8/14/2019 Kent Ekonomisi, Kmelenme Stratejileri ve Kltr Endstrileri: Politika Gerekleri-Ozgur Uckan

1/5

Avrupa ve Trkiye'de Kltr Politikalar / Cultural Policies in Europe and Turkey -19, 20, 21 Kasm 2009, The Marmara Oteli

IV. Oturum: Kltr ve Ekonomi, Kltr Endstrileri, 20 Kasm 2009Sunum Metni

Kent Ekonomisi, Kmelenme Stratejileri ve Kltr Endstrileri: PolitikaGerekleri(Urban Economics, Clustering Strategies and Cultural Industries: PolicyRequirements)

Dr. zgr Ukanstanbul Bilgi niversitesi Kltr Ynetimi Blm

Dnyay birbirine balayan, corafyalar yaknlatran iki nemli g var: ekonomik vekltrel alveri. Bu tarih boyunca da byle olmu, bugn de byle.nsanlar, toplumlar,lkeler birbirleriyle ekonomik ve kltrel alverie girdike buradan zenginlik domu.Bugnn kresel ekonomisi tamamen bu alveriin kurumsallamasna ve yeniteknolojiler, imknlar ve donatlarla genilemesine dayanyor.te yandan kltrn kendisi de giderek daha ok bir ekonomi haline geliyor. Kltrekonomisi, yaratc endstriler gibi kavramlardan sz ediyoruz. Medya, mzik, lm, oyun,yaynclk moda, tasarm endstrisi, mzeler, galeriler, kltrel ve sanatsal etkinlikmekanlar, kltrel miras ve kltr turizmi, ve nihayet reklamclk, halkla ilikiler, a pazarlamas, bilgi teknolojisi hizmetleri, Ar-Ge ynetimi gibi yaratc i hizmetleri buekonominin kapsamn, ulat boyutlar gsteriyor. Kltrn ayn zamanda bir ekonomiolmas onun deerini drmyor. Tam tersine kltrlerin ekonomik deerleri onlarniletiim deerlerini ve etki alanlarn artryor. Kltr ekonomisi ve alveriiyle kendideerlerinizi de dnyaya ayor ve her lkeden insan etkiliyor, kendinizeyaknlatryorsunuz.Bu alverite kentler ne kyor. Kentler ekonomik faaliyetin pazaryeri olduu kadarkltrlerin de merkezi. Bu bakmdanstanbul un 2010 Avrupa Kltr Bakenti seilmesinemli bir frsat. Sadece rn ve hizmetlerimizle deil, benzersiz ve derinlikli kltrmzlede nce Avrupa sonra da dnya pazarlarna alma imknn elde edeceiz. Bu alm hemdeerlerimizin kresel iletiimini, hem lke olarak marka deerimizi hem de bunlarla

balantl olarak ticaretimizin etki alann geniletecek. Baka kltrler de bize gelecek vebizi zenginletirecek. Bu vesileylestanbul sadece d ticaret oda deil, kresel kltrann nemli bir dm olarak da hak ettii konuma gelecek. Elbette bu frsat ok iyikullanmamz gerekiyor. Bunun yolu da, hem kentsel hem de ulusal lekte birbiriylekonuup birbirini anlayan poltitikalar retmekten geiyor.21.Yzyl, bir kent yzyl olarak anlyor. Dnya nfusunun byk bir ksm kentlerdeyayor, retiyor ve tketiyor. Kentler ulus-devlet snrlarn aarak birbirileriyle daha ok vedaha yakn ilikiler kuruyor. Kentler aras kresel diyalog giderek geniliyor, eitleniyor veyeni bir paylam a douyor. Bu ncelikle ticari bir a ve d ticaretin de temel kanal.Kresel ekonominin odak noktalar, dmleri olarak kent ekonomileri birbirine balanyor.Ama bu, ayn zamanda yeni bir kent kltrnn douu anlamn da tayor. Kentler,yarattklar bu yeni kltrle kresel ekonominin itici gleri haline geliyor.

8/14/2019 Kent Ekonomisi, Kmelenme Stratejileri ve Kltr Endstrileri: Politika Gerekleri-Ozgur Uckan

2/5

Bilgi ekonomisinin corafyasn dnrken, dmler ve balantlardan oluan bir agrmek gerek. Bu dmler, birbirine bal ve her biri uzmanlam bir bilgi kayna olarakkentler Kent ekonomisinin tam anlamyla bir bilgi ekonomisi olduu sylenebilir. Amabaz kentler dierlerinin nne geiyor. Bu a-geidi kentler (gateway cities) kreselentegrasyonu gl, dnyaya havaalanlar, dier ulam yollar ve zellikle de bilgi-iletiimalaryla sk skya bal, ekonomik younlamalar yksek blgeler.Kentler, kresel bilgi ekonomisinin ynlendirici dinamii olan inovasyonun da odaklandalanlar. Youn kentsel doku ve altyap, farkl gruplarn birbirlerine yakn yaamalarn vealmalarn salyor; bu da onlarn kir ve hizmetleri paylamalarn mmkn klyor. Bukentsel mekn organizasyonu yeni yaratc yaklamlarn domasn tetikliyor.Bilgi ekonomisi odakl yerel politikalarla giriimcilii tevik eden, inovasyon yeteneinigelitiren, yaratcln nn aan ve ekonomik younlamalarn meknsalorganizasyonunu doru planlayan kentler kresel ekonomide ciddi bir rekabet avantajsalyor. Kentsel kalknma ve byme politikalar, giderek kent ekonomisi odakl olarak,bilim-teknoloji, inovasyon ve kltr politikalarn etkileime sokuyor. Bu politikalar hemyerel hem de ulusal lekte ilgili tm aktrlerin katlmyla etkin bir ynetiim (governance)temelinde gelitirilmek zorunda. (Burada bir parantez aarak, kentlerin bu nceliinin,ulusal kltr, eitim, bilim-teknoloji, inovasyon ve makro-ekonomi politikalarnn da artkyerel dinamikler hesaba katlarak birbirleriyle etkileimli bir sre ierisinde ve birbirinibesleyen katmanlar halinde tasarlanmasn gerektirdiini belirtelim. rnein, stanbul u bira-geidi kent olarak hesaba katp, onun aktrlerinin katlmn salamadan bugn bulkede bu konularda herhangi bir politika retemeyeceiniz gibi...)DCMS snandrmasn temel alrsak, Reklamclk, Mimarlk, Sanat ve Antika Pazarlar, ElSanatlar, Tasarm, Moda, Film ve Video, Etkileimli Bozaman Yazlm (Oyun Sektr),Mzik, Gsteri Sanatlar, Yaynclk, Yazlm ve Bilgisayar Hizmetleri, Televizyon ve Radyogibi geleneksel kltr endstrileri ve giderek bu kapsamda deerlendirilen, bilgi ve

iletiim teknolojilerine, zellikle de mobil iletiime bal hizmetler, mhendislik ve Ar-Geynetimi gibi daha teknoloji youn kltr endstrileri, zaten balangcndan beri kentleri,ncelikle de kresel a entegrasyonu gl a-geidi kentleri mekan tutmu durumda.nk bu kentler ayn zamanda ileri teknoloji bata olmak zere yeni gelien sektrlerdeinovasyon kapasiteleriyle, ama zellikle de bu inovasyon kapasitesini sektrler araskmelenme potansiyellerinin a etkisi yoluyla glendirmeleriyle ne kan kentler.Dolaysyla kltr endstrileri, bu kentlerde geliimleri iin en uygun ekosisteme sahipolabiliyorlar; alt sektrlerle etkileimleri kolaylayor; mterilerine ve pazarlara eriimimkanlar artyor; teknolojik inovasyonun odanda yaayarak en yeni gelimelerdenyararlanabiliyorlar; en uygun insan kaynan buralarda bulabiliyorlar; bilgi zaten buralarda

retiliyor ve dnyann bilgisi de buralara transfer oluyor...niversiteler, aratrma merkezleri, enstitler, bilim, teknoloji, kltr platformlar gibikurumlarla, yani bilgi altyapsyla ve kablosuz iletiim, ber optik kablolar, bilgiteknolojileriyle, yani iletiim altyapsyla donatlm, havaalanlaryla kresel ekonomiyeentegre kentler, iyi eitilmi insan gcne, giriimcilie ve yenilik retme yeteneine sahip.Kentler bilginin retildii, ilendii, paylald ve pazarland yerler. Bilgi artk en nemliiktisadi girdi ve kt haline geldiine gre, kent ekonomisinin kresel ekonominin arlklblmn oluturmas da normal. rnein New Yorkun en nemli ihracat rnlerinden birihukuk bilgisi ve hizmetleri. New York hukuk brolar tm dnyaya hizmet veriyor.letiim,reklam, yaynclk gibi kltr endstrileri bunu izliyor. nk kent ekonomisi ayn zamanda

bir hizmet ekonomisi. Kresel lekte mal retiminden hizmet retimine doru bir kaymasz konusu olduuna gre, bu bakmdan da kent ekonomisi arlkl hale geliyor. Kentler

8/14/2019 Kent Ekonomisi, Kmelenme Stratejileri ve Kltr Endstrileri: Politika Gerekleri-Ozgur Uckan

3/5

uzmanlam bilgi ve enformasyon kaynaklarna dnyor ve bu kaynaklar birbirlerine nekadar balysa o kadar katma deer yaratyor.Kresel bilgi, iletiim ve deer anda bir dm noktas olarak kent, insan etkileiminindzensiz dzeni yoluyla ekonomik byme retiyor. Kent ekonomisinde, baka yerderetilemeyecek farkl tipte lek ekonomilerine doru ynlendiren, ekonomik faaliyetlerinmeknsal kmelenmesi (sektrler, haneler, kamu hizmetleri) anlamndaynavantajlar (agglomeration advantages) kavramyla karlarz. Buna yerleimavantajlar, kentleme avantajlar, lek avantajlar da denir. Bu kavramlar, ilgili tmaktrlerin kazan-kazan konumuna ykseldii cora bir akmay anlatr.Yn ekonomileri yeni kentsel byme dinamiklerinin de merkezini oluturuyor. Corakmelenme ok geni bir lek ve odak ekonomisi eitlilii sunuyor. Ynlama gleri,kentsel blgelerin glgeli taraarn pozitif kmelenme ekonomileriyle aydnlatacak kadargl.Kent sermayenin tedarik edildii ve danmanlk hizmetlerinin sunulduu bir pazaryeri vefarkl tipte yn avantajlarnn bir sonucu olarak, retim ve tketimin ok etkili birrgtlenme tarz. Kent, iletiim, uzmanlk/yetkinlik ve yaratclk potansiyellerini bir arayagetiriyor. Bu balamda kent ekonomisinde kltr endstrilerinin n plana kmasn danormal karlamak gerek. Hem, yaynclk, mzik, medya, mimarlk, mhendislik, mimarigibi geleneksel hem de bilgi ver iletiim teknolojileri, Ar-Ge ynetimi, a reklamcl gibiteknoloji youn kltr endstrileri zellikle a-geidi kentlerde gelitikleri gibi, birbirleriyleyoun bir iliki iinde kmelenme potansiyellerini de takip ediyorlar; kent iinde yaratclkadalar oluturarak bir araya geliyorlar, belli lokasyonlarda younlayorlar.Ykselen bilgi ve a ekonomisi kentsel bir g alanyla biimleniyor. Kentler geni birekim (geni mal, hizmet ve i eitliliine yaknlk) ve itme (pahal konut, ak mekneksiklii ve evre kalitesi) zellikleri sunuyor. Bu ekme ve itme hareketleri arasndagerilim var. Uzun vadede pozitif ve negatif gler kent yaamnn pozitif ve negatif ynleriarasnda belli bir denge kurabilecek olsa bile, bunun her zaman etkili ve srdrlebilir birmeknsal-ekonomik yapyla sonulanaca kukulu.Kentlerin en byk ve ykc sorunlarndan biri olan kutuplama, gerilim ve atma ortam,artan hizmet eitlii ve sosyal, kltrel, ekonomik etkileim sayesinde engellenebilir. Yenideerlerle birlikte ocuk dostu, gen dostu, yal dostu, yani kullanc dostu, engelsiz,eriilebilir kentler ortaya kabilir. Kltrel deerler rant deerine kurban gitmektenkurtulabilir. Kltr ve sanat yeniden kentlerin hayatna stelik tad ekonomik deerlebirlikte girebilir. Eski sanayi blgeleri yeni anlaml ve katlmc planlama pratikleri ile sosyalve kltrel rekreasyon alanlar haline gelebilir. Kent ekonomisi iinde yaanan dnmleryeni kmelenme stratejileri dorultusunda i alanlarn yaam alanlaryla daha uyumlu bir

iliki kurmaya zorlayabilir. Ayn kmelenme kent ekonomisinin istihdam yaratmakapasitesini, eitim ve salk hizmetlerinin yaygnlamasn ve kalitesinin artmasnsalayabilir. Yerel ynetimlerde giderek artan katlm topluluk balarn glendirdii gibi,kentin evre, altyap, ulam, salk gibi konular ortak fayda dorultusunda zmesini dekolaylatrabilir.Ama btn bunlar iin etkili bir politikaya, etkin ynetime ve iyi ynetiime ihtiya var.Kentsel politika, kentsel kalknma odakl yerel ynetim stratejileri ve ilgili tm taraarkapsayan bir a-ynetiiminin yan sra, bir kentsel kmelenme stratejisini de iermekzorunda Bu kmelenme stratejisinin en nemli boyutlarndan birini ise kltr endstrilerioluturuyor.

Kmelenmeler, birbiriyle ilikili rmalar, bilgi reten organizasyonlar (niversiteler,aratrma enstitleri, sivil toplum kurulular vb.), arac kurumlar ve mterilerinoluturduu an birbirine ekonomik deer katacak birekilde yaplanmas olarak

8/14/2019 Kent Ekonomisi, Kmelenme Stratejileri ve Kltr Endstrileri: Politika Gerekleri-Ozgur Uckan

4/5

tanmlanan, belirli bir cora blgede kurulmu retim zinciri... Kmelenme, kme yeleriarasndaki balantlar ve bamllklar n plana karyor. Kmelenmelerin nemlifaydalar, yaratcln artmas, altyap maliyetlerinin drlmesi, nitelikli insan kaynaynetimine uygun eitim srelerinin varl, kmelenen sektrler iinde ve sektrlerarasnda bilgi, Ar-Ge, katma deer younlamas eklinde zetlenebilir. Kentkmelenmeleri ise maliyet avantaj, kt verimlilii, donanm etkililii, altyap kalitesi,kresel pazarlara eriim bata olmak zere birok ek fayda salyor.Kmelenmenin son on ylda rekabetilik ve ekonomik gelimenin en temel unsuru halinegeldiini, ayrca d ticarette yatrm alanlarnn belirlenmesi ve yabanc sermaye aknnynlendirilmesinde de belirleyici olduunu dnrsek, d ticaret ncelikleri olan, bilgi vea ekonomisi odakl, ilgili taraar karar verme mekanizmalarna katan bir ynetiimanlayna sahip, kaynak yaratmay ve ynetmeyi bilen yerel ynetimlerin ulusalpolitikalarla etkileimli olarak gelitirecei kmelenme stratejileri, bata a-geidi kentselalanlar olmak zere kentsel kalknma iin hayati bir nem tayor.Bu balamda yaratc kme (creative cluster) kavramna zel bir vurgu yapmak yerindeolur. Bu terim her nekadar kltr endstrilerinin cora younlama alanlarna ve zelnedenlerle (nansman, insan kayna, altyap, kltrel atmosfer vb.) setikleri lokasyonlarareferansta bulunsa da, giderek kentsel inovasyon adalarn da niteler hale geldi. Kltrendstrilerinin setikleri, younlatklar ve birbirleriyle kmelenme iine girdikleri bulokasyonlar, ayn zamanda risk sermayesi gibi uygun kaynaklar da reten nansalkmelere, bilgi ve zellikle de a teknolojilerinin gelitirildii Ar-Ge lokasyonlarna, merkezii alanlarna, kltr-sanat merkezlerine ve alveri blgelerine de yaknlklarylabelirleniyor. te yandan, zellikle geni alanlara ihtiya duyan lm, video, televizyon gibikltr endstrileri ise, tpk yaam bilimleri, enerji ve evre teknolojileri, biyoteknoloji gibiileri teknoloji alanlarnn bilim ve teknoloji parklarnda kmelenmeleri gibi serbest medyablgeleri tarz lokasyonlar kurarak oralarda younlayor. Ama btn bu lokasyonlararasnda her zaman greli cora yaknlk ve gl bir a balants da bulunuyor.Cora olarak iyi hedeenmi alanlar iin i dnyasna tevikler salayarak esnek ekimavantajlar yaratmann, bu blgelerde yerleen hedef sektrlerdeki rmalara ek teviklervermenin, kentsel alanlarda perakende vergisini snrlamann, vergi yerine geebileceknansal aralar glendirmenin, kmelenme stratejlerine entegre edilmi kurumsal vergiindirimleri, serbest blge gibi zel hukuki statler tarz ekim mekanizmlar yaratmann a-geidi kentsel alanlar iin byk neme sahip ekonomik gelitirme aralar olduusylenebilir. Dolaysyla ilgili aktrlerle arasnda etkin ynetiim kurmu bir yerel ynetimkadar, hkmet, dier kamu otoriteleri, komu yerel ynetimler arasndaki ibirlii hayati birnem tayor.

Yeni hizmet ilevlerine odakl kent kmelenmelerinin insani kalknma perpektiylegelitirilerek, katma deer zinciriyle birbirine bal rmalarn cora yaknlk iindekuraca a yaplarnn, risk sermayesi, giriim sermayesi, dorudan yabanc yatrm,kuluka sistemleri gibi giriimcilik ve inovasyona ynelik nansal aralar, gl ziksel veiletiim altyaplar, niversite sanayi ibirlii, inovasyon ve Ar-Geyi kolaylatracaksistemler, danmanlk ve pazarlama hizmetleriyle desteklenmesi gerekiyor,Kresel ekonomi giderek a ekonomisi nitelii kazanyor. lkeler,irketler, rn vehizmetler, igc ve elbette kentler birbirine balandka daha fazla deer yaratyor.Kentler zellikle kmelenme stratejileriyle farkl sektrlerde katma deer yaratp kresel a ekonomisinin nimetlerinden yararlanarak bunu ihracat yeteneine dntrebiliyorlar. Amabunun iin her lekte doru ve katlmc bir tarzda ynetilmeleri, kent ekonomisinigelitirecek, ekonomik younlamalar doru ynlendirip kentsel ve blgesel kmelenmestratejileri oluturabilecek, sektrleri birbirine balayp rettikleri katma deeri artrabilecek,

8/14/2019 Kent Ekonomisi, Kmelenme Stratejileri ve Kltr Endstrileri: Politika Gerekleri-Ozgur Uckan

5/5

d ticaret perspekti tayan ve siyasi irade tarafndan da desteklenen (en azndanksteklenmeyen) yerel ynetimlere sahip olmalar gerekiyor!Bu yerel ynetimlerin asli grevlerinden biri ise, inovasyon odakl olarak etkileimli, geni ve etkin katlml bir kent ekonomi, kltr ve teknoloji politikas yaratmak olmal... Bupolitika, kenti sadece ulusal deil kresel bir dm olarak alglamal. nk ekonomisi,kltr ve teknolojisiyle dnyaya entegre olan bir kent, lkenin a-geidi ileviyklenecektir.Bata kltr endstrilerimiz olmak zerestanbul kent ekonomisinde younlaan tmsektrler iin ciddi bir katma deer retme ve pazarlama imkn var. rnein tasarmkltrmz yeterince tantabilirsek bu d ticaret kapasitemize kalc bir marka deeriolarak geri dnebilir. rnein kltr ve i turizmi bata olmak zere stanbul turizmini buvesileyle gelitirebilirsek bu hepimiz iin muhteem i bulumalar, elemeleri(matchmaking) frsat yaratabilir. Kltrn btn bu alanlar zerindeki katma deer etkisikalc, srdrlebilir bir etki ve bu adan bir benzeri daha yok.Kresellemenin ekonomik kriz, gda ve enerji krizi, savalar ve blgesel atmalara,etnik, dinsel gerilimlere, terr veiddete ramen derinlemesi, d ticaret, bilim-teknoloji vekltrel etkileim bata olmak zere iletiimin yaygnlamas ve her yere nfuz etmesisayesinde oluyor. Dnyamzn daha yaanlr bir hale gelmesi de yine ekonomik, bilimsel,teknolojik ve kltrel alveri sayesinde olacak.Kresel ticaret sadece uluslararas standartlar ve sorumlu retim anlayn tamyor.Ayn zamanda bu anlayn beslendii demokratik ve zgrlk anlay, ynetiimi,katlm, hesap verebilirlii, effa da birer deer olarak tayor ve yaygnlatryor.Kresel ticaret ann dmleri olarak kentler bu alveriten en kazanl kan yerler.Kentler sanayi devriminden bu yana temel retim younlamalar sorunlar da en derinbiimde yaam olan yerler. Dolaysyla kreselleme iinde deer ak ve retimparadigmalarnn dnm ncelikle kentleri etkiliyor.Her eyden nce bu kresel etkileim kentlere demokrasi ve zgrl getiriyor. Kentli,sorumluluklarnn ve haklarnn farkna varmaya ve bunlar talep etmeye balyor. Budnm kanlmaz olarak tm lkeyi de dntryor.Yani, ekonomi, inovasyon ve kltr odakl bir kentsel yneti im politikas giderek daha da hayati bir ihtiya olarak beliriyor...