KONULAR:

Geçmişten günümüze ekonomik faaliyetler

Ekonomik faaliyetlerin çeşitlenmesi

Ekonomik faaliyetlerin sınıflandırılması

Aktif nüfusun ekonomik faaliyet gruplarına göre dağılımı

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE GEÇİM KAYNAKLARI

PALEOLİTİK(KABATAŞ)ÇAĞ

MEZOLİTİK(YONTMA TAŞ)ÇAĞ

NEOLİTİK(YENİ TAŞ)ÇAĞ

KALKOLİTİK(MADEN)ÇAĞ

PALEOLİTİK (KABA TAŞ) ÇAĞ

Tarih öncesi uygarlığının gelişme sürecinde,kültürel evrelerin en uzunu ve buzul çağlarının kültürel karşılığı olan;insanlığın ilk ortaya çıkışından. M.Ö. Yaklaşık 10.000 yıl öncesine kadar süren arkeolojik çağdır.

Paleolitik ÇağBu çağda çaytaşı,çakmaktaşı,hayvan kemikleri ve ağaç gibi doğal maddelerden yapılan ilk aletler yapılmaya başlamıştır.

İnsanların mağara,kaya sığınağı gibi yerlerde ‘büyük gruplar/kalabalık aileler’ biçiminde yaşadıkları bilinmektedir.

İnsanlar besinini avcılık ve toplayıcılık yoluyla tüketime hazır olarak sağlamakta;kendisi besin üretmemekteydi.

Paleolitik çağ

Mağara ve kaya sığınaklarının duvarlarına çizilen resimler yine bu çağın belirgin özelliklerindendir.

MEZOLİTİK (YONTMA TAŞ) ÇAĞI

Ateş,bu çağda bulunmuş ve çiğ yenemeyen besinleri pişirmeye,ısınmaya yırtıcı hayvanlardan korunmaya yaramıştır.

Mezolitik çağ nedir?

Paleolitik çağ ile neolitik çağ arasındaki geçiş dönemidir.İnsanlar taşları yontmaya başlar ve taşları kendini savunmak ve avlanmak için kullanırlar.Basit aletler yapılır.Aletleri kesmek,kırmak,oymak,delmek ve parçalamak amacıyla kullanılırlar.Mikrolit adı verilen çakmak taşından minik aletler yapılır.İnsanlar yaşamlarını avcılık ve toplayıcılıkla sürdürürler.Önceleri protein ağırlıklı beslenme türü varken bu dönemde çeşitli bitki ve kökler yenmeye başlanır.Bunun yanı sıra ortamın uygun olduğu kimi bölgelerde balıkçılık önem kazanır.Ateşin bulunması bu döneme rastlar.

NEOLİTİK (YENİ TAŞ) ÇAĞI

Neolitik çağ nedir?

Havaların ısınmasıyla birlikte insanlar,sığındıkları mağara ve doğal barınakları terk ederek akarsu ve göl kenarlarına sazlardan kulübeler yaparak yerleşmişlerdir.Böylece göçebelik sona ermiştir.Toprağı ekip biçmeyi isteyen insanlar daha sonraları bazı hayvanları da evcilleştirmeyi başardı.üretici konuma gelinmesi,ürün fazlalığını ortaya çıkardı.Ürün fazlalığı ise ‘’takas’’adı verilen değiş-tokuşa dayalı ticareti doğurmuştur.(takas sistemini sona erdirip,ticaretin büyük ölçüde kolaylaşmasını sağlayan şey ‘para’dır.)

Neolitik Çağ

Not : yerleşik hayata geçişi sağlayan en önemli faktör ‘tarım’dır.

Cilalı taş çağının insanları,ürettikleri besinlerini saklamak ve pişirmek için topraktan çanak çömlek yaptılar.Küçük köy toplulukları oluşturan insanlar arsında mesleğe dayalı iş bölümü başladı.

Bitki liflerinden dokumayı öğrendiler.Dokumacılık,çömlekçilik,silah yapımcılığı gibi el becerisine dayanan meslekler (zanaatkarlık)ortaya çıktı.

KALKOLİTİK (MADEN) ÇAĞI

Kalkolitik(maden) Çağ

Not:tarih öncesi çağlarda insanların eşya ve alet yapımında kullandıkları maddeler sırasıyla taş,toprak ve maden’dir.Taş çağı insanlarının önceleri kabaca yonttukları taşları daha düzenli ve keskin hale getirmeleri;maden devri insanlarının ise önce bakırdan sonra tunçtan daha sonra da demirden araç ve gereç yapmaları giderek daha dayanıklı eşyaların yapıldığının ve uygarlığın geliştiğinin birer göstergesidir.Maden çağının insanları avlanmak korunmak ve savaşmak için ok ve yay yapmışlardır.

Kalkolitik çağ nedir?

Maden taş çağı olarak da bilinir.M.ö. 5.500-3.000 yılları arasını kapsayan bölümdür.

Bu dönemde tarım yerleşmeleri büyümüş,daha çok hayvan beslenmiştir.

Köylerin etrafı surlarla çevrilmiştir ve bulunduğu konuma orantılı olarak köyler büyüdü, kentlere dönüştü.Yazının ilk örnekleri, tekerleğin icadı.

KALKOLİTİK(MADEN ÇAĞI)

Devletler ortaya çıktı.Bu dönemin en önemli özelliği devletler arası iyi ve örgütlü ticari ilişkilerin ortaya çıkması oldu.

Silahların maden kullanımı ile gelişmesiyle askeri açıdan güçlü imparatorluklar ortaya çıktı.

Gelişen tarım,hayvancılık ve ticaret ile sosyal açıdan değişimler meydana geldi.

Sosyal sınıflar ortaya çıktı.(yöneticilik,çiftçilik,zanaatkarlık vb.)

Bu dönemin en önemli yeniliği çömlekçi çarkının icat edilmesidir.

EKONOMİK FAALİYETLERİN ÇEŞİTLENMESİ

İnsanlar yaşamlarının kolaylaştırmak için önce hayvan gücünü,sonra buhar gücünü ve daha sonrada elektrik gücünü işlerinde yapmaya başladılar.

İnsanların ilkel hayattan yerleşik hayata geçmesini sağlayan tarım etkinlikler de çeşitli gelişme ve değişmelere uyarak günümüzün modern tarım yapısına kavuşur.

M.s. 11. ve 12.yy.da temel faaliyetler tarım olmakla beraber ticarette gelişmeye başladı.Ticaretin gelişmesi ile yeni yollar oluşmaya ve gelişmeye başladı.

EKONOMİK FAALİYETLERİN ÇEŞİTLENMESİ

Hititler döneminde açılan yollar Romalılar döneminde geliştirildi.Ticaret devletler için nemli bir gelir kaynağı oldu.

Bu dönemde uzun olan ve güvenli olmayan yolları Anadolu Selçukluları yol boylarına çok sayıda kervansaraylar yaptılar.Osmanlılarda aynı amaçla yol boylarına hanlar yaptılar.

Bu dönemde ipek yolu Asya ile Avrupa arasında toplumsal ilişki ve değişimde önemli roller oynadı.

Kervansaray

Günümüzden önceki tarih çağlarında büyük ve önemli ticari yollar üzerinde kervan katarlarının konaklama,yeme-içme,tedavi vb. ihtiyaçlarını karşılamak üzere yapılmış korunaklı ve büyük yapılara kervansaray denir.

SARIHAN

AĞZIKARAHAN

KERVANSARAYLAR

Ekonomik etkinliklerde meydana gelen değişme ve gelişmeler nelerdir?

1. İnsanlar bir yandan yetiştirdiği bitkilerin ve evcilleştirdiği hayvanların sayılarını artırdılar.Bir yandan da bir kıtadan ötekine taşıyarak dünyaya yayılışını arzularına göre değiştirdiler.

2. İnsanlar tarımda bulduğu yeni yöntem ve araçlarla tarımı daha verimli hale getirdiler.

Ekonomik etkinliklerde meydana gelen değişme ve gelişmeler nelerdir?

3. Tarımdaki gelişmelerin yanında insanlar kendilerine yeni geçim kaynakları veya etkinlik alanları buldular.Yani alışveriş ile ticaret,maden ve çeşitli tarım ve hayvan ürünlerini işlemek için endüstri oluşmaya başladı.Bölgeler ülkeler arası fark ve ihtiyaçların giderilmesi arzusu ulaşımın gelişmesine neden oldu.

Ekonomik etkinliklerde meydana gelen değişme ve gelişmeler:

Çeşitli hammaddelerin işlenmesi çalışmaları günümüzden önce ilk çağlarda da vardı ancak çok ilkel ve çok yavaş ilerliyordu.

Bu yavaş ilerleyiş Büyük sanayi inkılabına kadar sürdü(18.yy).Bu olaya sanayi inkılabı denmesinin sebebi sadece sanayi alanında etkili olmayıp dünyada her alanda çok hızlı bir değişim gelişme yaşanmış dünya hayatı kökünden değişmiştir.

Ekonomik etkinliklerde meydana gelen değişme ve gelişmeler:

Sosyal ekonomik ve siyasi koşullar yeni bir aşamaya gelmiştir.Bu olay durmamış günümüzde de hızla devam etmektedir.

Dünya ekonomik yaşamı Avrupa’nın buhar makinesini yapması ile değişime uğradı.Özellikle de son 200 yıl içinde endüstri ve ticaret ile ulaşım çok hızlı bir gelişim izledi ki bu toplumların sadece ekonomik olarak değil sosyal ve kültürel yapılarında da önemli değişmeler oluşturdu.

Sanayi Devrimi(1750-1850)

Sanayi ve endüstri inkılabı Watt’ın buharlı kazanı bulmasıyla başlamıştır.Bu gelişmeler en önce Batı Avrupa’da başladı.İngiltere’de başlayan bu inkılabı Almanya,Hollanda,Belçika,Fransa,İsveç gibi ülkeler izledi.

Sanayi Devrimi ve Sonrası

Buharlı kazanın 1775’te dokuma endüstrisinde kullanılması,1804’te lokomotiflerin icadı,1807’de gemilerin yardımı ile günümüzün sanayi temelini atmıştır.1819’da ilk buharlı gemi Atlas Okyanusunu geçti.1825’te İngiltere’de ilk yolcu trenleri çalıştı.1859’da ABD’de ilk petrol çıkarıldı.1890 ilk uçak,1891’de ilk otomobil yapıldı.1927’de ilk uçak Atlas Okyanusunu geçti.1945’te ilk atom bombası yapıldı.1957’de ilk yapma uydu uzaya,1961’de ilk insanlı uzay uçuşu gerçekleşti.

Buharlı Lokomatif

Sanayi inkılabı sonucunda;

1. Toplum yaşanlarında köklü değişmeler başladı.Bundan önceki ekonomik hayata kırsal alanlar yön vermiş iken artık kentler yön vermeye başlamıştır.

2. Üretim araçları ev ulaştırma araçları değişime uğramıştır.

3. Dünya hızla bir makineleşme sürecine girmiştir.

4. Gelir seviyesi artan dünyada sağlık şartlarının da iyileşmesi ile hızlı bir nüfus artışı olmuştur.

Sanayi inkılabı sonucunda;

5. Teknolojik gelişmeler üretimi artırırken insan emeğine veya gücüne ihtiyacı azaltmıştır.

6. Bilgisayarın icadı ile bilgi paylaşımı ve bilginin yayılma hızı artmış ve geniş kitlelerin değişimlerden etkilenir duruma gelmiştir.

7. Tarımda makine kullanımının artması ile topraktan alınan verim artmıştır.

8. Gerek sanayide,gerekse devlet yönetimi bilişim teknolojisi daha kolay ve bir merkezden yapılır hale gelmiştir.

Buhar makinesinin bulunması tarım dışındaki diğer ekonomik etkinlikleri nasıl etkiledi?

Sanayinin gelişmesi bu makine ile olmuş,insan ve hayvanlardan faydalanılarak yapılan üretim makine gücü ile yapılır olmuş,güçlü makineler seri üretimi getirmiştir.

Sanayinin gelişmesi ile gereken hammaddeyi ihtiyacı ve üretilen mamul maddelerin satılması için böyle kaynaklar arayışına itti.Bu ülkeler arası ticaretin gelişmesine yol açtı.İlk zamanlarda bu Avrupa’nın sömürgecilik anlayışını doğurmuştur.

Buhar makinesinin bulunması tarım dışındaki diğer ekonomik etkinlikleri nasıl etkiledi?

Üretilen malların götürülüp satılması,gereken hammaddenin uzak ülkelerden getirilmesi,fabrikalarda çalışacak işçilerin taşınması için güçlü ulaşım araçları gerekli idi.Bunun sonucu olarak başta buharla çalışan gemiler ve trenlerle başlayan güçlü ulaşım araçlarının yapılması ile de ulaşım gelişti.

Ulaşımın gelişmesi haberleşme ve iletişimi kolaylaştırdı ve toplumlar arası etkileşim çoğaldı.

Ulaşımın iletişimin gelişmesi ile turizm faaliyetleri de gelişmiştir.

Buharlı gemi ve buharlı trenin gelişmesi sanayi ve ticaret üzerine nasıl etki etmiştir?

Bu araçlar büyük yüklerin kısa zamanda ve daha ucuz maliyetle taşınmasına dolayısıyla hammadde sağlayarak sanayi üretimini kolaylaştırma,üretilen malların pazarlara götürülmesi ve tüketimini sağlayarak da yine üretimi ve sanayinin gelişmesini teşvik edip kolaylaştırmıştır.

Hammaddenin alınıp,üretilen maddenin satılması yani bölgelerin ihtiyaç farklarından doğan bir faaliyet olan ticaretinde gelişmesine yol açmıştır.

Buharlı çeke traktörü tarıma nasıl etki etmiştir?

Buharlı traktörün tarımda kullanılması arazilerin daha kısa sürede kaliteli şekilde işlenmesine ,tarım ürünlerinin de kısa sürede ürün kaybına uğramadan hasat edilmesine imkan vermiştir.

Bu daha fazla araziden yararlanmayı,daha fazla ürün veriminin gerçekleşmesine,hasatta ürün kaybının azalması yönünden katkı yapmıştır.

Kırdan kente göçe neden olmuştur.

Tarımda eski dönemlerde klasik bitki ıslahı yöntemleri(aşılama,tohum eleme,zayıf tanelerin ayıklanması,yabani ot tohumlarının ayrılması)kullanırken

günümüzde biyolojik teknikler tarımda etkin şekilde kullanılmaya başlamıştır.

Özellikle biyoteknoloji kullanılması ile genlerin vasıtasıyla bitki hastalıkları ile mücadele ve yeni türlerin oluşturulması ve verimlerinin artırılması sağlanmaktadır.Bu sayede yoğun üretim ve ürün miktarı sağlayarak artan nüfusun beslenmesinde zorluklar aşılmaya çalışılmaktadır.

Günümüzde bu gen teknolojisinin insan sağlığına yaptığı olumsuz etkilere rağmen vazgeçilmezliğini sürdürmektedir.

EKONOMİK FAALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI

İnsanlar geçimlerini sürdürmek için ve ihtiyaçlarını karşılamak için çalışmak zorundadır.

Çeşitli iş ve mesleklerde çalışan insanların mesleklerinin içinde bulunduğu ekonomik etkinlikler içinde yer alırlar.

EKONOMİK FAALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI

Günümüzde ekonomik faaliyetler birincil,ikincil,üçüncül olarak sınıflandırılmaktadır.

Bu sınıflandırmalar ekonomik faaliyetlerin kökenlerini dikkate alarak yapılan sınıflandırılmalardır.

1. BİRİNCİL EKONOMİK FAALİYETLER(TARIM)

Tarım,orman,maden ve hayvancılık gibi doğadan doğrudan yararlanmaya dayalı faaliyetleri içerir.(topraktan ve denizden elde edilen)

Birincil faaliyetler

Birincil faaliyet

2. İKİNCİL EKONOMİK FAALİYETLER(SANAYİ)

Hammaddenin işlenerek değiştirilmesi,yeni hammadde veya ürün elde edilmesine dayalı sanayi faaliyetlerini içerir.

Hammaddenin işlenerek değerli ürünlere dönüştürüldüğü sanayi faaliyetleridir.

3. ÜÇÜNCÜL EKONOMİK FAALİYETLER(HİZMET)

Hizmete dayalı ekonomik faaliyetleri içerir.

Turizm,bankacılık,eğitim,sağlık,bankacılık,ulaştırma,haberleşme, vb. faaliyetlere denir.

Ekonomik faaliyetlerin dalları

Birincil faaliyetler

İkincil faaliyetler

Üçüncül faaliyetler

Balıkçılık İnşaat Pazarlama

Tarım Kimya sanayi Ulaşım

Hayvancılık Tekstil sanayi Eğitim

Avcılık/toplayıcılık Makine sanayi Sağlık

Ormancılık Otomotiv sanayi Bankacılık

Madencilik vb. Metal işletme vb. Turizm vb.

Bir iş dalının(meslek) hangi ekonomik faaliyet grubunda yer aldığını bulmak için şu sorulara yanıt aramak gerekir:

1. Topraktan veya sudan bir ürün ya da hammadde elde ediliyor mu?Eğer cevap EVET ise bu iş dalı birincil ekonomik faaliyetler içerisinde yer alır.

2. Yeni bir ürün elde ediliyor mu?Eğer cevap EVET ise bu iş dalı ikincil faaliyetler içerisinde yer alır.

3. İnsanlara hizmet mi sunuluyor?Eğer cevap EVET ise bu iş dalı da üçüncül faaliyetler arasında yer alır.

Aktif nüfusun ekonomik faaliyet gruplarına göre dağılımı:

Birincil sektör(tarım):tarım,hayvancılık,ormancılık gibi doğrudan doğadan hammadde elde edilmesine yönelik faaliyetlerdir.

İkincil sektör(sanayi):endüstri madencilik…gibi.

Üçüncül sektör (hizmet):inşaat,turizm,ticaret…vs. sektörlerdir.

Birincil sektör(tarım)

Üçüncül sektör(hizmet)

Hizmetin illere dağılımı

Üçüncül sektör(hizmet)

***Çalışan nüfus içinde birincil faaliyetlerin oranı fazla ise o ülke gelişmemiştir.

Çalışan nüfusun ekonomik faaliyetlere dağılımı(%)

Birincil faaliyetler

İkincil faaliyetler

Üçüncül faaliyetler

Almanya 1 31 68

Bulgaristan 21 29 50

Somali 65 10 25

Tablodaki rakamlara bakıldığında söz konusu 3 ülkeden en gelişmiş olanın Almanya ,en az gelişmiş olanın ise Somali olduğu açıkça görülmektedir.

Gelişmiş ve gerikalmış veya gelişmekte olan ülkelerde çalışan nüfusun ekonomik faaliyet kollarına göre olan dağılımı

Az gelişmiş ülkelerde,toplam çalışan nüfusun %90’a yakını tarımsal nüfus özelliği taşır.Gelişmiş ülkelerde ise tarımsal nüfus %10 civarındadır.Diğer nüfus hizmet ve sanayi sektöründe çalışmaktadır.

Gelişmekte olan ülkelerde, sanayi ve hizmet sektöründe çalışan nüfus,gelişmiş ülkelere göre daha azdır.Nüfusumuzun sektörel dağılım tablosuna baktığımızda,Türkiye’de 1927 yılında nüfusun %90 ı tarım,%10 u sanayi ve hizmet sektöründe çalışmıştır.

1950-1960’lı yıllarda tarım sektöründeki nüfus azalmaya başlamıştır.

Türkiye’de çalışan nüfusun yaş ortalaması düşüktür.Çalışan nüfusun bölgelere göre dağılımını incelendiğinde dengesizlik görülür.

Sanayi ve hizmet sektöründeki nüfusun büyük bölümü,Marmara bölgesindeki Çatalca-Kocaeli ve Güney Marmara bölümlerinde yoğunlaşmıştır.İzmir,Ankara,Eskişehir,Adana,Mersin,Zonguldak,Ereğli,Karabük,Gaziantep,Kayseri,Denizli,Konya gibi illerde sanayi nüfusu yoğundur.

Gelişmemiş ülkelerin genel özellikleri

Gelişmiş ülkelerin genel özellikleri

İhraç ürünlerinin çoğunluğunu tarım ürünleri oluşturur.

Sanayileşme sınırlıdır,teknolojik alt yapı bakımından dışa bağımlıdır.

Nüfus artış hızı fazladır.

Beslenme yetersizdir.

Hastalık ve çocuk ölüm oranı yüksektir.

Ortalama ömür kısa ve yaşam standardı düşüktür.

Sanayi ürünleri ihraç eder.

Ürün değeri yüksektir.

Nüfusun önemli bir kısmı hizmet sektöründe çalışır.

Gelişmemiş ülkelere göre daha çok gazete ve dergi okunur.

Ortalama ömür uzun ve yaşa standardı yüksektir.