11

KİMYA ARAŞTIRMA KİMYA ARAŞTIRMA LABORATUVARLARINDA LABORATUVARLARINDA SAĞLIK VE GÜVENLİK SAĞLIK VE GÜVENLİK

Hasan SeçenHasan Seçen

Atatürk ÜniversitesiAtatürk Üniversitesi

Fen Fakültesi, Fen Fakültesi,

Kimya BölümüKimya Bölümü

Erzurum/TURKİYEErzurum/TURKİYE

hsecen@atauni.edu.trhsecen@atauni.edu.tr

22

İÇERİKİÇERİK

Laboratuvar Kazaları

Sistematik Laboratuvar Protokolü

Kişisel Dikkat

Ortak Duyarlılık

Yasal Sorumluluklar

11

22

33

44

55

33

Ohio State Üniversitesi’nde yangın ve patlama Ohio State Üniversitesi’nde yangın ve patlama (ABD, 2005)(ABD, 2005)

8 nisan Cuma akşamı Ohio State 8 nisan Cuma akşamı Ohio State Üniversitesi’nde Prof. Robert S. Üniversitesi’nde Prof. Robert S. Coleman’ın laboratuvarında kimya Coleman’ın laboratuvarında kimya öğrencileri için günlük işlerin bitirildiği öğrencileri için günlük işlerin bitirildiği sıradan bir gündü. sıradan bir gündü.

Bazı öğrenciler tezgah başında idi Bazı öğrenciler tezgah başında idi ;; diğerleri sipariş edilen hekzan’ı diğerleri sipariş edilen hekzan’ı depodaki çözücü dolabına depodaki çözücü dolabına yerleştirmeye çalışıyorlardı. yerleştirmeye çalışıyorlardı.

O esnada bir kıvılcım patlamaya O esnada bir kıvılcım patlamaya neden oldu ve laboratuvardaki neden oldu ve laboratuvardaki öğrenciler ancak hayatlarını öğrenciler ancak hayatlarını kurtarabildiler.kurtarabildiler.

Laboratuvardaki her şey tamamiyle yok oldu ; araştırmaları içeren her şey, laboratuvar notları , Coleman ve öğrencilerinin diğer çalışmaları da bu arada yok oldu.

44

Deney tüpü patladı, bir öğrenci gözünü Deney tüpü patladı, bir öğrenci gözünü kaybetti (Türkiye, 2008).kaybetti (Türkiye, 2008).

Öğrenciler sınav için laboratuvara girdi. Öğrenciler sınav için laboratuvara girdi. Sınav başladıktan sadece beş dakika Sınav başladıktan sadece beş dakika sonra bir deney tüpü patladı.sonra bir deney tüpü patladı.

Patlamada oluşan cam parçacıkları bir Patlamada oluşan cam parçacıkları bir kız öğrencinin sağ gözüne saplandı.kız öğrencinin sağ gözüne saplandı.

Ameliyat olmasına rağmen kız öğrenci Ameliyat olmasına rağmen kız öğrenci sağ gözündeki görme yeteneğini sağ gözündeki görme yeteneğini kaybetti.kaybetti.

Tüp patlamasının nedeni laboratuvarda Tüp patlamasının nedeni laboratuvarda önceki günden kalan deney tüpünün önceki günden kalan deney tüpünün içindeki içindeki kalıntının temizlenmemesiydi.kalıntının temizlenmemesiydi.

55

Vermont’da laboratuvar çalışanı yalnız Vermont’da laboratuvar çalışanı yalnız çalışırken az daha ölüyordu (ABD, 2007)çalışırken az daha ölüyordu (ABD, 2007)

VermontVermont üniversitesinde tecrübeli üniversitesinde tecrübeli bir araştırmacı laboratuvarda bir araştırmacı laboratuvarda yalnız çalışırken az daha ölüyordu.yalnız çalışırken az daha ölüyordu.Araştırmacı, 250 ml ‘den daha az Araştırmacı, 250 ml ‘den daha az metanol ve biraz eter ile metanol ve biraz eter ile çalışıyordu.çalışıyordu.Bu çözücüleri daha önce yüzlerce Bu çözücüleri daha önce yüzlerce kez kullanmıştı.kez kullanmıştı.Fakat distilasyon şişesi patladı.Fakat distilasyon şişesi patladı.Patlama nedeni, muhtemelen, eter Patlama nedeni, muhtemelen, eter içinde havayla oluşan küçük bir içinde havayla oluşan küçük bir miktar peroksitti.miktar peroksitti.

66

Yanan kimyacı hayatını kaybettiYanan kimyacı hayatını kaybetti (Türkiye, 2007) (Türkiye, 2007)

Kaza kozmetik fabrikasında Kaza kozmetik fabrikasında meydana geldi.meydana geldi.

İş makinesinde oluşan küçük İş makinesinde oluşan küçük bir kıvılcım solventi tutuşturdu.bir kıvılcım solventi tutuşturdu.

Yanan solvent, kimyacının Yanan solvent, kimyacının yüzüne sıçradı.yüzüne sıçradı.

Yüzü tamamen yanan kimyacı, Yüzü tamamen yanan kimyacı, ne yazık ki kurtarılamadı.ne yazık ki kurtarılamadı.

77

Asetil klorür şişesi kırıldı , bütün sınıflar Asetil klorür şişesi kırıldı , bütün sınıflar boşaltıldı (Türkiye, 2007)boşaltıldı (Türkiye, 2007)Görevliler kimya bölümünde bazı Görevliler kimya bölümünde bazı

kimyasalları taşıyorlardı.kimyasalları taşıyorlardı.

Bazı şişeler karton kutulardaydı.Bazı şişeler karton kutulardaydı.

Kimya bölümünün girişinde, kutunun altı Kimya bölümünün girişinde, kutunun altı açıldı; asetil klorür şişesi yere düştü ve açıldı; asetil klorür şişesi yere düştü ve kırıldı.kırıldı.

İşçiler hemen suyla kimyasalı kontrol İşçiler hemen suyla kimyasalı kontrol altına almak istedialtına almak istedi..

Fakat hidroliz reaksiyonu meydana geldi.Fakat hidroliz reaksiyonu meydana geldi.

HCl HCl ve ve AcCl AcCl gazları binanın her tarafına gazları binanın her tarafına yayıldı.yayıldı.

O gün için tüm dersler iptal edildi. O gün için tüm dersler iptal edildi.

88

Kimya araştırma laboratuvarlarında sağlık ve Kimya araştırma laboratuvarlarında sağlık ve güvenlik için önemli kurallargüvenlik için önemli kurallar

Sistematik laboratuvar Sistematik laboratuvar protokolü ve mevzuatı.protokolü ve mevzuatı.

Kişisel dikkat.Kişisel dikkat.

Laboratuvar çalışanları Laboratuvar çalışanları arasında dayanışma. arasında dayanışma.

99

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü:

DepolamaDepolamaKimyasallar dayanıklı depolama raflarında saklanmalı.Kimyasallar dayanıklı depolama raflarında saklanmalı.

1010

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: EtiketlemeEtiketleme

Örnek:Örnek:

1111

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: Kimyasalların güvenli taşınması…Kimyasalların güvenli taşınması…

Eğer tek bir şişeyi Eğer tek bir şişeyi taşıyorsanız , şişe kabı taşıyorsanız , şişe kabı idealdir. idealdir.

Birkaç kimyasalı Birkaç kimyasalı taşımak için basit taşımak için basit bir polipropilen bir polipropilen taşıma kabı taşıma kabı kullanılabilirkullanılabilir..

1212

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: ElektrikElektrik

Tüm elektrik sistemiTüm elektrik sistemi topraklanmış olmalı. topraklanmış olmalı.

Tüm prizler masaların Tüm prizler masaların üzerinde üzerinde olmalı,altında olmalı,altında olmamalıolmamalı

1313

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: AydınlatmaAydınlatma

Laboratuvardaki tüm Laboratuvardaki tüm lambalar havayla teması lambalar havayla teması

kesilmiş sistemlere sahip kesilmiş sistemlere sahip olmalıolmalı

Aksi halde lambalar Aksi halde lambalar kimyasallarla temas kimyasallarla temas ederek patlayabilirederek patlayabilir

1414

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: Yerler ve masalar…Yerler ve masalar…

Masalar birinden Masalar birinden diğerine hareket için diğerine hareket için uygun uzaklıkta olmalı.uygun uzaklıkta olmalı.Koridorda sandalye , Koridorda sandalye , kutu , atık bidonları kutu , atık bidonları bulunmamalı.bulunmamalı.Yer temiz ve kuru Yer temiz ve kuru olmalı.olmalı. Masanın veya Masanın veya yerin üzerinde her hangi yerin üzerinde her hangi bir döküntü varsa , bir döküntü varsa , kaymayı önlemek için kaymayı önlemek için hemen temizlenmelihemen temizlenmeli

1515

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü:

DistilasyonDistilasyonLaboratuvarların çoğunda solvent Laboratuvarların çoğunda solvent (çözücü) saflaştırmak için (çözücü) saflaştırmak için distilasyon düzeneği kullanılır.distilasyon düzeneği kullanılır.

Bütün distilasyon balonlarının içine Bütün distilasyon balonlarının içine kaynama taşı veya manyetik kaynama taşı veya manyetik karıştırıcı koyulmalı.karıştırıcı koyulmalı.

Isıtma için, ısıtma ceketiIsıtma için, ısıtma ceketi, , sıcak su sıcak su veya yanmayan yağlar kullanılmalıveya yanmayan yağlar kullanılmalı

SolventSolventler asla kuruyana kadar ler asla kuruyana kadar distile edilmemeli (peroksit distile edilmemeli (peroksit içerebilirler)içerebilirler)

1616

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: BuzdolaplarıBuzdolapları

Laboratuvarda kullanılan Laboratuvarda kullanılan buzdolapları patlamaya dayanıklı buzdolapları patlamaya dayanıklı olmalı. olmalı.

Tüm kimyasallar etiketlenmeli ve Tüm kimyasallar etiketlenmeli ve tepsi üzerinde plastik şişe veya tepsi üzerinde plastik şişe veya kaplarda saklanmalı.kaplarda saklanmalı.

Yiyecek ve içecekler bu dolaplarda Yiyecek ve içecekler bu dolaplarda saklanmamalı.saklanmamalı.

1717

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: İmha etme yöntemi: İmha etme yöntemi:

Yan ürünYan ürün, , artan kimyasallarartan kimyasallar, , atık kimyasallaratık kimyasallar, , kirlenmiş maddelerkirlenmiş maddeler gereğince saklanmalı ve/veya imha edilmeligereğince saklanmalı ve/veya imha edilmeli. .

Hidrokarbonlar , halojenli solventler gibi farklı kimyasallar için farklı Hidrokarbonlar , halojenli solventler gibi farklı kimyasallar için farklı bidonlar kullanılmalı.bidonlar kullanılmalı.

Tüm bidonlar etiketlenmeli.Tüm bidonlar etiketlenmeli.

Kimyasallar asla lavabo veya pis su borularına dökülmemeli.Kimyasallar asla lavabo veya pis su borularına dökülmemeli.

Kullanılan süzgeç kağıtları , Kullanılan süzgeç kağıtları , şırıngalar , kırık camlar , şırıngalar , kırık camlar , termometreler ayrı kaplar içinde termometreler ayrı kaplar içinde tutulmalı.tutulmalı.

Kimyasal olmasa bileKimyasal olmasa bile,, kimyasal kap kimyasal kap veya şişeler genel çöp bidonlarına veya şişeler genel çöp bidonlarına atılmamalı (atılmamalı (Başka birisi bunları Başka birisi bunları yiyecek/içecek kabı olarak kullanıp yiyecek/içecek kabı olarak kullanıp zehirlenebilirzehirlenebilir.) .)

1818

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: Acil plan: Acil plan:

Tüm acil telefon Tüm acil telefon numaraları görünür numaraları görünür bir yerde olmalı.bir yerde olmalı.

1919

Yangın tüpüYangın tüpü

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: Acil plan…Acil plan…Bir kimya laboratuvarında kesinlikle olması gerekenlerBir kimya laboratuvarında kesinlikle olması gerekenler

Yangın battaniyesiYangın battaniyesi

Gaz maskesiGaz maskesi

Göz yıkama ünitesiGöz yıkama ünitesiGüvenlik duşuGüvenlik duşu

2020

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: Acil plan…Acil plan…

Laboratuvar kapılarında Laboratuvar kapılarında içeriyi görmek için küçük içeriyi görmek için küçük pencere olmalı ve kapılar pencere olmalı ve kapılar dışa doğru açılmalı.dışa doğru açılmalı.

2121

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: Acil plan…Acil plan…

Laboratuvarlarda ilk Laboratuvarlarda ilk yardım çantası yardım çantası bulunmalı.bulunmalı.

Tüm çalışanlar ilk Tüm çalışanlar ilk yardım eğitimi almalı.yardım eğitimi almalı.

2222

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: Kişisel sorumluluklarKişisel sorumluluklar

Laboratuvardaki herkes, Laboratuvardaki herkes, gelen ziyaretçiler, her zaman gelen ziyaretçiler, her zaman koruyucu gözlük takmalı. koruyucu gözlük takmalı. Laboratuvarda sıçrama ve Laboratuvarda sıçrama ve dökülmelere karşı dökülmelere karşı laboratuvar önlüğü giyilmeli.laboratuvar önlüğü giyilmeli.

Kişisel korunmanın önemli Kişisel korunmanın önemli bir unsuru eldivendir.bir unsuru eldivendir.

2323

Sistematik laboratuvar protokolü:Sistematik laboratuvar protokolü: Laboratuvarlarda izin verilmeyen Laboratuvarlarda izin verilmeyen durumlar!...durumlar!...

TişörtUzun topukKontakt lens

Uzun saç

Yalnız çalışma

2424

Kişisel dikkat: Kişisel dikkat: Kimyasallarla çalışmadan önceKimyasallarla çalışmadan önce

Kimyasal etiketlerin üzerindeki tüm Kimyasal etiketlerin üzerindeki tüm tavsiyeleri dikkate alınıztavsiyeleri dikkate alınız

2525

Kişisel dikkat :Kişisel dikkat : Deneyde kullanılan kimyasalların MSDS Deneyde kullanılan kimyasalların MSDS

formunu okuyunuzformunu okuyunuz

2626

Kişisel dikkat : Kişisel dikkat : MSDS formlarına aşağıdaki adresten ulaşılabilir MSDS formlarına aşağıdaki adresten ulaşılabilir http://www.msds.com/http://www.msds.com/

1. 1. Ürünün tanımıÜrünün tanımı2.2. İçerik bilgisi İçerik bilgisi3. 3. Tehlikeleri Tehlikeleri 4.İlk yardım önlemleri4.İlk yardım önlemleri5. 5. Yangın önleme tedbirleriYangın önleme tedbirleri6. 6. Kaza tedbirleriKaza tedbirleri7. 7. KullanmaKullanma ve depolamave depolama8. 8. Maruz kalma Maruz kalma

Önlemleri/Kişisel korunmaÖnlemleri/Kişisel korunma9. 9. Fiziksel ve kimyasal özellikler Fiziksel ve kimyasal özellikler 10. 10. Kararlılık ve etkinlikKararlılık ve etkinlik

11. 11. Toksik özelliklerToksik özellikler12. 12. Ekolojik BilgiEkolojik Bilgi13. 13. İmha etmede dikkat İmha etmede dikkat edilmesi gereken hususlaredilmesi gereken hususlar15. 15. Mevzuat BilgisiMevzuat Bilgisi16. 16. Diğer BilgilerDiğer Bilgiler

2727

Kişisel dikkat :Kişisel dikkat : Brombenzen’in MSDS formu Brombenzen’in MSDS formu

2828

Kişisel dikkat :Kişisel dikkat : Kimyasallarla çalışırken…Kimyasallarla çalışırken…

Yapacağınız deneyle ilgili kimyasallar Yapacağınız deneyle ilgili kimyasallar ve cam malzemeler hariç diğer bütün ve cam malzemeler hariç diğer bütün kimyasalları masanızdan uzaklaştırınızkimyasalları masanızdan uzaklaştırınız

Eğer bir kere için standart bir Eğer bir kere için standart bir prosüdürle çalışıyorsanızprosüdürle çalışıyorsanız

İlkinde , literatürde verilen ile sonuçlar ı İlkinde , literatürde verilen ile sonuçlar ı görmek ve karşılaştırmak içingörmek ve karşılaştırmak için en küçük en küçük miktarlarda çalışınız.miktarlarda çalışınız.

Eğer yeni bir deney yapıyorsanızEğer yeni bir deney yapıyorsanız

Danışmanınız veya laboratuvarda daha deneyimli bir kişi Danışmanınız veya laboratuvarda daha deneyimli bir kişi ile yapacağınız yeni deneyi tartışınız.ile yapacağınız yeni deneyi tartışınız.

Tüm riskleri göz önüne alınızTüm riskleri göz önüne alınız……

Önceden tüm önlemleri alınızÖnceden tüm önlemleri alınız..

2929

Kişisel dikkat :Kişisel dikkat : Laboratuvardan ayrılmadan önce !...Laboratuvardan ayrılmadan önce !...

Talimatlara göre atıkları kontrol Talimatlara göre atıkları kontrol altında tutunaltında tutun. .

Tüm masaları , cam malzemeleri , Tüm masaları , cam malzemeleri , çeker ocakları v.b. temizleyin.çeker ocakları v.b. temizleyin.

Laboratuvarda lab önlüklerini , Laboratuvarda lab önlüklerini , koruyucu gözlükleri ve eldivenleri koruyucu gözlükleri ve eldivenleri kaldırınız.kaldırınız.

Laboratuvardan ayrılmadan önce Laboratuvardan ayrılmadan önce ellerinizi sabun ve suyla yıkayın.ellerinizi sabun ve suyla yıkayın.

3030

Ortak duyarlılıkOrtak duyarlılık

LabLaboratuvar çalışanları oratuvar çalışanları dikkatli , sorumlu ve eğitimli dikkatli , sorumlu ve eğitimli olmalıdır.olmalıdır.

Herkes diğer çalışanların Herkes diğer çalışanların yaptıklarından haberdar yaptıklarından haberdar olmalıdır.olmalıdır.

Aksi halde Aksi halde ,, dikkatli bir dikkatli bir şekilde çalışsanız bile başka şekilde çalışsanız bile başka birisinin bir mağduru birisinin bir mağduru olabilirsinizolabilirsiniz..

3131

Yasal sorumluluklarYasal sorumluluklar

Türk iş kanunları ve ilgili alt bölümlerine Türk iş kanunları ve ilgili alt bölümlerine göregöre::

İşveren/yönetici, sağlık ve güvenlik için İşveren/yönetici, sağlık ve güvenlik için gerekli tedbirleri almak zorundadırgerekli tedbirleri almak zorundadır. .

Tüm çalışanlar sağlık , güvenlik ve olası Tüm çalışanlar sağlık , güvenlik ve olası riskler için eğitim almak zorundadırriskler için eğitim almak zorundadır..

İşveren/yönetici, tedbir uygulamalarının İşveren/yönetici, tedbir uygulamalarının hepsini incelemek , kontrol etmek ve hepsini incelemek , kontrol etmek ve denetlemek zorundadırdenetlemek zorundadır..

Laboratuvar çalışanları da talimatları Laboratuvar çalışanları da talimatları uygulamak zorundadıruygulamak zorundadır..

3232

Daha ileri bilgiler…Daha ileri bilgiler…

http://www.osha.gov/

http://osha.europa.eu/en

http://osha.europa.eu/en

3333

Faydalı kitaplarFaydalı kitaplar

3434

Bir güvenlik felsefesi: Testi kırılmadan önceBir güvenlik felsefesi: Testi kırılmadan önce

3535

Testiyi kırdıktan sonra Testiyi kırdıktan sonra çocuğu dövmenin bir çocuğu dövmenin bir anlamı yok!anlamı yok!

Nasrettin Hoca dedi ki:

3636

TeşekkürTeşekkür

Halil Kırmacı (OHSAS eğitimleri için )Halil Kırmacı (OHSAS eğitimleri için )

Doç. Dr. Ramazan Altundaş (Tavsiyeleri için)Doç. Dr. Ramazan Altundaş (Tavsiyeleri için)

Doç. Dr. Mustafa Sözbilir (Slayt dizaynı için)Doç. Dr. Mustafa Sözbilir (Slayt dizaynı için)

Bilal Altundaş (Yazı düzeltmeleri için)Bilal Altundaş (Yazı düzeltmeleri için)

Meryem Fıstıkçı (Laboratuvar fotoğrafları için)Meryem Fıstıkçı (Laboratuvar fotoğrafları için)

Ve SiZLEREVe SiZLERE