•KENELER VE PARAZİTLİKLERİ

•Keneler diğer akarlardan daha büyük olmaları, dişli hipostomlarının varlığı ile tanınırlar.

•Dünyada 800 kadar kene türü bilinmektedir.

• Yapı: Kenelerin erkek ve dişilerinin morfolojik yapıları birbirinden farklıdır. Kırmızımsı ve kahverengimsi olan vücutları söbemsidir.

• Sırt, bir dereceye kadar kabarık olmakla beraber vücut, sırt-karın istikametinde basıktır.

• Keneyi konağa yapıştırmaya,

hipostomun karın yüzünde

uçları arkaya dönük dişleri

sağlar.

• Dokuyu kesen şeliserlerden her

birinin ucunda bir çift testere

dişli parmak,

• Her şeliserin istirahat halinde

içine çekildiği kitinli birer kılıfı

vardır.

• Şeliserler ve hipostom

arasında ağız boşluğu bulunur

ve buraya farinks açılır.

• Sert kenelerde sırtta bir kalkan

vardır; erkeklerin bütün sırtını,

dişilerin ise sırtlarının yalnız ön

kısmını örter.

•Bazı kene türlerinde kalkan beyaz,

sarı veya kırmızı renkte beneklerle

süslüdür.

•Gözler varsa, bunlar sert kenelerde

sırtta scutumun ön-yan kenarının

yakınında ve üzerindedir.

• Yumuşak kenelerde ise yanlarda

koksa üstündeki oluklarda bulunur.

• Vücudun arka kenarında fisto bulunabilir.

•Kenelerde birinci ve ikinci koksalar arasında koksa

bezleri vardır. Bunlar beslenme ve çiftleşme sırasında

yapışkan bir sıvı çıkarırlar.

•Kenelerin birinci çift bacaklarının tarslarının sırt

yüzünde birer duyu çukuru bulunur. Buna haller organı

denir; koku almayı sağladığı sanılmaktadır.

•Anüs arka nihayette, Genital Delik ise orta hat üzerinde

ve öndedir.

•Kene larvalarının üç çift bacağı vardır; trachea

sistemleri yoktur; nimfleri ise 4 çift bacaklıdır.

• Kenelerin Sınıflandırılması• 1. Yumuşak Keneler

• Bunların sırt kalkanı yoktur, erkek ve

dişileri birbirine benzer. Gnathosoma

(Capitulum) karın yüzündedir ve

yukarıdan bakılınca görülmez;

larvalarında ise ön uçta veya buraya

yakın olup, yukarıdan bakılınca görülür.

• Solunum delikleri çok küçük ve 3. ve 4.

koksalar arasındadır.

• Bacakların ucunda yastık veya pulvillus

yoktur.

• Bunlardan Ornithodorus türlerinde

vücut kenarları yuvarlak ve kalındır.

• Çoğunlukla kuşlarda parazitlenen Argas türlerinin vücutlarının kenarları ise bir çizgi halindedir.

• SERT KENELER

• Bunların erkek ve dişileri birbirinden farklıdır.

• Kalkan erkeklerde bütün sırtı, dişilerde sırtın önde bir kısmını örter.

• Capitulum ön uçtadır ve bundan dolayı vücudun yukarısından bakılınca görülür.

• Solunum delikleri, 4. koksaların arkasındadır.

• Bacakların nihayetinde pulvillus vardır.

• Sert kenelerden memleketimizde bulunanlar

• Ixodes, Hyalomma, Haemaphysalis, Dermacentor,

Amblyomma, Boophilus ve Rhipicephalus cinslerine

aittirler.

• Bunlardan Hyalomma cinsinde palplerin boyu uzundur.

• Dermacentor cinsinde scutum süslüdür.

• Ixodes ve Boophilus türlerinde fisto yoktur.

• Ixodes ve Haemaphysalis kenelerinde gözler yoktur.

• Yaşayış, Konaklar ve Evrim

• Keneler larva, nimf ve erişkin dönemlerinde balıklar hariç,

birçok omurgalı ve özellikle memelilerden geçici ektoparazit

olarak kan emerler fakat; zamanlarının çoğunu yerde, bitki

kırıntılarının altında geçirirler.

• Bununla beraber BoophilusBoophilus türleri konaklarından pek az

ayrılırlar.

• Erkekler daha az gıda alır ve daha az paraziter hayat yaşar.

• Kenelerin larva, nimf ve erişkinlerinin konakları ayrı cinsten olabilir.

•Mesela Ixodes ricinus’ un erişkinleri kuş ve memeliler, larva

ve nymfleri kertenkeleler, tüneyen kuşlar, kemirgen ve

yarasalardan kan emerler.

• Buna karşılık bir hayvan türü mesela sığırlar birçok kene

türüne konak olabilir.

• Kenelerin, özellikle yumuşak kenelerin ömürleri uzundur; 2-3 yıl yaşayanlar vardır.

• Keneler aylarca, hatta yıllarca açlığa dayanırlar. Kan emince dişi kenelerin boyları 3-4 kat büyür. Erkekler ise biraz büyür.

• Yumuşak keneler, yaşayışları bakımından tahtakurularına

benzer; gündüzleri barınaklarda saklanır, geceleyin buradan

çıkarak kan emer ve sonra konağı terk eder. İleri derece

konak özelliği göstermezler.

• Yumuşak kenelerin evrimlerini bitirmesi için bir yıl veya

daha az bir zamana ihtiyaç olduğu halde, sert kenelerde iki

yıl bile olabilir (Dermacentor andersoni).

• Yumurtlama daima konak dışında meydana gelir; sert

kenelerde birkaç gün sürebilir ve binlerce yumurta

yumurtlayan dişi ölür.

• Yumuşak keneler ise kan emdikten sonra 20-25 yumurta

yumurtlar, sonra dişi yeniden kan emer, tekrar yumurtlar ve

bu durum birkaç defa tekrarlanır. Yumurtalar zemine,

çatlaklara ve hayvan yuvalarına bırakılır.

•Kenelerin tipik evrimi şöyledir

• Yumurta içinde çevre şartlarına göre 2-3 hafta-birkaç ay içinde larva gelişerek dışarı çıkar. Yumurta sonbaharda yumurtlanırsa, larvalar ilkbaharda dışarı çıkar.

• Larvalar etrafta dolaşır, uygun bir konak bulunca buna yapışarak 1-2 gün kan emer, sonra ayrılıp gizlenir ve gömlek değiştirerek 1-2 haftada nimf haline geçer.

•Nimfler de uygun bir konaktan kan emdikten sonra konaktan ayrılır, bir gömlek değiştirir ve erişkin olurlar.

• Sert kenelerde sadece bir nimf dönemi vardır. Yumuşak kenelerde ise birçok nimf dönemi bulunur.

•Genç erişkinler konaktan kan emer, çiftleştikten sonra erkekler ölür; dişiler tekrar kan emer ve sonra konaktan ayrılarak yumurtlarlar.

• İnsanda Parazitlik

• Keneler dünyanın her yerine yayılmıştır. Bununla beraber memleketlere göre kene türleri de farklıdır.

• Keneler göçmen kuşlarla uzak memleketlere yayılabilirler.

• Kenelerin hem dişi ve hem de erkekleri her evrede yalnızca kan ile beslenirler. Çok çeşitli hayvanlardan kan emerler.

• Konaklarının birçoğu yabani hayvanlardır. Keneler çok dayanıklı ve uzun ömürlüdürler.

• Larvalarının kopan ağız organelleri ve bacaklarının yerine tekrar yenisi gelebilir.

• Kenelerdeki bazı hastalık etkenleri bir kuşaktan sonrakine yumurta ile geçebilir.

•Keneler insan sağlığını başlıca 3 şekilde etkiler:

• 1. Ağız parçalarının deriye girmesiyle sokma lezyonları oluşur.

• 2. Bazı kenelerin tükürük salgıları, kene felcine yol açabilir. Salgılar, sistemik toksik etki yaparak bazen öldürücü olur.

• 3. Çeşitli hastalıklara konak görevini yaparlar; insana birçok virüs, riketsia, spiroket, bakteri ve protozoon hastalıklarını bulaştırır.

•Kene Sokması Hastalıkları

•Keneler, deriyi tahrip ederler; bu şekilde açılan yaralar mikroplanabilir.

•Keneler çekilerek zorla çıkarılacak olursa, hipostom kopabilir ve deri içinde kalabilir.

• Bu durum özellikle HyalommaHyalomma ve İxodesİxodes cinsine bağlı

türlerde sık görülür.

• Kene sokmalarına karşı insanda hiçbir reaksiyon görülmeyebilir.

• Bazen ise sokulan yerde hemen acıma, yanma ve kaşınma başlar; burası kızarır ve yılancığa benzeyebilir. • Kene sokmasına bağlı olarak daha seyrek olarak

• vücuda yayılan yanma ve kaşınma hissi, • güçsüzlük, •mide bulantısı, • kusma, • ishal, • nabzın ve solunumun hızlanması, • bayılma,

• yüzde şişme ve

• ateş yükselmesi görülebilir.

•Memleketimizdeki bu şekildeki vakalar Ornithodorus

lahorensis ve Argas reflexus sokmaları ile ilgili olarak

bildirilmiştir.

•Kene Felci

•Kene sokmasıyla ilgili en önemli olay kene felcidir.

Kene felci, dişi kenelerin özellikle enseye veya başın

altına yapıştıkları durumlarda görülür.

•Felç, Ixodes ricinus, Ornithodorus lahorensis ve

Rhipicephalus sanguineus’un da içinde bulunduğu 40

kadar kene türüyle olabilir.

•Çocuklarda, özellikle de kız çocuklarında daha sık

gözlenir.

•Kene, kızların uzun saçlarının altında uzun süre

saklanabilir.

•Felçler, genellikle bacaklardan başlar ve yükselerek

kollar, göğüs ve nihayet iki-üç gün içinde boğazı tutan

gevşek bir felçtir.

•Ateş, 40ºC’ye kadar yükselir.

•Dolaşım ve solunum bozulmadan kene uzaklaştırılırsa

belirtiler geçer, uzaklaştırılmazsa hasta ölebilir.

•Hastalık, kenenin tükürük salgısında bulunan ve sinir

impulsunun terminal nöronlara geçişini önleyen

kimyasal bir maddeden kaynaklanmaktadır.

•Önceleri keneleri deriden ayırmak için aseton, eter, benzen veya ısı uygulanırdı. Bu uygulamalarda 10 dakika içinde kene ayrılır.

•Kene Vektörlüğü

•Keneler kan emdikleri konaklara çeşitli hastalıkları

bulaştırırlar. Kene vektörlüğünün bir özelliği, aldıkları

bazı parazitlerin sonraki nesillerine yumurtaları yoluyla

geçebilmesidir.

•Keneler tarafından bulaştırılan hastalık etkenleri haemolynph’te çoğaldığından, bu sıvının muayenesi ile etkenler bulunabilir.

•Kenenin bir veya birkaç bacağının uç kısmı kesilir. Sızan sıvı lam üzerine yayılır; kuruduktan sonra ısıyla tespit edilir ve Giemsa yöntemi ile boyanır.

• Rickettsia infeksiyonlarından;

• Kene tifüsleriKene tifüsleri (Kayalık dağların humması, Marsilya humması) Hyalomma,

Amblyomma, Dermacentor, Haemaphysalis ve Ixodes

cinslerine bağlı kene türleri ile bulaşır.

• Etkenler, Rickettsia rickettsi, Rickettsia conoriiRickettsia rickettsi, Rickettsia conorii olup,

kenenin bağırsak epitel hücreleri, hemolinf veya

yumurtalarında çoğalır ve kenenin sokması ile bulaşır.

• Q hummasıQ humması (Coxiella burnetiiCoxiella burnetii; Rickettsia enfeksiyonu),

Dermacentor andersoni, Rhipicephalus sanguineus,

Haemaphysalis ve diğer bazı kenelerin sokmasıyla veya

dışkısıyla bulaşır. Hastalık, infeksiyonlu diğer

hayvanlarla temasla da bulaşır.

• Ixodidae ve Argasidae grubu kenelerle

• Dönek hummasıDönek humması (Borrelia recurrentis; spiroket)

• TularemiTularemi,

• Bruselloz’Bruselloz’ un bulaştığı;

• SalmonellaSalmonella,

• LeptospiraLeptospira infeksiyonları ve

• VebaVeba gibi hastalıkların da kenelerle bulaşabileceği

bildirilmiştir.

• Ixodes ricinus ve diğer bazı sert keneler BorreliaBorrelia

burgdorferiburgdorferi’ yi nakleder. Bu etken, insanlarda LymeLyme

HastalığınıHastalığını (Erytema Chronicum Migrans; ECMErytema Chronicum Migrans; ECM) oluşturur.

• Ixodes ricinus, Ixodes persulcatus türleri ile

Dermacentor, Haemaphysalis ve Hyalomma cinslerine

bağlı çeşitli kene türleriyle birçok virus enfeksiyonu

bulaşabilir.

• Bunlar genellikle Togaviridae ailesinden olup,

meningoencephalit ve kanamalı-ateşli şeklinde

seyreden çeşitli bozukluklara sebep olurlar.

• Ixodes ricinus ve Ixodes dammini gibi sert keneler

Babesia bovis, Babesia divergens ve Babesia microti

gibi babeziyoz etkenlerini insanlara bulaştırabilirler.

• Kenelerle savaşta DDT, taxophene, chlordane, BHC

gibi insektisitlerden yararlanılır.

•KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ

•Bulaşma Yolları

•Hastalık virüsünü taşıyan kenelerin ısırması veya bu kenelere temas edilmesi,

•Hasta insanların kan veya vücut sıvılarına korunmasız

olarak dokunulması,

•Vücudunda hastalık virüsü bulunan hayvanların kan veya vücut sıvılarına temas edilmesi.

•Belirtileri

•Hastalık:

•Ateş, ani başlayan baş ağrısı, ağır bir halsizlik, bulantı ve kusma şikâyetleri ile başlar.

•Daha sonra vücudun değişik yerlerinde kanamalar görülür.

•KORUNMA

•Hayvanlarda kene mücadelesi yapılmalıdır.

• Su kenarları ve otluk alanlar gibi kenelerin yoğun

olarak bulunabileceği yerlere gidildiğinde, vücudu

tamamen örtecek giysiler giyilmeli; pantolon paçaları

çorap içine alınmalı, mümkünse çizme kullanılmalıdır.

• Eve gelindiğinde, vücut kene yönünden kontrol

edilmelidir.

•Keneler vücuttan uzaklaştırılırken bir cımbız yardımıyla

deriye yapıştığı noktadan tutulmalı ve çivi çıkarır gibi

sağa sola oynatarak çıkartılmalıdır.

•Keneler elle kopartılmamalı ve patlatılmamalıdır.

•Keneleri vücuttan uzaklaştırmak amacıyla, kenelerin

üzerine sigara basmak veya kolonya ve gazyağı

dökmek gibi yöntemlere başvurulmamalıdır.

• İnsan veya hayvanların kanlarına ve vücut sıvılarına

eldiven giyilmeden temas edilmemelidir.

•Vücuda yapışan kene ne kadar kısa zamanda vücuttan

uzaklaştırılırsa, hastalığın bulaşma riski de o kadar

azalabilmektedir.