kıyılar : dinamik ara yüzeyler

•GENEL JEOLOJİGENEL JEOLOJİ--DENİZLER VE KIYILARDENİZLER VE KIYILARProf. Dr. Yaşar EREN-2012Prof. Dr. Yaşar EREN-2012


KıyılarKıyılar: : Dinamik ara yüzeylerDinamik ara yüzeyler

• Kıyı veya sahiller hava, kara ve Kıyı veya sahiller hava, kara ve okyanuslar arasındaki dinamik okyanuslar arasındaki dinamik bir ortak yüzeydirbir ortak yüzeydir

• Kıyılar sürekli dalgalar Kıyılar sürekli dalgalar tarafından şekillendirilirtarafından şekillendirilir

• Çağımızda kıyılarda çok yoğun Çağımızda kıyılarda çok yoğun insan faaliyetleri olmaktadır.insan faaliyetleri olmaktadır.


dalgalardalgalar

•Rüzgarın oluşturduğu Rüzgarın oluşturduğu dalgalar kıyı çizgilerini dalgalar kıyı çizgilerini değiştiren ve değiştiren ve şekillendiren en önemli şekillendiren en önemli enerjiyi üretirenerjiyi üretir


Dalga karakteristikleriDalga karakteristikleri

• Dalgalar enerji ve Dalgalar enerji ve hareketlerini rüzgardan alırhareketlerini rüzgardan alır

• Dalga bölümleriDalga bölümleri•DorukDoruk – – Dalganın tepesiDalganın tepesi

•TekneTekne – – Dalgalar arasındaki Dalgalar arasındaki çukur kesimlerçukur kesimler

•GENEL JEOLOJİGENEL JEOLOJİ--DENİZLER VE KIYILARDENİZLER VE KIYILARProf. Dr. Yaşar EREN-2012Prof. Dr. Yaşar EREN-2012Crest

Trough

Wave height

Doruk

Tekne

Dalga hareketi

Doruk

tekne

Doruk

tekne

Dalga yüksekliği

Dalga genişliği

Dalgayüksekliği

SuParçacıklarınınhareketi

Dalga genişliğinin yarısından aşağıdaSu hareketi önemsizdir


–Dalga ölçümleriDalga ölçümleri•Dalga yüksekliğiDalga yüksekliği – – Tekne Tekne ve doruk arasındaki ve doruk arasındaki düşey mesafedüşey mesafe•Dalga genişliğiDalga genişliği – – Doruk Doruk noktaları arasındaki yatay noktaları arasındaki yatay mesafemesafe

Dalga karakteristikleriDalga karakteristikleri


Dalga yüksekliği

Dalga hareketi

Doruk

tekne

Doruk

tekne

Dalga genişliği

Dalgayüksekliği



Dalga genişliği


•Dalga periyoduDalga periyodu – – Birbirini izleyen iki Birbirini izleyen iki doruk noktasının geçişi doruk noktasının geçişi arasındaki zamanarasındaki zaman


Dalga periyodu: Birbirini izleyen iki Birbirini izleyen iki doruk noktasının doruk noktasının geçişi arasındaki geçişi arasındaki zamanzaman

Wave height

Dalga hareketi

Doruk

tekne

Doruk

tekne

Dalga yüksekliği

Dalga genişliği

Dalgayüksekliği




•Dalga genişliği, yüksekliği Dalga genişliği, yüksekliği ve periyoduve periyodu•Rüzgar hızınaRüzgar hızına•Rüzgarın esme zaman Rüzgarın esme zaman aralığınaaralığına •MesafeMesafe – – Açık deniz Açık deniz boyunca rüzgarın aldığı yolaboyunca rüzgarın aldığı yola–bağlıdırbağlıdır


Dalga tipleriDalga tipleri

•Dalgaların salınımıDalgaların salınımı–Suyun kendisi değil, dalga Suyun kendisi değil, dalga

enerjisi ileriye doğru enerjisi ileriye doğru hareket eder.hareket eder.

–Derin sularda açık Derin sularda açık denizlerde ortaya çıkardenizlerde ortaya çıkar


Waves of oscillation

Movement of wavesDalgaların hareketi

DalgalarınSalınımı


Wave height

Dalga hareketi

Doruk

tekne

Doruk

tekne

Dalga yüksekliği

Dalga genişliği

Dalgayüksekliği



Waves of oscillation

Orbital motions of the water particles

Dalgaların salınımı

Su parçacıklarının orbital hareketi


Dalga tipleriDalga tipleri

•Yerdeğiştirme dalgalarıYerdeğiştirme dalgaları–Su derinliği dalga Su derinliği dalga

genişliğinin yarısının genişliğinin yarısının olduğu sığ sularda olduğu sığ sularda oluşmaya başlar ve dalga oluşmaya başlar ve dalga derinleşmeye başlarderinleşmeye başlar


One-half wave length

Dalga hareketi

Açık okyanus- Dalgalar sabit dalga

genişliğinde

Kıyıya yaklaşma- Dalgalar tbana dokunur

(dalgalar kısalır)Sörf

Kırılma zonu

Derinlik> ½ dalga genişliği Hız azalır Dalga yüksekliği artar

Dalga genişliğinin yarısı


• Dalganın hızı ve genişliği Dalganın hızı ve genişliği azaldıkça dalga yüksekliği artarazaldıkça dalga yüksekliği artar

–Dik dalga önü bozulur ve Dik dalga önü bozulur ve dalga kıyıya doğru kırılmaya dalga kıyıya doğru kırılmaya başlarbaşlar

–Turbulanslı su kıyıya doğru Turbulanslı su kıyıya doğru ilerler ve sörf oluşurilerler ve sörf oluşur


Dalga hareketi

Açık okyanus- Dalgalar sabit dalga

genişliğinde

Kıyıya yaklaşma- Dalgalar tbana dokunur

(dalgalar kısalır)Sörf

Kırılma zonu

Derinlik> ½ dalga genişliği Hız azalır Dalga yüksekliği artar

Sörf

Dalgaların yerdeğiştirmesi


L

HH1H2

H3

L1

L2

L3

wave base

SANDY BOTTOM


Dalga erozyonuDalga erozyonu

• Kırılan dalgalar daha fazla güç Kırılan dalgalar daha fazla güç oluşturur.oluşturur.

• Dalga erozyonuDalga erozyonu

•Dalga çarpması ve basıncı Dalga çarpması ve basıncı ((10,000kg/m10,000kg/m22 olabilir olabilir))

•AbraAbrazyon: zyon: Kayaç parçaları Kayaç parçaları ileile


Dalga yansımasıDalga yansıması

•Dalga yansımasıDalga yansıması•Dalgaların bükülmesiDalgaların bükülmesi•Dalgalar kıyıya yaklaştığı Dalgalar kıyıya yaklaştığı zaman bükülürzaman bükülür•Sonuçtaki dalgalar Sonuçtaki dalgalar hemen hemen kıyıya hemen hemen kıyıya paralel hareket ederparalel hareket eder



Daha yavaş

Daha hızlı

Dalga tabanı

Kıyı boyu Akıntısı

Kıyıya vurma

Geri yansıma


Dalga yansıması


Niçin bükülmüş?

Dalgalar burada tabanı hisseder

Dalga dorukları

Burada olmalı

Fakat yavaşlamış

Dalga Dalga yansımasıyansıması


•Dalga yansımasının Dalga yansımasının sonuçlarısonuçları::–Dalga enerjisi Dalga enerjisi çıkıntıların kenar ve çıkıntıların kenar ve sonlarının karşısında sonlarının karşısında yoğunlaşıryoğunlaşır


•GENEL JEOLOJİGENEL JEOLOJİ--DENİZLER VE KIYILARDENİZLER VE KIYILARProf. Dr. Yaşar EREN-2012Prof. Dr. Yaşar EREN-2012Kumsal

çökelleri

Çıkıntı-burun


Burun erozyonu

KARA

burun

Kumsal

Yar

Dalga

azalmış

enerji

Körfez


• Dalga yansımasının Dalga yansımasının sonuçlarısonuçları::–Dalga enerjisi körfezlerde Dalga enerjisi körfezlerde

yayılır ve dalga atağı yayılır ve dalga atağı zayıflarzayıflar

–ZamanlaZamanla,, dalga erozyonu dalga erozyonu düzensiz kıyıları düzleştirirdüzensiz kıyıları düzleştirir


•GENEL JEOLOJİGENEL JEOLOJİ--DENİZLER VE KIYILARDENİZLER VE KIYILARProf. Dr. Yaşar EREN-2012Prof. Dr. Yaşar EREN-2012burun

körfez

Depolanma

Dalga erozyonu sonucuOluşan yar

Burun erozyonauğrar

Körfez doldurulur

Yığıntılar


Dalga yansımasının sonuçlarıDalga yansımasının sonuçları

• Kumsal boyunca kumların Kumsal boyunca kumların hareketihareketi::–Kıyıya belirli bir açıyla ulaşan Kıyıya belirli bir açıyla ulaşan

dalagalar, kumsal boyunca dalagalar, kumsal boyunca kumların zig-zag şeklinde kumların zig-zag şeklinde hareketini sağlar. Bunahareketini sağlar. Buna

–Plaj hareketiPlaj hareketi = li = litoral kaymatoral kayma–denirdenir


Plaj (litoral) hareketi


• Plaj boyunca hareket eden kumlarPlaj boyunca hareket eden kumlar• Oblik dalgalar aynı zamanda kıyı Oblik dalgalar aynı zamanda kıyı

boyu akıntılar oluştururboyu akıntılar oluşturur::

• Sörf zonundaki akıntılar, kıyıya Sörf zonundaki akıntılar, kıyıya paralel akarparalel akar– İnce asılı kumları kolaylıkla İnce asılı kumları kolaylıkla

hareket ettirir, daha büyük kum hareket ettirir, daha büyük kum ve çakılları tabanda döndürerek ve çakılları tabanda döndürerek sürüklersürükler

Dalga yansımasının sonuçlarıDalga yansımasının sonuçları

•GENEL JEOLOJİGENEL JEOLOJİ--DENİZLER VE KIYILARDENİZLER VE KIYILARProf. Dr. Yaşar EREN-2012Prof. Dr. Yaşar EREN-2012Littoral (kumsal) hareketi

Dalgalar

“kum nehri”

Kum tanelerininNet hareketi

Kum tanelerininHareket yolu

Kıyı boyu akıntı


Kumların kaynağıKumların kaynağı

•Nehir çökelleriNehir çökelleri (75%) (75%)

•Yerel kayaçlarYerel kayaçlar

•Kıyıötesi barlarKıyıötesi barlar

•Deniz organizmalarıDeniz organizmaları

•VolcaniVolcanik püskürmelerk püskürmeler

•İnsan kaynaklıİnsan kaynaklı


• Kıyı çizgisi yapılarıKıyı çizgisi yapıları•Kıyı boyunca bulunan Kıyı boyunca bulunan kayaçlarakayaçlara•AkıntılaraAkıntılara•Dalga şiddetineDalga şiddetine•Kıyının stabil olmasına, Kıyının stabil olmasına, çökmesine veya çökmesine veya yükselmesine bağlıdır.yükselmesine bağlıdır.


burun girinti

Gelecekteki denizyığıntısı

Deniz mağarası Tombolo

Çakıllı plaj

dalga

Dalgaplatformu

Deniz yığıntısı

Deniz kemeri

Dalga çentiği

tabaka çatlak

Git düzeyi

erozyon Dalga platformu

Sedimentdepolanması

Gel düzeyi

çatlak

Sütun


• Dalga yarlarıDalga yarları

• Dalga platformlarıDalga platformları

• Burunlarla ilişkili yapılarBurunlarla ilişkili yapılar–Deniz kemeriDeniz kemeri

–Deniz yığıntılarıDeniz yığıntıları

Kıyı çizgisi yapılarıKıyı çizgisi yapıları

•GENEL JEOLOJİGENEL JEOLOJİ--DENİZLER VE KIYILARDENİZLER VE KIYILARProf. Dr. Yaşar EREN-2012Prof. Dr. Yaşar EREN-2012Dalga erozyonu

İle kesilmiş yar


Iskoçya

Cortez denizi Meksika


Deniz Deniz mağarasımağarası

Washington, USA


Dalga platformu, Oregon


Deniz kemeri, Oregon


Deniz kemeriDeniz kemeri

Anacapa Island, Channel Island National Park, California, USA


Deniz kemeri ve yığıntıları


Litoral hareket ve boyuna akıntılarına bağlı yapılarLitoral hareket ve boyuna akıntılarına bağlı yapılar

• Kum yığıntıları (Kum yığıntıları (SSerpintileri)erpintileri)– Karadan bitişik körfezin ağzına Karadan bitişik körfezin ağzına

kadar uzanan uzun kum sırtlarıkadar uzanan uzun kum sırtları

– Genellikle serpintilerin sonu Genellikle serpintilerin sonu dalgayla oluşturulmuş akıntılar dalgayla oluşturulmuş akıntılar sonucu karaya doğru olta sonucu karaya doğru olta şeklinde bükülürşeklinde bükülür


körfez

KARA

Kumyığıntıları

DENİZ

KUM HAREKETİ

DALGALAR

Körez ağzı barı


Dungeness kum yığıntısı, Washington

Kıyıboyu akıntı


Kum yığıntısı, San Diego, Kaliforniya


• Körfezağzı barıKörfezağzı barı – – Bir körfezi Bir körfezi tümüyle kapatan kum barıdırtümüyle kapatan kum barıdır

• TomboloTombolo – – Bir adayı ana Bir adayı ana karaya veya diğer bir adaya karaya veya diğer bir adaya bağlayan kum sırtına denirbağlayan kum sırtına denir

Litoral hareket ve boyuna Litoral hareket ve boyuna akıntılara bağlı yapılarakıntılara bağlı yapılar


Körfez ağzı barı

Kum yığıntısı


Önceden oluşan ada

KARA

KUMSAL

DALGA

TOMBOLO


Tombolo


Tombolo Tombolo

Washington, USA

Washington, USA


Kıyı yapılarıKıyı yapıları

• BarBariyer adalarıiyer adaları•Genellikle Atlantik ve Körfez Genellikle Atlantik ve Körfez

kıyılarındakıyılarında•Kıyıdan 3 ile 30 km uzaklıkta Kıyıdan 3 ile 30 km uzaklıkta

bulunan alçak rölyefli kum bulunan alçak rölyefli kum sırtlarına bariyer adaları denirsırtlarına bariyer adaları denir•Eski kum dünlerinden veya Eski kum dünlerinden veya

fırtınalar esnasında kumların fırtınalar esnasında kumların birikmesinden veya kum birikmesinden veya kum yığıntılarından oluşurlaryığıntılarından oluşurlar


Texas körfezi boyuncaGözlenen bariyer adaları

Bariyer adaları


• Eğer kıyı çizgisi stabil Eğer kıyı çizgisi stabil kalırsa, kıyı çizgisindeki kalırsa, kıyı çizgisindeki erozyon ve depolanma erozyon ve depolanma sonucu daha düzgün bir sonucu daha düzgün bir kıyı oluşacaktır.kıyı oluşacaktır.

Kıyı yapılarıKıyı yapıları


körfez Burun


Burun

Kum yığıntısı

Tombolo

Deniz kemeri

Kum yığıntısı

Dalgayla kesilmiş yar

Kum yığıntısı

Dalgayla kesilmiş yar

Kumsalçökeller

Körfezağzıbarı

Kıyı-boyu akıntı

Dalgaplatformu



Kıyı Kıyı yapılarıyapıları

• HaliçlerHaliçler – Tatlı nehir suları Tatlı nehir suları

ile deniz sularının ile deniz sularının birbirine karıştığı birbirine karıştığı su kütlesisu kütlesi

– Kökenine göre Kökenine göre dörte ayrılırdörte ayrılır..•Batmış nehir ağzıBatmış nehir ağzı•FFiyordlariyordlar•Bar-Bar-engelliengelli•TectoniTectonikk

Batmış nehir ağzı Batmış nehir ağzı fiyord fiyord

Bar-engelli Bar-engelli tektonik tektonik

Anakara Anakara

Lagün Lagün

Bariyer adalar-Bariyer adalar- okyanusokyanus


Plaj-Plaj-kumsalkumsal

• Bir kıyıyı örten Bir kıyıyı örten gevşek gevşek sedimentlerin sedimentlerin oluşturduğu zona oluşturduğu zona plaj denirplaj denir..

• Daha büyük Daha büyük parçacıklar daha parçacıklar daha fazla yamaç fazla yamaç eğimine sahip eğimine sahip sahillerle ilişkilidirsahillerle ilişkilidir


Kıyı

Kıyı: git düzeyi ile dalgaların kara üzeinde etkilediği alana kadar olan kesime denir

Kıyı önü Kıyı ardı

Kıyı ötesi Kıyı yanı

plaj

Git düzeyi Git düzeyiKırılma çizgisi

Dalga kıran

Gel düzeyisınırı

Boyuna bar

Kıyı boyuçukurluğu Dalga platformu

Kıyı yüzü

çentik

Kırıntılıkesim

Yar

sahil S

ahil çizgisi


Kıyıların Kıyıların çökmesiçökmesi• Çökme nedeniÇökme nedeni

– Kıta çökmesi veyaKıta çökmesi veya– Su seviyesinin Su seviyesinin

yükselmesiyükselmesi• NiçinNiçin

– TTektonik ektonik hareketlerhareketler

– Buzulların Buzulların erimesierimesi• KanıtlarıKanıtları

– Kıyı haliçleriKıyı haliçleri


Kıyı çizgilerinin Kıyı çizgilerinin yükselmesiyükselmesi

• YükselmeYükselme– Karaların Karaların

yükselmesi veyayükselmesi veya– Deniz seviyesinin Deniz seviyesinin

düşmesidüşmesi• NiçinNiçin

– TeTektonik ktonik hareketlerhareketler

– Dünya ikliminin Dünya ikliminin soğumasısoğuması• KanıtKanıt

– Deniz teraslarıDeniz terasları– Düzgün kıyılarDüzgün kıyılar


Buzul çağı

Kıtasal çökme

Kıtasal serbestleme


Son buzulçağından deniz Son buzulçağından deniz seviyesinin yükselmesiseviyesinin yükselmesi

Groins


Deniz seviyesinin yükselmesi


Çöken ve yükselen kıyılarÇöken ve yükselen kıyılar

• Yükselen kıyılarYükselen kıyılar

•Yükselen kıyıların özellikleriYükselen kıyıların özellikleri–Kıyı yarlarıKıyı yarları

•Bir alanın yükselmesi veya Bir alanın yükselmesi veya su seviyesinin düşmesi su seviyesinin düşmesi sonucu gelişirsonucu gelişir–Dalga platformlarıDalga platformları


BaşlangıçtakiKıyı çizgisi

Deniz seviyesininyükselmesi

Kıyı çizgisinindeğişimi

Kıyı çizgisinindeğişimi

BaşlangıçtakiKıyı çizgisi

Deniz seviyesininyükselmesi

Hafifçe eğimli kıyılar

Dikçe eğimli kıyılar


Kıyı yarı


Dalga platformu


• Çöken kıyılarÇöken kıyılar– Denize bitişik alanların çökmesi Denize bitişik alanların çökmesi

veya deniz seviyesinin veya deniz seviyesinin yükselmesi sonucu oluşurlaryükselmesi sonucu oluşurlar

– Çöken kıyılarda görülen özelliklerÇöken kıyılarda görülen özellikler•Oldukça Oldukça düzensiz-girintili düzensiz-girintili çıkıntılı kıyılarçıkıntılı kıyılarss•HaliçlerHaliçler – – Suya batmış nehir Suya batmış nehir ağızlarıağızları

kıyılar : dinamik ara yüzeyler

Documents