kobİ'lerin finansmana erişimi ve yararlanabilecekleri destek

TOBB AB Daire Başkanlığı

Oya ERSÖZ

Tuğçe ERSAN

Ağustos 2010

KOBİ’LERİN FİNANSMANA

ERİŞİMİ ve

YARARLANABİLECEKLERİ

DESTEK PROGRAMLARI

ABİGEM KOORDİNASYON BİRİMİ

[KOBİ’LERİN YARARLANABİLECEKLERİ DESTEK PROGRAMLARI] Ağustos 2010

TOBB AB Daire Başkanlığı |O.ERSÖZ&T.ERSAN 2

Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) büyüme ve yeni istihdam alanları yaratmanın

yanı sıra ekonomiye dinamizm ve rekabetçi bir boyut kazandırmaktadırlar. KOBİ’lerin esnek

ve dinamik yapıları değişen piyasa koşullarına kolayca uyum sağlamalarına imkan

tanımaktadır. KOBİ’ler aynı zamanda dengeli ekonomik ve sosyal kalkınmanın sağlanması ve

sürdürülmesine sağladıkları olumlu katkı ve kalkınmayı tabana yayma gibi önemli

fonksiyonları ile Türk ekonomisinin de temel dinamiğini oluşturmaktadırlar.

KOBİ’lerin mali araçlar, banka kredisi kullanımı, öz sermaye finansmanı gibi finansal

kaynaklara erişim güçlüğü, yetersiz teknik bilgi ve düşük düzeyde teknoloji, kalifiye yönetici

ve nitelikli işgücü yetersizliği, idari düzenlemeler ve altyapı gibi konular, sorun yaşadıkları

temel konulardır. Bunların çözümüne yönelik olarak girişimciliğin ön plana çıkarılması,

şirketler için bürokratik düzenlemelerin basitleştirilmesi ve yenilenmesi, böylece yenilik,

yaratıcılık ve girişimciliğin geliştirilmesinin sağlanması, KOBİ’ler için mali şartların

iyileştirilmesi, AB destek hizmetleri, programları ve bilgi ağlarına daha kolay erişimlerinin

sağlanması ve KOBİ’lerin sürdürülebilir rekabet gücüne sahip olması için inovasyona açık ve

yenilikçi olması gerekmektedir.

Bu kapsamda, bu bilgi notu KOBİ’lerin temel sorunlarının çözümüne yönelik Türkiye’deki

KOBİ’lerin finansmana erişim kaynaklarını ortaya koymaya ve KOBİ’lere yönelik çeşitli destek

programlarına odaklanmıştır.

KOSGEB DESTEKLERİ

1. Acil Kredi Faiz Desteği Acil Destek Kredisi Protokolü 20.11.2009 tarihinde KOSGEB, toplam 13 kamu ve özel banka ve KGF ile imzalanmıştır. Kimler Yararlanabilir? 01.01.2009 tarihinden sonra özellikle sel, su baskını, zelzele, büyük kuraklık, anormal şiddette fırtına, harp, genel grev, yangın ile halk hareketleri, terör v.b. durumlardan etkilenen ve bu durumu ilgili resmi makamlardan belgeleyen, KOSGEB Veri Tabanına kayıtlı işletmeler. Uygulamaya Katılan Bankalar Akbank T.A.Ş, Alternatifbank A.Ş, Denizbank A.Ş, Finansbank A.Ş, Fortisbank A.Ş, Garanti Bankası A.Ş, HSBC Bank A.Ş, T.C. Ziraat Bankası A.Ş, Türk Ekonomi Bankası A.Ş, T. Halk Bankası A.Ş, T. İş Bankası A.Ş, T. Vakıflar Bankası T.A.O. ve Yapı ve Kredi Bankası A.Ş Destek Detayları Kredi üst limiti her KOBİ için 100.000 TL’dir. Kredi faiz bedelinin tamamı KOSGEB tarafından karşılanmaktadır. Kredinin ilk 6 ayı ödemesiz, kalanı eşit taksitlerle ödemeli olmak üzere, toplam 24 aydır.



2. KOBİ Proje Destek Programı

KOBİ Proje Destek Programı, KOBİ’lerde proje kültürü ve bilincinin oluşturulmasını ve işletmelerin proje yapabilme kapasitelerinin geliştirilmesini amaçlamaktadır. Program ve Proje Limitleri Program süresi: 3 yıl Proje Süresi: 6-24 ay (+12 ay) Destek Üst Limiti: 150.000 TL Destek Oranı: 1. ve 2. Bölgeler için %50 3. ve 4. Bölgeler için %60 Desteklenecek Proje Konuları Üretim, Yönetim-Organizasyon, Pazarlama, Dış Ticaret, İnsan Kaynakları, Mali İşler ve Finans, Bilgi Yönetimi ve bu konularla ilişkili alanlar.

3. Tematik Proje Destek Programı Tematik Proje Destek Programı Çağrı Esaslı Tematik Program ve Meslek Kuruluşu Proje Destek Programı adlı iki programdan oluşmakla birlikte, KOBİ’ler Çağrı Esaslı Tematik Program’a başvurabilmektedirler. Çağrı Esaslı Tematik Programı Destek Unsurları Başvuru Yapabilecekler: KOBİ’ler ve Meslek Kuruluşları Destek Oranı: 1. ve 2. Bölgeler için %50 3. ve 4. Bölgeler için %60 Destek Ödemesi: Geri Ödemeli ve Geri Ödemesiz seçeneklerle Proje Süresi ve Destek Üst Limiti: Proje Teklif Çağrısında Belirlenir

4. İşbirliği Güçbirliği Destek Programı İşbirliği Güçbirliği Destek Programı, KOBİ’lerin tek başlarına çözümünde zorlandıkları birçok soruna çözüm bulunmasını, KOBİ’lerin bir araya gelerek kapasite ve rekabet gücü yüksek işletmelere dönüşmesi, ölçek ekonomisinden yararlanılarak kaynak tasarrufu sağlanması ve ortaklık kültürünün geliştirilmesi amaçlanmaktadır. İşbirliği – Güçbirliği Ortaklık Modelleri -Proje ortağı işletmelerin mevcudiyetlerini koruyarak kurulacak olan işletici kuruluşa ortak olmaları -Proje ortağı işletmelerin bir kısmın ya da tamamını kendilerini feshederek kurulacak işletici kuruluşa ortak olmaları -Proje ortağı işletmelerin bir kısmının kendilerini feshederek ortaklardan birinin bünyesinde birleşmesi Her bir ortaklık modelinde en az 5 işletmenin bir araya gelmesi şartı aranır. Program ve Proje Limitleri Proje Süresi: 6-24 ay (+12 ay) Destek Üst Limiti: 250.000 TL (Geri Ödemesiz), 500.000 TL (Geri Ödemeli) Destek Oranı: 1. ve 2. Bölgeler için %50

3. ve 4. Bölgeler için %60



5. AR-GE, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Destek Programı

Proje Süresi: -Ar-Ge ve İnovasyon Programı için en az 12 (on iki), en çok 24 (yirmi dört) ay, -Endüstriyel Uygulama Programı için en çok 18 (on sekiz) ay, -Her iki program için de Kurul kararı ile 12 (on iki) aya kadar ek süre verilebilir.

AR-GE, İNOVASYON VE ENDÜSTRİYEL UYGULAMA DESTEK PROGRAMI

Destek Üst Limiti (TL)

DESTEK ORANI (%)

Ar-Ge ve İnovasyon Programı

İşlik Desteği İşliklerden bedel alınmaz

Kira Desteği 12.000 75

Makine-Teçhizat, Donanım, Hammadde, Yazılım ve Hizmet Alımı Giderleri Desteği

100.000 75

Makine-Teçhizat, Donanım, Hammadde, Yazılım ve Hizmet Alımı Giderleri Desteği (Geri Ödemeli)

200.000 75

Personel Gideri Desteği 100.000 75

Başlangıç Sermayesi Desteği 20.000 100

Proje Geliştirme Desteği

Proje Danışmanlık Desteği 25.000

75

Eğitim Desteği 5.000

Sınai ve Fikri Mülkiyet Hakları Desteği

25.000

Proje Tanıtım Desteği 5.000

Yurtdışı Kongre/Konferans/Fuar Ziyareti/Teknolojik İşbirliği Ziyareti Desteği

15.000

Test, Analiz, Belgelendirme Desteği

25.000

Endüstriyel Uygulama Programı

Kira Desteği 18.000 75

Personel Gideri Desteği 100.000 75

Makine-Teçhizat, Donanım, Sarf Malzemesi, Yazılım ve Tasarım Gid. Desteği

150.000 75

Makine-Teçhizat, Donanım, Sarf Malzemesi, Yazılım ve Tasarım Giderleri Desteği (Geri Ödemeli)

200.000 75

6. Genel Destek Programı

Genel Destek Programıyla mevcut KOSGEB desteklerinin revize edilerek daha fazla KOBİ’nin bu desteklerden yaygın şekilde faydalanması hedeflenmiştir. Ayrıca bu programla, KOBİ’lerin rekabet güçlerini ve düzeylerini yükseltmek amacıyla genel işletme faaliyetlerinin teşvik edilmesi ve yurt içi ve yurt dışı Pazar paylarını artırmak amacıyla tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır.



GENEL DESTEK PROGRAMI

DESTEKLERİ DESTEK ÜST LİMİTİ (TL)

DESTEK ORANI (%)

1. ve 2. Bölgeler

3. ve 4. Bölgeler

1 Yurt İçi Fuar Desteği 30.000

% 50 % 60

2 Yurt Dışı İş Gezisi Desteği 10.000

3 Tanıtım Desteği 15.000

4 Eşleştirme Desteği 15.000

5 Nitelikli Eleman İstihdam Desteği 20.000

6 Danışmanlık Desteği 15.000

7 Eğitim Desteği 10.000

8 Enerji Verimliliği Desteği 30.000

9 Tasarım Desteği 15.000

10 Sınai Mülkiyet Hakları Desteği 20.000

11 Belgelendirme Desteği 10.000

12 Test, Analiz ve Kalibrasyon Desteği

20.000

7. Girişimcilik Destek Programı

Uygulamalı Girişimcilik Eğitimi

Minimum 60 saatlik eğitim ve atölye çalışmasından oluşan eğitim programını kapsar (girişimcilik özelliklerinin sınanması, iş fikri egzersizleri yapılması ve iş planı hazırlanması) Uygulamalı Girişimcilik Eğitimleri KOSGEB veya diğer kurum ve kuruluşlar (üniversite, İŞKUR, meslek kuruluşu, belediye v.b. tarafından düzenlenebilir, Eğitimler, genel ve özel hedef grupları (gençler, kadınlar, dezavantajlı gruplar) için düzenlenir,

Eğitimlere katılanlardan ücret alınmaz.

Yeni Girişimci Desteği

Kimler Faydalanabilir?

Uygulamalı girişimcilik eğitimini tamamlayarak işini kuran girişimciler ve İŞGEM girişimcileri

Yeni Girişimci Desteği Destek Unsurları

DESTEK UNSURU

ÜST LİMİT

(TL)

DESTEK ORANI (%) (1. ve 2 .

Bölge)

DESTEK ORANI (%) (3. ve 4. Bölge)

İşletme Kuruluş Desteği

Geri ödemesiz

5.000

60 (Kadın veya

özürlü girişimci:70)

70 (Kadın veya özürlü

girişimci:80)

Kuruluş Dönemi Makine, Teçhizat ve Ofis Donanım Desteği

Geri ödemesiz

10.000



İşletme Giderleri Desteği

Geri ödemesiz

12.000

Sabit Yatırım Desteği

Geri Ödemeli

70.000

DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI - İHRACATA YÖNELİK DEVLET YARDIMLARI

1. Uluslararası nitelikteki yurt içi ihtisas fuarlarının desteklenmesi

Bu destek söz konusu fuarların dış dünyaya tanıtımının yapılması ve söz konusu fuarlara uluslararası düzeyde katılımın artırılmasını amaçlamaktadır. Fuar öncesinde ve esnasında gerçekleştirilecek tanıtım ve promosyon faaliyetlerine ilişkin giderlerin belirli oranlarda karşılanması esasına dayanmaktadır. Başvuru Mercii: İhracatçı Birlikleri Kimler Yararlanabilir?: Yerli Fuar Organizatörleri Destek Oranı: % 50 Desteğin Kapsamı: -Yurt dışı tanıtım faaliyetleri 25.000 ABD Dolarına kadar %50 oranında -Önemli alıcıların ulaşım giderleri 15.000 ABD Dolarına kadar %50 oranında -Fuarın konusuyla ilgili seminer, konferans, panel ve ödüllü yarışma giderleri 5.000 ABD Dolarına kadar %50 oranında

2. Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi Destek kapsamında uluslararası pazarlarda imalat ve yazılım sektörünün rekabet gücünün arttırılması ve çevre, kalite ve insan sağlığına yönelik teknik mevzuata uyum sağlanabilmesini teminen akredite edilmiş kurum ve/veya kuruluşlardan alınacak kalite, çevre belgeleri ile insan can, mal emniyeti ve güvenliğini gösterir işaretlere ilişkin harcamaların belirli bir bölümü karşılanmaktadır. Başvuru Mercii: İhracatçı Birlikleri Kimler Yararlanabilir?: Türkiye’de ticari ve sınai faaliyette bulunan veya tarım ya da yazılım sektörlerinde iştigal eden şirketler, Dış Ticaret Sermaye Şirketleri (DTSŞ) ile Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDŞ) Destek Oranı: % 50 Desteğin Kapsamı: -ISO 9000 Serisi -ISO 14000 -CE İşareti -Uluslararası Nitelikteki Diğer Kalite ve Çevre Belgeleri -ISO 22000 Gıda Güvenliği Yönetimi Sistemi Belgeleri



-Tarım Ürünlerine İlişkin Belgelendirme İşlemleri ve Olumlu Sonuçlanmak Kaydıyla Laboratuar Analiz Raporların alımına yönelik olarak yapılan belgelendirilmiş harcamalarının belge ve/veya analiz başına % 50 oranında ve en fazla 25.000 ABD Doları’na kadar desteklenmesini kapsamaktadır.

3. İstihdam Yardımı Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin dış ticarete ilişkin işlemlerini yürütmek üzere konusunda tecrübeli ve yüksek öğrenimli yönetici ve eleman istihdamını destekler. Başvuru Mercii: DTM (İhracat Genel Müdürlüğü) Yararlananlar: SDŞ Destek Oranı: % 75 Desteklenecek Eleman Sayısı: 1 Yönetici ve 2 Eleman Destek Süresi: 1 yıl (azami) Desteğin Kapsamı:

İstihdam yardımı kapsamında, yönetici/eleman/elemanların aylık brüt ücreti en fazla % 75 oranında karşılanır. Yıllık destek miktarı yönetici için 18.000 ABD Doları; her bir eleman için 9.000 ABD Doları karşılığı TL tutarını geçemez.

4. Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuar Katılımlarının Desteklenmesi Başvuru Mercii: İhracatçı Birlikleri Desteğin Kapsamı: Müsteşarlıkça görevlendirilen yurt dışı fuar organizatörüne katılımcı tarafından ödenecek katılım bedelinin %50’si katılımcıya ödenmektedir. Destek tutarı: Fuarın Milli Katılım veya Türk İhraç Ürünleri Fuarı olması halinde 10.000 ABD Dolarına; Sektörel nitelikli Milli Katılım, Yabancı Katılımlı Sektörel Fuar veya Sektörel Türk İhraç Ürünleri Fuarı olması halinde 15.000 ABD Dolarına kadardır. Sektörel nitelikli uluslar arası fuarlara katılımın bireysel olarak gerçekleştirilmesi durumunda: Katılımcının ödeyeceği standart donanımlı stand kirasını ve nakliye harcamalarının %50’si, 15.000 ABD Dolarının aşmamak üzere, katılımcının SDŞ olması durumunda boş stand kirasının tamamı ve nakliye harcamalarının %75’i, 15.000 ABD Doları’nı aşmamak üzere desteklenmektedir.

5. Yurtdışında Ofis-Mağaza Açma, İşletme ve Marka Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Yurtdışı Onay Merci: Ticaret Müş./Ataşeliği veya Konsolosluklar Yetkili Kuruluş: Dış Ticaret Müsteşarlığı Başvuru Mercii: İhracatçı Birlikleri Yararlananlar: Türkiye’de yerleşik, sınai/ticari veya ticari faaliyette bulunan firmalar, SDŞ’ler, DTSŞ’ler ve yazılım sektöründe iştigal eden şirketler.



Desteğin Kapsamı -Mağazaların Desteklenmesi -Ofis ve Showroomların Desteklenmesi -Depoların Desteklenmesi -Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi -Yurtdışı Marka Tescil Faaliyetlerinin Desteklenmesi

6. Türk Ürünlerinin Yurtdışında Markalaşması, Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi ve TURQUALITY®’nin Desteklenmesi

Destek kapsamında firmaların markalaşma ve ürünlerinin yurtdışında tanıtımını yapma amacıyla gerçekleştirecekleri faaliyetler desteklenmektedir. Yurtdışında Onay Yeri: Ticaret Müş./Ataşeliği veya Konsolosluklar Başvuru Mercii: DTM (İhracat Genel Müdürlüğü) Yararlananlar : İhracatçı Birlikleri, Üretici Dernek/Birlikleri, Türkiye’de ticari ve/veya sınai faaliyette bulunan şirketler Destek Oranı: Şirketler % 50 (İhracatçı Birlikleri %80) Destek Süresi: 4 Yıl (Marka Destek Programı) 5 Yıl (TURQUALITY® Destek Programı) Desteğin Kapsamı: Şirketler, SDŞ ve DTSŞ’lerin yurdışında destek kapsamına alınan markaları ile ilgili olarak: -Marka Destek Programındaki Firmalar için: Marka tesciline ilişkin harcamaları,

Reklam, tanıtım ve pazarlama faaliyetleri, Açmış oldukları ve/veya açacakları yurtdışı birimlere ilişkin kira harcamaları, Açmış oldukları ve/veya açacakları mağazalara ilişkin konsept mimari çalışmaları ve dekorasyon giderleri, Kiraladıkları ve/veya kiralayacakları reyonlara ilişkin kira ve/veya komisyon giderleri, Açmış oldukları ve/veya açacakları showroomlara ilişkin kira ve/veya komisyon giderleri, Ürünleri ile ilgili kalite belgeleri ile insan can, mal emniyeti ve güvenliğini gösterir işaretlere ilişkin harcamaları, Franchise vermesi halinde franchising sistemi ile yurt dışında açılacak ve faaliyete geçirilecek mağazalara ilişkin dekorasyon harcamaları, Yurtdışında düzenlenen uluslararası nitelikteki sektörel fuarlara katılım halinde, stand dekorasyonu ile fuar katılım bedeline ilişkin harcamaları desteklenmektedir.

- TURQUALITY® Destek Programı Kapsamındaki Firmalar için: Patent, faydalı model ve endüstriyel tasarım tesciline ilişkin harcamaları ile TURQUALITY® Sertifikasını haiz markalarının yurtdışında tescili ve korunmasına ilişkin giderleri, Ürünleri ile ilgili kalite belgeleri ile insan can, mal emniyeti ve güvenliğini gösterir işaretlere ilişkin harcamaları, TURQUALITY® Sertifikasını haiz markalı ürünleriyle ilgili olarak istihdam edilen moda/endüstriyel ürün tasarımcısı giderleri Reklam, tanıtım ve pazarlama faaliyetleri,



Mağazalara ilişkin uygun mahal araştırmasına yönelik danışmanlık, konsept mimari çalışmaları, dekorasyon, demirbaş, kira harcamaları ile mağazanın kiralanmasıyla ilgili hukuki danışmanlık ve belediye giderleri, Ofis, depo, showroom, satış sonrası servis vb. yurtdışı birimlerine ilişkin kira, dekorasyon, demirbaş, komisyon giderleri, Farklı markaların satıldığı showroom/büyük mağaza, hipermarketlerde kiraladıkları reyon/showroom/gondol/satış alanlarına ilişkin kira, dekorasyon, hizmet ve/veya komisyon harcamaları, Franchise vermesi halinde, franchising sistemi ile yurt dışında açılacak ve faaliyete geçirilecek mağazalara ilişkin dekorasyon harcamaları, İş yönetimi kapsamında satın alacakları her türlü danışmanlık giderleri, Yurtdışında düzenlenen uluslararası nitelikteki sektörel fuarlara katılım halinde, stand dekorasyonu ile fuar katılım bedeline ilişkin harcamaları desteklenmektedir.

7. Pazar Araştırması ve Pazarlama Desteği

Yetkili Kuruluş: Dış Ticaret Müsteşarlığı Başvuru Mercii: İGEME ve İhracatçı Birlikleri Yararlananlar: Türkiye’de sınai ve/veya ticari faaliyette bulunan şirketler ile yazılım sektöründe iştigal eden şirketler Desteğin Kapsamı: -Firmaların pazar araştırması projelerine ilişkin giderleri, şirketler için %70, SDŞ’ler için %80 oranında ve proje başına en fazla 10.000 ABD Doları, -Yurtdışına yönelik pazarlama stratejileri ve eylem planlarının oluşturulabilmesi amacıyla pazar araştırması hizmeti veren kurum ve/veya kuruluşlardan satın alacakları pazar araştırması raporları ve istatistikler vb.’ne ilişkin giderler ile bu kurum ve/veya kuruluşlara üyelik giderleri, şirketler için %50, SDŞ’ler için %60 oranında ve yıllık en fazla 30.000 ABD Doları, -Sektörel nitelikli ticaret heyeti programlarına iştirak etmeleri halinde katılım giderleri, şirketler için %50, SDŞ’ler için %60 oranında ve program başına en fazla 10.000 ABD Doları, -Nihai tüketiciye yönelik olmayan e-ticaret sitelerine üyelik giderleri, şirketler için %50, SDŞ’ler için %60 oranında ve yıllık en fazla 20.000 ABD Doları oranında desteklenmektedir.

8. Eğitim ve Danışmanlık Yardımı Yetkili Kuruluş: Dış Ticaret Müsteşarlığı Başvuru Mercii: İGEME, İhracatçı Birlikleri Yararlanan Firmalar: Sınai ve/veya ticari faaliyette bulunan şirketler, yazılım sektöründe iştigal eden şirketler ile tasarımcılar Destek Süresi: Eğitim: Program bazında azami 6 ay ve 80 saat Danışmanlık: En fazla 3 yıl Tasarım: En fazla 1 yıl Destek Oranı: Eğitim % 70;Danışmanlık % 50;Tasarım % 100 Desteğin Kapsamı:

-Şirketlerin yıllık toplam 25.000 ABD dolarını aşmamak üzere, program bazında süresi 6 (altı) ayı ve 80 saati geçmeyen yurt içi eğitim giderlerinin %70’i, -Şirketlerin, almış oldukları danışmanlık hizmetlerine ilişkin giderleri, %50 oranında ve yıllık toplam 50.000 ABD Dolarını aşmamak kaydıyla,



-Destek kapsamına alınan tasarımcının, eğitime ilişkin giderlerinin %100’ü ile eğitime gönderilecek tasarımcıların, aylık 1.500 ABD Dolarını aşmamak kaydıyla, yaşam giderleri en fazla 1 (bir) yıl süresince desteklenmektedir.

9. Tasarım Desteği Destek kapsamında Markalaşmanın önemli bir unsuru olan tasarımın doğrudan desteklenebilmesini teminen; tasarımcı şirketleri, tasarım ofisleri ile Birlikler, tasarım dernekleri-birliklerinin gerçekleştireceği tanıtım, reklam, pazarlama, istihdam, danışmanlık harcamaları ile yurt dışında açacakları birimlere ilişkin giderler desteklenmektedir. Yetkili Kuruluş: Dış Ticaret Müsteşarlığı Başvuru Mercii: İhracatçı Birlikleri Yararlanan Firmalar: Tasarımcı Şirketleri, Tasarım Ofisleri, Birlikler ve Tasarım Dernekleri/Birlikleri Destek Süresi: Tasarımcı Şirketleri ve Tasarım Ofisleri için en fazla 4 yıl, Birlikler ve Tasarım Dernekleri/Birlikleri için proje bazında Destek Oranı: %50

TÜBİTAK DESTEKLERİ

Teknolojinin toplumsal faydaya dönüşme sürecini hızlandırmak, özel sektör kuruluşlarının araştırma-

teknoloji geliştirme ve yenilik faaliyetlerinin desteklemesi amacıyla Teknoloji ve Yenilik Destek

Programları Başkanlığı (TEYDEB) ve Ar-Ge faaliyetlerinin kurum içi ve kurum dışı işbirliğinin

sağlanması amacıyla da Araştırma Destek Programları Başkanlığı (ARDEB) tarafından yukarıda

belirtilen çeşitli destekleme programları yürütülmektedir. Bu destek programlarından KOBİ’lere

yönelik olanların detayları aşağıdaki gibidir:

1. 1501- Sanayi Ar-Ge Proje Destekleme Programı:

Destek Kapsamı:1995 yılından itibaren TÜBİTAK ile Dış Ticaret Müsteşarlığı işbirliği içinde

yürütülmekte olan Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı, firma düzeyinde katma değer

yaratan kuruluşların Ar-Ge çalışmalarını teşvik etmek ve bu yolla Türk sanayisinin Ar-Ge yeteneğinin

yükseltilmesine katkıda bulunmak üzere oluşturulmuştur.

Destek Mekanizması: Sektör ve büyüklüğüne bakılmaksızın firma düzeyinde katma değer yaratan tüm

sermaye şirketlerine harcama yapıldıktan sonra hibe şeklinde sağlanan desteklerdir. En çok 36 ay

olmak üzere Ar-Ge proje giderleri toplamının en fazla %60’ı desteklenmektedir.

2. 1503- Proje Pazarları Destekleme Programı:

Destek Kapsamı: Proje fikirleri ile ilgili olarak, bilgi ve görüş alışverişinin sağlanmasına ve Ar-Ge

projelerine ilişkin teknolojik ve finansal işbirliklerinin oluşturulmasına yönelik üniversite, araştırma ve

özel sektör kuruluşlarından temsilcilerin bir araya gelerek aktif katılımlarıyla düzenlenecek ulusal

veya uluslararası etkinlik harcamaları desteklenmektedir.

http://www.tubitak.gov.tr/home.do?sid=483&pid=478



Proje Pazarı etkinliğinde en az bir üniversite ile,

sanayi odası,

ticaret odası,

ticaret ve sanayi odası,

ihracatçı birliğinden

herhangi biri veya daha fazlasının katılımcı olması zorunlu olup, bu katılımcı kuruluşlardan herhangi biri TÜBİTAK’a etkinlik için destek başvurusunda bulunabilmektedir.

Destek Mekanizması: TÜBİTAK tarafından belirlenen üst sınırı geçmeyecek biçimde, etkinliği düzenleyen kuruluşun etkinlik kapsamında basım, kırtasiye, iletişim, haberleşme, tanıtım, konaklama, seyahat giderlerine ilişkin olarak talebinin uygun görülen kısmı için hibe destek sağlanmaktadır. Her bir etkinlik için toplam destek tutarı en fazla 15.000 TL, söz konusu etkinliğin uluslararası katılımlı olması durumunda toplam destek tutarı en fazla 20.000 TL olarak belirlenmiştir. Destek ödemeleri etkinlik öncesi yapılmaktadır.

3. 1507- KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı

Destek Kapsamı: 16 Mart 2007’de başlatılan KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı kapsamında,

TÜBİTAK’tan hiç destek almamış ya da en fazla bir projesi desteklenmiş KOBİ’lerin ilk iki projelerine

avantajlı bir şekilde destek sağlanarak araştırma-teknoloji geliştirme ve yenilik projesi yapmaya

özendirilmeleri amaçlanmaktadır.

Destek Mekanizması: Program kapsamında yeni bir ürün üretilmesi, mevcut bir ürünün geliştirilmesi,

iyileştirilmesi, ürün kalitesi veya standardının yükseltilmesi veya maliyet düşürücü nitelikte yeni

tekniklerin, yeni üretim teknolojilerinin geliştirilmesi konularında KOBİ’ler tarafından yürütülen

400.000 YTL bütçe ve 18 ay süre ile sınırlı ilk iki projeye TÜBİTAK tarafından %75 oranında hibe

şeklinde mali destek sağlanmaktadır.

4. 1508-Teknoloji ve Yenilik Odaklı Girişimleri Destekleme Programı (TEKNOGİRİŞİM)

Destek Kapsamı: Girişimcilik olgusunun teknoloji ve yenilik odaklı firmalara yönelmesini ve lisans,

yüksek lisans veya doktora düzeyinde eğitimli kişilerin bilgi ve araştırmalarını ticari ve katma değeri

yüksek ürünlere dönüştürebilmelerini teşvik etmek amacıyla TÜBİTAK, Teknoloji ve Yenilik Odaklı

Girişimleri Destekleme Programını (TEKNOGİRİŞİM) kurgulamış ve uygulamaya almıştır. Programa

lisans, yüksek lisans veya doktora programını 5 yıl içerisinde tamamlamış genç girişimciler

başvurabilmektedir.

Destek Mekanizması: Program kapsamında, girişimcilerin firmalarını kurmalarının ardından, personel,

malzeme, alet/teçhizat/yazılım, seyahat, danışmanlık, hizmet alımı, ofis kira gideri ve ofise ait su,

elektrik, ısıtma ve iletişim giderlerinin TÜBİTAK tarafından %75 oranında, en fazla 100.000 TL ve bir yıl

süre ile desteklenmesi öngörülmektedir. Programa başvurular iki aşamalı olarak alınmaktadır. İlk

aşamada girişimciden iş fikrini tanıtması ve ikinci aşamada bu iş fikrinin hayata geçirilmesi için bir iş

planı sunması istenmektedir.

1508-TEKNOGİRİŞİM Destek Programı için 2010 yılı proje çağrısı yapılmayacaktır.





5. 1509- Uluslararası Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı

Destek Kapsamı: EUREKA ,EUREKA Küme Projeleri, EUROSTARS, Ortak Teknoloji Girişimleri ve Avrupa

Birliği Çerçeve Programları altında ortak proje çağrılarına çıkan programlar ve benzeri uluslararası

programlara sunulan uluslararası ortaklı araştırma geliştirme projelerinin desteklenmesi için

oluşturulmuştur. Bu tür uluslararası programlara katılan, Türkiye’de yerleşik, firma düzeyinde katma

değer yaratan tüm kuruluşlar bu programdan yararlanabilmektedir.

Programın amacı, EUREKA gibi işbirliği ağlarını kullanarak Avrupa ülkeleri arasında pazar odaklı Ar-Ge

projelerini yaratmak ve Avrupa çapındaki firmalar, üniversiteler ve araştırma kurumları arasındaki

işbirliğini artırmaktır. Katılımcı ülkelerden bir veya daha fazla ortağı olması ve proje destek süresinde

kısıtlama olmaması açısından diğer destek programlarından fark göstermektedir. Uluslararası işbirliği

yeteneğinin kazanılması, diğer uluslararası programlara daha kolay erişim ve adaptasyon, uluslararası

pazarlara erişim konusunda fırsat sağlamaktadır.

Destek Mekanizması: Program kapsamında destek almaya hak kazanan büyük ölçekli firmaların Ar-Ge

projelerinin uygun bulunan proje harcamalarına en fazla %60, KOBİ’lerin proje harcamalarına da %75

oranında hibe destek sağlanması öngörülmektedir. Programa başvuruda bulunacak projelerin destek

süresinde ve proje bütçelerinde herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır.

6. Avrupa Birliği Çerçeve Programları

Ülkemiz, ilki 1984 yılında başlayan ve AB Çerçeve Programlarına 2003 yılında AB 6. Çerçeve Programı (6.ÇP) ile dahil olmuştur. 2002-2006 yılları arasında yürürlükte olan 6.ÇP, bir öğrenme süreci olarak tamamlanmış ve yerini 2007-2013 yılları arasında yürürlükte olan AB 7.Çerçeve Programına (7.ÇP) bırakmıştır. AB Çerçeve Programları ülkelere tahsis edilen maddi bir yardım değildir. Çerçeve Programları, AB’nin Lizbon hedeflerinin hayata geçirilmesine katkıda bulunacak ve Avrupa’da ekonomik ve toplumsal katma değer yaratacak ’’projelere’’ mali destek sağlamaktadır.

1. İşbirliği Özel Programı (10 Tematik Alan: Sağlık, Gıda, Tarım ve Biyoteknoloji, Bilgi ve İletişim Teknolojileri, Nanoteknoloji, Enerji, Çevre (İklim değişikliği dahil),Taşımacılık (Havacılık dahil), Sosyo Ekonomik ve Beşeri Bilimler, Güvenlik, Uzay) 2. Fikirler Özel Programı, 3. Kişiyi Destekleme Özel Programı, 4. Kapasiteler Özel Programları

olmak üzere bu Programlar kapsamında 7.ÇP’ı yürütülmektedir. Çerçeve Programları’na, ulusal/uluslararası kanunlar ve AB kanunlarına göre kurulmuş tüzel ve gerçek kişiler başvurabilmektedir. Bu kapsamda, üniversiteler, araştırma merkezleri, kamu kurumları, sanayi kuruluşları ve sivil toplum örgütleri Çerçeve Programları’na katılabilmektedir. Kuruluşlar, 7.ÇP kapsamında ülke içinde harcanmak üzere 70 Milyon Avro’nun üzerinde fon kaynağı elde ederken içinde bulundukları projelerin portföy büyüklüğü 950 Milyon Avro’ya ulaşmaktadır. Halen devam etmekte olan 7.ÇP yerini 2014-2020 yılları arasında sürecek olan AB 8.Çerçeve Programına (8.ÇP) bırakacaktır.

Türkiye Araştırma ve İş Dünyası Kuruluşları (TURBO) Ofisi; Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) ve Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu (TESK) tarafından Kamu ve Özel Sektör Ortaklığı (ppp) şeklinde Mart 2004’de Brüksel’de faaliyete başlamıştır. TURBO, Avrupa Birliği’nin Lizbon Stratejisi kapsamındaki bilim,

http://www.tubitak.gov.tr/home.do?ot=1&sid=487&pid=478



http://www.fp7.org.tr/home.do?ot=1&sid=3735



teknoloji ve özel sektöre yönelik programlarda özellikle AB Çerçeve Programları kapsamında bilgilendirme, iletişim, danışmanlık, eğitim ve lobi hizmetlerini yürütmektedir.

TURBO bilgilendirme ve iletişim kapsamında, Brüksel’de düzenlenen toplantı, konferans, bilgi günü, seminer vb. faaliyetlere katılarak ilk elden bilgi toplamakta, benzeri faaliyetler düzenleyerek Türk araştırma ve iş dünyası hakkında Avrupa’da farkındalık oluşturmakta, işbirlikleri kurmaktadır. Ayrıca, 7.Çerçeve Programı ile alakalı ortaklık duyuruları Türkiye Araştırma Alanı’yla paylaşılmaktadır. Danışmanlık ve eğitim faaliyetleri çerçevesinde TURBO, proje ortaklıkları oluşumunda araştırmacılara ve KOBİ’lere rehberlik etmekte, konuyla ilgili çeşitli kurumlarla işbirliği yaparak eğitim seminerleri düzenlemektedir.

Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) DESTEKLERİ

Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV), 26 özel sektör, 6 kamu, 10 şemsiye kuruluş ve 14 gerçek kişinin biraya gelmesi ile kurulmuş bir Vakıf'tır. TTGV, Hazine Müsteşarlığı/Dünya Bankası kaynaklı Teknoloji Geliştirme Projesi ve Endüstriyel Teknoloji Projesi ile Dış Ticaret Müsteşarlığı kaynaklarını kullanmaktadır. TTGV tarafından Ar-Ge Proje Destekleri ve Çevre Proje Destekleri adı altında temel iki tür destek sağlanmaktadır.

1. Ar-Ge Proje Destekleri

Teknoloji Geliştirme Projeleri Desteği

Destek Kapsamı: "Teknolojik Ürün" ve "Teknolojik Proses İnovasyonu" kavramları çerçevesinde, bilgi

birikimi projeyi gerçekleştiren firmada kalmak üzere, ticari değeri olan ürünlerin elde edildiği

teknoloji geliştirme düzeyindeki Ar-Ge faaliyetleri desteklenmektedir. Altyapı veya üretim yatırımına

dayalı projeler destek kapsamı dışında kalmaktadır.

Destek Mekanizması: Sanayi kuruluşları ve yazılım şirketlerinin Ar-Ge faaliyetlerini desteklemek

amacıyla oluşturulan desteğin tamamı geri ödemeli olup, destek miktarı en fazla 1.000.000 ABD

Doları olarak belirlenmiştir. Destek süresi azami 2 yıldır.

Ticarileştirme Projeleri Desteği

Destek Kapsamı: TTGV'nin Teknoloji Geliştirme Projeleri desteğinden yararlanarak prototip geliştirme

aşamasını başarı ile tamamlamış firmaların faydalanabileceği Ticarileştirme Projeleri Desteği, bu

projeler sonucunda oluşan çıktıların ölçek ekonomisine uygun şekilde ticarileştirilmesine yönelik

geliştirilecek projelere destek sağlamayı amaçlamaktadır.

Destek Mekanizması:Üst limiti 1.000.000 ABD Doları olarak belirlenen geri ödemeli desteğin çerçevesi

ticarileşme sürecinin gereklerine uygun olarak genişletilmiş, tamamlanan Ar-Ge projesi sonrasında

uluslararası pazarlarda rekabet gücüne kavuşmak amacıyla yapılması gerekli üretim ve satışa yönelik

hazırlık çalışmaları destek kapsamına dahil edilmiştir. Destek süresi azami 1 yıldır.

İleri Teknoloji Projeleri Desteği İleri Teknoloji Projeleri desteği kapsamında, boyut ve kapsam olarak Teknoloji Geliştirme Projeleri

desteğinden daha esnek yapıda tasarlanacak bir destek mekanizması geliştirilmesi öngörülmüştür. Bu

kapsamda;

o Tarımsal atıklardan yüksek katma değerli biyoürün üretim ve teknolojileri, o İleri malzeme teknolojileri ve hassas üretim teknikleri, o Yenilenebilir enerji üretim, depolama ve dağıtımına yönelik teknolojileri,



konulu geliştirme ve uygulama projelerini teşvik edecek pilot uygulamanın 2010 yılı itibarı ile uygulamaya konulması hedeflenmektedir.

2. Çevre Proje Destekleri:

“TTGV Çevre Destekleri Programı” ile çevre teknolojileri (temiz üretim/ sürdürülebilir üretim), enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji alanlarında sanayi kuruluşları tarafından gerçekleştirilen uygulama projelerine finansman desteği sunulmaktadır. Bu kapsamda, sanayicinin çevre performansını artırıp üretim maliyetlerini düşüren ve dolayısıyla rekabet gücünü artıran uygulamalar desteklenmektedir. Sanayici tarafından uygulanan bu projelerde yerli teknolojilere öncelik verilmesi suretiyle bu tür teknolojilerin yerli olanak ve kaynaklarla geliştirilmesinin/ üretilmesinin de dolaylı olarak teşvik edilmesi hedeflenmektedir.

TTGV Çevre Desteklerine başvuran firmaların projeleri; sağladığı çevresel kazanımlar, finansal etkinlik, teknoloji ve yenilik düzeyi, yerli olanak ve kaynak kullanımına katkı, ağyapı etkisi, firma kapasitesine katkısı (sürdürülebilirlik vb.) gibi kriterler göz önünde bulundurularak değerlendirilmektedir.

Çevre Teknolojileri Desteği

Destek Kapsamı: Çevre Teknolojileri Desteği’nin temel amacı, eko-verimlilik (temiz üretim/ sürdürülebilir üretim) anlayışı çerçevesinde üretim süreçlerinde asgari enerji, su, hammadde tüketimi ve atık üretimi için teknolojik yenilik içeren, sanayide uygulanabilir ve ekonomik değeri olan temiz üretim teknolojilerinin uygulanmasına yönelik uygulama projelerinin teşvik edilmesi ve desteklenmesidir.

Olası Proje Konuları:

Atıkların kaynağında azaltılması / üretime döndürülmesi (atık geri dönüşümü ve geri kazanımı)

Su tüketiminin / atıksu oluşumunun kaynağında azaltılması (su tasarrufu, atıksu geri kazanımı)

Emisyonların kaynağında azaltılması (ör: yakma prosesi optimizasyonu)

Hammadde tüketiminin azaltılması

Tehlikesiz ya da tehlikelilik düzeyi daha düşük kimyasal madde kullanımına geçilmesi

Yağ tüketiminin / atık yağ oluşumunun azaltılması

Enerji üretim ve kullanımında çevre dostu teknolojiler

Atıklardan yeni ürün/ yakıt/ enerji üretimi (Öncelik: Organik atık – biyoürünler)

Çevre dostu ürün üretimi

Endüstriyel ekoloji (simbiyoz) (Örnek: fiziksel olarak yakın iki firmanın birbirlerinin atığını/atık ısısını kullanması)

Karbon tutma ve depolama sistemleri

Öncelikler:

Yerli teknoloji ve ekipman kullanımı

Yenilikçi ve/veya ileri teknoloji (malzeme, elektronik, yazılım, vb.) uygulamaları



Destek Mekanizması:

Proje Süresi: En fazla 1,5 yıl

Destek Miktarı: En fazla 1.000.000 ABD$

Destek Oranı: Proje Bütçesinin en fazla %50 ’si

Geri Ödeme Süresi: 1 Yılı Geri Ödemesiz Toplam 4 Yıl (Faizsiz)

Hizmet Bedeli: TTGV Destek miktarının %6’sı

Enerji Verimliliği Desteği

Destek Kapsamı: Enerji Verimliliği Destek Programı, Türkiye’nin dünyada artan enerji fiyatları

karşısında, özellikle enerji yoğun sektörlerde rekabet gücünün koruması, dışa bağımlılığını azaltması

ve sera gazı salımlarının azaltılmasına katkı sağlanması ve sanayicinin ilgili faaliyetlerinin teşvik

edilmesi amacıyla oluşturulmuştur. Destek kapsamında enerji verimliliği etütleri de dahil olmak

üzere, enerji verimliliğine yönelik uygulama projelerinin uygun şartlarda desteklenmesi

amaçlanmaktadır.


o Buhar üretim ve dağıtım sistemlerinin (buhar kapanları, boru hatları, kondensat ve blöf sistemleri, vb.) iyileştirilmesi o Yakma (kazanlar, fırınlar, brülörler vs.) ısıtma ve soğutma sistemlerinin iyileştirilmesi o Fan, pompa, kompresör, vb. cihazların, sistem optimizasyonu yaklaşımı ile gözden geçirilerek elektrik tasarrufu sağlanması o Kullanılan üretim teknolojisinin (eritme, ergitme, tavlama, kurutma, presleme, kalıplama, boyama, vb.) daha verimli hale getirilmesi o Atık ısının değerlendirilmesi o Üretim süresinin kısaltılması, sıcaklık veya basınç seviyelerinin düşürülmesi, vb. proses ve işletme optimizasyonu o Elektrik üretim verimliliklerinin artırılması, elektrik ve ısının birlikte üretilmesi

Öncelikler:

o Yerli teknoloji ve ekipman kullanımı o Yenilikçi ve/veya ileri teknoloji (malzeme, elektronik, yazılım, vb.) uygulamaları



Destek Miktarı: 100.000 – 1.000.000 ABD$






Yenilenebilir Enerji Desteği

Destek Kapsamı:

Yenilenebilir Enerji Destek Programı ile rüzgar, güneş, biyokütle, biyogaz ve jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üretimi ile ilgili yatırım projelerinin uygun şartlarda desteklenmesi ve sera gazı salımlarının azaltılmasına katkı sağlanması amaçlanmıştır.


o Yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi (şebekeye verme ve/veya sanayide kullanma) o Yenilenebilir enerji üretimi ve depolanması o Rüzgar santralleri o Organik atıklardan biyogaz ve elektrik (+ısı) üretimi o Fotovoltaik (PV) sistemler o Jeotermal santraller o Hibrit sistemler o Güneşli soğutma teknolojileri; tarımsal ürünlerin ve gıda sanayi ürünlerinin saklanması o Yeraltında ısıl enerji depolama ve yer ısısının kullanımı

Öncelikler:

o Yerli teknoloji ve ekipman kullanımı o Yenilikçi ve/veya ileri teknoloji (malzeme, elektronik, yazılım, vb.) uygulamaları o Üretilen enerjinin doğrudan sanayide kullanılması



Destek Miktarı: En fazla 1.000.000 ABD$






SANAYİ ve TİCARET BAKANLIĞI

1. Sanayi Tezleri (SAN-TEZ) Programı:

Destek Kapsamı: KOBİ’lerin sorunlarına üniversitelerde üretilen bilgi birikiminin kullanılarak çözüm

bulunmasına ve üniversitelerde ticarileşebilir ürüne yönelik çalışma yürüten akademisyenlerin

çalışmalarını katma değere dönüştürmelerine olanak sağlayacak bir destek mekanizmasıdır. Sektör ve

büyüklüğüne bakılmaksızın firma düzeyinde katma değer yaratan, ülkemizde yerleşik işletmeler ve

üniversitelerin işbirliği ile hazırlanacak projeler bu programdan yaralanabilmektedir.

Destek Mekanizması: SAN-TEZ Projelerine başvurular, her yıl 1. Dönem için en son 15 Mart, 2. Dönem

için ise en son 15 Ağustos tarihlerinde kabul edilmektedir. Desteklenmesine karar verilen SAN-TEZ

projelerine Bakanlık tarafından uygulanan en yüksek destek oranı %75 olup, toplam proje bedelinin

%25'inin kuruluş tarafından nakdi olarak karşılanması gerekmektedir.

2. Teknogirişim Sermayesi Desteği:

Destek Kapsamı: Üniversitelerin herhangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek

durumdaki öğrenci, yüksek lisans veya doktora öğrencisi ya da lisans, yüksek lisans veya doktora

derecelerinden birini ön başvuru tarihinden en çok beş yıl önce almış kişilerin, teknoloji ve yenilik

odaklı iş fikirlerini, desteği veren merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından

desteklenmesi uygun bulunan bir iş planı çerçevesinde, katma değer ve nitelikli istihdam yaratma

potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmeleri teşvik edilmektedir.

Destek Mekanizması: Teknogirişim Sermayesi Desteği; teminat alınmaksızın ve hibe olarak

verilmektedir.

Destek Süresi: En fazla 1 yıl

Destek Miktarı: En fazla 100.000 TL

3. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri:

Destek Kapsamı: Yeni veya ileri teknolojide mal ve hizmet üretmek isteyen girişimcilerin, araştırmacı ve akademisyenlerin sınaî ve ticari faaliyetlerini üniversitelerin yanında veya yakınında yürütebilmelerine ve bu üniversitelerden yararlanabilmelerine imkan vermek amacıyla Teknoloji Geliştirme Bölgeleri kurulmuştur.


4691 Sayılı Kanun gereğince bölgelerde sağlanan destek ve muafiyetler 3 temel başlık altında gösterilmiştir:

1) Yönetici Şirketlere;

Bölgelerin kurulması için gerekli arazi temini, alt yapı ve idare binası inşası ile ilgili giderlerin yönetici şirket tarafından karşılanamayan kısmı, yardım amacıyla Bütçe imkânları ölçüsünde Bakanlık tarafından karşılanmaktadır.



Yönetici şirket Kanunun uygulanması ile ilgili işlemlerde her türlü vergi, resim ve harçtan muaf tutulmaktadır. Yönetici şirketin bu kanunun uygulanması kapsamında elde ettiği kazancı 31.12.2013 tarihine kadar vergiden muaf tutulmaktadır. Atık su arıtma tesisi işleten Bölgelerden atık su bedeli alınmamaktadır.

2) Girişimcilere;

Bölgede faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, münhasıran bu Bölgedeki yazılım ve Ar-Ge faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları 31.12.2013 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden muaf tutulmaktadır. Bu süre içerisinde münhasıran bu bölgelerde ürettikleri ve sistem yönetimi, veri yönetimi, iş uygulamaları, sektörel, internet, mobil ve askeri komuta kontrol uygulama yazılımı şeklindeki teslim ve hizmetleri de katma değer vergisinden muaf tutulmaktadır. Bölgede çalışan araştırmacı, yazılımcı ve Ar-Ge personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri 31.12.2013 tarihine kadar her türlü vergiden muaf tutulmaktadır.

3) Öğretim Üyelerine;

Bölgelerde görevlendirilen öğretim üyelerinin Bölgede elde edecekleri gelirler üniversite döner sermaye kapsamı dışında tutulmaktadır. Öğretim elemanları Üniversite Yönetim Kurulu izni ile yaptıkları araştırmalarının sonuçlarını ticarileştirmek amacı ile bu Bölgelerde şirket kurabilmekte, kurulu bir şirkete ortak olabilmekte ve/veya bu şirketlerin yönetiminde görev alabilmektedirler.

4. Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Çerçeve Programı

(Competitiveness and Innovation Framework Programme - CIP)

Avrupa Birliği’nin (AB) 2007-2013 yılları arasında KOBİ'lere ve işletmelere yönelik olarak uygulamaya koyduğu "Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Çerçeve Programı”; inovasyon faaliyetlerini desteklemekte, finansman kaynaklarına erişim olanaklarını iyileştirmekte ve bölgesel bazda iş destek hizmetleri sunmaktadır. Program, bilgi ve iletişim teknolojilerinin (BİT) genele daha iyi şekilde yayılmasını ve kullanılmasını teşvik etmekte ve bilgi toplumunun gelişimine yardımcı olmaktadır. Program ayrıca, yenilenebilir enerji kaynaklarının daha fazla kullanımını ve enerji verimliliğini de teşvik etmektedir. Avrupa çapındaki toplam bütçesi 3,6 milyar Avro olan Programın, 3 bileşeni şu şekildedir:

1. Girişimcilik ve Yenilik Özel Programı (EIP - Entrepreneurship and Innovation Programme) 2.17 milyar Avro. Bu alt bileşen Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (STB) tarafından yürütülmektedir.

1.1 Mali Araçlar (%52) :2007-2013 dönemi için ayrılan 1,1 milyar Avro tutarındaki toplam bütçesi ile EIP çerçevesindeki mali araçlar, erken dönem çekirdek, kuruluş, büyüme ve iş transferi gibi yaşam döngülerinin farklı aşamalarında bulunan şirketleri hedeflemekte olup, KOBİ’lerin teknoloji geliştirme, inovasyon, teknoloji transferi ve sınırötesi ticari faaliyetlerinin genişletilmesi konularındaki yatırımlarını desteklemektedir. Bu araçlar ve eylemler farklı üye ülkelerdeki finans kuruluşlarıyla işbirliği içerisinde çalışan Avrupa Yatırım Fonu’nun yönetimindedir. Mali Araçlar kapsamında, KOBİ’lere yönelik aşağıda belirtilen üç adet finansal enstrüman bulunmaktadır.



Yüksek Büyüme Potansiyelli ve Yenilikçi KOBİ’lere Finansman Desteği: Erken dönem çekirdek, kuruluş aşamalarında veya KOBİ’lerin büyüme ve genişleme dönemlerinde risk sermayesi kuruluşları aracılığı ile KOBİ’lere destek sağlamaktadır. Girişim Sermayesi Desteğinde, Avrupa Yatırım Fonu (AYF) kendi kriterlerine göre sözleşme imzaladığı Risk Sermayesi Fonu’na yatırım yapmakta, bu fonlar ise daha sonra KOBİ’lere girişim sermayesi yatırımı yapmaktadır.

KOBİ Teminat Desteği: Söz konusu teminat desteği aracı finansal kuruluşlara dört şekilde kullandırılmaktadır.

o Kredi ve Finansal Kiralama: Sermaye yetersizliği bulunan KOBİ’lerin özellikle inovasyon ve teknoloji transferi gibi alanlardaki yatırımlarındaki yüksek riskin finansmanında karşılaştıkları zorlukların azaltılmasını hedeflenmektedir.

o Mikro-Kredi Finansman Desteği: Genellikle başlangıç aşamasındaki mikro ölçekli işletmelerin finansmana ulaşımının kolaylaştırılması hedeflenmektedir. Azami 9 işçiye kadar çalışanı olan mikro işletmelerin azami 25,000 Avroya kadar kullanacakları krediler için sağlanmaktadır.

o KOBİ’lere yönelik Özsermaye veya Benzeri Yatırımlar için Teminat Desteği: Çekirdek sermaye ve kuruluş sermayesinin yanı sıra ara finansman olarak yeni KOBİ’lerin finansman kullanımına destek olunmaktadır. Azami 249 işçiye kadar çalışanı olan işletmeler desteklenmektedir.

o KOBİ’lerin Borç Finansmanı Portföylerinin Menkul Kıymetleştirilmesi: KOBİ borç finansmanı portföylerinin menkul değere çevrilmesinde destek sağlanmaktadır.

Kapasite Oluşturma Desteği: Yenilikçi KOBİ’lere yatırım yapan fonların ve finansal kuruluşların yatırım ve teknoloji uzmanlığı kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmaktır.

1.2 İnovasyon Projeleri (%25) : İşletmelerin, yenilikçilik (inovasyon) potansiyelinin arttırılması ve yenilikçi işletme ve diğer aktörler arasında iletişimin arttırılabilmesi için çeşitli eylemler gerçekleştirilmekte ve destekler verilmektedir. Avrupa Komisyonu, yıllık iş programına göre özellikle bilgi ve iletişim teknolojileri, bio teknolojiler, ileri malzeme, uydu uygulamaları, e-sağlık, koruyucu tekstil ürünleri, geri dönüşüm, yenilenebilir enerji gibi sektörlerde yenilikçilik vasfı olan projeler için çağrıya çıkmaktadır. EIP’in Inovasyon Projeleri bütçesinin % 20’si ,2007-2013 dönemi için 434 milyon Avro , Eko İnovasyon projeleri için ayrılmıştır.Bu kapsamda,

o Eko-yenilikçi firmalara fon sağlayan risk sermayesi şirketlerine yatırım yapılmakta, o Çevreyle ilgili yenilik içeren tekniklerin ilk kez uygulanmasında veya piyasa sürülmesinde mevcut riskin azaltılmasına yönelik projeler, o Eko yenilikçilik konusunda çalışmalar yürüten aktörlerin ağ oluşturma faaliyetleri desteklenmektedir.

1.3 Avrupa İşletmeler Ağı (%17) : 2008 yılında Avrupa Bilgi Merkezleri (Euro Info Centres) ve Yenilik Aktarım Merkezleri (Innovation Relay Centers), Avrupa İşletmeler Ağı olarak tek bir şemsiye altında toplanmıştır. Avrupa İşletmeler Ağı, Avrupa ve ötesindeki KOBİ’lerin inovasyon ve iş gereksinimlerinin tek elden karşılanması amacıyla oluşturulmuş bir iş destek ağıdır. Bu ağın sağlamış olduğu bazıları şunlardır;

AB mevzuatı ve AB düzeyindeki standartlar ve önemli politikalar hakkında bilgi verilmekte;

Finansman olanakları ve AB programları hakkında rehberlik edilmesi;

7.Çerçeve Programı başta olmak üzere yürütülen AB Araştırma programlarına erişim ve iş ortaklarının bulunmakta;

Gelişmiş teknoloji transfer hizmetleri, uluslararası teknoloji işbirliği ve aracılık hizmetleri

kanalıyla, inovasyon alanında kapsamlı destek sağlanmaktadır.



Avrupa İşletmeler Ağı; 44 ülkede bulunan 570 kurum aracılığıyla 2,5 milyon işletmeye AB mevzuatı, politikaları, standartları, hibeleri, kredileri ve ihaleleri, yeni pazarlar ve ticari işbirliği fırsatları, yeni teknolojilere erişim ve teknolojilerini geliştirme konusunda ücretsiz bilgi, danışmanlık ve iş desteği sağlayan bir oluşumdur.

Türkiye’de ise 81 ie hizmet vermek üzere kurulan 7 konsorsiyum ile ülkemiz KOBİ’lerini daha rekabetçi hale getirmeye yönelik olarak tasarlanmış nitelikli iş ve inovasyon destek hizmetleri ücretsiz olarak sağlanmaktadır.

26

AVRUPA ĠġLETMELER AĞI KONSORSĠYUMLARIAnadolu Boğaziçi Ege Karadeniz GAP Akdeniz Uludağ

Koordinator KOSGEB Kosgeb Boğaziçi Üni. Tekmer

Ege Üni. Samsun Ticaret ve Sanayi Odası

Kosgeb Gaziantep Üni. Tekmer

Kosgeb K.MaraĢ Ġgem

Kosgeb Bursa Ġgem

Ortak 2 Ortadoğu Teknopark A.ġ.

Ġstanbul Sanayi Odası

Denizli Ticaret Odası

Kosgeb Karadeniz Teknik Üni. Tekmer

Gaziantep Ticaret Odası

Adana Ticaret Odası

Bursa Ticaret Sanayi Odası

Ortak 3 Konya Sanayi Odası

Kosgeb Ġmes Ġgem

Ege Ġhracatçı Birlikleri

Trabzon Ticaret Sanayi Odası

Gaziantep Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi

Antalya Ticaret Sanayi Odası

Kosgeb Gebze Tekmer

Ortak 4 Kayseri Ticaret Odası

Sabancı Üniversitesi

Zonguldak Ticaret Sanayi Odası

Elazığ Ticaret Sanayi Odası

KahramanmaraĢ Ticaret Sanayi Odası

Uludağ Üni. Ulutek Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi

Ortak 5 Erzurum Ticaret Sanayi Odası

Kosgeb Samsun Ġgem

Van Ticaret Sanayi Odası

MersinTicaret Sanayi Odası

Kocaeli ABĠGEM

Ortak 6 Türkiye Teknoloji GeliĢtirme Vakfı

Kosgeb 19 Mayıs Üni. Tekmer

1.4 KOBİ'lere Yönelik Politika Tedbirleri ve Projeler (%6): Politika Geliştirme ve Uygulama Tedbirlerinin hedefi, politika yapma sürecine destek sağlamaktır. EIP kapsamında, sektörel bilgiyi oluşturmak ve kamuoyuna duyurmak, politika yapıcıları bilgilendirmek ve AB üye ülkeleri ile uyumu ve işbirliğini artırmak üzere politika önerilerinde bulunmak amacıyla çeşitli aktiviteler



düzenlenmektedir. Program ayrıca politika yapıcılarına destek olmak amacıyla da kullanılmakta, belirli sektörlerdeki ve Avrupa ve küresel pazarlardaki son eğilimler ve gelişmeler analiz edilerek, sonuçları ilgili taraflara iletilmektedir.

2. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Politikaları Destek Programı (ICT - Policy Support Programme) 728 milyon Avro. Bu alt bileşen Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı- Bilgi Toplumu Dairesi tarafından yürütülmektedir. Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) Programı katılımcı ülkelerde, kamu sektörünün, başta KOBİ’ler olmak üzere iş dünyasının ve vatandaşların bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmalarını yaygınlaştırarak yenilikçilik ve rekabet gücüne katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Program; BİT ve BİT’e dayalı ürün ve hizmetlerde Avrupa’da ortak bir bilgilendirme platformu oluşturmak ve bu ürün ve hizmetlerde Avrupa İç pazarını güçlendirmeyi amaçlamaktadır.

3. Avrupa Akıllı Enerji ve Teknoloji Programı (IEE - Intelligent Energy Europe Programme) 727 milyon Avro. Bu alt bileşen Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. IEE Programı kapsamında enerji etkinliği, yenilenebilir enerji kaynakları ve enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi desteklenmektedir. IEE kapsamında güvenli, sürdürülebilir enerji arzının sağlanmasının yanı sıra yenilenebilir enerji kullanımının arttırılması ve enerji tüketiminin azaltılması hedeflenmektedir.

KALKINMA AJANSLARI

Kalkınma Ajansları, kendine özgü teknik ve finansman (bütçe) mekanizmasına sahip, kâr amacı gütmeyen, merkezi ve yerel idarelerin dışında, kamu, özel sektör ve STK’ları bir araya getiren, düzey 2 bölgeleri esas alınarak Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan destekleyici, koordinatör ve katalizör olarak faaliyet gösteren kalkınma birimleridir. Yakın zamanda sayıları 26 olacak Kalkınma Ajansları KOBİ projelerine de hibe desteği vermektedir. Projeye yeni makine teçhizat ve hizmet alım maliyeti, malzeme maliyetleri, inşaat maliyetleri gibi maliyetler de dahil edilebilmektedir. Yatırım tutarının belli bir oranına kadar hibe verilmekte, geri kalan tutarın ise işletme tarafından diğer kaynaklarla (özkaynak veya yabancı kaynak) finanse edilmesi beklenmektedir.

DÜNYA BANKASI KOBİ KREDİLERİ

Dünya Bankası “İkinci KOBİ’ler için Finansmana Erişim Projesi” kapsamında toplam 500 milyon ABD Doları tutarında kredi sağlamaktadır. Garantörlüğünü T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı’nın yaptığı kredi programı Türkiye Kalkınma Bankası (100 milyon ABD Doları), Ziraat Bankası (200 milyon ABD Doları) ve Vakıflar Bankası (200 milyon ABD doları) tarafından uygulanacak ve Türkiye’deki KOBİ’ler için orta ve uzun vadeli işletme sermayesi ve yatırım finansmanı sağlanacaktır. Uygulama Detayları Türkiye Kalkınma Bankası ve Ziraat Bankası için: Faiz oranı 6 aylık ABD$ LIBOR artı değişken marj; 10 yılı geri ödemesiz olmak üzere 25 yıl vadeli, taahhüde bağlı ve eşit taksitle ödemeli Vakıfbank için: Faiz oranı 6 aylık ABD$ LIBOR artı değişken marj; 10 yılı geri ödemesiz olmak üzere 29,5 yıl vadeli, taahhüde bağlı ve eşit taksitle ödemeli



KREDİ GARANTİ FONU

KGF, küçük ve orta ölçekli işletmeler için sağladığı kefaletle bu işletmelere destek vermekte, yatırımlarının ve işletmelerinin finansmanında banka kredisi kullanmalarını mümkün hale getirmektedir. Kimler Yararlanabilir? Türkiye’nin bütün yörelerindeki KOBİ’ler, esnaf ve sanatkarlar, tarımsal işletmeler ve çiftçiler, kadın ve genç girişimciler KGF kefaleti için başvurabilirler. Nasıl Başvurulur? Kredi başvurusu yapılan bankaya KGF kefaletinden yararlanılmak istendiğinin bildirilmesiyle, firma dosyası KGF’ye gönderilir. Banka tarafından kredi başvurusu uygun bulunduğu takdirde, kefalet talebi yaklaşık 2 hafta içinde sonuçlandırılır. Kefaletin Maliyeti Kefalet talebinin değerlendirilmeye alınması için maktu bir inceleme ücreti alınır. Talebin uygun bulunması ve kredinin KGF’nin kefaleti ile kullanılması durumunda da, kredi vadesi boyunca her yıl peşin olarak, kefalet bakiyesi üzerinden, kefaletin nakdi, gayri-nakdi veya diğer özelliğine göre, yıllık %1 ile %2 arasında değişen oranlarda komisyon alınır. Kefalet Limiti Bir KOBİ için kefalet üst limiti 1.000.000.- TL, bu KOBİ’nin doğrudan ya da dolaylı olarak risk grubu oluşturduğu işletmeler için ise kefalet üst limiti 1.500.000.-TL'dir. Risk Paylaşımı Riskin paylaşımı ilkesine göre çalışan Kredi Garanti Fonu, kredinin en çok % 80’ine kadar kefalet vermektedir. İşbirliği Yapılan Banka ve Finans Kuruluşları Ak Finansal Kiralama A.Ş., Akbank T.A.Ş., Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş., Alternatif Bank A.Ş., Anadolubank A.Ş., Asya Katılım Bankası A.Ş., Bank Pozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş., Denizbank A.Ş., Finans Finansal Kiralama A.Ş., Finansbank A.Ş. , Fortis Bank A.Ş. , Fortis Finansal Kiralama A.Ş. , Garanti Finansal Kiralama A.Ş. , Halk Finansal Kiralama A.Ş., HSBC Bank A.Ş., ING Bank A.Ş., İş Finansal Kiralama A.Ş., Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş., Nurol Yatırım Bankası Anonim Şirketi, Şekerbank T.A.Ş. , T.C. Ziraat Bankası A.Ş., TEB Finansal Kiralama A.Ş., Tekstil Bankası A.Ş., Türk Eximbank-Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş., Türk Ekonomi Bankası A.Ş., Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş., Türkiye Garanti Bankası A.Ş. , Türkiye Halk Bankası A.Ş., Türkiye İş Bankası A.Ş., Turkland Bank A.Ş., Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O., Vakıf Finansal Kiralama A.Ş., Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. , Yapı ve Kredi Finansal Kiralama A.O.

http://www.fortis.com.tr/



AVRUPA YATIRIM BANKASI KREDİLERİ

AYB proje maliyetlerinin %50’sine kadar olan kısmını finanse etmektedir. Krediler, projelerin büyüklüğüne göre doğrudan krediler ve KOBİ’ler için AYB kredileri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

KOBİ’ler için AYB kredileri yatırım maliyeti 25 milyon Avro’nun altındaki projeler için kullandırılmaktadır. Bu projeler için kredi hatları tesis edilmekte, krediler bölgede bulunan AYB çalışma ortağı veya aracı bir banka tarafından verilmektedir.

Aracı bankalar AYB’den aldıkları fonları her bir projeyi değerlendirerek riski bizzat üstlenerek

kullandırmaktadırlar. Bu yüzden bu kredilerin koşulları bankadan bankaya değişmektedir.

AYB kredilerini kullanmak için başvurulabilecek Türkiye’deki finansal aracı kurumlar şunlardır:

Türkiye Sınai Kalkınma Bankası Türkiye Vakıflar Bankası Türkiye Kalkınma Bankası Türkiye Halk Bankası Türkiye İş Bankası Türk Eximbank Denizbank A.Ş. Deniz Finansal Kiralama Akbank Finansbank Fortis Bank A.Ş. Yapı ve Kredi Bankası Garanti Bank Garanti Leasing EFG Tekfenbank EFG Finansal Kiralama A.Ş.

TÜRKİYE İHRACAT KREDİ BANKASI A.Ş. (TÜRK EXIMBANK)

Türk Eximbank, ihracatçıları, ihracata yönelik üretim yapan imalatçıları ve yurt dışında faaliyet

gösteren girişimcileri kısa, orta-uzun vadeli nakdi ve gayrınakdi kredi programları ile

desteklemektedir. Ayrıca, vadeli satış işlemlerini teşvik etmek ve bu yolla ihracat hacmini artırmak,

yeni ve hedef pazarlara girilmesini kolaylaştırmak amacıyla vadeli ihracat alacaklarını iskonto

etmektedir.

Türk Eximbank’ın sağladığı krediler aşağıdaki başlıklarla listelenebilir:

-Kısa Vadeli İhracat Kredileri

İhracatçı ve ihracat bağlantılı mal üreten imalatçı firmalara, özellikle ihracata hazırlık döneminde

finansman gereksinimlerinin karşılanması amacıyla, kısa vadeli ihracat kredileri tahsis edilmektedir.

Bu krediler TL ve döviz cinsinden, bankalar aracılığıyla veya doğrudan Türk Eximbank tarafından

firmalara kullandırılmaktadır.

-Özellikli Krediler



Türk Eximbank, ihracatçıları ve yurt dışında yatırım yapan müteşebbisleri özellikli kredi programları ile

de desteklemektedir. Söz konusu kredi programları, standart kredi ve garanti programlarının dışında

kalan, ancak bunları tamamlayıcı nitelikteki programlardır.

-Döviz Kazandırıcı Hizmetler Kapsamındaki Krediler

Uluslararası nakliyat pazarlama kredisi, turizm kredisi, döviz kazandırıcı hizmetler kredisi

-Dünya Bankası Kaynaklı Krediler

Türk Eximbank ile Dünya Bankası arasında imzalanan İhracat Finansmanı Aracılık Kredisi Anlaşması

7539-TU (EFIL-IV) çerçevesinde; gemi/yat yapımı ve makine imalat sektörlerinde faaliyet gösteren

imalatçı-ihracatçı veya ihracata yönelik mal üreten imalatçı vasfını haiz firmalarımızın orta/uzun

vadeli işletme sermayesi ve sabit sermaye yatırımlarının finansmanı amaçlanmaktadır.

-Yurtdışı Fuar Katılım Kredisi

Kredi programının amacı; firmaların, yurt dışı fuarlara katılım sağlayarak pazar paylarını arttırmaları, yeni/ hedef pazarlara girebilmeleri, yeni teknolojiler ve ürünler hakkında bilgi edinmeleri, ihracatın gelişimine katkıda bulunmaları amacıyla, Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yurt dışı fuar düzenleme yetkisi verilen organizatör firma ve kuruluşların, söz konusu fuarlara iştirak eden katılımcı firmaların ve DTM tarafından ilan edilen sektörel nitelikteki uluslararası fuarlara bireysel katılım sağlayan firmaların, yurt dışı fuar katılım ve organizasyon faaliyetlerine ilişkin finansman ihtiyaçlarının karşılanmasıdır.

KOBİ GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. (KOBİ A.Ş.)

KOBİ Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı A.Ş. (KOBİ A.Ş.), yüksek büyüme potansiyeline sahip yeni pazarlar, yeni teknoloji veya ürün, yeni bir üretim şekli veya hizmet biçimi tasarlayan vizyon sahibi girişimciler ile ürün/hizmet açısından rakiplerine göre avantajlı pozisyonda olmalarına rağmen, kapasite ve finansman darlığı çeken KOBİ’lere finansman sağlamayı amaçlamaktadır. Bu amaçla KOBİ A.Ş. söz konusu girişimci ve KOBİ’lere girişim sermayesi sağlamaktadır.

KOBİ A.Ş.’den yararlanmak için neler gereklidir?

KOBİ A.Ş. ‘nin yatırım kriterleri aşağıdaki gibidir:

-Girişimci şirketin KOBİ tanımına uyması (Sanayi Bakanlığı KOBİ tanımı),

-Girişimci şirketin gelecekteki nakit akımları ile döndürülemeyecek miktarda muaccel olmuş vergi, SSK prim, banka v.b. borcunun bulunmaması,

-Konsept oluşturma, ürün geliştirme ve ilk pazarlama faaliyetleri aşamasını geçmiş satış pazarlama veya kapasite artırımı için ilave işletme sermayesine ihtiyacı duyuyor olması,

-Talep edilen sermaye miktarının 500 bin dolar ila 5 milyon dolar arasında olması,

-Projenin teknolojik farklılıklar yaratarak pazarda rekabet avantajı sağlayabilecek veya gelişme potansiyeli olan yeni ürün-hizmet portföyü sunuyor olması,

-Proje sahibinin teknik ayrıntılara hakim, pazar ve müşteriler hakkında bilgi sahibi, işletmecilik bilgisi ve en önemlisi dürüst olması,

-Yatırımdan ortaklıktan sonraki 5-6 yıl içerisinde çıkılabileceğine inanılması gerekmektedir.

kobİ'lerin finansmana erişimi ve yararlanabilecekleri destek

Documents