kopyası staj defteri

Elektrik Sayaçları ............................................................................................................................2

Mekanik Sayaçlar .......................................................................................................................3

Tek Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacı ........................................................................................3

Tek Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacının Doğruluk Kontrolü .......................................................4

3 Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacı ...........................................................................................5

3 Fazlı Aktif Enerji Sayacının Şebekeye Bağlantı Şekilleri ............................................................6

Akım Trafoları ............................................................................................................................9

Devreye seri bağlanan akım trafoları........................................................................................9

Akımı içinden geçiren akım trafoları .........................................................................................9

Kompanzasyon Hakkında Genel Bilgi .............................................................................................10

Hat Sonuna Eklenen Kondansatörün Meydana getirdiği Gerilim Artışının Hesabı ..........................12

Kompanzasyon İçin Seçilecek Gerekli Kondansatörün Güç Hesabı ...............................................13

Gerekli Kondansatör Güç Hesabı............................................................................................13

Kritik Kondansatör Güç Hesabı ..............................................................................................13

Kompanzasyon Çeşitleri............................................................................................................14

Sabit Kompanzasyon .............................................................................................................14

Grup Kompanzasyonu ...........................................................................................................14

Otomatik Kompanzasyon ......................................................................................................14

Kompanzasyon Tesisi Devre Elemanlarının Seçim Esasları ...........................................................16

Sigorta Seçimi.......................................................................................................................16

İletken Kesitlerin Seçimi ........................................................................................................16

Güç Kesici Şalter Seçimi.........................................................................................................16

Aşırı Akım Röleleri Seçimi ......................................................................................................16

Kontaktörlerin Seçimi............................................................................................................16

Boşaltma Dirençlerinin Seçimi ...............................................................................................16

Akım Trafolarının Seçimi .......................................................................................................16

Kompanzasyon Panolarının Devreye Alınması ............................................................................17

Otomatik Kompanzasyon Panoları Devreye Alınırken Yapılacak İşler ........................................17

Enerji Kabloları ............................................................................................................................20

NYY Kabloların Teknik Özellikleri ...............................................................................................28

ŞEKİL 1 ŞEKİL 2 .....................................................................................................................3

ŞEKİL 3 ŞEKİL 4 ŞEKİL 5 ...............................................................................................................5

ŞEKİL 6-4 TELLİ AKTİF ENERJİ SAYACI DİREK BAĞLANTI ŞEMASI .........................................................................6

ŞEKİL 7-4 TELLİ AKTİF ENERJİ SAYACI AKIM TRAFOSU BAĞLANTILI BAĞLANTI ŞEMASI ..............................................6

ŞEKİL 8-4 TELLİ AKTİF ENERJİ SAYACI AKIM VE GERİLİM TRAFOSU BAĞLANTILI NÖTR BAĞLANTISIZ BAĞLANTI ŞEMASI .......7

ŞEKİL 9-4 TELLİ AKTİF ENERJİ SAYACI AKIM VE GERİLİM TRAFOSU BAĞLANTILI BAĞLANTI ŞEMASI ...............................7

ŞEKİL 10-3 TELLİ AKTİF ENERJİ SAYACI AKIM VE GERİLİM TRAFOSU BAĞLANTILI BAĞLANTI ŞEMASI..............................8

ŞEKİL 11-3 TELLİ AKTİF ENERJİ SAYACI AKIM VE GERİLİM TRAFOSU BAĞLANTILI BAĞLANTI ŞEMASI..............................8

ŞEKİL 12 ŞEKİL 13 .................................................................................................................9

ŞEKİL 14 ŞEKİL 15 ......................................................................................................................9

ŞEKİL 16........................................................................................................................................12

ŞEKİL 17........................................................................................................................................13

Elektrik Sayaçları Elektronik Sayaçlar

Elektronik sayaçlar, elektrik sayaçları arasında son zamanlarda oldukça geniş bir

kullanım alanı kazanmıştır. Bunda en büyük etken, hiç kuşkusuz çoklu tarife özelliğidir.

Elektronik sayaçlar, çoklu tarife özelliği sayesinde günü belirli bölümlere ayırır ve harcanan

elektrik miktarlarını ilgili bölümlere kaydeder. Daha sonra ücretlendirme aşamasında pahalı

ve ucuz olan harcamalar ayrı ayrı hesaplanır. Bu da genel olarak elektrik faturalarında bir

indirim olmasını sağlar.

Ayrıca elektronik sayaçlarda okuma konusunda hiçbir sıkıntı çekilmemektedir. Okuma

işlemi, sayaç üzerindeki optik porttan veri alınması sayesinde yapılmaktadır.

Elektronik sayaçlar, kapaklarının altında bulunan anahtarlar sayesinde, kapaklarının

açılıp açılmadığını, kaçak kullanım girişiminde bulunulup bulunulmadığını da

kaydetmektedir.

Mekanik Sayaçlar

Elektrik enerji ölçümünde kullanılan mekanik bir ölçü aletidir. Çalışma prensibi,

girdap akımları ve döndürme kuvvetine dayanmaktadır. En çok kullanılan ö lçü aleti türüdür.

Tek Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacı

Tek fazlı mekanik aktif enerji sayacının içyapısı aşağıda gösterilmektedir;

Şekil 1 Şekil 2

Şekilde görüldüğü gibi görüldüğü gibi aktif enerji sayacı, dönen bir disk, diskin

dişliler aracılığı ile döndürdüğü numaratörler, arka üst tarafta gerilim trafosu, arka alt tarafta

akım trafosu ve sağ ön tarafta da altlı üstlü iki adet mıknatıstan oluşmaktadır.

Burada disk, üzerinde oluşan girdap akımlarından dolayı döner.

Numaratör, diskin dönmesinin dişliler aracılığı ile kendisine aktarılması sonucu, belli

bir devir sonucu atar.

Gerilim trafosu, gerilimden dolayı bir girdap akımı oluşturmak için kullanılır. İnce ve

sarım sayısı çoktur. İnce sarımlı olmasının nedeni, şebekeye paralel bağlanıyor olmasıdır ve

direncinin yüksek olmasının gereğidir.

Akım trafosu, akımdan dolayı bir girdap akımı oluşturmak için kullanılır. Kalın ve

sarım sayısı azdır. Kalın olmasının nedeni, şebekeye seri bağlanıyor olmasıdır ve direncinin

küçük olmasının gereğidir.

Mıknatısların aktif enerji sayacındaki görevi, diskin dönmesini yavaşlatmaktır. Çünkü

mıknatıslar da, disk üzerinde, dönmeyi ters yönde etkileyecek olan bir girdap akımı yaratır.

Böylede dönme ters yönde etkilenerek yavaşlar. Mıknatıslar olmasaydı disk daha hızlı bir

şekilde dönecekti ve numaratör daha hızlı atacaktı. Bu da devir/kWh biriminin değişmesine

neden olacaktı. Eğer aynı özellikler sağlansın isteniyor olsaydı bu sefer de farklı boyutlarda

dişliler kullanılması gerekecekti ve sayacın boyutu değişecekti.

Tek fazlı aktif enerji sayacının şebekeye bağlantı şekli oldukça basittir. Birinci

klemense şebeke fazı, ikinci klemense eve giren tel ve son iki klemense de şebeke nötrü ve ev

nötrü bağlanır.

Tek Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacının Doğruluk Kontrolü

Tek fazlı mekanik aktif enerji sayaçlarının, enerji tüketimini doğru hesaplayıp

hesaplamadığını aşağıdaki işlemleri uygulayarak görebiliriz.

Tek fazlı mekanik aktif enerji sayaçlarında doğruluk kontrolü için ilk yapılması

gereken işlem, yüksüz (boşta) dönme kontrolüdür. Daha sonra sayaç, gücü bilinen bir yük ile

yüklenmeli ve disk tur adedi sayılarak diskin gerçekte dönmesi gereken adet ile

karşılaştırılmasıdır. Karşılaştırma sonucu + veya – ölçme hatası olarak belirlenir.

Örneğin 600W güç çekilen bir devrede bağlı ve sayaç sabitesi 300 d/kWh olan bir

sayaç diskinin bir turunu tamamlayabilmesi için gerekli zamanı (sn) bulmak için aşağıdaki

formül kullanılır.

3600x1000 3600x1000

t (sn) = ——————— = ————————— = 20 sn

P x n 600x300

t : diskin bir turunu tamamlayacağı zaman (sn)

P : devreden çekilen güç

n : sayaç sabitesi (d/kWh)

3600 : 1 saatteki saniye sayısı

1000 : 1 kWh’ın W (watt) olarak karşılığı

Formülden de anlaşıldığı gibi bu sayaç, 1 turunu 20 saniyede dönmelidir. Ancak yapılan

ölçümde sayaç diski, 1 turunu tamamlamamış olsun. Bu durumda hata oranı aşağıdaki

formüle göre bulunur:

t1- t2 20 - 23

%hata = ―—————— x 100 = ————— x10 = - 15

t1 20

t1 : olması gereken (hesaplanan değer)

t2 : ölçülen değer

x100 : % hata

Hesaplamadan da görüldüğü gibi sayaç, tüketilen güç miktarını %15 eksik yazmaktadır.

3 Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacı

3 fazlı mekanik aktif enerji sayacının içyapısı aşağıda gösterilmektedir;

Şekil 3 Şekil 4 Şekil 5

Sistem 3 fazlı olduğundan dolayı, sayaçta 3’er adet akım ve gerilim trafosu

bulunmaktadır. Bunların amacı, 3 fazın, sayacın dönmesine etkisini sağlamaktır. 3 fazlı

sayaçta 3 adet akım sargısı, 3 adet gerilim sargısı, 2 adet disk, 1 adet mıknatıs, numaratör

sistemi bulunmaktadır. Üstte iki tane sargı birbirine karşılıklı yerleştirilmiştir. Altta da bir

sargının karşısına mıknatıs yerleştirilmiştir. Bu mıknatıs, dönmeye ters yönde etki ederek

sistemin daha yavaş dönmesini sağlamaktadır. Bu sayacın dönme şekli, tek fazlı mekanik

aktif enerji sayacında olduğu gibidir. Tek fark, sargıların sayısı fazla ve 2 adet disk

içermektedir. Böylece 3 fazda harcanan enerji sayaç vasıtasıyla ölçülebilmektedir.

3 Fazlı Aktif Enerji Sayacının Şebekeye Bağlantı Şekilleri

3 fazlı aktif enerji sayacının şebekeye çeşitli bağlantı şekilleri mevcuttur. Bu

bağlantı şekilleri aşağıdadır;

Şekil 6-4 telli aktif enerji sayacı direk bağlantı şeması

Şekil 7-4 telli aktif enerji sayacı akım trafosu bağlantılı bağlantı şeması

Şekil 8-4 telli aktif enerji sayacı akım ve gerilim trafosu bağlantılı nötr bağlantısız bağlantı şeması

Şekil 9-4 telli aktif enerji sayacı akım ve gerilim trafosu bağlantılı bağlantı şeması

Akım Trafoları Akım trafosu, iletim veya dağıtım hattına seri bağlanarak, üzerinden geçen akımı sargı

oranları nispetinde düşürerek, ölçü ve koruma sistemleri tarafından kullanılabilir seviyeye

getiren elektromanyetik devre elemanıdır.

Etiket değerindeki akım oranı, elektrik ölçümünde/ücretlendirmesinde çarpan olarak

alınmaktadır.

Bir elektrik sayacının girişine bağlandığında, elektrik sayacı, akım trafosunun verdiği

akım üzerinden ölçüm yaparken, ücretlendirme sırasında ölçülen bu değer ayrıca akım

trafosunun çarpanı ile çarpılmaktadır.

İki çeşit akım trafosu vardır;

Devreye seri bağlanan akım trafoları

Bu tür akım trafoları devreye seri bağlanmaktadır. Üzerindeki etiket değeri

nispetinde akım düşümü sağlar.

Şekil 12 Şekil 13

Akımı içinden geçiren akım trafoları

Daha büyük akım değerleri için bu tip akım trafoları kullanılır. Şebeke akımı,

akım trafosunu ortasından geçer. Böyle oluşan manyetik akımdan dolayı sekonderde

bir akım oluşur. Bu akım, üzerindeki oran nispetindedir.

Şekil 14 Şekil 15

Kompanzasyon Hakkında Genel Bilgi Günümüzde elektrik enerjisinin kullanım ve tüketimi hızla artmış bulunmaktadır.

Buna mukabil üretim maliyetleri yükselmiş, ayrıca devlet bütçesinden yeni yatırımlar

yapılması zorlaşmıştır.

Bu durumda mevcut elektrik şebekeleri işletmesinin en verimli şekilde yapılarak, yeni

yatırımlar yapılmadan elektrik taleplerinin karşılanması gerekmektedir. Bu hususun büyük

ölçüde gerçekleşmesi ise reaktif enerji kompanzasyonu ile mümkündür.

Gerek teknolojideki gelişmeler gerekse refah seviyesinin yükselmesi nedeniyle

işyerlerinde, meskenlerde kullanılan reaktif enerji fazla miktarda çeken cihaz ve makineler

artmış bulunmaktadır.

Bu tip cihazlar çalışabilmeleri için gerekli aktif akımın yanında bir de reaktif akım

çekerler. Ölçü aletlerinden okuduğumuz akım, bahsi geçen iki akımın bileşkes idir.

Abonelerin kullandığı motor ve cihazların çektiği reaktif akımlar, alıcıya kadar olan

generatörleri, O.G./Y.G. trafolarını, Y.G.E.N. hatlarını, Y.G./O.G. trafolarını, O.G. hatlarını,

O.G./A.G. trafolarını ve A.g. hatlarını işgal eder. Bu akım Türkiye elektrik sisteminde;

Yüklenme kapasitesini düşürür

Enerji kayıplarını artırır

Gerilim düşümünü artırır

Bahsi geçen mahsurların giderilmesi için gerekli tedbirlerin alınması halinde, mevcut

elektrik sistemimizle bir müddet daha yeni yatırımlar yapılmasına gerek kalmadan elektrik

taleplerinin karşılanması ve elektrik şebekelerimizin verimli işletilmesi mümkün olacaktır.

Bu amaçla reaktif enerjiyi fazla miktarda tüketen abonelere reaktif enerji tarifesi

uygulanmakta olup, bunların hemen hemen tamamının kompanzasyon tesislerini yapması

temin edilmiştir. Fakat bunların dışında reaktif enerji tarifesine tabii olmayan aboneler de

sistemden, büyük miktarda reaktif enerji çekmektedir. Elektrik sistemindeki iyileştirmenin

daha fazla artırılması için bahsi geçen abonelerin de çektiği reaktif enerji miktarının

azaltılması gerekmektedir. Bunu temin etmek için 1997 yılından itibaren E.D.M.lerine ve

Elektrik Dağıtım Tesislerinin işletilmesinden sorumlu bağlı A.Ş.lere de reaktif enerji tarifesi

uygulanmaya başlanmış bulunmaktadır.

Bu tarifeye göre bahsi geçen kuruluşlar, çektikleri aktif enerjinin %50’sinden fazla

reaktif çekmeleri halinde, çektikleri aktif enerjinin tamamı için reaktif enerji bedeli ödemek

zorundadır.

Bu kuruluşlar böyle bir durumda kalmaları halinde, çektikleri enerji miktarı çok fazla

olduğundan, büyük miktarda reaktif enerji bedeli ödemek zorunda kalacaklardır. Bunu

önlemek için, şebekelerin uygun yerlerinde yeteri kadar kompanzasyon tesisleri yapılması

gerekmektedir. Diğer yandan, abonelerin kullandığı cihaz ve motorlar, çalışabilmeleri için

şebekeden reaktif akım çekerler.

I. Başlıca Reaktif Akım Çeken Cihaz ve Makineler

Asenkron ve senkron motorlar

Transformatörler

Redresörler

Havai hatlar

Düşük ikazlı senkron makineler

Endüksiyon fırınları, ark fırınları, kaynak makineleri

II. Başlıca Reaktif Akım Veren Cihaz ve Sistemler

Kondansatörler

Kablolar

Aşırı ikazlı senkron makineler

Yük taşımayan veya karakteristik yükün altında yük taşıyan yüksek

gerilim hatları

Hat Sonuna Eklenen Kondansatörün Meydana getirdiği Gerilim Artışının

Hesabı

U

Şekil 16

P : Hat sonundaki aktif güç

cosφ1 : Kompanzasyondan önceki güç katsayısı

cos φ2 : Kompanzasyondan sonraki güç katsayısı

λ : Hat uzunluğu

R0 : Hattın birim direnci (ohm/km) R = R0. λ

X0 : Hattın birim empedansı (ohm/km) X=X0. λ

U : Hat başı faz arası gerilimi

U’ : Hat sonu faz arası gerilimi

Kompanzasyondan önceki gerilim düşümü

ΔU=U-U’=R.I+X.I

Kompanzasyondan sonraki gerilim düşümü

ΔU’==R.I+X.(I-Ic)

Hat sonundaki gerilim artışı

δU=ΔU-ΔU’=X.Ic

Ic=Qc/√3.U’ ( Kondansatör bataryası yıldız bağlı ise )

Ic=Qc/3.U’ ( Kondansatör bataryası üçgen bağlı ise )

δU = X0.λ.Qc/√3.U’ ( Kondansatör bataryası yıldız bağlı ise )

δU = X0.λ.Qc/3.U’ ( Kondansatör bataryası üçgen bağlı ise )

M

λ U’

QC

Kompanzasyon İçin Seçilecek Gerekli Kondansatörün Güç Hesabı

Gerekli Kondansatör Güç Hesabı

Reaktif enerjiyi fazla tüketen işletmelerin veya cihazların yanına kondansatör koyarak

çektiği akımın gerilimine göre olan φ açısı küçültülerek güç katsayısı yükseltilir ve bu işleme

kompanzasyon denir.

Kompanzasyon için gerekli kondansatör gücünün hesaplanabilmesi için tüketicinin

şebekeden çektiği S1 sanal gücü ve bu güce göre cosφ1 güç katsayısı, yükseltilmesi istenen

cosφ2 güç katsayısı değerlerinin bilinmesi gerekir.

Aktif gücü sabit tutarak şebekeden çekilen sanal gücü azaltılması istendiğinde yapılan

kompanzasyon hesapları:

Q1 : P1.tanφ1

Q2 : P2.tanφ2

Qc : Q1-Q2=P1(tanφ1-tanφ2)

Şekil 17

Kritik Kondansatör Güç Hesabı

Elektrik şebekesinde trafolar düşük yükte çalıştığı zaman genellikle şebekeye 5, 7

harmonik akımlar gönderirler. Bu harmonik akımlar trafoyu besleyen şebekenin reaktansı ile

A.G. barasına bağlanan kondansatör kapasitesinin oluşturduğu titreşim devresinde rezonans

olaylarına sebep olurlar.

n. harmonikte trafonun reaktif direnci : XTn=n.UK.ST/100.Un2

n. harmonikte kondansatör kapasitif direnci : XCn=Un2/n.QCr

Buna göre n. Harmonikte rezonans şartı : XTn=XCn

Bu eşitliklere göre rezonansa sebep olan kondansatör gücü;

QCr=ST/(n2.Uk)

P1

Q2

Q1

Qc S1

S2

φ2 φ1

Kompanzasyon Çeşitleri

Sabit Kompanzasyon

Tüketicinin sürekli sabit reaktif güç çekmesi durumunda uçlarına uygun

büyüklükte sabit kondansatörler bağlanarak yapılır.

Motorlarda Kompanzasyon

Motorlar genellikle sabit reaktif güç çektiklerinden, kondansatör bataryaları yol

verici şalterden sonra devreye girecek şekilde devreye paralel bağlanır. 30kW’a kadar

olan küçük motorlarda kondansatör güçleri belli standartlara uygun tablolara göre

seçilir. Daha güçlü motorlarda ise boşta çalışmada çektiği reaktif gücün %90’ından

büyük olmayacak şekilde gerekli kondansatör gücü;

Qc=√3.0,90.U.I. formülüne göre hesaplanır.

Trafolarda Kompanzasyon

Trafo çıkışlarına kondansatör bağlanabilir. Kondansatör gücünün %3-5

arasında seçilebilir.

Aydınlatma Tesislerinde Kompanzasyon

Aydınlatma tesislerindeki flüoresan, cıva buharlı, sodyum buharlı v.b. deşarj

lambaları çalışabilmeleri için balast ihtiva ettiğinden güç katsayısını fazla düşürürler.

Bu nedenle her armatürün kompanzasyonu ayrı ayrı yapılabilir.

Grup Kompanzasyonu

Birçok tüketicinin aynı şalter üzerinden devreye girip çıktığı durumlarda müşterek

kompanzasyon yapılabilir. Bazı hallerde bir baraya birden fazla motorun bağlanması

halinde ya hepsinin birden ya da kademeli olarak kompanzasyon yapılır. Bu durumda

kondansatör bataryaları sigorta ve özel bir şalter üzerinden baraya bağlanır.

Kondansatörler devre dışı olduğu zaman kondansatör üzerindeki artık gerilimin deşarj

direnci üzerinden toprağa boşaltılmasını temin eden tertibat bulunmalıdır.

Otomatik Kompanzasyon

İrili ufaklı çok sayıda, değişik zamanlarda devreye giren reaktif güç çeken cihaz ve

motorları ihtiva eden işletmenin zamana göre değişen kompanzasyon ihtiyacını otomatik

olarak karşılamak amacıyla yapılan kompanzasyona denir.

İşletmenin değişen reaktif güç ihtiyacı, otomatik kompanzasyon panosu üzerindeki

reaktif güç rölesi ölçülerek ihtiyacı olan kondansatör grupları devreye alınır. İhtiyaç

olmayanlar devreden çıkarılır. Otomatik kompanzasyon tesisi için ana besleme

tablosundan ayrı bir tablo yapılır. Ana tablo barasına irtibat, kablo veya bara ile yapılır.

Otomatik kompanzasyon tablosu, trafo çıkışındaki A.G. tablosuna bağlanacak ise,

trafonun anma gücünün %3-5 arasında seçilen bir kondansatör grubu, sabit ve sürekli

devrede kalacak şekilde, diğer gruplar ise otomatik devreye girecek çıkacak şekilde tesis

edilir.

Kompanzasyon panosu, A.G. elektrik şebekesinden beslenen bir abonenin

kompanzasyonunda kullanılacak ise, birinci grubun sabit bağlanmasına gerek yoktur.

Reaktif güç rölesinin hatasız çalışabilmesi için trafo çıkışındaki A.G. panosu

üzerine, yüke uygun müstakil bir akım trafosu tesis edilerek röle ile irtibat yapılmalıdır.

Kompanzasyon Tesisi Devre Elemanlarının Seçim Esasları

Sigorta Seçimi

Kondansatörleri koruyacak sigortalar çekilen akımın 1,5 ile 1,7 katı arasında bir

değere göre seçilmelidir.

İletken Kesitlerin Seçimi

Kondansatörleri besleyen kabloları taşıyacak azami akımları, koruyucu olarak

konulan sigorta akımlarından büyük olacak şekilde seçilmelidir. Otomatik kompanzasyon

panoları, yedek gruplu seçilmiş ise besleme kablosu kesiti, yedek grupların güçlerini

karşılayacak şekilde seçilmelidir.

Güç Kesici Şalter Seçimi

Otomatik kompanzasyon panoları girişine konan güç kesici şalter akımları,

koruyucu olarak konan sigorta akımlarından büyük olacak şekilde seçilmelidir.

Aşırı Akım Röleleri Seçimi

300kVAR e daha büyük kondansatör güçlerini ihtiva eden kompanzasyon

panolarını korumak için sekonder termik aşırı akım röleleri kullanılmalıdır. Bahsi geçen

röleler, toplam kondansatör nominal akımının 1,43 katından fazla bir akım içermesi

halinde devreyi açabilecek bir özellikte olmalıdır.

Kontaktörlerin Seçimi

Kontaktörler, endüktif yükte devamlı taşıyabilecekleri akımları kondansatör

nominal akımının 1,25 katından küçük olmayacak şekilde seçilmelidir.

Boşaltma Dirençlerinin Seçimi

Kontaktörlere, kontaktörün iki açısı üzerinden V şeklinde bağlanan boşaltma

dirençleri veya self bobinleri, kontaktörler devre dışı olduğunda kumanda ettiği

kondansatörün elektrik yüküne en geç 7 saniyede boşaltacak özellikte olacak şekilde

seçilmelidir.

Akım Trafolarının Seçimi

Reaktif güç kontrol rölesinin kumanda aldığı akım trafoları aşağıda belirt ilen

esaslara göre seçilmelidir:

Akım trafosunun sanal gücü 10vA’den küçük olmamalıdır.

Güç katsayısı düzeltilecek sistemden geçebilecek ene düşük akım, akım

trafosunun primer anma akımının %20’sinden küçük olmamalıdır.

Akım trafosunun sekonder devresine bağlanacak cihazların güçleri toplamı,

akım trafosu anma gücünün %25’inden az, %120’sinden fazla olmamalıdır.

Kompanzasyon panolarında yedek gruplar için yer bırakılmış ise primer

sargılı akım trafoları kullanılmalıdır.

Kompanzasyon Panolarının Devreye Alınması

Otomatik Kompanzasyon Panoları Devreye Alınırken Yapılacak İşler

Kondansatör gruplarının sigortaları çıkarılarak sırasıyla aşağıdaki kontroller yapılır;

1. Reaktif güç rölesinin fazlar arasına bağlanması halinde faz sırası doğru

belirlenmelidir. Hangi faza ―R‖ denildiği değil, R-S-T sırasının belirlenmesi

önemlidir. Akım trafosunun bulunduğu fazı ―R‖ kabul edip S ve T bir faz sırası

göstergesi ile bulunmalıdır. Faz nötr bağlantılı rölelerde ise gerilim bağlantısı

kesinlikle akım trafosunun bulunduğu faza yapılmalıdır. Bara ile röle arasında

kabloların gözle izlenmesi yanıltıcı olabileceğinden voltmetre kullanarak bara ile

röle üzerinde karşılık gelen faz girişi arasındaki gerilimin sıfır olduğu

görülmelidir. Ayrıca, trafo ana çıkışına konan akım trafosu sekonderindeki k- l

uçları rölenin k- l uçlarına bağlanmalı ve kullanıcı güvenliği açısından ―k‖ ucu

topraklanmalıdır.

Bazı rölelerde akım yolu röle içerisinde topraklanır. Bu durumda ayrıca ―k‖

ucunun topraklanmasına gerek yoktur. ―k‖ ucunun topraklanması halinde cosφ

metre çalışmaz.

2. Sistemin üç fazındaki güç katsayısının birbirinden çok farklı olması halinde

ortalama güç katsayısı hesaplanmalı ve ortalama güç katsayısına yakın olan faza

röle bağlanmalıdır.

3. Reaktif güç rölesinin görevini hatasız yapabilmesi için röleyi besleyen akım

trafosunda aşağıdaki şartlar aranmalıdır.

a. Güç katsayısı düzeltilecek sistemden geçebilecek en düşük akım, röleyi

besleyecek akım trafosundaki primer anma akımının %20’sinden düşük

olmamalıdır.

b. Akım trafosunun sekonder devresine bağlanacak cihazların güçleri toplamı,

trafonun anma gücünün %25’inden az ve %120’sinden fazla olmamalıdır.

c. Akım trafosunun hata sınıfı 1’den büyük olmamalıdır.

d. Akım trafosunun sekonderine mümkün olduğu kadar reaktif güç rölesinden

başka cihaz bağlanmamalıdır.

Bahsi geçen şartların gerçekleşmesi halinde cosφ metre 0,9-1 arasında bir

değer gösterecek şekilde c/k ayar düğmesi ayarlanmalıdır.

4. Rölenin, reaktif güç ayarını iyi bir şekilde yapabilmesi için c/k ayarı

hesaplanmalıdır. Bu hesap c/k=1. kademedeki kondansatör gücü (kVAR) akım

trafosunun çevirme oranı formülüne göre yapılmalıdır.

5. cosφ metre ayar düğmesi, arzu edilen değere ayarlanmalıdır. ( % ayar düğmesi

varsa %50’ye ayarlanmalıdır. )

6. Bahsi geçen ayarların yapılmasına müteakip röleye gerilim tatbik edilerek

aşağıdaki kontroller yapılmalıdır;

a. Röle üzerindeki cosφ metre ile yükün cinsini belirten gösterge veya sinyal,

endüktif değeri gösteriyor ise klemens bağlantıları doğrudur.

b. cosφ metre endüktif yükün özelliğini belirten göstergede kapasitif değeri

gösteriyorsa S-T klemenslerine bağlanan uçlar birbirleri ile yer değiştirerek

her iki göstergenin endüktif tarafa sapması temin edilir.

c. cosφ metre kapasitif yükün özelliğini gösteren gösterge endüktif değeri

gösteriyorsa, hem S-T hem de k- l klemenslerine bağlı uçlar birbirleri ile yer

değiştirilerek her iki göstergenin endüktif tarafa sapması temin edilir.

d. Her iki gösterge kapasitif değeri gösteriyorsa bu durumda k- l klemenslerine

bağlı uçlar birbirleri ile yer değiştirilerek her iki göstergenin endüktif tarafa

sapması temin edilir.

7. Güvenlik açısından rölenin, diğer cihazların, kondansatör bataryalarının, pano

gövdesinin topraklaması yapılmış olmalıdır.

8. Yukarıdaki kontroller bittikten sonra, pano üzerindeki ―Manuel‖ butonuna

basılarak sırasıyla bütün gruplara ait kontaktörler devreye sokup çıkartılır

Kondansatör gruplarının sigortaları takılarak ve röle ―Otomatik‖ konumuna

alındıktan sonra aşağıdaki kontroller yapılır;

a. Kondansatörler devreye girdiği halde cosφ metre göstergesi değişmiyorsa,

kondansatörler devre dışı demektir. Bu durumda, gruplara ait sigortalar,

kondansatörler ve kontaktörler kontrol edilmelidir.

b. Röle üzerindeki kademe lambaları yandığı halde, kontaktörler devreye

girmiyorsa, önce röle çıkış kontaktörleri sonra da kontaktör bobinlerinin

bağlantıları kontrol edilir.

c. Rölenin gerilim ucundaki sigortanın atması halinde kontaktör bobinleri,

gerilim olmadığından kondansatör grupları devreye girmemekte, röle bütün

kademelere gir komutu verdiğinden bütün kademelere ait sinyaller devamlı

yanmaktadır. Ayrıca cosφ metre düşük endüktif değeri gösterir. Bu

durumda sigortalar kontrol edilmelidir.

d. Rölenin faz bağlantıları üzerindeki sigortaların atması halinde röle

üzerindeki bütün işaret lambaları söner. Bu durumda bahsi geçen sigorta

kontrol edilmelidir.

9. Röle osilasyonu çalışmaya girmişse c/k oranı normal değerin altındadır. Ayrıca

röle 1. kademe devre dışı olmuş demektir. Bu hatalar düzeltilmelidir.

10. Rölenin bütün bağlantıları doğru yapıldığı ve gerilim ucunda gerilim olduğu halde;

a. rölenin üzerinde hiçbir lamba yanmıyorsa,

b. cosφ metre doğru gösterdiği halde hiçbir kondansatör devreye girmiyorsa,

c. röle, aynı anda birden fazla kontaktörü devreye alıp çıkıyorsa,

röle arızalı demektir, değiştirilmelidir.

Otomatik kompanzasyon panoları devreye alındıktan sonra yapılacak işler sırasıyla

şöyledir;

a. Pano üzerindeki toplam kondansatör gücünün çektiği kapasitif akım;

Ic=Qc/(1,73.U) formülünden hesaplanır.

b. Röle üzerindeki ―El‖ düğmesine basarak pano üzerindek i bütün gruplar

devreye alınarak, toplam kondansatör akımının çekilip çekilmediği

ampermetreden kontrol edilir.

c. Ampermetreden ölçülen akım, toplam kondansatör akımından düşükse pano

üzerinde arızalı kondansatör grupları vardır.

d. Her kondansatör grubu ayrı ayrı devreye alınarak gruba ait kondansatörün

sigortasının veya bataryasının arızalı olup olmadığı araştırılır. Arızalı olanlar

yenileri ile değiştirilir.

e. Gruplardaki kondansatör bataryalarının akımları pens ampermetre ile ölçülerek

etiket değerine göre çok fazla kapasite kayıplarına uğrayıp uğramadığı tespit

edilmelidir. Fazla kapasite kaybına uğramış ise yenisi ile değiştirilmelidir.

f. Gruplardan birinde arıza tespit edildiğinde arızanın giderilmesi uzun zaman

alacaksa, sadece o grup devre dışı bırakılarak otomatik kompanzasyon panosu

devrede kalmalıdır.

Enerji Kabloları

Yerel kablo şebekelerinde ve bina elektrik tesisatlarında kullanılmakta olan bakır

iletkenli enerji kablolar kullanım amaçlarına göre çeşitli yapılarda üretilmektedir.

300/500V H05V-U ve 450/750V H07V-U, H07V-R ( NYA )

Anma gerilimi : Alçak, orta

İzole tipi : PVC (Polivinilklorur), çapraz bağlı polietilen (XLPE)

Kablo yapısı : PVC dolgulu, çelik zırh

Kod : H07V-U, H07V-R, H05V-U (NYA), U: Som iletken, R: Örgülü rijit

iletken

Standartlar : TS 9758, VDE 0250, IEC 227, BS 6004.

Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 70°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:

160°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 450/750V 300/500V.

Kullanıldığı yerler : Sabit tesislerde, dağıtım panolarında, kuru veya kapalı yerlerde, sıva

altı veya üstünde boru içinde.

Yapısı : 1. Bir veya çok telli bakır iletken

2. PVC izole

300/500V H05V-k ve 450/750V H07V-K ( NYAF )

Kod : H05V-K, H07V-K, H05V-U (NYAF), K: Bükülgen iletken



160°C (Maksimum:5s. süreli), Anma gerilimi: 450/750V 300/500 V.

Kullanıldığı yerler : Hareketli cihazların bağlantılarında, bina içinde kuru yerlerde, sıva altı

veya sıva üstünde boru içinde kullanılır.

Yapısı : 1. Bükülgen bakır iletken.

2. PVC izole

300/500V NYM

Kod : NYM, CU-PVC (NVV)



160°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 300/500 V.

Kullanıldığı yerler : Mekanik ortamların olmadığı rutubetli yerlerde, her türlü bina ve iş

yerlerinde sıva altı ve sıva üstünde kullanılır.

Yapısı : 1. Bir ya da çok telli bakır iletken.

2.PVC izole

3. PVC dolgu

4. PVC dış dolgu

300/300V H03VV-F ve 300/500V H05VV-F ( FVV-n )

Kod : H03VV-F, H05VV-F, NYMHY-rd (FVV-n, FVV) F: İnce çok telli

iletken



160°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 300/300 V, 300/500V.

Kullanıldığı yerler : Az mekanik zorlamaların bulunduğu kapalı ve kuru yerlerde, ev

aletlerinde, buharlı ve rutubetli yerlerde kullanılır.

Yapısı : 1. Birçok telli bakır iletken.

2. PVC izole

3. PVC dış kılıf

0.6/1kV YVV-U ve YVV-R ( NYY )

Kod : YVV-U, YVV-R, CU-PVC-PVC (NYY). U: Som iletken, R: Örgülü

rijit iletken



160°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 0.6/1kV.

Kullanıldığı yerler : Az mekanik zorlamaların bulunduğu kapalı ve kuru yerlerde, ev

aletlerinde, buharlı ve rutubetli yerlerde kullanılır.


2. PVC izole



rijit iletken



160°C (Maksimum: 5s. Süreli), Anma gerilimi: 0.6/1kV.

Kullanıldığı yerler :Aydınlatma, şebeke ve enerji kablosu olarak, hariçte, toprak altında,

kablo kanallarında özel olarak üretildiğinde tatlı ve tuzlu suda kullanılır.


2. PVC izole

3.Dolgu

4.PVC dış kılıf


rijit iletken




Kullanıldığı yerler : Aydınlatma, şebeke ve enerji kablosu olarak, hariçte, toprak altında,



2. PVC izole

3. Dolgu

Kod :YVV-U, YVV-R, CU-PVC-PVC (NYY). U: Som iletken, R: Örgülü

rijit iletken




Kullanıldığı yerler : Aydınlatma, şebeke ve enerji kablosu olarak, hariçte, toprak altında,


Yapısı : 1. Bir veya çok telli bakır iletken.

2. PVC izole

3. Dolgu

4.PVC dış kılıf

Kod : YVZ3V-R (NYFGbY). R: Örgülü rijit iletken

Standartlar : TS 11178, VDE 0271, IEC 60502.



Kullanıldığı yerler : Mekanik zorlamaların yüksek olduğu yerlerde, şalt ve endüstri tesisleri

ile güç merkezlerinde, ayrıca özel olarak takdirde tatlı ve tuzlu suda kullanılır.

Yapısı : 1. Çok telli bakır iletken.

2.PVC izole

3. Dolgu

4.Galvanizli yassı çelik tel zırh

5. Helisel galvanizli çelik bant


06/1kV YVZ2-U ve YVZ2V-R ( NYRY )

Kod : YVZ2V-U, CU-PVC-SWA-PWC (NYRY)U: Som iletken R: Örgülü

rijit iletken



160°C (Maksimum :5s. süreli), Anma gerilimi: 0.6/1kV.

Kullanıldığı yerler : Mekanik zorlamaların yüksek olduğu yerlerde, şalt ve endüstri tesisleri

ile güç merkezlerinde, ayrıca özel olarak takdirde tatlı ve tuzlu suda kullanılır.


2. PVC izole

3.Dolgu

4.Galvanizli yassı çelik tel zırh



3.5/6kV YXC7V-R 2XSY ( YE3SV )

Kod : YXC7V-R, 2XSY, CU-XLPE-SCPVC (YE3SV): Som iletken, R:

Örgülü rijit iletken




Kullanıldığı yerler : Dielektrik kayıpları düşük olan bu kablolar ani yük değişikliğinin

olduğu şebekeler ile kısa devre akımlarının büyük olduğu yerleşme ve endüstri bölgelerinde

kablo kanallarında, toprak altında ve hariçte kullanılır.


2.İç yarı iletken tabaka

3.XLPE izole

4.Dış yarı iletken tabaka

5. Yarı iletken bant

6. Bakır ekran

7. Koruma bandı


8.7/15kV YXC7V-R 2XSY ( YE3SV )

Kod : YXC7V-R, 2XSY, CU-XLPE-SCPVC (YE3SV): R: Örgülü rijit

iletken








2.İç yarı iletken tabaka

3.XLPE izole

4.Dış yarı iletken tabaka


6. Bakır siper

7. Koruma bandı


12/20kV YXC7V-R 2XSY ( YE3SV )

Kod : YXC7V-R, 2XSY, CU-XLPE-SC-PVC (YE3SV): R: Örgülü rijit

iletken



250°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 12/20kV.



kablo kanallarında, toprak altında ve hariçte kullanılır


2. İç yarı iletken tabaka

3. XLPE izole

4. Dış yarı iletken tabaka


6. Bakır ekran

3.5/6kV YXC6VZ3V-R ( YE3SHŞV )

Kod : YXC8V-R, 2XEFGbY, CU-XLPE-SC-PVC (YE3SHŞV): R: Örgülü

rijit iletken



250°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 3.5 /6kV.





2. İç yarı iletken tabaka

3. XLPE izole

4. Dış yarı iletken tabaka


6. Bakır bant ekran

7. PVC dolgu

8. Ara kılıf

9. Galvanizli yassı çelik tel zırh



89/154kV YE3S(AL)E

Kod : YE3S(AL)E, 2XS2(FL)2Y.

Standartlar : IEC 840. Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 90°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:

250°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 89/154 kV. Kullanıldığı yerler : Dielektrik kayıpları düşük olan bu kablo güvenlik ve çevre koruması nedeni ile 154kV havai hatlarla şehir merkezlerine girilemeyen hallerde, yeraltına döşenerek

gerilim düşünmelerini ve kayıplarını asgariye indirip şebekeyi kompanze etmekte, enerji üretim merkezlerinden ulusal ve uluslararası bağlaşımlı şebekelerin beslenmesi amacıyla

kablo kanallarında, toprak altında ve hariçte kullanılır. Özel üretildiklerinde tatlı-tuzlu suda kullanılır. Yapısı : 1. Çok telli bakır iletken.

2. İç yarı iletken tabaka 3. XLPE izole 4. Dış yarı iletken tabaka

5. Su sızdırmaz yarı iletken bant 6. Bakır ekran

7. Ara kılıf 8. Alüminyum bant 9. Polietilen dış kılıf

NYY Kabloların Teknik Özellikleri Kullanıldığı yerler : Enerji kablosu olarak toprak altında, kablo kanallarında,

hariçte ve dahilde, yer altında, tatlı suda, (özel olarak imal edilmesi halinde) tuzlu suda, enerji

santrallerinde, endüstriyel tesislerde ve şalt tesislerinde kullanılır.

Yapısı : Tek damarlılarda 1.5-10 mm2ye kadar tek telli, 10 mm2 den

300 mm2 ye kadar çok tellidir. Yalıtkan kılıfla yalıtılmış ve üzerine dış kılıf geçirilmiştir. 2-4

damarlılarda 10 mm2ye kadar tek telli, 10 mm2den büyük kesitlerde çok tellidir. Birbirine

burulmuş damarlar üzerinde ortak kılıf ve üzerinde siyah renkli dış kılıf vardır.

En yüksek iletken sıcaklığı : 70°C

Anma gerilimi : 0.6/1kVAnma Kesiti

(mm)

Tel Sayısı

İletken Çapı

(mm)

Yalıtkan Kılıf Et

Kalınlığı (mm)

Dış Kılıf Et

Kalınlığı (mm)

Dıştan Dışa

Çap (mm)

Büküm Çapı

(cm)

Direnç (ohm/km)

Akım taşıma

Kapasitesi Toprakta-Havada (A-A)

Ağırlık (kg/km)

1x1,5 1x2,5 1x4 1x6 1x10

1x16 1x25 1x35 1x50 1x70 1x95

1x120 1x150 1x185 1x240 1x300 2x1,5 2x2,5

2x4 2x6

2x10 3x1,5 3x2,5 3x4 3x6

3x10 4x1,5 4x2,5 4x4 4x6 4x10

4x16 3x25/16 3x35/25 3x50/25 3x70/35 3x95/50 3x120/70

3x150/70 3x185/95 3x240/120 3x300/150

1 1 1 1

1-7

1-7 7

7-19 19 19 19

37 37 37 61 61 1 1

1 1

1-7 1 1 1 1

1-7 1 1 1 1

1-7

1-7 7

7-19 19 19 19 37

37 37 61-37 61-37

1,38 1,80 2,26 2,80 4,1

5,2 6,4 7,7 9,2 11

12,7

14,4 16,1 18

20,5 22,7 1,38 1,80

2,26 2,80 4,1 1,38 1,80 2,26 2,80

4,1 1,38 1,80 2,26 2,80 4,1

5,2 6,4 7,7 9,2 11

12,7 14,4

16,1 18

20,5 22,7

1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,6

1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 0,3 0,9

1,0 1,0 1,0 0,8 0,9 1,0 1,0

1,0 0,8

10,9 1,0 1,0 1,0

1,0 1,5 1,5 1,5 1,5 1,6 1,6

1,8 2,0 2,2 2,4

1,8 1,8 1,8 1,8 1,8

1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8

1,8 1,8 2,0 2,0 2,0 1,8 1,8

1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8

1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8

2,0 2,0 2,0 2,2 2,2 2,4 2,6

2,8 3,0 3,2 3,4

8 8,4 8,9 9,4

10,7

11,7 12,9 14,1 15,6 17,2 19,4

21,4 23

25,7 29 32 11 13

14 15 17 12 13 15 16

17 13 14 16 17 20

23 27 30 36 40 45 50

52 59 66 73

11 11 12 13 14

15 18 20 23 26 29

30 33 36 44 48 14 16

17 18 21 15 16 19 20

21 16 17 19 21 23

27 33 36 44 49 55 61

69 77 82 92

11,9 7,14 4,47 2,97 1,79

1,12 0,712 0,514 0,379 0,262 0,189

0,150 0,122 0,0972 0,0740 0,0590 12,1 7,28

4,56 3,03 1,83 12,1 7,28 4,56 2,03

1,83 12,1 7,28 4,56 3,03 1,83

1,15 0,727 0,524 0,387 0,268 0,193 0,153

0,124 0,991 0,574 0,0601

37-26 50-35 65-46 83-58 110-80

145-105 190-140 235-175 280-215 350-270 420-335

480-390 540-445 620-510 770-620 820-710 30-21 41-29

53-38 66-48 88-66 27-18 36-25 46-34 58-44

77-60 27-18 36-25 46-34 58-44 77-60

100-80 130-105 155-130 185-160 230-200 275-245 315-285

355-325 400-370 460-435 520-500

65 80 110 140 195

270 370 480 640 850 1115

1340 1660 2030 2650 3370 170 220

290 350 480 190 260 340 420

580 230 300 410 510 780

1100 1420 1790 2290 3066 4097 5700

6132 7625 9950

12500

kopyası staj defteri

Documents