СОВРЕМЕНОСТ

СПИСАНИЕ ЗА ЛИТЕРАТУРА, КУЛТУРА И УМЕТНОСТ

2005

Год. 53, број 5 (декември)

СОВРЕМЕНОСТ

Списание за литература, култура и уметност Издавач: Современост, Скопје

Редакција д-р Васил Тоциновски, главен и одговорен уредник м-р Виолета Мартиновска, уредник д-р Методи Манев, уредник

м-р Ранко Младеноски, извршен уредник

Лектор

Верица Тоциновска

Коректор

Божо Стефановски

Ликовно-графичко решение Илија Богоевски

Компјутерска подготовка и печат Академски печат, Скопје

СОДРЖИНА

КНИЖЕВНИ ДИЈАЛОЗИ

МАКЕДОНИСТИКАТА МИ Е ОБЈЕКТИВНА СТРАСТ И ЉУБОВ

(разговор со проф. д-р Горан Калоѓера).........................................................................................7

ТВОРЕЧКА ЛАБОРАТОРИЈА

Олга АРБУЉЕВСКА

ВИНОЖИТИЈА...............................................................................................................................18

Петре БАКЕВСКИ

ВДАХНОВЕНИЕ ОД БОГОВИТЕ................................................................................................21

Срѓан КЕРИМ

ЦРНАТА ДАМА.............................................................................................................................31

ИНТЕРПРЕТАЦИИ

Блаже РИСТОВСКИ

ПРОФЕСОРОТ И ДРЖАВНИКОТ МАНЕ ЧУЧКОВ

ПРЕД И ПО АСНОМ......................................................................................................................37

Науме РАДИЧЕСКИ

ТРАДИЦИОНАЛНАТА ОСНОВА И МОДЕРНИТЕ ИНТЕНЦИИ

ВО СЛОВЕНЕЧКАТА КРАТКА ПРОЗА

МЕЃУ ДВЕТЕ СВЕТСКИ ВОЈНИ................................................................................................70

Блага ПАНЕВА

МОТИВИТЕ ЗА КРАЛЕ МАРКО ВО НАРОДНАТА ЕПИКА..................................................77

Гане ТОДОРОВСКИ

ВО ПОТРАГА ПО СПОМЕНИТЕ................................................................................................89

Владимир ИЛИЕВСКИ

ИНТЕРПРЕТАЦИИ НА ЦИТАТНИТЕ МАНИФЕСТАЦИИ

ВО СОВРЕМЕНАТА ПОЕЗИЈА...................................................................................................95

Неда БАКЕВСКА

ВЛИЈАНИЕТО НА ТЕЛЕВИЗИЈАТА ВРЗ НАЈМЛАДИТЕ....................................................111

Виолета МАРТИНОВСКА

АГОНИЈАТА КАКО ПОСТОЈАН ПОДВИГ

И НАЧИН НА ОСОЗНАВАЊЕ...................................................................................................118

ИСЧЕКОРУВАЊА

Игор КРАЈЧЕВ

ДАР.................................................................................................................................................123

Драгица СИЛЈАНОВСКА

ЖЕНА 2005....................................................................................................................................126

КРИТИЧКИ ПРЕГЛЕД

Ранко МЛАДЕНОСКИ

ВРЕДНА КНИГА ЗА ВРЕДЕН АВТОР......................................................................................128

Сенка АНАСТАСОВА

МУТАЦИИТЕ НА ЈАЗИЧНАТА ТРЕСКА................................................................................135

Ранко МЛАДЕНОСКИ

ДРАМСКАТА МРЕЖА НА СТВАРНОСТА И ФИКЦИЈАТА................................................142

Славчо КОВИЛОСКИ

ЗА МАЛЕШЕВИЈАТА НИЗ ИСТОРИЈАТА..............................................................................145

Борис АПОСТОЛОВ

САГА ЗА МАКЕДОНСКИТЕ ЦРНИЛА....................................................................................148

Никола АЛТИЕВ

ОДОТ КОН ИДНИНАТА КОРЕНЕЕ ВО МИНАТОТО...........................................................153

Ранко МЛАДЕНОСКИ

ПОЕМА ЗА МАКЕДОНСКИТЕ ПОДЕМИ И ПАДОВИ.........................................................157

Илија КАРАЈАНОВ

ИМАГИНАРНИ ДИЈАЛОЗИ СО УБАВИНАТА......................................................................159

Љерка ТОТ НАУМОВА

ТРКА НИЗ СЕБЕСИ - НИЗ МОЛКОТ........................................................................................161

Радован П. ЦВЕТКОВСКИ

ПРИКАЗНИ ПО МОТИВИ НА ЦЕПЕНКОВ............................................................................162

Никола АЛТИЕВ

ПРЕМОСТУВАЊЕ НА ВРЕМЕТО СРЕД НЕВРЕМЕ..............................................................166

Борис АПОСТОЛОВ

КОЈ ЧЕКОРИ ВО МРАКОТ........................................................................................................169

Радован П. ЦВЕТКОВСКИ

ОБЛАГОРОДЕНА ПРЕОБРАЗБА НА ПРИКАЗНАТА............................................................172

SOVREMENOST, br. 5, 2005

157

821.163.3-1(049.3)

Ranko MLADENOSKI

POEMA ZA MAKEDONSKITE PODEMI I PADOVI Perica Sarxoski, Karpa `iva, izd. Sovremenost, Skopje, 2005

Knigata "Karpa `iva# e debi-tantsko kni`evno delo na mladiot avtor Perica Sarxoski. Stanuva zbor za poema ~ija{to struktura se potpira vrz nekolku kompoziciski sloevi - mnoguvekovnata is-torija na makedonskiot narod, mitot, legendata, folklorot i voop{to vrz ma-kedonskata drevna tradicija. Ovie sloevi kako dominantni strukturni elementi na poemata go ovozmo`uvaat isprepletuva-weto na minatoto, sega{nosta i idninata. Seto toa e natalo`eno vrz eden zapis na stara makedonska pesna od glinena plo~ka pronajdena vo Grade{nica, koj glasi: "Skrij se se'/ lo{i qudi ps'ni/ koi iwi idu/ {ire id't p'g# ("Skrij se sega/ lo{i lu|e pseta/ koi poinakvi idat,/ {irum idat pak#). Mitot e temel vrz koj se potpiraat su{tinskite obele`ja na edna ~ove~ka zaednica. Toa se onie sveti pri-kazni koi se prenesuvaat od generacija na generacija i se ~uvaat vo trezorot na sakralnoto kulturno bogatstvo. Perica Sarxoski vo golema mera gi koristi ovie prikazni pri strukturiraweto na svojata poema. Se sre}avaat tuka brojni mito-lo{ki likovi kako {to se Ma (drevna brigisko-makedonska Bo`ica na plod-nosta, simbol za pramajka), Makedon (mitolo{ki predok na Makedoncite po kogo tie go dobile i svoeto ime), Dionis, Orfej, Evridika i drugi, no i brojni mitolo{ki prikazni kako {to e ra|aweto na Ma, kletvite kon Orfej i negovoto tragawe po mrtvata Evridika, za vinoto na Dionis i sli~no. S¢ se toa elementi

koi{to treba da ja potkrepat tezata za drevnosta na makedonskiot narod, no i da go potvrdat negovoto slavno minato, ne-govite podemi, no i padovi niz istorijata. Tokmu taa, istorijata, e pri-marnata dominanta vo poemata "Karpa `iva# na Perica Sarxoski. Tuka e, vo prv red, najslavniot i najgolemiot vojsko-vodec na site vremiwa, Aleksandar Make-donski, za kogo se veli deka e "javeto na eden Golem Son#. Se redat slavnite po-bedi na Aleksandar Makedonski i Filip Vtori so podatokot deka po sekoja pobeda tie postavuvale stolbovi so lav na vrvot za da gi ovekove~at svoite pobedi. Sleduvaat natamu zna~ajnite nastani povrzani so istorijata na Makedonija kako {to se dvete rimsko-makedonski vojni vo 2 vek pred Hrista; videnieto na apostol Pavle i negovoto doa|awe vo Makedonija; napadot na tursko-mongolskite plemiwa vrz Vizantija vo 6 vek i nevidenite pusto{ewa, pqa~kawa i ubivawa; izlo`enosta na Makedonija na napadite od golem broj plemiwa pri takanare~enata golema preselba na naro-dite; oslepenata vojska na car Samuil; ikonografijata od 12 vek vo Makedonija koja od strana na nekoi nau~nici se smeta kako za~etok na renesansata vo Evropa; navleguvaweto na osmanliskite vojski vo Makedonija; Ilindenskoto vostanie; po-delbata na Makedonija vo 1913 godina. Niz site tie vekovi na makedonskata istorija sekoga{ aktuelna bila sodr`i-nata od stariot zapis: "Skrij se sega/ lo{i lu|e pseta/ koi poinakvi idat,/

SOVREMENOST, br. 5, 2005

158

{irum idat pak#). Mnogu "lo{i lu|e# po-minuvale niz makedonskata teritorija so cel da ja osvojat, da ja ograbat, da zaplenat s¢ {to mo`at, da zagrabat barem del~e od slavnoto makedonsko minato ("...svetot si se kiti beden/ so zlatoto na toj eden/ narod li~en i veli~an/ od zemjata Ma#). Toa £ se slu~i na Makedonija i na po-~etokot od tretiot milenuim, vo 2001 godina, koga albanskite teroristi~ki bandi (vo poemata markirani so meta-fori~kiot kod "orli#) posegnaa po inte-gritetot i suverenitetot na samostojnata makedonska dr`ava. Toa e i povodot i pottikot Perica Sarxoski da ja napi{e ovaa poema i da se navrati kon drevnata slava na makedonskiot narod, za{to mi-natoto, tradicijata e ona {to najmnogu n¢ krepi i ni dava nade` i sila da ~ekorime vo idninata. Folklorot se javuva vo ovaa poema kako zaseben strukturen sloj. Stanuva zbor za nekolku makedonski narodni pes-ni koi funkcioniraat kako "tekst vo tekst#, odnosno kako "diskurs vo diskurs#. Nivnata funkcija e da ja potvrdat tezata za bogatata tradicija na makedonskiot narod. Stanuva zbor za pesnite "Zajdi zajdi jasno sonce#, "Dafino vino crveno# i drugi, a za makedonskoto oro nare~eno "Te{koto# se povikuva Herodot koj "vo svoite zapisi za Makedoncite ka`uva de-ka ma`ite imale obi~aj da tancuvaat sporo na ritam od tapan i zurla#. Samo po sebe se nametnuva pra{aweto: "Zo{to avtorot na ovaa po-ema postojano se povikuva na tradicijata i na drevnosta na makedonskiot narod?#. Odgovorot e ednostaven! Vo vremiwa koga se zagrozeni temelnite nacionalni vred-nosti na eden narod, na povr{ina iz-leguvaat negovata istorija, negovata tradicija, negovite mitovi kako ne-probojni {titovi pred neprijatelot. Na Makedonija i na makedonskiot narod, kako {to ve}e be{e potencirano, mu be{e zagrozen nacionalniot identitet i dr`avnosta vo 2001 godina. Toa e vreme

koga be{e dovedeno vo pra{awe opstojuvaweto na dr`avata i na make-donskiot nacionalen identitet. Tokmu toga{ ni bea najpotrebni tie drevni slavni vremiwa za da ja odr`at i da ja krepat verbata vo idninata. Ete zatoa ovaa poema izobiluva so mitolo{ki i istoriski sloevi vo nejzinata struktura. Bez minatoto ne mo`eme da ja `iveeme sega{nosta, nitu pak da ja gradime idninata. Tokmu taa poenta e eksplicitno dadena vo posledniot del od poemata koj-{to e nare~en "Epilog#. Sarxoski poentira: "Neka ~ujat i idnite ~eda/ Da ne zaboravime od kade doa|ame/ I kade n¢ vodi patot/ Da ne zaboravime {to s¢ izgubivme i po {to tragame/ Da ne se zaboravat onie koi n¢ dovele tuka#. So krajnata sugestija deka postojano i postojano treba da go slu{ame glasot na na{ata drevna prikazna. Poemata "Karpa `iva#, sekako, ima i takanare~eni "slabi mesta#, ne-dostatoci i propusti koi kni`evnata kritika ve}e gi poso~i.1 I toa ne e sporno. No, ne e sporen nitu faktot deka mladiot avtor Perica Sarxoski so svoeto debitantsko delo poka`uva talent, darba za kni`evno tvorewe. Deka e toa taka potvrduva i podatokot deka Sarxoski vo start se zafatil so strukturirawe na eden slo`en kni`even produkt kakov {to e poemata. Rizikot e prezemen i toa bez strav i bez "zazor od simplifikatorite# kako {to pi{uva{e Bla`e Koneski. Os-tanuva nade`ta deka Perica Sarxoski i natamu }e se zafa}a so vakvi rizici, no ostanuva u{te i da napomeneme deka po-emata "Karpa `iva#, nesomneno, go zaslu-`uva ~itatelskoto vnimanie!

1 Radovan P. Cvetkovski, Premre`ija i opstojbi (Perica Sarxoski, Karpa `iva, izd. Sovre-menost, Skopje, 2005), Sovremenost, God. 53, broj 2 (april), 2005, str. 154-156.

СОВРЕМЕНОСТ

Списание за литература, култура и уметност

Издавач: Современост, Скопје

Управен одбор

д-р Димитар Бошков, претседател

д-р Добрила Миловска

д-р Васил Тоциновски

Радован П. Цветковски

Мишо Китаноски

Надзорен одбор

Божо Стефановски

Јованка Сарџовска

Славчо Ковилоски

Првиот број на Современост излезе во Скопје, април 1951 година.

Досегашни главни и одговорни уредници:

(1951) - Киро Хаџи Василев

(1951 - 1952) - Владо Малески

(1952 - 1953) - Славко Јаневски, Димитар Митрев и Ацо Шопов

(1954 - 1968) - Димитар Митрев

(1969 - 1982) - Георги Сталев

(1983 - 2002) - Александар Алексиев

Списанието излегува петпати годишно со материјална поддршка од

Министерството за култура на Република Македонија

Материјалите до еден авторски табак се доставуваат на дискета и печатен

текст на мацедониан тајмс 12, не се рецензираат и не се враќаат.

Адреса: Списание „Современост“, Скопје

ул. „Франклин Рузвелт“ 8, пош. фах 221

Чек с/ка 300000001185473,

Даночен број 4030988132811

Комерцијална банка а.д. Скопје

Годишната претплата изнесува 1000 денари, а за странство 40 евра.