kentin sakin görüntüsünün İçinde

8/6/2019 Kentin Sakin Grntsnn inde

1/19

Kentin Sakin Grntsnn inde:Mies van der Rohe ve Sinematik Zaman

Lutz Robbers

ev: lker Mutlu

1

1927de Siegfried Kracauer Frankfurter Zeitungda Weissenhoftaki bir modernmimarinin imdilerde nlenmi olan kalc vitrinine geici bir btnleyici unsur olarakyaplan modern konutun sergilendii, Stuttgarttaki Deutsche Werkbund sergisi Die NeueWohnungu (Yeni Konut) haber yapar. Eletirel yorumlarnda Neue Baueninfonksiyonelliine dair souk beeni ile gsteri ve abartyla yaplan burjuva imekanlarnn debdebesindeki alayclk arasnda bocalar. Yine de yazsnn sonunda, Miesvan der Rohe ve Lilly Reichn Glasraumunun kefi zerine mimari bir aydnlanmayaar [Res. 14-1]. Kracauer cam formu hareketli grntlerin olaanst manzarasolarak betimler:

"Glasraum, Mies van der Rohe ve Lilly Reichtarafndan rasyonel bir ekilde yaratlan garip bir odadr.Duvarlar stms ve koyu-renkte camlarla kaplyd.Transparan, cam bir kutu; komu odalarn iine uzanm.erisindeki her cihaz ve her hareket, byl bir biimde,glgeleri duvar zerine yanstyor, havada szlen vecam odann ayna grntlerine karan bedensizsiletler. Tpk k-tepkileri gibi bir kaleidoscope eklindedeien bu manevi, kristal hayaletin bys, yeni evin

henz son kapsamna erimediini gsteriyor."(1)

Belli ki, Werkbund sergisinin ortasnda Miesin cam odasnn kefi Kracaueri aknbrakt. Ksa bir an iin, kristal pavyon, sonradan nl bir sinema uzman olarak kltreletirmenine dnecek deneyimli mimar kendine getirdi (2) , ki bu mimarinin kurtarcpotansiyelinde uzun sreli bir inan kayb demekti. O, Miesin cam odasna admn attanda, mimari bysnden kurtulunan modern sbjeye bir "son kapsam" duygusuykleme gc ile yeniden donanm hale gelir. Ayn zamanda "garip" ve "rasyoneltasarlanm" bu modern Wunderkammerin (harikalar kabini) iinde, sihir ve teknoloji,sanat ve bilim arasndaki ayrm anlamsz kalmaktadr. Ksa bir an iin cam odaKracaueri melankolik kaybn ve fetiistik paralanmann doal sonucunu kabul etmekdurumunda kalmakszn srecin bys iinde akn, kalakalm halde brakr (3).

Benim gstermeye alacam ey Kracauerin epifani (Tanrnn grn) annn onun entelektel geliiminde ayrcalkl bir yer tutan sanatsal ifadenin iki formu- mimarive sinemann dsel bir btnlkte kesitikleri nadir ortamlardan birini iaretlediidir.Miesin Glasraumu mimari ve sinema arasndaki ayrm izgisini bulanklatranyanstmalarn, hareketli glgelerin, yzen siletler ve i ie gemi grntlerin birhacmidir. Ve sinema gibi olan, onun sinematik aralarnn ilevini ve etkilerini taklit edenmimari bir yap olmann aksine, cam oda sinemadr. Pavyonun kendisi bir yanstcaparat, dalm seyirciyi sbjektif olmann snrlamalarndan kendilerini kurtarmaya vekendi grntler oluturma kapasiteleriyle oynamaya balamaya tevik eden bir medyamakinesi haline gelir. Kracauerin titiz duyarll Glasraumda ve iki yl sonra TugendhatEvinde ve Barselona Pavyonunda rn vermeye gelirkenki Miesyen yap dncesinin

Miesin hareketli grntnn yeni grsel kltrne aktif katlmnn hangi ekillerdegerekletiini sormaya ynlendirir. Sinemann Miesin almasn etkiledii kltrel


2/19

deneyimin yollarn gstermek suretiyle, ben, ilkin, mimari avantgarde stne yeni birperspektif koymay umuyor ve ikinci olarak da, sinema ve mimari arasndaki etkileimibunlarn zaman kategorisi dorultusundaki benzerliini vurgulayarak teorize etmenin yenidenemeleri iin bir tarihsel iskelet oluturuyorum. Miesin "sinematik" mimarisiDominique Paininin "materyali zaman olan nesneler"in yeni trleri olarak tanmladeyin geliine kant oluturur(4).

Bununla birlikte, tarihsel kantlardan bazlarn sunmadan nce, benim "sinema"kavramndan ne anladm ksaca aklamam gerekiyor. Raymond Bellourun ardndangiderek, sinemay aktif olarak bir "ikinci uzam", "iinde izleyicinin kendi dnmesiningrntlerini, hareket eden ve etkileyen (mouvant, mouvante) koullarn geri yanstank ile kar karya olmay brakmadan kendi devinimsiz yolculuunun zihinsel doasndaha iyi kavrayacak bir gezgin haline geldii" (5) bir oluturma tr kuran bir yntemolarak tanmlamay neriyorum. Sinema derken bizim duygusal, dokunsal ve iseldeneyimlerimizi "dnme"mize olanak veren uzaysal bir uygulamay ifade ediyorum.Bellourun sinema tanmlamas birletirilmi, tek, homojen sbjeyi katlatrlm,duraan objeden ayran Albertyen yanstma hacmine radikal bir alternatif varsaymsunar. Bellourun sinema tanm, bunun aksine, bizi estetik ve dnsel bir hacmin,

beden ve zihin arasndaki ayrm izgisini yok eden bir hacmin iine sokar. Bu durumda,Gilles Deleuzen "nsanlar neden sinemaya gider?" sorusuna verdii yant ayn ekildemimariye de uygulanabilir: "zaman (.) iin: kayp ya da harcanm ya da henz sahipolunmam zaman iin."

2

Sinema endstrisinin gnlk yayn Film-Kurierde kan ksa bir yaz bir srprizhavasnda "Mies van der Rohe sinemeya nasl girdi?" diye sorar [Fig.14-2]. Miesinsinemaya giriine ak kant sunmak yerine, adsz yazar genel ve dorulanmam biryorumla yetinmektedir: "Zamanmzn entelektel konularnda yer edinen bir kii olarakonun film sorunsallaryla ilgilendii sylenmemeye devam ediyor. Ve nk o yorumlarzel ilgi hak eden herhangi bir kurumdan deil." (6) Miesin gerek yorumunun ne olduukaranlkta durmaktadr. Ayn derecede anlalmaz ve dayanaksz olan bir ey de yaznnbal: "Filmkmpfer von auen" ("Film iin dardan savaan") onun tarafsz biryabanc olarak rol kadar sinemaya dair bir tutkuyu da artrmaktadr.


3/19

Resim 14.2:Filmkurierdeki Makale

Ve aslnda, mimari zerine filmlerin retiminde aktif olarak grev alan, film sahnesisetlerini dizayn eden ya da senaryolar yazan Le Corbusier, Hans Poelzig veya BrunoTaut gibi mimari avangardn ada yelerinin aksine, Mies film retiminin gereksrelerine asla katlmad. Bununla beraber, Miesin Berlin yllarn kapsayan arivmalzemesi yeni sinema ortamna byk ilgi duyduunu gstermektedir. Hans Richter,Viking Eggeling ve Werner Graett gibi Berlin avangardnn nderleri ile bu nn ilkritmik ve soyut filmlerini gelitirdikleri bir dnemde kiisel balar kurduuna pheyoktur. Richter sonradan Mies ile ilk kez 1921de, tam da o ve Eggeling ilk soyutfilmleri zerinde almakta olduklar ylda tantklarn hatrlayacaktr. Sonradan Miesin"sadece benim ya da Mondriann izimlerine benzemeyen, ancak hakknda

konutuumuz grsel mzik () ve bizim filmlerimizde gerekletirdiimiz mzik gibiolan" (7) mimari planlarn kefettiindeki aknln hatrlayacaktr. Material zurelementaren Gestaltung (1923-1926) dergisi stndeki ibirliine nihayetuyduundan, rastlantnn dnya geneline yaylaca kantland.

1925 Maysnda Miesin bakan olarak grev ald "Novembergruppe"nin organize ettiiefsanevi film matinesi "Der Absolute Film" esnasndayd. Burada, Richter, Eggeling,Walter Ruttmann, Ren Clair, Francis Picabia, Oskar Fischinger ve Hischfeld-Mackn deneysel filmleri daha byk bir topluluk karsnda ilk defa sunulmaktayd. Beyl sonra Miesin ad Richter, Graeff, Ruttmann, Karl Nierendorf, Lotte Reiniger ve

Asta Nielsen arasnda Liga fr den unabhngigen Filmin (Bamsz Film Birlii) filmaraclyla "gerein katksz ekillendirilmesi" ve "zamann ifadesi" (8) iin savaan bir


4/19

sanat ve ynetmenler topluluu idare komitesinin bir yesi olarak anlacakt [Res. 14-3.]. Miesin filme olan ilgisi, 1934te Reichn Mnihteki Sanat Dairesinin JosephGoebbels tarafndan 1933te Alman Kltrnn yerletirilmesi (Gleichschaltung) iinkurulan kt nl devlet kurumu bakan Miesten filmin sanatlardaki rol zerine olan,listelenen alt balklardan birinin "filmdeki mimari" olduu bir tartma organizasyonunakatlmasn istediinde dahi glgelenmedi. Mies daveti memnuniyetle kabul etti. (9)

Resim 14.3:Filmreund

3

Belli ki, sinema olay Miesi bylemiti. Hatta ayn derecede aktr ki, onunynetmenleri sk sk ziyaret etmesi ve enstit dzeyinde bamsz sinemay desteklemesi,filmin kyassz grsel gereklii ya da kalabalk bir izleyici grubu zerindeki byleyicietkisi iin deildi. Tartmak istediim u ki, Mies, filmin yapsal zelliklerinisbjektivitenin yeni formlarn ve hacim ve zamann imdiye dein bilinmeyen kesimenoktalarn kefetmek iin aratran Richter ve Eggeling gibi sanatlardan etkilenmiti.Bu ilgi, tartmak isterim, 1920lerin banda tetiklenmemi, ancak daha geriye, 1911 ve1912 yllarna, Miesin zel ve profesyonel hayatnda ancak yeni yeni bilimsel olarak ilgitopland, gelitirici bir dneme kadar gitmektedir. (10)

Miesin gelecekteki ei Ada Bruhn ile karlamas olaslkla Berlin niversitesindefelsefe profesr ve Miesin ilk mterisi olan Alois Riehl tarafndan organize edilen birtoplant srasnda oldu. Bruhn, nl svireli besteci, dans eitmeni ve ritmik dansnkurucusu olan mile Jaques-Dalcrozenin rencisi oluyordu. 1910da Jaques-Dalcroze, Fransz air Paul Claudelin yeni insanln laboratuar olarakadlandrmasyla o zamanda nl olmu Dresden-Hellerauya tand. Walter Dohrn veDresdner Werkstttenin kurucusu Karl Schmidt tarafndan balatlan bu btncl


5/19

Lebensreform projesi, sanat ve endstri, beden ve zihin araclyla moderniteninyabanclatrc deneyimine kafa tutan bir sosyo-kltrel Gesamtkunstwerk olan yaamreformu hareketinin kentsel materyalizasyonu olarak ifade edilmekteydi (11). BuradaJaques-Dalcroze "insani hisleri ve duygular, insann iradesi ile uyum ierisinde, biliminbizim zekmz ykselttii ayn seviyeye kartma"y (12) kastetmektedir. Bu, yazarlar,sanatlar ve mimarlar arasnda, Kurt Schwitters, Hugo Ball, Johannes Baader,

Rainer Maria Rilke, Franz Kafka, Raoul Hausmann benzerleri ya da gen LeCorbusierden Dresdenin kenar mahallelerine kadar byk bir heyecana neden oldu.

Mies Hellerauya da gitti. Aralarnda Mary Wigmann da bulunduu baka dansrencisi ile ayn evi paylaan gelecekteki eini eitli gerekeler yaratarak ziyaret etti(13). Ne yazk ki, grd ve karlatklarna dair kantlar kendisi tarafndan nekaydedilmi, ne de onlardan sz edilmitir. Bununla birlikte, o zamanda PeterBehrensin ofisinde alm olan Miesin Jaques-Dalcrozenin Ritmik Dans Enstitsneev sahiplii yapan reformcu yerleke Helleraunun merkezi olan "Festspielhaus"un[Fig.14-4.] yapm ve tamamlanmasna (1910-12) yakndan tanklk etmi olmasgerektiini dnebiliriz. Ve daha mmkn udur ki, o ahsen Helleraunun merkezini,Heinrich Tessenowun vireli kuramc ve sahne tasarmcs Adolphe Appiann yan

sra Jaques-Dalcroze, Rus ressam Alexander von Salzmann ile ibirlii iindetasarlad, Festsaal denilen ana performans alann deneyimledi.

Resim 14-4a: Festsaal, Dresden-Hellerau Resim14-4b: Festsaal, Dresden-Hellerau

Festsaal sslemelerden, sabit sahne malzemelerinden ya da sahne ve salon arasndakiklasik blnm izgisi olan sahne nnden mahrum, tek, tamamen deitirilebilir birhacimdi. Bununla beraber, bu performans hacmini "zamandan yaplm" mimari objeleriieren tartmamz iin zellikle ilgili klan ey, nun klandrma kurulumudur: bu beyaz,bo kbn duvar ve tavanlar arkasna farkl renklerdeki 10000 lambann yerletirildiiyar-saydam beyaz kuma ile kaplyd. [Res. 14-5] Uzam ayrca bu k panellerinin eitliksmlarnn istee gre aktive edilebildii ve dahas, lambalarn parlaklk iddetinintamamen karanlktan ldayan parlakla kadar eitlenebildii bir yer olmas nedeniyleok esnekti. Festsaalin klandrma kurulumu performans hacmini basite sahnedekigrnty aydnlatmayan, ancak danslarla birlikte ritmik ekilde nlayarak, kendidzeli, materyal kalitesini kazanan bir hayli etkileyici bir ruhani a bouyordu."Aydnlatlm bir hacim yerine", yazar von Salzmann, "biz k reten bir hacme sahibiz.Ik boluun iinden kendisini iletiyor ()" (14). Salzmannn k kurulumunda (15)Salzmannn k kurulumunda (16) tarafndan gelitirilene benzeyen bir k kubbesizerindeki anonim bir sinematografik aparat ile hareketli grntler yanstmak suretiylehareket kazandrmak fikrindeydi. [Res. 14-6.] kincisi 1902den itibaren klasik tiyatronun


6/19

perspektife dikkat edilen arkaplan izimlerini bulut efektleriyle hareketlendirilmi sonsuzbir gk-benzeri boluk iine datan mobil, kubbe ekilli cycloramalarn iinde gelitirilen,ipek kumalar stne k yansmalaryla denenmiti. Salzmannn gizli k panelleri yansra, Fortunynin yarkresel ekran da ondokuzuncu yzyl burjuva tiyatrosununperspektivist sahne dzenlerine uzamsal alternatifler sunar.

Resim 14-5: Salzmann, Ik tesisat


7/19

Resim 14-6: Fortuny Cyclorama

Efekt olaanstl denedi. [Fig. 14-7.] Gluckun operas Orfeonun Haziran 1912dekisahnelenmesine tanklk eden bir izleyiciye gre, performans "imgelemin tesindeydi.Uzam canlyd ve hayatn bir yardmc-yaratcsyd." (17)Ve performans esnasnda oradaolan Amerikal yazar Upton Sinclair yle yazd: "O grnr klnan mzikti; ve perde

Orfeo ve gelininin mutluluklar zerine dm olduunda, bir alk frtnas salonu sarst.Erkekler ve kadnlar yeni bir sanat formunun esinindeki zevklerini haykrr halde kaldlar."(18)Gelecekteki ei sahnede gsterisini yaparken, Miesin hareketli bir k iine batmritmik bedenlerin bu kolektif katarsisinde zevklerini haykranlarn arasnda bulunmuolmas olasdr.


8/19

Resim 14-7: Dresden-Helleraudaki Orfeo

4

Bu ei benzeri grlmemi uzamsal deneyim Appiann 1890larn banda gelitirmeye

balam olduu deneysel sahne tasarmlar ve tiyatro estetiine dair teorikuygulamalarnn bir devam olarak grlebilir. O, aktrlerin illzyonist perspektife uygunbir arkaplan nne sahneye salm objeler ve sahne malzemeleri ile bedenselvarlklarn yan yana bulunduran geleneksel teatral uzaysal kompozisyonuna altrlmgzlerin "krln" devam ettirdiini iddia eder.(19) [Res. 14-8] te yandan, k, "bizimgrnmler dnyamzn bitip tkenmeden deien grntsn tam ve yaayan anlamdaaktarma"da bir "gerekten gl yaratc kapasite" ile alanmtr.(20)Hareket verilmi,elektrik reten sahne aydnlanmalar a mziinkine eit bir rol yklyordu: "kmziin partisyonda sahip olduu temsil ifadelerindeki ilevlerin aynsna sahiptir: ogrnebilene kar anlaml bir elemandr ve aynen mzik gibi, o da grmenin gerekliunsurlarnn btnleik bir parasndan baka bir eyi ifade edemez." (21)Ik, mzik gibi,"uzaya serpilir, onu yaayan renkle ve srekli deien bir atmosferin snrsz

varyasyonlar ile doldurur."(22)Appia bylece en eski felsefi metaforlar ters yz eder:onun anlaynda k neticede l eyi aydnlatan grnmez bir etmendir. Hatta k bilinve nesne iin her yerde bulunur hale gelir. Hatta k bilin ve nesne iin ikin hale gelir.


9/19

Resim 14-8: Appia Ritmik Hacimler

eyleri sreler ve uzamlar da olaylar olarak yeniden dlemeye balayabiliriz. Appia,Benjaminin Srrealizm denemesindeki ifadesini kullanmak zere bir "Yzde Yzorannda Grnt-Boluu" kurar, (23), hem seyretme, hem de fantazmagorikestetizasyon araclyla kendine mal etme arlna kaan bir boluk, "aksiyonunkendisinin () grnt olduu (), tm yan yana olan ve btnleik gereklik olduu"(24) bir boluk.

Appiann askya alnm, talatrlm zaman kavram Miesi eitli dzeylerde etkilemigrnmekteydi. En gerek dzeyde, Miesin bir "k-reten" uzay elde etmek zereFestsaalin k-filtreleyici, yayc duvar izimi sistemine zenme eilimindeolduunun kant bulunmaktadr. Mies iin teknik ressam olarak alm olan SergiusRuegenberge gre, onun Berlindeki Am Karlsbaddaki ofis/dairesinde bulunan oturmaodas tmyle beyaz ya da bej ipekle kaplanmt.(25) Ofisteki deimez (Miesizamannda banyoda uyumaya zorlayan) alan darl sorununa ramen, oday daima botuttu. Hatta onun "feminen evresi"ndeki "Zehner-Ring"den (26)meslektalar ile yapttoplantlar esnasnda yaplan alayc yorumlara dahi katland.

Hem grsel snr hem de szc bir alan-yaratc ara olarak kullanlabilen, doal ya da

yapay yayan ve hareketlendiren yar-geirgen kumalarn kullanm, Miesin mimarirepertuarnn bir paras olarak kald. rnein, 1927de Berlindeki ipek endstrisisergisinde, Mies ve Lilly Reich zerine eitli renklerde ipek kumalarn asl olduuarmatrler gibi kullandklar birka kavisli borudan oluan erevelerle "Caf Samt undSeide"yi (Caf Kadife ve pek) yarattlar. Miesin Brnodaki Tugendhat Evindeki (1930)perdeler kaleydoskobik bir deiir k krlma oyunu yaratan siyah opak ipek ve beyazsaydam kadifeden yaplmt. Ve u da ileri srlebilir ki, Miesin Barselona Pavyonu iinolan tasarmnda gze arpan bir konuma yerletirdii buzlu cam k-duvar orann tekyapay k kayna-, bir "k-retici" alan kavramnn bir sonraki aamasn gsteren bireklemdir. [Res. 14-9]


10/19

Resim 14-9: Mies, Barcelona, k

Festsaaldaki ift blnm duvar gibi, beyaz, opak cam duvar alandaki gizil objeleriaydnlatmaya hizmet eden bir k kayna grevini dahi grmez. Aksine, beyaz camlarnsouk materyalliini alevlendiriyor ve belirgin bir karanl kuatm objeleri gizliyordu.

Ruegenberge gre, Mies k-duvarn kendilerini "uzaydaki siletler" olarak alglamayabalayan ziyaretilerdeki bir "psikolojik endie"yi tetikledii gereiyle bylenmiti (27).

5

Kracauerin Miesin Glasraumu stne olan aklamasn kullanmak zere benimsenmiolan "bedensiz siletler" ve canl "kreten" alanlar arasndaki bu diyalektik, Miesineserinde yinelenen bir motiftir. Frhlichtteki 1922 ylna ait bir yazda kendisininFriedrichstrae kolajlarna dair tanmlamalarnda Mies "k yansmalarnn tasarlanmoyunu"na "cadde uzants grnts ile uzam oluturmak (Baumasse im Strassenbild)szyle kar kar (28). Baka bir deyile, foto kolajlarnda bizi grselliin iki kart

ayrcalna dayanan sisteminin diyalektiiyle yzletirir: bir yanda, dingin salaml(Baumasse) biim ve iaretlerin balayc kodlamalaryla doyurulmu perspektife uygun,fotografik grntnn temsili kodlarna nceden uygulanm, cisimletirilmi kent; teyanda, kaleydoskobik yansmalarn algsal olarak yzen, snrl ve hareketli grsel birsahas. Daha ikna edicisi, Miesin karakalem gkdelen cephesi zerine olan almalar,siyah ev sileti ve ritmik ekilde hareketlendirilmi k-alan arasndaki kartlvurgulamaktadr [Res. 14-10].


11/19

Resim 14-10: Mies, karakalem eskiz, Friedrichstrasse

Ve yine, bunlar Appia sahne tasarmlaryla yan yana konduklarnda vurucu analojileraa kmaktadr: Appiann "Rheingold" set tasarm Miesinkiyle ayn tasarm fikrinisergiler. [Res. 14-11] Grntnn kendi kadar mekan da temsil gerektiren bir bilinendeildir. Her ikisi de zamanda bir sre olarak retilirler. Mies sonradan "Bir ev ina

etmek istediimde kendime asla bir grnt oluturmam," diyecekti (29). Mies veAppiann anlad ekilde grnt, bundan dolay bir ipak fotoraf ekimi algsndakitakliti grnt deil, Benjaminin yazd gibi, "biim esinin e oyunuyla tamamenyer deitirdii" (30) sinematik bir grntdr. Sonu olarak, grntlere dayanantasarmlar yerine, ziyaretiyi oyuna, onun yeni grntler oluturmasna izin verecekekilde, daima yeni uzamsal elit yaratmlarla oynamaya kkrtmak, tasarmcnn grevihaline gelir.

Resim 14-11a: Friedrichstrae

Resim 14-11b: Friedrichstrae


12/19

Stuttgart Glasraum tamamiyle izleyiciyi sihirli bir k oyununun kendi sreci iinedaldrrken, onun gkdelen kolajlar, sanki Mies bir k krlmas alann maddeletirilminesnelerin tasvirleri ile kasten yan yana koymu gibi, kendine kasteder tarzda didaktiktir.Friedrichstrae kolajlar halen perspektife uygun, takliti devinimsiz bir grnt olan "yoluzants grnts" ve camdan ykseliin ritmik grsel alan olan "k yansmas oyunu"arasnda ak bir ayrm ortaya koyar. 1922 Glashochhaus fotomontajnda bu diyalektiigletirir: gerek bir cam nodeli - Friedrichstrae kolajlar gibi bulank bir karakalemizim deil-, kaba, gereki olmayan oyuncak minyatrlerden daha fazla bir ey olmaiddias bile tamayan geleneksel Wilhelmine tarz apartman binalarnn kilden modelleriile evreler. [Res. 14-12] Sol kenarda, yapraklar rzgarda hrdar grnen bir aacnbelli belirsiz izgileri fark edilebilir. Arkadaki sa alt kenarda, cam modelden yansyan,silindirik bir yapnn d izgileri grlebilir. lk bakta grnen, Miesin cam gkdeleni,bir gnlk "cadde uzants grnts" iine biimsel olarak yerletirerek kartlkoluturmak eiliminin, gerekte o kadar da eitli stillerin deil, ama mimarimanifestolarndaki eitli kabul dzenlerinin zenle oluturulmu bir montaj olarak ortayaktdr. Silindirik yap gerekte bir panorama, ondokuzuncu yzyldaki kolektif grsel

elencenin yaygn bir kentsel yerleim haline geliyordu.[Res. 14-13] StephanOettermannn ne srd gibi, panoramalar, sinemaya bir nc olarak, ilk yaygnoptik medya idiler (31). Onlar modernleen sbjelerin algsal alkanlklarndakideiimlere tanklk ettiler. Panoramann merkezinde rotondun tm i evresinikaplayacak, eit olarak aydnlatlm, izleyicinin 360 derecelik resme gzn dikerekbakaca karartlm bir seyir platformu bulunur. Seyretmekte olan gzn grntnnnnde sabit bir pozisyon bulmasna yardmc olacak hem arka plan hem de resmin orta-zemin yokluu, sbjede bir eit ba dndrc somutlama keyfi yaratr. Bu sersemleticiefekt, resmin kendisinden r grnen olduka dank, glgesiz k araclyla arttrlr.

Resim 14-12: Mies, Glashochaus Resim 14-13: Panorama kesiti

Miesin bu unsurlar fotomontajna dahil etmesi, kesinlikle rastlant deildir. Benimburadaki sylemim udur: Mies, mimarinin tarihsel geliimini grselliinkiyle analojikurarak, kendisine ait bir tarzda tasarlar. Arkada grmekte olduumuz panorama,Berlinde yzyln banda "Deniz panoramas" olarak bilinmekteydi (32) [Res. 14-14.]. Binann


13/19

New York ehir limanndaki hayali bir gemiden gzlenen Manhattan siletinin panoramikbir sahnesine ev sahiplii yapmas [Res.14-15.] Miesin ironik bir kelime oyunu yapyorolabileceini artrr. O, Amerikann 1. Dnya Sava sonrasndaki yllarda kollektif vezellikle, mimari imge zerine uygulad yaygn ekicilii iyice alaya alm olabilir; bu,Miesin 1921deki Friedrichstrae yarmasnn jrisinden karlma karar zerinde etkisiolabilecek bir eilimdir.

Resim 14-14: Deniz panoramas

Resim 14-15: Deniz panoramas, New York liman grn

Miesin kolajnda bir panoramaya yer verme seimi pre-sinemasal grnt panoramasve grkemli gkdelen arasndaki algsal benzerliklere bir ipucu olarak gsterilebilir: herbiri yeni bir bilimsel uzak grllk tayan, tarihsel olarak rastlantsal, perspektifrenme makineleridir. Her biri izleyiciyi dncelere dalmaktan uzaklatrr ve onu lgngrselliiyle byler. Bu durum, Manfredo Tafurinin Appiann sahne teorileri ileMiesin Barselona Pavyonu arasnda kurduu karlatrmay kullanmaya, "hibir anlam

olmayan iaretler arasndaki imsel varlklarn kentsel labirentinde gezinmeyi salayan birpandomim sergilemeye"(33) zorlar.

Benzer bir tarzda, Mies Tugendhat evinde (1928-30) farkl alglama dzenlerinin didaktikbir gezintisini tasarlar. Varnda ziyareti manzarann ereveli bir grnts ilekarlar. Sonra aynen ziyaretinin bir grsel deneyim bolluu sunan bir boluk iindeycelmek zere karanlk ve dner bir merdivenden aaya inmek durumunda kald birpanoramik binadaki gibi, buzlu-cam geide girer. Mekan ne snrsz bir panoramaya alr,ne de eve girite karlalan grnty tekrarlar. Aksine, salkm stn dallar ilegrnty kastl olarak kapar [Res. 14-16]. Mies grntye hareket kazandrr: k veglgelerin srekli olarak deien sssz krlma oyunu, bundan dolay, usuz bucakszmanzara sahnesi zerindeki panoramik grntnn konvansiyonelletirilmi grsel

tketimini baltalayarak cam yzeyden yaylr. Aalar ve su gibi elemanlarn, mimaristabiliteyi karlayan, ansa dayal ya da ritmik harekete sahip olan elemanlarn bu


14/19

gerekli katks, Miesi mekann kavranmas iin ok nemlidir. Sinemann ncisimlerinden Georges Mlis, gerek sinematiin Lumire ailesini kahvaltda gsteren,onlarn ilk ksalarndan biri olan 1895 tarihli Le Repas de Bb filminin figratif n plansahnesinde bulunmadn vurgular. Gerek sinematik deneyimin arka plandaki hrdayanyapraklarn rastgele hareketinde bulunduunda srarc olur.

Resim 14-16: Tugendhat eskizi

6

Miesin fotomontajlarnda konumuz iin bahse deer grnen son bir gr daha vardr.O srekli ve tekrar tekrar titizlikle kontrol edilmi kompozisyonlarnda insan figrlerineyer vermekte srar eder. Hareket halindeki hayaletimsi siletler ve hayalet-benzeri bedenizleri, k krlmalarnn dinamik sahas ve varolan kentin somutlatrlm grntleri

yannda nc bir unsur olarak belirmektedir. Miesin dahil etmek istedii bu insanfigrleri herhangi bir fotorafik gereklikten yoksundur ve cam kulenin ritmikkompozisyonel mantn tekrar da etmezler. Onun kolajlarndaki insan figrleri genellikle"lekeli"dir; durgun grntler deillerdir, ancak mekandaki hareket eden bedenler olarakfotorafn a duyarl yzeyi stnde zamann srekliliini kaydederler. [Res.14-17]Uzun poz srelerine gre fotorafn erken bir dneminde yaygn olan bu efekt, Miesinkolajlarnda planlanm bir seim haline gelmitir. talyan ftrist Anton GiulioBragaglia hareketli bedenlerin yrngelerini aa kararak, fotoraflar zerindedeneyler yapt. [Res. 14-18] Bragaglia iin "kronofotoraflk" zaman hareket edeninsan bedeninin maddesel formundan bamsz hale gelecek olduu bir "drdnc uzaysalboyut" olarak hatrlatmak zere, mekan zamana dndrmenin bir yolu idi(34). SophieTaeuber-Arp, henz grdmz gibi, Hellerauda Miesin ilkin tant MaryWigmann mekanda dans eden bedenin maddi grnmn sunmay deneyen ifte-pozlu resmini ekti. [Res. 14-19] Tm bunlar modern mekan fikirlerine alternatiflerneren sre figrleridir. Artk mekan talam zaman dilimlerinin bir sekans olaraksunmann dar geldii bu "bedensiz siletler" (Kracauer) Miesin sinematik cam odasnnziyaretilerinin nceden canlandrlmasdr.


15/19

Resim 14-17: Foto-montajda insan figr

Resim 14-18: Bragaglia


16/19

Resim 14-19: Wigman

Toparlarsak: Bragaglia zerinden Appiadan Eggeling ve Richtere btn bir kuadkerek; Bauhaus ilevselciliinden ve Sovyet yapsalclndan ayr olan Miesi modernuzam kavramn, yeni sinema kltr iin potansiyel tayan bir dnceyi ileri srmekistedim.

Mies otonom znelliin biimlendirdii bir inan besledii iin, beklenmeyen olaylarn birparas olarak tasarlanabilecek aktif ve aktifletirici bir mimariyi kurarken, fonksiyonculukve yapsalclk rastlantsal ve kazara olan her eyi atmay denemiti. Durgun birgrnty dzenlemek yerine, o konuyu marjinal, biimsiz, olaslklara dayal ve ritmik,biim verici formlar arasnda sregelen tartmalara gereksinen bir sekinler topluluunasunmay tercih eder (35). Miesin yapt modern mimari materyallerinin zamann iindeya da onunla birlikte biimlendirilmesinin uzamsal bir uygulamasdr. Jean-FranoisLyotarddan aktarrsak, "yle bir yolda ki, o yksek oranda bir rastlant istiyor." (36)Mimar, modernite koulu altnda mimariyi anlaml klmak zere, ina edilmi ve edilebilirolan arasnda geiken bir arayzey retmek, bir olay "sahne"lemek zorunda kalr.Miesin sinema ile olan kontaklar araclyla gerekletirmi olabilecei ey, l nesneyiaydnlatan zihin deil, bir nesne olarak kullanma hazrlad akc ve geici yapmateryalidir. Kracauerin Glasraumdaki hazz Miesin bu zaman-objelerin geiciliklerinibiimlendirmeyi ve dzenlemeyi, onlar gezgine dnen izleyicinin bilincinin ak veyaritmi ile buluturmaya inanm olduunu akla getirir.

(1) Siegfried Kracauer, "Das Neue Wohnen: Zur Stuttgarter Werkbund Ausstellung 'Die Wohnung'," Frankfurter Zeitung, 31 Temmuz 1927.Anlmad yerlerde eviriler bana aittir.

(2) Kracauer (1889-1966) Mnihte Theodor Fischerin altnda mimarlkrenmiti. 1911de mezun olduktan sonra Frankfurter Zeitungun editoryalekibinin tam zamanl bir yesi olmak zere meslei nihayet tamamen

brakt 1921e kadar eitli mimarlar iin alt. Kracauerin bir mimarolarak kariyeri ve bir kltrel eletirmen haline gelmesindeki bu deiim


17/19

zerine baknz Gerwin Zohlen, "Schmugglerpfad: Siegfried Kracauer, Architekt und Schriftsteller," Siegfried Kracauer: NeueInterpretationende, ed.Michael Kessler ve Thomas Y. Levin vol. (Tbingen:Stauffenberg, 1990). 325-44.

(3) Kracauerin tarih yazm metodu iin baknz Thomas Elsaesser, "Cinema

- The Irresponsible Signifier or the Gamble with History," (Sinema Gvenilmez ahit ya da Tarih ile Kumar) New German Critique (Yeni AlmanEletirisi), no. 40 (Winter 1987). Theodor W. Adorno, "Der wunderlicheRealist: ber Siegfried Kracauer," Noten zur Literatur vol. III te(Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 1965).(4) Dominique Pani, Le temps expos (Paris: Cahiers du Cinma, 2002). 15.

(5) Raymond Bellour, "La chambre," Trafic, no. 9 (1994). 50.

(6) "Filmkmpfer von auen," Film-Kurier, 1 Ocak 1931.

(7) Hans Richter, Kpfe und Hinterkpfe (Zrich: Arche, 1967). 70. Richtersonradan Miesin 1924ten Tuladan Kr Evi iin plan ve 1919dan onunPrludium izimi arasndaki grsel karlatrmay izecekti. Bununlaberaber, Miesin stdyosuna yapt ilk ziyaret esnasnda kefettiiizimler belirsiz kalr. Muhtemelen, zaten o farkl bina ksmlar veyaPetermann Evindekiler (1921) arasndaki dinamik-asimetrik bir ilikisergileyen Miesin gerekletirilmemi Mimar Evi (1914) izimlerini grd.baknz Westheim, Paul. " Mies van der Rohe - Entwicklung eines

Architekten." Das Kunstblatt 11 (1927), 57-58.

(8) "Bamsz Film Birlii" 1929da, uluslar aras sinema avangardnnHlne de Mandrotun davetinde, La Sarrazda bulutuu zamanda kuruldu. Butoplantnn bir yl ncesinde, aralarnda Le Corbusier ve SigfriedGiedionun da bulunduu mimari avangard yeleri La Sarrazda Congrs

Internationaux dArchitecture Moderneyi (CIAM) kurmak iin bir arayageldiler. "Birlik"in Alman birimi Berlin-Halenseedeki "Rote Mhle"de Kasm1930da kuruldu.

(9) 3 Aralk 1934 tarihli bir mektupta, Reichskammerin bakan Miesiynetmenle yaplacak bir tartma organizasyonuna davet etti. 18 Aralkta

Mies yant verir: "Memnuniyetle katlrm (). Heil Hitler." Miesin buorganizasyona katlp katlmad bilinmiyor. Miesin yazmalar iinbaknz "Mies van der Rohe: Research Papers," (Mies van der Rohe: AratrmaBelgeleri). Mies van der Rohe ve Modern Sanatlar Mzesinin Mies van derRohe Arivinin kurulmas ile ilgili belgeler, Kanada Mimarlk Merkezinde(CCA) Ludwig Glaeser tarafndan derlenen ariv malzemesi koleksiyonu, CCA,Montreal.

(10) Fritz Neumeyer, Miesin Ada Bruhn ile Alois Riehlin evinde zelgrmelerde bir araya geldiini ne srer. 1907de Mies Riehlin Berlin-Neubabelsbergdeki evini dizayn etti Miesin ilk iiydi bu. Baknz,Fritz Neumeyer, " Mies's First Project: Revisiting the Atmosphere atKlsterli," (Miesin ilk projesi: Klsterlideki Atmosferi Tekrar Ziyaret)Berlinde Mieste, ed. Barry Bergdoll ve Terence Riley vol. (New York:Museum of Modern Art 2001). 309-318.

(11) Reform proje Hellerau, zellikle onun mimari grnleri iin baknz,Marco De Michelis, Heinrich Tessenow (Milan: Electa, 1991)

(12) Jaques-Dalcroze, Kristiana Hartmann, "'Reformbewegeungen',"da, Entwurfzur Modernede sylyor. Hellerau: Stand Ort Bestimmung, ed.Werner Durth

vol. (Stuttgart: Deutsche Verlags Anstalt, 1996).


18/19

(13) Mary Wigman Jaques-Dalcroze ve Rudolf Labann bir rencisiydi.Sonradan, kendi hareket teorilerini gelitirerek, nl bir kareograf-dansoldu. Wigman Mieslerin hayat boyu arkadalar olarak kald. 1920lerdeBerlinden geerken o ve onun dans topluluunun yeleriMiesin Am Karlsbaddairesinde kalacaktlar. Baknz, Mary Wigman ile Grme, kaset kayd,"Mies van der Rohe: Research Papers (Aratrma Belgeleri)," Kanada Mimarlk

Merkezi (CCA), Montreal.

(14) Alexander von Salzmann, "Licht, Belichtung und Beleuchtung," Claudel-Programmbuchta vol. (Hellerau: 1913). 70.(15) Bltter fr Architektur und Kunsthandwerk, no. 6 (1913). 21. yazaragreAlexander von Salzmann n k kurulumu 70000 Mark tutuyordu o zamaniin olaanst bir paha.

(16) Fortuny saysz tiyatroyu kendi klandrma sistemi ve katlanabilirsikloramalarla donatt 1907de Berlindeki Kroll Tiyatrosu da bunlarnarasndadr. Max Reinhardt da Fortuny ile tant ve kendi verdii isimle"Himmelskuppeln"lerinden biri olan, Berlindeki Deutsche Tiyatrosunda onakurdurttu. 1906da Fortuny AEG (Allgemeine Elektrizittsgesellschaft) ile

birlikte kubbeyi klandrma sistemiyle birlikte pazarlamak iin birortaklk kurar. Miesin 1906dan itibaren Berlinde yaad gereidikkate alnrsa, sikloramay duymu olmas kuvvetle muhtemel. laveten,1908 ve 1912 yllar arasnda, 1907de AEG tarafndan uyumlu bir firmaimaj gelitirmesi iin grevlendirilen Peter Behrens iin almaksuretiyle,Mies Fortuny ile olan ibirliini de ieren bilgiye sahip olmuolmalyd. Fortuny zerine baknz, Guillermo De Osma,Mariano Fortuny: HisLife and Work(Hayat ve Eseri) (London: Aurum, 1980). 65-75.

(17) Bilinmeyen anlatc Adolphe Appiada bildirmektedir, Adolphe Appia:Essays, Scenarios, and Designs (Denemeler, Senaryolar ve Tasarmlar), ed.Richard Beacham(Ann Arbor: University of Michigan Press, 1989). 15.

(18) Upton Sinclair, Worlds End(Dnyann Sonu)(New York: Literary Guiltof America(Amerikann Edebi Suu), 1940),5(19) Adolph Appia, Die Musik und die Inscenierung (Mnchen: Bruckmann,1899). 32.

(20) Appia (1899), 17.

(21) Appia, La musique et la mis-en-scne (1897). Osmada aktarlmaktadr,65.

(22)Adolphe Appia,Appiadaki "Eurhythmics and the Theatre," (Ritmik Dansve Tiyatro) (1911), Adolphe Appia: Essays, Scenarios, and Designs

(Denemeler, Senaryolar ve Tasarmlar). 138.

(23) Walter Benjamin, Gesammelte Schriftenteki "Der Srrealismus - Dieletzte Momentaufnahme der europischen Intelligenz,", ed. Rolf Tiedemann veHermann Schweppenhuser vol. 2 (Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 1977). 309.Benjamin, Seme Yazlar, vol. 2de tercme edilmi, ed. Michael W.Jennings, Howard Eiland, ve Gary Smith, ev. Rodney Livingstone vedierleri. (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1999), 217.

(24) Ayn yazda. Benim evirim.(25) " Mies van der Rohe Research Papers"ta Sergius Ruegenberg ileyaplan roprtaj, CCA.(26) Ruegenberg ile yaplan roprtaj.

(27) Ayn yazda.


19/19

(28) Ludwig Mies van der Rohe, "Hochhausprojekt fr BahnhofFriedrichstrasse in Berlin," Frhlicht, no. 1 (1922). 122.

(29) Mies ile yaplan rportaj, Ekim 1964teki RIAS kayd, "Mies van derRohe Research Papers", CCA.

(30)Walter Benjamin, Gesammelte Schriftendeki "Das Kunstwerk im Zeitalterseiner mechanischen Reproduzierbarkeit,", ed. Hermann Schweppenhuser andRolf Tiedemann vol. VII (Frankfurt a.M.: Suhrkamp, 1980). kinci Versiyon,369.

(31) Stephan Oettermann, Das Panorama: Die Geschichte eines Massenmediums(Frankfurt a.M.: Syndicat, 1980). 9.

(32) "Marine Panorama" (Deniz Panoramas) Lehrter Stadtbahnhofun civarnayerletirilmitir. Cam modelin Miesin dairesinin balkonundan ekilenfotoraflarndan bazlarnn kentin farkl bir yerine konulduubilinmektedir. Bundan dolay bu fikrin seiminin planl olduuanlalabilir. "Deniz Panoramas" sonradan bir modern sanatlar sergi salonuve en son da aa ileri iin bir maaza olarak kullanlmtr.Mies 1905ekadar Berlinde yaamtr ve mobilya tasarmcs Bruno Paul iin yaptalma sayesinde bu ayrcalkl binann ayrtna varabilmitir.

(33) Manfredo Tafuri, The Sphere and the Labyrinth (Kre ve labirent)(Cambridge, Mass.: MIT Press, 1987). 111.

(34) Marta Braun, " Anton Giulio Bragaglia und die Fotografie desUnsichtbaren," Im Reich der Phantome: Fotografie des Unsichtbaren vol.da(Ostfildern-Ruit: 1997). 111.

(35) Sinemadaki hadise ve zamanlama konsepti zerineMarie Ann Doane, The

Emergence of Cinematic Timea (Sinematik Zamann Oluumu) baknz(Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2002)140-71.

(36) Doanede aktarlmtr, 140.

http://www.sekans.org/kentin_sakin.html 09.02.2011
http://www.sekans.org/kentin_sakin.htmlhttp://www.sekans.org/kentin_sakin.htmlhttp://www.sekans.org/kentin_sakin.html

kentin sakin görüntüsünün İçinde

Documents