konfeksiyon isletmesinde proses ve kalite kontrol

UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Gncel Anda BEK

BR KONFEKSYON LETMESNDE PROSES VE KALTE KONTROL

TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

ADANA, 2008

Z

YKSEK LSANS TEZ BR KONFEKSYON LETMESNDE PROSES VE KALTE KONTROL

Gncel Anda BEK

UKUROVA NVERSTES TEKSTL MHENDSL BLM TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI Danman: Yrd.Do.Dr. Emel Ceyhun SABIR Yl: 2008 Sayfa: 114

Jri: Yrd.Do.Dr. Emel Ceyhun SABIR Yrd.Do.Dr. Pnar DURU BAYKAL Yrd.Do.Dr. Ali KOKANGL

Bu almada; konfeksiyonda proses ve kalite kontrol incelenmitir. Konfeksiyondaki kontrol noktalar belirlenmi ve istatistiksel proses kontrol teknikleri hakknda bilgi verilmitir. almann uygulamas byk lekli bir konfeksiyon fabrikasnda

yaplmtr. Bir modelin dikim ncesi, dikim ve dikim sonras ve ykleme ncesi kontrolleri sonucunda verilerin toplanmas ve analizi iin istatistiksel proses kontrol teknikleri kullanlmtr. Kontrol diyagram, pareto diyagram, neden sonu diyagramlar, X, R, P kontrol kartlar hazrlanm ve prosesin yeterlilii kontrol edilmitir.

Anahtar Kelimeler: Tekstil, Konfeksiyon, Proses Kontrol, statistiksel Proses Kontrol, Kalite Kontrol

I

ABSTRACT

MsC THESIS

PROCESS AND QUALITY CONTROL IN A CLOTHING MILL

Gncel Anda BEK

DEPARTMENT OF TEXTILE ENGINEERING INSTITUTE OF NATUREL AND APPLIED SCIENCE UNIVERSITY OF CUKUROVA Supervisor: Assist.Prof. Emel Ceyhun SABIR Year: 2008 Page:114

Jury: Assist.Prof. Emel Ceyhun SABIR Assist.Prof. Pnar DURU BAYKAL Assist.Prof. Ali KOKANGL

In this study; it was investigated about the process and quality control of clothing. Check points were determined on manufacture of clothing and informed about statistical process control metods. The practice of this study was made in a large scale clothing factory. The statistical process control methods were used for gathering and analising of the checking datas of a model before sewing,during sewing, after sewing and before loading. Checksheets, Pareto Charts, Cause and Effect Diyagrams, X, R, P Control Charts were prepared and the process capability was checked.

Keywords: Textile, Clothing, Process Control, Statistical Process Control Quality Control

II

TEEKKR

Yksek lisans tezimin hazrlanmas srasnda yakn ilgi, sabr ve ynlendirmelerinden dolay danman hocam Sayn Yrd.Do.Dr.Emel Ceyhun SABIR bata olmak zere ukurova niversitesi Tekstil Mhendislii hocalarna teekkr ederim. almamn uygulama ksmndaki bilgilerin oluturulmas iin tm

kolaylklar salayan Taha Tekstil T.A.. Fabrika Mdr Fersan NDERe , alma boyunca ilgi ve bilgilerini esirgemeyen retim mdr Sava EROLU ve Kalite Gvence Mdr Evren ZENe de teekkr bor bilirim. Manevi desteklerinden dolay i arkadalarma, bugnlere gelmemi salayan ve beni srekli motive eden deerli aileme ve eime de ok teekkrler

Gncel Anda BEK

III

NDEKLER

SAYFA

Z.........I ABSTRACT.II TEEKKRLER....III NDEKLER...IV ZELGELER DZN...VI EKLLER DZN...VII KISALTMALAR VE SMGELER IX 1.GR ................................................................................................................... 1 2.NCEK ALIMALAR ....................................................................................... 4 3. KALTE VE PROSES ......................................................................................... 10 3.1.Kalitenin Tanm ............................................................................................ 10 3.2.Kalite Kavramnn Gelimesi ......................................................................... 12 3.3.Kalitenin Unsurlar......................................................................................... 15 3.4. Kalite Maliyetleri .......................................................................................... 18 3.5.Kalite Kontrol Kavram ve Anlam................................................................. 20 3.6.Kalite Kontroln Geliimi .............................................................................. 20 3.7. Kalite Kontroln Amalar ............................................................................ 22 3.8. Proses Kavram ............................................................................................. 24 3.9. Prosesin Temel Unsurlar .............................................................................. 24 3.10. Proses Kontrol........................................................................................... 25 4. STATSTKSEL PROSES KONTROL VE TEKNKLER ................................ 29 4.1. statistiksel Proses Kontroln Tanm ve Amac ............................................ 29 4.2.statistiksel Proses Kontrol Yntemleri.......................................................... 32 4.2.1.etele Diyagram .................................................................................... 34 4.2.2.Histogram ............................................................................................... 35 4.2.3.Pareto Diyagram .................................................................................... 37 4.2.4.Sebep-Etki Diyagramlar ......................................................................... 38 4.2.5.Gruplandrma .......................................................................................... 40 4.2.6.Dalm Diyagramlar.............................................................................. 41

IV

SAYFA

4.2.7.Kontrol Diyagramlar .............................................................................. 42 5. KONFEKSYON VE RETM SREC ............................................................ 53 5.1. Giyim Eyas retim Sreci .......................................................................... 55 5.2. Konfeksiyonda Kalite Kontrol Sistemi .......................................................... 56 5.2.1. Kalitenin saptanmas ............................................................................... 57 5.2.2 Kalitenin retilmesi .................................................................................. 58 5.2.3 Kalitenin deerlendirilmesi ...................................................................... 59 5.3.Seilmi Bir Konfeksiyon letmesi................................................................ 60 5.3.1. retim Blm Yerleme Plan ............................................................... 61 5.3.2. retim ncesi Hazrlklar........................................................................ 66 5.3.3.retim Aamas........................................................................................ 67 5.3.4. retim Sonras Son lemler Ve Sevkyat ................................................ 70 6.SELM BR KONFEKSYON LETMESNDE STATSTKSEL PROSES KONTROL ALIMASI ........................................................................................ 73 6.1. Mevcut Durumun Tanmlanmas ....................................................................... 74 6.1.1. Model Tantm .......................................................................................... 74 6.1.2. Dikim Operasyon Basamaklar ................................................................... 75 6.1.3. Kontrol Noktalar ....................................................................................... 75 6.2. Veri Toplama ve Analiz .................................................................................... 81 6.2.1.Tasnif Blm ............................................................................................ 81 6.2.2. retim i Kontrol...................................................................................... 84 6.2.3. retim Sonu %100 Kontrol ........................................................................ 88 6.2.4. Ykleme ncesi Kontrol (AQL) ................................................................ 93 6.3. Kontrol Diyagramlar 97

7. SONU VE NERLER ..................................................................................... 99 KAYNAKLAR...........101 ZGEM................105 EKLER........................................................................................................................106

V

ZELGELER DZN

SAYFA

izelge 3.1. Kalitenin ki Bileeni....................................................................... 11 izelge:3.2. Kalitenin Tarihsel Geliimi.............................................................. 15 izelge 3.3. Proses Kontrol Teknikleri ................................................................ 27 izelge 3.4. Kontrol Fonksiyon Ynetimi ........................................................... 28 izelge 4.1. Problem zme Basamaklar........................................................... 30 izelge:4.2. etele Diyagram ............................................................................ 35 izelge 4.3. Yeterliliin Kabul in Proses Yeterlilik Rasyosunun Kabul Snrlar ............................................................................................................... 52 izelge 5.1. retim Srasndaki Kontroller ........... 59 izelge 6.1. Operasyon Basamaklar..75 izelge 6.2. AQL Kontrol Tablosu...................................................................... 78 izelge 6.3. Yaplan Kontrol lemleri ................................................................ 80 izelge 6.4. Tasnif Blm etele Diyagram .................................................... 81 izelge 6.5. retim i Operasyon etele Diyagram .......................................... 84 izelge 6.6. Dikim Sonu rn Kalite Dalm izelgesi ..................................... 88 izelge 6.7 Dikim Sonu rn Kmlatif Adet ve Oranlar izelgesi ................. 90 izelge 6.8. retim Sonu l etele Diyagram ............................................... 91 izelge 6.9. Ykleme ncesi Hata etele Diyagram.......................................... 93 izelge 6.10. Ykleme ncesi Hata Adetleri.....95

VI

EKLLER DZN

SAYFA

ekil 3.1. En Uygun Dizayn Dzeyinin Saptanmas ............................................ 15 ekil 3.2. Uygunluk Kalitesini Etkileyen Maliyet Unsurlar ve Optimum ............ 16 ekil 3.3. Prosesin Temel Unsurlar.. .............................................................. 25 ekil 3.4. Kontrol Sistemi Elemanlarnn evrimi ..27 ekil 4.1. Simetrik Histogram ............................................................................ 36 ekil 4.2. Saa Asimetrik Histogram................................................................... 36 ekil 4.3. Sola Asimetrik Histogram ................................................................... 36 ekil 4.4. Pareto Diyagram ................................................................................ 38 ekil 4.5. Balk Kl........................................................................................ 39 ekil 4.6. Bileenleri zellikleri ......................................................................... 40 ekil 4.7. Dalm Diyagram eitleri................................................................ 41 ekil 4.8. Kontrol Grafii.................................................................................... 42 ekil 5.1. Konfeksiyonda retim Alanlar........................................................... 53 ekil 5.2. Konfeksiyonda rn Gruplar ............................................................. 54 ekil 5.3. Giyim Eyas retim Sreci ..................................... 55 ekil 5.4. Yerleim Plan..................................................................................... 61 ekil 5.5. Kuma Depo ...................................................................................... .61 ekil 5.6. Kesimhane .......................................................................................... 62 ekil 5.7. Sevk Edilmeye Hazr Maml ............................................................. .63 ekil 5.8. Seilmi Konfeksiyon letmesi in Temel Sre emas . ..64 ekil 5.10. Bilgisayarda Hazrlanm Kalplar ..................................................... 66 ekil 5.11. retim ............................................................................................... 67 ekil 5.12. Boyal Kuma Kontrol ..................................................................... 68 ekil 5.13. Kesim ................................................................................................ 68 ekil 5.14. Metolama ......................................................................................... 69 ekil 5.15. Son t ............................................................................................. 70 ekil 5.16. Kalite Kontrol ................................................................................... 71 ekil 5.17. Otomasyon Sistemine Giri Panosu ................................................... 71 ekil 5.18. Paketleme .......................................................................................... 71

VII

.................................................................................................................. SAYFA ekil 5.19. Paketlenmi rn .............................................................................. 71 ekil 5.20. Ykleme ncesi Kontrol (AQL)........................................................ 72 ekil 6.1. Tasnif Blm Hatalar ubuk Diyagram. ........................................ 82 ekil 6.2. Tasnif Blm Hata Oran Pasta Grafii.. .......................................... 82 ekil 6.3. Kesim Hatalar Neden-Sonu Diyagram.. ........................................... 83 ekil 6.4. retim i Hata ubuk Diyagram.. .................................................... 85 ekil 6.5. retim i Operasyon Hata Oran Pasta Grafii.. ................................ 85 ekil 6.6. Etek Reme Operasyonu Neden-Sonu Diyagram.. ........................... 86 ekil 6.7. Yaka-Biye ve Yan atma Operasyonu Neden-Sonu Diyagram ......... 87 ekil 6.8. retim Sonu Kontrol Sonucu Pasta Grafii ....................................... .89 ekil 6.9. retim Sonu Kontrol Sonucu Pareto Diyagram ................................. 90 ekil 6.10. retim i Tolerans D lmlerin Pasta Grafii ........................... 92 ekil 6.11. Ykleme ncesi Kontrol Sonucu Hata Sebepleri ............................... 94 ekil 6.12. Ykleme ncesi Kontrol Sonucu Pareto Diyagram ......................... 95 ekil 6.13. Etek ls X kontrol diyagram ...................................................... 97 ekil 6.14. El tamiri p diyagram......................................................................... 98

VIII

KISALTMALAR VE SMGELER

s n R u c p f X D A

: Standart Sapma : Standart Sapma : Toplam Yn Mevcudu : Yaylma Alan : Bir Birime Den Ortalama Kusur Says : rnekteki Toplam Kusur Says : Ana Ktlenin Kusurlu Oran : Frekans : rnek Ortalamas : Deiim Genilii Katsays : Snr Katsays : Ana Ktle Ortalamas

AKS : Alt Kontrol Snr ASL : Alt Spesifikasyon Limiti KS : st Kontrol Snr SL : st Spesifikasyon Limiti O : Orta izgi Cp : Prosesin Potansiyel Yeterlilii

Cpk : Prosesin Performans Cr : Yeterlilik Rasyonu

IX

1.GR

Gncel Anda BEK

1.GR Globalleen dnyamzda; gerek iletmeler arasnda gerekse lkeler arasnda youn rekabet koullar bulunmaktadr. Bu rekabet ortamnda rakiplere gre stnl elde edebilmek iin firmalarn, deiimlere ak olmas, gelimelere uyum salamas ve en nemlisi mterilerinin isteklerini, ihtiyalarn ve beklentilerini yakndan takip etmesi gerekmektedir. Son yllarn en hzl gelien rekabet aralarndan birisi rnlerin kalitesi olmutur. Rekabet younlatka yaptn satan iletme anlay yerini

satabileceini yapan iletme anlayna brakmtr. rnlerin kaliteli olmas iletmelerin daha fazla kar etmeleri iin deil, iletmelerin varlklarn

srdrebilmeleri iin zorunlu hale gelmitir. letme yneticilerinin temel amalar arasnda, retilen rnn maliyetlerini drerek karll artrmak yer almaktadr. Kalite uygulamalar veya kalite iyiletirme abalarnn temel hedeflerinden biri de bu maliyetleri en aza indirmeye almaktr.(Ycel, 2006) Kreselleen dnya pazarnda artan youn rekabet artlar , mteri tatmini kriterini, iletmelerin hayatta kalabilmeleri ve geliebilmeleri iin en nemli etken konumuna getirilmitir. Bu kriterde baarl olmak iin gerekli temel art ise, talep edilen kalitede mal ve mteriye en ucuza ve en ksa zamanda ulamaktr. Bir rnn kalite seviyesi, retim ilemi srasnda oluur. Nihai mamuln standartlara uyup uymadnn tespiti iin yaplan muayene ilemi, sonu olarak mamullerin kusurlu ve salam diye ikiye ayrlmasn, baka bir deyile ret yada kabul edilmesini salar. retim ilemi tamamlandktan sonra yaplan muayenenin, kaliteyi gelitirme konusunda bir etkisi yoktur. Gnmzn gelimi dnyasnda tketici, ok geni bilgilenme ve seme imkanlarna sahiptir. Tketici artk bir maln hangi lkede deil, hangi nitelikte retildiine nem vermektedir. Trk sanayisi de, gelime sreci iinde, fiyatn tercihte en byk ynlendirici etken olduu dnemlerden gemi ve 1980li yllardan itibaren gerek Trk pazarnn

1

1.GR

Gncel Anda BEK

da almas, gerekse tketicinin bilinlenmesi neticesinde, kalite, hak ettii ncelikli konuma gelmitir.(Maz,2001) 1970'li yllarn bana kadar tekstil rnleri ithalats durumunda olan Trkiye, 1970'den balayarak verilen yatrm tevikleri ile nemli bir tekstil retim kapasitesine sahip olmutur. plik sektrnde balayan yatrmlar, dokuma sektr izlemitir. Bu dnemde gerekletirilen yatrmlar, Trkiye'nin tekstil rnleri retim kapasitesini 4 kat artmtr. tketimin, retimdeki art tamamen eritememesi nedeniyle sektr ihracata ynelmi ve 1980'lerde, tekstil ithalats konumunda olan Trkiye, tekstil ve konfeksiyon ihracatnda dnyanda nemli bir yer almtr. Yurt ii talebinin yetersizlii sebebiyle ihracat yapma zorunluluunda olan tekstil ve konfeksiyon sektr iin artk ihracat bir yaam art olmutur.(nan,1998) Hazr giyim ve konfeksiyon sektr, 2006 yl Ocak-Aralk dneminde 14 milyar dolar deerinde ihracat gerekletirmitir. 2005 yl e dneminde gerekletirilen ihracat ise 13,7 milyar dolar dzeyindedir. Bu deerlere gre, sektr ihracat 2006 Ocak-Aralk dneminde %2,1 orannda bir art yaanmtr. Son yllarda dk bir performans gsteren hazr giyim ve konfeksiyon sektr, Trkiye genel ihracatndan ald %16,3lk pay ile sektrler arasnda tat aralar ve yan sanayi sektrnden sonra ikinci srada yer almtr.

(http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/IHR/2006_yillik) Trkiye ekonomisinde nemli yer tutan konfeksiyon sektrnde kalite ve proses kontrol ise bu almann ncelikli kavramdr. Bilimsel aratrmalarda amaca uygun veriler kullanmak, bu veriler nda belirli bulgu ve sonulara ulamak ve bu sonular aratrma kapsam ierisinde genelleyebilmek temel hedeftir.(Ural ve Kl,2005) statistiksel Proses Kontrol, verilerin topland, organize edildii, analiz edildii, yorumland ve bylece bir prosesin mevcut kalite seviyesinin korunduu veya daha yksek bir kalite seviyesine gelitii bir ilemler dizisidir.(Smith, 2004) Bu almann ilk blmnde nceki almalar yer almaktadr. statistiksel Proses kontrol, Kalite ve Konfeksiyon alanlarnda daha nce yaplan almalar incelenmitir. Sonraki blmde kalite kavram, geliimi, kalite kontrol ve kalite gvence kavram, proses ve proses kontrol kavram ve amalar anlatlmtr.

2

1.GR

Gncel Anda BEK

Drdnc

blmde

istatistiksel proses

yntemlerinden

histogram,

dalm

diyagramlar, pareto analizi, neden sonu diyagramlar ve kontrol diyagramlar aklanmtr. Beinci blmde konfeksiyondaki sreler ve bu srelerdeki kalite kontrol aamalarndan bahsedilmi ve uygulama yeri olarak seilen byk lekli bir konfeksiyon fabrikasnda dikilen mamullerin kumatan sevkiyata kadar kalite kontrol basamaklar incelenmitir. Altnc blmde iletmede istatistiksel proses kontrol yntemleri uygulanm ve hatalar tespit edilmi; p ve x,r kontrol diyagramlar uygulanarak sonular tespit edilmitir. Yedinci blmde ise yaplan analizler sonucu iletme iin sonu ve neriler oluturulmutur. Uluslar aras artan rekabet koullarnda artan maliyetler ramen milyon dolara varan cirolarla varln srdrebilen bir iletmenin kaliteye odaklanp mteri ve alan memnuniyetini gerekletirerek iletme verimliliini maksimum seviyelere karm olmas verilerle ortaya konmu ve sz konusu iletmenin dier iletmeler iin rnek tekil etmesi dnlmtr.

3

2. NCEK ALIMALAR

Gncel Anda BEK

2.NCEK ALIMALAR

Bu blmde incelenen konuyla ilgili nceki almalara yer verilmitir. (ztrk, 2007) almada kalite ile ilgili bilgiler ve kavramlar, kalite

kontroln tarihi geliimi, kaliteyi oluturan temel unsurlar, kalite kontroln amalar, kalite kontrol faaliyetleri konular ilenmi, toplam kalite kontrol, toplam kalite kontroln aamalar, toplam kalite kontroln kapsam, toplam kalite kontroln amalar konular ele alnmtr. statistiksel kalite kontrol tekniklerin neler olduu ve rnekleme dalmlar ve tahmin etme, kabul rneklemesi, kontrol grafikleri hakknda ayrntl bilgiler verilmitir. (Buluklu,2006) Tekstil iletmelerinin dokuma blmnn proses ve kalite kontrol incelenmi, proses ve kalite kontrol, kontrol sistemleri ve proses kontrol teknikleri hakknda bilgi verilmitir. ukurova blgesinde bir iletme seilerek iletmenin dokuma hazrlk ve dokuma blmlerine ait proses kontrol parametreleri tespit edilmi, kontrollerin skl,yapl periyodu sreler belirlenmitir.Standart d durumlar tespit edilerek bu verilerin iin kontrol diyagramlar oluturulmu ve standart d durumlar iin neden-sonu diyagramlar hazrlanmtr. 36 haftalk gzlem sonucunda iletmenin istatistiksel proses kontrol almasna uygun olduu ve vardiya eklinde alan iletmenin 07:00-15:00 vardiyasnda gerekletii ve genel olarak hatalarn neler olduu tespit edilmitir. Sonu olarak; kalite ve proses kontroln bir iletmede oluabilecek hatalar nlemede ve meydana gelen hatalara retmede nemli olduu ve verimlilii artrmada byk neme sahip olduu kansna varlmtr. (Sabr ve Erdoan, 2006) Ksa elyaf iplik iletmesinde iplik retim srecince elyafn getii proseslerin bilgisayar program desteiyle proses takibinin yaplmas amalanmtr. Bilgisayarla proses takibinin, hatalarn yakalanmasnda ve

problemlerin daha ksa srede giderilmesi amalanmtr. Hazrlanan bilgisayar programyla her bir rnn kalite standartlar tanmlanarak deerler girilebilmekte, girilen retim deerleri sonucu verilerin karlatrlmas ve grafik deerleri izilebilmektedir. Bu program sayesinde maml izlenebilirlii kolaylaabilmekte,

4

2. NCEK ALIMALAR

Gncel Anda BEK

retim sreci boyunca olmas gereken kalite deerleri ve gerekleen kalite deerleri kayt altna alnabilmekte, istatistiksel verilerin grafikleri alnabilmektedir. (zcan, 2006) statistiksel proses kontrol tekniklerinden Pareto Analizinin imento imalat sanayinde uygulamas incelenmitir. Uygulamann yapld Sivas imento Fabrikasnda meydana gelen retim durular aratrlm ve arza sebepleri pareto analizi ile sralanmtr. 5 ay iinde oluan genel durulardan dolay meydana gelen arzalarn bakm onarm maliyetleri de incelenmitir. Sonu olarak; genel nite duru nedeninin fabrika yetkililerince gsterilen sebeplerin dnda bilimsel verilerle ortaya karlm olan sat azl olduu tespit edilmitir. Genel nitenin dnda frnlarda ve imento deirmenlerinde meydana gelen duru nedenleri de tespit edilmitir. Pareto Analizinin iletmelerde kullanlabilirlii ve ortaya kan arzalarn, durularn, hatal retimlerin ve her trl problemin kaynann tespit edilerek iyiletirme yaplabilecei ve dolaysyla verimliliin artrlabilecei bilimsel olarak ortaya konmutur. (Sabr, 2003) plik, dokuma ve boya-terbiye dallarnda proses kontrol tekniklerinin uygulanabilirlii aratrlmtr. Aratrma sonucu seilmi rnlerin proses kontrollerinin yeterli olduu tespit edilmitir. Tekstil iletmelerinde ilemii ve ilemd kontrollerle hata yakalama, hatalarn ortadan kaldrlma almalarnn mmkn olabilecei grlmtr. (Bircan ve Gedik, 2003) Sivas Dikimevinde istatistiksel proses kontrol tekniklerinden Kontrol Tablosu, Pareto Analizi, Sebep-Sonu Diyagram, Hata Younluu Diyagram ve Kontrol Grafikleri kullanlarak retim hatalarn sebepleri incelenmitir. Ayrca retim safhasnda meydana gelen hatalarn nceden belirlenen spesifikasyonlara uygun olup olmad da aratrlmtr. Dikimevinde 6 aylk bir inceleme sonucunda kontrol tablosu sonularna gre % 1,5 hata oran tespit edilmitir. Vasflar iin p ve np kontrol grafiklerinden ise retimin kontrol altnda olduu ve retimin hedeflenen kstaslara uygunluu tespit edilmitir. Ayrca kalite kontrol sistemleri oluturularak kalite hedefleri ve kalite seviyeleri tekrar dzenlenmi ve rnlerin daha ucuza imal edilmesi salanarak lke ekonomisine katkda bulunulmutur.

5

2. NCEK ALIMALAR

Gncel Anda BEK

(Kken, 2003) statistiksel Proses Kontrol kavram, proses kontrol almalarnda kullanlan temel istatistiksel tekniklerinden etele Tablosu,

Histogramlar, Pareto Analizi, Neden-Sonu Diyagramlar, Gruplandrma, Dalm Diyagramlar ve Kontrol Diyagramlar geni bir ekilde anlatlmtr. Uygulama olarak ise Anteks iplik fabrikas seilmitir. Sonu olarak grafik ve tablolar incelendiinde baz grafiklerde deerlerin orta izgi etrafnda ok az salm yapt yani prosesin ok hassas sonular dourduunu ve maliyet asndan uygun olmad ortaya karken baz grafiklerde ise periyodik deiimler gzlenmitir. Bunun nedeni ise sistematik bir hatann varl olduu sonucuna varlmtr. Ayrca tablolarda incelendiinde iplik numaras %CV deikeni dndaki deikenler, pratikte kabul edilen 1,33 deerinin ok zerinde olduundan prosesin yeterli olduu sonucu karlabilirken iplik numaras %CV deikeni iin elde edilen sonular, pratikte kabul edilen 1,33 seviyesinin ok altnda olduu iin prosesin yetersiz olduu sonucuna varlmtr. Bylece firma yetkilerinin iplik numaras deeri % CV deerlerini kontrol etmeleri gerektii tespit edilmitir. (Ekiz, 2003) statistiksel problem zme sreci ve aralar ile ilgili genel bilgiler verilmi problem zme aralar ve safhalar anlatlmtr. statistiksel problem zme aralar olarak tanmlanan Pareto Diyagramlar, Sebep-Sonu Diyagramlar ,Histogramlar, Kontrol Grafikleri, Salma Diyagramlar, Grafikler ve Kontrol izelgelerinin yannda; yeni ara olarak tanmlanan liki

Diyagram,Yaknlk Diyagram, Aa Diyagram, Matris Diyagram, Matris Veri Analiz Diyagram, Proses Karar Program Tablosu ve Ok Diyagram incelenmi ve konfeksiyon iletmelerinde sorunlara nasl zm bulunaca bu problem zme teknikleri kullanlarak aklanmtr. (Gkta, 2003) Konfeksiyon iletmelerinde kalite kontrol sistemlerinin kurulmas ile ilgili inceleme yaplmtr. Kalite ve tarihesi hakknda aklamalar yaplm ve bir konfeksiyon iletmesinin hammadde giriinden mamul kna kadar ki tm blmler incelenmitir. Tm retim sreci retim ncesi, retim ve retim Sonras ilemler olarak e ayrlm ve her bir ilem aama aama anlatlarak nasl kalite kontrol yaplaca ve kalite kontroln hangi izelgelerin kullanlaca belirtilmitir. izelgelerin kullanlmasyla beraber meydana gelecek hatalarn

6

2. NCEK ALIMALAR

Gncel Anda BEK

giderilmesi, hatalarn minimum dzeye indirilmesi ve gereksiz zaman kaybnn nlenmesi amalanmtr. (Solmaz, 2002) Tekstil Sanayi, Tekstil Sanayimizdeki teknik eleman ihtiyac, Okulda Mesleki Eitim irdelenmekte, eitim durum deerlendirilmesi yaplmtr. Kalite ve Toplam Kalite Yntemleri incelenmi, uygunluk kalitesi anlatlm, Kalite ve Standart Kavramlar ile ISO 9000 seri,Tekstil sanayinde uygulamas anlatlmtr. Eko-Tex 100 Standartlar Tarihesi, insan ekolojisinin temel felsefesi, ko-Tex Standart 100 oluturma zerinde durulmu ve enstitlerin adlar verilmitir. Son ksmda ise entegre bir tekstil iletmesinde kalite kontrol almalarnda problemlere istatistiksel ekilde yaklalarak sonular irdelenmitir. (Kaya, 2000) Bir konfeksiyon iletmesinde oluturulacak kalite sistemin incelendii bu almada kalite kavram, kaliteyi oluturan unsurlar, kalite deikenlii, kalite programlarnda baarszlk nedenleri hakknda bilgi verilmi, konfeksiyonda kalite kontrol sistemleri zerinde durulmutur. Konfeksiyondaki her bir proses tanmlanarak buralarda kontrol edilmesi gereken ksmlar tespit edilmitir. Kontrol yntemleri anlatlm, pareto analizi ve neden-sonu diyagram hakknda bilgiler verilmitir. Uygulama olarak rg kuma kullanan bir konfeksiyon fabrikas seilmitir. retim iin alma talimatlar hazrlanm, istenen kalite planlanm ve retimde uyulmas gereken kalite snrlar izilmitir. retim ncesinde kuma kontrolleri yaplm istenen gramajlar ,ilmek saylar, boyut deiimi, may dnmesi tolerans, ekmezlik ,srtme hasl, pilling testleri sonular incelenmi toleranslar iinde olan kumalar onaylanmtr. retim iindeki 3 rnek incelenmi retimdeki hatalara pareto analizi yaplmtr. Sonu olarak diki hatalarnn %38 gibi ok yksek bir deerde olduu tespit edilmitir. yiletirme almalar yaplarak bu oran %9,6 drlmtr. letmelerdeki kalite sisteminin kurulmasnn ve iyiletirme faaliyetlerinin devam etmesinin gereklilii vurgulanmtr. (Kim, K. ve Yum, B., 1999) Bu almada kontrol kartlarnn uygulamas zerinde almtr. Bir biskvi fabrikasnda yaplan bu alma sabit ve deiken bileenlerin gzlemlenerek kontrol kartlar yardmyla gelitirilmesini amalamtr. rnein llebilen bir veri (biskvi kalnlk), ilikili olduu iki llebilen veri (tm parti ierisinde biskvinin yeri ve parti bykl) tarafndan tanmlanr. Sonra

7

2. NCEK ALIMALAR

Gncel Anda BEK

parti iindeki biskvinin kalnlnn yeri ve parti bykl ile ilgili kontrol kartlar oluturulur. Kontrol kartlar tm proses ortalamasn gsterir ve oluabilecek hatalarn tespit edilmesi iin tm prosesin iyiletirilmesinde kullanlr. (Eriki, 1999) Konfeksiyon iletmelerinde kullanlan kalite kontrol prosedrlerinin insan haklar standartlarna nasl uygulanmas gerektiinin ve kalite kontrol sistemin oturtulma aamalarnn aa kavuturulmas amalanarak yaplan bir almadr. Kuma hatalar neler olduu rnekleri, kesim blm kalite kontrol talimatlar, retim ii kalite kontrol ve retim hatalar son kontrollerin neler olduu ve bu verilerin istatistiksel kontrol kontrol formlaryla aklanmtr. deal bir fabrikada bulunmas gereken optimal kalite kontrol basamaklarn iine alan fabrika deerlendirme formu ve MsrMakedonya fabrikalarnda yaplan birer deerlendirme formu sunulmutur. Ayrca Reebok tarafnda yaplm nsan Haklar Deerlendirilmesi uygulamal olarak sunulmutur. Kalite, bir rnde bulunmas gereken optimal zelliklerin salanmas, ayrca mteri beklentilerinin rn kalitesi kadar n plana karlmasdr kansna varlm, rn kalitesinin tek bana yeterli olmad ayn zamanda hizmet beklentilerinin de karlanmas gerektii sonucuna varlmtr. (Cook G. E., Maxwell J. E., Barnett R. J., and Strauss A. M.,1997) Bu almada kaynak prosesi istatistiksel metodlar tarif edilerek bir program oluturulmutur. Kaynak yaplrken veriler toplanmas ve tanmlanmasndan sonra kontrol kartlarnn oluturulma ilemine geilmitir.. nce kaynak proses tanmlanmtr. Daha sonra X ve R diyagramlarn nasl oluturulaca anlatlm ve program mensnde hangi ksayol tularnn hangi fonksiyonlar iin tanmland anlatlmtr.Sonu olarak X, R kontrol kartlarnn yannda histogramlar

oluturulmutur. almann sonunda programn gelitirilebilecei ve farkl istatistiksel proses tekniklerinin kullanlabilecei sonucuna varlmtr. (Karako, 1997) Konfeksiyon firmalarnda uygulanmak zere tavsiye edilen Kalite Kontrol Program ve bu programn uygulannda izlenebilecek yol incelenmitir. J.C.Penney firmasnn imalatlar iin derledii notlar temel alnarak alma srdrlm ve almada tavsiye edilen kalite kontrol programnn benzerinin uyguland bir konfeksiyon firmasnda takip edilmitir. Kalite kontrol

8

2. NCEK ALIMALAR

Gncel Anda BEK

sistemini oturtmaya alan iletmenin karlat zorluklar, izlenen yol, durumu ve hedefleri zetlenmitir. Uygulama olarak seilen firmann hedefi olan ambalaj departmannda yaplan son kontroln kaldrlmas ve hatal rnn minimuma indirilmesine kalite kontrol sistemin uygulamaya almalarnda grev alacak eleman saylarnn tespiti, kullanacak formlar, ekipman ve raporlarn nasl sunulmas gerektii oluturularak balanmtr. Hammadde yani kuma kontrolne daha nem verilerek hatann retime girmeden tespiti yaplmtr. Ayn zamanda aksesuar ve ambalaj kontrol nceden yaplarak ykleme srasnda oluan sevkiyat hatalarnn nne geilmitir. Firmada kalite sisteminin gelimesiyle rn yelpazesinin de gelimesi salanm ve pek ok mteri ile alma mmkn olarak mteri snflandrma sistemi ortaya kmtr. Bunla beraber bu sistemin bir yneticisinin atanmasna karar verilmi ve bu sistemin sreklilii iin departman oluumun gereklilii tespit edilmitir. (Hossain A., Choudhury Z.A., and Suyut S.,1996) Bu almada istatistiksel proses kontrol tekniklerinin endstride kullanlrken ortaya kan problemine zm aranmtr. Tekniklerin annda grntlenebilmesi iin bir program gelitirilmitir. almada istatistiksel metodlar anlatlm, kontrol kartlarnn nasl oluturulaca hakknda bilgi verilmitir. Sonu olarak programn nasl tmleik hale getirilecei hakknda bilgiler verilmi ve kontrol diyagramlar yaplmtr.

9

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

3.KALTE VE PROSES

3.1. Kalitenin Tanm

Kalite (Qualites) Latince nasl olutuu anlamna gelen Qualis kelimesinde gelmektedir. Esasta kalite szc hangi rn ve hizmet iin kullanlyorsa, onun ne olduunu belli etmek amacn tamaktadr. (Kken,2003) Kalite farkl insanlar tarafndan farkl ekillerde tanmlanr ve deiik ekillerde iyiletirilir. Kalite iki ana ksmda dnlebilir: retim sonunda ortaya kan rnn kalitesi ve hizmet kalitesi. Mamuln kalitesi mteri tarafndan zellikleri tanmlanabilir ve kalite, iyi retim ve hizmetlerle

gelitirilebilir.(Smith,2004) Kalite, bir rnn kullanm amalar dorultusunda istenilen kullanm zelliklerine uygun olarak retilme derecesidir. rnn kullanm amalar; maliyet, kullanm ve bakm kolayl, gvenlik, evre koullarna uyum gibi faktrler ierir. Bu nedenle kalite terimi sadece mkemmellii ifade etmek iin

kullanlmamaldr. Kalite, ayn zamanda firmann pazar olarak hedeflii toplumun isteklerini ve alm glerini gz nnde bulundurarak kendi kalite anlayn rnlerine yanstmaldr.(Gkta, 2003) Kalite pek ok kiinin bildii veya tanmlamaya alt gibi Mutlak Anlamda En yi demek deildir. Her ikisi de binek arabas olan iki farkl marka aracn kullanl amalar farkl olup deiik tketici gruplarnn isteklerine cevap verirler. Ayrca fiyatlar arasnda da byk fark olduu dikkate alnmaldr. Kalitenin ancak mamuln fonksiyonuna, dier bir deyile hizmet ettii amaca gre bir anlam tayabilecei sylenebilir. Kaliteyi, ok genel olarak, Amaca Uygunluk Derecesi eklinde tanmlamak mmkndr. (Ko,2000) Kalite sadece rn veya mal kalitesi iin tanmlanmamaldr. Alnan bir hizmetin de kalitesinden bahsedilebilir. Yani kalite kavramnn iinde hizmet kalitesi de yer almaktadr. Kalitenin hizmet ve mal kalitesi olmak zere snflandrlp her iki bileen iin kalite zellikleri izelge 3.1.de aklanmtr.

10

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

izelge 3.1. Kalitenin ki Bileeni (Halis,2007)1. Hizmet Kalitesi Kalite zelliinin Aklamas Kalite zellii 2. Mal Kalitesi Kalite zellii Performans Kalite zelliinin Aklamas rnn belirlenen ama dorultusunda etkin, etkili ve verimli kullanlabilmesi anlamndadr.

Yetenek tutarlln iermektedir. Hizmetin gvenilir ve doru Gvenirlilik biimde, vaat edilen ekilde yaplmas demektir. grenlerin, mterilere annda hizmet vermeleri ve yardm etmeye Duyarllk istekli olmalarn ifade eder. Vermek (Dakiklik, nezaket, gler yz, kibarlk, profesyonellik gibi) Hizmet sunmak iin iletmenin ve igrenin gerekli bilgi ve yetenee Yeterlilik sahip olmalar anlamna gelir. Yaklaabilme ve iliki kurma kolayl iermektedir. Hizmet alm iin bekleme zamannn ksa Eriebilirlik olmasn ve zamannda olmasn ifade etmektedir.

/Karlk

Gvenilirlik

rnn kullanm performansnn srekliliidir.

Estetik

Mal ve hizmetlerin etkileyicilii, duyu ve duygulara seslenebilmesi ve bundan dolay gdleyebilmesidir. Faaliyetlerin, plan ve programlarn, rnn daha nce belirlenmi standartlara, koullara ve amalara uygunluu, rnn yoksuniuu gidermesi, tamiratnn kolayldr rnde kullanm mrnn uzunluu ve gerektiinde tekrar elde edilebilmesidir. Ilgili problem ve ikayetlerin kolay halledilebilirlii de bununla ilgilidir. Kullanm mrn ifade eder. Bir hizmet kurumu iin deiik piyasalara ayak uydurabilmesi ve hizmetini aksatmamasdr.

Kullanllk

Mteriyle ilikide bulunan igrenin kibarl, saygnl ve Nezaket dostluunu ifade eder.

Devamllk

Mterileri anlayabilecekleri dilde bilgilendirmek ve onlar dinlemek letiim anlamna gelir. Iletmenin gvenilirlii, drstl ve mteri karlarna nem verdiini hissettirmesini iermektedir. Gemie ait Saygnlk performans ve dier soyut zellikler, rn hakknda tketicilerinin vgleri ve yllarn deneyimidir. phe, tehlike ve riskten uzak olma, fiziksel ve finansal gvenlik Gvenlik unsurlardr.

Dayankllk

Gvenlik

retilen rnn mteri herhangi bir tehlike iermemesidir.

iin riski

Mkemmellik

Ak ve zmni btn ihtiya ve beklentilere cevap verebilmesi ve tam tatmin salayabilmesidir. evreye ve kullancya sayg gz nnde bulundurularak tasarlanan bir rnn zararl ve toksin maddeler iermemesi ve kullanm sresi bittiinde evreye zarar vermemesidir.

Mteriyi ve mteriye ilikin gereksinimleri bilmek iin aba Empati harcamay ierir.

evresel duyarllk

Hizmetin fiziksel yann iermektedir. Fiziksel tesisler, igrenin grn, hizmet Fiziksel nitelik sunmak iin kullanlan ara ve ekipmanlar fiziksel unsurlar oluturmaktadr.

11

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

Bu unsurlarn tesinde kalite kavram gzle grlmeyen, daha geni kavramlar iermektedir. Bunlar yle sralanabilir; 1. Belirli bir mamuln, belirli bir tketicinin istek ve ihtiyalarn karlama derecesi. Buna, Pazara Ynelik Kalite denir. 2. Bir mamuln genel olarak tketicilerin potansiyel isteklerini karlama dercesi. Bu zellik iin Dizayn Kalitesi deyimi kullanlr. 3. Belirli bir mamuln retildii zaman kendisi iin tasarlanan kalite dzeyine uyma derecesi. Bu derece iin Uygunluk Kalite deyimi kullanlr. 4. Bir mamuln dier firmalar tarafndan retilen edeer mamuller karsnda tketicinin kendi deneyimlerine gre tercihine sahip olma derecesi. Bu zellik iin tketici tercihi deyimi kullanlr. 5. Bir mamuln boyut, geometrik ekil, yzey dzgnl ve renk gibi fiziksel zellikleri. 6. Ekonomik kullanma sresi yani mrdr. 7. nceden saptanan belirli bir sre arza yapmadan alma olasl, yani gvenirlik 8. Hz, harcanan enerji, i miktar gibi alma (performans) karakteristikleri 9. Dizayn ve imalat maliyetleri 10. retim yntemleri ve teknolojik imkanlar 11. Tamir- bakm ve servis ihtiyalar ve maliyetleri Gibi kriterlerin biri veya birka, mamuln kalite dzeyini belirleme amacyla kullanlabilir.(Ko,2000)

3.2. Kalite Kavramnn Gelimesi

Kalite ile ilgili almalar milattan nceki yllarda Hammurabi Kanunlar'na kadar uzanr. Kalitenin bir kavram olarak ortaya kmas ise 19. yzyla rastlamaktadr. reticiler bu dnemden sonra kalite bilinciyle rnlerine kendi markalarn vurmaktan mutluluk duymaya balamlardr. Frederick Taylor'un ABD' de i planlamasn ii ve ustabalarn inisiyatifinden alp, endstri mhendislerinin kontrolne vermesiyle balatt uygulama, sanayi devriminin tohumlarn atmtr.

12

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

1930'lu yllarda kalite, iyinin ktden ayrlmas, eklinde Henry Ford tarafndan ynetimin be fonksiyonu arasnda irdelenmitir. Hata miktar ve cinslerinin tespiti ile ilgili olan bu kontrol, 1940'larda istatistiksel yntemlerin kullanlmas ekline dnmtr. Kalite kontrol, 1950'li yllarda bir kiinin veya bir ekibin sorumluluuna braklmtr. Yllara gre kalitenin geliimine bakld zaman Japonya'nn bu konuda 2. Dnya Sava'ndan sonra Bat lkelerini geride brakan bir gelime kaydettii grlmektedir. Amerika'da statistiksel Kalite Kontrol nce Deming sonra da Juran tarafndan tantlmtr. Bu dnemde Japonya gibi baz Uzakdou lkeleri G.Kore, Tayvan, Singapur byk gelimeler gstermilerdir. 1970'li yllarda Deming ve ve Juran, rgtlere para, zaman ve kalite olmak zere boyutlu dnce olana salamlardr. 1980'li yllara gelindiinde sadece maliyet unsurunun dikkate alnmas yetersiz kalm, kalite anlay rekabette n plana gemeye

balamtr.(Taner ve Kaya, 2005) Son yllarda zellikle teknolojinin gelimesi ile yenilenmi olan kalite terimi, mteri isteklerinin talep ettii en uygun artlarla salanmas olarak tanmlanmtr. Bunun sonucunda da mteri isteinin temini tek bana bir kriter olmaktan km, mteri Tatmini denen yeni bir kriter, yeni bir tanm ortaya konulmutur. Ayrca gnmzde mteri terimi de gelimi ve iki tip mteri temel olarak belirlenmitir. Bunlardan ilki eskiden beri de bilinen nihai mteridir. kinci olarak tanmlanan ve yeni gelimekte olan mteri tipi ise, proseste birbirini takip eden departman yada kii olarak aklanmaktadr. Kalite tanmnn tarih iinde geirdii evreler incelendiinde u ana balklar ortaya kar; 1. 2. 3. 4. rn ynlendirmesi sistem ynlendirmesi proses ynlendirmesi mteri ynlendirmesi

13

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

1. rn ynlendirmesi: klasik kalite kontrol dediimiz; ret-%100 kontrol et- hatay bul-ayklama sonras kaliteli, salam mal mteriye sun prensibidir. lkemizde de hala yaygn olarak kullanlan bu sistem retici firmaya kontrol maliyeti, hatal para retme maliyeti, tashih maliyeti vs. gibi byk maliyetler getirmektedir. Bunlarn yan sra hatal retimin tketiciye sunulmas olasl bu sistemin en byk dezavantajdr. 2. Sistem ynlendirmesi; rn ynlendirmesinden sonra kullanlmaya balanan ve imalat srasnda kontrol hedefleyen frekansl kontrol prensibidir. Bu sistemde, Yan Sanayi Denetimi, Giri Kalite Kontrol, Final Kalite Kontrol ve malat Arasnda Frekansl Kontrol gibi baz kontrol amal sistemler devreye alnr. Bununla belirli noktalara filtreler varsaylarak konulduu hata yapma ihtimalini kstlamak ve ara operasyonlarla kontrol maliyetini drmek hedeflenmektedir. Bu sistemde birka hatal para retildikten sonra, prosesteki hatann bulunarak dzeltilebilmesi mmkn olduundan, rn ynlendirmesi sisteminde gndeme gelen maliyetler azaltlabilmekte ve hatal para orannn drlmesiyle de tketiciye sunulabilecek hatal para yzdesi en aza indirgenebilmektedir. Genellikle bu sistemle alan firmalarda Kalite Gvence ve Kalite Gvenilirlik kavramlarna ve hatta departmanlarna rastlanabilir. 3. Proses ynlendirmesi; tamamen proses ve idarenin kontrol edilmesi, retilen rnn, retim yapann, makine ve insann denetlenmesidir. Bu sistemle beraber klasik kontrol yntemlerinde bulunmayan yeni bir limit, 'kontrol limiti' kavram da ortaya kmaktadr. Burada hedef skarta retmeden, skarta retme sinyalini prosesten erken uyaryla alp skarta retiminin nne gemektir. Ama para ayklamak deil, proses onaylamaktr. Klasik yntemlerde paralar spesifikasyon-resim limiti denen dizayn toleranslarna gre mukayese edilerek kontrol edilmekte, dolaysyla limiti dna kan paralar hurda olmaktadr. Bu yeni sistemde ise, resim toleransndan daha dar olan ve prosesteki deiimlerin istatistik metotlar kullanlarak analizi sonucu hesaplanan Kontrol Limitlerine gre deerlendirme yaplmakta ve bu limitler dndaki parada ikaz olarak deerlendirilmektedir.

14

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

4. Mteri ynlendirmesi: Toplam Kalite Ynetimi de denilen, gnmzde Japonya bata olmak zere btn dnyada hzla yaylarak uygulanan, kk 2. Dnya Sava sonlarnda Deming' e dayanan, Japonlar tarafndan bulunan ve yine ilk olarak onlar tarafndan uygulanan, bu nedenle de Japon Mucizesi olarak da adlandrlan bir sistemdir. Proses oryantasyonundan en byk fark, mterinin ve mteri anlaynn sisteme direk katlmasdr. Ama mterinin isteini ona en uygun ekilde salamaktr. (Kken, 2003) Kalitenin Tarihsel Geliimi izelge 3.2.de gsterilmitir.

izelge 3.2. Kalitenin Tarihsel Geliimi Muayene Kalite Kontrol Kalite Gvencesi

(Kabul Fonksiyonu) - Girdi muayenesi - Proses muayenesi - Final muayenesi - Uygun olmayan malzeme kontrol - Gnlk problemler

(nleme Fonksiyonu) - statistik metotlar - Numune planlar tasarm - Kalibrasyon - Proses yeterlilii - Ekonomik incelemeler ve deneyler

(Gvence Fonksiyonu) - Eitim ve motivasyon - Verilerin analizi - Mteri ikayetleri hata analizi - Pazar kalite aratrmas - Satc kalite gvencesi - Kalite tetkiki - Kalite standartlar - Kalite politikas ve sistem ve ilemleri

3.3.Kalitenin Unsurlar

Bir mamuln kalite dzeyinin nce tasarlanmas ve sonra retimle beraber gereklemesi sz konusu olduuna gre, tm faktrleri iki temel unsur iinde toplamak mmkndr. Biri "dizayn kalitesi", dieri "uygunluk kalitesi" dir. 1.Dizayn Kalitesi Mamuln fiziksel yaps ve performans zellikleri ile beraber tasarlanr.Boyut, arlk, hacim, dayankllk ve benzeri fiziksel nitelikler gibi dizayn kalitesi llerle belirlenir. ki mamuln ayn fonksiyonu gren kalite spesifikasyonlar arasndaki fark onlarn dizayn kaliteleri arasndaki fark gsterir.Bir mamul iin en uygun dizayn kalitesinin saptanmas, kalitenin tketici asndan deeri ile reticiye olan

15

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

maliyeti arasnda optimum noktann bulunmas prosesidir.ekil 3.1.'de grlen diyagramda en uygun dizayn kalitesinin nasl saptanaca grlmektedir.

Kalite Deeri

YTL A B Kalite Dzeyi C

ekil-3.1. En Uygun Dizayn Dzeyinin Saptanmas (Ko,2000)

Kalitenin deeri erisi tketicinin kaliteye verdii deeri, dier bir deyile demeye hazr olduu paray gsterir.Bu erinin eiminin giderek azalmas doal bir tketici davran sonucudur. Gerekten balangta tketici daha kaliteli mala daha fazla para demeye hazrdr. Fakat kalite dzeyi, gereksinmesinin stne ktnda ayn istei gstermez.Dolays ile onun nazarnda kalitenin deeri giderek der. rnein, bir ayakkabnn 1 veya 2 yl dayankl olmas karlnda fiyat farkna katlanlr.Fakat dayankllk sresi uzadka artan fiyat deyecek tketici says hzla azalr. Kalitenin reticiye maliyeti tersine bir gelime gsterir. Kalite dzeyi ykseldike maliyetler nce yava soma byk bir hzla artar. Maliyet erisinin birden diklemeye balamas teknolojik olanaklarn zorland anlamna gelir. Belirli bir kalite dzeyi iin iki eri arasndaki ordinat fark reticinin karn (yalnz kalite asndan) gsterir. Farklardan oluan kar erisi B noktasnda maksimum olmaktadr.Dolays ile retici asndan mamul iin en uygun dizayn kalitesi bu noktadadr.

16

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

2.Uygunluk Kalitesi: Dizayn kalitesi ile belirlenen spesifikasyonlara retim esnasnda uyma derecesidir.Belirli bir uygunluk kalitesinin gerekletirilmesinde eitli maliyetlerin dengelenmesine allr. Uygunluk kalitesinin ls bozuk mal yzdesi

olabilir.Kalite Kontrol etkinlii arttka, yani tasarlanan kalite spesifikasyonlanna uyan para yzdesi ykseldike (veya hatal para oran azaldka) bozuk mallarn ortaya kard malzeme ve iilik kayplar ile tamir masraflar ve mteri ikayetleri hzla azalr.Buna karlk lme, deerleme ve koruma faaliyetlerinin younluu arttndan bunlarn maliyetleri giderek ykselir.Koruma maliyeti, bozuk maln retimine meydan brakmamak amac ile nceden alnan nlemler iin yaplan masraflardan oluur.i eitimi, tamir - bakm, dizayn kontrol gibi masraflar koruma maliyeti niteliindedir.ekil 3.2.'de grlen grafikten anlalaca zere, kontroln etkinlii arttka yani bozuk mal yzdesi azaldka farkl deiim gsteren iki maliyet erisi bir noktada kesiir. Bu noktann apsisi toplam maliyetin minimum deeri ald uygunluk kalitesidir.

Toplam Maliyet Bozuk Mal Maliyeti

YTLMin.Maliyetli Uygunluk Kalitesi

Kontroln Etkinlii ekil 3.2. Uygunluk Kalitesini Etkileyen Maliyet Unsurlar ve Optimum Uygunluk Derecesinin Saptanmas (Ko,2000)

17

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

Bir mamul iin en uygun dizayn ve uygunluk kalitesinin saptanmas bir seim sorunudur.Bu seimin doru yaplabilmesi hi kukusuz ayrntl bir aratrma ile eitli seeneklerin ortaya karlmasna baldr.Dier taraftan gerek bir problem zerinde alldnda, maliyet ve deer erilerinin srekli ve net biimde elde edilemeyecei unutulmamaldr.Bununla beraber bu erilerdeki trende uyan ve 5 - 8 noktadan oluan kmeler karar vermek iin yeterli saylabilir. Dizayn ve uygunluk kalitelerinin saptanmasnda iki noktadan harekete geilmelidir: 1- Tketicinin istekleri, 2- Teknolojik olanaklar. Tketicinin mamulden nasl bir kalite bekledii ve bunun iin ne kader para deyebilecei ayrntl tketici aratrmalar ile ortaya karlabilir. Teknolojik olanaklar ise, eldeki malzeme, makina, igc ve teknik bilgi (know - how) potansiyelinin gereki bir deerlemesi sonunda belirlenir. (Ko,2000)

3.4. Kalite Maliyetleri

Kalitedeki gelime ve deimeyi gsteren en iyi kstas, kalite maliyetleridir. Baka deyile, kuruluun kalite hedeflerine ulap ulamadnn somut lsn elde etmek iin kalite maliyetlerinin hem tutar ve hem de miktar olarak bilinmesi gerekir. letmeler iin maliyetli olan kaliteli mal ve hizmet retmek deil, kalitesiz ya da dk kaliteli mal ve hizmet retmektir. (abuk,2005) Mteri istekleri ile retim maliyetleri arasnda denge kurulmaldr. rn sat fiyat, mterinin alm gcnn zerine kyorsa, baz isteklerinden vazgeebilir, daha dk fiyat iin daha az kaliteye raz olur. retici ise kendi firmasn korumak zorundadr. Maksimum kar edebilecei kalite dzeyini dnmelidir. (Kaya,2000) Verimli, etkin ve tketicilerin ihtiyalarn karlayabilme zelliklerine sahip mal ve hizmetlerin retilmesini salamak veya kaliteyi retmek amacyla yaplan yatrmlar nedeniyle maruz kalnan giderler, kalite maliyetlerini oluturmaktadr. (abuk,2005)

18

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

Kalite maliyeti, nleme maliyetleri, kontrol maliyetleri, hata maliyetleri ve hata sonular maliyetlerinin birleiminden oluur. 1. nleme Maliyetleri: retim tasarm maliyetleri, kontrol planlama giderleri, kalite blm personel giderleri, lm ve kontrol aralar giderleri, eleman eitimi giderleri, vb gibi giderlerden oluur.(Kaya, 2000) Bu maliyetler tasarm, uygulama ve toplam kalite ynetimi sisteminin devam ile ilikilidir. nleme maliyetleri gerek uygulamalardan nce planlanr ve bu maliyetlere gerek uygulamalardan nce maruz kalnr. Dier bir ifadeyle nleme maliyetleri, mal ya da hizmetlerin tketici isteklerine uygunsuzluunu nlemek iin iin banda yaplan n almalar ve tasarlanm tm faaliyetlerin giderleridir. (abuk,2005) 2.Deerlendirme Maliyetleri: Mal giri kontrolleri, retimde ara kontroller, son kontroller, kabul kontrolleri, bu aamalarda kullanlan aralarn giderleri, vb gibi giderlerin birleiminden oluur. (Kaya, 2000) stenilen kalitenin gerekletirilmesini salamak amacyla, kalite

zelliklerinin lm ve kontrolleriyle ilgili giderlerdir. Yani, deerlendirme maliyetleri kalite ihtiyalarnn tasarm aamasnda yaplan kaliteye uygunluk derecesini garantiye alma amac iin mamul ncesi girdilerin kontrol, test edilmesi, muayenesi, yeniden gzden geirme ve deerleme almalar faaliyetleri iin yaplan giderleri ihtiva eder. Deerlemenin ne zaman, ne ekilde ve hangi noktada yaplaca, aksaklklarn olumasna meydan verilmemesinin salayaca kazan ile yaplan deerleme almalar nedeniyle meydana gelen giderlere baldr. En iyi ekilde lme ve deerlemenin salanamamas halinde, deerleme maliyetleri daima fazla olacaktr. (abuk,2005) 3.Hata Maliyetleri Ve Hata Sonular Maliyetleri: letme ii ve iletme d olmak zere iki grupta incelenir; Baarszlk Maliyetleri: Bu maliyetler tasarlanan kalite standartlarna ulamak iin ile ilgili baarszlklar olutuunda meydana gelir ve mteriye ulamadan nce ortaya kar. (abuk,2005) Defoluya, ikinci kaliteye ayrlan, tamir gerektiren rnlerin giderleri ve bu rnleri dzeltmek iin harcananlar iletme i hata maliyetleridir. (Kaya, 2000)

19

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

D Baarszlk Maliyetleri: Bu maliyetler tasarlanan kalite standartlarna ularken, rn ya da servislerde baarszlklar olduunda ortaya kar fakat mteriye ulamadan nce ortaya kmaz. (abuk,2005)

3.5. Kalite Kontrol Kavram ve Anlam

Kaliteyi korumak, gelitirmek ve retimi en dk maliyetle gerekletirmek amacyla retim ncesi, retim aamas ve retim sonras srelerde uygulanan ilemlerin toplamna Kalite Kontrol denir. (Ko,2000)

Kalite kontrol, retim sistemi ierisinde (pazardaki tketici isteklerinin belirlenmesinden sonras hizmetlere kadar) kalite hedeflerine erimek iin srdrlen tm faaliyetlerde eitli gruplarn faaliyetlerinin en ekonomik dzeyde ve mterilerin ihtiyalarnn tam tatminine ynelik olarak sistematik bir btn oluturacak ekilde btnletirmesidir.(Eriki,1999)

3.6. Kalite Kontroln Geliimi

lm andan nce tm kalite tayinleri genel bir doallktayd ve hepsi bir i ilikisinde pazarlk noktasyd.Boyut,grn veya rnn baka bir karakteristii rn oluturan retici tarafndan belirlenmekteydi.Bunlar genellikle baz fiziksel deerlere dayanmaktayd.rnein,bir terzi mteriyi model olarak kullanarak elbiseyi retmekteydi.Standardize lmlerin ilki yaklak 5000 yl nce Msrllar tarafndan yaplmtr, ki bu piramitlerin diklikleri ilk dorusal standart boyut olarak kabul edilmitir.Ayn ada Msrllar kareler iin yatay dzeyler ve dikey ksmlar iin standart aratrmalar gelitirmilerdir.2000 yl daha sonra Msrllar, Yunanllar ve Romallar ticaretlerinde kullandklar emel lmleri standart olarak

gelitirmilerdir.Bylece sylenebilir ki kalite kontrolnde ilk giriim bu ada ortaya kmtr.Bir ok karakteristik kantitatif lmlere konu olmutur. retim metodu, bireysel hnerlerin kullanm ve temel aletlerin kullanm ile 1600'lerin bana kadar srmtr.

20

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

Bu tarihten sonra insan becerisini geride brakan makinelerin kullanm balamtr. 1800'lere kadar rnn kalitesi reticinin hnerine dayanmtr. Birok lm ekli tek paralar iin devam etmitir. Bu a tm retime birden fazla kiinin katld ve ilemin efinin veya sahibinin kaliteyi deerlendirdii bir dnemdir. Deiebilen paralara ilk ihtiya Amerikan i Sava srasnda birok askeri blmn kitle retimini gerektirdiinde ortaya kmtr. Demirba eyalarn ve aralarn kullanm bugnk kitle retim tekniinin ilk admyd. Fakat bu devirde yine retici veya satc kitleden sorumluydu. 1800'lerin sonuna doru byk irketler ve iletmeler ekillenmeye baladnda

aratrmaclarn kullanm sz konusu hale gelmitir. Bu kalite standardn belirli bir alanda tutmutur.Bu dnemde incelemeciler daha ok endstriyel iletmelerde hkmet tarafndan kullanlmtr. ncelemecilerin grevlerinin sorumluluu I. Dnya Sava sonunda bymtr ve hkmet aratrmaclar artmtr. zellikle sava dneminde bozuk rn yaamsal bir nem tamaktayd. Patlamayan el bombas, dayanksz zrh, ska bozulan aralar, personel kayb, giderek de savan kayb demekti. Bylece nezaretinin kalite sorumluluu devam etmekle birlikte bir nihai ya da son kontrol uygulamas getirildi. Bu uygulamada rnler retildikten sonra iletmeden kmadan nce son bir kontrolden geirilmekte, hatal bulunanlarn evki kesinlikle durdurulmaktadr. Hemen tahmin edildii gibi bu uygulama olaanst pahal bir uygulama idi. %40'lara, %60'lara ulaan red oranlar rn maliyetini 2-3 kat arttrmaktayd. Pazarlamaclar da bir yandan "ucuz rn alacak kadar zengin deilim" slogan ile bozuk rn maliyetlerini tketiciye yklyorlard. Sava yllarnda istatistiksel metotlarla alan, kalite kontrol kullanan iyerlerinde hurda ve tekrar ilemenin azalmas, kalitenin iyiletirilmesi dolays ile para bakmndan ok byk tasarruflara yol amas bu metotlar kullanmayan iletmeler iin de gz nne alnmas gereken nemli bir konu oldu. Ve sava sonrasnda hemen hemen btn iyerleri bunun tatbikatn aratrmaya koyuldular. zellikle II. Dnya Sava srasnda hayati nemi fark edilen kaliteli retim ve hizmet anlaynn, bunu ncelikle benimseyen, Japon toplumuna ve ekonomisine salad mucizevi katklar, aadaki grafik incelendiinde daha da belirgin ekilde ortaya kmaktadr.

21

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

1960'l yllardan balayarak da tm kalite kontrol yaklamnn gelimeye baladn grmekteyiz. Bu olaylar bir zaman eksenine tarsak daha net grebiliriz. Bu gelimelerin, organizasyonel mevkiler asndan aklanmasn aadaki gibi yapabiliriz. Kalitenin ii yapan tarafndan kontrol. Bu usul 19. yzyln sonuna kadar devam etmi olan kalite kontrol eklidir. Bu devirde bir mamuln imalinden bir veya en fazla birka ii sorumlu idi. Bu durumda her iinin kendi yapt iin kaliteli olmas iin gayret etmesi ile btn iin kalitesi kontrol altna alnm oluyordu. 1900'lerin ilk yllarnda formenler kalite kontrol ile megul olmaya balamlardr. Formenler ayn ii yapan eitli iilere nezaret etmektedir. Kaliteden de formen mesuldr. I.Dnya Sava imalat sistemlerinde deiiklik yapmtr. Kompleks sistemler ii saysn arttrnca formenlerden ayr olarak muayeneciler ortaya kmtr. II.Dnya Sava ktle imalatn dourunca %100 muayene metotlar artk byk mahsurlar ortaya karmaya balamtr.Bu devirde istatistik metotlar kalite kontrolnde byk deimeler yapmtr. Ancak kalite kontrol tam bir ynetim teknii olmamtr. Bundan sonra tm kalite kontrol ortaya kmtr. Kalite kontrol bir tekilat tarafndan yaplan imalat ve hizmetlerin, mteriyi tamamen tatmin etmek art ile, en ekonomik seviyede olmas iin tekilatn muhtelif gruplar tarafndan gsterilen gayretleri belirli bir kaliteye ulamak, bunu muhafaza etmek ve gelitirmek zere bir btn halinde birletiren etkili bir sistemdir. Bundan sonra tm kalite kontrol ortaya kmtr. Kalite kontrol bir tekilat tarafndan yaplan imalat ve hizmetlerin, mteriyi tamamen tatmin etmek art ile, en ekonomik seviyede olmas iin tekilatn muhtelif gruplar tarafndan gsterilen gayretleri belirli bir kaliteye ulamak, bunu muhafaza etmek ve gelitirmek zere bir btn halinde birletiren etkili bir sistemdir.(ztrk, 2007) 3.7. Kalite Kontroln Amalar Bir kalite kontrol sisteminin temel amac, retimde kalitesizlii nlemektir. nk endstri, geri alamayaca bir gidere yol amas nedeniyle, kalitesiz rnler elde etmek amac iin kurulmamtr. Endstri bu konuda hibir nlem almaz ve bozuk rnleri piyasaya srerse, prestij kayb ve satlarnn azalmasndan dolay

22

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

byk bir kaypla karlaabilir. koordinasyonu ve etkinliinin arttrlmas sorumluluu kalite kontrol departmanna ait olmaldr. Kalite kontroln temel amacna bal baz alt balklardan sz, edilebilir. blmnde grev ve sorumluluk datmn belirgin hale getirmek ve bylece temel amacn gereklemesini kolaylatrmak iin ayr ayr hedef olarak seilebilen alt amalar yle sralanabilir: Mamul dizaynnn gelitirilmesi, Mamul kalite dzeyinin ykseltilmesi Daha ucuz ve kolay ilenebilir malzeme aratrlmas, letme maliyetlerinin azaltlmas, Iskarta, iilik ve malzeme kayplarnn azaltlmas, retim hattndaki darboazlarn giderilmesi, Personel moralinin ykseltilmesi, Mteri ikayetlerinin azaltlmas, Rakiplere kar firma prestijinin arttrlmas, i-iveren ilikilerinde olumlu gelime salanmas. Bu alt amalardan bazlarnn retim, sat, personel gibi dier departmanlardan biri iin temel ama olabilecei aka grlmektedir. Fakat iletme organizasyonunda departmanlarn amalar arasnda olumlu ynde giriimler veya elikiler bulunmas bir lye kadar doaldr. Gnmzdeki anlaya uygun bir kalite kontrol sisteminin ilk kez oluturulmaya baland bir iletmede yukardaki amalardan bazlarna ncelik verilmesi zorunludur. Kurulu ve adapte olma glkleri gz nne alnarak balangta sadece birka amacn gereklemesine arlk vermek yerinde bir politika olur. lk yllarda olumlu gelimeler kaydedildii takdirde amalarn kapsam kolaylkla geniletilebilir. Aslnda amalar arasnda bamllk vardr. Dolays ile birisinde salanacak baarnn dierlerini de olumlu ynde etkilemesi doal saylmaldr. (ztrk, 2007)

23

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

3.8. Proses Kavram Proses, yerine getirilmesi gereken bir grevin uygulanmasna ynelik, her aamas farkl ilemler ieren, birbirine bal ilemlerin, birbirinden etkilenen aamalar halinde olan bir ilemler btndr. Dar anlamda, bir imalat tipi olarak proses, malzeme, igc ve enerjinin oluturduu girdilerin tesis, donanm ve kolaylklar yardmyla tabi olduu ilemler kmesi eklinde tanmlanabilir (Buluklu,2006) Genel olarak proses, bir grevin yerine getirilmesine ynelik, birbiriyle etkileimli ilemler btndr eklinde tanmlanabilir. Dier bir yaklama gre ardk ilemler serisi olarak tanmlanmaktadr .(Kken, 2003)

3.9. Prosesin Temel Unsurlar

Tedarikiler: Prosesin girdilerinin bir veya birkan temin eden kii ve/veya kurululardr. Tedarikiler organizasyon iinden veya dndan olabilir. Girdiler: Girdiler, prosesin dnm salamada kulland unsurlardr. Proseslerde 3 eit girdi gzlenebilir. 1. Fiziksel girdiler (rn: hammadde,malzeme , makina), 2.Destek (rn: personelin eitimi), 3.Bilgi (rn: Mteri beklentileri) ktlar: Prosesin herbir ilemi bir tr kt retir. ktlarn, bir prosesin dnm salayarak rettii unsurlardr. Mteriler: Mteriler proses ktlarn alan noktalardr. Proses performans ltleri: Prosesin mteri ihtiya ve beklentilerini karlama derecesini lmeye yarayan gstergelerdir. Mteri ihtiya ve beklentileri: Proses kts olan rn ve hizmetler konusunda mteri tarafndan veya mteri adna tanmlanm zelliklerdir. Proses aktiviteleri: Proses girdilerini, ktlara dntren proses ierisinde yer alan faaliyetlerdir. (Grszl) Prosesin temel unsurlar ekil 3.3.de gsterilmitir.

24

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

ekil 3.3. Prosesin Temel Unsurlar (www.turkticaretrehberi.com/Modul=BilgiBankasiDetay)

3.10. Proses Kontrol

Proses kontrol, bir rn veya prosese ait karakteristiklerin deikenlii, nceden saptanm amalara, hedeflere veya standartlara gre, izin verilebilir snrlar ierisinde tutmak amacyla gzleme, derleme, analiz etme, dzenleme ve srdrme almalarm ieren dinamik bir yntemler btndr eklinde tanmlanabilir. Deikenler daha genel bir ifade ile iki blmde incelenebilir. Birincisi baml deikenlerdir ki bunlar nihai rnn kalite karakteristikleridir. kincisi ise bamsz deikenlerdir ve bunlarda nihai rnn kalitesini etkileyen rn ve prosesteki kontrol edilebilen ve edilemeyen deikenlerdir.

1. Bamsz deikenler 1.1 Kontrol edilemeyen deikenler -Hammadde -Deiken koullar -Donanm koullar -Ekonomik faktrler

25

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

1.2. Kontrol edilebilir deikenler -Temel kontrol deikenleri -Deitirilmi kontrol deikenleri 2. Baml deikenler 2. 1. Performans deikenleri -Ekonomik deikenler -Kstl deikenler -Fiziksel deikenler -Ynetimsel deikenler -Kalite deikenleri 2.2. Ara deikenler kinci unsur, sz konusu karakteristiklerin deikenliidir. Srekli olarak var olan bu kavram tm yaayan sistemlerin yapsal zelliklerinden biridir. Deikenlik, bir referans noktas veya aral ile karlatrldnda sapmalar ortaya kar. Prosesin kontrol, bu sapmalarn dalm ve derecesine gre yaplr. nc unsur ise, sapmalarn izin verilebilir snrlar iinde tutulmasdr. Tolerans kavramyla aklanan bu unsur, nihai rnn kalite karakteristiklerini istenen seviyede tutmak koulu ile proses karakteristiklerinin deikenlik snrlarn belirler.(Kken,2003) Toleransn beklenenden dar veya geni olmas halinde, bir yandan deikenlik dalmnn tesadfi olup olmadn belirlemede zorluk karken dier yandan bunun sonucunda rnn kendisinden beklenen performans salayamama gibi durumlarla karlalabilmektedir. zellikle toleransn dar olmas, gerekenden daha byk bir maliyete neden olmaktadr. Proses kontroln temel amac, uygun toleranslarla proses deikenliinin istenen aralkta tutulabilmesidir. Bir kontrol sisteminin elemanlar; amalar, lmler, standartlar,

karlatrma, analiz, dzeltici kararlar ve dsal bozucular olarak belirlenebilir. Gerek elemanlar arasndaki bilgi ak gerekse geri-besleme bilgisi ak bu evrimin snrlarn ve yrngesini belirler. (Kken,2003) Kontrol Sistemi Elemanlarnn evrimi ekil 3.4de gsterilmitir.

26

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

ekil 3.4.Kontrol Sistemi Elemanlarnn evrimi (Buluklu,2006) statistik ve tecrbeye dayal tekniklerin yan sra matematik programlama ve bilgisayarla proses kontrol teknikleri de kullanlmaktadr ve izelge 3.3de daha sistematik olarak gsterilmitir ve proses endstrilerinde kullanlabilecek niteliktedir.

izelge 3.3.Proses Kontrol Teknikleri (Kken,2003)Sezgisel teknikler zelliklerin grnm Muayenes Gantt emalar Sezgisel hat dengeleme teknikleri Dar-limit tolerans statistiksel teknikler Periyodik muayene Kabul rneklernesi Proses kontrol diyagramlar( zellikler ve deikenler iin) Regresyon analizi Optimizasyon teknikleri matematik programlama teknikleri tek amal teknikler ok amal teknikler hedef programlama ve otomatik kontrol teknikleri hat dengeleme teknikleri

i

Ayn zamanda bir prosesin kontrol 4 admda incelenir. Bunlar lme ilemi, standartlatrma, optimum standarda karar verme ve bu standartlar kontrol etmek eklinde tanmlanr. Bir proseste kontrol fonksiyon almalar izelge 3.4.de verilmitir.

27

3. KALTE ve PROSES

Gncel Anda BEK

izelge 3.4. Kontrol Fonksiyon Ynetimi (Buluklu,2006)

1. ADIM 2. ADIM

LME LEM STANDART

Kontrol Edilecek Faktrn lm Prosesin kontrol altnda olup olmadna karar vermek iin istatistiksel analiz kullanm

OPTMUM STANDARDA 3. ADIM KARAR VERMEK STANDARTLARIN 4. ADIM KONTROL

Optimum seeneklerinin ve alternatif metotlarnn analizi ve deerlendirilmesi Prosesin standart halde altna dair standart dzenden ne zaman saptn belirlemek iin prosedr ayarlar

izelge 3.4.n analizi yledir; 1. Adm- lme: Bir lm yaplamazsa, herhangi bir prosesi kontrol etmek mmkn deildir. Bylece balangta nce, kalitenin lm, kalite kontrol iin ayarlanmak zorundadr. 2. Adm- Standart: Proses iin standard ayarlama olduka nemlidir ve istatistiksel teoriyi kullanmadan bu standard elde etmek mmkn olmamaktadr. 3. Adm- Optimum Standarda Karar Vermek: Prosesin standartlarnda olduuna karar verdikten sonra "Optimum alma artlar m, en iyi proses mi?" sorusu sorulmaktadr. Problem, gelimi prosesin deiken metotlarnn ayrntl

incelemesini ve bir ok olaylarda retimin alternatif metotlarnn ekonomik ynlerini iermektedir. 4. Adm- Standartlarn Kontrol: Kontrol fonksiyonun son adm, genellikle kontrol grafikleriyle gerekletirilmektedir.

28

4.STATSTKSEL PROSES KONTROL

Gncel Anda BEK

4. STATSTKSEL PROSES KONTROL VE TEKNKLER 4.1. statistiksel Proses Kontroln Tanm ve Amac

statistik kavram, bir ok anlamda kullanlmakla birlikte bilimsel bir disiplin olarak genel bir tanm yaplabilir. Buna gre, istatistik, belirli bir konuya ilikin toplanan verilerin, dzenlenmesi, analiz edilmesi ve elde edilen bulgularn yorumlanmasn ieren bir bilimdir.(Ural ve Kl, 2005) Gzlemlere dayanan yorumlardaki belirsizliin deerlendirilebilmesi iin gelitirilen ve uygulanan yntemler ve kurallar bilimi olan istatistik, bir baka ifadeyle, doal olaylarn veya insan tarafndan oluturulan olaylarn sonucu olarak elde edilen saysal verilerin analizi olarak da tanmlanabilir.(Buluklu,2006) statistiksel Proses Kontrol ise verilerin topland, organize edildii, analiz edildii, yorumland ve bylece bir prosesin mevcut kalite seviyesinin korunduu veya daha yksek bir kalite seviyesine gelitii bir ilemler dizisidir.(Smith, 2004) zerinde allan konu ile ilgili saysal verilerin, doru olarak toplanmas, zetlenmesi konuyu tantacak ekilde ilenmesi, bilinen faktrlere gre analizi, baka verilerle ilikilerinin tespiti ile sonularn yorumlanmas ve genelletirilmesi iin yaplan btn ilemler" istatiksel metodlar" olarak bilinir.(Eriki,1999) statistiki bir almann bir ok aamas vardr bunlar; Yntemsel olan ilk aama, zerinde allacak olan istatistik birimleri

(zellik, ad vb) tanmlamaktr. Teknik olan ikinci aama, verileri toplamaktr (rnekleme, lm, anket yoluyla sorgulama vb), nc aamada verileri, tm bilgiyi ieren tablo, eri veya diyagram eklinde vermektir. Daha sonra hesaplanan bu parametrelerin yardm ile gzlemler bir modele

ya da istatistik bir dalma (binom, normal, vb) uyarlanmaya allmaktadr. Sonu olarak; birok zelliin belirlenmesi durumunda, aralarnda iliki olup

olmad aratrlmaktadr.(Buluklu,2006)

29


Gncel Anda BEK

Bir problemin zme sreci, belirli basamaklar erevesinde belirli aralarla gereklemektedir. izelge 4.1. Problem zme Basamaklar(Ekiz,2003)SIRA BASAMAKLAR NO 1 2

ARALAR

Problemin Belirlenmesi Mevcut durumun aratrlmas ve tam olarak anlalmas Problemin daha kk paralara ayrlmas ve toplanacak veri trnn belirlenmesi Veri toplama

Beyin Frtnas Proses Ak emas Sebep-Sonu Diyagram,Yaknlk Diyagram,liki Diyagram Kontrol izelgeleri ve lm Sistemleri Pareto, Histogram, alma Diyagram,Salma Diyagram,Tanmlayc statistik Teknikleri

3

4

5

Verinin analizi

6

7

8

Eer analiz sonucunda bir zme ulalmas drdnc basamaa dnerek yeni Ynetim Karar durumun kontrol edilmesi eer zme ulalmamsa yedinci bir sonraki basamaa geilir. Deneysel Tasarm, Sistematik Mevcut Durumun Aratrlmas Diyagram, Proses Karar basamandan balanarak Program Tablosu, Matris basamaklarn tekrarlanmas Diyagram, Matris Veri Analiz Diyagram Eer yeterli iyiletirmenin saland dnlyorsa Kontrol Grafikleri prosesin gidiatnn tespit edilmesi PK analizini ofisten atlyeye tamak prosesteki deimeleri mmkn

olduu kadar abuk yakalamay ve yant vermeyi salar, bylece artan verimlilik ve azalan skarta oranlar sayesinde zaman ve paradan tasarruf eder.(Kken,2003)

30


Gncel Anda BEK

statistiksel Proses Kontrolnn amac; Prosesin olaan biimde devam edip etmediinin istatistiksel yntemlerle kontrol, olaand bir durum varsa bunun saptanmas ve nedenlerinin belirlenerek ortadan kaldrlmas; bylece verimliliin artmas, Proses karakteristiklerindeki deikenliin sistematik olarak azaltlmas ve sonuta proses performansnn gelitirilmesidir.(ztrk,2007) statistiksel proses kontrol teknikleri satn alnan malzemelerdeki,

metotlardaki, proseslerdeki, makinelerdeki, rnlerdeki ve insan faktrlerindeki deimeleri kontrol altna almak niceliksel ve niteliksel zelliklerini lmek amacyla saysal veriler kullanarak sonulara ulamay hedeflemektedir.

(Kken,2003) statistiksel Tekniklerin kullanlmasndan nce verilerin doru olarak toplanmas gerekmektedir. Gerek verilere dayanmayan fikirler ve kiisel grler kalitenin gelitirilmesinde bir balang noktas olarak kullanlamaz. Balca veri eitleri unlardr: 1. 2. 3. 4. lerek: Uzunluk,scaklk ve k verimi gibi Sayarak: retilen ampul adedi, bozuk olarak reddedilen parti adedi Sralayarak: Flenc makinesi birinci, ikinci v.s. pozisyonlar Okuyarak: Skor, notlar ve raporlar v.s.

Verileri toplarken aadaki zellikler dikkate alnmaldr. Veriler incelenen durumu gereki bir tarzda yanstmal, veriler tarafsz olmal ve yorum katlmamaldr. Verilerin yeterli olup olmad incelenmelidir. Veriler gerekleri aa karacak ekilde toplanmal ve zetlenmelidir. yntemlerin uygulanabilmesi iin saysal verilere ihtiya

statistik

vardr.(ztrk,2007)

31


Gncel Anda BEK

4.2.statistiksel Proses Kontrol Yntemleri statistiksel

proses

kontrol

uygulamalarnda

elde

edilen

ham

verilerin

yorumlanmasn kolaylatrmak iin kullanlan bir ok teknik vardr. Bunlar; Ak emalar Hareket emalar Sebep-Etki Diyagramlar (Balk-Kl Diyagram) Pareto emalar ve Analizi Histogram Shewhart Kontrol emalar X-bar ve Aralk X-bar ve Sigma Hareketli Ortalama ve Aralk X ve Hareketli Aralk EWMA CUSUM P-emas NP-emas C-emas U-emas Proses Yetenek almalar rneklem Kabul Planlar Salm Diyagramlar

Yukarda tanmlanm olan rnekler her proses iin kullanlmak zorunda deildir. PK kelimesi kullanclar ve muhtemel kullanclar arasnda farkl anlamlara gelmesine karn hepsi PK'nn imalat srelerinin kontroln

kolaylatrmak iin kullanlabilen istatistiksel tekniklerin bir toplam olduu konusunda hem fikirdir. Bununla birlikte hangi ara ve tekniklerin PK iin kullanlmas gerektii konusunda hem fikir deillerdir. PK'nn bir ok kullancs ve

32


Gncel Anda BEK

danmanlar 7 temel teknik nermektedirler. Bu 7 temel teknik shikawa tarafndan nerilen kalite geliimi iin 7 zorunlu ara listesinden alnmtr. Temel statistik Teknikleri 1. etele Diyagram 2. Histogram 3. Pareto analizi 4. Sebep-etki diyagram 5. Gruplandrma 6. Dalma diyagram 7. Kontrol grafikleri Orta derecede statistik Yntemler 1.rnekleme aratrmalar teorisi 2. statistiksel rnekleme muayenesi 3.statistiksel tahmin ve testler 4.Duyarllk testi kullanm yntemleri 5. Tasarlanm deney yntemleri Bu yntemler genel olarak mhendis ve kalite kontrol gelitirme blm grevlilerince uygulanmaktadr. Bunlarn iinde en ok kullanlan rnekleme ile ilgili istatistik yntemlerdir. leri Derecede statistik Yntemler 1.Tasarlanm deneyin gelimi yntemleri 2. ok deikenli analiz teknikleri 3. eitli yneylem aratrmas yntemleri leri derecede istatistiksel yntemlerin kullanm iin hazrlanm bilgisayar paket programlar vardr. Ancak bilgisayar yardmyla iletmenin kalite sorunlarna ileri dzeyde zmler retebilmektedir. Mhendis ve teknisyenler tarafndan karmak proses ve kalite analizlerinde kullanlr. (ztrk,2007)

33


Gncel Anda BEK

4.2.1.etele Diyagram

Veri toplama aralarndan biri olan etele diyagram bir prosesin iyiletirilmesinde olaslklar elemede yardmc olma potansiyeline sahiptir. etele diyagramlarna kayt formlar da denir. Ama her hangi bir konuda muayene ve test verilerinin kaydedilmesidir. Veri toplamak amacyla eitli kayt formlar iletmelerde yaygn olarak kullanlr etele diyagram kullanm iin aadaki ekilde bir prosedr izlenmelidir. 1. Veri toplama amacnn ortaya konulmas. 2. Bu amaca uygun olarak toplanacak verilerin saptanmas. 3. Verinin nereden, kim tarafndan ne zaman topland gibi bilgileri ieren amaca uygun bir etele diyagram formunun hazrlanmas. 4.lm yaplmas. 5.Verilerin forma ilenmesi 6.Elde edilen sonularn yorumlanmas. Uygun bir form zerinde etele tutularak kaydedilen veriler dalmn ekli hakknda bize bilgi verirler. Tepe noktalar (mod) says, basklk ve arpklk durumu, u deerlerin varl veya kesiklii durumlarnn olup olmad, spesifikasyonlar (toleranslar) dna tamalarn varl aka grlebilir. Kusurlu rn veya kusur yeri ve nedeni kayd ile kusurlu rn saysnn bilinmesiyle beraber, kusura yol aan sebeplerin kusurlu saylar ile birlikte tutulur Proses kontrol programnn ilk safhasnda hazrlanacak kontrol tablosu, prosesin zelliine gre farkl ekillerde dzenlenebilir. (Kken,2003)

34


Gncel Anda BEK

izelge:4.2. etele Diyagram L KAYIT FORMU Form No: Para Kodu: Para Ad: Nominal: Tolerans: l Birimi: l Aleti: Boyutlar: 80D5124 Dili Pimi 15.0 +0.8 Mm 1/50 Kumpas 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 X X X X X X / X X X / X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 14 16 14 14 14 X / X X X / X X X X X X X X / X X X X X 12 8 7 6 3 56 58 60 62 64 Tarih: Dzenleyen: Dnceler:

X X X X X X X X X X X X X Frekanslar: 4 4 7 11 12

4.2.2.Histogram Histogramlar verilerin grsel olarak incelenmesine ve deerlendirilmesine yarayan grafik aralardr. Veriler belli aralklarla kmelendirilerek elde edilecek ubuk diyagramn incelenmesi ile verilerin genel deikenlikleri ve younlatklar blgeler hakknda fikir sahibi olunur. Kalite gelitirme almalar arasnda en ok kullanlan teknikler arasnda histogramlar gelir.(Gkta,2003)

35


Gncel Anda BEK

Eer bir diyagram histogram eklinde dzenlenmise, o diyagram binlerce rakam ieren her hangi bir diyagramdan daha anlaml olabilmektedir. Histogramn grafiksel ve resimsel doas basit bir say tablosunda zor grnen modellerin fark edilmesine olanak verir. Histogramlar, spesifikasyon ve sonu arasndaki ilikilerin aratrlmasnda normal olmayan verilerin belirlenmesinde malzeme ve deiik verileri snflandrarak retim sreci ierisinde deikenlie neden olan faktrlerin gzden geirilmesinde kullanlmaktadr Histogramlar dalmn bykln, simetri ve asimetri durumunu, eklini, tek veya ift modlu oluu gibi durumlar yanstrlar. Bunlar izlemek suretiyle mevcut veya muhtemel sorunlarn yapsyla ilgili nemli ip ularn elde edebiliriz. Balca tip histogram vardr. Normal dalma benzeyen,saga veya sola yatk histogramlar. Yatk olan histogramlarda veriler belli bir tarafa ylma

gstermektedirler. (Kken,2003)

ekil 4.1.Simetrik Histogram

ekil 4. 2.Saa Asimetrik Histogram

ekil 4. 3. Sola Asimetrik Histogram

36


Gncel Anda BEK

4.2.3.Pareto Diyagram nsanlar genellikle bir ok problemle kar karyadr. Bu doal bir durumdur ve evremizde meydana gelen olaylarn gidiatnn bir sonucudur. Bu gelimeler karsnda ok ynl sorumluluk ve grevlerimizi yerine getirme dncesinden hareketle bu problemleri ayn anda zme eilimi ile ekillenen bir arzuya kaplrz. Ancak doru olan davran ncelikle en nemli, en byk ve maliyeti en yksek problemi zmektir. Pareto diyagramlar byk kazan kayplarna neden olan kk sorunlarn belirlenmesine olanak salar. Bir problemi zmeye karar verdiimizde grrz ki sz konusu problemin bir ok nedeni vardr. Ancak bu nedenlerden bazlar ok nemli bazlar ise anlamszdr (Kken,2003) Kalite gelitirme almalarnda en ok kullanlan tekniklerden biri Pareto Analizi' dir. nl iktisat Pareto aratrmalar srasnda iletmelerde stoklara bal parann % 80' nin, rnlerin sadece % 20' sine ilikin olduunu tespit etmitir. (Gkta,2003) Sebep sonu ilikilerini sistematik bir yaklamla inceleyen Pareto Analizi ksaca u gerei vurgular; Sonularn byk ounluu sadece birka nemli sebepten kaynaklanr; geri kalan birok sebebin sonular zerindeki etkisi azdr. Pareto Analizi'nin ana amac sonularn byk ounluunu oluturan sebepleri, dierlerinden ayrarak iletmenin zaten kstl olan olanaklarnn doru yne odaklanmasn salamaktr.(Ekiz,2003) Pareto diyagram hatalar en nemlisinden itibaren sralayan bir grafik tekniidir. Burada nemli noktalar; hatann tekrarlanma says(frekans), maliyet gibi deikenler olabilir. Ama proses yada rnmz en ok etkileyen hatalarn zerine giderek az aba ile daha fazla iyiletirme salamaktr (Kken,2003) Pareto Analizi iki ekilde kullanlr. Bunlardan biri lmlerelistatistiklere dayal olarak Pareto Diyagram izmek1:ir. Sk olarak kullanld dier bir alan, bir olaya rastlama sonularnn deerlendirilmesidir.(Gkta,2003) Bir Pareto emas oluturulurken aadaki admlar izlenir; 1.Probleme neden olan faktrleri belirlenir, verileri toplanr. Toplanan veriler kontrol formlarnda derlenir. 2.Faktrler sklna gre bykten ke doru sralanr.

37


Gncel Anda BEK

3. Her faktr, bykten ke doru ubuk grafik eklinde izilir. 4.Her faktrn toplam iindeki yzdesini bulunur,km1atifyzde hesaplanr. 5. Sa dikey eksene yzde deerlerini kaydedilir, kmlatif yzde izgisini izilir. (Kken,2003)

45 40 35 Kusurlu Yzdesi 30 25 20 15 10 5 0 1 2 3 4 5

100 90 Kmlatif yzde deerler 80 70 60 50 40 30 20 10 0

ekil 4.4.Pareto Diyagram (Akn,1996) 4.2.4.Sebep-Etki Diyagramlar Neden-sonu diyagram problem zme ve proses gelitirmede alan takmlarn en nde gelen yardmclarndan birisidir. Bu ara, tanmlanan proseslerde sz konusu problemler veya gelitirme frsatlar ngrlen sebepler arasndaki balarn doru ve eksiksiz her problem iin genel sebeplerden yola karak en yakn sebepten en uzaktaki sebebe kadar tm sebeplerin ortaya karlmasn salayarak, proseslerin tm ayrntlarnn sergilenmesine olanak verir. Bylece proseslerin i dnyas sergilenir(Kken,2003) Sebep sonu diyagram bir sonu ile o sonucun domasn salayan potansiyel veya olas nedenler arasndaki ilikiyi gsteren grafiksel kalite kontrol aracdr. (Ekiz,2003) Balk kl ekli ile ortaya kan sebep sonu diyagramnda , yatay eksende dz izgi ile gsterilen omurga ana yapy oluturulur. Omurgann etrafnda balk

38


Gncel Anda BEK

klnn kaburgalar saylabilecek kaynaklar yer alr. Kaynaklardan ise daha sebepler, sebeplerden ise alt sebepler dal eklinde kar. Sonucu oluturabilecek kaynaklar Ishikawa tarafndan ana balklar altnda toplanmtr. Bunlar; Materyal(malzeme) alma metotlar alan Makine ve tehizat lm metotlar'dr. Baka eserlerde bu kaynaklar dnda motivasyon, ynetim, bilgi ve teknoloji de kaynak olarak tanmlanmtr.

ekil 4.5. Balk Kl (Kken,2003) Baarl bir sebep-sonu diyagram hazrlanabilmesi iin aadaki admlar takip edilir . Analiz edilecek problemin yada etkinin tanmlanmas. . Analizi gerekletirecek takmn belirlenmesi. Bu takm nedenleri genellikle beyin frtnas yardmyla belirleyecektir. . Merkez izginin ve sonu kutusunun izilmesi. . Belli bal neden kategorilerinin belirlenmesi ve bunlarn merkez izgisine balanm kutucuklar eklinde izilmesi. . Mmkn nedenlerin belirlenerek drdnc admdaki kategorilerin ierisine

39


Gncel Anda BEK

yerletirilmesi, eer gerekirse yeni kategorilerin oluturulmas. . Probleme en fazla etti ettii dnlen yada etmesi muhtemel olan nedenlerin belirlenmesi amacyla bu nedenlerin nem srasna gre sralanmas. . Dzeltici nlemlerin alnmas. (Kken,2003) 4.2.5.Gruplandrma

Gruplandrma,

belli

kategorilere

ve

zelliklere

gre

bilgilerin

snflandrlmas srecidir.Sorunun kaynan bulmak iin verinin belirli zelliklere gre gruplandrlmasdr. Gruplandrma, sorun zme srecine yardm eder fakat kendi bana sorunlar zemez. Verilerin tamamna bakldnda sorun gayet ak grnr fakat veriler daha kk paralara ayrlmadka gln ne olduunu belirlemek olduka zordur. Gruplandrma, bir sorunu paralara ayrp her paray tek tek inceleme srecidir. Buna bir rnek verecek olursak bir i yerinin blmlerinin birinde ok sayda hata olmakta ise, yaplmas gereken en iyi ey blm iindeki her grubun hata orann ayr ayr incelemektir. Bylece, sorunun blm iinde kk bir alanda tehis edilebilmesi salanm olmaktadr. Belirli malzeme, makina, operatr etkisinin incelenmesi iin kullanlan basit bir istatistiksel proses kontrol

tekniidir(Kken,2003) Gruplandrma yaplrken bileenlere gre zellikler aadaki gibi olabilir

BLEENLER Malzeme-Makine gc alma Koullar Zaman evre-klim

ZELLKLER Marka,retim Yeri,retici,Tip,Model Ya, tecrbe,Yetenek Is,basn,aydnlatma Sabah,gn,vardiya no,yemek ncesi Yamur,kar,nem

ekil 4.6..Bileenleri zellikleri

40


Gncel Anda BEK

4.2.6.Dalm Diyagramlar

Dalma

Diyagramlar

birbiri

ile

ilikili,

iki

ayr

veri

analizinin

gerekletirilmesini salayan aralardr. Bir verinin kart olan veri diyagramda izilerek, iki ayr veri arasndaki veri incelenir. statistiksel olarak tam bir sonu elde edilmese dahi dalma diyagramlar deikenler arasndaki nemli ilikileri gsterir.(Gkta,2003) Dalm diyagramlar iki deiken arasndaki ilikiyi analiz etmede anahtar grevi grr. Bir problemin potansiyel nedenlerinde belirsizlik sz konusu ise, etkileimi deney yardm ile ispat etmek gerekir. Problemin nedeni ve problemi tanmlamakta kullanlan byklkler llebilir. Nitelik tayorlar ise, bu durumda dalm diyagramlar oluturarak ilikiyi belirlemek mmkndr. Dalm diyagram bir deikenin bir dierinin sebebi olduunu her zaman kantlayamaz ama sebep-sonu ilikisini gstermeye yarar. Ayn zamanda ilikinin snrlarn da ortaya koyar. (Kken,2003)

ekil 4.7.: Dalm Diyagram eitleri (Kken,2003)

41


Gncel Anda BEK

4.2.7.Kontrol Grafikleri rnn gerek kontrol emalarn gemi tecrbelere dayanarak belirtilen limitlere gre karlatrmaya yarayan grafikler olarak tanmlanmaktadr. Kontrol grafiklerinin yaygn olarak kullanlmalarnn nedenleri arasnda unlar sayabiliriz: (i) (ii) (iii) (iv) (v) Kontrol grafii verimliliin arttrlmas iin kantlanm bir tekniktir. Kontrol grafikleri, hatann nlenmesinde etkindir. Kontrol grafikleri, anlalabilir bilgi salar. Kontrol grafikleri, gereksiz sre dzeltmelerini engeller. Kontrol grafikleri, sre yeterliliine ilikin bilgi verir.

statistiksel kontrol grafikleri, herhangi bir kalite karakteristiinin bir grafiksel grntsdr. Burada kalite karakteristii, bir rneklemden hesaplanr ve rneklem saysna ve zamana gre izilir. Kontrol grafiindeki merkezi izgi, kontrol iindeki kalite karakteristiinin ortalama deerini temsil eder. Dier iki yatay izgi, alt kontrol snr (AKS) ve st kontrol snr (KS) olarak adlandrlr. Eer sre kontrol altndaysa, rneklem noktalarnn hemen tm bu iki izginin arasna decektir. (Grsakal, 1997)

KS

O

AKS

ekil 4.8. Kontrol Grafii (Grsakal, 1997)

42


Gncel Anda BEK

Kontrol diyagramlarnn genel ekli incelendiinde bir orta izgi ve onun etrafndaki st ve alt kontrol snrlar yer alr. Kontrol diyagramlarnda ayrca st ve alt uyar snrlar da istee bal olarak belirtilebilir. Orta izgi etrafndaki kontrol snrlar en genel hali ile altta ve stte 3 uzaklnda yer alr. Buradaki 3

mesafenin temeli Merkezi Limit teoremine dayanr. Merkezi Limit Teoremi; yeterli byklkteki n sayda bamsz deikenin toplamnn Y tesadfi deikenine eit olmas halinde Ynin normal daldn ifade etmektedir. Buna gre X1,X2,,Xn gibi n adet bamsz tesadfi deikenin E(Xi)=i ve V(Xi) = 2 parametrelerine sahip olmas Y= X1+X2++Xn bantsnn bulunmas ve n koulu altnda

Zn =

Y ii =1

n

i =1

n

2

Yaklak N(0,1) dalmna sahiptir. Dier yandan X1,X2,,Xn gibi n adet bamsz ve zde dalan tesadfi deikenin E(Xi) = ve V(Xi) = 2 parametrelerine sahip olmas Y= X1+X2++Xn bantsnn bulunmas ve n koulu altnda

Zn =

Y n / n

Yaklak N(0,1) dalmna sahiptir. Merkezi limit teoremi sonucunda ortaya kan bu iki formln kontrol diyagramnda yansmas ise u ekilde olur; Eldeki deerlerin % 68i % 95,5i 1 limitleri iinde 2 limitleri iinde

% 99,7si 3 limitleri iinde yer alr. (Ekiz,2003)

43


Gncel Anda BEK

Kontrol Grafiklerinin Snflandrlmas Kontrol grafikleri, srecin ilgilenilen karakteristiine uygun olarak

gelitirilmek ve uygulanmaya alnmak durumundadrlar. Kontrol grafikleri bu nedenle: (i) (ii) Niceliksel ller iin dzenlenen kontrol grafikleri, Niteliksel ller iin dzenlenen kontrol grafikleri

olmak zere iki ana snfa ayrlrlar. Niceliksel ller iin dzenlenen kontrol grafikleri, srecin ilgilenilen karakteristii bir deiken olduundan, deikenler iin kontrol grafikleri olarak da bilinirler. Burada yer alacak deiken, sre karakteristiinin deikenliini ya da ortalamasn len bir deiken olabilir. Niteliksel ller iin dzenlenen kontrol grafiklerinde ise sre

karakteristiinde llemeyen fakat saylabilen bir deerdir. Bir kuma zerindeki delik, iplik dm, ip kopuu gibi karakteristikler saylabilir ve uygun kontrol grafikleriyle izlenebilir. Niceliksel ller in Kontrol Grafikleri Bir ipliin mukavemeti, gram ya da kilogram birim alnarak llebilir. Bir rulmann i ap milimetre biriminde ya da daha duyarl cihazla daha kk birimde llebilir. rnekleri oaltlabilecek pek ok kalite karakteristii niceliksel llerle tanmlanabilir. rnn retildii sre iin belirlenen bir karakteristik, niceliksel yapda ise llebilir ve uygun grafikler yardmyla kontrol edilebilir. Niceliksel ller iin kontrol grafii dzenlenirken verilen evrelerin izlenmesi bir ok yarar salayacaktr. Sre kontrol iin niceliksel llerin kullanld kontrol grafikleri,

Sre ortalamasna ve deikenlie, rnekteki birimlerin izlenmesine, Sreteki kk sapmalarn annda belirlenebilmesine

44


Gncel Anda BEK

ynelik gelitirilen grafiklerdir. Aralarnda en yaygn biimde ve birlikte kullanlanlara, ortalamalarn kontrol iin dzenlenen aritmetik ortalama ( X )

kontrol grafii, deikenlik iin standart sapma (s) ve deiim aral (R) kontrol grafiidir. (Burnak, 1997) Deiim Aral Kontrol Grafii R grafii rneklere ait deiim faslalarndaki deikenlii izlemek amacyla kullanlmakta olup kalitedeki dalmann aratrlmasnda en yaygn olarak bavurulan aratr. Bu tr kontrol grafiklerinde orta izgi, daha nce grdmz R ile yani rneklerin deiim faslalarnn ortalamas ile gsterilmektedir. retimden belirli aralklarla alnan bir rnei oluturan n birim X1, X2, .......Xn ise Xilerin en by ve en k srasyla Xmax ve Xmin olmak zere deiim aral, R = Xmax Xmin eklinde belirlenir.

R iin kontrol grafiinde orta izgi R olarak belirlendikten sonra grafiin kontrol snrlar KSR = R + 3R OR = R AKSR = R - 3R olacak biimde belirlenir. Aritmetik Ortalama ( X ) Kontrol Grafii Ortalamalarla ilgili X kontrol grafii srekli deikenlik gsteren yani

llebilen rneklerin ortalamalarnda meydana gelen deimeleri izlemede kullanlmaktadr.

45


Gncel Anda BEK

Grafiin parametreleri 3 iin, X deerine bal olarak xlarn dalmnn ortalamas x ve standart sapmas x olmak zere, KS x = x + 3 x O x = x AKS x = x 3 x olarak belirlenir. X diyagramlarnda noktalarn limitler dna kma nedenleri; Kullanlan malzeme deimitir, Makinann ayar yanltr, Kullanlan teknik deimitir, Gereksiz veya yanl operatr mdahalesi sz konusudur R izelgesinde ise; Tecrbesiz makina operatr, Makinede yetersiz bakm v.s.'dir. Bu diyagramlarda noktalarn dar tamas grld taktirde prosesi kontrol dna iten nedenler olduu dnlr ve bu nedenler aratrlr. p ve np diyagramlarnda ise; KS zerine karsa sorun vardr. nk AKS=0'dr. Niteliksel ller in Kontrol Grafikleri rnlerin tamas gereken kalite karakteristiklerinin biri ya da bir ka belirlenen spesifikasyonlara uymayabilir. Nitelik olarak adlandrlan bu zellik nedeniyle rn belirli bir gruba alnr. rnn salamad her bir spesifikasyon bir uyumsuzluk ya da kusur olarak tanmlanr. Byle zellikteki rn ise, uyumsuz ya da kusurlu rn olarak tanmlanr. llebilen zellikler iin kullanlan kontrol grafikleri ok etkin kalite kontrol aralar olmakla birlikte baz durumlarda grafik olmayabilir. Bir parann ok sayda kalite zellii varsa, her biri iin ayr bir X, R veya s grafii kullanmak gerekecektir. Oysa bu zelliklerden herhangi biri l d olduunda bu para kusurlu kabul

46


Gncel Anda BEK

edilecekse o zaman niteliksel ller iin kontrol grafii uygulamasna gitmek ok daha uygun olacaktr. Niteliksel ller iin u grafikler kullanlmaktadr. Kusurlu oran kontrol grafii (p kontrol grafii), Kusurlu says kontrol grafii (np kontrol grafii), Kusur says kontrol grafii (c kontrol grafii), Birim bana den kusur says kontrol grafii (u kontrol grafii)

Niteliksel ller iin kontrol grafii dzenlenirken, verilen evrelerin izlenmesi bir ok yararlar salayacaktr.

Kusurlu Oran (p) Kontrol Grafii

Baz durumlarda bir rnn kalitesi o rnn kusurlu olup olmadn belirlemek yoluyla aratrlabilmektedir. Bu gibi durumlarda rneklerine kusurlu oranlar yani p ile ilgili kontrol grafikleri reticilere yardmc olmaktadr. Kusurlu oranlar ile ilgilenildiinde ana kitlenin blnmesi binom blnmesine uymakta, rnek oranlarnn yani plerin rnekleme blnmesi ise n yeterince byk ise (n 30) normale yaklamaktadr. Bu durum ise p grafikleri iin 3 standart hata ile belirlenen kontrol snrlarnn kullanlmasna imkan vermektedir. lgilenilen srecin yada ana ktlenin kusurlu oran p iken, kusurlu orannn ortalamas ve standart sapmas srasyla P - kontrol grafii de, KS p = p + 3 O p = p AKS p = p 3 p(1 p) n p (1 p ) n

olacak biimde oluturulur.

47


Gncel Anda BEK

Kusurlu Says (np) Kontrol Grafii Niteliksel ller iin kullanlan bir dier grafik tr de kusurlu says kontrol grafii, ksa adyla, np kontrol grafiidir. Bu grafik daha anlalr bir grafik olup, ayn zamanda kontrol snrlar saptandktan sonra baka bir ilem

konfeksiyon isletmesinde proses ve kalite kontrol

Documents