kpss ders notlari mehmet tunÇer

8/3/2019 KPSS DERS NOTLARI MEHMET TUNER

1/215

KPSS ETM BLMLER

DERS NOTLARI

TM DERSLER

MEHMET TUNER

www.tebesirtozu.blogcu.com

www.tebesirtozu.info
http://www.tebesirtozu.blogcu.com/http://www.tebesirtozu.info/http://www.tebesirtozu.blogcu.com/http://www.tebesirtozu.info/


2/215


3/215

Olgunlama bir anlamda renmenin nkouludur.

Olgunlama kaltmsal zellik tar.

Birok psikomotorolgunlamaya baldr.

Olgunlama, kiinin doutan getirmi olduupotansiyelin zaman iinde ortaya kmasn ifadeeder.

Hazrbulunuluk, Olgunlama ve renmeetkileiminin bir sonucudur. Buradaki renmebireyin nceki renmelerini ifade eder.

GELM ETKLEYEN FAKTRLER

A. KaltmB. evreC. Kritik Dnem

I.KahtmAnne babadan genetik yolla geen zelliklerdir.Cinsiyet, gz rengi, zeka kapasitesi, fiziksel zellikler,yaratclk ve dnme kapasitesi, problem zmebecerileri, baz kiilik zellikleri vb.

2. evreevre bir anlamda iinde yaadmz ortamdr.evrenin etkisi dllenmeden itibaren balar. Bazfiziksel grnm zellikleri, zekann kullanm oran,eitim dzeyi, baz kiilik ve karakter zellikleri evreetkileimi sonucu ortaya kar.

evrenin bireyin geliimi zerindeki etkileri deiikboyutlardadr; Doum ncesi etkiler Doum srasndaki etkiler Doum sonrasndaki etkiler Ana babann yetitirme tarz

Aile paralanmas Hormonlar Ailede kanc ocuk olduu vb.

3. Kritik dnem Her davrann bireylerce kazanlmas gereken

dnemleri bulunur. Eer bu davranlar ilgilolduklar dnemde (yata) kazanlmazsa sonrakidnemlerde kazanlmasnda glkler grlr.

ocuklarn baz geliim dnemlerinde baz trrenmelere kar duyarllk gsterdikleri, evre

etkilerine kar daha duyarl olduklar. dzenlenenrenme yaantlarn dier dnemlerden dahahzl kazandklar dneme kritik dnem denir.

3.

4.

6.

rnein ocuun konumay renmesi iinkritik dnemi iki ya civardr.Zaman kavram bu dnem iin nemlidir.Geliim dneminde yenilikler ve deiimlerinoluturduu zaman blmn ifade eder.

Dier ya gruplar bu etkileime girmemiveya girememi olabilir.

rnek; gnmzde ergenler arasndabilgisayar, cep telefonu, intemet kullanmgiderek yaygnlamaktadr. ocuklarnounluu artk anaokuluna gitmektedir.

Yaam srecindeki geliim sorunlarnaada-kilerden hangisi en iyi zetler?(2001 KPSS-1)

A) Farkl dnemlerde farkl niteliktegeliimselsorunlarn olmas

B) Ergenlik dneminde geliimselsorunlarnocuun eitimle ilgili olmas

C) Yetikinlik yllarnda psikolojik sorunlarnazalp,biyolojik sorunlarn artmas

D) ocukluk yliarnda ortaya kangeliimselsorunlarm giderilmesi en zor olansorunlar

olmas

E) Orta ya dneminin geliimselsorunlarnn

yallk dneminde de devam etmesi

Geliimle ilgili aadaki kavramlardanhangisi "ocuk, geliim srecinin belirlidnemlerinde, belli tr renmeleri dahayoun gerekletirir" ifadesini aklar?(2002 KPSS-73)

C) Kritikdnem

D)ZamanE) Gelime

12 aylk bir ocuun annesine, "Bu aylardaonunla sk sk konumalsnz. Bu dnem onunszck daarcnn geliecei bir dnemdir."denildiinde, geliim asndanaadakilerden hangisinin nemi.vurgulanmaktadr? (2002 KPSS-76)

A) evreB) Kritik dnem

C) Deneyim

D) OlgunlamaE) Uyarc zenginlii

nsal'n babas polistir nsal oyunlarndababas gibi polis olmakta, polis roln

Geliim

A) BymeB) Ya

davrann yaplmas


4/215

oynamaktadr.

Bu durumu aadakilerden hangisine rnekverebiliriz? (2004 KPSS-3)

A) Yanstma B) zdeini kurma C) Transfer D)Pekitirme E) Belirtme


5/215

Geliim Psikolojis

7. zden 1,5 yandadr. Daha nceleri kknesneleri az dar ienin iine sokmakta zorlanr-ken, artk bu davran rahatlkla yapmaktadr.

zden'in bu davran zaman inde kazanmasne ile aklanabilir? (2004 KPSS-4)

A) Geribildirim

B) Zeka ,

C) Olgunlama

D) evre

E) Kaltm

8. zellikle ergenler gnmzde ok fazla internetkullanmakta, internette sohbet etmekte (chat) ve ceptelefonu kullanmaktadr.

Aadaki geliim kavramlarndan hangisiinternet ve cep telefonu gibi yeni iletiimaralarnn ve bo zaman etkinliklerinin ortayakmasn aklamak- tadr? (2003 KPSS-80)

A) Olgunlama

B) Byme

C) Tarihsel zaman

D) Kritik dnem

E) Hazrbulunuluk

9. Tek yumurta ikizi olarak doan ocuklardan biridoum srasnda dieri de geirdii bir kaza sonucuiki yanda iitme yeteneklerini kaybederler vekonumay da renemezler. Her ikisi de dokuzyana geldiklerinde ameliyat olurlar ve iitmeyeteneklerine kavuarak, konumay da renirler.Ancak ikizlerden doum srasnda iitme kaybnaurayan, iki yanda iitme kaybna urayana oranlakonumay daha g renir ve konuma becerisiasndan geride kalr.

Aadakilerden hangisi doum srasnda iitme

kaybna urayan ocuun, konumayrenmesine ramen, iki yanda iitme kaybnaurayan karde-ine oranta geri kalmasnaklar? (2003 KPSS-82)

A) Konuma becerisi asndan genetik olarakbelirlenmi bireysel farklar vardr

B) Geliim sresince baz becerilerinkazanlmas asndan kritik dnemler vardr

C) Ya ilerledike dil renme de gleir

D) Dil renme becerisi byk lde biyolojikolgunlama dzeyine baldr

E) nsanlar kendilerini konumay renmeyiyetenekli klan bir yap ile doarlar

GELMN BOYUTLARI

A. Fiziksel GeliimB. Zihinsel Geliim

C. Dil GeliimiD. Sosyal Geliim

GELM DNEMLER

18

BEBEKLK

LKOCUKLUK

SON

OCUKLUK

ERNLK

OCUKLUK ERGENLJK

GELIMN LKELER

Geliim kaltm ve evre etkileiminin bir rndr.

Geliim sreklidir ve belli aamalarda gerekleir

Geliim nbetlee devam eder.

Geliim batan ayaa, iten da dorudur.

Geliim genelden zele dorudur.

Geliimde kritik dnemler vardr.

Geliim bir btndr.

Geliimde bireysel farklkllar vardr.

10. Ahmet top oynarken nceleri elleri kollar, gsyardmyla topu tutarken, kaslar gelitike yalmzcaelleri ile topu tutabilmedir.

Bu durum geliimin hangi ilkesiyte aklanr?(2004 KPSS-2)

A) Geliimde bireysel farklar vardr.

B) Geliim bir btndr,

C) Geliimde kritik dnemler vardrD) Geliim genelden zele dorudur.

ile kaltmn etkilerininE) Geliim, evre

rndr.

GELM GREVLER MODEL (HAVGHURST)

Robert Havighurst 1948 ylnda geliimsel grevlerzerinde younlaan insan geliimi konusunda birkuram ortaya karmtr.

24

GENLK

I2

I4

bir


6/215

Geliim Psikolojisl

Kritik dnem kavramndan hareketle bu modeligelitirmitir.

Bireylerin geliiminin dnemler halinde gerekletiive her dnemin geliim grevleri olduunubelirtmektedir.

O dnemde yerine getirilmeyen grevler mutsuzluayol aar.

rnek: 2 ya civarnda konumay renemeyenocuk sonraki dnemlerde konuma gl eker.

Okul ncesi dnem geliim grevleri

Yrmeyi ve komay renme z bakm becerilerini gelitirme

El gz koordinasyonu salama Cinsiyet farklarn renme Mode! alma (aile) sosyal ilikiler kurma. Toplumsal kurallar renmeye balama

Okul dnemi geliim grevleri

El gz koordinasyonunu salama ince motor kasgeliimini salama.

Yeni ve deiik oyunlar renme Yatlaryla olan ilikilerini zenginletirme Okul programna uyma ( okuma yazma renme)

Sorumluluk alma

Ergenlikte geliim grevleri

Duyusal bamszhk kazanma Kar cinsleriyle ilikiler gelitirme Toplumsal sorumluk alma Meslek seimi Aile kavramna ilgi gsterme evlilik Bamsz bir birey olarak hareket edebilme

FZKSEL VE DEVNMSEL GELM

Geliim genel olarak blmde incelenebilir. Bunlarfiziksel geliim, bilisel geliim, psiko-sosyal geliim.Geliim dnemleri ortak zellikleri kapsayan yaaralklaryla ifade edilir.

Fiziksel geliim, beden geliimi ve psiko-motor geliimolarak iki boyutta incelenir.

Bedensel Geliim: Boy, arlk ve hacimsel artlabirlikte vcudun sistemlerinin kendilerinden beklenenfonksiyonlar da kapsar.

Devinimsel Geliim: Zihin ve kas kooordinasyonunadayal davranlarn geliimidir. Devinimsel geliimde

duyu organlar, kas ve sinir sistemleri koordineli olarakalrlar.Fiziksel Geliim Dnemleri:

A. Doum ncesi fiziksel geliimB. Bebeklik Dnemi fziksel geliim (0-2 )C. lk ocukluk Dnemi fiziksel geliim (2-6 )D. Okul Dneminde fiziksel geliim (6-12 )E. Ergenlik Dneminde fziksel geliim (12-18)

Bunlar ksaca ele alrsak;

A. Doum ncesi fiziksel geliim

Bireyin hayat anne ve babadan gelen 23 iftkromozomun anne karnndaki yumurtada birlemesiylebalar.

Zigot: Dllenmi yumurtaya zigot ad verilir. Genetikyaps 23 anneden 23 babadan olmak zere toplam 46kromozomdan oluur.

DlfcDllenmeden sonraki (zigot) ilk 1-2 haftalkdneme denir.

Embriyo: 3-8 hafta arasndaki dneme denir. Embriyogelierek vcut organlarn meydana getirecektabakalar meydana getirmeye balar. Bunlar;

Ekdoderm: En dtaki tabakadr. Duyu organlar,

sinir sistemi, d deri, sa, trnak ve dilerin bir ksmoluur.

Mezoderm: Orta tabakadr. Kas, iskelet sistemleri ilesalg ve dolam sistemleri meydana gelir.

Endoderm: tabakadr. Sindirim, solunum,karacier, akcier gibi nemli organlar meydanagelir.

Fets: 3. aydan itibaren balar. Bu dnemde;

Bu dnemde beyinde elektriksel etkinlikler meydanagelir.

Birok reflex geliir. Kalp at dzenlidir. Bebek grnm vardr.(4. ayda) 4.5. aylarda temel vcut yaps tamamlanr. Cinsiyet

belirlenebilir. 5. aydan sonra beyne gnderilen uyaranlara tepki

vermeye balar Beynin 7.8. aylarda almaya balad iddia

edilmektedir. Beynin gelimesiyle birlikte organizma artk hem

biyolojik hem de psikolojik bir varlk demektir.

Doduunda boyu 50 cm. Arl ise 2500-4300gramdr.


7/215

Gelm Psikolojis

nsan yaamnda fiziksel gelimin en youn olduudnem doum ncesi dnemdir.

Otozom: vcut kromozomlardr. 22 ifttir Genozom:Cinsiyet kromozomlardr. 1 ifttir. Genotip : Anne

babadan kaltm yoluyla geen yaplan ifade ederFenotip: Genetik yapnn evrenin etkisiyle oluandandan gzlenebilen eklidir. D grntrAndrojeni: Bireyin kendi cinsiyetini reddetmedenerkek ve dii zelliklerini potansiyeer lsndetamasdr.

Yumurta ve spemde 23'er kromozom bulunurBunlar birfeince zigotu oluturur 46 kromozommeydana gelir

Her kromozom iinde yaklak 20.000 gen bulunur

Kiinin tm genetik zelliklennn kodland DNA !arbu genlerde bulunur

Genlerbaskn ve ekinikolmak zere iki eittir

Down sendromu genetk bir bozukluktur Bireydefiziksel ve zihinsel bozukluklar grlr

Erkein cinsyet kromozomlar XY dzenndedir.

Kadnn cinsiyet kromozomlar her zaman XXdzenindedir.

DNA, GEN, KROMOZOM, ZGOT, DLT,EMBRYO, FETS eklinde bir geim srasilemektedir.

B. Bebeklik Dnemi Fiziksel Geliim (0-2 ya) Bedensel Geliim: Doum ncesi geliimden

sonra fiziksel geliimin en hzl olduu dnemdir.Bebek bir yanda doumdaki boyunun yaklakyars kadar uzar. Alt ayik bebek doumarlnn iki katna ular Bebein kalp atsyetikinin yaklak iki kat kadardr. ocuk yaklak12-30 aylar arasnda altn slatmamay renirSt diieri 5-8 aylarda kmaya balar ve yakiakolarak 2,5 yalarnda tamamlanr. Kz bebekferboy ve arlk olarak erkeklere gre daha yavageliirter. Bebein sinir sistemi geliim lkelerineuygun olarak merkezden ulara, iten da dorugeliir.

Psiko-motor Geliim: Bebek doduundavcudunu kontrol edecek gte deildir. Bebektebu dnemde refleksif ve denetimsiz vcuhareketleri gzlenir. Be ayik bebek bannkontroln salayabilir Bebek yed aylk olunca

kendi bana oturabilir. Sekizind ayda destekfeayakta durabilir. Onun ayda emekler ve on birind

ayda elinden tutularak yuruyeblr. ocuk yaklak12 aylk olunca bamsz olarak yryebilir.

Duyulann Geliimi: Yeni doan bebein itmeduyusu olduka gelimtir Tandk ve yabanc

sesleri ayrt edebilir. zellikle annesinin sesini iyitanr. Alt aya kadar renkleri ve eklleri ayrtedebilirfer. Bebeklerin koklama ve tat almaduyulan da ok getimitir. Farkl tat ve kokulanayrt edebilirier. Dokunma duyusu en geiimiduyudur Bu duyuyu evresini tanmada dakullanr

C. lk ocukluk Dnemi fiziksel gelim (2-6 ya)

Bedensel Geliim: Bedensel gelim bebeklikdnemine gre daha yavatr Sinr sstemgeimin byk lde tamamlar. Be yana

kadar beyin ari yetikinin % 90 na ular Kalpat hz ilkretime balaynca yetikine ular

Psiko-motor Gelim: Bu dnemde ocukfannetkinlk seviyeleri ok yksektir Uzun sre biryerde oturamazlar Kaba motor hareketi salayankaslann daha sk kullanriar ocuun hareketsays ve hareketlennin nitelinde artma gztenirDnemin sonlanna doru iki tekeriekli bisikletebinebilirler Yazma zme gibi kk kasbecerilerinde acemilik gztenr

Duyulann Geimi: ocuun grme duyusu.byk puntolu kitapian incelemeye daha msattir.nk gz geiiimi dier duyulara gre daha getamamlanr. Bunun nedeni ise karmak vespesifik bir yapya sahip olmasdr.

O. Okul Dneminde Fziksel Geliim (6-12 ya)

Bedensel Gdiim: bedensel geliim bir ncekidneme gre daha yavatr Dokuz yana kadarerkek ocuklar kzlara gre daha uzun veardriar Kz ocuklann 10-15ya aras: boy veariklan yat olan erkekleri geer Fakatericeker daha harekeli ve fziksei etknkiereyoun ig duyariar Sinr sistemi geimiamamfansr Kalp at hz yetikine ok yakndr. salg bezieri bu dnemde olduka nemlidir Troidbez yeterince salg retmese bedenseS ve zhnseigeliim yavalar Grlan iki yanndak bu bezyeterii salgy salayamazsa ocuk edgenL embeve sindirim gl eker

Psiko-motor Geiiim: kk kas becenleo geiiirBu sayede gzel sanalar mzik ve el ierine lgiduyariar

E. Ergenlik Dneminde fiziksel geiiim (12-18ya)


8/215

Geliim Psikolojis

Bedensel geliim: Ergenliin ilk dnemine bulu(erinlik) dnemi denir. Bu dnemde younfizyolojik ve hormonal deiim yaanr. Kzlar 11-

12, erkekler ise 13-15 yalar arasnda buluaererler. Bu dnemde cinsiyet salg bezleriaktif halegelerek cinsiyet hormonu retir. Vcudun tmorganlar deiiklikten etkilenir. Erkelerde sestonu, kzlarda ise adet grme bu dneminbelirtileridir. Hzl fizyolojik deime vcutyapsnda byk farkllklara neden olur. El, ayakve beden geliir. Kzlarda ya dokusu, erkeklerdeise kas dokusu fazlalar.

Psiko-motor Geliim: ergenlik dnemindekiyoun fizyolojik deiim devinimsel becerilerdeacemilik gzlenmesine neden olur. Daha sonrazihin ve kas koordinasyonu gelierek buuyumsuzluk ortadan kalkar. Ergenliin sondneminde vcut koordinasyonu yetikinlikdzeyine ular. Ergenlik dnemi fiziksel geliimin(0-2) ya dneminden sonra en youn olduudnemdir. Ergenin ksa zaman diliminde geirdifiziksel deiim ve geliim baz sorunlar daberaberinde getirir.

Fiziksel geliim zet; Fiziksel geliimin en hzl olduu dnemler, doum

ncesi, 0-2 ya ve ergenlik dnemidir.

ocuun kz veya erkek olduunu bilmesi bir dieranlamyla farkna varmas ilk ocukluk dnemindegerekleir.

ocuklarda sinir sisteminin geliimi okul ncesidnemde tamamlanr.

Ergenlik dnemindeki gencin benlik algsnafziksel zellikleri etkiler.

renci ferin enerj iler in i o lumlu o larakkullanabilecekleri spor, mzik gibi etkinliklereynlendirilmelidir.

11. ki yandaki bir ocuk salncakta yardmszsallanmak istemekte, kendisini tutmaya alanannesinin ellerini itmektedir.

ocuun bu davran hangi geliimsel zellik ileaklanr? (2001 KPSS-4)

C) retkenlik

D) zdeim

E) Merak

12. Bir retmen, snf arkadalarna gre uzun boylu vekilolu otan bir 7snf rencisini, "Dev adam, gelburaya" diye armaktadr

Geliim Psikolojisi asndan retmenin budavran neden sakncaldr? (2001 KPSS-9)

A) Bireysel farkll, rendyi incitebilecek ekildeetiketlemesi

B) rencinin zellikleriyle yakndan ilgilendiini

gstermesiC) renciye beslenen olumlu duygular iletmekte

yetersiz kalmas

D) Ergenlikte ortaya kan bedensel farkllklaradikkat ekmesi

E) Okul baarsn etkileyecek bir davran ekliolmas

Fiziksel Geliimin Eitim Asndan Sonular Okul ncesi dnem ocuklarn uzun sre bir yerdeoturmalar mmkn deildir. Bu durum yaramazlkolarak deerlendirilmemelidir.

lkretimin I. Evresinde kk kas becerileri vegrme algs tam olarak gelimedii iin kalnkalem ve byk puntolu kitaplar kullanlmaldr.

lkretim dneminde grsel alglama ve kkkas becerileri normale dner. Kk kasgeliiminde yetersizlik gsteren rencilere resimve yaz almalar yaptrlmaldr.

13. lkretim 1. snftaki bir renci, okulda bazenidrarn karmakta ve kendisi de bu durumdanrahatsz olmaktadr.

Bu durumda, snf retmeni iin en uygunyaklam aadakilerden hangisidir? (2001KPSS-84)

A) ocuu doktora gndermek

B) Okul ynetimine haber vermek

C) ocua, az su imesini ve sulu gdalardankanlmasn sylemek

D) (drarn karmamas iin ocuu sk skuyarmak

E) Durumu ocuun ailesine ileterek soruna birliktezm aramay nermek

A) Yatknhk

B) zerklik


9/215

Geliim Psikolojis

14. Ahmet duygusal bir film izlediinde gz yalarntutamamaktadr. Bu yzden de arkadalartarafndan "fazla duygusal ve kz gibi davranmakla"sulanmaktadr.

Buna gre niversite nc snfta olan

brahim'in kar cinsle duygusal ilikiler kur-makta baarl ve kendi cinsinden sosyalarkadalklar olduu da dnldndeaadakilerden hangisi sylenebilir? (2002KPSS-71)

A) Androjen cinsel rol kimliine sahiptir

B) Erkek cinsel rol kimlii gelimemitir

C) Homoseksel eilimlere sahiptir

D) Kadn cinsel rol kimlii gelimitir

E) Kefdini kontrol edemeyen bir yapdadr

18. 3 yandaki Mehmet'in davran geliiminihzlandrmasna yardmc olabilmek iin anne vebabas aadakilerden hangisini yapmaldr?(2004KPSS-12)

A) Uzun srse de ayakkabsn kendisibalayncaya kadar ocua yardm etmedenbeklemek

B) ocuun yiyecei et. tavuk gibi besinlerinceden atal ve bakla kk paralaraayrmak

C) ocuun davranlarna hi snr koymaypyanllarndan renmesine frsat vermek

D) ocuu olabildiince snrlayarak kazalardankorumak

E) ocuun her iini bakasna yaptrmak

15. Aadakilerden hangisi ergenlik dnemineerken giren bireyler iin sylenemez? (2002KPSS-72)

A) Arkadalar tarafndan lider olarak kabul edilirler

B) Zeka dzeyleri yatlarnda daha yksektir

C) Sosyal geliim dzeyleri yatlarndan farkllar

D) Cinsel rol kimliklerini kazanmaya balarlar

E) Kimhk geliimi ile ilgili karmaalar balar

19. Aadakilerden hangisi kii zerinde arkadagruplarnn etkisinin ve basksnn en faziaolduu dnemdir? (2003 KPSS-79)

A) Ortaretim

B) Yksekretim

C) Temel retim

D) lkretim

E) Okulncesi

16. Aadakilerden hangisi ergenlik dneminde,

hzl bedensel deiikliklerin etkisiyle ortayakabilecek durumlardan deildir?(2002 KPSS-77)

A) Genlerin ayna nnde geirdikleri zamannartmas

B) D grnlerinin iyi olmadna ilikin kayglarolumas

C) Bedensel deimin sakarlklara neden olmas

D) Reddedilme korkusuyla sosyal etknliklerdenkanma

E) Kendine zg bir deerler ve kav ramlarsistemi oluturma

20. Aadaki ifadelerden hangisi ergenlikdnemindeki geliim zellikleri ile ilgili olarakyanl bir aklamadr? (2003 KPSS-90)

A) Ergenlerin meslek seimine ynelik olarak bilgitoplamaya balanan bir dnemdir

B) Ergenler bu dnemde model alarak zdeimkurabilecekleri kiiler aralar

C) Ergenler bu dnemde sosyal rollerdeki cinsiyetebal farkllamalar renirler

D) Ergenler bu dnemde kimlik gelitirme abalar

srasnda karmaa yaarlar

E) Ergenler bu dnemde her konuda ailelerinindediklerini yapmaya alrlar

17. Aadaki seeneklerin hangisinde ergenlikdneminin hemen banda kan zelliklerdenbiri yeralmaz? (2004 KPSS-11)

A) Kar cinse ilginin artmas

B) Bireyin kendisini farkl ve stn bulmas

C) Arkadalara ynelimin artmas

D) Ahlaki deerlendirmelerde Bakalarnntepkisinin nemsenmesi

E) Zihinsel geliimin en st dzeyine erimesi


10/215

8 GeliimPsikolojis

BLSEL (ZHNSEL) GELM

Bilisel geliim; organizmann kendini ve evresini

anlama sreci olarak ifade edilebilir. Dnyay alglamave anlamaya dnk bilisel sre ve etkinliklerdir.

Bilisel geliim akl yrtme, dnme ve dil geliimikapsar. Bili; renmeyi ve anlamay ieren zihinselfaaliyetlerdir. Bilisel geliim ile ilgili en ok kabul grenyaklam Jean Piaget'in gelitirdii kuramdr. Bununyannda Bruner ve Vygotsky'nin bilisel geliimkuramlarna da yer verilmitir.

Piaget'nin Bilisel Geliim Kuram

Kuramnn temelinde ocuklarla yetikinlerindnyalarnn fark l olduu gr oluturur.almalarn ocuklar zerinde yapmtr. nce zekakavram ile ilgilenmitir. Ona gre zeka evreye uyumsalayabilme yeteneidir. Bir anlamda evre ile baakmaktr. Piaget'e gre geliim, kaltm ve evreninrndr. Zihinsel, bilisel sreler ocuun dnyayanlamasn salar.

nemli kavramlar

Piaget'e gre insanlar doutan iki temel zihinseleilimle dnyaya gelirler. rgtleme, uyum salama

(zmleme, uyma) ve dengeleme

rgtleme(Organizasyon): Sreleri sistemli vetutarl halde koordine etme ve fkir ile eylemleribirletirme abasdr.

Uyum Salama (Adaptasyon) evreye uymayeteneidir. Bireyin evresiyle etkileerek evreyeve evresindeki deimelere uyum salamasdr.ki aamaldr; zmleme ve uyma (Dzenleme)

zmleme: Var olan emalarla aklamayaalma srecidir. Karlalan yeni obje, fikir, olay

daha nceden kendisinde var olan bilisel yapnniine almasna denir. rnek; ocuun ilk defagrd koyuna "kpek" demesi zmlemedir.

Uyma (dzenleme): Var olan emalar yeterlideilse uymaya allr. Mevcut yapy (emay)yeni durumlara, objelere, olaylara gre yenidenbiimlendirme, ekillendirme srecine dzenlemedenir.

> Her yaant zmleme ve dzenlemeyi kapsar.Yukardaki koyun rneinde ocuk koyunlarla ilgiliyeni bir ema oluturur ve eski emalarda yeniden

dzenleme yapar.

ema: evreyle etkileim sonucu oluan davran vednce kalplardr. Bireyin evresindeki problerrilerianlama, zme, dnyayla ba etme yollar, yaplardr.

'r En temel zihinsel yaplardr> Balk tutma gibi davransal ya da balk tutmay

bilme gibi bilisel olabilir.> Birey yeni karlat olay ve nesneleri beynindeki

emalarla aklamaya alr. Bylece onuzmlemeye alr. Eer var olan emalar yeterlideilse uymaya allr.

> Bebein ilk emas emme ve yakalamareflexleridir. Daha sonra grme, iitme, tutma,vurma ve itme emalar geliir

> Bireyin renme aracdr> Yeni gelen bilginin iine yerletirilecei erevedir.

Baka yazarlar emay "bilisel yap" olarakifade etmektedirler.

> rnek iki aylk ocua ngrak verdiimizde onuazna gtrr (dnyay tanma emas emmedir),dokuz aylk ocuk ise sallar, dndrr, atar(emalar farkhlamaya balamtr)

> 7 yanda Aye isimli renci 'andmz' okurken"byklerimi saymak ne demek?" dediimizde'anne, baba, abi...." eklinde saymaya balar.

Dengeleme: rgtleme ileminin uzantsdr.Btnln dengeli ve tutarl olmasn ifade eder.

Beynimizdeki emalar srekli dengeleme eilimindedir.Zihin yeni bilgilerden dolay her zaman dengededurmaz. Yeni bilgiler srekli dengeyi bozar. Zihinselsrece ar yklenme sonucu kafann karmas bunarnektir.

Piaget'e gre zihinsel geliim DENGE-DENGESZLK-YENDEN DENGE sreci olarak tanmlanr. ocuk iinyeni olan eyler bilisel dengeyi bozar. Daha sonrazmleme ve uyum sreleri ile denge yenidenkurulur. Bireylerin dnyay tanma, anlama abas yeniemalar oluturma, zmleme, uyma ve organize etme

eklinde devam eder.

rnek: Kularla ilgili emas olan ocuk konuanpapaan grdnde "bu ne?" diye soracaktr. Kuolduunu rendiine kular emasnda "konuankular da var " diyerek oluan dengesizlik durumudengeye kavuacaktr.

Piaget'e gre Bilisel Geliimi Etkileyen Faktrler

1- Olgunlama2- Yaant3- Uyum4- rgtleme5- Dengeleme


11/215

Geliim Psikolojis

PAGET'YE GRE BLSEL GELIIM DNEMLERI

Piaget bilisel geliimin dnemler halindegerekletiini ne srmtr. Dnem kuramclarndanolan piaget, bilisel geliimin evreler halinde

gerekletiini savunur.Evre: ocuun birok deiik durumdaki dnce vedavrannn altnda yatan zihinsel srelerininzelliklerini yanstan zaman sreci olaraktanmlanmtr.Bu evrelerle ilgili 4 temel kural vardr;

> Evreler deimez bir ekilde belli sra ileortaya karlar

> Sonraki ncekinin kazanmn ierecekekilde hiyerari oluturur.

> Ayn evredekilerin geliim oranlarndafarkllklar vardr.

'r Geliim kuramlar evrenin tipik zelliini

belirler. Bu tipik zellikler o evredeki bireylerintamamnda bulunmayabilir.

1. Duyusal Motor dnem (0-2 ya)

Kendisini d dnyadan ayrt etme Refleksif davranlardan amal davranlara

geme Nesnenin devamll: Bir varhn gz nnden

kaybolmasyla tamamen yok olmaddr.Saklanan nesneleri bulma yeteneininkazamlmasdr. Yaklak 9 aylk olduunda

kazanlr. Dikkatini belli nesnelere odaklayabilir Dngsel tepkiler grtr Taklit ve oyunlar grlr

2. lem ncesi dnem (2-7 ya)

Piaget ilem terimini mantksal dnme olarakalmaktadr.

Bu dnemde mantksal dnme gelimemitir. Dil hzla geliir Szcklerin yzeysel anlamyla harfi harfine

anlald dnemdir. rnek; sprey koltuk altnasklr.

Kolektif monolog, ben merkezliliin bir bakabiimidir.

Ben merkezci dnme ve konuma vardr(egosantrizm: ocuun kendi bak asnnolabilecek tek bak as olabileceineinanmasdr)

zelden zele akl yrtme: ki zel durumarasnda balant kurarak akl yrtmektir. rnek:Her gn kahvaltda omlet yiyen ocuun, omletyemedii gn "bu gn kahvalt etmedik" demesi

Sembolik oyun ve dnme vardr

Animizm: cansz nesnelere canllk zelliiyklemek

Tersine evirememe.B\r ilemi tersindendnemezler. rnek; "2 kere 8 ka eder?", "peki8 kere 2 ka eder?" Cevap: "biz daha sekizlerigrmedik."Tek zellie gre snflama ve sralama vardr

lk akl yrtme faaiiyetleri (dnme) balarKorunum ilkesi kazanlmamtr. (Korunum:objelerin ekli, konumu deise de miktarnn,hacminin, arlnn deimeyecei ilkesidir.)rnek; para deneyi. lemi tersine evirebilme ileyakndan ilgilidir.Odaklama: Korunum kavramyla yakndanilgilidir. Olay ya da nesnelerin yalnzca bir ynneodaklanma sz konusudur. rnek: kardankarya geilerde odaklama kazalara nedenolmaktadr.evresindeki olay ve nesneleri eitli sembollerleifade etme

Balangtaki ben merkezlilik giderek azalr

3. Somut ilemler dnemi (7-11 ya)

bal Somut dnme (duyu organlarna

dnme) yoluyla problem zme vardr Mantksal dnme geir Birden fazla zellie gre snflama ve sralama Tersine evirebilme kazanlmtr. Ben merkezlilikten uzaklalr Korunum ilkesi kazanlmtr

Yaparak yaayarak renme bu dnemde dahaetkilidir

4. Soyut ilemler dnemi (11 ya ve st) Soyut dnme balar st dzey zihinsel dnebilme (tmdengelim,

tmevarm, analiz, sentez, deerlendirme) deal, fikir, deer ve inan sistemi yaplanr Fikir dnyasyla aktif olarak ilgilenilir, dnceler

etkinliklere yanstlr. Akl yrtme vardr Ergen ben merkezlii grlr Olaslkl dnme vardr.

BRUNER'N BLSEL GELM KURAMI

Bruner'e gre bilisel geliim yaam boyu devam ederve aamada gerekleir;1. Eylemsel evre ocuk bu evrede nesnelerle

dorudan etkileimde bulunarak, yaparak,yaayarak renir. Bisiklete binme, top oynamagibi.

2. mgesel evre: bilgi, szckler ve kavramlaryoluyla edinilir. Durum veya yaantlar imgelerlebeyne aktarlr.

3. Sembolik evre: Hayatn tmyle formller vesimgeler yoluyla kavranmasdr. Bilim adamlar,doktorlar vb. yaygn biimde sembolik sistemikullanr.


12/215

10 Geliim Psikolojis

Bruner'e gre renme zellikleri;> Bilisel geliim birok boyuttaki artn rndr.> Bilisel geliimde bilginin zmlenmesi,

kodlanmas, ilenmesi ve depolanmas sral birekilde olur

> Bilisel geliimde kiisel farkndalk nemli biraamadr

> Sosyal farkndalk bilincinin elde edilmesinemlidir.

VYGOTSKY'NN BLSEL GELM KURAMIVygotsky, bilisel geliimde sosyal evre ve kltrelyapnn nemini vurgulamtr. Ona gre tmrenmelerin kayna sosyal evredir. Bireyin belli birbilisel yeterlik kazanmas iinde bulunduu kltrebaldr. renme bir bakma kltrlemedir. Yanitopluma ait dnce ve inan zelliklerinin ocua

aktarlmasdr. Bu ilemin yaplmasmda dil nemli birolgudur. birlii, yardmseverlik gibi toplumsalzellikler kltrleme yoluyla edinilir. Bilisel geiiimdebireysel farkllklar gz nnde bulundurulmaldr.

21. Zihinsei geliim balamnda "kritik dnem" naslaklanr? (2001 KPSS-2)

A) Cinsiyet ayrmnn yapld dnem

B) Soyut dnmenin en st dzeye ulatdnem

C) ocuk kimliinden yetikin kimliine geilen

dnem

D) renme zerinde evresel uyarclarn en oketkili olduu dnem

E) Bireyin kendini ie yaramaz hissettii dnem

22. Somut ilemler dnemindeki bir ocua eitmiktarda su doldurulmu ayn byklkte iki bardakgsterilmi ve hangisinde daha fazla su olduusorulmutur. ocuktan "kisinde de aym" yantalndktan sonra, onun gz nnde, bardaklardanbirindeki su bardaa paylatrlmtr.

Bu ocuun "Bu bardakta m yoksa dierbardakta m daha ok su var?" sorusunaaadaki yantlardan hangisini vermesibeklenir? (2001 KPSS-5)

A) "kisinde de aynf'der, nk nesnelerindevamll kavramn kazanmtr

B) "Kplerdeki kil ok" der nk say boyutundabamllk vardr

C) "kisinde de ayn" der, nk miktar konumunukazanmtr.

D) "Kplerdeki kil ok" der, nk grelilik ilkesi

henz renmemitir.

E) "Toptaki kil ok" der, nk dntrme ileminihenz baaramaz

23. Piaget'ye gre, somut ilemler dnemi 7-11 ya,soyut ilemler dnemi ise 12 ya ve sonrasnkapsamaktadr.

Buna gre, aadaki retmen davranlarndanhangisi, ilkretim nc snf dzeyine uygundegildir ? (2001 KPSS-6)

A) Dnyann, ekseni etrafnda dndnretmek iin, iinden i geirilmi portakaldanyararlanmak.

B) Paralar tanrken, kullanlmakta olan metal vekat paralarla nelerin satn alnabileceinigstermek.

C) Mikroplarn dokunmakla nasl bulatngstermek iin, eline tebeir tozu srprencilerle tokalamak

D) Caddede kardan karya gvenli geiiretmek iin, bu eylemi drama ile canlandrmak

E) Uzay yolculuunu anlatmak iin, rencilerden,kendilerini snf yerine bir uzay kapslndeymigibi dnmelerini istemek

24. Bilisel geliimin son aamas Piaget'ye gre

hangi dnemde tamamlanr? (2002 KPSS-74)

A) niversiteye giri yllar

B) 11. yan sonu

C) Okula balama yllar

D) Ergenliin sonu yetikinliin ilk yllar

E) Yallk dnemi

25. Bir ocuk Sra zerindeki toplarn yerlerideitiril- diinde top saysnn deitiinidnyorsa, Piaget'e gre bu ocuk hangibilisel geliim evresindedir? (2004 KPSS-5)

A) Didaktik evre

B) Somut ilemler evresi

C) Duyusal devinim evresi

D) Soyut ilemler evresi

E) lem ncesi evre

26. 1,5 yandaki Ebru'nun yatann yannda bir mzikkutusu bulunmaktadr. Mzik kutusu yatanyanndan alnp baka bir yere braklnca Ebrumzik kutusunun var olmaya devam ettiinianlamaktadr.

Bu durum, Piaget'in bilisel getiim kuramndayeralan aadaki kavramlardan hangisine birrnektir? (2004 KPSS-6)

A) Geriye dnebilirlik

B) Nesne sreklilii

C) Korunum

D) Dnebilirlik

E) oklu snflama


13/215

GeliimPsikolojisl

11

27. Ali ergenlik dnemini yaamaktadr Bakalarnnkendisini anlamadm yaadklarnn yalnzcakendisinin bana geldiini dnmektedir.

Bu durum aadakilerden hangisine rnektir?(2004 KPSS-10)

A) Benmerkezci dnce

B) Algnn seicilii

C) Birletirmeci (kombinasyonel) dnce

D) Empatik dnce

E) Tmevarma dnce

30. Yedi aylk bir bebek annesi ile oyun oynarken,annesi bebein oyunca arkasnasakladnda, bebek hemen dikkatini baka

tarafa vermektedir. Ancak dokuz aylkolduunda, annesi oyunca arkasnasakladnda, bebek annesinin arkasna doruemeklemeye balamaktadr.

Aadakilerden hangisi bebekteki budavran deiiminin nedenidir? (2003KPSS-85)

A) Soyut ilemsel dnemde bulunmas

B) Ben merkezci dnce biiminin etkili

olmas

C) Somut ilemsel dnemde olmas

D) Kendini evresindeki nesnelerden

ayrt

edememesi

E) Nesne devamlln kazanmam olmas

28. Aadakilerden hangisi Piaget'nin biliselgeliim kuram ite ilgili olarak doru biraklamadr? (2003 KPSS-83)

A) Benmerkezci dnce

B) Algnn seicilii

C) Birletirmeci (kombinasyonel) dnce

D) Empatik dnce

E) Tmevarma dnce

31. Bir anne ocuuna tabakta bir dilim kek verir veocuunun yemesini kolaylatrmak iin kekiblmeye balar. ocua "keki e mi bleyim,

bee mi bleyim?" diye sorar. ocuk da "okam bee blersen kek daha ok olur eblme bee bl, ok kek yemek istiyorum" der.

Bu biimde yant veren ocuk hangibilisel geliim aamasndadr? (2003KPSS-86)

A) Duyusal motor dnem

B) zmseme (asimilasyon) yapamad

dnem

C) Ben merkezci dnd bir dnem

D) Miktar korunumunun kazanlmad bir

dnemE) Soyut ilemsel dnem

29. Drt yandaki bir ocuk babaannesi ile telefondakonu- urken, yeni ayakkablarn gstererek"babaanne bak ayakkablarm ne gzel" der.

Aadakilerden hangisi ocuun, ayakkablarken- disi grd iin babaannesinin degrdn san- masnn nedenidir? (2003 KPSS-

84)

A) Soyut ilemsel dnemde bulunmas

B) Ben merkezci dnce biiminin etkili olmas

C) Somut ilemsel dnemde olmas

D) Kendin evresindeki nesnelerden ayrt

edememesi

E) Nesne devamlln kazanmam olmas


14/215

32. lkretim beinci snftaki Aye ile onun beyandaki kardei Ahmet'in bilisel geliimdnemleri aadakilerden hangisinde doruolarak verilmitir? (2002 KPSS-69)

Aye

A) Somut ilemler

B) Soyut ilemler

C) Soyut ilemler

D) Somut ilemler

E) lem ncesi

Ahmet

ilem ncesi

somut ilemler

ilem ncesi

duyusal motor

du usal motor


15/215

12 GeliimPsikolojis

DL GELMI

Eitim retimde iletiimin salkl ve etkili bir biimdegerekleebilmesi iin dil geliimi ok nemlidir. Dil

geliimi bilsel geliimle paralellik gsterir. Dil aynzamanda psikomotor bir davrantr. nk duygu vednceler ses organlar kullanlarak ifade edilir.Beden dilini kullanma bir tr dil kullanmdr. Bebektesesli iletiim alama ile balar.Dil, alg, renme, akl yrtme ile ilgilidir. Dil, bir trtoplumsal semboller btn olup, dncelerarasndaki iliki bu semboller araclyla gerekleir.

Dnyada btn kltrlerde ocuklar ilk yldakitm sesleri ortak retirler.

Dnyadaki btn ocuklar konumayyaklak 2-4 yalar arasnda renirler.

Ana dilini ilk 10 ylda renemeyen ocuklarya zor reniyor ya da hi renemiyor. Bir dilin temel sesleri o dilin fonemidir. itme engeli olan ocuklar zel eitim

almazsa toplumsal yalnzla itilir. ki dili birlikte renen ocuklar birlikte

olduklar akranlarnn dilini onlar kadar kolayve doru kullanamazlar. Bu onlar yalnzlaiter.

Bebeksi konuma bireyin yalnzla itilmesineyol aar.

Otoriter ve az konuulan ev ortamlar dilingeliimini olumsuz etkiler.

ocuun konumasndaki en nemli gelimeokula balamasyla gerekleir. Yanllardzeltilir. En nemli zellii de btnocuklara eit bir ortam salanmasdr. Farkhevrelerden gelen ocuklar burada gelimeimkan bulur.

Okul, TV, okuma szck daarcn gelitirir.

Dil geliimi ile ilgili kuramlar 3 grupta toplanabilir;

1. Davran Yaklam

2. Sosyal renem Yaklam3. Psiko-linguistik Kuram

Davran Yaklam Dilin pekitirmeler yoluylakazanldn savunmaktadr. Bebekler sesleri tekrarederken gndelik dildeki kelimelere benzer seslerkardklarnda evresi tarafndan pekitirilirler.Pekitirilen sesler sk tekrar edilir. Bylece dilgelimeye devam eder.

Sosyal renme Yaklam Bu yaklama gre dil,ana babann model olmas, ocuun taklit etmesi ve

dzeltici geribildirim vermesi biiminde geliir.

Psiko-linguistik Kuram (Chomsky) Davran vesosyal renme kuramlarna eletiri getirmitir. Onlara

gre nemli olan evredir. evre ocuun dili reniprenemeyeceini deil, hangi dili reneceinibelirler.Bu kurama gre ocuklar doutan dil renmedonanmyla dnyaya gelirler. Biyolojik yaklamdr.Normal gelien her ocuk dil renir. Her bireydoutan bir'Dil Kazanma Mekanizmasna" sahiptir.

Dil kazanma mekanizmas, ocuun evresindekonuulan dili iselletirmesini, kurallarn anlamasnve daha sonra gramer kurallarna uygun olarakkonumasn salar.Bilisel yaklam: dil renmenin bilisel geliimedayal olduu grndedirler. Birey anlamlargelitirdike sembolleri daha kolay renmekte veuzun sre hatrlayabilmektedir.

DL GELM AAMALARI

1. Agulama-Babldama Dnemi (0-6 Ay) lk bir ay sadece alarlar Bebek eitli sesler karr htiyalar iin alar Sesleri bilinsizce karr, refleksiftir Alayarak sosyal iletiim kurarlar

2. Heceleme Dnemi (6-12 Aylar) Sesleri kendi kendilerine tekrarlar

Konuma organlar olgunlamtr Heceler karlmaya balar rnek: ba-ba, ma-ma gibi En ge bu dnemin sonuna kadar annesinin sesini

tanmaya balarlar

3. Tek szck Dnemi (12-18 Aylar) Konumann balangc saylr Konumada kritik dnemdir Tek szckle ok eyler anlatlmaya allr Morgem: Tek szckle ok eyin anlatlmasna

verilen isimdir.

4. Telgrafik Konuma Dnemi

(18-24 Aylar) Szcklerin birletirilme dnemidir Kullanlan kelime says artar ki kelime pe pee sylenerek anlaml cmle kurulur Kelimeler arasnda bala kullanlmadan szcklerin

kullanlma biimidir. rnek: Anne su

5. lk Gramer Sreci (24-60 Aylar)

Cmleler ve gramer kurallar hzla renilir Kelime haznesi geniler Kurall ve grameri uygun cmleler geliir.


16/215

Geliim Psikolojis 13Dil geliimi ile ilgili notlar; Yabanc aratrmalar, ilkretim I. Snfta 20-24 bin

kelime, 5. snfa doru bu saynn 50 bine ktnbelirtmektedir.

6 ya ocuunun dil bilgisi ynnden ksa tmceleridoru kurabilme yeteneini kazand yatr. 6- 10yalar aras tmceler gittike uzun olmaya balar.

ocuun konumasnn ierii onun yalnzca zekasile deil ayn zamanda toplumsallamfk dzeyi ilede ilgilidir.

Dil geliimi aile, evre, sosyo-ekonomik faktrlerdenetkilenir.

Kz ocuklar erkeklere gre erken konumayabalarlar

Oyun dil geliimini olum etkiler Yetikinler dil geliiminde olumlu rnek olmaldrlar Konumay renme dneminde birden fazla dil

kullanlmamaldr. ocuklarla bebeksi deil normal konuulmaldr.

ocuklarn konumalarn gelitirmeleri iin frsatlaroluturulmaldr.

Bir ocuk annesinden su isterken "Anne su" diyor.

33. Dil geliimi asndan ocuun bu sz aada-kiierden hangisine rnektir? (2001 KPSS-7)

A) Duyu organlaryla alnan bilgyi nesnelerinzihinsel tasarmlarna dntrme (kavramgetiimi)

B) zne, yklem, bala, ek vb elerinbazlarn kullanmadan konuma (telgrafikkonuma)

C) Kurallart. ilikil olan ve olmayan btndurumlara uygulama eilimi (ar kurallatrma)

D) Kurallar yalnzca renilen rnekle snrlolarak kullanma eilimi (eksik kurallatrma)

E) Yeni szck retebilmek iin bekleme eitimi(alc dil)

AHLAK GELM

Ahlak Hakllk araydr. Toplumsal kurallara uymasrecidir.

ocuklarn Ahlak geliimlerini anlamada kurallar naslyorumladklar nemlidir. Piaget ve Kohlberg Ahlakgeliimini incelemilerdir. Bu blmde onlarngrlerine yer verilecektir.

Piaget'nin Ahlak Geliim Kuram

Ahlak geliiminin bilisel geliimle paralel seyrettiinibelirtmitir.Ahlak geliimi ile ilgili olarak ocuklarn oyunlarngzlemitir. Ahlak geliiminin temel olarak iki dnemdeincelendiini belirtmitir. Bunlar

A. Dsal Kurallara Ballk Dnemi (6-12 Ya)

ocuk kurallarn deimezliine inanr Kurallara uymayann cezalandrlmas gerektiini

dnr. Kurallara uymayanlara ceza otomatikolarak verilmelidir.

Otoriteye kaytsz uyma sz konusudur Davrann gerisindeki neden dikkate alnmaz Davrann temelinde dle ulamak veya cezadan

kamak yatar 2 yan altnda kural kavram yoktur. Henz

gelimemitir. Okul ncesi dnemde kural kavrarm olmadndanahlak da yoktur.

B. zerklik Dnemi (12 ya ve st)

ocuun dier ocuklarla giderek artan ilikileri vekurallarn deiebilirlii dncesi geliir

Kurallar insanlar tarafndan oluturulur. Gerektiindedeiebilir.

Davrann iyi ya da kt olmas, altnda yatannedene baldr.

Kohlberg'in Ahlak Geliim Kuram

Ahlaki ikilemleri kapsayan hikayelere ocuklarnverdikleri tepkilere bakarak kuramn gelitirmitir. Burneklere verilen cevaplar dorultusunda 6 yargaamas oluturmutur. ana dzeyden oluur. Her dzey kendi iinde ikidnemden olumutur.

A. Gelenek ncesi Dzey (0-9 Ya)

Da baml dnemdir. y i kt, doru yanhkavramlar kltrel kural ve deerlere aktr. Gerikalm lke insanlarnn bu dnemde olduu iddia


17/215

14 GeliimPsikolojis

edilmektedir. Piaget'nin dsal kurallara ballk dnemiile ayn paraleldedir.

1. Evre. taat ve Ceza Ynelimi Otoriteye mutlak uyum Yaplan davrann fiziksel sonucu nemli Cezadan korktuu iin kurallara uyar Otorite yoksa yasak davran yapabilir rnek: Krmz kta geme tabak kran ocuk mu yoksa 10 tabak kran m

ok suludur? Diye sorulduunda "10 tabak krandaha suludur" cevab verilir.

2. Evre Saf karc Eilim nemli olan kendi istek ve ihtiyalardr htiyac karlayan, dl getiren davranlar

dorudur karclk egemendir "Sen bana yardm et, bende sana yardm edeyim"

anlay egemendir. Karlkl ilikilerde sreklikendini dnr

"Sen benim srtm ka, ben de seninkini " anlayhakimdir.

B. Geleneksel Dzey (9-15 ya)

Bakalar dikkate alnr. Aile arkada grubu yadaevrenin beklentileri kendi bana deer tar. Seilenreferans grup ocuk iin bir model olutur. Modelgrubun dorular ocuk iin de dorudur.

3. Evre yi ocuk Eilimi (Kiiler aras uyum) yi davran, bakalarn memnun eden, onlara

yardmc olan yada onlar tarafndan takdir edilendavrantr

Gven, sadakat, sayg, karlkl ilikilerindevamhl ve minnettarlk nemlidir

Bakalarnn gr nemli evresinden onay almak ve takdir edilmek ister Temel gd grup tarafndan kabul edilmektir Somut ilemler dnemidir.

Bakalarn mutlu etmek nemlidir

4. Evre Kanun ve Dzen Eilimi

Temel gd toplumsal dzen korunmaldr Bakalarn memnun edecek davranlarda

bulunmak deil, yerlemi kurallar ve sosyaldzeni korumaktr.

Kurulu sosyal dzen eletirilmeden kabul edilir. Kurallar varsa herkes uymak zorundadr Kanuna ve dzene uyma eilimi baskndr Kurallar sorgulanmaz

Birok yetikin bu dnemde kalr

C. Gelenek tesi Dzey (nsan haklar, evrenseldeerler 15 ya ve st)

Bu Dzeyde geerlii ve uygulanrl olan ahlakideerleri ve ilkeleri, bunlar ortaya koyan grup yadakiilerin yetkilerinden ve kiinin bu gruplarlazdelemesinden bamsz olarak tanmlama abasgrlr. lk dzeyde otorite kiinin tamamen dndadr.Bu dzeyde olan bireyler piaget'nin zihinsel geliimdzeyinde soyut ilemler dzeyindedirler. nk soyutdnce, greceli anlay ve yordama zellikleri vardr.

5. Evre Sosyal Anlamalara ve Yasalara UymaEilimi

Bu devrede doru davran, insan haklar ve toplumyarar gzetilerek toplum tarafndan incelenip kabuledilmi ilkelere uygun davrantr.

Bireyin fkir ve deerlerinde farkllklar gsterdii budevrede, gr birliine varma teknikleri nemsenir.

Ancak doru ve yanln kiisel deer sorunu olduuda kabul edilir.

Yasal gr kabul edilmekle birlikte, topluma dahafazla yarar salayabilmek iin yasalanndeiebileceine inanr.

Yasalar toplum yararna olarak ounluk tarafmdankonulmaldr

Kurallar toplum yararna deitirilebilmelidir Yetikinlerin % 25den az bu dnemdedir

6. Evre Evrensel Ahlak lkeleri

Bu en yksek devrede doru ve yanl, sosyaldzenin yasa ve kurallaryla deil, kiinin kendivicdanyla ve kendi gelitirdii ahlak ilkeleriyletanmlanr.

Bu ilkeler somut ahlak kurallar olmayp genel soyutilkelerdir.

Bunlar, evrensel adalet ilkelerini, insan haklarn veinsana saygy ierebilirler.

Tm insanlar eittir dncesi hakimdir nsan haklar evrensel deerleri temel lttr. Hak, adalet, zgrlk kavramlar erevesinde doru

ve yanl bireyler belirler Ahlak ilkelerini kendisi seip olutururKohlberg'e gre yetikinlerin ou gelenekseldzeydedir. Gelenek sonras dzeye ok az sayda kiiular.

Kohlberg ahlak dnemlerini saptayabilmek iindeneklerine hikayeler vererek, her hikaye hakkndaeitli sorular sormutur. Bu hikayelerden bir rnek

verirsek

"Hans adl bir adamn kars az rastlanan bir kanserttnden lmek zeredir. Doktoriar bir ilacn onu


18/215

Geliim Psikolojis

kurtarabileceini sylerler. Bu ila ayn ehirde oturanbir eczacnm kefettii bir eit radyumdur. Bu ila

pahalya mal olmutur, fakat eczac ilac maliyetindende 10 misli fazlaya satmaktadr. Radyuma 200 dolarverdii halde ilacn kk bir miktar iin 2000 dolar

istemektedir. Hans tand herkesten bor alarakancak 1000 dolar toplayabilir. Eczacya karsnn lmekzere olduunu syler, ondan ilac ya daha ucuzavermesini ya da parann yarsn sonra almay kabuletmesini ister. Fakat eczac 'Hayr ilac ben kefettim,ondan para kazanacam' diyerek Hans'n isteinikabul etmez. Bunun zerine aresiz kalan Hanseczaneye girip kars iin ilac alar. Hans sulu mudur?, suluysa neden suludur?, Susuzsa nedensusuzdur?"

Bu soruya u cevaplar verilebilir:

Hans suludur. Polisler onu yakalar vecezalandrr. Gelenek ncesi I. Evre

Hans susuzdur. Kars iin byle yapmtr. nsankars (kocas) iin byle davranmaldr. Kars daonun iin byle yapard. Gelenek ncesi II. Evre

Hans suludur. Toplumdaki insanlar onuayplartar. Geleneksel III. Evre

Hans suludur. Kanunlara aykr davranmtr.Kanuniar toplumsal dzeni salamaya yarar. Hans

toplumsal dzen bozmutur. Geleneksel IV. Evre

Hans suludur. nsanlar toplum iinde birbirlerininzel eyalarna sayg gstermek zorundadr.Gelenek tesi V. Evre

Hans susuzdur. nsan hayat her eydennemlidir. Bir insann hayat sz konusuolduunda hrszlk yaplabilir.

34. Kohlberg'in anlak geliim kuramnn hangi evresinde"sebebi ne olursa olsun sava her koulda yanltr.

nsanlara hibir ekilde yarar salamaz,anlamalarla sorunlar zlmelidir." dncesiyerahr?(2002KPSS-75)

A) Kanun ve dzen eilimi

B) Evrensel Halek ilkeleri

C) Geleneksel ahlaki deerler

D) Saf karc eilim

E) iyi ocuk eilimi

1535. Televizyonda haberleri izleyen farki ya

grubundan karde, izledikleri bir kapka olay ile ilgiliolarak aadaki yorumlar yapmlardr;16 yandaolan kapka olaynn toplum dzenini bozduu, 10yandaki kapkaclarn ok kt iler yapt, 5yandaki ise kapkaclarn ok miktarda para

ald ile ilgili olarak yorumlar yapmlardr.Aadakilerden hangisi bu kardein tepkileriarasndaki farklln nedenidir? (2003 KPSS-87)

A) Yaantlarnn znellii

B) Ahlak geliim dzeyleri

C) Genetik zellikleri

D) Kiilik zellikleri

E) Duygusal zellikleri


19/215

16 GeliimPsikolojis

KLK GELM KURAMLARI Kiilik: bireyibakalarndan ayran doutan getirdii veyasonradan kazanlan zellikler btndr.

Duygularmz, yeteneklerimiz, huyumuz, deerlerimiz,inanlarmz, tutumlarmz, grlerimiz gibi btnzelliklerimiz kiiliimizi oluturur. Kiiliin tmbelirtileri dardan gzlenemez. ou bireyin idnyas ile ilgilidir. Kiilik;

Bireyi dier insanlardan yran noktalardr Davranlarn tutarl ve devaml olan

ksmlardr Geliimsel zellik gstermekle birlikte kalc

zelliklerdir.

Benlik: Bireyin geliimsel zellikleriyle kendini

alglamas ve deerlendirmesidir. Bireyin kendikimliinin farknda olmasdr.zgven: Bireyin kendine ynelik olumlu yarglarnnrntsdr. Gven, sevgi ve olumlu yarglarla ilgilidir.zsayg (Benlik saygs): Bireyin kendi fiziksel vezihinsel zelliklerine ynelik deer atfetmesidir.

Kiilik Kuramlar Bio-fzyolojik yaklam: Hormonal sreler

ve beden ekli kiilii etkiler Treyt kuramlar: Durum kuramlardr.

Davran kalplarnn genel adna treyt denir.Kiiliin llmesi uygun treydin seilmesine

baldr. Sosyal etkileim kuramlar: kiilik, toplumsal

etkileim srelerinde gerekleen trrenme stilinden oluur. Bunlar; klasik,edimsel, model alma

Fenomenolojik yaklam: Bireyin znelalglar zerinde younlar. Birey, kendini,dnyay ve olaylar yorumlama biimi kiiliintemelini oluturur.

Psikanalitik kuram: freud'un topografk,yapsal, psikoseksel kiilik kuram olarak kuramdan oluur.

Psikososyal geliim kuram: Eriksontarafndan kiiliin geliimi mr boyu elealnr. Ergenlik dnemine kadar olan geliimfreud'un psikoseksel geliim kuram ileayndr. Erikson'un kuramnda kiiliingeliiminde toplumsal faktrlerin rol vekiiliin ekillenmesinde bireyin iindeyaad kltrn etkisi nemlidir.

Kiilik geliim kuramlar olarak Freud'un Psikosekselkuram ve Erikson'un Psiko sosyal Kuram ele alnarakincelenecektir.

PSIKANALITIK KURAM

Freud tarafndan gelitirilmitir. Topografik, yapsal ve

psiko-seksel kuramlar vardr.

A. Topografik kiilik kuram (bilinsnflamas)

Bilin: farknda olduumuz yaantlarnbulunduu yerdir

Bilinalt: (bilin ncesi) Bilincinde olmadmz,biraz zorlaynca bilince kardmz blgedir.

Bilin d: Bilincin dnda olan ve zeltekniklerle bilince kartlan yerdir. Freud'a greburada kiiliin byk bir ksm bulunur. Arzu,duygu, drt, yasaklanm istek, duygu,dnceler burada barnr.

B. Yapsal kiilik kuram (kiilik yaps)

D : lkel benlik olarak bil inir. Kii l iin en i lkelboyutudur. Temel biyolojik itkilerden olutuu iinkiiliin en erken gelien blmdr. Dolaysyla idkiiliin temel sistemidir. Haz ilkesine gre alr vebiyolojik gereksinimlerin derhal giderilmesini gerektirir.Doyuma hemen ulama istei tar.

Ego: id den sonra gelien ve gereklik ilkesine grealan kiilik boyutudur. D den kaynaklanan vehemen doyuma ulamay itkileri toplumsal deerlereuyumlu hale getirmek egonun grevidir. Kiinin sosyalboyutunu oluturur.

SperEgo: Toplum tarafndan ho karlanmayan veego tarafndan ketlenmeyen D itkilerini saygntoplumsal amalara ynelterek, doyuma ulamasnsalar

Sper egonun grevleri:1. D kabul edilemeyecek isteklerini bastrmak2. EGO yu trel amalara ynlendirmek3. Kusursuz olmaya almak

Misafirlii giden bir insan a ise D ile hareket ettiindealn bir an nce gidermek ister. Onun iin nemliolan aln giderilmesi doyurulmasdr. Kimseyesormadan bulduklarn yiyebilir. Sper ego ise, bunuyapmamasjn bu davrann kesinlikle yanl olduunusyler ve bastrmaya alr. Ancak EGO bunun naslyaplacan dzenler yani ilkel yntemlerle deiltoplumsal kurallara gre yaplmasn salayarak bireyinev sahibinden uygun bir dille a olduunu belirtmesiniister.


20/215

Geliim Psikolojis 17C. Psiko Seksel Geliim Kuram

Freud'un insann geliimi ile ilgili iki nemli grvardr;

ocukluun ilk yllar (0-6 ya) kiiliin

oluumunda ok nemlidir. Kiilik geliimi psiko-seksel evreleri ierir.

Bireyin erken dnemdeki yaantlar bilinirsedavranlarn nedenleri anlalabilir. Geliimsel srebe evrede incelenmitir. Oral, anal, fallik, gizil, genital.Her evre baedilmesi gereken bir gereksinimi ortayakoyar. Bu gereksinimlerin karlanp karlanmamasocuun ilerideki davranlarn, duygularn, insanlarlailikilerini etkileyecektir. Cinselliin zerinde nemledurmutur. Evreden dierine gei evredeki ihtiyagiderilmese bite tamamlanr. Bu konuda piaget'denfarkl dnr. Piaget'e gre bir evre tamamen bittikten

sonra dier bir evre balamaktadr. Ortak noktalan iseevrelerin bir sray takip ettiidir.

Freud 'a gre her evre baar ile atlatlmaldr. Birsonraki evrenin baanl olmas bir nceki evreninbaarl geirilmesinde byk etkendir. Kiilikbozukluklar bu evrelerin baar iletamamlanmamasndan kaynaklamr.

Oral Dnem: 0-1 ya Doumdan sonraki ilk bir ylkapsar. Az, dil ve dudaklar bebein temel haz almablgeleridir. Bu dnemdeki en nemli uyarc faaliyetbeslenmedir. ocuk bu dnemde az yoluyla hazalma sz konusudur. Bu nedenle ocuk her eyiazna gtrr. Anne memesi ocuun evre ileifetiim kurduu bahca nesnedir. Aza almak vesrmak sonradan geliecek karakter zelliklerine ilkrnek olurlar. Bu dnemde ihtiyalarm gereincedoyurulmamas veya ar doyurulmas ocuun budneme baml kalmasna neden olur.

Anal dnem: 1-3 ya ocuun tuvalet eitiminirendii dnemdir. Bebein temel haz alma blgesidklama blgesidir. Bu dnemdeki en nemli faaliyettuvalet eitimidir. Bu eitim srasnda annenin tutumu

i ler i ki y l l arda ocuun karakter yap s n belirlernektedir. Tuvalet eitimin bar yollardantamamlanmamas durumu (ocuu hazr olmadhalede zorlamak veya cezalandrmak) ocukta iki trtepkiden birinin gelimesine neden olur. ocuk hazrolmad bir takm eyleri kendisinden bekleyenanneye fke duyar. Bu fkeyi sk sk dk yaparak dilegetirir ve bylece anneyi protesto eder. Tepkici birkarakter yapsnn olumasna neden olur. ocukannenin gereksiz ve zamansz basklar sonucucezalandrlmamak ve annenin onayn kaybetmemekiin zm dky yapmamakta bulur. Buda tutucu bir

karakter yapsnn gelimesine neden olur.

Fallik Dnem: 3-7 ya aras dnemdir. Temel hazkayna cinsel organlardr. Erkek ocuun cinsel

organ vcudun en nemli parasdr. Genitaluyarmdan haz almaktadr. Kz ocuklar neden aynorgana sahip olmadklarn merak ederler. Dneminsonlarna doru ocuklar kendi cinsiyetindekiebeveynleri ile zdeim kurarak cinsiyet rollerinikazanmaya balarlar. Bu dnem cinsel blgelerinuyarlmasndan heyecan duyma ve cinsellie ar ilgibiiminde belirir 3 yandan itibaren erkek ocukkendisini babaya benzetir. Kar cinsten ebeveyne ilgigsterir . Erkek ocuklarda bu i lgiye oediposkarmaas, kzlarda ise elektra karmaas denir.Uyumlu anne baba ocuk ilikisi var ise bu dnemhibir iz brakmadan ve kalntlar yetikin yaamaaktarlmadan atlatlr.

Latent (Gizil) Dnem 7-11 ya: bu dnemdekiocuklar zamanlarnn byk bir ksmn okulda

geirdiklerinden psiik enerjileri ders ve spor gibigeleneksel faaliyetlere ynelir. Cinsel ihtiyalarasndan sessiz ve sakin bir dnemdir. Cinsel drtlerdurgunlam denetim altna alnmtr. ocuk okulandadr.ocuklar hem cinsleri ile oyun oynamaytercih ederler. Bylece erkek ve kadn biimdekitoplumsal rollere hazrlk balar. Salkl biimlerdegeirilemeyen gizil dnemde ocuk isel drtlerinidenetimini salayamaz ve enerjisini renme ve becerigel i ti rmeye yneltemez. Ar bir denet immekanizmasnn gelitirerek obsesif (Takntlar)karakter yapsnm yerlemesine neden olur.

Genital Dnem: 12-Gen yetikinlik: freud'a gre budnem yetikinlik sresince devam etmektedir. Salkltyaamn amac 'sevmek ve ahmaktr" Gen budnemde cinsel ynden olgunlamaya balar artkocuk olmaktan kp ocuk sahibi olacak bir olgunluaulamaktadr. Bir nceki dnemde rtl olan cinselenerji artk cinsel organlar ve cinsel iliki zerineodaklanmtr. Bu dnemin amac gencin anababasndan bamszlaarak aile dndaki karc ins ten k ii ler le o lgun i l iki ler kurabilmey irenmesidir.

36. Freud dncesine gre patronundan ktmuamele gren bir iinin hncn ocuklarndanve karsndan karmaya

almas,aadakilerden hangisi ile ifade edilir? (2004KPSS-112 )

A) Sublimasyon

B) Yanstma

C) Bastrma

D) Yer deitirme

E) Reddetme

SAVUNMA MEKANZMALARI

"uyum mekanizmalan" da denilen savunmamekanizmalar, ounlukla doyurulmam temel


21/215

18 GeliimPsikolojis

ihtiyalarn neden olduu i huzursuzluklarn (geriimin)giderilmesi amacyla kullanlr.

Bu ihtiyalarmz (gdlerimiz) fzyolojik ya da

toplumsal nitelikli olabilir.

htiyalarn doyurulamamasnn iki temel nedeniolabilir.

1. Engellenme2. atmalar

1. ENGELLENME

Herhangi bir davrann isel ya da evresel birnedenle bloke edilmesidir. rnein ar hasta biryaknnza yetimek iin otobs terminaline

gidiyorsunuz ve bilet bulamyorsunuz. Engellenmesonucu insanlarn gsterdii en nemli tepkisaldrganlktr. Bunun dnda, fke ve kzgnlk,evreden kama, ar duyarllk, ar bamllk,bencilce tutumlar, ylgnlk, bezginlik gibi davranlargzlenebilir.

2. ATIMA

atma, Organizmada birbirine ters den ikigdnn rekabeti durumudur. atmay gruptainceleyebiliriz: Bu gdler birbirine zt ayr ynlereekerek birbirleriyle savarlar. rnek, kafeyearkadalarla bulumaya gitmek (Elenme ihtiyac) ileKtphaneye gidip ders ahmak (gelime ihtiyac) biziayn anda iki ayr yne ekerler.

A. Yanama-yanama: ki ya da daha ok olumludeerli ama nesnesi yan yana bulunduunda vekii bunlardan birini semek zorunda kaldndaortaya kar. Ayakkabc dkkannda okbeendiimiz iki ayakkabdan birini semekzorunda kaldmzda yaadmz atmatrdr.

B. Kanma-kanma: ki ya da daha ok olumsuzdurum ya da nesne karsnda kalmaktr (yukartkrsen byk, aa tkrsen sakal)Sevmediimiz, istemediimiz iki durumdan birinisemek durumunda kaldmzda yaadmzatmadr. Snava almak istemeyen rencininayn zamanda snfta da kalmak istememesidurumunda yaad atmadr.

C. Yanama-kanma: Bir ama nesnesinin hemolumlu, hem olumsuz yanlarnn bulunmasdurumunda ortaya kar (iki sevgiiinin birlikteyken

srekli kavga etmeleri ama ayr kaldklarndabirbirlerini zlemeleri).Ayn nesneye doru hemyanama hem de kanma istei durumudur.

Pastay Vsevme ve ayh zamanda kflo ftriaktankorkma durumunda yaanan atmadr.

SAVUNMA MEKANZMALARI

Savunma mekanizmalar, psikanalitik yaklama greego'yu korumay ama edinir. Bu nedenle egosavunma mekanizmalar olarak adlandrlr.

1. BASTIRMA

Bilin altna itme olarak da isimlendirilen bastrmamekanizmasnda kii Ac, znt ve kayg verenduygu, dnce ve yaantlarn bilinten itilmesidir.

Bil in altna it i len ya da bastr lan bu drt veyaantlar eitli ekillerde davranlarmz etkilemeyedevam ederler. Freud'a gre hibir drt tam bir baari le bas t r lamaz. B un la r, d le r y a da d ilsrmelerindeki sembolik anlatmlarda olduu gibizaman zaman tekrar bilince kabilir.

Bir yaantnn bilinli olarak rtbas edilmesinesupresyon, Bir yaantmn tamamen bilinsiz olarakbask alnmas durumuna ise represyon denir.

rnek , karc ve benci l o lan b ir inin byledavranmamay istememesi nedeniyle unutmas.

2. MANTIA BRME (Bahane bulma)Rasyonelletirme

Belirli bir durumda kii iin kabul edilmesi g ve kaygyaratc olan bir aklamay gsterme yerine ac vekayg vermeyecek bir neden ya da aklamay ilerisrme eilimidir.Genellikle toplumsal bask ve beklentilerin yarattatma durumlarnda kullanlan ve mantkl bahanelerbulma olarak adlandrlabilecek bu mekanizma kii

tarafndan ou zaman szl olarak ifadelendirilir.rnein komunun ocuklarnn okuldaki baarsnkskanan kadnn kendi ocuklarnda grmedii buzelliin yaratt eksiklik duygusunu "ne de olsaherey okumak deildir, dnyada okumaktan dahanemli eylerde var" demesi. Ayn ekilde "kediulaamad ciere pis der" sz bu mekanizmaya iyibir rnektir.

3. YADSIMA (nkar-Denial)

Benlik iin tehlikeli olarak alglanan ve bunalt

dourabilecek bir gerei yok saymak, grmemekdeiik derecelerde olduka yaygn olarak kullanlanbir ilkel savunma biimidir. Birok zrlerimizi, utan yada sululuk douran eski deneyimlerimizi bilin altna


22/215

itmekle kalmayz, bunlar hi yaanmam gibide a lg layabil ir iz . fke, k zma en okyads nan duygulardr. fkesi belli olduu halde kiibunun hi farknda olmakszn yadsyabilir.stenmeyenolay ve durumlar kabul etmemedir. Dersi dinlemeyenbir rencinin bu durumu kabul etmemesi.

4. YANSITMA (Projection)

Baz duygu, drt, gereksinim ya da yaam olaylarnndarya aktarlp, yanstlp, dardaym ya dadardan kendisine yneltiliyormu gibi alglanmasdr.

Yanstma mekanizmasnda kii, kendi iinde yadsdbir drty (ki bu toplumca onaylanmayan bir drtdr)bakalarnda grr ya da bakalarnn bu drtykendisinde grdn sanr. inde fke ve kinduygular olan bir kii, "bana kzyorlar benden nefretediyorlar" diye dnebilir. Burada hem yadsma(bende kzma yok), hem de yanstma (onlarda var)dzenei ilemektedir.

Bakalarna dmanlk duygular besleyen biri buduygulann kendisinde yaratt sululuk duygusundankurtulmak iin karsndaki kiileri kendisine ktlkyapmakla sulamasdr

5. DNLEME (Compensation)

Kiinin herhangi bir eksikliini, yetersrzlini bir bakaalanda baar salayarak kapatmas abasdr.rnein yakkl olmayan birinin iinde baarl olarak

ykselmesi ve bylece beeni toplamas. Okuldabaarsz olan bir ocuun tmanklk yaparak ilgiekmeye almas.Geirdii ocuk felci yznden sakat kalan bir kiininyoun almalar sonucu olimpiyat yzme ampiyonuolarak hareket yetersizliini dnlemitir.

6. YCELTME (Sublimation)

Yceltme mekanizmasnda, toplumca onaylanmayanilkel nitelikteki drt, eil im ve istekler doalamalarndan evri lerek, toplumca beenilen

etkinliklere dntrlrler.ocuklukta en yaln biimiyle gzlemlenebilen ykceilimler yetikinlik dneminde toplum tarafndanonaylanmayacandan byle bir insan rnein iyi birpatlayc madde ya da silah uzman olarak bu eiliminiyceltebilir. Saldrgan olan birinin Boks sporunabalamas.

7. ZDEM (dentification)

Kiinin kendisine rnek ald bir bakasnnzellikleriri kendi kiiliine katmas, onun gibi duymas,dnmesi ve davranmas yoluyla ulamak istediiamaca ulatn sanmasdr.

19zdeim kurulan kiinin birok zelliini taklit eder,sonra benimsemeye balar. Baarsz bir rencininbaarl olan bir rencinin tm davranlarn taklitetmesi. Hayatta baarsz olan birinin tuttuu takmnbaarsna ar sevin tepkisi vermesi.

8. YER DETRME (Displacement)

Bir drtnn ya da duygunun asl nesnesinden bakabir nesneye yneltilmesidir. atmaya ve bunaltyaneden olabilecek ve benlike kabul edilmeyen bir drtasl ynelecei nesne yerine baka bir nesneyeynelerek atma ve bunalt bir derece azaltlabilir yada nlenebilir Davran ynlendiren drt ya da nedenayn kald halde hedef deiebilir. Yer deitirmedekigd ounlukla kiinin aka gsteremedii

saldrganlktr. (Patrona kzp acsn evdekilerdenkarma).Yeni doan kardeinin ailede tm ilgiyitopladn gzleyen ocuk, duyduu kskanlk vehusumeti, cezalandrlaca korkusuyla dorudankardeine deil, kendi oyuncaklarna ynelterek onlarkrp tahrip edebilir.

9. KARIT TEPK KURMA (Reaction-Formation)

Kii, kendi iindeki bilind drt ve eilimlerin tamkart tepkiler vererek de benliini savunabilir.rnein, iindeki kin, nefret ve kabalk eifimlrinekar kii, ar derecede kibar ve nazik; pislik ve kirllikeilimlerine kar anormal derecede titiz ve temiziikdkn olabilir. Benlike kabul edilmeyen birok drtve gereksinimler ar baskc, banaz, ahlak birtutumla bastrlmaya allabilir. Kardeini kskananocuun ar derecede iyi bir abla ya da aabeyolmaya almas.

10. GERLEME (Regression)

Temel ihityalarn ve isteklerin karlanmamas sonucumeydana gelen doyumsuzluk veya kayg hallerindebireyin bulunduu durumdan daha ilkel bir olgunluk

dzeyinde davranmasdr. 4 yandaki bir ocuunkorkunca altn slatmas, Bir yetikinin kayglandndakekelemesi, kzarmas, Bir gencin 10 yandaki birocuk gibi barp armas ya da alamas

11. HAYAL KURMA YOLUYLA AVUNMA

ve d nedenlerle ihtiyalarn ve gdlerinkarlanamad durumlarda hayal kurma yoluyladoyum salama yoluna gidilmesidir. Ryalar ya dahayal aleminde ihtiyalar giderilmeye alr. Fakirzengin olur, irkin gzel olur. Ar hayal kurma bireyin

gerek kimliini kaybetmesine neden olabilir.

Geliim


23/215

20 GeliimPsikolojis

PSKO-SOSYAL GELM KURAMI (Erikson)

Erik H.Erikson (1902-1994) bir Alman psikanalistErikson bu ekilde insan ego geliimini sekiz evreye

aytrarak incelemitir.

Bu dnemlerin her birinde az ya da ok isel krizyaanmaktadr.Eer kriz baarl bir ekilde atlatlmsa kii gkazanarak, bir sonraki basamaa rahata geer.Erikson'un basamaklar, zamanla snrl olmaypgeliim sreklidir.

Kiilerde baz sorunlar bir dnemden, baka birdneme tanabildii gibi ar stres altnda da osorunlar yeniden aa kabilmektedir. Bazen de

youn stres ile kiilerde daha nceki basamaklara geridn gzlenebilir.

1. Evre: Temel Gven/Gvensizlik (0-1 Ya)

Bu dnem Freud'un oral dnem olarak adlandrdevredir. Doumdan ilk 1,5 ya dnemine dek srer. Budnemdeki bebeklerde beslenme, temizlik, duygusalyaknlk ve fiziksel temas gibi temel gereksinimlerikarianrken kendilerine ve dier insanlara gvenmeyirenir veya gvensizlik duygusu oluur. Bu dnemdeocuk her eyi kendi az ile yaar. ocuk her eyiazna gtrerek renir. stenen ve verilen ne varsa oanda alnr. Az bu dnemde vcudun en duyarlblgesidir. Asal ilev anne memesini arayp, bulmak,emmek ve gda almaktr. Ana-babann bebee gvenverici bir ekilde besleyici yaklam , ocukta ileridnemde d dnyaya kar olumlu beklentiler iindeoluun temelini atar.

6. aydan itibaren dilerin k ile birlikte srmadrts geliir. Daha nceki pasif dnem, aktif halednr. Isrma ile zevk almaya balar. Bebek annememesini srnca, memenin azndan ekildiini farkeder. Bu durumda s rma is teini f renlemeyi

renirken, evresini de etkileyebildiini grr. Busayede evresindekilerden ayr bir varlk olduunurenmeye balar. Bir bebein evresi ile iyi birilikisinin, uyumunun varl istekli ve rahat bir ekildebeslenmesi, uykunun dzenlilii, rahat idrar karma vedklamas ile belirlidir.

ocuun bu dnemdeki ilk sosyal baars anne-babagz nnde olmadnda, alayp, korku duymadan,kayg ya da fke gs te rmeden bu durumadayanabilmesidir. ocuun evresi ve i dnyas heriki durumda da sabit ve dzenli olup, d ve i dnyas

birbiri ile uyumlu ve sorunsuzdur.

ocukta ilk benlik duygularnn temeli bu dnemdeatlr. Bu donemin ilerlemesi ile ocukta emekleme,

ayakta durup, yryebilme, dklama gibi aamalargerekletirme iin zgven duygusu gelimeyebalar.

Bu dnemde umut, gven iyimserlik kazanlmasgereken temel zelliklerdendir.

Bu dnemin uygun bir ekilde yaanamamas,ebeveynlerin yokluu ya da yanl tutumlar nedeniylesalkl bir ekilde geilememesi halinde ileri dnemdekiilerde ktmserlik, paranoid ya da sanrsalbozukluklar, mitsizlik eklinde tavrlar, iekapanklk(izoid kiilik), alkol-madde bamllklar geliebilir.

2. Evre: zerklik/Utan ve Kuku (1-3 Ya)

Freud'un anal dnem olarak adlandrd dnemdir. Budnem 1-3 ya arasn kapsamaktadr. Beslenme,tuvalete gitme, yrme, evreyi kefetme ve konumagibi eitli faaliyetleri srasnda yeterlilik duygusugelitirir veya yetenekleri hakknda kuku duyar. Budnemde ocuk konumaya balar, tuvaletini yapmayrenir. ocuun kendine zg davranlarnnfarknda olduu dnemdir. Bu dnemde yardmreddederek tek bana etkinlikte bulunmay istemedavran ok belirgindir. Anneye bamllk azalr,tuvalet kontrol oluur. Aile eer ocua kar arkoruyucu olmadan, yeterli zgrlk ve destei verirse,

ocukta zgven duygusu gelierek, evresindekilerive d dnyay kontrol edebilecei hissi geliir. Buolmaz, ocuk cezalandrlp, ar koruyucu olunursafke, phe ve utangalk kendini gstermeye balar.

Aile tarafndan ok erken dnemde ya da ar birbask i le dk eit imi ya da baka eit imleruygulanacak olursa, ocuun i kontroln salamasyolundaki geliimi olumsuz etkilenerek, gerileme ya dayanl geliimlere yol alabilir.

Ayn ekilde aile tarafndan uygulanabilen arkoruyucu tutumlar da ocuun zdenetimini ya da

yarglama yeteneini zayf brakacandan zgriradesinin geliimini sekteye uratacaktr. Bu durumdakiide ileri dnemde utan ve phe gibi tutumlarbaskn hale gelebilecektir.

ocuun etrafndakiler bu dnemde onu kendi ileriniyapp, yere salam basma, yardmsz kendi ayaklarzerinde durma konusunda cesaretlendirmelidir. Budnemde ocuun zgr iradesini kullanarak, seimleryapp, deneme -yanlma yolu ile renimi engellenirse,kendi bedeni zerinde bunlar yapmaya alacaktr.Bu da dediim dedik ve her eyin detaylarna inen bir

davran yaps oluabilecektir.

ocuklukta gelien, kendisinin denetimindeki buzerklik duygusu, ileri dnemlerde adaletli yaam,


24/215

Geliim Psikolojis 21yasalara saygy, kurumlara gvenin olumasna zeminhazrlayacaktr.Ksaca kazanlmas gereken zellik kendi kendinikontrol etme yeterliidir.

3. Evre: Girikenlik/Sululuk (3-7 Ya)

Freud'un fallik-oedipal dnem olarak adlandrddnemdir. 3 ya ile 7 ya aras dnemi kapsamaktadr.Bu dnemdeki ocuklar yetikinlere zg bazfaaliyetleri yapabilmeyi isterler. Ancak, ebeveynlertarafndan konulan ar snrlamalar ocuungirikenliini engeller ve sululuk hissetmesine nedenolur. ocuun iskelet-kas sistemi zerine hakimiyetininart ve dil becerilerinin geliimi ile d dnyann kefve orada rol almak eklinde stnlk-byklkdnceleri balar. ocukta ar bir merak, cinsel

organlarla ilgili youn dnceler, bakalar ile rekabetve evredekilere fiziksel olarak zarar verme grlr.ocuun cinsellie olan giderek artan merak grup iicinsel oyuntara, kendi ya da yatlarmn cinselorganlarna dokunma davranlarna yol aar. Eer ailebu davramlar ar bir ekilde bastrp, korkutarakntemeye alrsa, ileri dnemde cinsel alandasorunlu ve basklanm bireyler oluur.

Yatlan ile oynayarak, onlarla nasf iliki kurabileceinirenir. Eer bu dnemde saldrgan drtlerine hakimolabilmesi, uygun bir ekilde salamrsa ocuktainisiyatif kullanabilme yetisi ve tutku sahibi olma zellii

geliir. ok gl bir sper ego geliimine nedenolarak, ileride ya hep ya hi tarznda dnme,evresindekileri kendi ahlak kalplar iine girmeyezorlama ekfinde davranlara yol aabilir. Bu dnembaarl bir ekilde alrsa sorumluluk, kiisel disiplinzellikleri geliir.

Bu dnemde yasaklanm drtlerin basklanmas ilekiide su ve kayg duygular oluur. Bu gelien taslakileride ahlak kavramn oluturacaktr.Bu dnemdeocuk,

oedipus (erkek ocuun anneye ynelmesi) elektra (kz ocuun babaya ynelmesi)

kompleksleri denen kart cins ebeveyne yaknlap,kendi cinsinden olan ebeveyni rakip gibi grmeeklindeki geliimsel dncelerden kurtulup, kendiinsiyatifini ortaya koyarak, kendinde geen ahlakkurallar ve yaam prensipleri erevesinde daha azatmalar ve sululuk duygular hissederek yaamayrenir.Bu dnem baarl bir ekilde yaanamaz ise, su vegiriim arasndaki atma ileri dnemde yaygn

anksiyete bozukluu, konversiyon bozukluu da denensomatoform dissosiyasyonlara, fobik bozukluklara vepsikosomatik bozukluklara yol aabilecektir.

Bu dnemde cinsel organlarn uyarlabilmesigrlmektedir. Bu deiim ile birlikte, uyarlma sonucuayplanma, cezalandrlma korkusu balamakta,cezalandrlma sonucunda ocuun kendi cinselorgannn kesilecei ya da tahrip edilecei eklinde

korkular balayabilmektedir.

Vcut daha bir gelimekte, buna dnsel geliim deeklenmektedir. Gelien ocuk kendi ilevlerinde dahaetkin olup, inisiyatif kullanmaya balar. Karlatbaarszlklar tolere edebilmeye, olmazsa kendinebaka hedefler belirlemeye alr. Sorumluluklarstlenmeye, ufak planlar yapmaya balar. Bir ncekidonemde varolan zerklik, artk daha bir amacaynelik, daha mantkl ve uyumludur.

Bu dnemde sergilenen dnsel ve vcutsal aba

sonucu salananlar ve elde edilen hazzn evreceyoun eletirisi, sululuk duygularna yol amaktadr.Annenin bir numaras olma amac ve bu uurdasergilenen tavrlar, kskanlk, sululuk duygular vekaygya neden olabilir. leri dnemde, ocuun kendiiinde ana-babann kendine koyduu yasaklar veuygulanan eletirileri mumla aratan bir denetlemekurumu - baskn bir sper ego geliebilir. Bu dnemuygun bir ekilde yaanrsa, ocuk snr larnbilerek, evresiyle uyumlu bir ekilde grevlerstlenir, eya ve amaca uygun nesneleri kullanarak,mutluluk ve baar duygusunu daha ok tadar.

Bu dnemde amal olma, etkinliini balatabilmeyeteneini gelitirmelidir.

4. Evre Baarl olma/Aalk duygusu (OkutDnemi)

Freud'un latent dnem olarak adlandrd dnemdir. 7ya ile 11 ya aras dnemi kapsamaktadr. Okul adnemidir. Yeni beceriler kazanarak, yeterli ve retkenolmay renirler. Baarszlk durumunda ise aalkduygusuna kaplr ve hibir ey yapmazlar. Budnemde ocuk cinsel adan bir durgunluk dnemine

girerken, yatlar ile ilikileri artarak, yeni eylerrenme ve bir eyler retmenin hazzn yaamayabalar. Kendini rnek ald kiilerle zdeletirerek,eitli alanlarda roller stlendii eklinde dlemlerkurar. Eer ocuk bu dnem ncesini ve bu dnemibaarl bir ekilde geememi ise aalk veyetersizlik duygular gelitirir.

Bir eyier yaparak, balad ii bitirmenin keyfinevarmaya balar. Bir ii planlama, ibirlii yapma,renme ve ii baarma zel bir neme sahiptir.Kendinden yaa byk ya da daha deneyimlileri

izleyerek ara-gere kullanmay renir, el ve vcutbecerisi gelitirir. ocukta alet kullanma retme abasgzlenir.


25/215

22 GeliimPsikolojis

Bu ya grubunda ocuun anlayl, sabrl, ilgili anababa, retmen, patron, i ve okul arkadalar ilekarlaamamas ya da onlar arasnda zayf-uygunsuzbir noktada bulunmalar halinde, yetersizlik ya da

aalk duygular geliir.

ocua ayrm uygulanmas, aalanmas ya da arkoruyucu tavrlarda bulunulmas, ocuun kendisiyleayn cinsiyetteki ebeveyn ile kendini uygunsuz birekilde karlatrmas gibi durumlarda aalk veyetersizlik hissi geliebilir. Kendisine gre stkonumdaki kiileri rnek alamayp, yanl kiileri rnekalabilirler. Oku! ya da meslee hazrlk dnemi ilkolarak ailede balar.

Eer byyen ocuk hayatn, hedeflerini, dlemlerini

sadece i zerine younlatracak olursa, kendiduygusal ya da ruhsal geliimini kstlayabilir.

Bu dnemde dier kiilerle birlikte ortak bir eyleryapma, bakalarnn varlnda ya da denetimindegrev alma baladndan iblm, dierlerindenfarkl olarak sahip olduu zelliklerin verdii hazduygular yaanmaya balar.

Bu dnemde zihinsel, sosyal ve fziksel becerilerdeyeterlilik duygusunu kazanmaldr.

5. Evre Kimlik Kazanma/Rol Kargaas (11-18 yaergenlik)

Bu dnemde ergenler "ben kimim?" sorusuna cevaparayarak cinsel, polit ik ve mesleki kimliklerinioluturmaya al r . Buna karn olumsuzlukdurumunda hangi rolleri gereklet i recekler ikonusunda karmaa yaarlar. zdeim dnemidir. Birkimlik gelitirme bu evrenin asl amacdr. Salkl birkimlik hisinin temelinde, daha nceki evrelerin baarlbir ekilde yaanmas yatmaktadr. Uygun kiilerinrnek alnmas bu sreci kolaylatrmaktadr. Buevrede ahlaki deerlerde deiim gzlenebilmekte,ancak sonrasnda her alanda olduu gibi burada da

talar yerine oturmaktadr.

Daha nceki inan, dnce ve alkanlklarsorgulanmaya balar. Vcutsal byme ve cinselgeli im gzlenir. evrelerince nasl grlp,deerlendirildikleri ve hangi meslee daha uygunolduklar eklinde dnceleri bulunmaktadr.

Daha nce yaanlan evden ve ebeveynlerindenayrlp, kendi ayaklar zerinde durarak hayatnyaamak bu dnemdeki nemli bir hedeftir. Ailedenayrlamamak ve uzam bamllk davranlar

oluabilir. Bu dnemde kiide rol kargaas olumasnemli bir sorundur. Kiide cinsel, sosya!, mesleki vb.alanlarda kendini bir yere ait hissedememe, evredenuzaklap tek bana yaama ya da uygun olmayan

seimleri yeleme sonucunda psikotik trde ya dasua ynelik davranlara neden olmaktadr.

Birey kendisini yetersiz hissedebilir. Kendilerini gl

grebilmek iin bir takm zellikleri n plana kararak,nemli kiilere benzemeye, onlarn tarzlarn edinmeyebalarlar. Bu evrede cinsel kimlik sorunlarbalayabilmektedir. Kiiler kimlik krizlerini aabilmekiin, ortak kimlik sunan bir takm eitli alt grup ya daetelere girebilmekte ya da yerel kahramanlar rnekalabilmektedirler.lk genlik aklar yaanmaya balar. Ancak bu aklardaha masum ve kendini arayn bir uzants olarakksa srelidir. Kar cinsle arkadalkta sevgi arbasar. Henz yeterli olgunlua kavumam olan kiilikyaps, ilikilerinde de ini-klar, ayrlklar ile kendini

gsterir.

Bu dnemde kendinden farkl yapda, dncede,alkanlklarda olanlar kabul etmeme, dlama hattaonlara kar saldr iine girebilmektedirler. Benzerdnce yapsmdakilerle bir araya gelerek kuvvetligrnmeye ve or tak b i r k iml ik o lu turmayaalabilirler. Bu gruplarda su ileme, alkol-maddekullanm gibi davranlar belirebilir.

Birey yatlar ya da evresindekilerce onaylanma,s ay g duy ul ma ger eks in im in i bu eki ldesalayabilmektedir.

Bu dnemde birey kendinin en iyisini (olumlu ya daolumsuz anlamda) aratrp bularak gelecektekierikinliin dnyasna adm atmak iin yer bulmayaalr. Bu aama ana-babalk ya da e olmak yolundakendisini ruhsal ve sosyal olarak hazrlamada nemlibir basamaktr.

Olumlu kimlik gelitirme belirtileri: Kendimle mutluyum Kar cinsle iyi anlarm Ailem beni sever

Bana bir ey olmaz kendime bakabilirimOlumsuz kimlik gelitirme belirtileri:

Kimse benden holanmyor

Gencin kimk gelitirmesine neden olan etmenler: Dnce sistemindeki deiiklikler Cinsel rolierdeki yenilik ve deiiklikler Meslek seimi Ana baba tutumlar Otoriteyle olan ilikiler (retmen vb.)

6. Evre: Yaknlk/Yalnzlk (18-21 ya gen

yetikinlik)

Bu dnemdeki gen yetikinler sevgi dostluupaylaabilecekleri birilerini aralar (e seimi) bunu


26/215

Geliim Psikolojis 23baaramadklarnda d krklna urama korkusuylainsanlardan uzaklarlar. Eer kimlik krizi zlmsecinsel yaant, arkadalk ilikileri ve tm sosyaliletiimler kii iin korkutucu olmaktan uzaktr. Buaamaya gelene dek elde edilen kimlik bakalarnn

kimlikleriyle daha ok bir araya gelmeye, kaynamayabalar. Dost ve e ilikileri ile bazen taviz vererek,bazen karlkl zveri alverileri ile ilikilerinisrdrebilme alkanl kazanlr.

Bu devredeki temel hedef bir bakas ile yakn iletiimkurulmasdr. Baarl ve dzenli bir evlilik ya da ailei li k i yap s yak n l k kurma kapas ites inebaldr.Birlikteliin kurulup, srdrlebilmesi, buaamada baz k ii ler in sahip o lup, kendin idierlerinden ayr klan zellik ve yeteneklerin, kiilikyapsnn ksaca benliin kayb korkusuna yol

atndan bunlardan kanma gzlenebilir. Bu dayalnz kalma duygusu ve kendi evresine yksekduvarlar rerek, korku, kuku, risk alamama, birisinisevememe ve kendi kendinin kurdu olmasna yol aar.

Yakn iliki kurmamak, evresindekileri kendisi iinzararl ya da tehdit edici grerek kendinden uzaktutmaya, bu amala kendi gvenlik emberini ok dartutarak, insanlar bu alana sokmamak, kendinden yleya da byle uzaklatrarak, gerekirse bu amalaonlarla mcadele etme davranlarna yol amaktadr.Bu durumda, bu aamada ok kesin olarak bilinen-tandk ile bilinmeyen-yabanc arasna bir hat ekilip,

ksr bir ortam iine srklenilebilir. Benzerleriyle bilesavamaya dayanan ilikiler yaanabilir.

7. Evre: retkenlik / Durgunluk (yetikinlik)

Orta ya dnemini kapsamaktadr. Kii retkenlik ileduraklama arasnda seimini yapma aamasndadr.Bu dnemde birey anlaml ve retken i yaam veeitli faaliyetleri dnda gelecek kuaklara katkdabulunmakta veya durgunlap iine kapanmaktadr. Budnemde retkenlik, daha kkleri, hayata yenibalayanlar olumlu amaca yneltmek ve ykselen

nesli oluturmak, muasr medeniyet dzeyineyneltmektir. Ayn zamanda ev dnda olup,monoton iuu k ran akt iv it ele rle uramakanlamndadr. Bu dneme dek kii ruhsal, sosyal vec i ns el g el i im in i u yg un h z ve r ot ad atamamlamamsa, gerek ve iten olmayan biryaknlamaya gereksinim duyarlar.

Gemiteki aaal sahte ykselme dnemi bitmi vek ncesi duraklama dnemi balamtr. Aslndabu dnem ok ncelerden sinyallerini vermitir.ocukluk dneminde yaanan olumsuzluklar, bunlarn

etkisini gidermeye alan kendini ar deerli, stn,kaf danda grme tr gibi sahte rahatlatc dnceve hareket yaplar ve sonunda her eye kar inancntkenmeye balad, hayata olumsuz baklar gibi...

letiim kurmak bu gibi durumda sadece obsesif biryaknlk anlamndadr, gerek bir dostluk deildir. Bukiiler evlenip, ocuk sahibi olabilmelerine karn genede herkese uzaktrlar. Sanki kendileri ocuktur vekendileri ile iliki halindedirler. Bu dnemde alkol ve

bamllk yapc madde kullanmna rastlanmaktadr.

8. Evre Benlik Btnl/Umutsuzluk (Yallk)

65 ya zeri yallk dnemini kapsamaktadr. Birey,yaamn anlaml hale getirmeye almakta veyaamacna ulaamad iin umutsuzlua kaplmaktadr.Bu dnemde kii btnlk (hayat dolu dolu ve retkenbir ekilde yaanmtr, yaanan hayattan tatminolunmutur) ya da umutsuzluk (hayatn anlam yokturve bo gemitir hissi vardr) arasnda bir atmayaar. Btnl yaayan kii bilgedir. Hayattaki yeri

ve roln kabul etmitir, kendisi ile barktr. Kendiyolunu kendisi izmitir ve sonularndan kendisisorumludur. Kii artk geri dnemeyecek ya da gemiideitiremeyecek bir aamadadr.

Bu dneme dek olan basamaklar uygun bir ekilde,ok zedelenmeden ve byk hatalar yapp evresiniykmadan kmsa bir rahatlk ve olgunluk iindedir.Etrafna gven duygusu ve olumlu dier duygularyanstr. Hayatn eksi ve artlar ile kabul etmitir,pimanlk duygular tamaz. Hayata keke tekrarbalayp, olanlar dzeltsem ya da farkl yaasameklinde yaklamaz. Gemiini "Yapabileceklerimin en

doru ve iyisini yaptm" eklinde deerlendirerek,huzur iindedir.

Bu hissin yaanmad ve nceki basamaklarn sorunluolup, hakkyla geilemedii durumlarda derin birpimanlk, deersizlik ve depresif dnce yuma ilekarlalr. lm korkusu belirgindir. Artk gemietekrar dnmek, olanlar dzeltmek olanakszdr ve neyazk ki ekilenler biilmektedir.

Bu ie kapanma, yaknlarn etrafnda tutmak iindeiik abalar iine girilmesi, genlere kar olumsuz,

eletirel bak asna neden olabilir. mitsizlik, nefretve lm korkusu iindedir. Hastalk hastal,depresyon, psikosomatik hastalklara rastlanmaktadr.Toplumda salkl bireylerin yetimesi, salki ve bilgedzeyine erimi, yukarda belirtilen sekizinci evredebeklentilerini gerekletirmi olgun kiilerin varl vebunlarm kendileri gibi aratrmac, alkan, sabrl,drst ve mutlu olmasn bilen kieri yetitirmesi ilemmkndr. Bilinen bir deyimle 'klavuzumuzun kargaolmamasr gerekir.

Ana-baba ya da dier bykler lmden korkmayacak

bir olgunlua ulaabilmiler ise ocuklar da aileokulunda rendikleri ile yaamn sorunlar vesorumluluklarndan korkmayacak, onlargsleyebilecek zgven ve beceriye sahip


27/215

24 Geliim Psikolojisl

olacaklardr. Aile ii eitim, aile ii demokrasi ve ahlakanlay toplumun ykselip, kaliteli hale gelmesindeasl neme sahiptir.

37. Bir retmen, snf arkadalar kadar hzl okumayan

rencisine , "Sen in de yak nda ok h z lokuyabileceini biliyorum. Matematik ilemlerindeok baarlsn. Bunu da yapabilirsin" demitir.

Erikson'un "Psikososyal Geliim Kuram"nagre, retmen bu szleriyle hangi geliimselsoruna (kriz) zm bulmaya almaktadr?(2001 KPSS-8)

A) Baarya kar aalk duygusu

B) Kimlie kar rol karmaas

C) zerklie kar utan ve kuku

D) Girikenlie kar sutuluk

E) retkenlie kar durgunluk

41 . 21 Yandaki Meltem kimsenin samimiyetineinanmad iin kar cinsle yakn iliki kurmaktazorlanmaktadr.

Erikson'a gre Meltem'in bu sorunu aadakigeliim dnemlerinden hangisindeki b ir

aksamadan kaynaklanabilir? (2004 KPSS-8)

A) zerklik kuku ve utan

B) Gven gvensizl ik

C) Giriimcil ik sululuk

D) Yaknlk uzaklk

E) Kimlik kazanma - bocalama

38. Erikson'un geliim kuramna gre, ergenlikdneminde srekli yksek beklent iler lekarlaan gencin zerinde, bu beklentinin naslbiretki yapmas beklenir? (2002 KPSS-70)

A) Zihinsel srelerinin ok hzl gelimesi

B) Cinsel kimlik araynda karmaa yaamas

C) Olumsuz bir kimlik belirlenmesi

D) Temel gven duygusu geliiminin engellenmesi

E) Toplumsal rolleri konusunda karmaa yaamas

42. Aadakilerden hangisi Erikson'unpsikososyal geliim kuramna gre, ilkretimrencilerinin alkanlk ya da beceriklilikduygularn gelitirmek iin izlenebilecekyollarla ilgili olarak yanl bir aklamadr?(2003 KPSS-88)

A) rencilere ok iyi rnekler gstermekveonlarn ve onlarn davranlarn burneklerlekyaslamak

B) rencilere eksikliklerini giderecekleriortamlarhazrlamak

39. Erikson'un psiko-sosyal geliim kuramna gre,kiilik geliimi aadakilerden hangilerine balolarak ortaya kar? (2002 KPSS-78)

A) Biyolojik temeller- sosyal evre

B) Kiiler aras ilikiler- fiziksel evre

C) Kiisel deneyimler- fiziksel evre

D) Ahlak geliimi - psiko-seksel temeller

E) Psiko-seksel temeller - biyolojik temeller

C) rencilere geliimsorumluluklar vermek

D) rencileri alacaklar grevleri baarmalar iincesaretlendirmek

E) rencilerin performanslarnn olumlu ynlerinideerlendirmek

40. Melis'in babas doktor, annesi gda mhendisidir.Melis kklnden beri voleybol oyuncusu olmakistemektedir. Anne ve babas, Melis'in bu kararnonaylamaz, doktor ya da gda mhendisi olmas iinzorlar.

Bu durum karsnda Melis ne olmak istediikonusunda kararszla der. Erikson'a greMelis'in bu durumu aadaki kavramlarmhangisine rnektir? (2004 KPSS-7)

A) Kimlik kazanma

B) Olumsuz kimlik

C) Kimlik karmaas

D) Kimlik aratrmas

E) Kimliin deimesi

43. Anasnf rencisi bir ocuk annesi ve babastarafndan okula brakldnda, onlar ppsarlarak onlardan ayrlmakta ve snfna giderekarkadalar ve retmeni i le uyum iindedav ran lar sergilemektedir.

Byle bir ocuk ne tr bir balanma davransergilemektedir. ? (2003 KPSS-89)

A) Kukulu

B) Kanan

C) Kaygl

D) Gvenli

E) Saplanti

dzeylerine uygun


28/215

GeliimPsikolojis

25

44.srecindeki hangi geliimsel

rtmektedir? (2004 KPSS-113 )

A) Yaknla kar yaltlmlk

B) retkenlie kar durgunluk

C) zerklie kar kuku ve utan

D) Temel gvene kar gvensiztik

E) Kimlik edinmeye kar kimlik krizi

ZEKAZekann ne olduu uzun zamandan beri psikologlarn

zerinde ahtklar bir konudur. Gnmze kadarzer inde uzla labi lmi zeka tanm henzyaplmamtr.

Zeka ile ilgili almalar 1920li yllara uzanmaktadr.Spearman zeka ile ilgili almalar balatmtr.Spearman zekann bir "g" faktr adn verdii birgenel faktr ve ve baz alt yeteneklerden olutuunubelirtmitir.Zekann llmesi ile ilgili almalar gnmzde halendevam etmektedir. Zeka testleri tek faktrl ve okfaktrl olmak zere genelde iki gruba ayrlrlar. okfaktrl zeka testleri daha ok kabul grmtr. okfaktrl zeka testleri, zekann birok alt faktrdenolutuunu ve bunlarn hepsinin llmesi gerektiinine srerler. ok faktrl zeka testlerinden lkemizdede en ok kullanlanlara Stanfort-Binet ve VVechslerzeka testleri rnek verilebilir.Zeka konusunda bireysel farkllklar vardr. Bacanl(2000), zeka blm snrlarn ve toplumdakiyzdelerini tablo halinde vermitir.

Zeka iie ilgili olarak normalden ayrlanlar iki grupaltnda toplanabilir.

1- Zeka Engelli ler

2- stn Zekallar

Her iki grup da eitim asndan yardma muhtadurumdadrlar. Her iki grup iin de zel programlarhazrlanmaldr.

Zeka Blmnn SnrlarZB Snrlar Nfuz A

0-24 ~~125-49 >- 2

50-69 J70-79 7

80-89 1690-109 50110-119 16120-129 7

130+ 2

OKLU ZEKA KURAMIGardner tarafndan ortaya konmutur. nsann tek birzeka trne deil bir ok farkl zeka trne sahipolduunu ileri srmektedir. Bu kuramn temelinde

biyolojik ve kltrel etkenler olduu savunulur. okluzeka kuramna gre insanda sekiz ayr zeka trvardr. oklu zeka kuramnn amac eitimde bireylerinneler yapabileceinin dnlmesidir. oklu zekakuramnn dayand temeller;

1- Her insan eitli zeka alanlarnn tmnesahiptir.

2- Her insan eitli zeka alanlarndan her biriniyeterli bir dzeyde gelitirebilir.

3- eitli zeka alanlar genellikle bir aradakarmak bir yapda alrlar

4- Bir kiinin her alanda zeki olabilmesinin birok yolu bulunmaktadr.

Gardner'a gre bilmemizi ve renmemizi salayan buzeka alanlar unlardr.

SZEL-DLSEL ZEKA: Kelimelerle dnme ve ifadeetme, dildeki kompleks anlamlar deerlendirme,kelimelerdeki anlamlar ve dzeni kavrayabilme, iirokuma, mizah, hikaye anlatma, gramer bilgisi, mecazianlatm, benzetme, soyut ve simgesel dnme,kavram oluturma ve yazma gibi karmak olaylarieren dili retme ve etkili kullanma becerisidir.

MANTIKSAL-MATEMATKSEL ZEKA: Saylarladnme, hesaplama, sonu karma, mantksalilikiler kurma, hipotezler retme, problem zme,eletirel dnme, saylar, geometrik ekiller gibi soyutsembollerle tanma, bilginin paralar arasndakiilikiler kurma becerisidir.

GRSEL VE UZAMSAL ZEKA: boyutlu birnesnenin ekil ve grntsn grmeden zihindecanlandrma ayrntlar grebilme sz konusudur.Resimler, imgeler, ekiller ve izgilerle dnme, boyutiu nesneleri alglama ve muhakeme etme

becerisidir.

BEDENSEL-KNESTETK ZEKA: Hareketlerle, jest vemimiklerle kendini ifade etme, beyin ve vcutkoordinasyonunu etkili bir biimde kullanabilmebecerisidir.

MZKSEL-RTMK ZEKA: Sesler, notalar, ritimlerlednme, fakl sesleri tanma ve yeni sesler, ritimlerretme becerisidir. Ritmik ve tonal kavramlar tanmave kullanma, evreden gelen seslere ve mzikaletlerine kar duyarllk kapasitelerini ierir.

KLER ARASI-SOSYAL ZEKA: Grup ierisindeibirliki alma, szel ve szsz iletiim kurma,insanlarn duygu, dnce ve davranlarn anlama,

Atatrk'n "retmenler Yeni nesil sizlerin eseriolacaktr" ifadesi, Erikson'un bireyin yaam

grevi ile


29/215

26 GeliimPsikolojis

paylama, ifade edebilme, yorumlama ve insanlar iknaedebilme becerisidir.

KSEL-SEL ZEKA: nsann kendi duygularn,duygusal tepki derecesini, dnme srecini tanma,kendini deerlendirebilme ve kendisiyie ilgili hedefleroluturabilme becerisidir.

DOACI-VAROLUU ZEKA: Doadaki tm canllartanma, aratrma ve canllarn yaratllar zerinednme becerisidir.

GOLEMAN'IN DUYGUSAL ZEKA KURAMI

Duygusal zeka bireyin z denetimini salamas, kendikendini gdlemesi, isteklerini erteleyebilmesi,duygusal deiimleri dzenleyebilmesi, kendine karynelen engellemelere diren gsterebilmesi, sevecenbir tavrla yaklamas, insanlarn en derin duygularnakar empatik bir anlay ve tutum ierisinde olmas vekiiler aras ilikilerde rahat, esnek ve saydamolabilmesidir.Goleman'n Duygusal Zeka kuram 5 gedenolumaktadr.

1. zbilin(Kendi duygularnn Farknda Olma)

Bireylerin kendilerini tanmas ile ilgilidir. Bireyler daha

oluma aamasndaki duygularn farkna varr ve oduygular tanmaya alr. Duygularn tanmladktansonra kendi potansiyellerinin farkna varr. Kendikendine "ben neleri yapabilirim? Neleri yapamam?"sorularna cevap arar.

2. Duygular dare Edebilme(Sknt verici Duygularla ba etme)

Bireyler olumsuz bir olay ve olumsuz olayn sonucundayoun bir duygulanm yayorsa kendi kendilerinisakinletirebilmelidirler. Yani bireyler kendilerini en

olmsuz bir olayda bile yattrmasn bilmelidirler. Aynzamanda youn kayg ve karamsarlklardan kendilerinisoyutlayabilmeliler ve olumsuz bir deneyim sonraskendi kendilerini toparlayacak gc kendilerindebulabilmelidirler. Bununla birlikte bireyler her trlalnganlktan rahat bir ekilde kurtulabilirler.

3. Kendini Harekete Geirme(Kendini Baarya Doru Gdleme )

nsanlarn harekete geebilmesi iin bir amagerekmektedir. Eer insanlarn gerekletirmekistedikleri bir amac varsa bu ama etrafnda kolaycamotive olabilir ler. En nemlisi de o ama iindikkatlerini bir noktaya toplayabilirler.

4. Empati(Bakalarn Duygularn Anlama)

Bireyin, karsndaki kiinin belli bir durumda nedndn ve ne hissettiini anlama gcne sahipolmasdr. Yani birey karsndakinin hal vehareketlerini, his ve dncelerini kavrayabilmesidir.

5. llikileri Yrtebilme(Temel Sosyal Becerilere Sahip Olma)

Bireyler Kiiler aras ilikileri yrtrken ilikilerinsalam temeller zerine kurabilmelidirler. Ksaca

kpss ders notlari mehmet tunÇer

Documents