KRIVIČNO PRAVO II KOLOKVIJUM

By Maja Rajkovic in PRAVNI FAKULTET 2. GODINA BUDVA · Измени документ

Pojam i teorije krivice

 

Za određivanje pojma krivice bitne su 2 stvari:

1.     prvo odrediti njen odnos sa pojmom krivične odgovornosti,

2.     potom teoriju koju ćemo prihvatiti.

Ranije krivično zakonodavstvo nije poznavalo termin krivica, već pojam krivične odgovornosti. Postojala su 2 shvatanja:

1.     objektivno - subjektivno: krivivična odgovornost obuhvata subjektivne - objektivne elemente krevivičnog djela

2.     subjektivna: krivična odgovornost, koja bi obuhvatala vinost i uračunljivost

Krivica je centralni pojam, osnov i uslov odgovornosti u krivično pravu, a krivična odgovornost je samo konstatacija, sud o krivici (ukoliko neko ispuni sva 4 elementa opšteg pojma krivičnog djela moći će krivično odgovarati). Zbog toga krivična odgovornost ima pretežno deklarativni karakter, a ne suštinski.

Krivica ne može postojati bez uračunljivosti. Uračunljivost je neophodna pretpostavka ili obavezan element krivice, što znači da bez nje nema ni krivice. Krivica je dvostruki odnos, psihički odnos učinioca prema djelu i odnos društva prema učiniocu, a uračunljivost je sposobnost učinioca za krivicu koja podrazumeva ispravnost njegovog psihičkog aparata. Uračunljivost se sastoji od sposobnosti odlučivanja i rasuđivanja. Pretpostavka je da je čovek uračunljiv.

Krivica postoji ako je učinilac nije uračunljiv i postupao sa umišljajem, a bio je svestan ili je bio dužan i mogao biti svestan da je njegovo djelo zabranjeno. Elementi krivice su:

1.     uračunljivost,

 2.     umišljaj ili nehat,

 3.     svijest o protivpravnosti,

 ispunjenjem ova 3 elementa može se dodati i četvrti sud o nevrijednosti djela.

 

Normativna i psihološka teorija krivice

 

Psihološke teorije: ove teorije su nastale krajem 19.veka u Nemačkoj, i kod nas su bile zastupane sve do donošenja Krivičnog zakona. Po njima se krivica shvata kao psihički odnos učinioca prema svom djelu, i dva neophodna elementa su:

-         svijest i

-         volja.

Normativne teorije: krivica se svodi samo na socijalno-etički prekor koji se može uputiti učiniocu, to je sud o nevrijednosti djela.

Mješovite, psihološko-normativne teorije: Krivica je psihički odnos učinioca prema djelu zbog koga mu se može uputiti prekor. Ove teorije su najprihvatljivije jer polaze od prihološkog sadržaja krivice, ali taj pojam dopunjuju i normativnim elementima. Krivica predstavlja jedinstvo realnog, subjektivnog, psihičkog supstrata i suda o njemu (sud o nevrijednosti djela). Jedna od prepreki za uvođenje psihološko-normativne teorije bio je problem neotklonjive pravne zablude, koja ranije nije isključivala krivicu. Danas je to ispravljeno.

Za utvrđivanje krivice važna su i pravna, ali i moralna vrednovanja (sud o nevrijednosti djela). Pretpostavka krivice nije dozvoljena (presumpcija nevinosti).

 

Umišljaj

 

Dvostuka funkcija umišljaja i nehata: Umišljaj je teži stepen krivice, i on se uvek zahtjeva za postojanje krivičnog djela. Umišljaj i nehat čine sadržinu krivice, ali su obuhvaćeni i bićem krivičnog djela (predviđenost u zakonu).

Kod umišljaja neophodna je svest i volja i ovi elementi su međusobno uslovljeni. Za umišljaj se uvek odgovara (nehat mora biti posebno propisan - blaža kazna, što znači da postoji stepenovanje po težini između umišljaja i nehata).

Između dvije teorije (svesti i volje) naš zakonodavac se odlučio da prihvati mešovitu teoriju, te i dvije vrste umišljaja:

1.     direktni - kad je učinilac bio svjestan svog djela i htjeo njegovo izvršenje

2.     eventualni - kad je učinilac bio svjestan da može učiniti djelo pa je na to pristao

Znači razlikujemo dva elementa:

1.     svijest (intelektualni) i

2.     htjenje (voluntaristički).

Učinilac mora da ima svijest i o deskriptivnim (stvar, požar, žensko lice) i o normativnim obelježjima - ali ne tako da zna svaku pravnu definiciju, već da ima predstavu o činjeničnom stanju koje je zakonodavac željeo da obuhvati krivično pravnom normom i o funkciji te norme u društvu. Svijest ne treba da obuhvati i protivpravnost (osim ako se ne javlja kao obelježje bića) i objektivni uslov inkriminacije.

 

DIREKTNI UMIŠLJAJ = SVIJEST + HTJENJE

 

Visok stepen intenziteta svesti i volje! Razlikujemo 3 situacije:

1.     ostvarivanje bića krivičnog djela je jedini, pravi cilj preduzimanja radnje (nije potrebno da učinilac bude siguran da će posljedica nasupiti) pr. pokušaće silovanje, iako ne zna da li će uspeti da savlada otpor lica.

2.     ostvarivanje bića krivičnog djela služi samo za postizanje nekog drugog cilja - pr. teško tjelesno povrijedi obezbjeđenje, da bi opljačkao banku.

3.     učinilac hoće jedno djelo, ali je izvjesno da će izvršiti i drugo (moguće je da ga uopšte ne želi) - pr. hoće da ubije jedno lice, pa postavi bombu u avion, a svi poginu ili ubije majku djeteta, a dijete umre od gladi

 EVENTUALNU UMIŠLJAJ = SVIJEST + PRISTAJANJE. Intenzitet svijesti i volje slabije je izražen nego kod direktnog umišljaja.

Razlikovanje eventualnog umišljaja i svjesnog nehata: Razlika je u voljnoj komponenti (kod umišljaja - pristajanje), jer kod svjesnog nehata učinilac neće krivično djelo, ne pristaje na posljedicu). Razgraničenje se vrši preko Frankove formule koja postavlja pitanje: Da li bi učinilac preduzeo radnju da je znao da će posledica nastupiti? Pr. Krivično djelo ugrožavanja javnog saobraćaja. Teorija pristajanja ne rješava slučajeve kada je učinilac ravnodušan u odnosu na posljedicu! Zbog toga moramo uvesti dopunske kriterijume:

1.     normativna teorija umišljaja - stav učinioca prema zaštićenom dobru (ako se ponašao bezobzirno prema dobru, reč je o eventualnom umišljaju).

2.     teorija prihvatanja rizika - stepenuje se rizik sa aspekta učinioca, kolika je vjerovatnoća nastupanja posljedice

Stojanović: TEORIJA PRISTAJANJA shvaćena PSIHOLOŠKI-NORMATIVNO

 

Nehat

 

Lakši oblik krivice od umišljaja. Mora biti propisan zakonom da bi postojalo krivično djelo izvršeno u nehatu. Umišljaj je, dakle, pravilo, a nehat je izuzetak koji mora biti propisan u biću krivičnog djela. Kazna je uvek blaža u odnosu na umišljajni oblik.

Nehatna krivična djela podrazumevaju nastupanja posljedice! Upravo nemaran, nepažljiv odnos učinioca prema mogućnosti nastupanja posljedice čini suštinu nehatnog delikta.

Postoje dvije vrste nehata, ali zakonodavac ne pravi tu razliku, već samo teorija. Ova dva oblika nehata se po težini ne mogu stepenovati.

1.     SVJESNI NEHAT - učinilac je bio svjestan da svojom radnjom može učiniti djelo, ali je olako držao da do toga neće doći ili da će to moći da spriječi, što znači da ne pristaje na posljedicu (kod eventualnog umišljaja pristaje).

2.     NESVJESNI NEHAT - učinilac nije bio svjestan da svojom radnjom može učiniti djelo, iako je prema okolnostima pod kojima je ono učinjeno i prema svojim ličnim svojstvima BIO DUŽAN i MOGAO biti svjestan te mogućnosti. Dakle, ne postoji psihička veza između učinioca i djela, odsutni su i elementi svijesti i volje. Krivica se zasniva na dužnosti da se predvidi data posljedica, tj. zasniva se isključivo na normativnim obelježjima, a ne psihološkim - ovde se kažnjava ljudska nepažnja.

Za nesvjesni nehat moraju biti kumulativno ispunjena dva uslova:

1.     objektivni: da je učinilac bio dužan da predvidi posljedicu

2.     subjektivni: da je mogao da je predvidi

Dužnost predstavlja pravni standard, i utvrđuje se na osnovu toga da li bi prosječan građanin mogao da predvidi posljedicu i zavisno od konkretne situacije.

Postojanje jednog od uslova nije dovoljno za nesvjesni nehat i krivicu. Ukoliko su sposobnosti učinioca iznad - ispod prosjeka prosjek građanina nema nesvjesni nehata.

Slučaj (casus) - nema krivice, ni krivično djela, jer postoje samo objektivne komponente krivičnog djela (uzročnost), a ne i subjektivne.

 

Neuračunljivost

 

Nije krivično djelo ono djelo koje je učinjeno u stanju neuračunljivosti - isključuje krivicu!

Postoje tri metoda za utvrđivanje neuračunljivosti:

1.     biološki: utvrđujemo postojanje određenih psihičkih poremećaja učinioca

2.     psihološki: utvrđuje se isključenost realizacije pojedinih psihičkih funkcija

3.     biološko-psihološki (mješoviti) - spoj bioloških i psiholoških - neuračunljiv je onaj učinilac koji nije mogao da shvati značaj svog djela ili nije mogao da upravlja svojim postupcima usled:

a)     Duševne bolesti - psihoze. Mogu biti endogene (šizofrenija, paranoja) i egzogene (pr. saobraćajna nesreća prouzrokuje bolest)

b)    Privremene duševne poremećenosti - traju određeno vrijeme (alkoholizam, narkomanija, afektivna stanja, sunčanica, hipnoze)

c)     Zaostalog duševnog razvoja - nesklad između intelektualnog i fizičkog razvoja

d)    Druge teže duševne poremećenosti (jezičkim tumačenjem - sve ono što ne spada u prve tri, Njemačka doktrina: psihopatije, teže neuroze, granični poremećaji ličnosti)

 

Frojd: Normalan je onaj ko može da voli i da radi

Psihološki osnov: Rasuđivanje ili odlučivanje mora biti isključeno.

Neuračunljivost se utvrđuje u trenutku izvršenja krivičnog djela, u odnosu na dato djelo. Sposobnost rasuđivanja zasniva se na svijesti (stvarni i društveni značaj djela), dok se sposobnost odlučivanja zasniva na volji.

Ukoliko je opasan za okolinu neuračunljivom učiniocu se mogu izreći:

Mjera bezbjednosti obaveznog psihičkog liječenja i čuvanja u zdrastvenoj ustanovi Mjera bezbjednosti obaveznog psihičkog liječenja na slobodi

 

Bitno smanjena neuračunljivost

 

Ne isključuje krivicu, ona je fakultativni osnov za ublažavanje kazne

Prelazno stanje između uračunljivosti i neuračunljivosti, sposobnost rasuđivanja ili odlučivanja je bitno smanjena (usled četiri biološka osnova) i učinilac spada u kategoriju uračunljivih lica. Mora se izjasniti veštak - neuropsihijatar.

Učiniocu se mogu izreći SVE KRIVIČNE SANKCIJE koje se izriču i uračunljivom učiniocu, ali se kazna može ublažiti. Bitno smanjena neuračunjljivost mora postojati u trenutku izvršenja djela, u odnosu na dato djelo!

Mjere bezbednosti:

a)     Mjere bezbednosti - obavezno psihičko liječenje i čuvanje u zdrastvenoj ustanovi (uz kaznu)

b)    Mjere bezbednosti - obavezno psihičko liječenje na slobodi (uz uslovnu osudu)

Smanjena uračunljivost - nije samostalan institut, uzima se kroz stepen krivice učinioca, između BTU i uračunljivosti, ona je fakultativno olakšavajuća okolnost!

 

Stvarna zabluda

 

Zabluda je nepostojanje svijesti, ili postojanje pogrešne svijesti o nekim okolnostima. Krivični zakon razlikuje:

1.     zabluda o stvarnim obelježjima bića krivičnog djela (stvarna zabluda u užem smislu). Djeluje u odnosu na elemenat predviđenosti u zakonu. Kod učinioca postoji pogrešna svijest u odnosu na objektivna obeležja krivičnog djela (nema svijesti o nekoj stvarnoj okolnosti) - Pr. misli da nekome daje sok, a u stvari je otrov

2.     zabluda o okolnostima koje isključuju protivpravnost (stvarna zabluda u širem smislu). Djeluje u odnosu na elemenat protivpravnosti. Učinilac je u zabludi u pogledu neke stvarne okolnosti, čije bi postojanje, uz druge uslove vodilo isključenju postojanja krivičnog djela (pr. putativna nužna odbrana -pogrešno drži da postoji napad, tj.da je stvaran).

Krivičnopravni značaj:

Neotklonjiva stvarna zabluda - učinilac nije bio dužan i nije mogao da izbjegne zabludu u pogledu neke stvarne okolnosti koja predstavlja obelježje krivičnog djela ili u

pogledu neke stvarne okolnosti, koja bi, da je zaista postojala, činila djelo dozvoljenim. ISKLJUČUJE KRIVICU!

Otklonjiva stvarna zabluda - učinilac je mogao i bio dužan...

Ako je učinilac bio u stvarnoj zabludi usled nehata postojaće krivično djelo (nehatno) ako ga zakon predviđa!

Zabluda o predmetu i zabluda o licu nisu krivično pravno relevantni, ali zabluda o uzročnoj vezi (kad učinilac prouzrokuje posledicu na drugom objektu radnje krivičnog djela, a ne na onom koje je htjeo) rješava se preko sticaja krivičnog djela (sticaj krivičnog djela u pokušaju i nehatnog krivičnog djela).

 

Pravna zabluda

 

Nepostojanje svijesti o tome da se čini krivično djelo, učinilac ne poznaje pravo, tj. pogrešna predstava o tome da neko ponašanje nije predviđeno kao krivično djelo (pr. zadrži greškom isplaćen novac - čini utaju).

1.     Direktna pravna zabluda: nepostojanje svijesti o pravnoj zabranjenosti nekog djela - učinilac ne zna da to što čini predstavlja krivično djelo.

2.     Indirektna pravna zabluda: učinilac se pouzdaje u realno postojeću činjenicu, ali to u zakonu nije predviđeno kao osnov koji će isključiti protivpravnost.

Za postojanje pravne zablude dovoljno je odsustvo svijesti o zabranjenosti djela, nije potrebno da učinilac smatra da je djelo dozvoljeno.

Kod ponašanja koje su zlo sama po sebi isključeno je postojanje pravne zablude (pr.ubistvo), dok je kod ponašanja koja su krivična djela samo zato što ih zakon zabranjuje pravna zabluda moguća (pr. protiv privrede).

Krivičnopravni značaj:

Neotklonjiva pravna zabluda = učinilac nije bio dužan i nije mogao da zna da je njegovo djelo zabranjeno. ISKLJUČUJE KRIVICU!

Zato što nedostaje krivica, odnosno svijest o protivpravnosti djela.

Ne zahtjeva se poznavanje Krivičnog zakonika, već učinilac treba biti na jedan laički način svestan da čini nepravo. Prihvatanje psihološko – normativne teorije krivice afirmisalo je i pravnu zabludu, odbačeno je načelo.

Otklonjiva pravna zabluda = učiniocu koji nije znao da je djelo zabranjeno, ali je to bio dužan i mogao da zna kazna se može ublažiti.

 

Sila i pretnja (prinuda)

 

Neodoljiva sila isključuje postojanje radnje krivičnog djela! (lice u potpunosti nije moglo voljno da odlučuje). Učiniocem se smatra ono lice koje je primjenilo apsolutnu silu - posredni izvršilac!

Kompulzivna sila: upotreba fizičke sile prema nekom licu s ciljem da se ono prinudi da izvrši određeno krivično djelo (voljna radnja nije isključena).

Prijetnja: stavljanje u izgled nekog zla licu koje se prinuđava. Potrebno je da bude ozboljna i moguća. Može isključiti protivpravost (i krivično djelo) preko insituta krajnje nužde.

Krivičnopravni značaj:

Kompulzivna sila i prijetnja su fakultativni osnov za ublažavanje kazne! Apsolutna sila isključuje radnju, a kompulzivna sila i prijetnja mogu isključiti postojanje

krivičnog djela (preko krajnje nužde).

Može postojati neuračunljivost

Može biti isključen umišljaj (rijetko), jer nema njegovog voljnog elementa

  

Actiones liberae in causa (skrivljena neuračunljivost)

 

Lice samo sebe dovede u stanje neuračunljivosti upotrebom droga, alkohola ili na drugu način (nije moglo da shvati značaj svog djela ili da upravlja postupcima). Utvrđuje se prema vremenu neposredno pre dovođenja u takvo stanje (jedini izuzetak od pravila da se krivica utvrđuje u vrijeme izvršenja djela, sad se taj momenat pomjera unazad!)

Dvije faze: u prvoj uračunljiv učinilac prouzrokuje situaciju, u kojoj će u drugoj fazi, postavši u međuvremenu neuračunljiv izvršiti krivično djelo

- učinilac se poslužio samim sobom za izvršenje krivičnog djela

- mora postojati uračunljivost (prije dovođenja u srogo stanje) i umišljaj ili nehat.

1.     umišljajna actio libera in causa: učinilac se sa umišljajem dovodi u stanje neuračunljivosti u kome vrši krivično djelo, u odnosu na koje je postojao umišljaj u momentu actio precedens.

2.     nehatna actio libera in causa: kod učinioca postoji u momentu prethodnog djelovanja nehat u odnosu na krivično djelo koje je kasnije učinio u stanju neuračunljivosti, u koje je sam sebe doveo iz nehata ili sa umišljajem.

Primjer: krivično djelo ugrožavanja javnog saobraćaja:

1.     direktni umišljaj (svestan je da će pijan izvršiti djelo i to hoće),

2.     eventualni umišljaj (svestan je i pristaje),

3.     svesni nehat (svestan, ali olako drži da do toga neće doći ili da će spriječiti),

4.     nesvesni nehat (nije bio svjestan da može izvršiti krivično djelo, ali bio dužan i mogao biti svestan te mogućnostu)

Zaključak: dva uslova:

1.     sam sebe doveo u stanje neuračunljivosti,

2.     u tom stanju izvršio krivično djelo + umišljaj ili nehat

 

UKOLIKO SE DOVEDE U STANJE BITNO SMANJENE URAČUNLJIVOSTI KAZNA SE NE MOŽE UBLAŽITI!

 

Odgovornost za krivična djela kvalifikovana težom posljedicom

 

Postavlja se pitanje krivice ukoliko učinilac prouzrokuje težu posljedicu, a koju nije htjeo (u odnosu na koju je postojao nehat). Kad iz krivičnog djela proizilazi teža posljedica, zbog koje zakon za to djelo propisuje težu kaznu, ta kazna se može izreći ako je učinilac u odnosu na posljedicu postupao iz nehata; a i sa umišljajem ako time nisu ostvarena obelježja nekog drugog krivičnog djela. Ako su ostvarena obeležja nekok drugog krivičnog djela postojaće sticaj!

- kazna je teža, nego što bi se kroz sticaj mogla odmjeriti

Zakonom se primenjuje kad na onovni oblik postoji umišljaj, a na težu posljedicu nehat (umišljaj + nehat), i kada je osnovno djelo iz nehata, a iz njega je proizašla teža posledica (nehat + nehat).

Krivično djelo može ostati i u pokušaju, a postojaće odgovornost za težu posljedicu (pr. pokušaj silovanja i nehatno lišenje života).

 

Odgovornost za krivična djela učinjena putem štampe i drugih sredstava javnog informisanja

 

Postoje posebna pravila o odgovornosti za ova krivična djela:

1.     odgovornost urednika,

2.     izdavača (izuzetno i štampara) i

3.     proizvođača.

To je sistem kaskadne odgovornosti: odgovara se od najvišeg do najnižeg (zadržano samo kod izdavača).

1.     Odgovornost odgovornog urednika: za krivična djela učenjena preko radija, tv-a, novina - opšte pravilo je da odgovara autor informacije!

Urednik odgovora:

Ako je do završetka glavnog pretresa pred prvostepenim sudom autor nepoznat Ako su informacije objavljene bez saglasnosti autora

Ako su u vrijeme objavljivanja informacije postojale stvarne ili pravne smetnje za gonjenje autora, a koje i dalje traju

Ukoliko je urednik bio u neotklonjivoj zabludi krivica je isključena!

Trenutkom utvrđivanja autora isključuje se odgovornost urednika

2.     Odgovornost izdavača i proizvođača: isti uslovi gonjenja kao kod urednika, a umesto izdavača može odgovarati štampar (ukoliko nema izdavača, ili su postojale stvarne ili pravne smetnje, a štampar je to znao).

Izvršilac je uvijek fizičko lice.

Zaštita izvora informacija (osim ukoliko je učinjeno krivično djelo za koje je propisana kazna  od 5 ili više godina, ili je to neophodno da bi se to djelo sprečilo).

 

Odgovornost pravnog lica za krivična djela

 

Da li pravno lice može biti subjekt krivičnog djela? Kod nas ne može jer se to kosi sa načelom individualne subjektivne odgovornosti! Međutim nije svuda tako:

a)     Pravno lice ne odgovara ni krivično, ni kazneno

b)    Pravno lice ne odgovara krivično, ali odgovara kazneno (za privredne prestupe)

c)     Pravno lice odgovara krivično

Pravno lice je pravni pojam, koji se zasniva na realnosti, i ima dvije komponente:

a)     Pojmovnu - konceptualnu i

b)    Realnu.

Pitanje kaznene odgovornosti pravnog lica oduvijek je bilo sporno. U Evropi je prisutan jasan trend uvođenja odgovornosti pravnog lica za krivična djela (Francuska, Norveška, Finska, Švajcarska, Crna Gora). Preporuka zemljama Saveta Evrope da uvedu ovu odgovornost.

Kod nas pravno lice odgovara za privredne prestupe (Zakon o privrednim prestupima). U slučaju da se uvede odgovornost pravnih lica za krivična djela, to ne treba činiti kroz Krivični zakon, već tu materiju zbog specifičnosti treba urediti posebnim zakonom.

Generalna prevencija djeluje slabije nego kod fizičkih lica, jer je pravno lice neodređeni skup fizičkih lica, a kažnjavanje mora biti pravedno. Retribucija može biti ostvarena kod pravnog lica. Novčana kazna znači manju kaznu nego kod fizičkog lica. Uslovna osuda - ograničena je samo na individualnu, subjektivnu odgovornost

 

Načelna pitanja kažnjivosti nedovršenog krivičnog djela

 

Postoje situacije kada krivično djelo ostaje nekompletno, kada učinilac ostvari samo jedan dio radnje izvršenja, te se zbog toga postavlja pitanje gdje je granica kriminalne zone? Razlikujemo četiri stadijuma (faze) u ostvarenju krivičnog djela:

1. donošenje odluke, 2. pripremne radnje,

3. pokušaj i

4. dovršeno krivično djelo.

Kažnjavanje: donošenje odluke se ne kažnjava, pošto se za misli niko ne kažnjava (nedostaje prvi element - radnja), pripremne radnje su nekažnjive (nedostaje radnja i predviđenost u zakonu) osim ako nisu proglašene za posebno krivično djelo, pokušaj je kažnjiv, kao i dovršeno djelo.

Krivičnopravu zaštitu trebamo svesti samo na najintenzivnije oblike ugrožavanja. Osnovni kriterijum je vrijednost zaštitnog objekta i intenzitet njegovog ugrožavanja. Mora se postaviti donja granica ispod koje ne bi bila opravdana krivičnopravna intervencija. Tu donju granicu čini privatna sfera pojedinca, koja obuhvata više prava (pravo na slobodu mišljenja, pismeno ili usmeno izražavanje misli...).

 

Pripremanje krivičnog dela

 

Pripremanje podrazumeva postojanje umišljaja. Ne može se nehatno pripremati krivično djelo. Upravo se u umišljaju može vidjeti jedino opravdanje za kažnjavanje pripremanja krivičnog djela. Da bi se umišljajno pripremanje djela kaznilo neophodno je da bude propisano u posebnom dijelu (dva načina: kao posebno krivično djelo i pripremanje kao faza u ostvarenju nekog krivičnog djela).

Krivični zakonim je pripremne radnje podigao na rang radnje izvršenja (pripremanje za proizvodnju opojnih droga i pravljenje, nabavljanje i davanje drugom sredstava za falsifikovanje). Radnja izvršenja ulazi u biće krivičnog djela, a pripremna radnja ne ulazi.

Pripremne radnje:

Nabavljanje ili osposobljavanje sredstava za izvršenje krivivičnog djela Otklanjanje prepreka za izvršenje krivičnog djela

Dogovaranje, planiranje, organizovanje sa drugima izvršenja krivičnog djela

Druge radnje kojima se stvaraju uslovi za neposredno izvršenje krivivičnog djela, a koje ne predstavljaju radnju izvršenja (povrijeđuje se načelo određenosti)

KZ ne kažnjava pripremne radnje u užem smislu (pripremanje odrređenog krivičnog djela)

Ko priprema krivično djela protiv ustavnog uređenja i bezbednosti kazniće se!

 

Pokušaj krivičnog djela - pojam, vrste i kažnjavanje

 

Kod pokušaja se na subjektivnom planu zahtjeva postojanje umišljaja, a na objektivnom se zahtjeva da je izvršenje krivičnog djela započeto! Djelo je započeto kada je preduzeta radnja izvršenja, ali krivično djelo nije dovršeno.

-         pokušaj je u stvari nepotpuno ostvarivanje bića krivičnog djela (nedostaje posledica).

 

Kako razgraničiti pripremne radnje od pokušaja? Da li je preduzeta radnja izvršenja (to je pokušaj) ili nije (to su pripremne radnje). To se utvrđuje na osnovu zakonskog opisa radnje izvršenja pojedinih krivičnih djela. Razlika između pokušanog i dovršenog krivičnog djela je u stvari određivanje granice ulaska u kriminalnu zonu.

Vrste:

1.     nesvršeni pokušaj: učinilac je preduzeo samo dio radnje izvršenja, ali je nije dovršio, te nema ni posledice

2.     svršeni pokušaj: preduzeo je kompletnu radnju izvršenja, ali iz nekog razloga posledica nije nastupila (strani zakoni: svršen pokušaj postoji i ako je učinilac mislio da je preduzeo sve što je potrebno za dovršenje djela).

NASTUPANJE POSLEDICE ISKLJUČUJE POKUŠAJ (kod djelatnosnih krivičnih djela nema posledice, tj. preduzimanjem radnje djelo je nastalo)

3.     kvalifikovani pokušaj: kroz pokušaj nekog težeg krivičnog djela dovršeno je neko lakše krivično djelo (uzima se da postoji samo pokušaj težeg djela, a lakše djelo je otežavajuća okolnost).

Kažnjavanje za pokušaj: kod težih krivičnih djela, za koja je zaprijećena kazna zatvora od 5.god. ili teža. Može biti kažnjiv i pokušaj lakših krivičnih djela ako je to izričito propisano. Pokušaj se kažnjava istom kaznom koja je propisana za dovršeno krivično djelo, ali se kazna može ublažiti - fakultativni osnov za ublažavanje kazne!

 

Nepodoban pokuša

 

Učinilac koji pokuša da izvrši krivično djelo nepodobnim sredstvom ili prema nepodobnom predmetu može se osloboditi od kazne.

1.     Apsolutno nepodoban pokušaj postoji kad sa određenim sredstvom ili na određenom predmetu ni pod kojim uslovima nije moguće dovršiti krivično djelo.

2.     Relativno nepodoban pokušaj postoji kad u konkretnom slučaju zbog djelovanja određenih okolnosti i uslova, sa određenim sredstvom i na određenom predmetu nije bilo moguće izvršiti krivično djelo.

Ovu podjelu treba samo uslovno prihvatiti, pošto naš KZ ne pravi ovu razliku. Zaštićeno dobro kod apsolutno nepodobnog pokušaja je manje ugroženo nego kod relativnog.

Pr. Apsolutno nepodoban: pokušaj ubistva na lešu, krađa sopstvene stvari

Irealni pokušaj nije kažnjiv: učinilac vjeruje da može učiniti krivično djelo na besmislen način (pokušaj da ubije nekog crnom magijom). To je ekstremna varijanta apsolutno nepodobnog pokušaja.

 

Dobrovoljni odustanak

 

Cilj: da se učinilac stimuliše da ne dovrši krivično djelo na taj način što mu se stavlja u izgled mogućnost oslobođenja od kazne u slučaju da dobrovoljno ne dovrši započeto krivično djelo. To je poslednja šansa za učinioca, stepen društvene opasnosti je niži, i ponekad nije neophodno učiniocu izreći kaznu.

a)    objektivna komponenta: da učinilac prestane sa daljim preduzimanjem radnje (kod nesvršenog pokušaja) ili da spriječi nastupanje posledice (kod svršenog pokušaja).

b)    subjektivna komponenta: da je odluku donijeo sam, a ne pod uticajem nekih spoljnih okolnosti koje predstavljaju ozbiljnu smetnju za dovršenje krivičnog djela (nema dobrovoljnosti kad učinilac pogrešno uzima da postoji neka spoljna okolnost koja ga sprečava u dovršenju djela, pa zbog toga odustane). Dobrovoljnost se dakle utvrđuje na osnovu subjektivnog kriterijuma, tj. presudna je ocjena učinioca u pogledu mogućnosti dovršenja djela.

Kod nesvršenog pokušaja on mora definitivno da odustane od djela, a kod svršenog mora spriječiti nastupanje posledice (nema odustanka ukoliko je pokušao da spriječi posledicu, a nije uspjeo, to se tretira kao olakšavajuća okolnost).

Kažnjavanje: faktički osnov za oslobođenje od kazne (neograničeno ublažavanje)

 

Vrijeme izvršenja krivičnog djela

 

Da li je vrijeme izvršenja djela onda kad je preduzeta radnja izvršenja (teorija djelatnosti) ili vrijeme kad je posledica nastupila (teorija posledice). Bitno je odrediti vrijeme i zbog temporalnih delikata, kod kojih se radnja i posledica ne poklapaju.

Krivično djelo je izvršeno u vrijeme kad je izvršilac radio (činjenje) ili bio dužan da radi (nečinjenje), bez obzira kad je posledica djela nastupila. Znači KZ se odlučio za teoriju djelatnosti, i momenat nastupanja posledice nije bitan za vrijeme.

Kod produženog krivičnog djela: momenat preduzimanja poslednje radnje koja ulazi u sastav produženog djela.

Saučesnik: vrijeme kad je preduzeta radnja saučesništva (a ne izvršenja).

 

Mjesto izvršenja krivičnog djela

 

Bitno je odrediti i mjesto, naročito kod distancionih krivičnih djela, čija se radnja izvršenja preduzima u jednom mjestu, a posledica nastupa u drugom. Od tri moguće teorije (djelatnosti, posledice, ubikviteta) naš se zakonodavac odlučio za treću, tj. teoriju jedinstva (mjesto radnje i posledice) – krivično djelo je izvršeno u mjestu gde je učinilac radio i bio dužan da radi, tako i u mjestu gde je u cjelini ili djelimično nastupila posledica djela (kod krivičnog djela nečinjenja: mjesto gdje je mogao da ukloni posledicu).

Pokušaj: ne samo mjesto u kome je preduzeta radnja, već i ono mesto u kome je posledica prema umišljaju učinioca trebala da nastupi.

Saučesništvo: mjesto radnje izvršenja i saučesništva.

 

Dioba krivičnih djela

 

      I.            Podela krivičnih djela s obzirom na radnju i posledicu

Radnja: činjenje (aktivno djelovanje) i nečinjenje (propuštanje). Kod nekih krivičnih djela izvršilac može biti samo ono lice koje u potpunosti ostvaruje radnju izvršenja (svojeručna krivična djela - davanje lažnog iskaza); umišljajna i nehatna krivičnog djela.

Posledica:

-         djelatnosna i posledična;

-         krivična djela povrede i krivična djela ugrožavanja;

-         s obzirom na trajanje posledice:

trajna i krivična djela stanja;

-         s obzirom na vrijeme nastupanja posledice:

momentalni i temporalni delikti;

-         s obzirom da li je posledica izostala:

pokušano i dovršeno delo.

   II.            Druge podjele krivičnih djela

a)     opšti delikti (može ih izvršiti bilo koje lice) i

b)    posebni delikti (zahtjeva se da izvršilac ima određeno svojstvo);

1. s obzorom na objekt krivično pravne zaštite:

                       i.      protiv života i tijela,

                       ii.      protiv imovine,

                       iii.      zdravlja ljudi...;

2. tradiciona podela po težini:

                        i.      zločinstva,

                        ii.      prestupi i

                        iii.      istupi.

 

III.            Podjela na opšta i politička krivična djela

Politička krivična djelo - privilegovani delikt, danas nema poseban status (pr. Krivična djela protiv ustavnog uređenja i bezbjednosti)

Kompleksna: opšta, ali se njima može vršiti napad i na političko dobro

Koneksna: opšta, obična krivična djela koja se vrše radi ostvarivanja političkih ciljeva, ona su samo sredstvo da bi se postigao cilj.

 

Pojam i vrste sticaja krivičnog djela

 

Sticaj krivičnih djela postoji onda kada jedan učinilac jednom radnjom (idealni sticaj) ili sa više radnji (realni sticaj) učini više krivičnih djela za koja mu se istovremeno sudi. Kod realnog sticaja u stvarnosti postoji više krivičnih djela, dok idealni sticaj postoji samo kao predstava, kao ideja, jer u stvarnosti postoji samo jedna radnja kojom je ostvareno biće dva ili više krivična djela (pr. Falsifikovanje + krađa = realni, bacanje bombe u masu = idealni)

Ako su učinjena ista ili istovrsna krivična djela radi se o homogenom sticaju, a ako se radi o različitim djelima, o heterogenom.

Smisao i svrha: ustanovljavanje posebnih pravila koja važe za odmjeravanje kazne (krivična djela učinjena u sticaju)

Ponekad, iako je preduzeto više radnji ili ostvareno više bića krivičnog djela sticaj neće postojati:

1.     prirodno jedinstvo radnje: svi pojedinačni akti zajedno čine radnju izvršenja (pa nema sticaja)

2.     prividni sticaj: pravna konstrukcija, uzima se da ukoliko su ispunjeni određeni uslovi ne postoji sticaj krivičnog djela, već samo jedno krivično djelo. Može biti idealni i realni.

 

Prividni idealni sticaj

 

Postoji onda kada jednom radnjom bude ostvareno biće više krivičnih djela ali se, i pored toga, smatra da je učinjeno samo jedno krivično djelo. Kome djelu dati prednost?

a)    Specijalitet - neko krivično djelo se pojavljuje samo kao poseban oblik nekog drugog, opšteg krivičnog djela, i postoji samo to drugo, posebno krivično djelo (pronevjera isključuje utaju)

b)    Supsidijaritet - biće jednog krivičnog djela je supsidijarno u odnosu na drugo, te se primenjuje samo ako ne dođe do primene primarnog bića. Može biti formalni, kad zakon upućuje (retko, zloupotreba prava na štrajk) i materijalni (učestvovanje u tuči)

c)     Konsumpcija - biće jednog krivičnog djela redovno u potpunosti obuhvata biće nekog drugog krivičnog djela (laka i teška telesna = teška). Izvršenje jednog djela nužno, ili po pravilu, dovodi do ostvarivanja bića još nekog dela.

d)    Inkluzija - jedno djelo bagatelno u odnosu na teže

e)     Alternativitet - dva bića su ravnopravna u potpunosti

 

Složeno i kolektivno krivično djelo

 

Složeno krivično djelo predstavlja zakonsku konstrukciju do koje dolazi spajanjem dva ili više (rijetko) krivična djela i za koje zakon propisuje jedinstvenu kaznu (pr. razbojništvo = prinuda + krađa)

Kolektivno krivično djelo karakteriše se određenim ponavljanjem kivičnog djela, koja su čvrsto povezana prije svega određenim odnosom učinioca prema djelu pa se zato smatra da postoji samo jedno (skupno) krivično djelo. Razlikuju se kolektivno krivično djelo u vidu:

a)    Zanata - učinilac ponavljanjem djela nastoji da obezbjedi izvor prihoda

b)    Zanimanja - spremnost učinioca da češće ponavlja određena krivična djela, da se bavi njegovim vršenjem pri čemu nema cilj da mu to bude izvor prihoda

c)     Navike - sklonost ka vršenju određenih krivičnih djela, stvorila se navika

Kolekrivno krivično djelo postoji samo ako je zakonom propisano. Nema više djela iz zanata i navike, a kod zanimanja to su djela u čijem se zakonskom opisu zahtjeva bavljenje određenom djelatnošću (krivično djelo Nadrilekarstvo)

Krivično djelo se ne može drugačije izvršiti osim ponavljanjem određenih radnji

Krivično djelo se mora izvršiti najmanje dva puta (čvrsta gotovost da se krivično djelo ponovi nije dovoljna).

 

Produženo krivično djelo

 

Ne treba suviše često primenjivati ovu konstrukciju, trebaju se postaviti restriktivniji uslovi za primjenu. Do donošenja KZ nije bilo regulisano, kao i u stranim zakonodavstvima.

Da li povezanost tražiti samo na objektivnom ili subjektivnom (psihičkom) planu učinioca.

Dvije teorije: subjektivno i objektivno - Kod nas vladajuća objektivna! (ali postoje i problemi sa jedinstvenim umišljajem - da li je neophodan element?)

Bitno je utvrditi uslove pod kojima se jedno krivično djelo može smatrati produženim krivičnim djelom. Kod prirodnog jedinstva radnje to je lako utvrditi (krade iz istog stana u par navrata).

Objektivna teorija zahtjeva ispunjenje tri uslova:

a)    istovetnost ili istovrsnost krivičnog djela

b)    vremenski kontinuitet

c)     istovjetnost oštećenog – ovaj uslov je sporan i u teoriji i u praksi, pa se smatra da umjesto njega treba tražiti da sve radnje čine jednu jedinstvenu, kontinuiranu djelatnost koja čini jednu prirodnu cjelinu. Ukoliko nedostaje istovetnost oštećenog, drugi uslovi moraju više da dođu do izražaja. Nepostojanje tog trećeg uslova može se kompenzovati, ali ne uvijek (kod povrede ličnih dobara čovijeka)

Produženo krivično djelo čini više istih ili istovrsnih krivičnih djela učinjenih u vremenskoj povezanost od strane istog učinioca koja predstavljaju cjelinu zbog postojanja najmanje dvije od pet sledećih okolnosti:

a)    istovetnost oštećenog

b)    istovrsnost predmeta djela

c)     korišćenje iste situacije ili istog trajnog odnosa

d)    jedinstvo mjesta ili prostora izvršenja djela

e)     jedinstveni umišljaj

Krivičnih djela uperena protiv ličnosti mogu ući u sastav produženog krivičnih djela samo ako postoji istovetnost oštećenog!

Jedinstveni umišljaj mora postojati u situaciji kada produženo krivično djelo dobija težu kvalifikaciju u odnosu na pojedina djela koja su njime obuhvaćena.

Ukoliko se posle pravosnažne presude otkrije da je učinilac izvršio još neko djelo koje može ući u zakonski opis produženog djela, za njega će mu se zasebno suditi!

 

Pojam i vrste saučesništva

 

Potrebno je da se saučesništvo razgraniči kako u odnosu na one forme učešća koje ne zaslužuju da budu obuhvaćene kriminalnom zonom, tako i u odnosu na ono što predstavlja najintenzivniju formu učešća u ostvarenju krivičnih djela (izvršilaštvo).

Tri grupe lica koja ostvaruju krivično djelo:

-         izvršilac (neposredni, posredni, saizvršilac),

-         saučesnici,

-         ostala lica čiji doprinos po intenzitetu i kvalitetu nije od takvog značaja da u odnosu na takve forme učešća treba reagovati krivičnim pravom

Saučesništvo je ostvarivanje krivičnog djela od strane više lica (sticaj više lica u jednom krivičnom djelu). Mora postojati i objektivna i subjektivna veza (svijest o zajedničkom djelovanju)

Saučesništvo se zasniva na restriktivnom shvatanju pojma izvršilaštva. Izvršilac je ono lice koje ostvaruje bitne elemente bića krivičnih djela, koje samo preduzima radnju izvršenja. Ekstenzivno shvatanje izjednačava pojmove izvršioca i saučesnika, kod nas restriktivni pojam, koji ima dvije varijante:

1.     najuže shvatanje: izvršilac je samo ono lice koje vrši krivično djelo

2.     šire shvatanje: izvršilac obuhvata i saizvršioca i posrednog izvršioca. Ovo je Nemačka doktrina, koja razlikuje: neposrednog, posrednog izvršioca i saučesništvo!

Kod nas je prihvaćeno najuže shvatanje, gdje saizvršilaštvo spada u saučesništvo

Saučesništvo u užem smislu obuhvata podstrkavanje i pomaganja, a u širem i saizvršilaštvo

Za postojanje saučesništva potrebno je da je učinilac ušao u kriminalnu zonu. Postojanje saučesništva zavisi od toga da li je izvršilac izvršio ili pokušao krivično djelo! To ne mora biti dovršeno krivično djelo, dovoljno je da je ostvario neku kažljivu fazu krivičnog djela (akcesorna priroda saučesništva - kod nas, a principalna teorija - koliko učesnika, toliko krivičnih djela).

Od saučesnika treba razlikovati posrednog izvršioca. I tu je riječ o učešću više lica u ostvarenju krivični djela, ali se lice koje preduzima radnju izvršenja smatra samo sredstvom, a ne izvršiocem. Posredni izvršilac je ono lice koje navede drugog na ostvarenje kivičnog djela, a da se pritom taj drugi ne može smatrati izvršiocem jer mu u potpunosti nedostaje subjektivna strana krivičnog djela. Prihvaćena je teorija limitirane akcesornosti koja za postojanje saučesništva i za odgovornost saučesnika ne traži da je ostvareno kivično djelo u objektivno-subjektivnom smislu, odnosno ne traži krivicu izvršioca. Posredni izvršilac je lice koje:

1.     upotrijebi apsolutnu silu,

2.     dovede nekog u neoklonjivu stvarnu zabludu,

3.     ima određeno svojstvo koje se traži za krivično djelo, i

4.     koje je natjeralo drugo lice bez svojstva da izvrši krivično djelo.

 

Pravna priroda saučesništva

 

Dvije osnovne teorije o prirodi saučesništva:

1.     principaln: irelevantno je da li je izvršilac uopšte nešto pokušao, ne pravi razliku između saučesnika i izvršioca, već ih izjednačava = koliko učesnika, toliko krivičnih djela.

2.     akcesora: zahtjeva da je izvršilac ušao u kriminalnu zonu (dovršeno djelo, kažnjiv pokušaj, ili kažnjive pripremne radnje)

Dvostruka akcesornost: 1.     kvantitativna: postojanje saučesništva zavisi od toga u koji je stadijum izvršilac

dospjeo, dokle je došao i svojoj kriminalnoj aktivnosti. Ako je djelo dovršeno kvantitativna akcesornost bez sumnje postoji!

2.     kvalitativna: postojanje saučesništva zavisi i od toga šta je izvršilac ostvario, tj.da li je ostvario sve elemente krivičnog djela ili samo neke.

U vezi sa tim postoje:

      I. Teorija potpune (ekstremne) akcesornosti - nužno je da je učinilac ostvario krivično djelo sa svim njegovim obeležjima, traži se i krivica.

   II. Teorija limitirane (ograničene) akcesornosti - dovoljno je da je učinilac ostvario objektivne elemente krivičnog djela, krivica se ne traži.

III.  Teorija hiperekstremne akcesornosti - sve okolnosti koje utiču na krivično djelo

IV.  Teorija minimalne akcesornosti - traže se bitna obeležja krivičnog djela, a ne i protivpravnost

Da li saučesništvo zavisi od umišljajnog djela, ili je za odgovornost saučesnika dovoljno da je podstrekavao/pomagao u nehatnom djelu izvršioca? Teorija limitirane akcesornisti kaže da je dovoljno, tj.može i nehat! Krivicu izvršioca ne treba zahtjevati i iz razloga što je ona individualna, irelevantna za saučesnike, za njihovu odgovornost ona mora postojati kod svakog saučesnika!

 

Saizvršilaštvo

 

Ako više lica učestvovanjem u radnji izvršenja sa umišljajem ili iz nehata zajednički izvrše krivično djelo, ili ostvarujući zajedničku odluku drugom radnjom sa umišljajem bitno doprinesu izvršenju krivičnog djela, svako od njih kazniće se kaznom propisanom za to djelo. Nehatno pomaganje je krivično pravno irelevantno. Zakon dakle zahtjeva tri uslova za postojanje saizvršilaštva u slučaju da ni djelimično nije preduzeta radnja izvršenja: umišljaj, zajedničku odluku, bitan doprinos izvršenju krivičnog djela

1.     formalno-objektivna teorija svodi saizvršilaštvo samo na slučajeve kada neko makar djelimično preduzme radnju izvršenja. To nije opravdano jer često neko u ostvarenju krivičnog djela ima važniju ulogu od izvršioca i nije ga opravdano svoditi na rang pomagača. (Fojrbahova teorija)

2.     subjektivna teorija: postoji saizvršilaštvo kada neko djelo hoće kao svoje, kad postupa sa izvršilačkom voljom. Ova teorija zanemaruje nečiji doprinos djelu, ukoliko ne postoji subjektivni kriterijum (lični interes) učesnik se svodi na pomagača.

3.     teorija vlasti nad djelom: (materijalno-objektivna teorija) reakcija na subjektivnu. Saizvršilac je onaj koji je u svakoj fazi izvršenja krivičnog djela imao presudnu ulogu u smislu da je mogao bitno uticati na tok izvršenja krivičnog djela

4.     teorija o podjeli rada: lice se dogovorila kako da ostvare krivično djelo, podjelili uloge, smislili plan...često je koriste sudovi.

5.     objektivno-subjektivna (mešovita): neophodno je da budu ostvarene i objektivna i subjektivna komponenta krivičnog djela

Objektivni i subjektivni elemenat u konkretnom slučaju moraju se posmatrati u međusobnoj vezi i može se uzeti da jače izražen subjektivni element može donekle kompenzovati slabije izražen objektivni element.

Praksa: saizvršilac je i lice koje čuva stražu, kod teške krađe

Kod delikta gdje je posebno svojstvo učinioca obeležje krivičnog djela saizvršilac može biti samo ono lice koje može biti i samostalan izvršilac.

Vrste:

1.     sukcesivni saizvršilac: kad se neko pridruži drugome u toku izvršenja krivičnog djela

2.     prividni saizvršilac: kad dvoje ili više lica prouzrokuju posledicu, bez postojanja svijesti o zajedničkom djelovanju

3.     nužni saizvršilac: u opis bića krivičnog djela ulazi kao obavezan element da mogu biti ostvarena samo od strane dva ili više lica (oružana pobuna)

*SAIZVRŠILAC SE KAŽNJAVA KAO DA JE DJELO SAM IZVRŠIO, TJ. KAZNOM KOGA JE PROPISANA ZA UČINJENO DJELO!

 

Podstrekavanje

 

Umišljajno navođenje drugog lica da izvrši krivično djelo. Stvaranje odluke kod drugog lica da se izvrši krivično djelo je glavna, centralna karakteristika podstrekavanja. Ukoliko je kod izvršioca već postojala čvrsta odluka da izvrši krivično djelo neće postojati podstrekavanje, već neuspelo podstrekavanje - psihičko pomaganje. Za postojanje podstrekavanja bitno je da je podstrekač kod nekog lica stvorio takvu odluku da je NA OSNOVU NJE i ZBOG NJE krivično djelo izvršeno.

Ne može svako učvršćivanje odluke da se izvrši krivično djelo predstavljati podstrekavanje. U nekim slučajevima, kada bi odluka i inače bila ostvarena dalje jačanje te odluke treba smatrati psihičkim pomaganjem.

Radnja podstrekavanja: svaka radnja koja se kreće u rasponu od blagog nagovaranja do nekih formi prinude (molba, obećanje, pretnja, dovođenje u zabludu). Može se vršiti verbalnim putem, konkludentnim radnjama, ili stvaranjem situacije koja na neko lice tako djeluje tako što kod njega stvara odluku da izvrši krivično djelo odluka da se izvrši krivično djelo može se stvoriti i na jedan suptilan, rafiniran način (ipak mora postojati određeni psihički uticaj podstrekača na izvršioca)

Radnju podstrekavanja ne predstavlja samo stvaranje situacije za koju se pretpostavlja da će kod nekog lica izazvati odluku da izvrši krivično djelo (pr. otvaranje samoposluge - poziv na krađu).

Podstrekavanje može postojati i u slučaju modifikacije već stvorene odluke kod podstreknutog da izvrši krivično djelo:

Odluku izmjeni da izvrši neko drugo djelo - postoji podstrekavanja, kazniće se Odluku izmjeni na teži oblik: odgovara za teži oblik

Odluku izmjeni na lakši oblik: nema podstrekavanja

Potrebno je da je djelo izvršeno ili pokušano. Za podstrekavanje nije potrebno da kod podstreknutog postoji krivica zbog limitirane akcesornosti. Nije neophodno da podstrekač lično poznaje izvršioca.

Umišljaj podstrekača treba da obuhvati svijest o uzročnoj vezi između radnje podstrekavanja i odluke da se izvrši krivično djelo, kao i sva bitna obeležja tog djela.

Agent – provokator (prikriveni islednik) - odgovara kao podstrekač!

U jednom krivičnom djelu ne može postojati sticaj više oblika saučesništva.

Kažnjavanje: podstrekač se kažnjava kao da je djelo sam izvršio

Ukoliko djelo ne bude ni pokušano, kazniće se podstrekač ukoliko je pokušaj tog djela po zakonu kažnjiv - jedini izuzetak od akcesornosti, zato što nije ni ušao u kriminalnu zonu  (neuspjelo podstrekavanje).

a)    nesvršeni pokušaj – nije ni stvorio, ni učvrstio odluku

b)    svršeni – radnja je izostala, iako je učvrstio odluku

 

Pomaganje

 

Oblik saučesništva u užem smislu kod koga se sa umišljajem doprinosi izvršenju krivičnog djela. Taj doprinos mora biti u izvesnoj uzročnoj vezi sa izvršenim krivičnim delom.

Pomaganje se može preduzeti na različite načine:

Davanje savjeta ili uputstva kako da se izvrši krivično djelo Stavljanje učiniocu na raspolaganje sredstva za izvršenje krivičnog djela

Stvaranje uslova ili otlanjanje prepreka za izvršenje krivičnog djela

Unaprijed obećano prikrivanje krivičnog djela, učinioca, sredstva, tragova...

S obzirom na radnju može biti psihičko pomaganje (davanje savjeta - vrši se verbalnim putem) i fizičko fizičko pomaganje (lestvice). Može biti izvršeno i nečinjenjem (bio dužan da čuva zgradu, a udaljio se)

Nije potrebno da kod izvršioca postoji krivica, dovoljno je da su ostvareni objektivni elementi krivičnog djela (limitirana akcesornost). Umišljaj mora da obuhvati i sve bitne elemente tog krivičnog djela.

Može postojati samo prije ili u toku izvršenja krivičnog djela (poslije: pomoć učiniocu poslije izvršenog krivičnog djela).

-         MOGUĆNOST UBLAŽAVANJA KAZNE

 

Odgovornost saučesnika za krivično djelo

 

Saizvršilac je odgovoran za izvršeno krivično djelo u granicama svoga umišljaja ili nehata, a podstrekač ili pomagač u granicama svog umišljaja.

Odgovornost saučesnika za učinjeno krivično djelo postoji nezavisno od toga da li postoji krivica izvršioca (akcesorna teorija zahtjeva da je izvršilac ušao u kriminalnu zonu, ali se NE TRAŽI njegova krivica, već je DOVOLJNO da je ostvario objektivne elemente krivičnog djela (limitirana akcesornost).

Osnovi koji isključuju krivicu izvršioca, ne isključuju krivično djelo saizvršioca, podstrekača i pomagača, kod kojih postoji krivica.

Ono što nije obuhvaćeno umišljajem podstrekača ili pomagača, predstavlja eksces izvršioca, za koji oni ne odgovaraju. 

Postoje tri situacije:

1.     izvršilac vrši neko drugo krivično djelo, a ne ono na koje je bio podstrekavan – pomagan = kvalitativni eksces

2.     izvršilac vrši teže djelo, a umišljajem saučesnika je bio obuhvaćen samo osnovni oblik -odgovaraju za osnovni oblik = kvantitativni eksces

3.     vrši lakše djelo, a podstrekavali su na osnovni oblik - odgovaraju za lakši oblik = negativni kvantitativni eksces

Dobrovoljni odustanak: mora spriječiti djelo, tj. izvršioca da uđe u kriminalnu zonu - fakultativni osnov za oslobođenje od kazne

Određeni lični odnosi, svojstva i okolnosti uzimaju se u obzir samo kod onog učesnika kod kojeg postoje, i oni utiču na krivicu ili na odmjeravanje kazne.

Zaključak: Saučesnik odgovara u granicama svog umišljaja, a saizvršilac u granicama umišljaja ili nehata.

Krivično djelo kvalifikovano težom posledicom - Ako je neko podstrekavao na krivično djelo otmice, a usled toga je nastupila smrt otetog lica koja se može prepisati nehatu podstrekača, postojaće odgovornost podstrekača NE ZA OSNOVNI oblik, već za KVALIFIKOVANI.