1

Kaynak MakineleriKaynak Makineleri(Akım Üreteçleri)(Akım Üreteçleri)

Kaynak makinelerinin veya akım Kaynak makinelerinin veya akım üreteçlerinin amacı kaynak arkını üreteçlerinin amacı kaynak arkını sürekli oluşturacak gerilim ve sürekli oluşturacak gerilim ve şiddette kaynak akımını sağlamaktır.şiddette kaynak akımını sağlamaktır.

2

Aydınlatma veya endüstriyel şebekeden Aydınlatma veya endüstriyel şebekeden alınan elektrik akımı ile doğrudan alınan elektrik akımı ile doğrudan kaynak yapmak mümkündür zirakaynak yapmak mümkündür zira

Şebeke gerilimi olan 220 veya 380 V Şebeke gerilimi olan 220 veya 380 V kaynak için çok yüksektir. kaynak için çok yüksektir.

Bu gerilimdeki alternatif akımda ölüm Bu gerilimdeki alternatif akımda ölüm tehlikesi vardır. tehlikesi vardır.

Elektrodun tutuşturulması ve metal Elektrodun tutuşturulması ve metal damlalarının elektrottan kaynak damlalarının elektrottan kaynak banyosuna geçişi esnasında akım şiddeti banyosuna geçişi esnasında akım şiddeti çok yükselir ve metal damlalara çok yükselir ve metal damlalara patlayarak tehlikeli bir biçimde çevreye patlayarak tehlikeli bir biçimde çevreye sıçrar. sıçrar.

3

Elektrik ark kaynağında kullanılan Elektrik ark kaynağında kullanılan akım üreteçlerinin işlevleri kaynak akım üreteçlerinin işlevleri kaynak arkı için gerekli elektrik enerjisini arkı için gerekli elektrik enerjisini sağlamanın yanı sıra, her akım sağlamanın yanı sıra, her akım üretecinin uygulanan kaynak üretecinin uygulanan kaynak yöntemine göre, aşağıda belirtilmiş yöntemine göre, aşağıda belirtilmiş olan önemli koşulları da yerine olan önemli koşulları da yerine getirmesi gerekir.getirmesi gerekir.

4

Şebeke gerilimini, sınırlandırılmış boşta Şebeke gerilimini, sınırlandırılmış boşta çalışma gerilimine çevirmek (Şebeke çalışma gerilimine çevirmek (Şebeke tarafından beslenen kaynak makineleri).tarafından beslenen kaynak makineleri).

Kaynak akım şiddeti ayar donanımına sahip Kaynak akım şiddeti ayar donanımına sahip olmak ve çalışma anında ayarlanmış olmak ve çalışma anında ayarlanmış kaynak akım şiddetini sabit tutmak.kaynak akım şiddetini sabit tutmak.

Boşta çalışma gerilimi ayarına sahip olmak.Boşta çalışma gerilimi ayarına sahip olmak. Çalışma anında kararlı bir ark oluşunca Çalışma anında kararlı bir ark oluşunca

boşta çalışma gerilimini, olabildiğince kısa boşta çalışma gerilimini, olabildiğince kısa bir zaman biriminde ark gerilimine bir zaman biriminde ark gerilimine düşürmek.düşürmek.

5

Bu özelikler, kaynak akım üretecinin Bu özelikler, kaynak akım üretecinin statik ve dinamik karakteristikleristatik ve dinamik karakteristikleri sayesinde gerçekleşir.sayesinde gerçekleşir.

Bir kaynak makinesinin Bir kaynak makinesinin statik ve statik ve dinamikdinamik karakteristikleri tamamen karakteristikleri tamamen elektriksel karakteristiklerdirelektriksel karakteristiklerdir ve ve makinenin seçilmiş bir kaynak yöntemi makinenin seçilmiş bir kaynak yöntemi için uygun olup olmadığını belirtirler. için uygun olup olmadığını belirtirler.

6

Statik karakteristikStatik karakteristik

makinenin akım şiddeti ile gerilimi makinenin akım şiddeti ile gerilimi arasındaki bağıntıyı gösterir. arasındaki bağıntıyı gösterir. Elektrik ark kaynağında düşen tip Elektrik ark kaynağında düşen tip karakteristikli makineler kullanılır.karakteristikli makineler kullanılır.

7

Dinamik karakteristikDinamik karakteristik

çalışma esnasında ani yük çalışma esnasında ani yük değişmelerine karşı makinenin değişmelerine karşı makinenin davranışını belirtir. İyi bir makine, davranışını belirtir. İyi bir makine, ani yük değişmelerine çok kısa bir ani yük değişmelerine çok kısa bir sürede (saniyenin yüzde bir kaçı sürede (saniyenin yüzde bir kaçı kadar bir zamanda) uyum kadar bir zamanda) uyum sağlayabilmektedir.sağlayabilmektedir.

8

Elektrik ark kaynağı makineleri genel Elektrik ark kaynağı makineleri genel olarak yüksek gerilim ve düşük akım olarak yüksek gerilim ve düşük akım şiddetinde bulunan şebeke akımını, düşük şiddetinde bulunan şebeke akımını, düşük gerilim ve yüksek akım şiddetindeki kaynak gerilim ve yüksek akım şiddetindeki kaynak akımına çeviren cihazlardır. El ile yapılan akımına çeviren cihazlardır. El ile yapılan normal ark kaynağında, ark gerilimi 25 – 55 normal ark kaynağında, ark gerilimi 25 – 55 Volt ve akım şiddeti de 10 – 600 Amperdir; Volt ve akım şiddeti de 10 – 600 Amperdir; tüm kaynak makineleri kullanılan tüm kaynak makineleri kullanılan elektrodun çapına uygun bir akım şiddetini elektrodun çapına uygun bir akım şiddetini sağlayan bir ayar düzeni ile sağlayan bir ayar düzeni ile donatılmışlardır.donatılmışlardır.

9

Örtülü elektrot ile ark kaynağı gerek Örtülü elektrot ile ark kaynağı gerek doğru akım ile gerekse de alternatif doğru akım ile gerekse de alternatif akım ile yapılabilir; doğru akım akım ile yapılabilir; doğru akım kullanılması halinde elektrot negatif kullanılması halinde elektrot negatif kutba (doğru kutuplama) veya pozitif kutba (doğru kutuplama) veya pozitif kutba (ters kutuplama) bağlanabilir. kutba (ters kutuplama) bağlanabilir.

DC+DC - AC

10

Her iki akım türünün de kendine has Her iki akım türünün de kendine has bir takım avantajları vardır. Bununla bir takım avantajları vardır. Bununla beraber genelde akım türü seçimini beraber genelde akım türü seçimini elde var olan kaynak donanımı ile elde var olan kaynak donanımı ile kullanılan elektrodun türü belirler.kullanılan elektrodun türü belirler.

11

Örtülü elektrot ile ark kaynağında, doğru Örtülü elektrot ile ark kaynağında, doğru akım kullanılması halinde, kutuplama kaynak akım kullanılması halinde, kutuplama kaynak dikişinin nufuziyetini ve elektrodun erime dikişinin nufuziyetini ve elektrodun erime gücünü etkileyen önemli bir etmendir. Ters gücünü etkileyen önemli bir etmendir. Ters kutuplama (elektrot pozitif kutupta) halinde kutuplama (elektrot pozitif kutupta) halinde doğru kutuplamaya (elektrot negatif kutupta) doğru kutuplamaya (elektrot negatif kutupta) göre daha derin bir nufuziyet elde edilir; göre daha derin bir nufuziyet elde edilir; buna karşın doğru kutuplama halinde de ters buna karşın doğru kutuplama halinde de ters kutuplamaya göre elektrodun erime gücü kutuplamaya göre elektrodun erime gücü yük-sektir. Genelde kutuplamayı elektrodun yük-sektir. Genelde kutuplamayı elektrodun türü belirler, örneğin bazik karakterli örtülü türü belirler, örneğin bazik karakterli örtülü elektrotlar ters kutuplama ile kullanılırlar.elektrotlar ters kutuplama ile kullanılırlar.

12

Alternatif akım kullanılması halinde, bu Alternatif akım kullanılması halinde, bu tür akımın karakteristiğine bağlı olarak tür akımın karakteristiğine bağlı olarak her iki kutuplama da düzgün çevrimler her iki kutuplama da düzgün çevrimler halinde oluşur. Ülkemizde ve Avrupa’da halinde oluşur. Ülkemizde ve Avrupa’da 50 Hertz’lik alternatif akım 50 Hertz’lik alternatif akım kullanıldığından kutuplama da saniyede kullanıldığından kutuplama da saniyede 50 kez değişmektedir. Bu bakımdan 50 kez değişmektedir. Bu bakımdan kaynak dikişinin nufuziyeti doğru akım kaynak dikişinin nufuziyeti doğru akım halindeki doğru ve ters kutuplamanın halindeki doğru ve ters kutuplamanın ortalaması bir değerdedir.ortalaması bir değerdedir.

13

Elektrik Ark kaynağında kaynak akım Elektrik Ark kaynağında kaynak akım

üretecinin düşen tip statik karakteristiğiüretecinin düşen tip statik karakteristiği

14

Kaynak Makinelerinin Kaynak Makinelerinin SınıflandırılmasıSınıflandırılması

Elektrik ark kaynağının hem doğru Elektrik ark kaynağının hem doğru hem de alternatif akımda yapmak hem de alternatif akımda yapmak olasılığı bulunduğundan, kaynak olasılığı bulunduğundan, kaynak makineleri da iki ana gruba ayrılır:makineleri da iki ana gruba ayrılır:

Doğru akım Doğru akım kaynak makineleri: kaynak makineleri: kaynak jeneratörleri ve kaynak kaynak jeneratörleri ve kaynak redresörleriredresörleri

Alternatif akımAlternatif akım kaynak makineleri: kaynak makineleri: kaynak transformatörleri kaynak transformatörleri

15

Doğru akım kaynak Doğru akım kaynak makineleri makineleri

Günümüz endüstrisinde Günümüz endüstrisinde kullanılan başlıca kullanılan başlıca doğru akım kaynak doğru akım kaynak makineleri, jeneratörler makineleri, jeneratörler ve redresörlerdir.ve redresörlerdir.

16

Kaynak JeneratörleriKaynak Jeneratörleri

Bu gruba giren kaynak makineleri, bir Bu gruba giren kaynak makineleri, bir kuvvet makinesi tarafından tahrik kuvvet makinesi tarafından tahrik ettirilerek, kaynak için gerekli elektrik ettirilerek, kaynak için gerekli elektrik akımını üretirler. Kaynak akımını üretirler. Kaynak jeneratörlerinin tahrik biçimine göre şu jeneratörlerinin tahrik biçimine göre şu türleri vardır:türleri vardır:

17

18

Elektrik Motoru Tahrikli Elektrik Motoru Tahrikli JeneratörlerJeneratörler

Bu türe giren kaynak akım üreteçleri Bu türe giren kaynak akım üreteçleri trifaze şebeke akımı ile beslenen bir trifaze şebeke akımı ile beslenen bir elektrik motorunun tahrik ettiği bir elektrik motorunun tahrik ettiği bir dinamodan oluşmuşlardır. Bunların dinamodan oluşmuşlardır. Bunların büyük ve stasyoner türlerinde motor büyük ve stasyoner türlerinde motor ile dinamo arasında bir kavrama ile dinamo arasında bir kavrama vardır. Atölyede kullanılan türlerinde vardır. Atölyede kullanılan türlerinde ise motor, dinamo ve soğutma fanı ise motor, dinamo ve soğutma fanı aynı mile monte edilmiştir.aynı mile monte edilmiştir.

19

20

21

İçten Yanmalı Motor İçten Yanmalı Motor Tahrikli JeneratörlerTahrikli Jeneratörler

Bu kaynak akım üreteçleri bir benzin veya Bu kaynak akım üreteçleri bir benzin veya dizel motoru ile tahrik edilir. Bunlar şebeke dizel motoru ile tahrik edilir. Bunlar şebeke akımına gereksinme göstermediklerinden akımına gereksinme göstermediklerinden özellikle şantiyelerde kullanı lır. Bu tür özellikle şantiyelerde kullanı lır. Bu tür akım üreteçleri çıkardıkları egzoz gazları akım üreteçleri çıkardıkları egzoz gazları ve gürültüleri nedeniyle atölye ve gürültüleri nedeniyle atölye uygulamaları için uygun değildirler.uygulamaları için uygun değildirler.

22

Diesel motor tahrikli bir Diesel motor tahrikli bir kaynak jeneratörükaynak jeneratörü

Kaynak jeneratörlerinde akım üreteci olan dinamo Kaynak jeneratörlerinde akım üreteci olan dinamo tahrik edildiğinde, rotoru manyetik alanda döner tahrik edildiğinde, rotoru manyetik alanda döner ve bunun sonucunda da elektrik akımı üretilmiş ve bunun sonucunda da elektrik akımı üretilmiş olur. Üretilen elektrik, rotor milindeki kolektörden olur. Üretilen elektrik, rotor milindeki kolektörden iki adet kömür fırça yardımıyla çekilir ve kaynak iki adet kömür fırça yardımıyla çekilir ve kaynak kabloları ile kullanma yerine gönderilir. Kaynak kabloları ile kullanma yerine gönderilir. Kaynak jeneratörlerinin bakım giderlerinin yüksek ve jeneratörlerinin bakım giderlerinin yüksek ve ömürlerinin kısa olması, maliyetlerinin pahalılığı, ömürlerinin kısa olması, maliyetlerinin pahalılığı, verimlerinin düşüklüğü (% 45 – 65), boşta çalışma verimlerinin düşüklüğü (% 45 – 65), boşta çalışma tüketimlerinin yüksekliği en önemli tüketimlerinin yüksekliği en önemli dezavantajlarıdır. Buna karşın kaynakta doğru dezavantajlarıdır. Buna karşın kaynakta doğru akım kullanmanın bütün üstünlüklerine sahiptirler.akım kullanmanın bütün üstünlüklerine sahiptirler.

23

24

25

İyi bir kaynak jeneratörünün şu özeliklere İyi bir kaynak jeneratörünün şu özeliklere sahip olması gereklidir:sahip olması gereklidir:

Kaynak akımı geniş bir aralıkta kademesiz olarak Kaynak akımı geniş bir aralıkta kademesiz olarak ayarlanabilmeli ve makine bütün akım aralıklarında ayarlanabilmeli ve makine bütün akım aralıklarında iyi bir kaynak yapabilme özelliğine sahip olmalıdır.iyi bir kaynak yapabilme özelliğine sahip olmalıdır.

Boşta çalışma tüketimi az olmalı ve yüksek verimle Boşta çalışma tüketimi az olmalı ve yüksek verimle çalışabilmelidir.çalışabilmelidir.

Kolay taşınabilmelidir.Kolay taşınabilmelidir. Yüksek akım şiddeti gerektiğinde diğer makineler ile Yüksek akım şiddeti gerektiğinde diğer makineler ile

paralel bağlanabilmelidir.paralel bağlanabilmelidir. İyi bir havalandırma ve soğutma sistemine sahip İyi bir havalandırma ve soğutma sistemine sahip

olmalıdır.olmalıdır. Toza ve yağmur suyuna karşı iyi izole edilmiş Toza ve yağmur suyuna karşı iyi izole edilmiş

olmalıdır.olmalıdır. Kömürleri kolayca değiştirilebilmelidir.Kömürleri kolayca değiştirilebilmelidir. Bakımı kolay ve bakım giderleri az olmalıdır.Bakımı kolay ve bakım giderleri az olmalıdır. Kutuplar kolaylıkla değiştirilebilmelidir.Kutuplar kolaylıkla değiştirilebilmelidir.

26

27

Kaynak Jeneratörlerinin Kaynak Jeneratörlerinin Bakımı Bakımı

Kaynak jeneratörleri, yoğun bir bakım gerektirmezler. Kaynak jeneratörleri, yoğun bir bakım gerektirmezler. Ancak, kullanma sürecinde aşağıdaki konulara dikkat Ancak, kullanma sürecinde aşağıdaki konulara dikkat edilmelidiredilmelidir

Kaynak jeneratörlerinin yatakları, genellikle 2000 – Kaynak jeneratörlerinin yatakları, genellikle 2000 – 3000 çalışma saatinden sonra, benzin veya benzolle 3000 çalışma saatinden sonra, benzin veya benzolle temizlenip asitsiz bir yağla yağlanmalıdır. Yatakların temizlenip asitsiz bir yağla yağlanmalıdır. Yatakların temizlenme ve yağlanmasında ayrıca makinenin temizlenme ve yağlanmasında ayrıca makinenin kullanma kurallarına da uyulması zorunludur. Kaynak kullanma kurallarına da uyulması zorunludur. Kaynak jeneratörlerini temiz tutmak için, önce kaynak jeneratörlerini temiz tutmak için, önce kaynak atölyesinin temiz olma sı gerekir; zira kabinlerdeki atölyesinin temiz olma sı gerekir; zira kabinlerdeki tozlar makinelerin sargı, kolektör ve benzeri hassas tozlar makinelerin sargı, kolektör ve benzeri hassas bölümlerinde toplanırlar. Makinenin dış kısımları en az bölümlerinde toplanırlar. Makinenin dış kısımları en az haftada bir defa toz bezi ile silinmeli ve bundan başka haftada bir defa toz bezi ile silinmeli ve bundan başka altı ayda bir defa da makinenin her tarafı, kuru basınçlı altı ayda bir defa da makinenin her tarafı, kuru basınçlı hava yardımı ile temizlenmelidir. Kullanılan havanın hava yardımı ile temizlenmelidir. Kullanılan havanın rutubetli olmaması ve basıncının 2 atmosferi rutubetli olmaması ve basıncının 2 atmosferi geçmemesi gereklidir. geçmemesi gereklidir.

28

Kolektör sık sık gözden geçirilerek durumu Kolektör sık sık gözden geçirilerek durumu incelenmelidir. Bazen kömürü bastıran yaylar iyi incelenmelidir. Bazen kömürü bastıran yaylar iyi oturmaz ve yeterli yay basıncı sağlanmadığından oturmaz ve yeterli yay basıncı sağlanmadığından kolektörlerde kıvılcımlar, hatta bazen de ark oluşur. kolektörlerde kıvılcımlar, hatta bazen de ark oluşur. Kömürlerin, yay basıncı en düşük düzeye ininceye Kömürlerin, yay basıncı en düşük düzeye ininceye kadar kullanılması doğru değildir; normal bir aşınma kadar kullanılması doğru değildir; normal bir aşınma sonunda, yenileri ile değiştirilmesi gereklidir. Yeni sonunda, yenileri ile değiştirilmesi gereklidir. Yeni kömür takarken, kömürün kolektöre uyumunu kömür takarken, kömürün kolektöre uyumunu sağlamak için kolektörün üzerine ince bir zımpara sağlamak için kolektörün üzerine ince bir zımpara kâğıdı sarılır ve sonra makinenin motoru el ile birkaç kâğıdı sarılır ve sonra makinenin motoru el ile birkaç devir çevrilerek yeni kömürler alıştırılır. Alıştırma devir çevrilerek yeni kömürler alıştırılır. Alıştırma işleminden sonra zımpara çıkarılar ve basınçlı hava işleminden sonra zımpara çıkarılar ve basınçlı hava ile tozlar temizlenir. Bütün bu işlemlerden sonra, ile tozlar temizlenir. Bütün bu işlemlerden sonra, kömürlerin iyice alışması için makine bir-iki saat kömürlerin iyice alışması için makine bir-iki saat çalıştırılmalıdır.çalıştırılmalıdır.

29

Kaynak RedresörleriKaynak Redresörleri Kaynak işlemi için doğru akım eldesi sadece dönel Kaynak işlemi için doğru akım eldesi sadece dönel

hareketli jeneratörler ile değil alternatif akımı hareketli jeneratörler ile değil alternatif akımı düzelterek doğru akıma çeviren redresör adı düzelterek doğru akıma çeviren redresör adı verilen cihazlarla da gerçekleştirilebilir. Kaynak verilen cihazlarla da gerçekleştirilebilir. Kaynak redresörleri iki ana parçadan oluşmuşlardır; redresörleri iki ana parçadan oluşmuşlardır; bunlardan birincisi bir kaynak transformatörü olup, bunlardan birincisi bir kaynak transformatörü olup, doğrudan şebeke akımına bağlanmıştır ve görevi doğrudan şebeke akımına bağlanmıştır ve görevi şebeke akımını kaynak için gerekli özelikteki akıma şebeke akımını kaynak için gerekli özelikteki akıma çevirmektir; yani gerilimi düşürür ve akım şiddetini çevirmektir; yani gerilimi düşürür ve akım şiddetini yükseltir. İkincisi ise alternatif akımı doğru akıma yükseltir. İkincisi ise alternatif akımı doğru akıma çeviren bir doğrultmaçtır. Kaynak redresörleri çeviren bir doğrultmaçtır. Kaynak redresörleri genelde jeneratörler gibi trifaze şebekeye bağlanır genelde jeneratörler gibi trifaze şebekeye bağlanır ve bu neden ile işletme içinde fazlar eşit olarak ve bu neden ile işletme içinde fazlar eşit olarak yüklenir. yüklenir.

30

31

Kaynak redresörleri kaynakta doğru akım Kaynak redresörleri kaynakta doğru akım kullanmanın sağladığı bütün üstünlüklere sahip kullanmanın sağladığı bütün üstünlüklere sahip olmalarının yanı sıra, jeneratörlere nazaran olmalarının yanı sıra, jeneratörlere nazaran boşta çalışma tüketimlerinin azlığı, verimlerinin boşta çalışma tüketimlerinin azlığı, verimlerinin yüksekliği, uzun ömürleri ve bakım giderlerinin yüksekliği, uzun ömürleri ve bakım giderlerinin düşüklüğü ve gürültüsüz çalışmaları gibi önemli düşüklüğü ve gürültüsüz çalışmaları gibi önemli üstünlüklere de sahiptirler. Ülkemizde iş yeri üstünlüklere de sahiptirler. Ülkemizde iş yeri gürültü standartları henüz yürürlüğe girmemiş gürültü standartları henüz yürürlüğe girmemiş olmasına karşın, gürültünün çalışanların iş olmasına karşın, gürültünün çalışanların iş verimi ve ruh sağlığı üzerine etkisini azaltma verimi ve ruh sağlığı üzerine etkisini azaltma bakımından kapalı iş yerlerinde redresörlerin bakımından kapalı iş yerlerinde redresörlerin kullanılması önerilir. kullanılması önerilir.

32

33

Alternatif Akım Kaynak Alternatif Akım Kaynak MakineleriMakineleri

Alternatif akım kaynak makineleri Alternatif akım kaynak makineleri transformatörlerdir. Endüstride transformatörlerdir. Endüstride kısaca kısaca kaynak trafosukaynak trafosu diye diye adlandırılırlar.adlandırılırlar.

Kaynak transformatörleri Kaynak transformatörleri alternatif alternatif akımın gerilimini akımın gerilimini değiştirdiğinden bunlara gerilim değiştirdiğinden bunlara gerilim değiştirici de denir.değiştirici de denir.

34

35

Bunlar kaynak jeneratörleri gibi yeni bir akım Bunlar kaynak jeneratörleri gibi yeni bir akım üretmemektedirler. Kaynak transformatörleri üretmemektedirler. Kaynak transformatörleri saclardan oluşmuş bir demir çekirdek bu saclardan oluşmuş bir demir çekirdek bu çekirdeğe sarılı iki sargıdan meydana gelir. İnce çekirdeğe sarılı iki sargıdan meydana gelir. İnce tel sargıya şebekeden akım gelir ve kalın tel tel sargıya şebekeden akım gelir ve kalın tel sargıdan da kaynak akımı çıkar. Kaynak sargıdan da kaynak akımı çıkar. Kaynak transformatörleri trifaze şebekenin yalnız iki transformatörleri trifaze şebekenin yalnız iki fazına bağlıdır ve şebeke akımını kaynak akımına fazına bağlıdır ve şebeke akımını kaynak akımına çevirirler. Kaynak devresindeki yani sekonder çevirirler. Kaynak devresindeki yani sekonder taraftaki akımın cinsi de alternatiftir. taraftaki akımın cinsi de alternatiftir. Transformatörü kaynağa hazır bir duruma Transformatörü kaynağa hazır bir duruma getirmek için çalışma şalterini açmak yeterlidir. getirmek için çalışma şalterini açmak yeterlidir.

36

Transformatörlerde dönen parça yoktur. Bunun Transformatörlerde dönen parça yoktur. Bunun için de aşınma söz konusu değildir. Yalnız döner için de aşınma söz konusu değildir. Yalnız döner veya hareketli kısım olarak, kaynak akımını ayar veya hareketli kısım olarak, kaynak akımını ayar eden kısım vardır, bakımı gerektirir. Eğer eden kısım vardır, bakımı gerektirir. Eğer transformatör kuvvetli bir ses ile öterse, transformatör kuvvetli bir ses ile öterse, çekirdeği oluşturan sacları bağlayan cıvataları çekirdeği oluşturan sacları bağlayan cıvataları sıkmak gerekir. sıkmak gerekir.

Kaynak transformatörlerinin boşta çalışma Kaynak transformatörlerinin boşta çalışma gerilimi en çok 70 Volttur. Alternatif akım, gerilimi en çok 70 Volttur. Alternatif akım, doğru akıma nazaran daha tehlikeli olduğundan, doğru akıma nazaran daha tehlikeli olduğundan, transformatörlerin boşta çalışma gerilimlerinin transformatörlerin boşta çalışma gerilimlerinin jeneratörlerinkinden daha küçük olmasına jeneratörlerinkinden daha küçük olmasına dikkat edilir.dikkat edilir.

37

Kazanların, kapların, büyük Kazanların, kapların, büyük mahfazaların veya kapalı kirişlerin mahfazaların veya kapalı kirişlerin içerisine normal transformatör ile içerisine normal transformatör ile kaynak yapılması uygun değildir.kaynak yapılması uygun değildir. Çok Çok nadir hallerde boşta çalışma gerilimi 52 nadir hallerde boşta çalışma gerilimi 52 Voltu geçmeyen transformatörlerin Voltu geçmeyen transformatörlerin kullanılmasına izin verilebilir. Eğer kaynakçı kullanılmasına izin verilebilir. Eğer kaynakçı çelik aksamla tamamen çevrelenmiş halde çelik aksamla tamamen çevrelenmiş halde ise, atölyelerde veya şantiyelerde normal ise, atölyelerde veya şantiyelerde normal transformatörlerle kaynak yapmak transformatörlerle kaynak yapmak tehlikesizdir.tehlikesizdir.

38

Kaynak transformatörlerinde Kaynak transformatörlerinde akım ayarı akım ayarı makinenin konstrüksiyonuna bağlı makinenin konstrüksiyonuna bağlı olarakolarak çeşitli şekillerde yapılır; çeşitli şekillerde yapılır; uygulamada karşılaşılan ayar türleri uygulamada karşılaşılan ayar türleri şematik olarak gösterilmiştir.şematik olarak gösterilmiştir.

39

Bir kaynak transformatöründe hava Bir kaynak transformatöründe hava aralığı yardımıyla akımı değiştirerek aralığı yardımıyla akımı değiştirerek

ayarlama (a).ayarlama (a).

40

Bir kaynak transformatöründe bobin Bir kaynak transformatöründe bobin aralığını değiştirerek ayarlama (b)aralığını değiştirerek ayarlama (b)

41

Bir kaynak transformatöründe ayarın Bir kaynak transformatöründe ayarın manyetik bir reaktör yardımıyla manyetik bir reaktör yardımıyla

sağlanması (c)sağlanması (c)

42

Bir kaynak transformatöründe sarım Bir kaynak transformatöründe sarım sayısını değiştirerek ayarlama (d)sayısını değiştirerek ayarlama (d)

43

Transformatörlerin Transformatörlerin ÖzelikleriÖzelikleri

Ucuz makineler olup, bakım giderleri az ve ömürleri uzundur,Ucuz makineler olup, bakım giderleri az ve ömürleri uzundur, Az yer tutarlar ve hafiftirler,Az yer tutarlar ve hafiftirler, Verimleri yüksektir (75 ila 95 %),Verimleri yüksektir (75 ila 95 %), Boşta çalışma tüketimi azdır (max 0.25 kW)Boşta çalışma tüketimi azdır (max 0.25 kW) Fazlar eşit yüklenmez,Fazlar eşit yüklenmez, Kondansatör kullanılmazsa güç faktörü (Cos Kondansatör kullanılmazsa güç faktörü (Cos ) küçüktür,) küçüktür, Her tür elektrot için uygun değildir,Her tür elektrot için uygun değildir, Boşta çalışma gerilimi yüksektir,Boşta çalışma gerilimi yüksektir, Ark, az üflenir,Ark, az üflenir, Bakır, hafif metaller ve yüksek alaşımlı çeliklerin kaynağı için Bakır, hafif metaller ve yüksek alaşımlı çeliklerin kaynağı için

uygun değildir,uygun değildir, Alternatif akım tehlikeli olduğundan dar yerlerde ve kazan Alternatif akım tehlikeli olduğundan dar yerlerde ve kazan

kaynaklarında kullanılamazlar.kaynaklarında kullanılamazlar.

44

İnverterlerİnverterler İnverterler de şebekeden çekilen alternatif akım önce İnverterler de şebekeden çekilen alternatif akım önce

bir doğrultma köprüsüne girer ve doğru akım haline bir doğrultma köprüsüne girer ve doğru akım haline dönüştürülür. Bu akım dönüştürülür. Bu akım CHOOPER CHOOPER adı verilen özel bir adı verilen özel bir cihazda alternatif akıma dönüştürülür. Bu akımın cihazda alternatif akıma dönüştürülür. Bu akımın frekansı kaynakta kullanılan inverterlerde genelde frekansı kaynakta kullanılan inverterlerde genelde 20000 Hz değerindedir. Bu yüksek frekanslı alternatif 20000 Hz değerindedir. Bu yüksek frekanslı alternatif akım bir trafoya verilerek akım ve gerilimi kaynak akım bir trafoya verilerek akım ve gerilimi kaynak işlemine uygun hale getirerek bir doğrultucu köprüde işlemine uygun hale getirerek bir doğrultucu köprüde doğrultup, filtreden geçirilerek darbeli doğru akım doğrultup, filtreden geçirilerek darbeli doğru akım elde edilir. Bu makinelerin verdiği akımın saniyedeki elde edilir. Bu makinelerin verdiği akımın saniyedeki darbe adedi, darbe yüksekliği, şekli ve süresi makine darbe adedi, darbe yüksekliği, şekli ve süresi makine üzerinden ayarlanabilmektedir. Bu sayede her üzerinden ayarlanabilmektedir. Bu sayede her darbede bir damla oluşturulduğu gibi damlanın darbede bir damla oluşturulduğu gibi damlanın büyüklüğüne de etki edilebilmektedir.büyüklüğüne de etki edilebilmektedir.

45

46

47

İnverterlerin Özellikleriİnverterlerin Özellikleri

48

Programlanabilme Programlanabilme

Alışılagelmiş darbeli makinelerde Alışılagelmiş darbeli makinelerde herhangi bir kaynak işlemi için herhangi bir kaynak işlemi için darbe frekansını kaynakçı kendisi darbe frekansını kaynakçı kendisi seçmek zorundadır. İnverterler seçmek zorundadır. İnverterler herhangi bir kaynak işlemi için herhangi bir kaynak işlemi için uygun darbe frekansı verecek uygun darbe frekansı verecek şekilde programlanmıştır. Burada şekilde programlanmıştır. Burada kaynakçının sadece uygun programı kaynakçının sadece uygun programı seçmesi yeterlidir.seçmesi yeterlidir.

49

Hot-starHot-star

Arkın ilk ateşlemesi sırasında oluşabilecek hataları Arkın ilk ateşlemesi sırasında oluşabilecek hataları önlemek için ark başlangıç akımının belli bir süre önlemek için ark başlangıç akımının belli bir süre için belli bir miktar yükseltilmesineiçin belli bir miktar yükseltilmesine HOT-STARHOT-STAR denir.denir.

Hot-star kumandası sadece elektrodun Hot-star kumandası sadece elektrodun ateşlemesi sırasında etkilidir.ateşlemesi sırasında etkilidir.

Ark ateşlemesi fazında ana metalin daha iyi Ark ateşlemesi fazında ana metalin daha iyi erimesini sağlayarak kaynamamış bölge erimesini sağlayarak kaynamamış bölge kalmasını önlerkalmasını önler

Ark ateşlemesi sırasındaki akımı kaynak akımının Ark ateşlemesi sırasındaki akımı kaynak akımının yüzdesi olarak ayarlaryüzdesi olarak ayarlar ve ark ateşlemesi ve ark ateşlemesi sırasında oluşacak büyük dinamik kısa devre sırasında oluşacak büyük dinamik kısa devre akımını önler.akımını önler.

50

51

Arc ForcingArc Forcing Genelde kullanılan kaynak makineleri ile Genelde kullanılan kaynak makineleri ile

bazik ve özellikle selülozik elektrotlarla bazik ve özellikle selülozik elektrotlarla kaynakta ark stabilitesi, arkta elektrodun kaynakta ark stabilitesi, arkta elektrodun oluşturduğu uzun süreli kısa devreden oluşturduğu uzun süreli kısa devreden dolayı istenilen kaliteye erişemez. dolayı istenilen kaliteye erişemez. İnverterlerde ise kısa devre sırasında İnverterlerde ise kısa devre sırasında dinamik olarak akım yükseltilerek dinamik olarak akım yükseltilerek malzeme geçişi hızlandırılarak, çapak malzeme geçişi hızlandırılarak, çapak oluşmadan kısa devre süresi kısaltılır. oluşmadan kısa devre süresi kısaltılır. Böylece ark stabil kalır. BunaBöylece ark stabil kalır. Buna DİNAMİK DİNAMİK KUMANDASI veya ARC FORCİNGKUMANDASI veya ARC FORCİNG denir. denir.

52

Bu kumanda ile arkın ateşlemesi Bu kumanda ile arkın ateşlemesi iyileşiriyileşir

Cüruf kalıntısı azalırCüruf kalıntısı azalır Kök pasosu kontrolü iyileşirKök pasosu kontrolü iyileşir Bunun yanında bazen sıçrantı artışı Bunun yanında bazen sıçrantı artışı

ve ince saç kaynağında delinme ve ince saç kaynağında delinme meydana gelebilir.meydana gelebilir.

53

AntistickAntistick

Kaynak sırasında kullanım hatası nedeni Kaynak sırasında kullanım hatası nedeni ile elektrot ile iş parçası arasında ile elektrot ile iş parçası arasında yapışma meydana gelebilir. Bu durumda yapışma meydana gelebilir. Bu durumda elektrot ısınarak kor haline geçip, elektrot ısınarak kor haline geçip, kullanılmaz hale gelir ve makine gereksiz kullanılmaz hale gelir ve makine gereksiz olarak ısınıp kazaya neden olabilir. Böyle olarak ısınıp kazaya neden olabilir. Böyle bir durumda inverterlerde akımı bir durumda inverterlerde akımı 5 A5 A gibi gibi çok küçük bir değere düşürülüp, eletrot çok küçük bir değere düşürülüp, eletrot ile makine korunmaktadır. Buna ile makine korunmaktadır. Buna ANTİSTİCKANTİSTİCK adı verilir.adı verilir.

54

Yüksek kontrol ve Yüksek kontrol ve kumanda hızı kumanda hızı

İnverterlerde kaynakta kaynak arkı İnverterlerde kaynakta kaynak arkı kararlılığı, performansı ve kabiliyeti kararlılığı, performansı ve kabiliyeti yüksektir. Kontrol ve kumanda devresi yüksektir. Kontrol ve kumanda devresi inverterlerin çıkışını saniyede 20000 kez inverterlerin çıkışını saniyede 20000 kez değiştirebilmekte ve ark kontrolünün değiştirebilmekte ve ark kontrolünün çok hassas bir biçimde gerçekleşmesine çok hassas bir biçimde gerçekleşmesine yardımcı olmaktadır. İnverterlerin yardımcı olmaktadır. İnverterlerin değişimlere cevap vermesi 2 milisaniye değişimlere cevap vermesi 2 milisaniye mertebesindedir. Yani ataleti çok mertebesindedir. Yani ataleti çok düşüktür. Buda:düşüktür. Buda:

55

Sıçrantının azalmasını Sıçrantının azalmasını Ark başlamasının kolaylaşmasını Ark başlamasının kolaylaşmasını Damlacık büyüklüğü farklarının Damlacık büyüklüğü farklarının

azalmasınıazalmasını Ark ucunda daha şiddetli katod etkisi ve Ark ucunda daha şiddetli katod etkisi ve

daha düzgün dikişi sağlardaha düzgün dikişi sağlarAyrıca inverterlerde kullanılan küçük Ayrıca inverterlerde kullanılan küçük

transformatörler, büyük trafolara göre transformatörler, büyük trafolara göre değişimlere daha az direnç gösterip, değişimlere daha az direnç gösterip, daha hızlı uyum sağlayabilmektedirler.daha hızlı uyum sağlayabilmektedirler.

56

Endüktans kontrolü Endüktans kontrolü

İnverterler, kaynak devresi İnverterler, kaynak devresi endüktansı ki bu kaynakta akımın endüktansı ki bu kaynakta akımın inme ve çıkma hızını etkiler, inme ve çıkma hızını etkiler, üzerinde daha etkin bir kontrol üzerinde daha etkin bir kontrol sağlar. Bu sayede kaynakçıya kaynak sağlar. Bu sayede kaynakçıya kaynak arkını çok yumuşak bir ark halinden, arkını çok yumuşak bir ark halinden, daha delici ve derin nufüziyet daha delici ve derin nufüziyet sağlayan bir ark boyu ile çalışmada sağlayan bir ark boyu ile çalışmada yanma oluğu ve bölgeleri önler.yanma oluğu ve bölgeleri önler.

57

Darbe biçimlerinin Darbe biçimlerinin ayarlanabilmesiayarlanabilmesi

İnverterlerde, çeşitli durumlarda darbe İnverterlerde, çeşitli durumlarda darbe şekilleri ayarlanıp avantaj sağlanmaktadır. şekilleri ayarlanıp avantaj sağlanmaktadır. Örnek olarak dikdörtgen darbenin Örnek olarak dikdörtgen darbenin maksimum değeri yüksektir. Damlayı maksimum değeri yüksektir. Damlayı elektrodan koparan etkenlerden en elektrodan koparan etkenlerden en önemlisi de darbe akımının karesi ile önemlisi de darbe akımının karesi ile doğru orantılı olan pınch (sıkıştırma ) doğru orantılı olan pınch (sıkıştırma ) kuvvetidir. Bu yüzden inverterdeki darbe kuvvetidir. Bu yüzden inverterdeki darbe akımının yüksekliği, pınch kuvvetini akımının yüksekliği, pınch kuvvetini arttırdığından kısa ark boylarında bile arttırdığından kısa ark boylarında bile sprey ark oluşturarak, dikiş kalitesini sprey ark oluşturarak, dikiş kalitesini artar.artar.

58

Ebatlarının küçük oluşuEbatlarının küçük oluşu

Transformatörlerde çekirdek kesiti Transformatörlerde çekirdek kesiti frekans arttırılınca azılır. frekans arttırılınca azılır. inverterlerde frekans yüksek inverterlerde frekans yüksek olduğundan bunlarda kullanılan olduğundan bunlarda kullanılan trafoların çekirdek kesiti küçük ve trafoların çekirdek kesiti küçük ve ebatları küçüktür. Hatta ebatları küçüktür. Hatta inverterlerde Ferit çekirdek inverterlerde Ferit çekirdek kullanılarak ebatlar daha da kullanılarak ebatlar daha da küçülmektedir.küçülmektedir.

59

Verimleri yüksekVerimleri yüksek

Çekirdek kesitinin küçük oluşu Çekirdek kesitinin küçük oluşu kayıpların (histeresis ve girdap akımı kayıpların (histeresis ve girdap akımı kaybı) küçük olması, soğutma kaybı) küçük olması, soğutma sisteminin küçük olması ve fiyatının sisteminin küçük olması ve fiyatının düşük olması veriminin yüksek düşük olması veriminin yüksek olması demektir. Çekirdek kesiti olması demektir. Çekirdek kesiti küçük ise trafonun indüktivitesi küçük ise trafonun indüktivitesi küçülür. Buda güç faktörünü küçülür. Buda güç faktörünü büyütür, sonuçta verim artar.büyütür, sonuçta verim artar.

60

Şebeke hassasiyeti küçükŞebeke hassasiyeti küçük

İnverterler şebeke tarafındaki yüzde İnverterler şebeke tarafındaki yüzde ona kadar olan gerilim oynamalarını ona kadar olan gerilim oynamalarını kompanze eder ve kaynak tarafına kompanze eder ve kaynak tarafına intikal ettirmez. Buda kaynak intikal ettirmez. Buda kaynak dikişininin kalitesini arttırır.dikişininin kalitesini arttırır.

61

EmniyetEmniyet

İnverterler herhangi bir kaza İnverterler herhangi bir kaza durumunda yaklaşık bir saniye süre durumunda yaklaşık bir saniye süre içinde makineyi şebekeden ayırıp, içinde makineyi şebekeden ayırıp, kazayı önleyebilir.kazayı önleyebilir.

62

Taşıma kolaylığı ve stok Taşıma kolaylığı ve stok maliyeti azlığımaliyeti azlığı

Makinenin ebatlarının küçük oluşu, Makinenin ebatlarının küçük oluşu, hafif oluşu, makinenin taşınma hafif oluşu, makinenin taşınma kolaylığı ve stok maliyetinin düşük kolaylığı ve stok maliyetinin düşük olması demektir.olması demektir.

63

Kaynak Akım Üreteci Kaynak Akım Üreteci SeçimiSeçimi

Bir kaynak akım üretecinin Bir kaynak akım üretecinin kapasitesini, en çok sağlayacağı akım kapasitesini, en çok sağlayacağı akım şiddeti ve rölatif devrede kalma süresi şiddeti ve rölatif devrede kalma süresi belirler. Kaynak akım şiddeti, devrede belirler. Kaynak akım şiddeti, devrede kalma süresi ve ark gerilimi kaynak kalma süresi ve ark gerilimi kaynak bağlantısının biçimi, büyüklüğü ve bağlantısının biçimi, büyüklüğü ve kaynak pozisyonu yardımı ile saptanır; kaynak pozisyonu yardımı ile saptanır; doğal olarak işyeri şebekesinin gücü de doğal olarak işyeri şebekesinin gücü de bunu sınırlayan önemli bir etmendir.bunu sınırlayan önemli bir etmendir.

64

Bir kaynak akım üretecinin seçiminde Bir kaynak akım üretecinin seçiminde şu konular göz önünde şu konular göz önünde

bulundurulmalıdır:bulundurulmalıdır: Tasarlanan kaynak işlemleri için Tasarlanan kaynak işlemleri için

kullanılacak elektrotların türü,kullanılacak elektrotların türü, Tasarlanan kaynak işlemi için gerekli Tasarlanan kaynak işlemi için gerekli

maksimum akım şiddeti,maksimum akım şiddeti, İşyerinde şebekeden çekilebilecek en İşyerinde şebekeden çekilebilecek en

çok güç,çok güç, İş yeri şebekesinin faz sayısı ve gerilimi, İş yeri şebekesinin faz sayısı ve gerilimi, Ön görülen devrede kalma oranı.Ön görülen devrede kalma oranı.

65

Yükte Kalma OranıYükte Kalma Oranı

Kaynak akım üretecinin yük altında Kaynak akım üretecinin yük altında çalıştığı sürenin (arkın yandığı süre, çalıştığı sürenin (arkın yandığı süre, bilfiil çalışma süresi) makinenin çalışma bilfiil çalışma süresi) makinenin çalışma süresine oranının 1 00 ile çarpımına süresine oranının 1 00 ile çarpımına yükte kalma oranı denir. Örneğin, bir yükte kalma oranı denir. Örneğin, bir kaynak işlemi 3 dakika sürüyor ve kaynak işlemi 3 dakika sürüyor ve kaynakçı cüruf temizleme ve penseye kaynakçı cüruf temizleme ve penseye yeni bir elektrot takıp tekrar işe yeni bir elektrot takıp tekrar işe başlamak için 2 dakika sarf ediyorsa bu başlamak için 2 dakika sarf ediyorsa bu durumda yükte kalma oranı:durumda yükte kalma oranı:

66

3 x 60 x 100

(3 + 2) x 60

%Y.K.O = = %60

olarak hesaplanır

67

Kaynak akım üreteçlerinin etiketleri Kaynak akım üreteçlerinin etiketleri üzerinde belirtilen akım şiddeti, bu üzerinde belirtilen akım şiddeti, bu makinenin % 60 yükte kalma makinenin % 60 yükte kalma oranında verebileceği en yüksek oranında verebileceği en yüksek akım şiddetidir. % 60 yükte kalma akım şiddetidir. % 60 yükte kalma oranında 300 A verebilen bir makine oranında 300 A verebilen bir makine 350 Amperde çalıştırıldığında yükte 350 Amperde çalıştırıldığında yükte kalma oranı ne olacaktır?kalma oranı ne olacaktır?

68

300 x 60

= % 44 350

%Y.K.O =