Kovarek li ser gundê Karamezre

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 1

1. Li ser kartan: Xelfetî û Karamezre

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 2

2. Zuha, Qere, Bêav...

Gelek war navê xwe ji şert û mercên xwezaya dora xwe û ji rastebîniya

(realîteya) civakî distîne. Bi taybetiyên xwe yên erênî (pozîtîf) û neyînî

(negatîf) ev nav li ser wan dimîne. Bi wext re ev taybetî bên guhertin jî

nav bi hebûna xwe desthilatdariyê li sedsalan dike.

Serpêhatiya gotina "Qeremezre" jî, ku navê wê bi tirkî Karaotlak e, weke

vê gotinê ye. Çi bû nebû, ji vê qerebûnê xelas nebû. Heta roja îro bi wê

hate bibîranîn. Gotin di cih de be, her dem bi reşbûna xwe jiyaye.

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 3

3. Li Bezkî ye

Li Bezkiyê ye Qeremezre. Bezkî navê deşta ku ji Hewagê ber bi Bîrecîk

û Xelfetiyê ve li aliyê rojava û başûr dirêj dibe, ye. Erdeke bi giştî qelaç û

dûz e. Hewag ku bi xwe navenda projeya GAPê ye, li ser deşta Bezkiyê

xwe digihijîne Xelfetiyê.

Qeremezre li 30emîn kîlometreya rêbejahiya Bîrecîk û Xelfetiyê ye. Ji

Xelfetiya Kevn ya ku di bin ava bendavê de maye, heft kilometran dûr e.

Cihê lê ji derdora xwe bilindtir e. Li hember heybeta çiyayên Semsûr û

Mereşê sekinî ye. Hebûna van çiyayan bayekî hûnik bi xwe re tîne ser

gund. Çiqas dûr bin jî, meriv kare rêzeçiyayên Semsûrê û Çiyayê

Nemrûdê di hewayên vekirî de bi çavan bibîne.

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 4

4. Pêşiya Qeremezre vekirî ye

Ligel gelek şertên pir giran Qeremezrê serê xwe tu carî netewandiye. Li

ber xwe da û xebitî û li cihê qere perçeyeke bihûştê yê şîn ava kir.

Standarta jiyanê û asta civakî ya gel bilind bû. Îro li Qeremezre kesekî ku

mirov bibêje ev pir feqîr e, tune ye.

Ev der bûye embara fisteqan ya heremê.Salê bi sedan ton fisteqê xwe

difiroşe. Ligel fisteqan van salên dawî zeytûn jî tên çandin. Li bîstanan jî

zebeş, petêx û fêkiyên curbecur tên çandin. Ne tenê li Qeremezrê,

gundên li derdorê jî erdên xwe yên vala bi daran dixemilînin û bi vî awayî

dem bi dem daristaneke mezin avadibe. Sewalxwedîkirin hêdî hêdî ji

qiymetê xwe dikeve û xelk êdî bi çandiniyê debara xwe dike. Hinek kes jî

dest bi danûstendinê kiriye.

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 5

5. Serpêhatiya Qeremezre

Aboriya Qeremezre di salên 1960 û 70an de li ser pez û çandiniyê bû. Li

erdê bikêrhatî bêtir rez û zad hebûn. Darên fisteq û zeytûnan hema

hema bê tune bûn. Her sal ji ber ku şilî kêm bû hewa bandoreke nebaş li

ser çandinî û pêz dikir. Digel vê yekê gellek havînan Qeremezre dibû

embara tirî. Niştecihên gund tiriyê xwe yî zêde dibirin li Edene û

Diyarbekirê difirotin. Carinan di havînekê de sed qeymon tiriyê gund

dihat firotin.

Mêrgên ku di mehên biharê de şîn dibûn bi qiçîna germa havînê re bi ser

zere de diqulipîn. Ev dîmenên hanê di hundirê çend salan de guherîn û

Qeremezre êdî kete rewşeke din. Di wexteke pirr kin de weke

daristanekê şîn bûye. Weke tejaneya Ferêt her der bûye daristana darên

zeytûn û fisteqan.

Êdî ne qere ye Qeremezre.

Bi mirovên xwe yên jîr û jêhatî pêşiya wê her dem wê vekirî be.

Bûye cihekî dilbijandinê...

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 6

6. Dara Reşo

Dara Reşo heta sala 1996an wekî navenda gund dihat nasîn: Ji xwe

Dara Reşo dibû cihê hevdîtina gel. Mezinên gund di bin sîya vê dare

dihatin cem hev û bi hevre sohbet dikirin. Gelê Qeremezre di rojên taybet

de (cejna Remazanê, cejna Qurbanê, pîrozbahî, def û rojên Dankutanê)

di bin sîya Dara Reşo kom dibû.

Mixabin di sala 1996an de ji ber şeveke bi bahoz Dara Reşo qelibî. Li

gorî hinek gundîyan ne bahoz, lê brûskek li dar ketiye û darê şikandiye.

Herwiha, ev dar ji ber qelibandina/şikandina xwe hat qutkirin û Dara

Reşo, ku di sosyolojîya gund de rolekî pir mezin dileyst, wekî êzing hat

bikaranîn û wenda bû...

Hinek gundî jî dibêjin ku Dara Reşo li hemberî girîngiya xwe bi dehan

salan bêxwedî mabû û bi tenê ev yek bûbû serdema tunebûna xwe.

Îro li cihê ku berê Dara Reşo disekinî malek peyda ye.

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 7

7. Dara Zaretê

Dara Zaretê bi çar darên ku pirr nêza hev in pêk tê û ewan, ji dûr ve

wekî dareka mezin xûya dibin. Li gorî gotinên mezinan ev qot û ev daran

pîroz in.

Dara Zaretê ku li ser qotê gundê Qeremezrê radiweste û ji her çar aliyên

gund ve baş tê dîtin lewma bûye sembola Qeremezrê û ji alîyê gundîyan

ve gelek tê hezkirin. Her buharê gundî diçin zaretê û di bin sîya darê

pîknîk dikin.

Li gorî gotinên mezinan be, rojeke grubek gundî xwestiye ew daran jê

bikin, lê di heman rojê de ewan nexweş ketine û dev ji plana xwe

berdane. Lewma hinek gundî bawer in ku ew dar û qot pîroz in.

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 8

8. Dankutan

Dankutan rîtueleke çandî ye û tê de genim bi awayeke hunerî tê

lêxistin, da ku genim ji hev keve û meriv pê bulxur û ardê

çêbike. Dankutan di çanda Kurdan de rolekî pir mezin dileyze û

him di hêla sosyolojík him jî di hêla hunerî rîtueleke balkêş e.

Rîtuela dankutanê

Dankutan di gelek civatên Rojhilata Navîn de tê dîtin û dîroka dankutanê

mixabin baş naye zanîn (?). Di civata Kurdan de dankutan bi pirranî ji

aliyê mêran ve tê kirin, lê jin jî yek caran vî karî dikin. Di rîtuela

dankutanê de gundî piştî ku genim kom kirine ji boy lêxistina genimê tê

cem hev, da ku genim bi dankutanê ji hev bikeve û meriv karibe jê bulxur

yanjî ard çêbike.

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 9

Ji bo ku rîtuela dankutanê were lidarxistin du alet pêwíst in:

1. Mírkut (aleteke bitexte ye û ji boy lêxistina genimê tê bikaranîn)

2. Sokanî (kevireke bi kort e û bi genimê tê tijîkirin)

Li gorî mezinbûna sokaniyê ku li ser alaneke tal disekine (bi pirranî di

navenda gundan de) sê-çar mêr yanjî jin li derdora sokaniyê kom dibin.

Di destên her yekî de mîrkuteke bitexte heye û ewan bi dorê, mírkutê li

hindura kortê dixin. Bi dorî ji wan her yek li mírkutê dixin ú hevokên bihêz

emprovîze dikin. Ji vê emprovízasyonê rîtmek bihevreyî tê girtin û wihanî

stranek avadibe. Bi vî awayî dîmeneke taybet derdikeve holê. Lewmane

gelek kes wek temaşevan tevli dankutanê dibin.

Stranên dankutanê

Stranên dankutanê li gorî herêman tên guhertin. Mixabin ew stranan bi

temamî ne hatine nivîsandin, lewmane tenê hinek gotin têne nasîn.

Her yek dema ku mîrkutê li hindura sokaniyê dixe bi dorê gotineke

dibêje, mîna:

Danê danê

Danê keşkê

Danê me ye

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 10

Rîtma dankutanê (û ya stranê) bi gotinên wihanî tê girtin:

Tip ha,

Himm ha.

Straneke dankutanê

Strana Şivan Perwer ya bi navê Mîrkut li ser dankutanê hatiye

nivîsandin. Di stranê de gotinên dankutanê jî hene:

Şivan Perwer - Mîrkut

Mirkut bînin vî ali, zend û bendan vê malî

Doxê bigirin û rakin, bila dangoh binalî

Him dano, him xwarino, him jiyano

Kesê nekin bê îmano, kesê bikin jîn û jîyano

Hey ne li mal e ne li mal e, lawik hate pêş mal e

Ber bira te bê hal e, ji kerba keçikê dinale

Xwêda ava bike vê malê, keçikê bike li bermalî

Danê me ye, pel kuteye

Ew xwêdana, eniya me ye

Axa nexwe, xatûn nexwe

Ev ji keda, destê me ye

Lawno rabin dan lêdan in, tev lê bidin nan û dan in

Zar û zêçên me birçî bûn, li payiz û zivistan in

Spas ji xwêdayê xwe bikin, daye me ev nan û dan e

Bila emrê me wiha neçe bê azadi bê îman e.

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 11

9. Dîroka Me

Pêşgotin

Dîroka vî gundî bi temamî derneketiye holê. Ji xeynî çîrokan tiştekî berbiçav di dest

me de tune ye. Kî zane bê di arşîv û pirtûkxaneyan de çiqas agahî hene? Heta niha

kesekî ji giregir û ranakbîran xwe di mijarê de nedaye. Hema mirov dikare bibêje bi

zanebûn dîrokek wenda dibe.

Hew çend tiştên ku kal û pîrên gund ku ew jî yên pêşiya xwe bihîstine û dibêjin heye.

Her çiqas gotinên Mihemedê Qedir, Hecî Wes û Hemê Elê li hev dernekevin jî tê

fahmkirin ku hinek ji gund ji hêla Semsûrê hinek jî ji hêla Rihayê hatine.

Ji sala 1900 heta 1950an

Kelo u Mehemedî Qêdir yên ku tevli Yekemîn Şera Cîhane bune di salên

1970an de jiyana xwe jidest didin. Kesên ku dîroka Qeremezrê herî baş dizanibun

ewan bun. Mixabin zanistên wan ne gihîştine dema me.

Ji ber êrîşa Rûsan ku di Yekemîn Şera Cîhane de hate çêkirin gelek malbat ji

hêla Muşê ve koçberîya herêmên cuda dikin. Ji wan hinek malbat li Qeremezre

xwe bi cih dikin. Di wê zemana ku jê re dibejin zemana koçberîye, du keçkên biçuk

ku navên wan Gulê û Senem in ji alîyê malbatên Qeremezre ve tên hêvişandin. Bi

mezintîya xwe Gulê u Senem ji Qeremezrê dizewicin. Neslên wan îro wek Utkun u

Keskin tên nasîn.

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 12

Doza xwindariye û buyereke nebaş

Riha / Urfa çiqas xwedîye bunyeyeke feodal u eşîretgir be ji, Xelfetî bi salan ji vê

sîstemê dûr maye û gelê xwe gihîştiye dereceyeke hemdem. Lewma Xelfeti jibo eşir

u dozên xwindariyê naye nasîn.

Di sala 1950an de li Qeremezre jiber pirsgirêkeke biçuk ku dinav du malbatan

çêdibe doz derdikeve u vediguhere doza xwîndariyê. Di ve dozê ku dinav

mehelleyên Silan u Elesoran diqewime çek jî tên bikaranin u ev yek dibe sebeba

mirina sê kesan. Ji mehelleyê Silan Mehemedê Silêman u Ehmedê Evdille, ji yê

Elasoran jî Miçê dimire. Di wê dewrê de Mehemedê Sileman muxtarîye dimeşand.

Di sala 1960an de hejmara malên li Qeremezrê 80, nufusa xwe ji derdora 400

an e.

Gundê Helbînî ku di hêla rojhelata Qeremezrê disekine di destpêkê sedsala

20an de ji alîyê malbatên ku ji Qeeremezre koç kirine tê avakirin.

Koçberên yekemîn ên Qeremezre bi taybetî koçberîya Birecuk, Nizib u

Eyntabê dikin. Ji wan hinek hêla Cukurova jî diçin. Mirov kare beje ku heta neha tu

kes koç nekiriye hêla Enqere, Izmir u Stenbolê. Ev yek balkêş e.

Ava vexwarinê di sala 1972an de digihêje gundê Qeremezre.

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 13

Heta demekê li gundê Qeremezre zimangiranî dinav gel de pir belavdibe. Îro jî

dinav gelê Qeremezrê de zimangiranî tê dîtin. Dibe ku belavbuna zimangiranîye

jiber avê anji jiber pirsgirêkeka genetîk çêbuye.

Di Qeremezrê de heta îro tu revandina keçeke nebûye.

Cemê Feratê bi tenê 5 km ji gundê Qeremezre dûr be jî, heta salên 1980an de

çanda xwarinê ya masîyan pêşnakeve.

Hunermendê nas ê bi nava Nûrî Sesîguzel (Dengxweş) li gundê Qeremezre

jidayik bûye. Ev li Bêrecugê mezin dibe. Paşnavê xwe yê bingehîn Kaştaş e, lê ew

paşnavê xwe diguherîne. Car caran hatibe gundê xwe jî, heta neha tu kar û

xizmetê wî ji gundê xwe re ne bûye.

Dema ku Xelfetî di sala 1999an de di bin avê dimîne Xelfetîya Nuh li hemberî

Qeremezrê tê avakirin. Bi referandumeke fermî tê xwestin ku Qeremezre bila bibe

taxeke wî. Ev daxwaz çiqas erênî be jî, Qeremezre dengê xwe yê NA bi kar tîne.

Mixtarê wê demê şukru Karakuş bu, ev detayeke girîng e.

Gundê Karamezre

www.karamezre.net 14

Çîroka Aydin...

Qeremezre xwedîye çîrokekê ye, ev çîrok jî wiha tê gotin:

AYDIN hîn 4-5 salî ye, hêdî hêdî fêra axaftin û meşînê dike. Kurê Yasînê Îsoyê Ebilê

(Yasin Seker). Sal 1977. Dayka xwe ji gundê Hemqê ye û bûye bûka Qeremezrîyan

(Hemq li başûrê Qeremezrê ye) .

Dayk rojek a buharê jibo serlêxistina malbata xwe vedigere Hemqê, lawkê xwe yê

biçuk li mal dihêle lê ew bi dizî li ser şopê dayka xwe diçe u di rêya xwe de xwe şaş

dike. Dayka wî tê mal lê lawkê wê heta danê êvare venagere malê. Heta şeva tarî

hemî gund li wî digere, lê mixabin Aydin êdî naye dîtin…

Cend roj bişunde şivan kincên Aydin yên qetî u tomarên porê wî dibînin.

Derdikeve holê ku Aydin bûye xwarinê heywanên wehşî...