komparativna anatomija listova i stabla nekih vrsta roda ... · sunđerasto tkivo izgrađeno od...
TRANSCRIPT
UNIVERZITET U NIŠU
PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET
DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU
Sanja B. Stamenkov
Komparativna anatomija listova i stabla
nekih vrsta roda Euphorbia L. iz Srbije
MASTER RAD
Niš, 2017.
UNIVERZITET U NIŠU
PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET
DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU
Komparativna anatomija listova i stabla
nekih vrsta roda Euphorbia L. iz Srbije
MASTER RAD
Kandidat: Mentor:
Sanja B. Stamenkov dr Marina Jušković
Br. indeksa: 156
Niš, 2017.
UNIVERSITY OF NIŠ
FACULTY OF SCIENCES AND MATHEMATICS
DEPARTMENT OF BIOLOGY AND ECOLOGY
Comparative anatomy of leaves and stem of
some species of the genus Euphorbia L. from Serbia
MASTER THESIS
Candidate: Menthor:
Sanja B. Stamenkov PhD Marina Jušković
No. of index: 156
Niš, 2017.
Zahvalnica
Najsrdačnije se zahvaljujem svom mentoru, prof. dr Marini Jušković na stručnoj pomoći,
sugestijama, razumevanju i nesebičnoj podršci tokom izrade ovog master rada.
Zahvaljujem se i prof. dr Bojanu Zlatkoviću, sa Departmana za biologiju i ekologiju,
Prirodno-matematičkog fakulteta u Nišu, koji je zaslužan za izradu ovog master rada.
Najveću zahvalnost dugujem svojim roditeljima i sestri na nesebičnoj ljubavi, podršci i
razumevanju tokom svih godina studiranja.
Biografija kandidata
Sanja B. Stamenkov rođena je 14. januara 1991. godine u Surdulici. Osnovnu školu
“Georgi Dimitrov“ završila je 2006. godine u Bosilegradu. Gimnaziju u Bosilegradu
završava 2010. godine, nakon čega upisuje osnovne akademske studije na Prirodno-
matematičkom fakultetu, Univerziteta u Nišu, na Departmanu za biologiju i ekologiju.
Osnovne akademske studije završava 2014. godine sa zvanjem “Biolog”. Iste godine upisuje
master akademske studije na Departmanu za biologiju i ekologiju Prirodno-matematičkog
fakulteta u Nišu, smer Biologija. Master akademske studije završava 2017. godine.
Sažetak
U ovom radu analizirane su anatomske karakteristike listova i stabla populacija vrsta
roda Euphorbia L. (Euphorbia subhastata Vis. & Pančić, Euphorbia serpentini Novak i
Euphorbia stricta L.) sa područja zapadne Srbije. Pomoću svetlosne mikroskopije analizirani
su anatomski preseci lista i stabla. Analizirani su sledeći kvantitativni karakteri lista: debljina
lista, debljina mezofila, debljina sunđerastog tkiva, debljina palisadnog tkiva, visina
epidermisa lica, visina epidermisa naličja, debljina kutikule na licu, debljina kutikule na
naličju i stabla: površina stabla, prečnik stabla, debljina epidermisa, debljina kolenhima,
debljina primarne kore, debljina sklerenhima, debljina vaskularnog tkiva, debljina parenhima
centralnog cilindra. Dobijeni podaci su statistički obrađeni. Na osnovu rezultata
univarijacione analize varijansi (ANOVA), multivarijacione analize (MANOVA), kao i
analize glavnih komponenti (PCA), može se izvesti zaključak da skoro svi analizirani
karakteri imaju veliki statistički značaj u postojanju razlika između istraživanih vrsta roda
Euphorbia, izuzev debljine kolenhima stabla. Velika morfološka plastičnost predstavnika roda
Euphorbia komplikuje taksonomska razgraničavanja, tako da su anatomski podaci analizirani
kao potencijalno značajan doprinos u rešavanju taksonomskih problema.
Ključne reči: Euphorbia subhastata Vis. i Pančić., Euphorbia serpentini Novak., Euphorbia
stricta L., anatomska diferencijacija.
Abstract
In this paper work were analyzed the anatomical characteristics of leaves and stem of
the species of Euphorbia (Euphorbia subhastata Vis. & Pančić, Euphorbia serpentini Novak
and Euphorbia stricta L.) from the area of western Serbia. With light microscopy were
analyzed the anatomical cross-sections of leaves and stem. The following quantitative
characteristics of the leaves which were analyzed are: the thickness of the leaf, mesophilic
thickness, the thickness of the spongy tissue, the thickness of the palisade tissue, the height of
the epidermis of the face, the height of the epidermis of the reverse, the thickness of the
cuticle on the face, the thickness of the kuticle on the reverse and the stem: the surface( ili
area nisam sigurna kako treba) of the stem, the diameter of the stem, the thickness of the
epidermis, the thickness of the collagen, the thickness of the primary cortex, the thickness of
the sclerencyma, the thickness of the vascular tissue, the thickness of the parenchyma of the
central cylinder. The obtained date were statistically processed. Based on the results of the
univariate analysis of variance (ANOVA), multivariate analysis (MANOVA), and main
component analysis (PCA), it can be concluded that almost all of the analyzed characters have
a great statistical significance in the existence of differences between the investigated species
of the genus Euphorbia, except for the thickness of the collagen of the stem. The great
morphological plasticity of the Euphorbia representative complicates taxonomic delimitation,
so anatomical data were analyzed as a potentially significant contribution in solving
taxonomic problems.
Keywords: Euphorbia subhastata Vis. and Pančić., Euphorbia serpentini Novak., Euphorbia
stricta L., anatomical differentiation.
Sadržaj
1. Uvod ........................................................................................................................ 1
1.2. Taksonomske i biološke karakteristike i specifičnosti roda Euphorbia L. ....... 1
1.3. Anatomija vegetativnih organa vrsta roda Euphorbia L. ................................. 2
1.4. Biološke karakteristike i rasprostranjenost vrsta .............................................. 4
1.4.1. Euphorbia serpentini Novak ....................................................................... 4
1.4.2. Euphorbia stricta L. ..................................................................................... 5
1.4.3. Euphorbia subhastata Vis. & Pančić ........................................................... 6
2. Ciljevi rada ............................................................................................................. 7
3. Materijal i metode .................................................................................................. 8
3.1. Terenska istraživanja i sakupljanje biljnog materijala ..................................... 8
3.2. Morfo-anatomska analiza ................................................................................. 8
3.2.1. Anatomska analiza listova i stabala ............................................................. 8
3.2.2. Analiza površinskih struktura ...................................................................... 8
3.3. Statistička obrada podataka .............................................................................. 9
3.4. Analizirane vrste roda Euphorbia L. ................................................................ 9
4. Rezultati i diskusija .............................................................................................. 10
4.1. Analiza površinskih struktura lista ispitivanih vrsta roda Euphorbia L. ........ 10
4.2. Anatomske karakteristike lista ispitivanih vrsta roda Euphorbia L. .............. 11
4.3. Anatomske karakteristike stabla ispitivanih vrsta roda Euphorbia L. ............ 13
4.4. Varijabilnost anatomskih karaktera lista ........................................................ 17
4.5. Varijabilnost anatomskih karaktera stabla ...................................................... 20
4.6. Anatomska varijabilnost analiziranih vrsta roda Euphorbia L. ...................... 23
5. Zaključak .............................................................................................................. 27
6. Literatura .............................................................................................................. 28
1
1. Uvod
1.1. Porodica Euphorbiaceae
Porodica mlečika, Euphorbiaceae jedna je od najvećih i najraznovrsnijih iz grupe
skrivenosemenica. Obuhvata 335 rodova, koji su grupisani u 52 porodice i 5 pod-porodica, i
nalazi se na šestom mestu najbrojnijih biljnih porodica Angiospermae (Aldhebiani & Jury,
2013). Rasprostranjene su u tropskim, suptropskim kao i umerenim oblastima cele Zemlje,
kako u kišnim tako i u aridnim predelima. Naročito bogatstvo vrsta je u tropskoj Africi i
Americi, gde većina mlečika ima kaktusoidni oblik.
Na Balkanskom poluostrvu zastupljena su 4 roda sa 79 vrsta, od kojih su 20 endemične
(Tatić & Blečić, 2002).
Biljke koje pripadaju familiji Euphorbiaceae su poludrvenaste, drvenaste ili zeljaste i
većina sadrži otrovan mlečni sok. Po izgledu vegetativnih organa mogu biti raznolike:
kaktusoidnog izgleda, sukulentne, bezlisne, u obliku bičastih šibova, lijanske, prilegle.
Pojedini predstavnici imaju žarne dlake, filokladije ili podzemne krtole. Cvetovi su
jednopolni. Cvetni omotač se sastoji od 5 listića. Sadrže najčešće 5 prašnika. Ženski cvet se
sastoji iz tri srasla oplodna listića (Ranđelović, 2005).
1.2. Taksonomske i biološke karakteristike i specifičnosti roda Euphorbia L.
Sa oko 2000 vrsta, koje su rasprostranjene širom sveta, rod Euphorbia L. jedan je od
najvećih rodova familije Euphorbiaceae i treći je po brojnosti u porodici cvetnica (nakon
Astragalusa iz porodice Fabaceae i Psychotria iz porodice Rubiaceae) (Govaerts et al., 2000).
Ime roda Euphorbia L. potiče od imena grčkog lekara Euforbija, koji je bio lični lekar
kralja Mauritanija Juba II (Gligić, 1953).
Mlečika (Euphorbia) je rod jednogodišnjih ili višegodišnjih zeljastih biljaka iz
istoimene porodice mlečika. Listovi su pretežno naizmenično raspoređeni, retko naspramno ili
pršljenasto, prosti ili ponekad režnjeviti ili složeni, često bez stipula. Cvetovi su sitni,
jednopolni, aktinomorfni, retko monosimetrični, složeni u bočne cimozne cvasti – cijacijum.
Cijacijum je skraćena cvast, koja se sastoji od 5 sitnih dihazija, muških cvetova, koji
opkoljavaju jedan centralni ženski cvet. Cvet je sastavljen od 3 karpele, naniže oboren preko
cijacijuma i sve je to obavijeno involukrumom od 5 listića, koji su srasli i na vrhu nose 4
žlezdane tvorevine – nektarije raznolikog izgleda. Peta žlezda se ne razvija, jer na njenom
2
mestu visi ženski cvet. Cvet kod mlečika jasno se izdvaja u dva dela: donji deo koji je često
dlakav i zelene boje i na vrhu proširen kao mala loža, dok je gornji deo žućkaste boje. Plod je
najčešće trodel, odnosno raspada se u tri plodića, ređe je plod bobica ili koštunica (Slika [1]).
Slika [1]. Dijagram dihazijalne cvasti Euphorbia sp.
Sistematska pripadnost (Tatić & Blečić, 2002).
Carstvo: Plantae
Razdeo: Magnoliophyta
Klasa: Magnoliopsida
Podklasa: Dillenidae
Red: Euphorbiales
Familija: Euphorbiaceae
Rod: Euphorbia L.
1.3. Anatomija vegetativnih organa vrsta roda Euphorbia L.
Opsežnija istraživanja anatomskih karakteristika u okviru Euphorbia generalno su
malobrojna. Detaljnu analizu anatomije lista u kontekstu sistematike familije mlečika uradili
su Bercu i Popoviciu (2015), upoređujući anatomske preseke lista tri vrsta, Euphorbia
myrsinites L., Euphorbia nicaeensis subsp. dobrogensis Prodán, Euphorbia seguieriana Neck.
Zaključili su da su listovi u osnovi slični, ali da postoje određene razlike u njihovoj
anatomskoj strukturi. Karakteristično obeležje istraživanih vrsta jeste heterogeni mezofil.
Dvoslojno palisadno tkivo je prisutno i na licu i na naličju lista kod vrste E. myrsinites, dok
se kod vrsta E. nicaeensis, E. seguieriana na naličju javlja palisadno tkivo izgrađeno od
jednog sloja ćelija. Zajednička karakteristika za sve tri vrste jeste troslojno sunđerasto tkivo.
Vaskularni snopovi su ugrađeni u mezofil.
3
Anatomske studije lista i stabla vrste Euphorba hirta L. sprovedene u cilju utvrđivanja
karakterističnih osobina, pokazale su da je lisni mezofil diferenciran na palisadno i sunđerasto
tkivo, pri čemu je palisadno tkivo razvijeno na licu lista i sastoji se od dva sloja ćelija, dok je
sunđerasto tkivo izgrađeno od sferičnih ćelija sa izraženim međućelijskim prostorom.
Debljina sunđerastog tkiva je različita u odnosu na ostale delove lista i u nivou glavnog nerva
ima od 2 do 6 redova ćelija. Provodni snopići mogu se videti na preseku kao subcirkularni.
Elementi ksilema sastavljeni su od više ravnih redova sudova i okruženi su parenhimskim
ćelijama. Floemski elementi snopića su mnogobrojni i zauzimaju dobar deo snopića u obliku
polukruga. Epidermis lista kod vrste E. hirta je jednoredan sa tankim zidovima i prekriven
tankim slojem kutikule. Dlake su prisutne na obe strane lista i okružene su zvezdastim
epidermalnim ćelijama (Sultana, 2017). Metcalfe i Chalk (1950) su opisali tri tipa trihoma,
karakteristična za familiju Euphorbiaceae: žlezdasti, nežlezdasti i igličasti. Rao i Raju (1985)
opisali su tipove trihoma i njihovu distribuciju kod 250 vrsta familije Euphorbiaceae. Prema
Galesu i Tomi (2006) trihomi pronađeni kod roda Euphorbia L. su prosti, jednoćelijski ili
višećelijski.
Kod većine do sada analiziranih vrsta stablo je na poprečnom preseku uglavnom
kružnog oblika, sa izduženim, kompaktno raspoređenim epidermalnim ćelijama, koje nose
jednoćelijske ili višećelijske trihome. Kod vrste E. hirta centralni cilindar je blago zatalasan,
široki sa perifernim položajem. Vaskularno tkivo je radijalno raspoređeno. Ksilem je
orijentisan ka centru stabla, dok se floem pruža ka periferiji i okružen debelim fibroznim
vlaknima (Sultana, 2017).
Epidermalne ćelije mogu značajno varirati u pogledu veličine i oblika između vrsta.
Ponekad su oblici ćelija kod obe lisne površine slični, ali se uglavnom razlikuju. Ćelije u
graničnim oblastima imaju tendenciju da budu izdužene i u pravcu sa glavnom žilom. Kod
većeg broja vrsta ovog roda oblik epidermalnih ćelija varira od kružnog, trapezoidnog,
pravougaonog do poligonalnog oblika. Jedna od najvažnijih epidermnih karakteristika roda su
epidermalne dlake na listovima. One mogu biti žlezdane ili nežlezdane, i mogu biti podeljene
u zavisnosti od broja ćelija i stepena grananja. Pojava karakterističnih tipova dlačica može biti
pouzdan karakter za prepoznavanje ovih biljaka. Kod nekih vrsta, osim na naličju, dlake se
javljaju i na licu lista, ali u manjoj meri (Kakkar & Paliwal, 1972).
Stome se sastoje iz dve ćelije zatvaračice i otvora između njih. Uglavnom se nalaze
samo na donjoj površini lista, ali se mogu javiti i na licu lista. Raspored varira u zavisnosti od
vrste i u zavisnosti od toga da li se radi o kserofitama ili mezofitama. Mogu biti površinske ili
4
se nalaziti ispod površine. Najčešće se uočava anomocitni tip stoma, iako je primećeno i
prisustvo paracitnih i anizocitnih stoma (Aldhebiani & Jury, 2013).
Neka od zajedničkih obeležja anatomije lista i stabla za sve istraživane predstavnike
roda Euphorbia L. su heterogeni mezofil diferenciran na palisadno i sunđerasto tkivo,
subcirkularni provodni snopići, anomocitan tip stoma; poprečni presek stabla je uglavnom
kružnog oblika sa talasastim centralnim cilindrom.
1.4. Biološke karakteristike i rasprostranjenost vrsta
1.4.1. Euphorbia serpentini Novak
Opšte karakteristike. Višegodišnja biljka sa vertikalnim rizomom. Stabljike uspravne
ili ustajuće, sterilne pojedinačne, proređeno dlakave ili gole, skoro do osnove obrasle
listovima, fertilne pojedinačne ređe razgranate, proređeno dlakave, obrasle razmaknutim
listovima, često za vreme cvetanja u donjem delu gole, visoke 8-35 cm. Listovi naizmenični,
na sterilnim stabljikama mnogo uži od onih na fertilnim, široko linearni, prema vrhu i osnovi
postepeno suženi, sedeći, po obodu testerasto nazubljeni, goli ili na naličju proređeno dlakavi.
Na fertilnim stabljikama, eliptični, 15-33 mm dugački, 5-12 mm široki, na vrhu tupi ili
zašiljeni. Ispod štita se nalaze 5 listića, ređe 4-6, široko eliptični ili obrnutojajasti, 15-30 mm
dugački, 11-15 mm široki, sa obe strane postepeno suženi, na vrhu tupo zašiljeni, sedeći, po
obodu testerasto nazubljeni, goli, za vreme cvetanja žuti, zreli purpurni. Štitovi pojedinačni,
vršni, 5-to zračni, zraci dugački od 8-18 mm. Cijacijum dugačak od 3-4 mm, spolja go, sa
poprečno-ovalnim, žutim ili bledo-žutim nektarijama. Čaure 4-5 mm visoke, 6-8 mm široke,
mrke ili crnkaste, obrasle izduženim končastim bradavicama. Seme jajasto, 2-3 mm dugačko,
mrkokestenjaste boje, crvoliko naborano, sa belim ili žućkastim, jajastim karunkulusom.
Stanište. Na serpentinskim terenima.
Opšte rasprostranjenje. Srbija.
Rasprostranjenje u SR Srbiji. Zapadna Srbija: Zlatibor, Murtenica planina (Slika [2]).
Slika [2]. Rasprostranjenost vrste Euphorbia serpentini Novak.
5
1.4.2. Euphorbia stricta L.
Opšte karakteristike. Jednogodišnja ili dvogodišnja biljka sa vretenastim korenom
neprijatnog mirisa. Stabljika drvenasta, uspravna, najčešće jednostavna, retko pri osnovi
razgranata, 20-70 cm visoka, gola, na poprečnom preseku okrugla. Listovi sa suženom
osnovom, sedeći, od sredine po obodu nejednako testerasti, goli ili prekriveni sa razbacanim
dugačkim dlakama. Listići ispod cvasti obrnuto lancetasti do jajasti, sitno testerasti, šiljati,
prema stabljici povijeni, pricvetni listići odsečeni ili trouglasti, srcastog oblika, zašiljeni, sitno
nazubljeni. Ispod vršne cvasti nalazi se veći broj bočnih cvasti. Vršna cvast 3 do 5-to
radijalna, zraci troračvasti ili dvoračvasti. Cijacijum 2 mm dugačak, proređeno dlakav ili go,
sa široko ovalnim, voštano žutim, kasnije mrko-žutim nektarijama. Čaura 2 mm dugačka, sa
kratko valjkastim bradavicama, kupastog oblika, gola. Seme 1,5 mm dugačko, jajasto okruglo,
glatko, sjajano, mrko, sa karunkulusom bubrežastog ili polumesečastog oblika (Slika [3]).
Stanište. Često se susreće na močvarnim livadama, u vlažnim šumama, u šibljacima, po
obalama potoka, njivama, pored puteva, na nasipima, na pesku.
Opšte rasprostranjenje. U celoj srednjoj i južnoj Evropi, preko srednjeg i južnog dela
SSSR do Kavkaza i srednje Persije (Slika [4]).
Rasprostranjenje u SR Srbiji. Rasprostranjena (Zapadna Srbija, Zlatibor)
Slika [3]. Euphorbia stricta L. Slika [4]. Rasprostranjenost vrste Euphorbia stricta L.
6
1.4.3. Euphorbia subhastata Vis. & Pančić
Opšte karakteristike. Višegodišnja biljka puzećeg korena. Stabljika uspravna 40-60 cm
visoka. Stabljika u gornjem delu najčešće razgranata, grane sterilne. Listovi sjajni, sa
jezičastom ili kopljastom osnovom ili skoro okruglo zaobljeni, sedeći. Vršna cvast 6 do 15-
toradijalna, zraci su dvokraki. Nektarije polumesečaste, sa dužim ili kraćim lineranim
roščićima. Čaura mala, jajasta, po površini hrapavo bradavičasta. Seme glatko. Cveta u
periodu od maja do avgusta (Slika [5]).
Stanište. Raste u vegetaciji karbonatnih sipara i kamenjara u zoni termofilnih
submediterasnkih listopadnih šuma (Ostryo-Carpinion) pre svega u klisurama i kanjonima.
Opšte rasprostranjenje. Endemit Balkanskog poluostrva rasprostranjen u Bosni i
Hercegovini, Crnoj Gori, Srbiji, Bugarskoj i Makedoniji (Slika [6]).
Rasprostranjenje u Srbiji. Oko Mokre gore, Zaovine na Tari, po Zabučju kod Užica,
Ovčar-banja kod Čačka, Rugovska klisura kod Peći.
Slika [5]. Euphorbia subhastata Vis & Pančić Slika [6]. Rasprostranjenost vrste Euphorbia
subhastata Vis & Pančić
7
2. Ciljevi rada
Cilj ovog istraživanja je ispitivanje anatomske varijabilnosti vrsta Euphorbia
subhastata Vis. & Pančić, Euphorbia serpentini Novak i Euphorbia stricta L. na području
Srbije.
U tu svrhu su definisani sledeći ciljevi:
➢ sakupljanje, identifikacija i fiksacija sakupljenog materijala,
➢ analiza anatomskih karakteristika listova i stabla,
➢ utvrđivanje stepena varijabilnosti anatomskih karakteristika lista i stabla,
➢ analiza površinskih struktura listova,
➢ statistička obrada dobijenih podataka.
Dobijeni razultati omogućiće uvid u nivo varijabilnosti i diferencijacije vrsta, sa ciljem
što boljeg upoznavanja ovih taksona na istraživanom području.
8
3. Materijal i metode
3.1. Terenska istraživanja i sakupljanje biljnog materijala
Materijal za analizu anatomske diferenciranosti ispitivanih vrsta sakupljen je sa
područja Srbije, tačnije sa dva lokaliteta, Tare i Zlatibora. Ispitivane su tri vrste iz roda
Euphorbia L. i to Euphorbia subhastata sa područja planine Tare, Euphorbia serpentini i
Euphorbia stricta sa područja planine Zlatibor. Materijal sakupljen na terenu je fiksiran u
50% etanolu, a kasnije je herbarizovan i deponovan u Mokroj zbirci Katedre za botaniku,
Departmana za biologiju i ekologiju, Prirodno-matematičkog fakulteta, Univerziteta u Nišu.
Sakupljen materijal je iskorišćen za pripremu privremenih i trajnih preparata, na kojima
su pomoću svetlosnog mikroskopa analizirane površinske strukture listova i anatomski preseci
listova i stabla
3.2. Morfo-anatomska analiza
3.2.1. Anatomska analiza listova i stabala
Anatomska analiza listova i stabala je urađena na trajnim i privremenim preparatima
koji su urađeni standardnom histološkom metodom za svetlosnu mikroskopiju. Poprečni
preseci listova i stabala dobijeni su sečenjem na mikrotomu (Gligorijević i Pejčinović, 1983) i
dvojno bojeni bojama safranin i alcian blue. Nakon provlačenja kroz seriju alkohola rastuće
koncentracije (50%-99,6% etanol) preseci su prebačeni na mikroskopsku pločicu i pokriveni
glicerin-želatinom i pokrovnim staklom.
Ovako pripremljeni preparati poprečnog preseka lista i stabla slikani su
kameromMotice Image Plus 2.0, na mikroskopu Motice.
Na ovako pripremljenim preparatima listova analizirani su sledeći karakteri: debljina
lista, debljina kutikule lica i naličja, visina ćelija epidermisa lica i naličja, debljina mezofila,
debljina palisadnog tkiva i debljina sunđerastog tkiva. Na preparatima stabla analizirani su
sledeći karakteri: površina stabla, prečnik stabla, debljina epidermisa, debljina kolenhima,
debljina parenhima kore, debljina sklerenhima, debljina vaskularnog tkiva i debljina
parenhima centralnog cilindra.
3.2.2. Analiza površinskih struktura
Za analizu površinskih struktura uzimani su uzorci iz središnjeg dela lista, u obiku
kvadratića, veličine 0,5x0,5 cm. Tako pripremljeni listići su stavljani u staklenu posudu i
9
prosvetljavani uz pomoć rastvora vodonik-peroksida (H2O2) i kalijum-hidroksida (KOH).
Vodonik-peroksid i kalijum-hidroksid imaju funkciju prosvetljavanja epidermisa, odnosno
vrše saponifikaciju hlorofila čineći ga rastvorljivim u vodi. Vreme prosvetljavanja se razlikuje
od vrste do vrste. Kada se listovi dovoljno prosvetle stavljaju se na predmetno staklo u kapi
glicerola, preko čega se stavlja pokrovna ljuspica. Na taj način su napravljeni privremeni
preparati koji su pogodni za analizu.
Tako pripremljeni preparati su fotografisani i analizirani kamerom Motice Image Plus
2.0, na mikroskopu Motice. Merenje mikromorfoloških karaktera obavljeno je pomoću
softvera Motice Image i Image J.
Svetlosnom mikroskopijom analizirani su sledeći karakteri epidermisa lista:
➢ oblik ćelija epidermisa lica i naličja lista;
➢ dužina, širina i površina stoma.
3.3. Statistička obrada podataka
Dobijeni rezultati merenja unešeni su u tabele i statistički obrađeni u Excell-u, pri čemu
je određivana srednja vrednost i standardna devijacija za svaki karakter. Univarijaciona,
multivarijaciona analiza varijansi i kanonična diskriminantna analiza urađene su u programu
SYSTAT 12 (Systat software, Inc. 2007).
3.4. Analizirane vrste roda Euphorbia L.
1. Euphorbia serpentini Novak. Srbija: Zlatibor, Čavlovac, serpentinit, (Vukojević, Đ.,
Zlatković, B.,27-Jul-2015.). Inventarski broj 11967
2. Euphorbia stricta L. Srbija: Perućac, karbonat, (Vukojević, Đ., Zlatković, B.,27-Jul-
2015.). Inventarski broj 11968
3. Euphorbia subhastata Vis. & Pančić. Srbija: Tara, karbonat, (Vukojević, Đ., Zlatković,
B.,27-Jul-2015.).
10
4. Rezultati i diskusija
4.1. Analiza površinskih struktura lista ispitivanih vrsta roda Euphorbia L.
Epidermis lista vrste Euphorbia serpentini
Slika [7]. A –Epidermis lica lista E. serpentini, Zlatibor (x40); 1-proste jamice, 2-epidermalne ćelije lica
B – Epidermis naličja lista E. serpentini, Zlatibor (x40);3-stome, 4-epidermalne ćelije naličja
C – a) Dlake na licu lista (x10); b) Dlake na naličju lista (x10)
Na osnovu analize epidermisa lica i naličja, uočeno je da su ćelije epidermis
poligonalnog ili nepravilnog oblika. Epidermis lista se karakteriše pojavom ugaonih
pregiba. Antiklinalni zidovi ćelija epidermisa lica i naličja lista su kod ove vrste gotovo
pravi. Na licu lista se uočavaju proste jamice, kao i dlake koje su zastupljene u manjoj
meri nego na naličju lista i javljaju se samo na pojedinim listovima (Slika [7] – C).
Specifičnost ove vrste je odusustvo stoma na licu lista (Slika [7] – A). Na naličju lista
uočavaju se stome anomocitnog tipa. Broj ćelija epidermisa koje okružuju stome je od 3
do 4 (Slika [7] – B).
Epidermis lista vrste Euphorbia stricta
Slika [8]. A – Epidermis lica lista E. stricta, Zlatibor (x40); 1-epidermalne ćelije lica
B – Epidermis naličja lista E. stricta, Zlatibor (x40); 2-epidermalne ćelije naličja, 3-stome
C – a) Dlake na licu lista (x10); b) Dlake na naličju lista (x10)
11
Ćelije epidermisa lica i naličja su nepravilnog oblika i odikuju se pojavom ugaonih
pregiba. Antiklinalni zidovi ćelija epidermisa lica lista su kod ove vrste gotovo pravi, dok su
na naličju lista izuvijani. Na licu i naličju lista javljaju se dlake i to u većem broju nego kod
vrste E. serpentine (Slika [8] – C). Specifičnost i ove vrste je odusustvo stoma na licu lista
(Slika [8] – A). Stome se nalaze na naličju lista, a broj ćelija epidermisa koje okružuju stome
je od 3 do 4 (Slika [8] – B).
Epidermis lista vrste Euphorbia subhastata
Slika [9]. A – Epidermis lica lista E. subhastata, Tara (x40); 1 - epidermalne ćelije lica, 2-stome
B – Epidermis naličja lista E. subhastata, Tara (x40); e-epidermalne ćelije naličja, 4-stome, 5-proste jamice
C – Dlake na naličju lista (x10)
Uočeno je da su ćelije epidermisa lista poligonalnog ili izduženog oblika. Antiklinalni
zidovi ćelija epidermisa lica i naličja lista su kod ove vrste gotovo pravi. Karakteristično za
ovu vrstu je to što se stome javljaju i na licu i na naličju lista (Slika [9] A-B), dok dlake nisu
prisutne na licu a ima ih na naličju lista (Slika [9] – C).
4.2. Anatomske karakteristike lista ispitivanih vrsta roda Euphorbia L.
Poprečni presek lista vrste Euphorbia serpentini
Slika [10]. A – Poprečni presek lista E. serpentini, Zlatibor (x40); 1-kutikula lica, 2-epidermalne ćelije lica,
3-palisadno tkivo, 4-sunđerasto tkivo, 5-epidermalne ćelije naličja, 6-kutikula naličja;
B – Poprečni presek lista u nivou glavnog nerva E. serpentini, Zlatibor (x10)
12
Na poprečnom preseku lista vrste E. serpentini uočavamo da su ćelije epidermisa
naličja izduženije u odnosu na ćelije epidermisa lica, koje su više okruglog odnosno
elipsoidnog oblika. Kutikula je razvijenija na licu lista. Lisni mezofil diferenciran je na
palisadno i sunđerasto tkivo. Palisadno tkivo je orijentisano ka licu lista i sastoji se od jednog
sloja izduženih ćelija, dok je sunđerasto tkivo na naličju lista (Slika [10] – A).
Poprečni presek lista vrste Euphorbia stricta
Slika [11]. A - Poprečni presek lista E. stricta, Zlatibor (x40); 1-kutikula lica, 2-epidermalne ćelije lica,
3- palisadno tkivo, 4-sunđerasto tkivo, 5-epidermalne ćelije naličja, 6-kutikula naličja;
B – Poprečni presek lista u nivou glavnog nerva E. stricta, Zlatibor (x10)
Kod vrste E. stricta na poprečnom preseku lista uočavamo da je mezofil diferenciran
na palisadno i sunđerasto tkivo, s tim da sunđerasto tkivo zauzima veći procenat mezofila i
sastoji se od 2-4 sloja ćelija. Epidermalne ćelije lica i naličja su približno istog oblika i
veličine. Kutikula je razvijenija na licu lista.
Poprečni presek lista vrste Euphorbia subhastata
Slika [12]. A - Poprečni presek lista E. subhastata, Tara (x40); 1-kutikula lica, 2-epidermalne ćelije lica,
3-palisadno tkivo na licu, 4-sunđerasto tkivo, 5-palisadno tkivo na naličju, 6-epidermalne ćelije
naličja, 7-kutikula naličja;
B – Poprečni presek lista u nivou glavnog nerva E. subhastata, Tara (x10)
13
Za razliku od prethodno analiziranih vrsta, kod vrste E. subhastata uočavamo da su
epidermalne ćelije lica i naličja izduženog oblika. Lisni mezofil je heterogen, diferenciran je
na palisadno i sunđerasto tkivo, pri čemu se palisadno tkivo nalazi i na licu i na naličju lista.
Kutikula je razvijenija na licu lista.
4.3. Anatomske karakteristike stabla ispitivanih vrsta roda Euphorbia L.
Poprečni preseci stabala analiziranih vrsta su približno pravilnog kružnog oblika. Na
njima se uočava da 2/3 stabla čini centralni cilindar, a 1/3 primarna kora (Slika [13,14,15] –
A). Centralni cilindar sastoji se iz zaobljenih (E. stricta) ili nepravilnih (E. serpentini, E.
subhastata) parenhimskih ćelija sa tankim celuloznim zidovima. Idući od centra ka periferiji,
ćelije su sitnije sa manjim međućelijskim prostorom i sadrže skrobne granule. Po obodu
cilindra je raspoređeno vaskularno tkivo koje se sastoji od otvorenih kolateralnih provodnih
snopova, pri čemu je floem orijentisan ka periferiji a ksilem ka centru stabla (Slika [13] – C,
[14] – B, [15] – B, C). Zbog prisustva sklerenhimskih kapa (Slika [13] – D, [14] – E, [15] – E)
duž floema, centralni cilindar ima talasasti oblik. Primarna kora je izgrađena od ovalnih
parenhimskih ćelija koje takođe sadrže skrobne granule. Kolenhim se sastoji od nekoliko sloja
ćelija sa zadebljalim zidovima. Epidermis je izgrađen od izduženih (E. serpentini, E. stricta) i
ovalnih (E. subhastata) kompaktno raspoređenih epidermalnih ćelija sa zadebljalim ćelijskim
zidovima (Slika [13] – E, [14] – D, [15] – D).
14
Poprečni presek stabla vrste Euphorbia serpentini
Slika [13]. A-poprečni presek stabla E. serpentini, Zlatibor (x4); B-detalj (x4); C-detalj (x10); D-detalj (x40),
1-epidermis, 2-kolenhim, 3-primarna kora, 4-sklerenhim floema, 5-floem, 6-ksilem; E-detelj (x40),
1-epidermis, 2-kolenhim, 3-primarna kora; F-detalj (x40), 6-ksilem; G-detalj (x40), 7-centralni cilindar
15
Poprečni presek stabla vrste Euphorbia stricta
Slika [14]. A-poprečni presek stabla E. stricta, Zlatibor (x4); B-detalj (x10); C-detalj (x40), 1-epidermis, 2-kolenhim,
3-primarna kora, 4-sklerenhim floema, 5-floem, 6-ksilem; D-detelj (x40), 1-epidermis, 2-kolenhim,
3-primarna kora, 4-sklerenhim floema; E-detalj (x40), 4-sklerenhim floema, 5-floem, 6-ksilem;
F-detalj (x40), 7-centralni cilindar
16
Poprečni presek stabla vrste Euphorbia subhastata
Slika [15]. A-poprečni presek stabla E. subhastata, Tara (x4); B-detalj (x10); C-detalj (x40), 1-epidermis,
2-kolenhim, 3-primarna kora, 4-sklerenhim floema, 5-ksilem; D-detelj (x40), 1-epidermis, 2-kolenhim;
E-detalj (x40), 4-sklerenhim floema;F-detalj (x40), 5-ksilem; G-detalj (x40), 7-centralni cilindar
17
4.4. Varijabilnost anatomskih karaktera lista
Grafikon 1. Osnovni statistički parametri debljine lista vrsta roda Euphorbia L.
Najveća debljina lista zabeležena je kod vrste E. subhastata (178,787±19,684 μm), dok
je najmanja debljina lista karakteristična za vrstu E. stricta (68,823±8,129 μm).
Grafikon 2. Osnovni statistički parametri debljne kutikule lica i naličja lista analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Kod vrste E. subhastata zabeležena je najveća debljina kutikule lica i naličja lista
(5,547±0,847 μm; 4,210±0,597 μm), dok je najmanja debljina kutikule lica i naličja lista
zabeležena kod vrste E. stricta (3,240±0,514 μm; 2,313±0,382 μm).
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a50
100
150
200
250
De
blji
na
lista
(u
m)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a2
3
4
5
6
7
8
De
blji
na
ku
tiku
le li
ca
lista
(u
m)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a1
2
3
4
5
6
De
blji
na
ku
tiku
le n
alič
ja li
sta
18
Grafikon 3. Osnovni statistički parametri debljine palisadnog i sunđerastog tkiva lista analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Najveća debljina palisadnog tkiva zabeležena je kod vrste E. subhastata (56,150±9,772
μm), dok je najveća debljina sunđerastog tkiva zabeležena kod vrste E. serpentini
(66,770±8,647 μm). Najmanja debljina palisadnog i sunđerastog tkiva zabeležena je kod vrste
E. stricta (18,463±2,369 μm; 25,737±5,867 μm).
Grafikon 4. Osnovni statistički parametri visine ćelija epidermisa lica i naličja lista analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Najveća visina ćelija epidermisa lica i naličja zabeležena je kod vrste E. subhastata
(18,530±2,399 μm; 13,803±2,065 μm), dok je najmanja visina ćelija epidermisa lica i naličja
zabeležena kod vrste E. stricta (10,137±1.390 μm; 8,210±1,388 μm).
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a10
20
30
40
50
60
70
80
De
blji
na
pa
lisa
dn
og
tkiv
a li
sta
(u
m)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a10
20
30
40
50
60
70
80
90
De
blji
na
su
nđ
era
sto
g tkiv
a li
sta
(u
m)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a0
10
20
30
Vis
ina
će
lija
ep
ide
rmis
a li
ca
lista
(u
m)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a5
10
15
20
Vis
ina
će
lija
ep
ide
rmis
a n
alič
ja li
sta
(u
m)
19
Grafikon 5. Osnovni statistički parametri površine ćelija epidermisa lica i naličja lista analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Kod vrste E. subhastata zabeležena je najveća površina epidermalnih ćelija lica i naličja
lista (1 388,597±247,598 μm2; 1 163,420±262,121 μm2), dok je kod vrste E. stricta
zabeležena najmanja vrednost za površinu epidermalnih ćelija lica i naličja lista
(515,970±91,457 μm2; 701,795±100,918 μm2).
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a0
500
1.000
1.500
2.000P
ovrš
ina
će
lija
ep
ide
rmis
a li
ca
lista
(u
m2
)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a500
1.000
1.500
2.000
Po
vrš
ina
će
lija
ep
ide
rmis
a n
alič
ja li
sta
(u
m2
)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a10
20
30
40
Du
žin
a s
tom
a (
um
)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a10
15
20
25
30
Širin
a s
tom
a (
um
)
20
Grafikon 6. Osnovni statistički parametri dužine, širine i površine stoma analiziranih vrsta roda Euphorbia L
Vrsta E. subhastata odlikuje se najvećom dužinom, širinom i površinom stoma (dužina
29,845±2,236 μm, širina 24,512±1,397 μm, površina 576,092±66,771 μm2). Najmanja dužina,
širina i površina stoma zabeležena je kod vrste E. stricta (dužina 19,319±1,355 μm, širina
15,168±0,960 μm, površina 230,840±28,382 μm2).
4.5. Varijabilnost anatomskih karaktera stabla
Grafikon 7. Osnovni statistički parametri prečnika i površine poprečnog preseka stabla analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Na osnovu dobijenih podataka može se videti da vrsta E. subhastata ima najveći prečnik
stabla, samim tim i najveću površinu poprečnog preseka stabla (2 264,150±24,181μm; 4 339
576,187±131 400,824 μm2), dok najmanji prečnik i najmanju površinu poprečnog preseka
stabla ima vrsta E. serpentini (1 552,293±63,903 μm; 1 893 711,760±146 045,063 μm2).
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a100
200
300
400
500
600
700
800
Po
vrš
ina
sto
ma
(u
m2
)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a1,000
1,500
2,000
2,500
Pre
cn
ik s
tab
la (
um
)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a1,000,000
2,000,000
3,000,000
4,000,000
5,000,000
Po
vrš
ina
sta
bla
(u
m2
)
21
Grafikon 8. Osnovni statistički parametri debljine epidermisa poprečnog preseka stabla
analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Najveća debljina epidermisa poprečnog preseka stabla zabeležena je kod vrste E.
subhastata (20,706±1,444 μm), a najmanja kod vrste E. serpentini (16,020±0,944 μm).
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a10
15
20
25
De
blji
na
ep
ide
rmis
a s
tab
la (
um
)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a20
30
40
50
De
blji
na
ko
len
him
a s
tab
la (
um
)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a30
40
50
60
70
80
90
100
110
De
blji
na
skle
ren
him
a s
tab
la (
um
)
22
Grafikon 9. Osnovni statistički parametri debljine kolenhima, sklerenhima i parenhima kore stabla
analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Najveća debljina kolenhima zabeležena je kod vrste E. stricta (37,948±3,179 μm), dok
je kod vrste E. subhastata zabeležena najveća debljina sklerenhima (83,213±11,460 μm).
Vrsta E. serpentini se karakteriše najmanjom debljinom kolenhima i sklerenhima
(29,735±4,339 μm). Parenhim primarne kore stabla ima najveću vrednost kod vrste E.
subhastata (106,821±6,104 μm), dok je najmanja vrednost zabeležena kod vrste E. stricta
(55,460±4,750 μm).
Grafikon 10. Osnovni statistički parametri debljine vaskularnog tkiva
analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a0
50
100
150
De
blji
na
pa
ren
him
a k
ore
sta
bla
(u
m)
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a150
200
250
300
De
blji
na
va
sku
larn
og
tkiv
a (
um
)
23
Kod vrste E. subhastata zabeležena je najveća debljina vaskularnog tkiva
(246,998±14,439 μm), dok je kod vrste E. stricta najmanja debljina vaskularnog tkiva
(197,268±9,574 μm).
Grafikon 11. Osnovni statistički parametri debljine parenhima centralnog cilindra
analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Najveća debljina parenhima centralnog cilindra zabeležena je kod vrste E. subhastata (1
340,246±24,671 μm), dok je kod vrste E. serpentini zabeležena najmanja vrednost
(902,267±31,145 μm).
4.6. Anatomska varijabilnost analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Rezultati univarijacione analize varijansi (ANOVA) pokazuju da skoro svi analizirani
karakteri imaju veliki statistički značaj u postojanju razlika između istraživanih vrsta roda
Euphorbia L. izuzev debljine kolenhima stabla (Tabela 1).
Tabela 1. Univarijaciona analiza varijansi na nivou pojedinačnih karaktera analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Karakter Euphorbia
serpentini
Euphorbia stricta Euphorbia
subhastata
f p
Debljina lista (μm) 161,380±9,680 68,823±8,129 178,787±19,684 574,559 0,000
Debljina mezofila
(μm)
126,133±9,529 44,343±7,413 135,650±17,140 515,893 0,000
Debljina
palisadnog tkiva
lista (μm)
58,827±6,731 18,463±2,369 56,150±9,772 313,166 0,000
Debljina
sunđerastog tkiva
lista (μm)
66,770±8,647 25,737±5,867 56,427±9,729 201,071 0,000
Visina epidermisa
lica (μm)
17,150±3,664 10,137±1,390 18,530±2,399 86,328 0,000
Eup
horb
ia ser
pent
ini
Eup
horb
ia stri
cta
Eup
horb
ia sub
hastat
a800
900
1,000
1,100
1,200
1,300
1,400
De
blji
na
pa
ren
him
a c
en
tra
lno
g c
ilin
dra
(u
m)
24
Visina epidermisa
naličja (μm)
11,920±2,468 8,210±1,388 13,803±2,065 59,343 0,000
Debljina kutikule
lica (μm)
4,710±0,836 3,240±0,514 5,547±0,847 73,060 0,000
Debljine kutikule
naličja (μm)
3,297±0,798 2,313±0,382 4,210±0,597 71,094 0,000
Dužina stoma (μm) 24,704±1,244 19,319±1,355 29,845±2,236 297,431 0,000
Širina stoma (μm) 20,272±1,341 15,168±0,960 24,512±1,397 421,563 0,000
Površina stoma
(μm2)
393,961±43,307 230,840±28,382 576,092±66,771 376,035 0,000
Površina ćelija
epidermisa lica
lista (μm2)
1,023,005±139,014 515,970±91,457 1,388,597±247,59
8
194,207 0,000
Površina ćelija
epidermisa naličja
lista (μm2)
753,036±56,099 701,795±100,918 1,163,420±262,12
1
70,236 0,000
Površina stabla
(μm2)
1,893,711,760±146,
045,638
2,092,987,370±76,
617,664
4,339,576,187±13
1,400,824
3,734,03
8
0,000
Prečnik stabla (μm) 1,552,293±63,903 1,637,036±43,879 2,264,150±24,181 2,063,77
0
0,000
Debljina
epidermisa stabla
(μm)
16,020±0,944 17,335±0,896 20,706±1,444 139,095 0,000
Debljina kolenhima
(μm)
29,735±4,339 37,948±3,179 32,682±3,532 37,627 0,000
Debljina
parenhima kore
(μm)
65,125±16,129 55,460±4,750 106,821±6,104 209,547 0,000
Debljina
sklerenhima (μm)
44,920±6,007 50,736±7,678 83,213±11,460 169,303 0,000
Debljina
vaskularnog tkiva
(μm)
194,600±20,067 197,268±9,574 246,998±14,439 111,530 0,000
Debljina
parenhima
centralnog cilindra
(μm)
902,267±31,145 1,071,948±27,626 1,340,246±24,671 1,874,12
2
0,000
Prisustvo statistički značajnih razlika između istraživanih vrsta pokazuje i
multivarijaciona analiza varijansi. Rezultati tri multivarijaciona testa prikazani u Tabeli 2.
pokazuju da svi karakteri daju statistički značajan doprinos u diferencijaciji istraživanih vrsta
roda Euphorbia L. u Srbiji.
Tabela 2. Multivarijaciona analiza varijansi na nivou grupnih karaktera analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Test Vrednost F df p
Wilks's Lambda 0,000 236,674 42, 134 0,000
Pillai Trace 1,965 181,396 42, 136 0,000
Hotelling-Lawley Trace 196,256 308,403 42, 132 0,000
25
Za utvrđivanje ukupne varijabilnosti dobijenih anatomskih podataka istraživanih
populacija vrsta roda Euphorbia L. urađena je analiza glavnih komponenti (PCA). PCA
analiza pokazuje da 82,84% ukupne varijabilnosti objašnjavaju 2 glavne komponente (Tabela
3).
Tabela 3. Procenat ukupne varijanse analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Faktor 1 Faktor 2 Ukupno %
64,123 18,716 82,84
Najveći doprinos u formiranju varijabilnosti ima prva glavna komponenta sa 64,12%.
Druga komponenta ima doprinos u formiranju varijabilnosti sa 18,72%. Velika razlika između
prve dve komponete ukazuje da je praktično prva glavna komponetna najzančajnija u
određivanju strukturne varijabilnosti između tri vrste roda Euphorbia L. Rezultati prikazani u
Tabeli 4. pokazuju da svi karakteri izuzev debljine kolenhima stabla značajno utiču na
strukturnu varijabilnost.
Tabela 4. PCA za pojedinačne karaktere analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Karakteri Faktor 1 Faktor 2
Debljina lista (μm) 0,876 0,434
Debljina mezofila lista (μm) 0,847 0,473
Debljina palisadnog tkiva lista (μm) 0,746 0,560
Debljina sunđerastog tkiva lista (μm) 0,624 0,675
Visina ćelija epidermisa lica lista (μm) 0,772 0,392
Visina ćelija epidermisa naličja lista (μm) 0,775 0,262
Debljina kutikule lica lista (μm) 0,805 0,192
Debljina kutikule naličja lista(μm) 0,812 0,083
Površina stabla (μm2) 0,852 -0,490
Prečnik stabla (μm) 0,832 -0,515
Debljina epidermisa stabla (μm) 0,675 -0,597
Debljina kolenhima stabla (μm) -0,374 -0,642
Debljina parenhima kore stabla (μm) 0,897 -0,257
Debljina sklerenhima stabla (μm) 0,747 -0,542
Debljina vaskularnog tkiva (μm) 0,779 -0,437
Debljina parenhima centralnog cilindra (μm) 0,643 -0,721
Površina ćelija epidermisa naličja lista (μm2) 0,779 -0,316
Površina ćelija epidermisa lica lista (μm2) 0,910 0,135
Dužina stoma (μm) 0,941 0,087
Širina stoma (μm) 0,950 0,112
Površina stoma (μm2) 0,956 0,038
26
Na kraju, kanonična diskriminantna analiza potvrđuje prethodne analize i pokazuje da
su istraživane vrste jasno izdiferencirane (Slika [16]).
Slika [16]. Diskriminantna kanonična analiza osnovnih komponenti (DCA)
analiziranih vrsta roda Euphorbia L.
Canonical Scores Plot
Euphorbia subhastata
Euphorbia stricta
Euphorbia serpentini
VRSTA
-12 -4 4 12 20
FACTOR(1)
-12
-4
4
12
20
FA
CT
OR
(2)
27
5. Zaključak
Analizom rezultata dobijenih istraživanjem anatomskih karakteristika tri vrste roda
Euphorbia L.došli smo do sledećih zaključaka:
➢ listovi ispitivanih vrsta se razlikuju po obliku i veličini. Kod E. stricta i E. serpentini
stome su prisutne samo na naličju lista, dok se kod vrste E. subhastata uočavaju i na
licu lista. Stome su anomocitnog tipa. Dlake su prisutne u većem broju na naličju lista.
Kod E. serpentini i E. stricta javljaju se i na licu ali u manjoj meri.E. subhastata ima
razvijeno palisadno tkivo i na licu i na naličju lista, dok se kod vrsta E. serpentini i E.
strictajavlja samo na licu lista. Poprečni presek stabla kod sve tri ispitivane vrste je
kružnog oblika, sa karakterističnim talasastim centralnim cilindrom.
➢ za utvrđivanje anatomske varijabilnosti analizirani su kvantitativni karakteri lista i
stabla. Za svaki od njih urađena je osnovna i univarijaciona statistička analiza
(ANOVA), multivarijaciona analiza varijansi (MANOVA), analiza osnovnih
komponenti (PCA) i diskriminantna analiza osnovnih komponenti (DCA).
➢ rezultati univarijacione analize varijansi (ANOVA) pokazuju da skoro svi analizirani
karakteri imaju veliki statistički značaj u postojanju razlika između istraživanih vrsta
roda Euphorbia,izuzev debljine kolenhima stabla.
➢ rezultati tri multivarijaciona testa pokazuju da svi karakteri daju statistički značajan
doprinos u diferencijaciji istraživanih vrsta roda Euphorbia u Srbiji.
➢ PCA analiza pokazuje da 82,84% ukupne varijabilnosti objašnjavaju 2 glavne
komponente.Najveći doprinos u formiranju varijabilnosti ima prva glavna komponenta
sa 64.12%. Druga komponenta ima doprinos u formiranju varijabilnosti sa 18,72%.
Velika razlika između prve dve komponete ukazuje da je praktično prva glavna
komponetna najzančajnija u određivanju strukturne varijabilnosti između tri vrste
Euphorbia. Dobijeni rezultati pokazuju da svi karakteri izuzev debljine kolenhima
stabla značajno utiču na strukturnu varijabilnost.
➢ kanonična diskriminantna analiza potvrđuje prethodne analize i pokazuje da su
istraživane vrste jasno izdiferencirane.
➢ velika morfološka plastičnost predstavnika roda Euphorbia L. komplikuje
taksonomska razgraničavanja, tako da su anatomski podaci analizirani kao
potencijalno značajan doprinos rešavanju taksonomskih problema.
28
6. Literatura
Aldhebiani A., & Jury S., 2013. Anatomical studies on the genus Euphorbia L. Saudi
Arabia (Subgenera: Triucalli, Ermophyton, Esula and Chamaesyce). – International Research
Journal of Plant Science (ISSN: 2141-5447) Vol. 4(6) pp. 168-191.
Ali A.A., Sayed H.M., Mohamed S.R., & Zaher A.M., 2012. Macro- and
micromorphology of the root, stem, leaf, inflorescence and fruit of Euphorbia peplus L.
growing in Egypt. – Department of Pharmacognosy, Faculty of Pharmacy, Assiut University,
Assiut, Egypt. 109-126.
Bercu R. & Popoviciu R. D., 2015. Comparative anatomical study on leaves of three
Euphorbia L. species. Wulfenia 22: 271–276.
Bercu R., 2016. Comparative anatomical aspects of Euphorbia mili Var. Splendes
(Bojer ex Nook.) Ursch & Leandri and Euphorbia pulcherrima Willd. Ex Klotzsch species. –
Faculty of Natural and Agricultural Sciences “Ovidius” University of Constantza, University
Alley, No. 1, B, 900470, Constantza, Romania. vol. 19 (2), pp.157-166.
Essiett U.A., Illoh H.C., & Udoh U.E., 2012. Leaf epidermal studies of three species of
Euphorbia in Akwa Ibom State. – Department of Botany and Ecological Studies, University
of Uyo, Uyo. 3 (4):2481-2491.
Gale R.C., & Toma C., 2006. Comparative anatomy of the vegetative organs of some
Euphorbia species (Euphorbiaceae juss.) from the Romanian flora. – Romanian Journal of
Biology, Plant Biology, 51: 39-47.
Gligić V., 1953. Etimološki botanički rečnik. – „Veselin Masleša“, Sarajevo.
Gligorijević S., & Pejčinović D., 1983. Contribution to the Methodology of Anatomical
Sections and preparation. Acta Biol. Med. Exp. 8, 43-45.
Govaerts R., Fordin D., & Radcliffe-Smith A., 2000. World Checklist and
Bibliography of Euphorbiaceae. – The Royal Botanic Gardens, Kew.
Jafari A., & Nasseh Y., 2009. An Internal Structure Investigation on Euphorbia L.
Species in North-East of Iran. – Asian Journal of Plant Sciences 8 (1): 86-88.
29
Kakkar L., & Paliwal, G.S., 1972. Studies on the leaf anatomy of Euphorbia.
Department of Botany, Uriiversity of Delhi, Delhi – 110007.
Luković J., Malenčić Đ., Zorić L., Kiprovski B., Merkulov Lj., & Pal B., 2009.
Anatomical characteristics and antioxidant properties of Euphorbia nicaeensis ssp. glareosa.
– Department of Biology and Ecology, Faculty of Sciences, University of Novi Sad, Novi
Sad 21000, Serbia 214-223.
Luz L.E.C., Paludo K.S., Santos V.L.P., Franco C.R.C., Klein T.R.Z., Beltrame F.L.,
& Budel J.M., 2015. Cytotoxicity of latex and pharmacobotanical study of leaves and stem of
Euphorbia umbellata (Janaúba). – Brasilian Journal of Pharmacognosy. 344-352.
Metcalfe C.R., & Chalk L., 1950. Anatomy of the Dicotyledons: Leaves, Stem and
Wood in Relation to Taxonomy with Notes on Economic Uses. Oxford: Oxford Clarendon
Press, v. 1. 1500 p.
Raju V.S., & Rao P.N., 1977. Variation in the structure and development of foliar
stomata in the Euphorbiaceae. – BotanicalJournal of the Linnean Society, 75: 69-97.
Ranđelović V., 2005. Botanika. – Biološko društvo „Dr Sava Petrović“, Niš.
Rao P.N., & Raju V.S., 1985. Foliar trichomes in the family Euphorbiaceae. –
Advances in Plant Sciences, 128-136.
Rubaiyat S.S., 2016. Anatomical characteristics of stem and leaf in Euphorbia hirta L. –
Department of Botany, University of Rajshahi, Rajshahi, Bangladesh. 9-12.
Sehgal L., & Paliwal G.S., 1974. Studies on the leaf anatomy of Euphorbia 111. The
node. –Department of Botany, Uriiversity of Delhi, Delhi 7, India. 37-43.
Sehgal L., & Paliwal G.S., 1974. Studies on the leaf anatomy of Euphorbia 11.
Venation patterns. – Department of Botany, Uriiversity of Delhi, Delhi 7, India. 173-208.
Sereena K., & Shahida T.A., 2015. Comparative anatomical and histochemical studies
of Euphorbia hirta L. and Euphorbia thymifolia L. (stem). – Department of Botany, MES
Asmabi College, P. Vemballur, Thrissur (Dt), Kerala, India. Vol. 6(2): 772-777.
Stevanović V., Vladimirov V., Niketić M., Vukojičić S., Jakovljević K., Lubarda B., &
Tomović G., 2014. Plant species and subspecies discovered by Dr. Josif Pančić 1 –
30
distribution and floristic importance. –Institute of Botany and Botanical Garden, Faculty of
Biology, University of Belgrade, Takovska 43, 11000 Belgrade, Serbia: 251-268.
Talebi S.M., Noori M., & Naniz H.A., 2017. A study of epidermal leaf anatomy of 18
Euphorbia taxa from Kerman Province, Iran. –Department of Biology, Faculty of Science,
Arak University, Arak 38156-8-8349, Iran: 126-133.
Tatić B., & Blečić V., 2002. Sistematika i filogenija viših biljaka (Drugo izdanje). –
Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
Tatić B., 1984. Još jedno novo nalazište mlečike (Euphorbia serpentini Nov.) u SR
Srbiji. – Glasnik Instituta za botaniku i botaničke bašte Univerziteta u Beogradu, Tom XVIII,
Beograd.
Thakur H.A., & Patil D.A., 2014. Foliar Epidermal Studies of Plants in Euphorbiaceae.
– Post Graduate & Research Center of Botany, Gokhale Education Society’sH.P.T. Arts &
R.Y.K. Science College, Nashik-422005 (M.S.), India. 59-70.
Slika_[1]_https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c2/Euphorbia_flowerdia
gram.png
Slika_[2]_httpswww.google.rsimgresimgurl=http%3A%2F%2Feuromed.luomus.fi%2F
euromed_map.php%3Ftaxon%3D487001%26size%3Dmedium&imgrefurl=http%3A%2F%2
Fww2.bgbm.org%2FEuroPlusMed%2FPTaxonDetail.png
Slika_[3]_http://www.i-flora.com/fileadmin/website/daten/tax_fotos/2304_3.jpg
Slika_[4]_blob:null/504f86d8-a550-44bc-9f75-cb73f1eb193d
Slika [5]_http://pancic.bio.bg.ac.rs/images/vrste/Slika059.jpg
Slika_[6]_https://www.researchgate.net/profile/Vladimir_Vladimirov3/publication/271
530277/figure/fig16/AS:294985447559171@1447341419716/Fig-16-Distribution-of-the-
species-Euphorbia-subhastata-Vis-Pancic-in-the-Balkan.png
31
Прилог 5/1
ПРИРОДНO - MАТЕМАТИЧКИ ФАКУЛТЕТ
НИШ
КЉУЧНА ДОКУМЕНТАЦИЈСКА ИНФОРМАЦИЈА
Редни број, РБР:
Идентификациони број, ИБР:
Тип документације, ТД: монографска
Тип записа, ТЗ: текстуални / графички
Врста рада, ВР: мастер рад
Аутор, АУ: Сања Стаменков
Ментор, МН: Марина Јушковић
Наслов рада, НР: Компаративна анатомија листова и стабла неких врста
рода Euphorbia L. из Србије
Језик публикације, ЈП: српски
Језик извода, ЈИ: енглески
Земља публиковања, ЗП: Р. Србија
Уже географско подручје, УГП: Р. Србија
Година, ГО: 2017.
Издавач, ИЗ: ауторски репринт
Место и адреса, МА: Ниш, Вишеградска 33.
Физички опис рада, ФО:
(поглавља/страна/ цитата/табела/слика/графика/прилога)
30 странa, 4 табеле, 16 слика, 11 графикона
Научна област, НО: биологија
Научна дисциплина, НД: Анатомија и морфологија биљака
Предметна одредница/Кључне речи, ПО: Euphorbia subhastata Vis. i Pančić., Euphorbia serpentine Novak.,
Euphorbia stricta L., анатомска диференцијација
УДК 581.4:633.912(497.11)
Чува се, ЧУ: библиотека
Важна напомена, ВН:
Извод, ИЗ: У овом раду анализиране су анатомске карактеристике листова и стабла
популација врста Euphorbia (Euphorbia subhastata Vis. & Pančić, Euphorbia
serpentini Novak i Euphorbia stricta L.) са подручја западне Србије.
Анализирани су следећи квантитативни карактери листа: дебљина листа,
дебљина мезофила, дебљина сунђерастог ткива, дебљина палисадног ткива,
висина епидермиса лица, висина епидермиса наличја, дебљина кутикуле на
лицу, дебљина кутикуле на наличју, и стабла: површина стабла, пречник
стабла, дебљина епидермиса, дебљина коленхима, дебљина примарне коре,
дебљина склеренхима, дебљина васкуларног ткива, дебљина паренхима
централног цилиндра. Велика морфолошка пластичност рода Euphorbia
компликује таксономска разграничавања, тако да су анатомски подаци
анализирани као потенцијално значајан допринос у решавању таксономских
проблема.
Датум прихватања теме, ДП: 11.10.2017.
Датум одбране, ДО:
Чланови комисије, КО: Председник:
Члан:
Члан, ментор:
Образац Q4.09.13 - Издање 1
32
Прилог 5/2
ПРИРОДНО - МАТЕМАТИЧКИ ФАКУЛТЕТ
НИШ
KEY WORDS DOCUMENTATION
Accession number, ANO: Identification number, INO: Document type, DT: monograph
Type of record, TR: textual / graphic
Contents code, CC: master thesis
Author, AU: Sanja Stamenkov
Mentor, MN: Marina Jušković
Title, TI: Comparative anatomy of leaves and stem
some species of the genus Euphorbia L. from Serbia
Language of text, LT: Serbian
Language of abstract, LA: English
Country of publication, CP: Republic of Serbia
Locality of publication, LP: Serbia
Publication year, PY: 2017.
Publisher, PB: author’s reprint
Publication place, PP: Niš, Višegradska 33.
Physical description, PD:
(chapters/pages/ref./tables/pictures/graphs/appendixe
s)
33 pages, 4 tables, 15 pictures, 11 charts
Scientific field, SF: Biology
Scientific discipline, SD: Anatomy and morphology
Subject/Key words, S/KW: Euphorbia subhastata Vis. and Pančić., Euphorbia serpentini Novak., Euphorbia
stricta L., anatomical differentiation
UC 581.4:633.912(497.11)
Holding data, HD: library
Note, N:
Abstract, AB: In this paper work were analyzed the anatomical characteristics of leaves and stem of the species of Euphorbia (Euphorbia subhastata Vis. & Pančić, Euphorbia serpentini Novak and
Euphorbia stricta L.) from the area of western Serbia. The following quantitative
characteristics of the leaves which were analyzed are: the thickness of the leaf, mesophilic thickness, the thickness of the spongy tissue, the thickness of the palisade tissue, the height of
the epidermis of the face, the height of the epidermis of the reverse, the thickness of the
cuticle on the face, the thickness of the cuticle on the reverse and the stem: the surface( ili area nisam sigurna kako treba) of the stem, the diameter of the stem, the thickness of the
epidermis, the thickness of the collagen, the thickness of the primary cortex, the thickness of
the sclerencyma, the thickness of the vascular tissue, the thickness of the parenchyma of the central cylinder. The obtained date were statistically processed. The great morphological
plasticity of the Euphorbia representative complicates taxonomic delimitation, so anatomical data were analyzed as a potentially significant contribution in solving taxonomic problems.
Accepted by the Scientific Board on,
ASB:
11.10.2017.
Defended on, DE: Defended Board, DB: President: Member:
Member,
Mentor:
Образац Q4.09.13 - Издање 1