kraj hladnog rata i novi raspored moci u medj

5/26/2018 Kraj Hladnog Rata i Novi Raspored Moci u Medj

1/2

Kraj hladnog rata i novi raspored moci u medj.odnosima

U drugoj polovini 20 vjeka anarhicni medjun.sistem je bio zasnovan na

principima Vestfalskog mira ,koga su sacinjavale suverene autonomne drzave .

Glavnu ulogu u medjunarodnom sistemu u vrijeme hladnog rata imale susamoorjentisane drzave koje su se takmicile za moc i prestiz,a ravnoteza moci je

bila kljucna u medjunarodnoj politici. To takmicenje za moc ,uticaj i bezbjednost

pokazalo je da Vestfalski mir nije uspjesan za ocuvanje medjunarodnog mira jer

mir nije bio osnovni cilj ravnoteze moci. Glavni cilj je bio da sve clanice sistema

opstanu sto je podrazumjevalo upotrebu sile i prisustvo ratova prema drzavama

koje sui male hegemonisticke ambicije.

Velike promjene u svjetskoj politici dogodile su se osamdesetih i pocetkom

devedesetih godina koje su nagovjestavale kraj hladnog rata ,rusenje Berlinskog

zida i ujedinjenje Njemacke kao i raspad sssr i varsavskog pakta . Kraj Hladnog

rata predstavlja jedan od najvaznijih dogadjaja u istoriji,gdje je svjetskabezbjednost njegovim trajanjem bila podjeljena izmedju istoka i zapada a sirila

se preko svih kontinenata.Nova ideja medjunarodnih odnosa nastala je u americi

pod nazivom Novi svjetski poredak. Ideja novog svjetskog poredka bila je

zasnovana da razlicite nacije zajedno teze ka ostvarivanju mira i

bezbjednosti,slobode i vladavine zakona. Ali Amerika koja je bila kreator novog

svjetskog poretka koji je imao za osnovni cilj stabilnost i mir,i dalje je tezila ka

globalnoj dominaciji nad svim drzavama. Svoju globalnu politicku i vojnu premoc

su bahato i drsko iskoristili kako bi njeni unilateralni postupci bili prihvaceni kao

neminovni .Amerika je zbog dominacije nad svojim Hladno ratovskim

protivnikom stavljena u polozaj prve i jedine globalne sile .Njihova superiornost

se ogledala u cetiri domena moci : vojnom ,ekonomskom ,tehnoloskom ikulturnom.Njihova spoljna politika nastojala je da se ostvari njihova globalna

dominacija i moc.Americka teznja da preoblikuje svjet nailazi na otpore koji se

javljaju prijetnjama na njihovu nacionalnu i medjunarodnu bezbjednost,kroz

aktivnosti globalnih teroristickih mreza . U medjunarodnom sistemu poslije

hladnog rata dolazi do pojave novih regionalnih sila koji se pocinju takmiciti za

moc i prestiz,neke od njih su Kina i Ruska federacija ,koje nastoje da uspostave

geopoliticku i vojnu prevlast u svom okruzenju da bi bile ravnopravne u

raspodjeli moci sa SAD ,EU,i Japanom.Pored ovih pojava regionalnih sila

pojavecava se i broj novih drzava koje se mogu svrstati u tri kategorije a to su :

istocnoevropske drzave ,drzave balkanskog regiona koje su nastale raspadomSFRJ i drzave u drugim regionima svjeta koje su slicno nastale kao i balkanske

drzave.

INTEGRACIONI I DEZINTEGRACIONI PROCESI

Promjenje u ekonomiji i tehnologiji i razmjeni informacija ucinili su svjet usko

povezanim ,a sa druge strane u puno drzava dolazi do porasta nacionalzima i

vjerskog radikalnog fanatizma i fundamentalizam.,gdje dolazi do unutardrzavnih

i vjerskih sukoba gdje nacionalne i etnicke grupe nastoje stvoriti nacionalna

drzava u vec postojecoj drzavi .


2/2

Integracija i dezintegracija su osnovne odlike post vestfalskog medjunarodnog

sistema gdje se susrecu i preplicu u svim tackama globalnog drustva.Nadolazeca

epoha je epoha protivrecnosti globalizacije i fragmentacije,mira i sukoba.

GLOBALIZACIJA I FRAGMENTACIJA

POJAM I KARAKTERISTIKE GLOBALIZACIJEGlobalizacija je obiljezila medjunarodne odnose u dva smjera ubrzavanje

ekonomskih integracija i politickih fragmentacija.

Globalizaciju cine dva dominantna procesa a to su multidimenzionalni process u

oblasti ekonomije ,politike ,culture, i process skrivanja i prikrivanja

neoliberalnog kolonijalizma.

Jedan od najvaznijih elemenata globalizacije jeste medjuzavisnost,koja oznacava

da svi ucesnici dogadjaja ili u razlicitim segmentima medjunarodnog sistema

uticu jedni na drugog.Pored medjuzavisnosti postoji i slozena medjuzavisnost

koja obiljezava da na dinamiku medjunarodnog sistema ne utice samo drzave

nego i veliki broj unutardrzavnih i transnacionalnih aktera.Karakteristike slozene medjuzavisnosti da drustvo povezuju visestruku kanali

koji podrazumijevaju puno formalnih i neformalnih veza kao sto su nevladine

organizacije ,sindikati ,financijske institucije,itd.,sve su vise veci ekonomski i

ekoloski uticaji ,tvrda moc je znacajno smanjena jer se savremeni drustveni

problem nemogu rijesiti silom i oruzijem ,ti savremeni problem su (

siromastvo,unistavanje zivotne sredine),upotreba vojne sile i oruzija se

primjenjuje kada se postigne medjunarodni koncenzus o njenoj upotrebi ,do

izdrazaja dolazi meka moc koja podrazumijeva tehnoloski ,ekonomski razvoj kao

i razvoj znanja i informacione superiornosti.

Ekonomsko ,tehnolosko i informaciono povezivanje ,povezuje svjet u jednu

cjelinu gdje dolazi do jacanja medjuzavisnosti drzava .Ekoloska globalizacija seodnosi na uticaj u kojom se vrse istrazivanja kako globalizacija utice na zivotnu

sredinu ,resurse ,svjetsko stanovnistvo itd..

Rast broja stanovnika ,ekonomske migracije ,nezaposlenost,siromastvo

uzrokuju dosta problema koje mogu da dovedu do sukoba izmedju socijalnih

,vjerskih i etnickih grupa. Razvojom industrije i sve vecom potraznjom za

resursima dolazi do degradacije i do nestajanja neobnovljivih resursa,trka u

naoruzanju transformisala se u trku za resursima tako da i tu postoji opasnost

od izbijanja sukoba oko prava na eksploataciju i kontrolu resursa.

POJAM I KARAKTERISTIKE FRAGMENTACIJEFragmentacija je termin koji opisuje suprotnost od globalizacije.

Fragmentacija se suprostavlja globalizaciji i nastoji da odrzi tradicionalnu

nezavisnost drzava.Ona je usmjerena na etnicke i vjerske sukobe unutar

drzave,podstice razgradnju globalizovanog medjunarodnog sistema drzave

.Etnicka Fragmentacija mozemo posmatrati kao rezultat koji je uzrokovan poslije

Hladnog rata koji je uzrokovao netrpeljivost izmedju etnickih i vjerskih grupa

koje su na kraju dovele do oruzanih sukoba.

Osnovni izvori fragmentacije su :mikroelektronske tehnologije,revolucija znanja

i vjestina,racvanje globalnih struktura,slabljenje teritorijalnosti drzava

,globalizacija nacionalnih ekonomija.


3/2

TRANSNACIONALNI AKTERI

Pored vladinih organzacija poseban znacaj zauzimaju i ne vladine

organizacije,koje navodno predstavljaju interese van djelokruga nacionalnih

drzava ,kao i javne interese koje drzave ignorisu i veoma cesto se predstavljaju

kao globalna svjest covjecanstva.Ne vladine organizacije su veoma brzo su setransformisale i na lokalne kao i na regionalne nivoe i tako sire svoju

infrastrukturu i uticaj.U njihovom interesovanju nasal su se i veoma znacajna

pitanja kao sto su ljudska prava,borba protiv siromastva,zastita zivotne sredine

itd. Ne vladine organizacije ne posjeduju tvrdu moc ali kroz tehnoloski razvoj i

informacionu revoluciju dovela je do jacanja njihove meke moci.

Ne vladine organizacije su se veoma jako istakle u zastiti zivotne sredine kroz

formalne oblike nadgledanja sporazuma o zastiti zivotne sredine kao i otkrivanju

prekrsioca ovakvih sporazuma.

Drugi oblik nedrzavnih aktera jesu transnacionalne teroristicke grupe.Pocetkom

21 vjeka doslo je do veoma velikih aktivnosti terorista i njihovog nasilja sto im jeosnovni cilj sto veci broj neduznih zrtava i sto veca materijalna steta.

UJEDINJENE NACIJE POSLIJE HLADNOG RATA

Osnova UN je povelja odnosno visestrani ugovor najviseg hijerarhijskog tipa.

Osnovni metodi rada UN su pregovori ,sporazumi i dobrovoljna saradnja.Un

treba da uskladjuju svoje akcije razlicitih naroda u cilju ostvarivanja razlicitih

ciljeva.Ti ciljevi su :odrzavanje medjunarodnog mira i bezbjednosti,razvijanje

prijateljskih odnosa izmedju nacija ,postizanje medjunarodne saradnje

resavanjem resavanjem medjunarodnih problema.

Povelja UN sadrzi i osnovna nacela koja trebaju da ispune izlozene ciljeve :zabraba sile ,mirno resavanje medjunarodnih nesporazuma,zabrana mjesanja u

unutrasnje stvari drzave, a povelja zabranjuje prijetnju i upotrebu sile protiv

teritorijalnog integriteta ili politicke nezavisnosti.

Najznacajniji organ UN je Savjet bezbjednosti ,da bi Savjet bezbjednosti mogao

da obavlja svoju duznost i da bi mogao djelovati brzo i uspjesno ,sto bi znacilo da

svaki clan savjeta bezbjednosti ima svog predstavnika u UN. Savjet bezbjednosti

ima funkciju da izpita i istrazi svaki situaciju koja bi mogla da dovede do

ugrozavanja medjunarodnog mira,kao i da pomogne u pronalazenju rjesenja,kao

i da preduzme preventivne i prinudne mjere da bi se sprjecilo ugrozavanje

medjunarodnog mira kao i njegovo ugrozavanje.Un imaju dva dominantna djelovanja a to je ocuvanje medjunarodnog mira i

mirno rjesavanje sporova kao i sistem kolektivne bezbjednosti.

IZMJENJENA PRIRODA NATOA

Izmjena priroda natoa se dogodila pod uticajem Amerike i njihovih saveznika .

Samit u Briselu doneo je nove strateske uloge Natoa ,posebna odluka je bila

usvajanje programa Partnerstva za mir ovaj program je doneo novu eru saradnje

u bezbjednosti i ocuvanju mira.Sa ovom promjenom clanice Nato ce u buducnosti

teziti ;da se stiti mir u Evropi ,da se uspostavi dogovor izmedju Natoa i novo

nastalih drzava,da se jaca saradnja u obalsti bezbjednosti i sprecavanje sukoba.


4/2

Poslije ovih izmjena doslo je do osnivanja Vjeca za saradnju Sjevernoatlanskog

Savjeta a poslije je preraslo u Savjet za evroatlansko partnerstvo. Osnovni

zadatak Vjeca je bio uspostavljanje saradnje clanica Nato a sa zemljama bivseg

Varsavskog pakta,ta saradnja se odnosila na jacanje ekonomske saradnje , a

posebno planiranjem budzeta kao i razmjenu informacija o svim pitanjima

saradnje.Sledecu promjenu Nato je doneo Koncept koji je usmjeravao Nato da bude

spreman u borbi protiv novih prijetnji , da bi Nato ostao efikasan u borbi sa

novim prijetnjam donesen je strateski document pod nazivom Novi strateski

concept: aktivan angazman modern odbrane.

Sa ovim konceptom cilj Nato je promocija globalne bezbjednosti u svjetu ,a

kljucni zadatci su :osiguranje slobode i bezbjednosti svih clanica Natoa, clanice

Natoa sacinjavaju jednu zajednicu koja posjeduje odlike ljudskih prava

,demokratije i vladavine prava, djelovanje Nato snaga uvjek mora biti saglasno sa

medjunarodnim pravom.Krizni menadzment je posebno znacajan u ovom

konceptu koji naglasava da krize i sukobi izvan Nato granica mogu biti prijetnjaza bezbjednost nato clanica ,Nato ce se angazovati da sprijeci ugrozavanje

bezbjednosti izvan svojih granica .Tako da ce Nato pratiti i analizirati stanje u

medjunarodnom okruzenju .Kao sto ce i da poveca razmjenu obavjestajnih

podataka, da bi predvidio krizne situacije kao i sprecavanje njihovog nastajanja.

Zapadno evropska unija i organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju

ocse/oebs

Najveca evropska i medjuvladina organizacija koja se bavi pitanjima

bezbjednosti i saradnje u bezbjednosti je OSCE/OEBS odnosno Organizacija za

evropsku bezbjednost i saradnju.Ova organizacija obuhvata pitanja koja seodnose na kontrolu oruzija,ljudska prava, slobodni izbori.Djeluje i kao

organizacija koja upozorava na moguce sukobe ,upravlja krizama i

postkonfliktnim rekonstrukcijama.OEBS cini 56 drzava .Princip na kojem pociva

OEBS je koncenzus.Ova organizacija je veoma kljucna i zauzima jedinstveno

mjesto medju evropskim institucijama za bezbjednost, a to je doprinijelo njeno

veliko evroatlansko i evroazijsko clanstvo, kao i njihovi instrumenti za

sprecavanje sukoba i izgradnji koncenzusa .

BUDUCNOST EVROATLANSKIH BEZBJEDNOSNIH INTEGRACIJA

Sve zemlje Istocne i jugoistocne evrope cu u procesu integracije u zajednicki

bezbjednosni prostor .Evropa i Amerika su postigli dogovor u kome se slazu da

sve zemlje evrope objedine u jedan prostor,ali je jos uvjek Rusija ne

prevazidjena. Saradnja izmedju Rusije i Nato nije bas najbolja. Sirenje Natoa do

granice sa Rusijom ,Rusija dozivljava kao prijetnju iz ovih postupaka se otvoreno

vidi da nisu prevazidjeni hladnoratovske nedoumice . Rusija je krenula da

igradjuje nove odnose sa drzavama bivseg sovjetskog saveza jacajuci njihovu

ekonomsku i bezbjednosnu saradnju. Rusija isto tako razvija saradnju sa Kinom

sto predstavlja stratesku opasnost po Ameriku.Buducnost Evrope i svjeta bila bi

dosta mirnija kad bi Rusija bila prihvacena kao ravnopravni partner u

transatlanskim i evroatlanskim bezbjednosnim integracijama.Najnestabilnijiprostori u buducnosti bice Bliski i Srednji istok ,a u pitanju su i drgi problem kao


5/2

sto su reakcija islamskih drzava zbog americke podrzke izraelu,resavanje

palestinskog pitanja kao i sudbina americko evropskih odnosa prema

prikljucivanju Tyrske u evroatlanske integracije.

Moze se zakljuciti da je realnije ocekivati da ce se zajednickim pregovaranjem

pokusati otklonuti medjusobne nesuglasice kao i da ce se usaglasi interesi u

ocuvanju i izgardnji mira u svjetu.

IZAZOVI I PRIJETNJE MEDJUNARODNOJ BEZBJEDNOSTI

Razliciti izazovi i prijetnje za razliku od tradicionalnih prijetnji za trkom u

naoruzanju i razvoju oruzija za masovno unistenje pojavile su se pocetkom 21

vjeka a neke od njih su : unistavanje zivotne sredine, trgovina drogama,

terorizam ,virusi side, monetarna kriza.

Ove prijetnje i izazove mozemo klasifikovati u savremen izazove i prijtenje a to

su : problem svjetskog stanovnistva,ekoloski problemi, sto bi bili izazovi

bezbjednosti a savremene prijenje bezbjednosti su : sukobi medjudrzavni iunutardrzavni,terorizam ,sirenje oruzija za masovno unistenje,transnacionalni

org.kriminal.

PROBLEM SVJETSKOG STANOVNISTVA 1.1

Problemi koji se vezuju za svjetsko stanovnistvo su ekonomski status,ubrzani

rast broja stanovnika,migracije koje mogu biti nasilne i nenasilne.

Siromastvo je jedan od globalnih problema jer zbog daljeg rasta broja svjetskog

stanovnistva koji zivi na granicama ili ispod granice ekonomske izdrzljivosti

moze da negativno utice na bezbednost u velikim razmjenama.

Povecavanjem jaza izmedju bogatih i siromasnih stvaraju opasne izazove u punozemalja,jer nastavljanjem ekonomskog pada izmedju siromasnih i bogatih se

stvaraju mnogo vece tenzije ,koje mogu da izazovu socijalne nemire pa samim ti

m i ugrozavanje bezbjednosti.

Ubrzan rast stanovnistva prate pojave masovnih migracija

,siromastvo,zagadjenje zivotne sredine ,vjerski sukobi,nedostatak vode i

hrane,kao sto vodi i do ubrzanog tempa iskoristavanja prirodnih resursa sto

ubrzava degrdaciju zivotne sredine i otezava ekonomski razvoj.

EKOLOSKI PROBLEMI 1.2

Jedan od tri segmenta globalizacije jeste problem zivotne sredine pod kojom se

podrazumjeva unistenje i njeni nedostatci.

Ovo se prvenstveno odnosi na ekoloske probleme koji se mogu svrstati u dvije

velike grupe a to su problem koji se javljaju kao posledica djelovanja prirode i

posledice koje uzrokuje drustvo ,ekonomija i politika.

Istrazivanja su posebno usmjerena na problem ozonskih rupa kao posledicu

globalnog zagrijavanja,kisele kise ,nekontrolisano iskoristavanje prirodnih

resursa posebno onih neobnovljivih. Ljudi su glavni uzrocnici kod unistavanja

zivotne sredine koji u zelji za sticanjem profita i dobra unistavaju i maksimalno

iskoristavaju prirodu. Veliki problem jeste u nedostatku pitke vode gdje pola

stanovnistva osjeca oskudicu za osnovnom potrebom za zivot. Vec sada smosvjedoci da se vode ratovi za enrgentom koji nestaje odnosno naftom ,tako ce i u


6/2

buducnosti da se vode ratovi za pitku vodu. Iscrpljivanje energetskih resursa kao

sto su nafta ,zemni gas ,i smanjivanje obradive povrsine moze da dovede do

sukoba a jedan od njih se desio u Africi upravo zbog smanjenja obradivog

zemljista i unistavanja suma,a poznati su i ratovi koji se vode na bliskom istoku

radi nafte i naftnih nalazista.

Unistavanje zivotne sredine prelaze nacionalne granice a potrebni su veomaveliki napori i snazna saradnja medjunarodne zajednice ,da bi se ovi problemi

rjesili.Medjunarodna zajednica bi trebala da probudi svjest o zivotnoj sredini kao

i velika saradnja po pitanju ovog problema.Prema program UN za zastitu zivotne

sredine kljucna su problemi: nedostatak politicke volje za primjenu propisa o

zastiti zivotne sredine,nedostatak svjesti i brige o zastiti zivotne

sredine,nedostatak finansijskih sredstava .Dosadasnja saradnja medjunarodne

zajednice u resavanju ovog problema jeste zakljucak da je zastitia zivotne

sredine jedno od vaznijih pitanja u medjunarodnim pregovrima.

SUKOBI 1,3

Sukobi nastaju kao posledica slozenih odnosa izmedju unutardrzavnih

medjudrzavnih subjekata ciji se interesi potrbe i vrijednosti suprostavljaju i

nemogu se usaglasiti niti rijesiti kroz process saradnje. Sukobi se mogu

ispoljavati na razne nacine kroz : neoruzane odnosno nenasilne sukobe,oruzane

,medjunarodne oruzane sukobe i unutardrzavne oruzane sukobe.

POJAM I KLASIFIKACIJA SUKOBA

Sukobi se pojavljuju zbog razlicitih potrba i interesa ,jedna od najznacajnih

podjela sukoba je na neoruzane i oruzane sukobe.Nasilni sukobi se klasifikuju na

: medjudrzavne sukobe,svjetski sukobi prvi i drugi svjetski rat,unutardrzavni

sukobi i sukobi transnacionalnih aktera teroristicke organizacije.Prematradicionalnoj klasifikaciji sukobi se djele na medjunarodne i gradjanske

.Medjudrzavni sukobi

podrazumjevaju ucestvovanje najmanje jedne drzave na svakoj sukobljenoj

strani.

Sukobi se mogu izbjeci ili regulisati izbjegavanjem sukoba,osvajanjem jedne od

sukobljenih strana,pomirenjem ,kompromisom.Osnovni uslov za regulisanje

sukoba odnosno njegovog sprecavanja je poznavanje njihovog uzroka, uslova

,motiva i ciljeva. Medjunarodni oruzani sukobi mogu biti izmedju suverenih

drzava ,izmedju drzava i saveza drzava ili izmedju saveza drzava.Kljucni akteri

ovih sukoba su drzave koje su nastale kao produkti ratovanja ali i da bi sedrustvo zastitilo od ratova.Rat je najdestruktivniji tip sukoba u kome

neposrednom primjenom oruzane sile drzave ali i savezi drzava pokusavaju da

ostvare politicke ciljeve pobjedom nad protivnickom stranom ili njenim

prinudjivanjem da prihvati uslove pobjednika.Osnovni sadrzaj rata je oruzana

borba .Klasifikacija ratova:napadacki,agresorski i odbrambeni

,defazivni;konevncionalni i nekonevncionalni nukelarni hemijski ibioloski;pravedni nepravedni-prljavi rat kao krajnje nepravedan;specijalni rat-

bez oruzanog rata i Hladni rat.Postoji i sveti rat protiv nevjernika tj pripadnikadruge vjere.Oruzana intervencija ovde je rijec o ekstremnom vidu primjene sile u

medjunarodnim odnosima koji podrazumjeva slanje sopstvenih oruzanih snaga

u drugu drzavu da bise nametnuo zeljeni politicki ishod .Ovde jedna strana imaapsolutna dominaciju nad drugom tako da druga strana u sukobu momentalno


7/2

gubi volju za borbu.Oruzana pomoc strane drzave jednoj od sukobljenih strana u

unutrasnjem sukobu je u slucaju kad se rapslamsava rat ili kad je u zacetku ili se

izaziva intervencijom.Zavisno od interesa strane drzave koja inetrvenise, sto u

stvari predstavlja sirenje sfere sopstvenog uticaja ,njene oruzane snage nastoje

da odbrane postojecu vladu od pobunjenika ili da pomognu svrgavanje te

vlade.Poseban vid oruzanih intervencija je i humanitarna intervencija koja imaza cilj stvarno ili navodno izbavljenje iz zivotne opasnosti grupe ljudi koje strana

vlada ugrozava ili nije u stanju da stiti princip nemjesanja u untrasnje stvari

suverene drzave bez obzira da li su njeni drzavljani .Iza ovakvih navodnih

humanitarno vojnih intervencija cesto stoji agresorski motiv.Vojni pritisci su

zabranjene aktivnosti koje se primjenjuju protiv drzave koja nije u stanju da se

adekvatno suprotstavi strani koja vrsi pritiske .Oruzana prinuda se manifestuje

kroz zastrasivanje samopomoc iznudu i najcesce se primjenjuje prilikom

svrgavanja vlada koje su neposlusne te njihovih rezima.Preventivni rat je ratkoji jedna ili vise drzava preduzimaju protiv druge drzave kako bi je navodno

sprijecila da ona to prva ucini.Preduhitrujuci rat je njegova podvrsta kojiiznenada pocinje kako bi se preduhitrio neposredno ocekivani neprijateljski

napad ,kada moze da se smatra aktom samoodbrane.Agresija je akt upotrebe sile

tj napad koji jedna drzava izvrsi protiv druge druge drzave ili ptoriv pravno

zasticenih objekata.To je medjunarodno krivicno djelo i podrazumjeva upotrebu

oruzane sile od strane jedne drzave protiv suvereniteta ,teritorijalnog integriteta

ili politicke nezavisnosti druge drzave ili na bilo koji nacin koji nije u skladu sa

poveljom Una-a.Shodno ovoj povelji navedeni su akti i vidovi agresije:invazija tj

napad oruzanih snaga jedne drzave na teritoriju druge drzave(tu je i oruzana

okupacija ali i aneksija bilo kojed djela teritorije druge drzave upotrebom

oruzane sile);bombardovanje i upotreba bilo kog oruzja jedne drzave od strane

druge drzave ;blokada luka ;napad oruzanih snaga jedne drzave navazduhoplovne snage druge drzave ;ostajanje oruzanih snaga jedne na teritoriji

druge drzave i nakon sporazuma o privremenom boravistu istih;radnja jedne

drzave koja svoju teritoriju stavi na rapolaganje drugoj drzavi da bi je ova

iskoristila za agresiju na trecu drzavu;upucivanje oruzanih bandi,grupa

,placenika koji protiv druge drzave vrse akte oruzane sile toliko ozbiljni da se

izjednacuju sa ovim prije pobrojanim aktima .

Unutrasnji (unutardrzavni) sukobi

se klasifikuju na etnicke,vjerske ,ideoloske i druge .Etnicki sukobi,su najcesce

materijalno motivisani,nastaju iz mrznje koju clanovi jedne etnicke grupe

osjecaju prema drugoj.Dzoua Goldtajn odgovor na pitanje zasto se etnickegrupe ne vole nalazi u tome da se tu cesto radi o dugovjecnim istorijskimsukobima oko djelova teritorije ili prirodnih resursa ,ekonomske eksploatacije i

politicke dominacije jedne etnicke grupe nad drugom.Etnicki sukobi cesto

poprimaju oblik vjerskih sukoba jer se kao kljucna razlika izmedju etnickih

grupa pojavljuje i religija koja se cesto smtra visim zakonom od drzavnih zakona

i medjunarodnih sporazuma .Sto se tice razrjesavanja etnickih sukoba postoje

mnoge a iz novijih analiza O Lirija i MekGerija izdvojicemo dve metode:metoda

eliminacije razlika izmedju etnickih grupa koja obuhvata:genocid,masovni

prislini transfer stanovnistva ,deobu ili secesiju i integraciju ili asimilaciju .Druga

metoda je metoda regulisanja razlika i moze biti u vidu:federalizma,podjele vlasti

,kantonizacija ,arbitraza.


8/20

GLOBALNI TERORIZAM

POJAM TERORIZMA

Terorizam je fenomen koji je visestran i obuhvata politicki ,socioloski ,psiholoski

,medijski fenomen.U istrazivanju terorizma uocavaju se cetiri pristupa to su : 1

multikauzalni obuhvata uzrocno promjenjive faktore ekonomske ,politicke

,vjerske faktore,2 politicko strukturni 3 organizacioni 4 psiholoski.Prema CarlsuKegliju tri su kljucna nivoa analize terorizma a to su ;1 njegov opis,2 objasnjenje

3 predlog mjera za njegovo suzbijanje .Da bi se razumio savremeni terorizam

posebno je doprinijela akademska definicija gdje se terorizam nastoji definisati

na osnovu tri kategorije a to su njihovi ciljevi , vrste oruzija koja se koristi i

konkretan izvrsilac.Kljucni elementi pojma terorizma po Brajanu Dzekinsu 1 svi

teroristicki akti ukljucuju nasilje ili sredstva nasilja 2 ciljevi su politicki 3 akcije

se sprocode na nacin gdje ce se postici maksimalan publicitet 4 pocinioci su

obicno clanovi kriminalnih grupa ,5 za razliku od kriminalaca teroristi

preuzimaju odgovornost za svoje akte 6 nasilni akti su usmjereni da prouzrokuju

psiholoske efekte van trebutnih psiholoskih istecenja.KARAKTERISTIKE TERORIZMA

Izvrsavanje teroristickih akata su uvijek politicki motivisani akti ,i to je snovni

stub razlikovanja terorizma od drugih oblika bilo kojih krivicnih djela koji

nemaju ideolosku ,politicku ili vjersku podlogu. Mete terorista su neduzni civili ,i

to su samo simbolicne mete .Neduzni civili su jedan od osnovnih elemenata

terorizma radi toga sto su odredjeni za krivce jer pripadaju nevoljenom

drustvu,lake su mete ,njihove vlade su nesposobne da ih zastite i obezbjede

normalan zivot.Najvecu teznju teroristi iskazuju prema javnoscu ,zbog toga se

terorizam razvio u posebnu vrstu komunikacije da bi se uticalo na ponasanje

drugih .Teroristicki napad je nista ako nije propracen medijima i ako mu medijinisu dali zeljeni publicitet,jer je teroristickim aktom potrebno upoznati siri krug

ljudi a po mogucnosti cjeli svjet i to je medju glavnim odlukama teroristicke

mreze Al Kaide kao i drugih teroristickih organizacija.

GLOBALNI TERORIZAM

Al Kaida je doprinijela stvaranju terorizma globalnog domasaja. Kljucni elementi

globalnog terorizma su : globalnost cinjenica koja ukazuje da za terorizam ne

postoje granice,latelalnost nova taktika ubijanja sto vise ljudi kao i zastrasivanje

sto veceg broja civila,uptreba najrazvijenije tehnologije ,organizujuga i realizuju

transnacionalne zlocinacke teroristicke mreze, a sprovode ga fanaticniekstremisti uz primjenu samoubilackih metoda.Kao osnovni razlog pojave i

jacanja globalnog terorizma smatra se nastojanje zapada da nametne svoju

globalnu politiku ,ekonomiju i kulturu ,a to je dovelo do rasta nacionalnih

,vjerskih osjecanja u svjetu.

OBLICI SAVREMENOG TERORIZMA

U naucnim radovima govori se o razlicitim oblicima terorizma a to su

konvencionalni i nekonvencionalni .Pod konvencionalnim se smatra terorizam sa

distance i samoubilacki terorizam a pod nekonvencionalnim se smatra ekoloski

,hemijski ,bioloski ,nuklearni ,sajber terorizam.Konvencionalni terorizam je

ostavio znatan trag u drugoj polovini 20 vjeka a sredstva izvrsenja terorizma su

bila konvencionalno naoruzanje ,eksplozivi i ostala razarajuca sredstva. A svemuovome je doprineo samoubilacki terorizam koji je jedan od kljucnih obiljezja


9/20

globalnog terorizma.Za samoubilacki terorizam je poseban termin i mucenicki

napad ili mucenicka operacija koji ukazuje na vezu samoubistva kao

individualnog cina terorizma kao politickog nasilja kao i radikalnih vjerskih

ubjedjenja. Bas zbog ovih radikalnih vjerskih ubjedjenja strategija terorizma je

sveti rat odnosno dzihad. Dzihad protiv nevjernika zagovaraju teroristicke

organizacije a ne kriticki se pozivaj na kuran da bi doprinijeli regrutiranju kao iregrute na samozrtvovanje i samoubilacke akte.Ovakav oblik terorizma je

drugaciji od drugih jer se njegovi akteri ne boje smrti ali zato izazivaju ogroman

strah u najsiroj javnosti.

SAMOUBILACKI TERORIZAM

Samoubilacki terorizam ugrozava bezbjednost ljudi i drusta izazivajuci opstu

paniku i strah ,nosioci ove vrste terorizma su najekstremnije teroristicke

organizacije ,Karakteristike samoubilackog terorizma su tajnost, iznanedjenje i

druge takticke prednosti.U svjetu su najpoznatije teroristicke organizacije AlKaida,Hamas i Hezbolah. Smatra se da je ova vrsta terorizma najefikasnija radi

toga sto samoubilacki napadi mogu da dovedu do velikih stetnih posledica

,uspjeh cinioca samoubilackog akta je zagarantovan ,samoubilacki terorizam ima

psiholoski veoma veliki uticaj na javnost i samoubilacki napadi su manje

komplikovani za izvodjenje a medijska paznja je zagarantovana.

Samoubilacki terorizam nastoji da promovise kulturu mucenistva stim inspirise i

druge clanove da se prikljuce ovim redovima terorista.

GLOBALNI TERORIZAM I ORUZIJE ZA MASOVNO UNISTENJE

Ekoloski terorizam podrzaumjeva nasilne akte ili prijetnje u cilju ugrozavanjazivotne sredine.Cilj ekoterorista je da se uspori ili zaustavi eksploatacija

prirodnih resursa i skrene paznja javnosti na pitanja zivotne sredine .Ekoterosti

su istinski borci a zastitu globalnog eko sistema prije svega od stetnog nadiranja

kapitalistickih drustava cija je jedina briga profit bez obzira na ekolsoke

posljedice.Bioterorizam podrzaumjeva primjenu posebnih vrsta bioloskog oruzja

(toksina i mikroba ) u cilju namjernog sirenja zaraznih bolesti.Prema Radoslavu

Gacinovicu bioterorizam ima tri oblika :genocidni-usmjeren protiv ljudi,zoocidni

i fitocidni usmjeren protiv domacih zivotinja i gajenih biljaka i ekocidni protivzivotne sredine.Bioterorizam se smatra najefikasnijim teroristickim aktom zbog

visokog stepena smrtnosti(smstra se da neke bakterije u kolicini od jednoggrama mogu ubiti 100 miliona ljudi),laka i brza primjena ,jeftina i lako dostupna

sredstva .Podvrsta bioloskog terorizma je agroterorizam koji je ustvari namjerni

napada na poljoprivredne kapacitete i kulture kao i poljoprivredne proizvode

koji mogu prouzrokovati veliku ekonomsku stetu ,zarazu prehrambenih

proizvoda i zivotinja i na taj nacin izazivanju pojave zaraznih bolesti kod

stanovnistva time i paniku i strah a sve u politicke svrhe.Hemijski terorizam

podrazumjeva upotrebu toksicnih hemikalija kojima se mogu ometati normalne

zivotne funkcije ili nanijeti smrtne posljedice ciljanim zrtvama .Njima se mogu

izazvati napadi u cilju masovnog stradanja civila i nanosenje velike materijalne i

ekonomske stete..Nuklearni terorizam postoje tri modela prema

Gacinovicu:nuklearna eksplozija,napad ili sabotaza na postojecim nuklearnimpostrojenjima i upotreba tzv prljave bombe koja podrzaumjeva klasicnu


10/

eksploziju pomocu koje se radioaktivni materijal raspiruje u okolinu i koja moze

izazvati sirenje ogranicene radijacije.Sajber terorizam je karakteristican za

teroriste koji su tehnoloski i informaciono obrazovanii on predstavlja nezakonito

unistavanje ili narusavanje digitalne imovine ciji je cilj da zastrasi ili prisili vlade

ili drustva u ostvarivanju politickih ,vjerskih ili ideoloskih ciljeva.

ORUZIJE ZA MASOVNO UNISTENJE

U trajanju Hladnog rata nuklearno oruzije je odredjivalo moc glavnih svjetskih

sila. Kontrolu sirenja nuklearnog oruzija nastojala se regulisati raznim

multilateralnim i bileteralnim sporazumima ,prije svega izmedju SAD i SSSR.

Do nekontrolisanog sirenja ovog oruzija doslo je pocetkom 21 vjeka a njegovim

sirenjem postavljalo se kljucno pitanje u medjunarodnoj bezbjednosti a to

pitanje je bilo je zasto pojedine zemlje zele da dodju u posjed oruzija za masovno

unistenje. Kao razlozi da se dodje u posjed ovog oruzija navodilo se : drzave zele

nuklearno oruzije zbog straha da njihovi saveznici nece uzvratiti istom mjerom

ako ih druga drzava napadne,zemlje bez saveznika koje posjeduju oruzije zamasovno unistenje zelece jos vise to oruzije ako ih njihovi suparnici

imaju,posjedujuci nuklearno oruzije drzava moze ocekivati jacanje u

medjunarodnom polozaju.Tokom Hladnog rata kontrolu i zabranu sirenja i

razvoja oruzija za masovno unistavanje velike sile sui male nekoliko

obavezivajucih dokumenata koje su bili garancija da ne dolazi do sirenja i

razvijanja ovog oruzija.Sporazum iz 1968 godine o zabrani sirenja oruzija za

masovno unistenje prepoznalo je pet nuklearnih sila a to su :Amerika ,SSSR

,velika Britanjija i Kina.A za tri drzave se sumnjalo da ih posjeduju to su : Izrael

,Indija i Pakistan.Posebna karakteristika pocetka 21 vjeka obiljezilo je i sirenje i

Hemijskog i bioloskog oruzija.Pod bioloskim oruzijem podrazumijeva se bioloski

agensi koji sadrze razne organizme i njihova upotreba izaziva teske posledice pozivot i zdravlje ljudi.Osnovne karakteristike ovog oruzija su prostornost i

masivnost unistavanja ljudi,biljaka i zivotinja,sirenje zaraznih bolesti,psiholoski

efekti zbog sirenja zaraznih bolesti za velikim procentom smrti.Teroristicke

organizacije tesko da mogu doci u posjed bioloskog i hemijskog oruzija jer je to

skup i slozen process njegove proizvodnje.Ali transnacionalni kanali

organizovanog kriminaliteta su dovedeni do savrsenstva moze se predpostaviti

da ce u buducnosti teroristicke organizacije doci u posjed ovg oruzija.

RAZVOJ STUDIJA BEZBJEDNOSTI

Zavrsetkom drugog svjetskog rata studije bezbjednosti se razvijaju u nekoliko

faza ,Stiven Volt razvoj studija bezbjednosti u vrijeme Hladnog rata djeli u tri

faze: Zlatno doba,fazu opadanja i fazu renesanse.

Zlatno doba se smatra posebno doba gdje dolazi do znacajnih rasprava o

nuklearnom oruziju i pitanja koja su veana za njega ,kontrolu nuklearnog oruzija

kao i ogranicenje rata. Dekada opadanja je dekada kada dolazi do smanjenja

interesovanja za Hladni rat ,nuklearno oruzije od strane Amerike jel je na redu

bio rat u Vijetnamu.A umjesto pitanja o nuklearnom oruziju na red dolaze pitanja

koja su vezana za mir.Period Renesanse obiljezava obnova tenzija Hladnog rata

kao i interesovanje SAD da kreira bezbjednost pomocu vojnih i diplomatskih

sredstava.Kriticku analizu razvoja savremenih studija bezbjednosti iznijeli suBeri Bazan i Hensen koji su prepoznali pet pokretackih tacki razvoja studija


11/

bezbjednosti a to su : politika velikih sila,tehnoloski razvoj,uticaj tekucih poslova

i kljucnih dogadjaja,interna dinamika akademskih debata i instutucijalizacija

studija bezbjednosti.Fokus studija bezbjednosti jeste prijetnja vrijednostima i

nacinu zivota drzava od izbijanja sukoba gdje studije bezbjednosti trebaju da

razumiju te sukobe.Tri su kljucna pitanja za buduca istrazivanja studija

bezbjednosti a to su : upotreba vojne sile u politicke ciljeve ,uloga i svrhanuklearnog oruzija u 21 vjeku ,posljedice koje nastaju sa promjenom karaktera

rata kao i umnozavanje novih ucesnika .

2.POJAM BEZBEDNOSTI U ISTORIJSKOM KONTEKSTU

Moemo sa sigurnou rei da je bezbednost pratei element ljudskog drutva,od samog

njegovog postanka, pa sve do danas. Ljudi, odnosno pojedinci, ljudske grupe,

organizacije iinstitucije oduvek imaju potrebu da se brinu o svojoj bezbednosti. Ova injenicaproizilazi iz

uroenog nagona za samoodranjem. U tom smislu, u svim razdobljima razvojaljudskog

drutva, od strane drutvenih grupa preduzimane su odreene aktivnosti napostizanju,

odravanju i razvijanju odreenog nivoa bezbednosti, a sve u ci lju njihovogopstanka. Tako

je bezbednost posebno i dobila na znaaju udruivanjem ljudi u manje ili veegrupe, poevi

od porodice, rodovske zajednice, plemena, zatim drave, meunarodnihzajednica isl.

Studije bezbednosti su nastale nakon zavretka Drugog svetskog rata najpre kaozasebna oblast, a zatim postepeno sve vie kao poddisciplina nauke omeunarodnim odnosima, koja se pre svega bavi fenomenom rata.Stiven Voltdefinie studije bezbednosti kao studije pretnje, upo-trebe i kontrole vojnesile.Meutim, nacionalna bezbednost ne zavi-si samo od vojne moi, a vojnepretnje nisu jedine koje mogu ugroziti dravu.Bezbednost je pojam sa viestrukim znaajem. U najoptijem smislupodrazumeva slobodu od

straha,pretnji i fizikog nasilja. Meutim, bezbednost ukljuuje i moralne,ideoloke i normativneelemente, to je oduvek oteavalo njenu preciznudefiniciju. U pitanju je drutveno konstruisankoncept koji stie specifinoznaenje samo unutar datog socijlanogkonteksta.Paradigme i institucionalni modeli bezbednosti su se menjali tokom

razvoja meunarodnezajednice. Posmatrana istorijski, bezbednost jenerazdvojno povezana sa dravom i njenimvojnim sektorom. Meutim,bezbednost je postepeno zahvatala socijalnu

i politiku sferu.Odbrana od spoljnjeg napada ostaje centralni problem, alipraksa je nedvosmisleno ukazivala da drava moe biti ugroena unutranjimpotresima, ekonomskim i drutvenim poremeajima,naroito u zajednicama

kojima nedostaje oseaj identit


12/

eta i socijalne kohezije. U nauci razdvajase pojam bezbednosti drave ibezbednosti drutva, uz naglasak da osnovni kriterijumbezbednosti dravepredstavlja njen suverenitet, a bezbednosti drutva identitet, tj. svestopripadnosti zajednici. Kroz oba termina proima se u biti egzistencija ilipreivljavanje drave idrutva; drava koja izgubi suverenitet prestaje da bude

drava, a drutvo kad izgubi identitetprestaje da postoji kao suverena jedinka.Razdvajanje dravne i drutvene bezbednosti trebashvatiti u smislu dvaorganizaciona centra bezbednosti, ali u epicentru bezbednosne dileme ostaje

drava, bilo da je re o socijalnom vidu bezbednosti ili meunarodnom. Drava jeta kojaprua legitimitet i zatitu drutva.

3.ETIMOLOSKA,SEMANTICKA I LOGICKA ANALIZA BEZBEDNOSTI

Izraz bezbednost vuce korene iz grckog izraza asphaleia-sto predstavlja

izbegavanje greske,lazi.Latinski izraz za bezbednost je securitas-sto znaci bez

brige,stanje zasticenosti. U ruskom jeziku izraz bezopasnost-znaci zasticenost odpretnji ili moguceg nanosenja stete.U Srpskom jeziku ima mnogo sinonima za

bezbednost,spokojnost,obezbedjenost,sigurnost

Danas je re bezbednost, u gotovo svim jezicima i kulturama, ula u upo-trebu uvelikom broju veoma razliitih drutvenih oblasti, kao to su politika, zdravstvo,informatika, ekologija, sport, psihologija, ekonomija i finansije, arhitektura itd.

3.1KONCEPT BEZBEDNOSTI

Od samog svog nastanka studije bezbednosti predstavljaju sredite nauke omedjunarodnim odnosima, bavei se prevashodno pitanjima rata i mira. Ugodinama nakon Drugog svetskog rata studije bezbednosti postale su sinonim za

strategijske studije sa izrazitim fokusom na vojni sektor. Meutim,uslonjavanjem agende meunarodnih odnosa, tj. porastom broja ekonomskih iekolokih izazova sa kojima se meunarodna zajednica suoavala, pojavomnovih bezbednosnih izazova, rizika i pretnji, pojavom novih aktera u

meunarodnim odnosima, tradicionalno vienje samog koncepta bezbednosti,odnosno same njegove sutine, postalo je preusko.

Pre detaljnijeg uvida u sr problema neophodno je razjasniti ta se podrazumevapod konceptom bezbednosti. Pitanje o sutinskim odredbama ovog pojmapredstavlja i logiki prioritet, budui da bez jasnog i preciznog definisanja

njegovog sadraja i obima, nemogue je pristupiti empirijskim opservacijama ianalizi fenomena koji bi trebalo da su njime obuhvaeni. Buzanova (BarryBuzan) definicija je jasna i govori da je bezbednost tenja ka slobodi od pretnji(meutim sama sadrina ovog koncepta i dalje ostaje neosvetljena. Huysmanssmatra da se definicijom smisao jedne kategorije (u ovom sluaju bezdenosti)saima u jednu reenicu. Glavna funkcija definisanja je identifikovanje predmetaistraivanja, tanije otklanjanje svake nedoumice potencijalnog itaoca u pogleduonoga o emu se priati dalje u tekstu. Konceptualna analiza nalik je definiciji umeri u kojoj ona takodje saima znaenje bezbednosti radi uspostavljanjajedinstvenog naunog cilja svih buduih istraivakih projekata, ali saimanjenjegovog znaenja vri na mnogo kompleksiji nain i ne u jednoj reenici.

Pretpostavka od koje se polazi u konceptualnoj analizi je da je znaenje pojmakoji se istrauje u veoj ili manjoj meri odve poznato, ali i da ono najee nije


13/

eksplicitno izraeno. Uiniti eksplicitnim ovo znaenje koncepta tako to eukloniti dvosmislenosti i nedoslednost prilikom njegovog korienja, svrha jekonceptualne analize. Konceptualna analiza ne rezultira novom definicijom. Tonije komparativna analiza definicija radjena sa svrhom formulisanja jedne nove

sveobuhvatne definicije. Radije, ona formulie najmanji zajedniki imenilac koji

izraava zajednike konceptualne odlike koje lee u osnovi razliitih koncepcijabezbednosti Pitanje je uopte da li u teoriji i postoji opte prihvaenoodreenje sadraja koncepta bezbednosti i da li na njega treba gledati kao nasutinski sporan koncept# (ili je podesnije rei da se radi o nedovoljnojobjanjenosti i konfuznosti samog koncepta. U svakom sluaju, konceptbezbednosti moe biti opasno dvosmislen () ako bi se koristio bez dodatnihspecifikacija. Boldvin, na primer, formulie itavu matricu pitanja - bezbednostza koga, bezbednost za koje vrednosti, koliko bezbednosti, od kojih pretnji, kojim

sredstvima, po koju cenu, u kom vremenskom period

REALIZAM

U izucavanju medjunarodnih odnosa realizam je najznacajniji pravac koji svoje

istrazivanja usmjerio na nacionalni interes i nacionalnu bezbjednost.

Realisti svoje vidjenje drugog svjestkog rata smatraju promasenim politickim

idejama idealizma.Glavne odrednice realizma su : Suverene nacionalne drzave su

glavni akteri medjunarodne politike koji u svom cilju zele da postignu

unapredjenje svoje sopstvene bezbjednosti, ne postoji svjetska vlada koja bi

mogla da utice i regulise sukobljene drzave.Robert Kiohejn izneo kljucna pitanja

realistickog misljenje a ta pitanja su se odnosila na to da su : drzave glavni

ucesnici svjetske politike ,i one se ponasaju veoma racionalno jer su procjenile

svoje strateske pozicije i nastoje da uvecaju dobit,kao i to da drzave funkcionisuu svjetu bez zajednicke vlade . Realisticke skole se mogu podijeliti u dvije grupe

to su klasicni realizam i neorealizam koji se racvao u dva dijela strukturalni i

kontigentni realizam.Tokom vremena ova dva segmenta realizma su se racvala u

dvije varijante : ofanzivni i defazivni realizam .

KLASICNI REALIZAM

Najpoznatiji predstavnik klasicnog realizma je Hans Morgentau prema kome

racionalnu spoljnu politiku cini concept nacionalnog interesa definisanog kao

moc.Osnovne elemente nacionalne moci jedne drzave cine ,geografski polozaj

,resursi ,vojna sposobnost,stanovnistvo.Morgentao je naznacio da svaka drzavanastoji da uveca i da pokaze odnosno demonstrira svoju moc kojim odgovaraju

tri tipa medjunarodne politike to su : status quo,imperijalisticka politika i

politika prestiza. U periodu Hladnog rata drzava je u raspravama realista

predstavljala jedinu sigurnost bezbjednosti koja se vodila logikom da se

bezbjednost moze ostvariti uvecanjem vojne moci ili ulazkom u vojne saveze

gdje ne bi doslo do poraza u sukobima ili bi se umanjila mogucnost poraza.Ali

uvecanjem vojne moci jedne drzave dolazi do prijetnje drugoj drzavi gdje se

moze zakljuciti da se nikad nemoze dovesti do stabilnih odnosa izmedju

drzava.Realisticki pristup nacionalnoj bezbjednosti davao je laznu nadu da se

kroz borbu za moc moze dovesti da drzava bude ksroz bezbjedna na ostale

drzave.


14/

NEOREALIZAM

Osnovna teorija neorealista se odnosi na to da je : medjunarodni sistem

anarhican,drzave koje imaju vlast prosirivace svoju moc kroz razvijanje vojnih

sredstava ,neizbjezna je neizvjesnost koja vodi do nepovjerenja u

medjunarodnom sistemu jer drzava nikad nemoze da bude sigurna u namjerusvojih susjeda ,drzava ce uvjek htjeti da ocuva svoju nezavisnost a njihov

opstanak ce biti osnovna smjernica njihovog ponasanja. Iz ovih navoda moze se

zakljuciti da ce drzave uvijek djelovati agresivno jedna prema drugoj.

STRUKTURALNI REALIZAM

Najznacajniji predstavnici strukturalnog realizma su DZon Mirsajmer i Kenet

Volc ,u strukturalnom realizmu su se razilazila misljenja o pitanju koliko je moci

dovoljno gdje su se razvile dvije podvrste strukturalnog realizma a to su

:ofanzivni realisti cije je predstavnik Mirsajmer i defanzivni realisti cije je

predstavnik Volc.Mirsajmer i drugi strukturalni realisti su misljenja da semedjunarodna politika nemoze smatrati kao politika stalnih ratova,i da ona

ostavlja prostor za saradnju izmedju drzava a ta saradnja ima odredjena

ogranicenja,gdje ova ogranicenja mogu biti uzrok sukoba gdje se moze zakljuciti

da dugotrajni mir ili takmicenje drzava u moci nemoze postici. Sa druge strane

Volc je analizirao prirodu medjunarodne politike gdje je naveo da se moguca

saradnja izmedju drzava moze postici teorijom ravnoteze snaga. Volc je smatrao

da svaka drzava u medjunarodnom sistemu ulaze napore da uveca svoju dobit

kao i da obezbjedi sredstva zastite od drugih drzava kao i razmisljanje kako ce se

medjusobna nejednakost izmedju drzava odraziti na njihovu bezbjednost.Kada je

u pitanju saradnja izmedju drzava drzave se uvijek osjecaju nesigurno i ta

saradnja je tesko odrziva gdje se suocavaju sa dva problema a to su :problemneizvrsenja odnosno neispnjavanja obaveza i uporedjivanje dobiti drzava koje

ucestvuju u saradnji.Volc se bavio i pitanjima rizika od sirenja nuklearnog oruzija

gdje je naveo da su sledeci razlozi zbog kojih pojedine drzave zele da imaju

nuklearno oruzije a to su : velike sile uvijek suprostavljaju oruzije drugih velikih

sila,drzave zele nuklearno oruzije iz straha da njihovi saveznici nece odgovoriti

istom mjerom ako ih druga drzava napadne,drzave jos vise zele nuklearno

oruzije ako ih nema nijedna drzava koja je njihov saveznik nema a ako ih ima

njihova suparnicka drzava.

KONTIGENTNI ZAVISNI REALIZAM

Zavisni realisti smatraju da je strukturalni realizam pogresan radi njihovih

predrasuda da je nadmetanje izmedju drzava nerazdvojivo od njohovog bica,a

zavisni realisti smatraju da drzave nisu osudjene na vjecno takmicenje ciji

rezultat na kraju moze biti rat. Najznacajniji predstavnik zavisnog realizma je

Carls Glaser koji tvrdi da se bezbjednost moze postici kroz politiku saradnje a ne

kroz nadmetanje. Glaser je obrazlozio da drzava koja nastoji da uveca svoju

vojnu moc da bi povecala svoju bezbjednost moze da pokrene lavinu dogadjaja

koja ce je uciniti manje bezbjednom nego sto je bila. On je kritikovao stavove

strukturalnih realista zbog njihovog pesimizma o izgledima o medjunarodnoj

saradnji gdje oni misle da je rivastvo izmedju velikih sila u medjunarodnomsistemu normalna stvar.


15/

NEOKLASICNI REALIZAM

Skup razlicitih realistickih teorija od kraja Hladnog rata do danas predstavja

neoklasicni realizam. Termin neoklasicni realizam prvi je upotrijebio Gideon

Rouz koji je analizirao cetiri teorije spoljne politike : domacu politiku ,agrsivni

realizam ,defanzivni realizam i neoklasicni realizam.Osnovne postavke neoklasicnog realizma su : vidljivost uzroka desavanja u

medjunarodnim odnosima u prirodi covjeka i unutrasnjim obiljezima drzave i

koji su glavni akteri medjunarodne politike,bavi se pojedinacnim spoljnim

politikama drzave i nacin na koje drzavnici razumiju stvarnost oko sebe

,neoklasicni realisiti drugacije gledaju concept ravnoteze snaga i tvrde da je

politika uravnotezenosti politika o kojoj oni odlucuju u slucaju da postoji

opasnost od hemogenskog djelovanja neke drzave.U neoklasicnom realizmu

razvile dvije structure to su : ofanzivni i defanzivni neoklasicni realizam.Najveci

doprinos ofanzivnog neoklasicnog realizma dao je Randal valer on je ocjenio da

drzave zele da uvecaju moc da bi poboljsale svoj polozaj u medjunarodnomsistemu ,a ne da im je bezbjednost glavni cilj .Da bi prikazao na jednostavniji

nacin drzave kojim bezbjednost nije glavni cilj on je on je ilustrovao razlicite

politicke interese drzava pa je naveo cetiri vrste drzava a to su drzave lavovi

,jaganjci, vukovi i sakali.Drzave Lavovi bi bili najmocniji ucesnici u

medjunarodnom sistemu koji su voljni platiti bilo koju cjenu da bi sacuvali ono

sto imaju,i oni su pravi predstavnici u sistemu status qou sila u medjunarodnim

odnosima.Drzave vukovi su grabljivice i spremne su na velike rizike da bi

poboljsale svoj status u sistemu.Drzave Sakali bi platili visoku cjenu za ono sto

posjeduju ali bi jos da uvecaju svoju moc i one su nezadovoljne raspodjelom moci

i polozajem u medjunarodnom sistemu i njima je vazan samo plijen.

Defanzivni neoklasicni realizam uzroke desavanja u medjunarodnim odnosimavidi u obiljezijima drzave i lidera .I u defanzivnom neoklasicnom realizmu razvile

su se razlicite teorije a to su ,teorija ravnoteze prijetnji,teorija domace

mobilizacije,teorija napada i odbrane.

LIBERALIZAM

Liberalizam podrazumijeva tri elementa to su ekonomiju,poltiku i drustvo.

Ekonomski liberalizam se odnosi na trgovinu i smatra da je trgovina vazna zbog

toga sto vodi drzave da definisu svoje interese i gdje rat postaje zanemarljiva

tema .Drustveni liberalizam se odnosi na to da kontakti sa pojedincima kao stosu studenti ,biznismeni itd. mogu uticati na maedjunarodne sukobe u smislu

njohovog smanjivanja kroz medjusobno razumijevanje gdje ti kontakti dovode

do boljeg upoznavanja i manjih razloga za mrznju.Politicki oblik realizma se

odnosi na instucije gdje su medjunarodne institucije vazne jer pruzaju

informacije i daju oblik ponasanja drzava clanica medjunarodnog sistema,gdje se

smatra da je medjunarodna anarhija stabilizovana uz pomoc medjunarodnih

institucija.Ustanove stabilizuju ocekivanja clanica medjunarodne zajednice u

cetiri pravca a to je da obezbjedjuje osjecaj trajanja,omogucava protok

informacija,omogucava nacine da se rijese sukobi.Liberali smatraju da

odredjivanje nacionalnog interesa drzave zavisi od drustvenih i kulturnih

odrednica u jednoj drzavi.Liberalizam politicku teoriju u medjunarodnimodnosima temelji na dva osnovna nivoa proucavanja a to su znacaj demokratije


16/

,znacaj medjunarodnih institucija u ocuvanju mira. A razvila su se i tri pravca

liberalizma koja su znacajna za studije bezbjednosti a to su teorija demokratskog

mira,teorija liberalnog mira,teorija neoliberalnog institucializma.

TEORIJA DEMOKRATSKOG MIRA

Najveci uticaj na razvoj demokratskog mira imao je Emanuel Kant.Da bi seuspostavio vjecni mir smatrao je kant da treba ispuniti sledece uslove a to su da

nijedan mirovni sporazum netreba da se smatra dobrim ako precutno sadrzi

povod sukobu, drzava se nemoze steci nasledjem ,zamjenom ,kupovinom,vojske

bi trebale da vremenom nestanu,i trebalo bi da se zabrani rat koji vodi do

istrebljenja. Najpoznatiji predstavnici teorije liberalnog mira su Majkl Dojl i Brus

Raset .Dojl smatra da su drzave blize miru ako postuju ljudska prava i ako su

ukljucene u sistem transnacionalne medjuzavisnosti i da je mala mogucnost

sukoba izmedju ovakvih drzava.Pokusavalo se razlicito dokazati da demokratske

drzave ne ratuju medjusobno gdje je prva grupa teoreticara istakla da je veoma

tesko ubijediti stanovnistvo u neophodnost ratovanja za to jer oni snosetroskove , a druga grupa naglasava znacaj normi i vrijednosti demokratije i

smatra da ona svoje unutrasnje norme mirnog resavanja sukoba predstavlja na

medjunarodnoj sceni. Dvije kljucne teorije demokratskog mira su teorija koja siri

ideje demokratije da bi se unaprijedila medjunarodna bezbjednost, teorija koja je

zasnovana na Kantijanskoj logici i koja istice tri elementa a to su Predstavnicku

demokratiju ,postivanje ljudskih prava i transnacionalnu

medjuzavisnost.Pojedini autori smatraju da su dva znacajna razloga sirenja

globalne demokratije moze da ugrozi svjetski mir prva je da su politicke

institucije u periodu demokratske tranzicije neke drzave veoma slabe gdje je

povecana vjerovatnoca da ce demokratizacija povecati agresivnost kod

stanovnistva gdje moze doci do gradjanskog i medjudrzavnog rata. I druga dadrzave koje prolaze kroz tranziciju demokratizacije biti u stanju da podnese sve

zahtjeve koje zahtjeva demokratizacija.

teorija liberalnog mira je nastala na temeljima komercijalnog liberalizma koji je

okrenut trgovini .Trgovina drzave navodi na definisanje vlastitih interesa gdje

rat je za njih manje znacajna tema a drzave imaju sansu da najbolje transformisu

svoj polozaj pomocu svog ekonomskog rasta prije nego vojnim osvajanjem.Ipak

mnogi smatraju da ova teorija nije dobra i da slobodna trgovina ne void ka

mirnom rjesavanju sporova vec vecoj medjuzavisnosti a time i ranjivosti drzava

sto moze dovesti do izbijanja sukoba.

Teorija neoliberalnog institucionalizma govori o jacanju medjunarodnihinstitucija i rezima koji stvaraju osjecaj pravne odgovornosti tj osjecaj obaveze

izmedju drzava da se pridrzavaju utvrdjenih pravila i sporazuma .Takodje

institucije i rezimi smanjuju troskove transakcija izmedju drzava i obezbjedjuju

otvorenost i informacije o drzavnim akcijama ,a to je institucijama upravo i

najvaznija funkcija.

4.8Tradicionalni institucionalni liberalizam

Tradicionalni, odnosno klasini liberalizam obuhvata grupu teorija iz18,19. i 20.veka, koje

se bave razmatranjem izvora sukoba u meunarodnim odnosima sa politikog i

sa


17/

komercijalnog aspekta. Shodno navedenom, klasine liberalistike teorijemoemo podelitina klasini politiki institucionalni liberalizam i klasini komercijalniinstitucionalni

liberalizam.

Objaenja uzroka sukoba u meunarodnim odnosima sa politikog aspektanalaze se u delima

Imanuela Kanta (Immanuel Kant), Tomasa Pejna (Tomas Paine), DeremijaBentama

(Jeremy Bentham), Dona Stjuarta Mila (John StuartMill) i dr. Prema njihovomsvatanju

ratovi izmeu drava se javljaju kao rezultat neuspeha unutranjih politikihstruktura.

Naime, prema navedenim teoretiarima u apsolutistikim dravama imonarijama, koje

karakterie centralizovana mo, tajnovitost, ignorisanje javnosti, odsustvoefikasnihmehanizama politike odgovornosti, rat je esto korieno sredstvo politikedrave.Kod politikih klasinih liberalista oigledna je tvrdnja da se determinante miranalaze, u

prvom redu, u preobraaju unutranjih struktura drava, a ne u reformimeunarodnogdrutva drava. Odbacujui ideju meunarodne ili svetske vlade, klasiniliberalisti su put ka

uspostavljanju venog mira traili pre svega kroz republiku kao oblik vladavine,

a zatim ikroz slobodno trite.

5. ALTERNATIVNI PRISTUPI U STUDIJAMA BEZBEDNOSTI

5.1Socijalni konstruktivizam

Socijalno konstruktivistiki pristupi prvenstveno nastoje da ukau koliko jestruktura

meunarodnih odnosa, za razliku od pretpostavki neorelista i neoliberalista,drutvenokonstruisana, odnosno da su meunarodni odnosi doblili svoju formu u toku

proces drutveneinterakcije.Aleksandar Vend istie dva osnovna principa socijalnogkonstruktivizma, prvi

koji se ogleda u tome da su strukture ljudskog udruivanja odreene pre svegazajednikimidejama, zajednikim predstavama, zajednikim znanjima, zajednikimoekivanjima i sl., ane materijalnim sposobnostima, i drugi da svoje interese akteri zasnivaju pre

svega na ovim

zajednikim ideja, predstavama, znanjima, oekivanjima i sl ., nego po sili prirode.Naime,

Aleksandar Vend u svom napred navedenom delu razmatra neorealistikashvatanja Keneta


18/2

Volca, koji tvrdi da su dravni interesi, kao i ponaanje drava determinisani presvega

samom prirodom strukture meunarodnog sistema, odnosno njegovomcentralnom

karakteristikom, tj. anarhijom. Naime, prema Volcu, odsustvo naddravnog

autoriteta umeunarodnom sistemu, ima za posledicu to da drave u obezbeivanju svogopstanka mogu

da se oslone samo na sebe, to od drave zahteva jednu vrstu parnoidnebudnosti i konstantne

pripreme za sukob, takozvano stanje egzistencjalnog gra. Analizirajuishvatanje Keneta

Volca, Aleksandar Vend istie da ne postoji nita sporno u onome to tvrdi Volc, ato seodnosi na stanje anarhije, dravne interese i ponaanje drava.

5.2 FEMINISTICKI PRISTUP

Pristalice ovog pristupa takoe smatraju da drava ne treba da ima sredinjuulogu ustudijama bezbednosti, kao to je ima u tradicionalnim pristupimabezbednosti.Po njima, radovi o meuanrodnim odnosima i meunarodnojbezbednosti uoptenoposmatrano pisani su pre svega sa "muke" take gledita.En Tikner, najpoznatiji predtavnik feminizma u meunarodnim odnosima,smatra da se ene retko pominju u poobimu zaista velikoj literaturiomeunarodnim odnosima, uprkos injenici da drutvenisukobi utiu kako namukarce tako i na ene. Pogledajte samo povreene i izbeglice uratovima(uglavnom ene i deca).Tako Dil Stins istie da bez izimanja u obzir ove

problematike redefinisanje bezbednostine moe biti potpuno. "Redefinisanjekoncepta bezbednosti ... ukljuuje promiljanjemilitarizma i patrijarhalnosti,nezadovoljavajui razvoj i unitavanje ivotne okoline. Onukljuuje ipromiljanje odnosa izmeu siromatva, dugova i rastastanovnitva.Razmiljanje o resursima i kako su oni rasporedjeni.

5.3 KRITICKE TEORIJE

Kritike, teorije bezbednosti obuhvataju veoma irok spektar razmatranjabezbednosti.

Naime, kritike teorije predstavljaju alternativu shvatanjima relizma iliberalizma, odnosnoneorealizma i neoliberalizma, te se stoga ove teorije nazivaju i alternativne. Radi

se naime o

grupi teorija koje predstavljaju najnovija razmatranja odnosa izmeu subjekatabezbednosti

koja pod svojim okriljem obuhvata veliki broj pravaca koji su meusobnorazliiti, tako da seza ovu grupu teorija upotrebljava jo i naziv trea prostrana crkva (Simi,2002:55). Dakle,

kritike, tj. alternativne teorije predstavljaju skup razliitih teorija, odnosno

pravaca koji semeusobnopoklapaju jedino u odbacivanju stavova realista i liberalista.


19/2

Prema pristalicama kritikih teorija u centru panje analiziranja bezbednosti ne nalazi

se

drava, ve pojedinci i drutvene grupe (kod postmarksista su to i drutvene klase),

zatim

ivotna sredina, ekonomski i zdravstveni sistem i sl. Posebnu panju pristalice

kritikihteorija poklanjaju nevojnim oblicima ugoavanja bezbednosti kao i nedravnimsubjektimadostizanja, ouvanja i zatite bezbednosti.

POSTSTRUKTURALIZAM

Predstavnici poststrukturalizma smatraju da su kjucne ideje za razumijevanje

medjunarodne bezbjednsti odnosno ljudi koji govore o medjunarodnj politici

prestavljaju znacajnu snagu koja oblikuje ponasanje drzava u medjunarodnom

odnosu.Jedan od prvih radova poststrukturalizma je knjiga Strategijske studije i

svjetski poredak autora Bredlija Klajna.Klajn ukazuje na puno dokaza za jednu

kljucnu pretpostavku kritickih studija bezbjednosti da teorija o svjetu cini taj

svjet i zbog toga ona ukljucuje teoriju bezbjednosti da ima politicke uticaje.A

najveci uticaj od svih predstavnika poststrukturalizma ostvario je Dejvid

Kempbel on je istrazivao nacine na koji su Americka spoljan politika odnosi na

obnavljanje americkog identiteta.Prema Kempbelu identiteti drzave se stvaraju

kroz razgovor o prijetnjama odnosno proces stvaranja i obnavljanja identiteta se

odvija kroz diskurse spoljne i bezbjednosne politike.

KOPENHAGENSKA SKOLA I TEORIJA OBEZBEDNJIVANJA

Najveci doprinos konceptu bezbjednosti dala je Kopehagenska skola

bezbjednosti i ona se temelji na dva kljucna pristupa to su sektorski pristup

bezbjednosti , teorija obezbednjivanja i teorija regionalnih bezbjednosnih

kompleksa.

Sektorski pristup je poceo razvijati Beri Bazan gdje je analizirao odnose moci

unutar studija medjunarodne bezbjednosti.On je u svojoj analizi prepoznao cetiri

sektora a to su ekonomski ,socijetalni,politicki i vojni. Vojni sektor se odnosi na

nasilne prinude i u ovom sektoru predmet interesovanja vojna prijetnja i one su

osnov proucavanja studija bezbjednosti.Vojne prijetnje se cesto povzuju sa

politickim sektorom koji odlucuje o upotrebi sile.Politicki sektor se odnosi na

autoritet upravljackog statusa kao osnovni tip interakcije ,prijetnje bezbjednosti

su definisane terminima kao sto je nezavisnost a ponekad i ideologija drzave.

Politicka bezbjednost se odnosi i na moderne bezbjednosne rezime kao sto su

EU,i cjelokupno medjunarodno drustvo.Ekonomski sektor je dijo drzavnog i

socijalnog zivota koji je zasnovan na konkurenciji ,takmicenju i

neizvjesnosti.Kljucna pitanja od kojih najvise zavisi ekonomska bezbjednost su

Sposobnost drzave da samostalno uvecava vojne kapacitete,mogucnost da ce

ekonomska zavisnost u okviru globalnog trzista biti iskoriscena u politicke

svrhe,strah od sloma kapitalizma i otvorenog trzista u korist ilegalne trgovine

.Socijetalni sektor podrazumijeva drustvo i zakonodavne konstrukcije koju

predstavlja drzava.Socijetalna bezbjednost predstavlja samoodrzivost identitetaneke drustvene grupe ili drustva u cjelini , pa se socijetalna bezbjednost moze


20/

razumiti i kao bezbjednost identiteta.Pored navedenih prijetnji Buzan svrstava i

ekoloske prijetnje bezbjednosti gdje vlada misljenje da su ekoloske prijetnje

samostalno djelovanje prirode ,djelovanje covjeka na prirodu ,i reakcije prirode

na djelovanje covjeka ,pa je prisutno i misljenje da sukobe u buducnosti mogu

izazvati ove ekoloske prijetnje.

ObezbednjivanjeKoncept bezbjednosti u okviru ove teorije se moze predstaviti kao nacin

legitimizacije pomocu koga akter na poziciji moci dobija saglasnost javnosti za

preduzimanje mjera koje prelaze granice normalne politike .Obezbednjivanje se

moze razumjeti da je to ekstremna verzija politizacije bezbjednosti odnosno

njegovog neogranicenog sirenja.Ova teorija unutar studija bezbjednosti nije

naisla na jednoglasnost .Na jednoj strani su teoreticari iznjeli tezu da se teorija

obezbjednjivanja nemoze primjeniti za tumacenje bezbjednosnih procesa izvan

granica zapadnog poretka.Druga grupa teoreticara navodi argumente da se

teorija obezbednjivanja moze primjeniti i izvan zapadnog poretka. Najcesce

kritike teoriji obezbednjivanja su teorijske zamjerke a to su kritikepublike,kritike sekuritizujucih aktera i kritike radikalno izgradjenih prijetnji

bezbjednosti.

Predstavnici Kopenhagenske skole su odgovorili kritikama obzbednjivanja

novom idejom deobezbednjivanja koji je suprotan procesu obezbednjivanja i koji

podrazumijeva vracanje odredjenih bezbjednosnih problema iz sfere

bezbjednosti u sferu normalne politike.

kraj hladnog rata i novi raspored moci u medj

Documents