząc na nie, wielu chciałoby osobiście poznać łaskawą muzę, która pomagała artystom w ich tworzeniu, inni pod ich wpływem wyruszyliby na poszukiwania ducha miejsca. Krótko mówiąc – zabytki te byłyby dla wielu źródłem

inspiracji.

Na pewno znaleźliby się tacy, którzy z przyjemnością oglądaliby białe kruki i zainteresowali tym, co robi ząb czasu.

Ech… bez zabytków świat jest szary i smutny. W dodatku dzisiaj pada. Ciekawe, co na naszym miejscu zrobiłby Sherlock Holmes.

A

54

Zabytki jako część dziedzictwa kulturowegospełniają bardzo ważną rolę. Mówią nam, kim jesteśmy, czyli budują naszą tożsamość, opowiadają o historii, o tym jak żyli ludzie i o ich losach, przywracają pa-mięć o minionych wydarzeniach i osobach, zachwycają, uczą, dostarczają pomysłów i wzruszeń, są źródłem przygód, rozbudzają ciekawość. Można je odkrywać, ba-wić się nimi, mieszkać w nich, ozdabiać nimi dom, jeździć nimi – jeżeli są to po-jazdy, odpoczywać w ich towarzystwie. Można o nich czytać i pisać, kręcić filmy, a nawet robić gry komputerowe z ich udziałem.

Niektórzy je kolekcjonują, jedni sprzedają, inni kupują. Bardzo wiele osób ma dzięki nim pracę, tak jak mama i tata Helenki (konserwator i archeolog) oraz osoby wykonujące zawody, o których czytałeś na początku tej książeczki.

Zabytki są celem podróży, wycieczek i pielgrzymek, dzięki nim miejscowości rozkwitają. Turyści przyjeżdżają oglądać lokalne atrakcje, kupują bilety wstępu i pamiątki, jedzą obiad, często nocują, a potem chwalą się zna-jomym, co widzieli i jak miło spędzili czas, dzięki czemu okolica staje się sławna. Zabytki są naszą wizytówką. Wyobraź sobie np., że jedziesz na ko-lonie i poznajesz nowych przyjaciół, którzy pytają, gdzie mieszkasz. Wymieniasz nazwę swojej miejscowości, a koledzy odpowiadają: „Oooo, to tam stoi ten wielki zamek” lub „Ach, zazdroszczę ci, macie tam super muzeum” albo „Wiem, gdzie to jest. Czy to nie u was stoi dom, w którym mieszkał Kopernik?”, a może „Byłem tam z rodzicami w zeszłe wakacje. Świetnie się bawiłem”. Gdybyś usłyszał takie słowa, na

pewno poczułbyś dumę i byłoby Ci miło.

Czy masz jeszcze jakiś pomysł, do czego służą zabytki i dlaczego są one ludziom potrzebne?

55

Oto kilka plakatów reklamowych polskich miejscowości i regionów. Odgadnij, do jakich elementów lokalnego dziedzictwa kulturowego się odwołują. Inspirując się tymi przykładami, zaprojektuj na osobnej kartce plakat promujący Twoją małą ojczyznę.

SANKTUARIUM NA ŚWIĘTYM KRZYŻU (ŁYSEJ GÓRZE)

.....................................................

.....................................................

.....................................................

.....................................................

.....................................................

56

oszedłem do wniosku, że Sherlock Holmes usiadłby w fotelu i zapalił fajkę. Zrobiłem to samo, to znaczy prawie to samo, bo zamiast palić fajkę, napiłem się kakao. Wystarczyło kilka łyków

i wpadłem na pomysł, by o pomoc poprosić tatę Helenki. Przecież jest archeologiem, a oni potrafią szukać zabytków na podstawie wskazówek nieczytelnych dla innych ludzi. Na przykład widzą wzniesienie – na które inni patrzą i nic im do głowy nie przychodzi i wystarczy im kilka chwil, by odkryć, że to kurhan wzniesiony przez jakiś zapomniany lud. Albo znajdują w ziemi kilka skorup i potrafią odtworzyć z nich piękną misę. Umieją także czytać z kości i szukać skarbów.

Zaraz, zaraz... Skarbów. S - k - a - r - b - ó - w.

Skar - bów.

Ta ostatnia sylaba pasuje do liter znalezionych na strzępku papieru w domu Helenki! Jak brzmiała ta druga? „waczy”.

O jejku!

57

zy chodzi o… poszukiwaczy skarbów? Zaraz, zaraz. W „Bliżej zabytków” czytałem, że w stolicy naszego województwa ma się odbyć ogólnopolski zlot poszukiwaczy skarbów. Kiedy to miało być?

O rety, za dwa dni! Musimy tam jechać.

Ale jak w tłumie wypatrzymy naszych gagatków? Już wiem!

usimy zrobić model buta, którego ślad zastał na podłodze w domu Helenki. Poprosimy organizatorów, by włączyli się do akcji i ogłosili, że wszyscy uczestnicy są proszeni

o pozostawienie na pamiątkę dla przyszłych pokoleń odcisków swojego obuwia. Czemu nie???Przecież w jaskiniach można spotkać odciski dłoni ludzi pierwotnych. My urządzimy coś podobnego, ale z kończynami dolnymi! Ale co, jeśli złodziejaszki założą inne buty? ? ? ? ? ? ? ? ? ?? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? Zobaczymy... Spróbować nie zaszkodzi!

58

Dopisz dalszą część kroniki Stasia, wykorzystując w niej następujące słowa:

kapelusz, kupiec, zegar z kukułką, złoto, sznurówka, okulary, dziupla.

59

ISTNIEJE WIELE CZASOPISM I STRON

INTERNETOWYCH POŚWIĘCONYCH

DZIEDZICTWU KULTUROWEMU. ZAPOZNAJ

SIĘ Z NIMI, SĄ BARDZO CIEKAWE!

60

Prawdziwy archeolog oraz poszukiwacz skarbów musi umieć uważnie patrzeć. Pomóż Stasiowi i Helence odnaleźć skradzione zabytki w kryjówcezłodziei. Nie daj się zmylić i przypomnij sobie wszystkie skradzione przedmioty.

Aby w Polsce prowadzić poszuki-wania skarbów, należy posiadać pozwolenie odpowiedniego wojewódz-kiego konserwatora zabytków, w prze-ciwnym wypadku jest to zabronione. Niestety wielu poszukiwaczy działa wbrew prawu, w dodatku nie znają się na rzeczy i w czasie swoich działań często niszczą stanowiska archeolo-giczne oraz inne ślady, z których specja-liści mogliby odczytać przeszłość.

Jak sobie wyobrażasz dobrego poszukiwacza skarbów?

61

KILKA PY-TAŃ I OD-POWIEDZI NA KONIEC

Kto zaprojektował znak błękitnej tarczy?

Został on zaprojektowany przez Polaka,

profesora Jana Zachwatowicza

w latach 50. XX wieku.

Ile jest zabytków w Polsce?

Liczba zabytków, tj. obiektów ruchomych i nieruchomych wpi-

sanych do rejestru zabytków, ewidencji zabytków, spis po-

mników historii czy parków kulturowych wynosi kilkaset tysięcy. Do tego trzeba dodać zabytki prze-chowywane w muzeach, tzw. muzealia, a także w archi-

wach i bibliotekach, które mają osobne rejestry.

62

A zabytek archeologiczny?

Pierwszy zabytek archeologiczny został wpisany

do rejestru w 1933 roku. Było to grodzisko w Woli

Piekarskiej w Wielkopolsce.

Kiedy zarejestrowano w Polsce

pierwszy zabytek techniki i przemysłu?

W 1934 roku. Była nim fabryka (walcownia i pudlingarnia)

w Sielpi w dzisiejszym województwie świętokrzyskim.

Obecnie mieści się tam Muzeum Zagłębia Staropolskiego.

Czym różni się ochrona zabytków od opieki nad nimi?

Opieka nad zabytkami po-

lega na ich naukowym ba-

daniu i dokumentowaniu,

prowadzeniu przy nich prac

konserwatorskich i innych

podobnych, zabezpieczeniu

i utrzymaniu w jak najlep-

szym stanie, odpowiednim

z nich korzystaniu, popula-

ryzowaniu ich i upowszech-

nianiu wiedzy o nich.

Ochrona zabytków polega na zapew-

nieniu odpowiednich warunków do ich

zachowania, utrzymania i zagospodaro-

wania, czyli np. na wymyśleniu dobrego

prawa w tym zakresie. To także zapobie-

ganie grożącym im niebezpieczeństwom,

a więc kataklizmom czy kradzieżom. Po-

lega ona również na kontrolowaniu ich

stanu oraz uwzględnieniu ich w plano-

waniu np. nowych dróg czy bloków (czyli

tzw. zagospodarowaniu przestrzennym).

63

Ile lat mają najstarsze zabytki w Polsce?

Do najstarszych należą oczywiście zabytki archeologiczne,

wiele z nich powstało kilkadziesiąt tysięcy lat przed naro-

dzeniem Chrystusa.

Gdzie można poczytać lub

skąd można się dowiedzieć o zabytkach?

Informacje o nich są w książkach, czasopismach takich

jak „Spotkania z zabytkami” oraz na stronie internetowej

Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

Pierwsze kroniki historii Polski powstały w okresie średniowiecza. Ich autorami byli: Gall Anonim

(człowiek nazwany tak, gdyż nigdzie nie zachowało się jego imię),

Janko z Czarnkowa, Wincenty Kadłubek i Jan Długosz.

Kto napisał pierwsze

kroniki historii

Polski?

Pierwsze muzeum powstało

z inicjatywy księżnej Izabeli

Czartoryskiej w Świątyni Sy-

billi w Puławach w 1801 roku.

Kiedy w Polsce powstało pierwsze muzeum?

64

Czy zabytek może zostać skreślony z rejestru zabytków?

Tak, jeśli uległ zniszczeniu w takim stopniu, że utracił wartość

naukową, artystyczną lub historyczną, został wywieziony z kraju

zgodnie z przepisami prawa albo został wpisany do rejestru mu-

zealnego lub bibliotecznego.

Do kogo mogą należeć zabytki?

Do osób prywatnych, samorządów, państwa, związków wyznaniowych.

Wyjątkiem są zabytki archeologiczne, które należą do Skarbu Państwa.

Ile jest w Polsce pomników historii?

Do dziś wyróżnienie to przyznano 48 zabytkom.

Staś ma 8 lat, talent do robienia bałaganu i bzika na punkcie...

zabytków. To on ukrywa się za tajemniczym pseudonimem

Zabytkomaniak i prowadzi najprawdziwszą kronikę, w której

odnotowuje wszystkie ważne wydarzenia ze swojego życia.

Na przykład fakt, że do jego klasy dołączyła nowa uczennica –

Helenka. Kiedy Staś się dowiaduje, że dziewczynka tropi Białego

Kruka, Ducha Miejsca i Ząb Czasu, postanawia jej pomóc. Cieka-

wość zaprowadzi dzieci na ślad złodziei, którzy ukradli niezwy-

kle cenne i stare rzeczy przeznaczone na wystawę w lokalnym

muzeum. Jeśli chcecie przeżyć przygodę przez wielkie P, lubicie

zagadki i macie ochotę poznać sekrety stuletnich budowli, histo-

rycznych miejsc oraz różnych, pokrytych kurzem dziejów przed-

miotów, „Kronika zabytkomaniaka” musi trafić do Waszych rąk.

Mamy nadzieję, że po lekturze naszej kroniki zarazicie się zabyt-

komanią i zasilicie grono sympatycznych miłośników zabytków.

Narodowy Instytut Dziedzictwa