KAPITULLI I TRETKAPITULLI I TRETEumlEuml

MaterialetMaterialet izolueseizoluese

MATERIALET IZOLUESEMaterialet dielektrike --izolimin e pjeseumlve peumlrccediluese qeuml ndodhen neumln tension-mbrojtjen e personelit-mbrojtjen e pajisjeveMbajneuml rrymeumln elektrike brenda peumlrccediluesve-pengojneuml humbjen e energjiseuml-mbrojneuml njereumlzit nga kontaktet direkte me peumlrccediluesDielektrikeumlt idealeuml-rezistenceuml pakufi teuml madhe peumlrccedilueshmeumlri zero(σ=10-16Sm-1) Materialet dielektrike-peumlrccedilueshmeumlri elektrikespecifike 10-6Sm-1

Kushtet atmosferike dhe ndotjet industriale -ndikojneuml neuml veccediloriteuml e materialeve dielektrikeBarteumls teuml ngarkesave elektrike-elektronet jonet molekulat grupe molekulash(ndikimit termik fusheumls elektrike reaksioneve kimike)Neumln ndikimin e fusheumls elektrike F=QELeumlvizja e grimcave teuml elektrizuara- e kufizuar ndash sasi e madhe e energjiseumlAtomi-grimceuml neutralePeumlrputhja e qendrave teuml elektrizimeve neuml teuml cilat eumlshteumle koncentruar teumlreuml ngarkesa e njeuml polariteti

Atomet nuk formojneuml dipole elektrike - jopolareMaterialet dielektrike me molekula shumeumlatomshe1Molekulat jopolare2Molekulat polare

Molekulat jopolare CO2 CH4 C6H6 BCl3

Molekulat polare HCl H2O CH3Cl C6H5Cl NH3

Te molekulat polare qendrat e elektrizimeve janeuml teumllarguara peumlr distanceumln d - momente elektrike teumlmolekulave teuml dipolitPolarizimi i dielektrikutKur materiali vendoset neuml fusheumln elektrike - forcatelektrostatikeBeumlrthamat - neuml drejtim teuml fusheumlsElektronet - neuml drejtim teuml kundeumlrtMolekulat neutrale - beumlhen polare - Polarizim i dielektrikut- Polarizimi elektronik- Polarizimi jonik- Polarizimi i orientuar ose dipol

Qd=micro

zhvendosje teumlvogla

Polarizimi elektronik - prezent te teuml gjithamaterialet dielektrike neumln ndikim teuml fusheumlselektrikeKrijohen dipoletme moment

Vektori i polarizimit

Vektori i polarizimit elektronik te dielektrikujopolareuml n-dendeumlsia e molekulave teuml dielektrikut

p d= Ze

V∆= sump

P

pP ne =

Peumlr zhvendosje teuml vogla teuml qendrave teumlelektrizimeve - momenti i dipolit proporcionalme intensitetin e fusheumls Polarizimi elektronik - 10-15s - prezent neuml teumlgjitha materialet dielektrike-nuk varet ngatemperaturaTe dielektrikeumlt me struktureuml jonike - zhvendosjae joneve-polarizim jonik - 10-12s-10-13s-nuk varet nga temperatura

Ep eα= EP enα= αe ndash koeficienti i polarizimit elektronik

EP jj nα=

αj ndash koeficienti i polarizimit jonik

Paraccedilitja skematike e polarizimit jonik

Koeficienti i peumlrgjithsheumlm i polarizimitPolarizimi i orientuar(dipol) - molekulat polareNeumln ndikimin e fusheumls-orientimi i momentevedipole neuml drejtim teuml fusheumls-10-10s

Neumlse molekulat kaneuml leumlvizje termike ndash teuml gjithamolekulat nuk orientohenAfteumlsia e polarizimit

α α αd e j= +

Paraccedilitja skematike e polarizimit teuml orientuara)Gjendja e pangacmuarb)Gjendja e ngacmuar

Proporcinale me momentin vetiak teuml dipolitProporcin teuml zhdrejteuml me temperatureumln

Koeficienti i polarizimit teuml orientuarVektori i polarizimit teuml orientuarTe dielektrikeumlt polareuml-tri format e polarizimitPolarizimi i teumlreumlVektoreumlt D E dhe P kaneuml keumlteuml marreumldheumlnie

Peumlr polarizimin e teumlreumlNeuml polarizimin e orientuar - edhe polarizimitermik

α micro0

2

3=

kTP E

E0 0

2

3= =n

nkT

αmicro

P E E P P= + + = + = +n nkTe j d d( ) ( )α α α αmicro

0

2

03

EPED rεεε 00 =+=

PEε

ε χ αmicro

ε0

2

01

31

= minus = = +r dnkT

( )

Paraqitja skematike e polarizimit termik

Shqyrtojmeuml veteumlm polarizimin e orientuar kurvepron fusha alternativePeumlr fusheuml periodikePolarizimi i teumlreuml i materialit dielektrik

Permitiviteti relativ kompleks

Del neuml pah vareumlsia e permitivitetit relativdielektrik nga frekuencaKur frekuenca=0 ose pakufi

)(1000

0 PEP

minus= χετdt

d

P E00 0

1=

+ε χ

ωτj

P P P E E= + = ++

⎛⎝⎜

⎞⎠⎟ =d d j0 0

001

ε χχωτ

ε χ

ε χ χχωτr d j

= + = + ++

1 11

0

ε ε εr r rj= minus

( )ε χ χ

ωτr d

= + ++

11

02 ( )2

0

1 ωττωχ

ε+

=r

ε χ χ ωr d per0 01 0= + + =infinrarr+=infin ωχε peumlrdr 1

ε ε ε εε ε

ωτr r r rr rj

j= minus = +

minus

+infininfin 0

1

( )

( )

εε ε ωτ

ωτ

ε εε ε

ωτ

rr r

r rr r

( )=

minus

+

= +minus

+

infin

infininfin

02

02

1

1

Vareumlsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe teuml keumlndit teuml humbjeve neuml funksion teumlfrekuenceumls (εr = 5 ose εr infin=2)

D E E= = minusε ε ε ε ε0 0r r rj( )

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

MATERIALET IZOLUESEMaterialet dielektrike --izolimin e pjeseumlve peumlrccediluese qeuml ndodhen neumln tension-mbrojtjen e personelit-mbrojtjen e pajisjeveMbajneuml rrymeumln elektrike brenda peumlrccediluesve-pengojneuml humbjen e energjiseuml-mbrojneuml njereumlzit nga kontaktet direkte me peumlrccediluesDielektrikeumlt idealeuml-rezistenceuml pakufi teuml madhe peumlrccedilueshmeumlri zero(σ=10-16Sm-1) Materialet dielektrike-peumlrccedilueshmeumlri elektrikespecifike 10-6Sm-1

Kushtet atmosferike dhe ndotjet industriale -ndikojneuml neuml veccediloriteuml e materialeve dielektrikeBarteumls teuml ngarkesave elektrike-elektronet jonet molekulat grupe molekulash(ndikimit termik fusheumls elektrike reaksioneve kimike)Neumln ndikimin e fusheumls elektrike F=QELeumlvizja e grimcave teuml elektrizuara- e kufizuar ndash sasi e madhe e energjiseumlAtomi-grimceuml neutralePeumlrputhja e qendrave teuml elektrizimeve neuml teuml cilat eumlshteumle koncentruar teumlreuml ngarkesa e njeuml polariteti

Atomet nuk formojneuml dipole elektrike - jopolareMaterialet dielektrike me molekula shumeumlatomshe1Molekulat jopolare2Molekulat polare

Molekulat jopolare CO2 CH4 C6H6 BCl3

Molekulat polare HCl H2O CH3Cl C6H5Cl NH3

Te molekulat polare qendrat e elektrizimeve janeuml teumllarguara peumlr distanceumln d - momente elektrike teumlmolekulave teuml dipolitPolarizimi i dielektrikutKur materiali vendoset neuml fusheumln elektrike - forcatelektrostatikeBeumlrthamat - neuml drejtim teuml fusheumlsElektronet - neuml drejtim teuml kundeumlrtMolekulat neutrale - beumlhen polare - Polarizim i dielektrikut- Polarizimi elektronik- Polarizimi jonik- Polarizimi i orientuar ose dipol

Qd=micro

zhvendosje teumlvogla

Polarizimi elektronik - prezent te teuml gjithamaterialet dielektrike neumln ndikim teuml fusheumlselektrikeKrijohen dipoletme moment

Vektori i polarizimit

Vektori i polarizimit elektronik te dielektrikujopolareuml n-dendeumlsia e molekulave teuml dielektrikut

p d= Ze

V∆= sump

P

pP ne =

Peumlr zhvendosje teuml vogla teuml qendrave teumlelektrizimeve - momenti i dipolit proporcionalme intensitetin e fusheumls Polarizimi elektronik - 10-15s - prezent neuml teumlgjitha materialet dielektrike-nuk varet ngatemperaturaTe dielektrikeumlt me struktureuml jonike - zhvendosjae joneve-polarizim jonik - 10-12s-10-13s-nuk varet nga temperatura

Ep eα= EP enα= αe ndash koeficienti i polarizimit elektronik

EP jj nα=

αj ndash koeficienti i polarizimit jonik

Paraccedilitja skematike e polarizimit jonik

Koeficienti i peumlrgjithsheumlm i polarizimitPolarizimi i orientuar(dipol) - molekulat polareNeumln ndikimin e fusheumls-orientimi i momentevedipole neuml drejtim teuml fusheumls-10-10s

Neumlse molekulat kaneuml leumlvizje termike ndash teuml gjithamolekulat nuk orientohenAfteumlsia e polarizimit

α α αd e j= +

Paraccedilitja skematike e polarizimit teuml orientuara)Gjendja e pangacmuarb)Gjendja e ngacmuar

Proporcinale me momentin vetiak teuml dipolitProporcin teuml zhdrejteuml me temperatureumln

Koeficienti i polarizimit teuml orientuarVektori i polarizimit teuml orientuarTe dielektrikeumlt polareuml-tri format e polarizimitPolarizimi i teumlreumlVektoreumlt D E dhe P kaneuml keumlteuml marreumldheumlnie

Peumlr polarizimin e teumlreumlNeuml polarizimin e orientuar - edhe polarizimitermik

α micro0

2

3=

kTP E

E0 0

2

3= =n

nkT

αmicro

P E E P P= + + = + = +n nkTe j d d( ) ( )α α α αmicro

0

2

03

EPED rεεε 00 =+=

PEε

ε χ αmicro

ε0

2

01

31

= minus = = +r dnkT

( )

Paraqitja skematike e polarizimit termik

Shqyrtojmeuml veteumlm polarizimin e orientuar kurvepron fusha alternativePeumlr fusheuml periodikePolarizimi i teumlreuml i materialit dielektrik

Permitiviteti relativ kompleks

Del neuml pah vareumlsia e permitivitetit relativdielektrik nga frekuencaKur frekuenca=0 ose pakufi

)(1000

0 PEP

minus= χετdt

d

P E00 0

1=

+ε χ

ωτj

P P P E E= + = ++

⎛⎝⎜

⎞⎠⎟ =d d j0 0

001

ε χχωτ

ε χ

ε χ χχωτr d j

= + = + ++

1 11

0

ε ε εr r rj= minus

( )ε χ χ

ωτr d

= + ++

11

02 ( )2

0

1 ωττωχ

ε+

=r

ε χ χ ωr d per0 01 0= + + =infinrarr+=infin ωχε peumlrdr 1

ε ε ε εε ε

ωτr r r rr rj

j= minus = +

minus

+infininfin 0

1

( )

( )

εε ε ωτ

ωτ

ε εε ε

ωτ

rr r

r rr r

( )=

minus

+

= +minus

+

infin

infininfin

02

02

1

1

Vareumlsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe teuml keumlndit teuml humbjeve neuml funksion teumlfrekuenceumls (εr = 5 ose εr infin=2)

D E E= = minusε ε ε ε ε0 0r r rj( )

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Kushtet atmosferike dhe ndotjet industriale -ndikojneuml neuml veccediloriteuml e materialeve dielektrikeBarteumls teuml ngarkesave elektrike-elektronet jonet molekulat grupe molekulash(ndikimit termik fusheumls elektrike reaksioneve kimike)Neumln ndikimin e fusheumls elektrike F=QELeumlvizja e grimcave teuml elektrizuara- e kufizuar ndash sasi e madhe e energjiseumlAtomi-grimceuml neutralePeumlrputhja e qendrave teuml elektrizimeve neuml teuml cilat eumlshteumle koncentruar teumlreuml ngarkesa e njeuml polariteti

Atomet nuk formojneuml dipole elektrike - jopolareMaterialet dielektrike me molekula shumeumlatomshe1Molekulat jopolare2Molekulat polare

Molekulat jopolare CO2 CH4 C6H6 BCl3

Molekulat polare HCl H2O CH3Cl C6H5Cl NH3

Te molekulat polare qendrat e elektrizimeve janeuml teumllarguara peumlr distanceumln d - momente elektrike teumlmolekulave teuml dipolitPolarizimi i dielektrikutKur materiali vendoset neuml fusheumln elektrike - forcatelektrostatikeBeumlrthamat - neuml drejtim teuml fusheumlsElektronet - neuml drejtim teuml kundeumlrtMolekulat neutrale - beumlhen polare - Polarizim i dielektrikut- Polarizimi elektronik- Polarizimi jonik- Polarizimi i orientuar ose dipol

Qd=micro

zhvendosje teumlvogla

Polarizimi elektronik - prezent te teuml gjithamaterialet dielektrike neumln ndikim teuml fusheumlselektrikeKrijohen dipoletme moment

Vektori i polarizimit

Vektori i polarizimit elektronik te dielektrikujopolareuml n-dendeumlsia e molekulave teuml dielektrikut

p d= Ze

V∆= sump

P

pP ne =

Peumlr zhvendosje teuml vogla teuml qendrave teumlelektrizimeve - momenti i dipolit proporcionalme intensitetin e fusheumls Polarizimi elektronik - 10-15s - prezent neuml teumlgjitha materialet dielektrike-nuk varet ngatemperaturaTe dielektrikeumlt me struktureuml jonike - zhvendosjae joneve-polarizim jonik - 10-12s-10-13s-nuk varet nga temperatura

Ep eα= EP enα= αe ndash koeficienti i polarizimit elektronik

EP jj nα=

αj ndash koeficienti i polarizimit jonik

Paraccedilitja skematike e polarizimit jonik

Koeficienti i peumlrgjithsheumlm i polarizimitPolarizimi i orientuar(dipol) - molekulat polareNeumln ndikimin e fusheumls-orientimi i momentevedipole neuml drejtim teuml fusheumls-10-10s

Neumlse molekulat kaneuml leumlvizje termike ndash teuml gjithamolekulat nuk orientohenAfteumlsia e polarizimit

α α αd e j= +

Paraccedilitja skematike e polarizimit teuml orientuara)Gjendja e pangacmuarb)Gjendja e ngacmuar

Proporcinale me momentin vetiak teuml dipolitProporcin teuml zhdrejteuml me temperatureumln

Koeficienti i polarizimit teuml orientuarVektori i polarizimit teuml orientuarTe dielektrikeumlt polareuml-tri format e polarizimitPolarizimi i teumlreumlVektoreumlt D E dhe P kaneuml keumlteuml marreumldheumlnie

Peumlr polarizimin e teumlreumlNeuml polarizimin e orientuar - edhe polarizimitermik

α micro0

2

3=

kTP E

E0 0

2

3= =n

nkT

αmicro

P E E P P= + + = + = +n nkTe j d d( ) ( )α α α αmicro

0

2

03

EPED rεεε 00 =+=

PEε

ε χ αmicro

ε0

2

01

31

= minus = = +r dnkT

( )

Paraqitja skematike e polarizimit termik

Shqyrtojmeuml veteumlm polarizimin e orientuar kurvepron fusha alternativePeumlr fusheuml periodikePolarizimi i teumlreuml i materialit dielektrik

Permitiviteti relativ kompleks

Del neuml pah vareumlsia e permitivitetit relativdielektrik nga frekuencaKur frekuenca=0 ose pakufi

)(1000

0 PEP

minus= χετdt

d

P E00 0

1=

+ε χ

ωτj

P P P E E= + = ++

⎛⎝⎜

⎞⎠⎟ =d d j0 0

001

ε χχωτ

ε χ

ε χ χχωτr d j

= + = + ++

1 11

0

ε ε εr r rj= minus

( )ε χ χ

ωτr d

= + ++

11

02 ( )2

0

1 ωττωχ

ε+

=r

ε χ χ ωr d per0 01 0= + + =infinrarr+=infin ωχε peumlrdr 1

ε ε ε εε ε

ωτr r r rr rj

j= minus = +

minus

+infininfin 0

1

( )

( )

εε ε ωτ

ωτ

ε εε ε

ωτ

rr r

r rr r

( )=

minus

+

= +minus

+

infin

infininfin

02

02

1

1

Vareumlsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe teuml keumlndit teuml humbjeve neuml funksion teumlfrekuenceumls (εr = 5 ose εr infin=2)

D E E= = minusε ε ε ε ε0 0r r rj( )

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Atomet nuk formojneuml dipole elektrike - jopolareMaterialet dielektrike me molekula shumeumlatomshe1Molekulat jopolare2Molekulat polare

Molekulat jopolare CO2 CH4 C6H6 BCl3

Molekulat polare HCl H2O CH3Cl C6H5Cl NH3

Te molekulat polare qendrat e elektrizimeve janeuml teumllarguara peumlr distanceumln d - momente elektrike teumlmolekulave teuml dipolitPolarizimi i dielektrikutKur materiali vendoset neuml fusheumln elektrike - forcatelektrostatikeBeumlrthamat - neuml drejtim teuml fusheumlsElektronet - neuml drejtim teuml kundeumlrtMolekulat neutrale - beumlhen polare - Polarizim i dielektrikut- Polarizimi elektronik- Polarizimi jonik- Polarizimi i orientuar ose dipol

Qd=micro

zhvendosje teumlvogla

Polarizimi elektronik - prezent te teuml gjithamaterialet dielektrike neumln ndikim teuml fusheumlselektrikeKrijohen dipoletme moment

Vektori i polarizimit

Vektori i polarizimit elektronik te dielektrikujopolareuml n-dendeumlsia e molekulave teuml dielektrikut

p d= Ze

V∆= sump

P

pP ne =

Peumlr zhvendosje teuml vogla teuml qendrave teumlelektrizimeve - momenti i dipolit proporcionalme intensitetin e fusheumls Polarizimi elektronik - 10-15s - prezent neuml teumlgjitha materialet dielektrike-nuk varet ngatemperaturaTe dielektrikeumlt me struktureuml jonike - zhvendosjae joneve-polarizim jonik - 10-12s-10-13s-nuk varet nga temperatura

Ep eα= EP enα= αe ndash koeficienti i polarizimit elektronik

EP jj nα=

αj ndash koeficienti i polarizimit jonik

Paraccedilitja skematike e polarizimit jonik

Koeficienti i peumlrgjithsheumlm i polarizimitPolarizimi i orientuar(dipol) - molekulat polareNeumln ndikimin e fusheumls-orientimi i momentevedipole neuml drejtim teuml fusheumls-10-10s

Neumlse molekulat kaneuml leumlvizje termike ndash teuml gjithamolekulat nuk orientohenAfteumlsia e polarizimit

α α αd e j= +

Paraccedilitja skematike e polarizimit teuml orientuara)Gjendja e pangacmuarb)Gjendja e ngacmuar

Proporcinale me momentin vetiak teuml dipolitProporcin teuml zhdrejteuml me temperatureumln

Koeficienti i polarizimit teuml orientuarVektori i polarizimit teuml orientuarTe dielektrikeumlt polareuml-tri format e polarizimitPolarizimi i teumlreumlVektoreumlt D E dhe P kaneuml keumlteuml marreumldheumlnie

Peumlr polarizimin e teumlreumlNeuml polarizimin e orientuar - edhe polarizimitermik

α micro0

2

3=

kTP E

E0 0

2

3= =n

nkT

αmicro

P E E P P= + + = + = +n nkTe j d d( ) ( )α α α αmicro

0

2

03

EPED rεεε 00 =+=

PEε

ε χ αmicro

ε0

2

01

31

= minus = = +r dnkT

( )

Paraqitja skematike e polarizimit termik

Shqyrtojmeuml veteumlm polarizimin e orientuar kurvepron fusha alternativePeumlr fusheuml periodikePolarizimi i teumlreuml i materialit dielektrik

Permitiviteti relativ kompleks

Del neuml pah vareumlsia e permitivitetit relativdielektrik nga frekuencaKur frekuenca=0 ose pakufi

)(1000

0 PEP

minus= χετdt

d

P E00 0

1=

+ε χ

ωτj

P P P E E= + = ++

⎛⎝⎜

⎞⎠⎟ =d d j0 0

001

ε χχωτ

ε χ

ε χ χχωτr d j

= + = + ++

1 11

0

ε ε εr r rj= minus

( )ε χ χ

ωτr d

= + ++

11

02 ( )2

0

1 ωττωχ

ε+

=r

ε χ χ ωr d per0 01 0= + + =infinrarr+=infin ωχε peumlrdr 1

ε ε ε εε ε

ωτr r r rr rj

j= minus = +

minus

+infininfin 0

1

( )

( )

εε ε ωτ

ωτ

ε εε ε

ωτ

rr r

r rr r

( )=

minus

+

= +minus

+

infin

infininfin

02

02

1

1

Vareumlsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe teuml keumlndit teuml humbjeve neuml funksion teumlfrekuenceumls (εr = 5 ose εr infin=2)

D E E= = minusε ε ε ε ε0 0r r rj( )

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Te molekulat polare qendrat e elektrizimeve janeuml teumllarguara peumlr distanceumln d - momente elektrike teumlmolekulave teuml dipolitPolarizimi i dielektrikutKur materiali vendoset neuml fusheumln elektrike - forcatelektrostatikeBeumlrthamat - neuml drejtim teuml fusheumlsElektronet - neuml drejtim teuml kundeumlrtMolekulat neutrale - beumlhen polare - Polarizim i dielektrikut- Polarizimi elektronik- Polarizimi jonik- Polarizimi i orientuar ose dipol

Qd=micro

zhvendosje teumlvogla

Polarizimi elektronik - prezent te teuml gjithamaterialet dielektrike neumln ndikim teuml fusheumlselektrikeKrijohen dipoletme moment

Vektori i polarizimit

Vektori i polarizimit elektronik te dielektrikujopolareuml n-dendeumlsia e molekulave teuml dielektrikut

p d= Ze

V∆= sump

P

pP ne =

Peumlr zhvendosje teuml vogla teuml qendrave teumlelektrizimeve - momenti i dipolit proporcionalme intensitetin e fusheumls Polarizimi elektronik - 10-15s - prezent neuml teumlgjitha materialet dielektrike-nuk varet ngatemperaturaTe dielektrikeumlt me struktureuml jonike - zhvendosjae joneve-polarizim jonik - 10-12s-10-13s-nuk varet nga temperatura

Ep eα= EP enα= αe ndash koeficienti i polarizimit elektronik

EP jj nα=

αj ndash koeficienti i polarizimit jonik

Paraccedilitja skematike e polarizimit jonik

Koeficienti i peumlrgjithsheumlm i polarizimitPolarizimi i orientuar(dipol) - molekulat polareNeumln ndikimin e fusheumls-orientimi i momentevedipole neuml drejtim teuml fusheumls-10-10s

Neumlse molekulat kaneuml leumlvizje termike ndash teuml gjithamolekulat nuk orientohenAfteumlsia e polarizimit

α α αd e j= +

Paraccedilitja skematike e polarizimit teuml orientuara)Gjendja e pangacmuarb)Gjendja e ngacmuar

Proporcinale me momentin vetiak teuml dipolitProporcin teuml zhdrejteuml me temperatureumln

Koeficienti i polarizimit teuml orientuarVektori i polarizimit teuml orientuarTe dielektrikeumlt polareuml-tri format e polarizimitPolarizimi i teumlreumlVektoreumlt D E dhe P kaneuml keumlteuml marreumldheumlnie

Peumlr polarizimin e teumlreumlNeuml polarizimin e orientuar - edhe polarizimitermik

α micro0

2

3=

kTP E

E0 0

2

3= =n

nkT

αmicro

P E E P P= + + = + = +n nkTe j d d( ) ( )α α α αmicro

0

2

03

EPED rεεε 00 =+=

PEε

ε χ αmicro

ε0

2

01

31

= minus = = +r dnkT

( )

Paraqitja skematike e polarizimit termik

Shqyrtojmeuml veteumlm polarizimin e orientuar kurvepron fusha alternativePeumlr fusheuml periodikePolarizimi i teumlreuml i materialit dielektrik

Permitiviteti relativ kompleks

Del neuml pah vareumlsia e permitivitetit relativdielektrik nga frekuencaKur frekuenca=0 ose pakufi

)(1000

0 PEP

minus= χετdt

d

P E00 0

1=

+ε χ

ωτj

P P P E E= + = ++

⎛⎝⎜

⎞⎠⎟ =d d j0 0

001

ε χχωτ

ε χ

ε χ χχωτr d j

= + = + ++

1 11

0

ε ε εr r rj= minus

( )ε χ χ

ωτr d

= + ++

11

02 ( )2

0

1 ωττωχ

ε+

=r

ε χ χ ωr d per0 01 0= + + =infinrarr+=infin ωχε peumlrdr 1

ε ε ε εε ε

ωτr r r rr rj

j= minus = +

minus

+infininfin 0

1

( )

( )

εε ε ωτ

ωτ

ε εε ε

ωτ

rr r

r rr r

( )=

minus

+

= +minus

+

infin

infininfin

02

02

1

1

Vareumlsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe teuml keumlndit teuml humbjeve neuml funksion teumlfrekuenceumls (εr = 5 ose εr infin=2)

D E E= = minusε ε ε ε ε0 0r r rj( )

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Polarizimi elektronik - prezent te teuml gjithamaterialet dielektrike neumln ndikim teuml fusheumlselektrikeKrijohen dipoletme moment

Vektori i polarizimit

Vektori i polarizimit elektronik te dielektrikujopolareuml n-dendeumlsia e molekulave teuml dielektrikut

p d= Ze

V∆= sump

P

pP ne =

Peumlr zhvendosje teuml vogla teuml qendrave teumlelektrizimeve - momenti i dipolit proporcionalme intensitetin e fusheumls Polarizimi elektronik - 10-15s - prezent neuml teumlgjitha materialet dielektrike-nuk varet ngatemperaturaTe dielektrikeumlt me struktureuml jonike - zhvendosjae joneve-polarizim jonik - 10-12s-10-13s-nuk varet nga temperatura

Ep eα= EP enα= αe ndash koeficienti i polarizimit elektronik

EP jj nα=

αj ndash koeficienti i polarizimit jonik

Paraccedilitja skematike e polarizimit jonik

Koeficienti i peumlrgjithsheumlm i polarizimitPolarizimi i orientuar(dipol) - molekulat polareNeumln ndikimin e fusheumls-orientimi i momentevedipole neuml drejtim teuml fusheumls-10-10s

Neumlse molekulat kaneuml leumlvizje termike ndash teuml gjithamolekulat nuk orientohenAfteumlsia e polarizimit

α α αd e j= +

Paraccedilitja skematike e polarizimit teuml orientuara)Gjendja e pangacmuarb)Gjendja e ngacmuar

Proporcinale me momentin vetiak teuml dipolitProporcin teuml zhdrejteuml me temperatureumln

Koeficienti i polarizimit teuml orientuarVektori i polarizimit teuml orientuarTe dielektrikeumlt polareuml-tri format e polarizimitPolarizimi i teumlreumlVektoreumlt D E dhe P kaneuml keumlteuml marreumldheumlnie

Peumlr polarizimin e teumlreumlNeuml polarizimin e orientuar - edhe polarizimitermik

α micro0

2

3=

kTP E

E0 0

2

3= =n

nkT

αmicro

P E E P P= + + = + = +n nkTe j d d( ) ( )α α α αmicro

0

2

03

EPED rεεε 00 =+=

PEε

ε χ αmicro

ε0

2

01

31

= minus = = +r dnkT

( )

Paraqitja skematike e polarizimit termik

Shqyrtojmeuml veteumlm polarizimin e orientuar kurvepron fusha alternativePeumlr fusheuml periodikePolarizimi i teumlreuml i materialit dielektrik

Permitiviteti relativ kompleks

Del neuml pah vareumlsia e permitivitetit relativdielektrik nga frekuencaKur frekuenca=0 ose pakufi

)(1000

0 PEP

minus= χετdt

d

P E00 0

1=

+ε χ

ωτj

P P P E E= + = ++

⎛⎝⎜

⎞⎠⎟ =d d j0 0

001

ε χχωτ

ε χ

ε χ χχωτr d j

= + = + ++

1 11

0

ε ε εr r rj= minus

( )ε χ χ

ωτr d

= + ++

11

02 ( )2

0

1 ωττωχ

ε+

=r

ε χ χ ωr d per0 01 0= + + =infinrarr+=infin ωχε peumlrdr 1

ε ε ε εε ε

ωτr r r rr rj

j= minus = +

minus

+infininfin 0

1

( )

( )

εε ε ωτ

ωτ

ε εε ε

ωτ

rr r

r rr r

( )=

minus

+

= +minus

+

infin

infininfin

02

02

1

1

Vareumlsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe teuml keumlndit teuml humbjeve neuml funksion teumlfrekuenceumls (εr = 5 ose εr infin=2)

D E E= = minusε ε ε ε ε0 0r r rj( )

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Peumlr zhvendosje teuml vogla teuml qendrave teumlelektrizimeve - momenti i dipolit proporcionalme intensitetin e fusheumls Polarizimi elektronik - 10-15s - prezent neuml teumlgjitha materialet dielektrike-nuk varet ngatemperaturaTe dielektrikeumlt me struktureuml jonike - zhvendosjae joneve-polarizim jonik - 10-12s-10-13s-nuk varet nga temperatura

Ep eα= EP enα= αe ndash koeficienti i polarizimit elektronik

EP jj nα=

αj ndash koeficienti i polarizimit jonik

Paraccedilitja skematike e polarizimit jonik

Koeficienti i peumlrgjithsheumlm i polarizimitPolarizimi i orientuar(dipol) - molekulat polareNeumln ndikimin e fusheumls-orientimi i momentevedipole neuml drejtim teuml fusheumls-10-10s

Neumlse molekulat kaneuml leumlvizje termike ndash teuml gjithamolekulat nuk orientohenAfteumlsia e polarizimit

α α αd e j= +

Paraccedilitja skematike e polarizimit teuml orientuara)Gjendja e pangacmuarb)Gjendja e ngacmuar

Proporcinale me momentin vetiak teuml dipolitProporcin teuml zhdrejteuml me temperatureumln

Koeficienti i polarizimit teuml orientuarVektori i polarizimit teuml orientuarTe dielektrikeumlt polareuml-tri format e polarizimitPolarizimi i teumlreumlVektoreumlt D E dhe P kaneuml keumlteuml marreumldheumlnie

Peumlr polarizimin e teumlreumlNeuml polarizimin e orientuar - edhe polarizimitermik

α micro0

2

3=

kTP E

E0 0

2

3= =n

nkT

αmicro

P E E P P= + + = + = +n nkTe j d d( ) ( )α α α αmicro

0

2

03

EPED rεεε 00 =+=

PEε

ε χ αmicro

ε0

2

01

31

= minus = = +r dnkT

( )

Paraqitja skematike e polarizimit termik

Shqyrtojmeuml veteumlm polarizimin e orientuar kurvepron fusha alternativePeumlr fusheuml periodikePolarizimi i teumlreuml i materialit dielektrik

Permitiviteti relativ kompleks

Del neuml pah vareumlsia e permitivitetit relativdielektrik nga frekuencaKur frekuenca=0 ose pakufi

)(1000

0 PEP

minus= χετdt

d

P E00 0

1=

+ε χ

ωτj

P P P E E= + = ++

⎛⎝⎜

⎞⎠⎟ =d d j0 0

001

ε χχωτ

ε χ

ε χ χχωτr d j

= + = + ++

1 11

0

ε ε εr r rj= minus

( )ε χ χ

ωτr d

= + ++

11

02 ( )2

0

1 ωττωχ

ε+

=r

ε χ χ ωr d per0 01 0= + + =infinrarr+=infin ωχε peumlrdr 1

ε ε ε εε ε

ωτr r r rr rj

j= minus = +

minus

+infininfin 0

1

( )

( )

εε ε ωτ

ωτ

ε εε ε

ωτ

rr r

r rr r

( )=

minus

+

= +minus

+

infin

infininfin

02

02

1

1

Vareumlsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe teuml keumlndit teuml humbjeve neuml funksion teumlfrekuenceumls (εr = 5 ose εr infin=2)

D E E= = minusε ε ε ε ε0 0r r rj( )

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Koeficienti i peumlrgjithsheumlm i polarizimitPolarizimi i orientuar(dipol) - molekulat polareNeumln ndikimin e fusheumls-orientimi i momentevedipole neuml drejtim teuml fusheumls-10-10s

Neumlse molekulat kaneuml leumlvizje termike ndash teuml gjithamolekulat nuk orientohenAfteumlsia e polarizimit

α α αd e j= +

Paraccedilitja skematike e polarizimit teuml orientuara)Gjendja e pangacmuarb)Gjendja e ngacmuar

Proporcinale me momentin vetiak teuml dipolitProporcin teuml zhdrejteuml me temperatureumln

Koeficienti i polarizimit teuml orientuarVektori i polarizimit teuml orientuarTe dielektrikeumlt polareuml-tri format e polarizimitPolarizimi i teumlreumlVektoreumlt D E dhe P kaneuml keumlteuml marreumldheumlnie

Peumlr polarizimin e teumlreumlNeuml polarizimin e orientuar - edhe polarizimitermik

α micro0

2

3=

kTP E

E0 0

2

3= =n

nkT

αmicro

P E E P P= + + = + = +n nkTe j d d( ) ( )α α α αmicro

0

2

03

EPED rεεε 00 =+=

PEε

ε χ αmicro

ε0

2

01

31

= minus = = +r dnkT

( )

Paraqitja skematike e polarizimit termik

Shqyrtojmeuml veteumlm polarizimin e orientuar kurvepron fusha alternativePeumlr fusheuml periodikePolarizimi i teumlreuml i materialit dielektrik

Permitiviteti relativ kompleks

Del neuml pah vareumlsia e permitivitetit relativdielektrik nga frekuencaKur frekuenca=0 ose pakufi

)(1000

0 PEP

minus= χετdt

d

P E00 0

1=

+ε χ

ωτj

P P P E E= + = ++

⎛⎝⎜

⎞⎠⎟ =d d j0 0

001

ε χχωτ

ε χ

ε χ χχωτr d j

= + = + ++

1 11

0

ε ε εr r rj= minus

( )ε χ χ

ωτr d

= + ++

11

02 ( )2

0

1 ωττωχ

ε+

=r

ε χ χ ωr d per0 01 0= + + =infinrarr+=infin ωχε peumlrdr 1

ε ε ε εε ε

ωτr r r rr rj

j= minus = +

minus

+infininfin 0

1

( )

( )

εε ε ωτ

ωτ

ε εε ε

ωτ

rr r

r rr r

( )=

minus

+

= +minus

+

infin

infininfin

02

02

1

1

Vareumlsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe teuml keumlndit teuml humbjeve neuml funksion teumlfrekuenceumls (εr = 5 ose εr infin=2)

D E E= = minusε ε ε ε ε0 0r r rj( )

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Koeficienti i polarizimit teuml orientuarVektori i polarizimit teuml orientuarTe dielektrikeumlt polareuml-tri format e polarizimitPolarizimi i teumlreumlVektoreumlt D E dhe P kaneuml keumlteuml marreumldheumlnie

Peumlr polarizimin e teumlreumlNeuml polarizimin e orientuar - edhe polarizimitermik

α micro0

2

3=

kTP E

E0 0

2

3= =n

nkT

αmicro

P E E P P= + + = + = +n nkTe j d d( ) ( )α α α αmicro

0

2

03

EPED rεεε 00 =+=

PEε

ε χ αmicro

ε0

2

01

31

= minus = = +r dnkT

( )

Paraqitja skematike e polarizimit termik

Shqyrtojmeuml veteumlm polarizimin e orientuar kurvepron fusha alternativePeumlr fusheuml periodikePolarizimi i teumlreuml i materialit dielektrik

Permitiviteti relativ kompleks

Del neuml pah vareumlsia e permitivitetit relativdielektrik nga frekuencaKur frekuenca=0 ose pakufi

)(1000

0 PEP

minus= χετdt

d

P E00 0

1=

+ε χ

ωτj

P P P E E= + = ++

⎛⎝⎜

⎞⎠⎟ =d d j0 0

001

ε χχωτ

ε χ

ε χ χχωτr d j

= + = + ++

1 11

0

ε ε εr r rj= minus

( )ε χ χ

ωτr d

= + ++

11

02 ( )2

0

1 ωττωχ

ε+

=r

ε χ χ ωr d per0 01 0= + + =infinrarr+=infin ωχε peumlrdr 1

ε ε ε εε ε

ωτr r r rr rj

j= minus = +

minus

+infininfin 0

1

( )

( )

εε ε ωτ

ωτ

ε εε ε

ωτ

rr r

r rr r

( )=

minus

+

= +minus

+

infin

infininfin

02

02

1

1

Vareumlsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe teuml keumlndit teuml humbjeve neuml funksion teumlfrekuenceumls (εr = 5 ose εr infin=2)

D E E= = minusε ε ε ε ε0 0r r rj( )

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Shqyrtojmeuml veteumlm polarizimin e orientuar kurvepron fusha alternativePeumlr fusheuml periodikePolarizimi i teumlreuml i materialit dielektrik

Permitiviteti relativ kompleks

Del neuml pah vareumlsia e permitivitetit relativdielektrik nga frekuencaKur frekuenca=0 ose pakufi

)(1000

0 PEP

minus= χετdt

d

P E00 0

1=

+ε χ

ωτj

P P P E E= + = ++

⎛⎝⎜

⎞⎠⎟ =d d j0 0

001

ε χχωτ

ε χ

ε χ χχωτr d j

= + = + ++

1 11

0

ε ε εr r rj= minus

( )ε χ χ

ωτr d

= + ++

11

02 ( )2

0

1 ωττωχ

ε+

=r

ε χ χ ωr d per0 01 0= + + =infinrarr+=infin ωχε peumlrdr 1

ε ε ε εε ε

ωτr r r rr rj

j= minus = +

minus

+infininfin 0

1

( )

( )

εε ε ωτ

ωτ

ε εε ε

ωτ

rr r

r rr r

( )=

minus

+

= +minus

+

infin

infininfin

02

02

1

1

Vareumlsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe teuml keumlndit teuml humbjeve neuml funksion teumlfrekuenceumls (εr = 5 ose εr infin=2)

D E E= = minusε ε ε ε ε0 0r r rj( )

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

ε χ χ ωr d per0 01 0= + + =infinrarr+=infin ωχε peumlrdr 1

ε ε ε εε ε

ωτr r r rr rj

j= minus = +

minus

+infininfin 0

1

( )

( )

εε ε ωτ

ωτ

ε εε ε

ωτ

rr r

r rr r

( )=

minus

+

= +minus

+

infin

infininfin

02

02

1

1

Vareumlsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe teuml keumlndit teuml humbjeve neuml funksion teumlfrekuenceumls (εr = 5 ose εr infin=2)

D E E= = minusε ε ε ε ε0 0r r rj( )

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Vektori i zhvendosjes - dy komponenteNjeumlra neuml fazeuml me intensitetin e fusheumls ETjetra e ccedilfazuar peumlr 90deg-lirimi i energjiseuml neumldielektrik

Humbjet neuml dielektrik janeuml teuml vogla peumlr frekuencateuml vogla dhe teuml larta kaneuml vlereuml maksimale peumlrfrekuencat neuml brezin ω=1τ

Humbjet dielektrike-tgδ Humbjet njeumlsi neuml dielektrik

P J E=J

DE E E E= = minus = +

ddt

ddt

j jr r r r( ) ε ε ε ε ωε ε ωε ε0 0 0 0

P = ωε ε02

r E

tg r

r

δεε

=

20 EtgP r δεεω=

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Polarizimi i materialeve dielektrike teuml ngurta neumlnveprimin e forcave mekanike- piezoelektricitetPolarizimi me ndryshimin e temperatureumls-piroelektrizimi

Lakorja e histerezeumls te materialet ferroelektrike

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Vareumlsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike site materialet ferromagnetike(cikli i histerezeumls) Polarizimi i ferroelektrikeumlve ndash me keumlrcime teumlvoglaPeumlrcillet me ndryshimin e formeumls seuml materialit-elektrostriksioniAntiferroelektriciteti- dipolet neuml drejtime paralelefqinje kaneuml orientime teuml kundeumlrtaElektretet-dielektrikeumlt qeuml janeuml gjithmoneuml teumlpolarizuar( elektroelektretet termoelektretet magnetoelektretetetj)

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Peumlrccedilueshmeumlria elektrike e materialeve izolueseMaterialet dielektrike(izoluese)- nuk kaneumlelektrone ose jone teuml lira- vakuumi(die ideal)-sasi sado teuml vogeumll teuml grimcave teuml elektrizuara(σne0)Neumln veprimin e fusheumls njeumlkahore neuml materialinizolues Te materialet neuml gjendje teuml gazteuml barteumlskryesoreuml janeuml elektronet dhe jonetNeumln ndikimin e fusheumls elektrikeJonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizimtermik Rrezet e driteumls reumlntgenitrrezet kozmike-fotojonizimi i materialeve dielektrike

RUIk = I Ek = σ

v Ei i= micro

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Kur intensiteti i fusheumls eumlshteuml i madh-barteumlsit neumlgazra fitojneuml energjineuml Wi Njeuml pjeseuml e grimcavegjateuml jonizimit neutralizohen - rekombinimiRryma neumlpeumlr dielektrikeumlt e gazteuml-varet ngashkalla e jonizimit ndaj rekombinimitTe fushat e dobeumlta-J proporcionale me E σ=konstKur fusha rritet sasia e joneve rritet

Vareumlsia e dendeumlsiseuml seuml rrymeumls neuml gazin e jonizuar nga intensiteti i fusheumls elektrike E

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Dendeumlsia e rrymeumls seuml ngopjes varet ngadistanca neuml mes elektrodaveNeuml kushte normale ndash e vogeumll Jo=10-14 (Am2)

Kur fusha rritet edhe meuml tej-grimcat fitojneumlshpejteumlsi teuml mjaftueshme-jonizimi goditeumlsNumri i grimcave teuml elektrizuara dhe rrymarriten-zbrazjetMe rritjen e fusheumls-zbrazje teuml pavarura - shpimii dielektrikut teuml gazteumlTek dielektrikeumlt e leumlngeumlt-ndoten lehteuml(uji peumlrbeumlreumlsit kimik trupat e ngurteuml)-prishinveccediloriteuml izoluese teuml materialeve dielektrike

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Definohen-peumlrccedilueshmeumlria vetiake e materialit izolues -karakter jonik-peumlrccedilueshmeumlria shteseuml neuml materialKur dielektriku vendoset ndeumlrmjet elektrodaveteuml kondensatoritintensiteti i rrymeumls do teuml jeteuml

Ndryshimi i intensitetit teuml rrymeumls neumlpeumlr dielektrik

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Rryma ka tri komponente1Rryma e ngopjes Ic ( meuml pak se njeuml sekondeuml)2Rryma anomale e ngopjes Ia (disa oreuml) dhe3Rryma stacionare Is

na tAI minus=

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Shpimi i dielektrikutMe rritjen e tensionit(rrymeumls)-shpimi i dielektrikut-humb veccediloriteuml izoluese ndash defektelektrikNdryshime teuml konsiderueshme pas shpimitDielektrikeumlt e gazteuml -pas shpimit regjenerohenploteumlsishtDielektrikeumlt e leumlngeumlt -pas shpimit regjenerimi jo i ploteumlDielektrikeumlt e ngurteuml -pas shpimit ndodhindefekte teuml peumlrhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Te gazrat -jonizimi nga ndikime teuml ndryshme-leumlvizjekaotikeNeumln ndikimin e fusheumls-leumlvizja kaotike orientohet-jonizimi goditeumls Rritet numri i elektroneve-dendeumlsia e barteumlsve elektrik rritet shumeuml shpejteuml- orteku i elektroneve

Rryma rritet shumeuml shpejteuml dhe neumlse gjateuml rrugeumls seumlelektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind njeumlelektron i lireuml ndash shpimi i dielektrikut

Mekanizmi i lindjes seuml valeumls elektrike neumln ndikimin e fusheumls shumeuml teuml forteuml

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit teuml dielektrikut teuml gazteuml neuml funksion teuml pd

Elektronet neuml gaze -rezultat i veprimit teumljonizimeve teuml ndryshme por edhe rezultat i bombardimit teuml katodeumls me jone pozitiveTensioni i shpimit teuml dielektrikut varet ngashtypja e gazit dhe nga distanca neuml mes teumlelektrodave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt mekanizmi i shpimit-jonizimi goditeumls me emitimin e elektronevenga katoda-formimin e fushave ajrore ndeumlrmjet elektrodave-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesavedhe ndoteumlsit e ndrysheumlmTe dielektrikeumlt e ngurteuml teoria e peumlrgjithshme e shpimit

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet ngatemperatura-shpimi ka karakter elektrikPjesa B ndash shpimi ka karakter termik tensioni i shpimit bie me temperatureumlnShpimi i dielektrikut-pasojeuml e formimit teuml ortekutteuml elektroneve

Vareumlsia e tensionit teuml shpimit nga temperatura te trupat e ngurteumla) shpimi elektrikb) shpimi termik

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave teuml fusheumlselektrikeelektronet kalojneuml nga zona valente neumlzoneumln peumlrqueseEnergjia e nevojshme sigurohet peumlrmes1 ngacmimit termik(shpimi termik)2 veprimit teuml fusheumls elektrike(shpimi elektrik)3 absorbimin e rrezatimitDefektet qeuml paraqiten te struktura kristalore e materialeve dielektrike ndikojneuml shumeuml neuml procesin e shpimit

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Veqoriteuml themelore elektrike teuml materialeveizoluese1 Permitiviteti dielektrik ε2 Humbjet dielektrike tgδ3 Rezistenca elektrike R dhe4 Soliditeti dielektrik EdReumlndeumlsi teuml veqanteuml vareumlsia e keumltyre madheumlsivenga- temperatura- intensiteti i fusheumls elektrike- lageumlshtia etj

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Permitiveti dielektrik (ε)

Karakterizon dielektrikun peumlr nga sasia e zhvendosjes seuml elektroneve gjegjeumlsisht tregonafteumlsineuml e polarizimit teuml dielektrikut neumlnndikimin e fusheumls elektrike

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Permitiviteti relativ

-Pa dimension meuml i madh se njeumllehteumlkrahasohet- εr paraqet raportin e kapacitetit teumlkondensatorit teuml vakuumit(dielektrikut teuml gazeumlt) dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik teumlcilit deumlshirojmeuml trsquoia peumlrcaktojmeuml εr -Materialet izoluese me tri gjendje agregate dheme polarizime teuml ndryshme - εr teuml ndryshmeεr - proporcionale me dendeumlsineuml e materialitPeumlr gazet - εr peumlrafeumlrsisht njeuml

ε εεr =

0

ε0 ndashpermitiviteti i vakuumit(ε0 =88510-12[Fm])

εrx

CC

= 0

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendeumlsia e grimcaveneuml gaze dhe εr Koeficienti i ndryshimit teuml εr nga shtypja

vlereuml meuml teuml madhe se njeuml

Rritja e temperatureumls seuml gazit (shtypja konstant) -zvogeumllohet dendeumlsia e grimcave neuml gaze dhe εr Koeficienti termik i εr peumlr gazra jopolare

Te dielektrikeumlt polareuml TSεr varet edhe ngandryshimi i polarizimit teuml orientuar

Gazrat εrAjriHidrogjeniHelijumiAzoti

10005940100006931000269710005824

Vlerat e εr peumlr disa materiale dielektrike teuml gazta

pkonstT

dpdPS rr

rr

11 minusasymp==εε

εε

Tkonstp

dTdTS rr

rr

11 minusminusasymp==εε

εε

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Leumlvizja termike e grimcave pengon orientimin e dipoleve zvogeumllohet polarizimi me rritjen e temperatureumlsTe leumlngjet - forcat e interaksionit dhe dendeumlsiae grimcave eumlshteuml meuml e madhe-Ndikimi i temperatureumls i konsideruesheumlmTek materialet jopolare-ndikimi i temperatureumls i abstrahuesheumlm luan rol bymimi i leumlngut

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar) ndashorientimi i grimcave neumln veprimin e fusheumlselektrike(kufizohet nga viskoziteti i leumlngut)

Tv

Tkonstp

dTdTS rrr

rr

211 minusminus

minusminusasymp==

εεεε

ε v- indeksi i thyerjes

1)2)(1(1 α

εεεε

εε

r

rrr

rr konstp

dTdTS +minus

minusasymp==

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Rritet temperatura ndash zvogeumllohet viskoziteti-zvogeumllohet εr

εr eumlshteuml shumeuml meuml i madh te dielektrikeumlt e leumlngeumlt se te ata teuml gazeumlt( te uji εr =80)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - struktura e materialitteuml ngurteuml- reagimi neuml meumlnyra teuml ndryshme

Vareumlsia e permitivitetit teuml dielektrikeumlve teuml leumlngeumlt ngatemperatura

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- εr varetnga dendeumlsia e grimcave (ndryshimi i dimensioneve teuml trupave teuml ngurteuml) εr ka vlerashumeuml teuml meumldha (deri 1000 e meuml tepeumlr)εr ndryshon ngadaleuml me temperatureumln (leumlvizjettermike)Materialet e ngurta dielektrike polare - reagimeteuml ndryshme me ndryshimin e temperatureumlsεr ka vlereuml pozitive por edhe negative Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca(sidomos te dielektrikeumlt me polarizim teumlorientuar)

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Vlera e εr ndikon neuml zgjedhjen e materialeveizolueseTek kondensatoreumlt vlera e kapacitetit varetdirekt nga vlera e εr Materialet me εr teuml madh-kursejneuml materialin dhefitohen kondensatoreuml me dimensione meuml teuml vogla Neuml teknikeumln e frekuencave teuml larta - ndikon neumlparaqiten rrymat rrjedheumlse - pengojneuml sinjalettransmetuese Humbjet njeumlsi dielektrike - varen nga vlera e εr

Vareumlsia e permitivitetit relativ ngafrekuenca

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Humbjet dielektrike (tgδ)

Kur dielektriku eumlshteuml neumln ndikimin e fusheumlselektrike - grimcat e elektrizuara leumlvizin neumldrejtim teuml fusheumlsEnergjineuml e nevojshme - e marrin nga veteumlfushaGjateuml lirimit teuml grimcave nga forcat lidheumlse -energjia e marreuml nga fusha shndeumlrrohet neumlforma tjera teuml energjiseuml (termike teuml driteumlsetj) dhe mbulohen humbjet

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Humbjet totale dielektrike1Humbjet si rezultat i polarizimit teuml dielektrikut2Humbjet peumlr shkak teuml peumlrccedilueshmeumlriseuml seumldielektrikut3Humbjet peumlr shkak teuml johomogjenitetit teumlmaterialit dielektrik4Humbjet peumlr shkak teuml jonizimit teuml materialit

Humbjet dielektrike neuml njeumlsi veumlllimore

Kur dielektriku i neumlnshtrohet ndikimit teuml fusheumlselektrike alternative me frekuenceuml f ndashparaqiten disakomponente teuml rrymeumls totale

P = J E = σ E 2 ( σ =σk + σr )

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Rryma e zhvendosjes

Kur merret parasysh rryma konduktivevizatohetdiagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve neumldielektrik neumln veprimin e fusheumls alternative

JD

D E P JE P

t tt t t= = + rArr = +partpart

ε εpartpart

partpart

0 0

Komponenta (Dendeumlsia e rrymeumls seuml ccedilvendosjes neuml vakuum) eksiston edhe neuml mungeseuml teumldielektrikut (P=0) ndash rryma Ic0

εpartpart0Et

Komponenta dendeumlsia e rrymeumls seuml polarizimit- rryma e relaksimit IrrtpartpartP

Diagrami i rrymave qeuml rrjedhin neumlpeumlrdielektrikun real neumln veprimin e tensionitsinusoidal U

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Komponenta aktive

Komponenta reaktiveNga diagrami

Te dielektrikeumlt e gazeumlt - humbjet dielektrikeshumeuml teuml vogla ( tgδ e rendit 10-6 -10-8) gati se nuk ndryshojneuml me temperatureumln dhefrekuenceumln Te materialet izoluese teuml leumlngeumlta dheteuml ngurta humbjet janeuml meuml teuml meumldha dhe varennga temperatura dhe frekuenca

I I Ia k ra= +Rryma konduktiveRryma aktive e polarizimit

Rryma e polarizimit neuml vakuumRryma reaktive e polarizimit

I I Ic c rr= +0

rrc

rak

IIIItg

++

=0

δ

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Vareumlsia tipike e tgδ εr dhe γ nga frekuenca te dielektrikeumlt polareumla) mbizoteumlron peumlrccedilueshmeumlria

b) mbizoteumlrojneuml humbjet relaksuesec) ndikimi i njeumljteuml i peumlrccedilueshmeumlriseuml dhe relaksimit neuml tgδ

Humbjet dielektrike kaneuml reumlndeumlsi teuml madheNgaaspekti energjetik ato duhet teuml eleminohen oseteuml zvogeumllohenNiveli i humbjeve neuml dielektrik - shumeuml meuml i vogeumll se niveli i humbjeve neuml sisteminelektroenergjetik

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Pasojat e paraqitjes seuml humbjeve dielektrikejaneuml1Ccedilpimi termik i materialeve dielektrike2Deformimi i sinjaleve transmetuese3Nxehja e materialeve dielektrike neuml disavende me ccedilrsquorast vjen deri te prishjet mekanikedhe elektrikeRezistenca specifike elektrike (ρ)

Peumlrveccedil vlereumls seuml ρ seuml materialeve izoluese duhetmarreuml parasysh edhe faktoreumlt tjereuml qeuml ndikojneuml neumlkeumlteuml vlereuml (temperatura lageumlshtia sasia dhe lloji i shtesave rryma alternative etj)

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Me rritjen e temperatureumls neuml materialetdielektrike - zvogeumllimi i rezistenceumls elektrike(Dielektrikeumlt kaneuml koeficient termik negativ teumlrezistenceumls)Tek dielektrikeumlt e ngurteuml - ρ llogaritet peumlr teuml dykomponentet e rrymeumls rrymeumls qeuml rrjedh neumlpeumlrsipeumlrfaqe dhe rrymeumls neumlpeumlr pjeseumln veumlllimore teumltijDefinohen - rezistenca sipeumlrfaqeumlsore ρs

- rezistenca veumlllimore ρv

Dendeumlsia e rrymeumls veumlllimore ( )Dendeumlsia e rrymeumls sipeumlrfaqeumlsore ( )

J Ebb

=1ρ J

ISbb=

J Iass=J Es

st=

1ρ

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma e brendshme

Meumlkeumlmbja e rrymeumls neumlpeumlr dielektrik teuml ngurteuml rryma sipeumlrfaqeumlsore

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Struktura e materialit temperatura dheintensiteti i fusheumls elektrike - rol dominant neumlvlereumln e ρv

Rezistenca elektrike ka dy komponenteRezistenca sipeumlrfaqeumlsore Rs dhe rezistenca e brendshme Rb (Lidhje paralele e keumltyre dyrezistencave)

Soliditeti dielektrik (Ed)Peumlrcakton kufirin e lejuesheumlm teuml intensitetit teuml fusheumls

elektrike neuml materialin izoluesKur ky kufi Ed kalohet-shpimi i dielektrikutSa meuml i madh soliditeti dielektrik -aq meuml i mireuml dielektriku

sb

sb

RRRRR+

=

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

[kVm]

Faktoreuml qeuml ndikojneuml neuml procesin e shpimita)Frekuenca forma dhe koha e zgjatjes seuml tensionit teuml kyqurb)Homogjeniteti dhe trasheumlsia e mostreumls seuml materialit dielektrikc)Shpeumlrndarja e fusheumls ndeumlrmjet elektrodaved)Ndikimi i kushteve teuml jashtme(temperatura lageumlshtia dheshtypja)e)Peumlrbeumlrja e gazevelageumlshtia dhe ndotjaf)Forma dhe peumlrccedilueshmeumlria termike e elektrodaveg)Veccediloriteuml tjera karakteristike elektrike dhe termike teumlmaterialeve izoluese etj

Tek materialet dielektrike teuml gazeumlta -temperatura dhe shtypja - peumlrdoret faktori i korrigjimit δ( 095lt δ lt15) [Pa]

EU

ddshp=

δ =++

=273 20273

101324 720

0Tpp

p

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

DheSoliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e elektrodave - shpeumlrndarjen e fusheumlsjohomogjeneSa meuml i vogeumll homogjeniteti i fusheumls ndeumlrmjetelektrodave - aq meuml i vogeumll soliditeti dielektrik i gazeve

E Ed dm=1δ

Vareumlsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave teuml rrafshta peumlr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit teumltensionit - shpimi i gazrave

Te dielektrikeumlt e leumlngeumlt- vareumlsia e soliditetitdielektrik nga lageumlshtia

Vareumlsia e soliditetit dielektrik teumlajrit nga koha e veprimit teumltensionit teuml veprimit (Eo ndashSoliditetit dielektrik statistikor)

Vareumlsia e soliditetit dielektrikteuml vajit teuml transformatorit nga sasia e lageumlshtiseuml neuml teuml

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Rritja e temperatureumls te leumlngjet neuml fillim ndikonpozitivisht neuml soliditetin dielektrik- avullimi i lageumlshtiseumlRritja e temperatureumls mbi vlereumln kritike( 50-70degC)- zvogeumllon soliditetin dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezencae gazrave neuml materialet dielektrike teuml leumlngeumlta)Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrikSoliditeti dielektrik- varet nga largeumlsia e elektrodave dhe nga koha e veprimit teuml tensionit

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Soliditeti te trupat e ngurteuml - varet nga distancae elektrodave forma e tyre temperatura johomogjeniteti i fusheumls koha e veprimit teumltensionit Vjeteumlrsimi i materialeve izolueseMaterialet izoluese ngadaleuml i humbin vetiteuml e tyre -vjeteumlrsimi i materialeve - ndikojneuml shumeumlfaktoreuml1Ndryshimi i peumlrgjithsheumlm i dielektrikut ngandikimi i temperatureumls2Formimi i prishjeve teuml pjeseumlshme3Zvogeumllimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Procesi i vjeteumlrsimit zgjateuml shumeuml por mund teumlshpejtoheta)Kualiteti i dielektrikutb)Peumlrsosmeumlria e konstruksionit teuml materialitizoluesc)Peumlrpunimi teknologjikd)Meumlnyra e eksploatimitArsyet e ndryshimit teuml kualitetit teuml dielektrikuta)Veprimet elektrikeb)Veprimet termikec)Veprimet mekaniked)Veprimet e ambientit peumlrreth

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Vjeteumlrsimi peumlrfshineuml veteumlm veprimet afatgjata-Temperatura dhe intensiteti i fusheumls elektrike-faktoreumlt kryesoreuml teuml vjeteumlrsimit teuml materialeveVjeteumlrsimi termikLirimi i nxehteumlsiseuml neuml dielektrik - humbjet e Xhulit humbjet dielektrike humbjet magnetike feumlrkimit dhe veprimit teuml disa burimeve teumljashtme teuml nxehteumlsiseumlIEC- rolin e temperatureumls neuml koheumlzgjatjen e vetive dielektrike- klasifikimi i materialeveizoluese neuml shtateuml grupe( definohet temperaturamaksimale e lejuar)

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Klasa e izolimit

Tem max e lej(degC)

Materialet meuml teuml reumlndeumlsishme

Y 90Pambuku materialet me bazeuml celuloze letra materilaet nga letrapoliamidet preshpani druri rreumlshirat aniline polietileni polistiroli PVC Tr - vaji gomanatyrale etj

Aldquo

105ldquo

Materiali i impregnuar ose materialet izoluese teuml zhytura neuml leumlngje pambuku fije acetatit teuml celulozeumls letra dhe materiale letra fijet poliamidi druri etjMaterialet e impregnuara neuml llakna pambuku letra dhe materiale letra fijeacetati teuml celulozeumls fije polimidi Emajlli me bazeuml vaji goma sintetike polizmidet neuml bazeuml teuml acetat polivinilit etj

E 120Impregnimi me llakna special material pambuku letra dhe materialet letra fije teuml polietilenit dhe rreumlshireumls seuml tij treacetat teuml celulozeumls fenolformalldehidi fenolfurfuralldehidi mellamin - formalldehidi rreumlshirat e mallaminit goma sintetike me bazeuml teuml poliakrillatit Emajllet neuml bazeuml teumlpoliviniacetetit epokside dhe poliuretale

B 130Liskuni qelqi asbesti dhe prodhimet e tij llaknat me bazeuml teuml bitumenit vajra rreumlshira alhide etj Materialet jorganike shtresore teuml lidhur ose teumlimpregnuara me fenol-formalldelid ose me rreumlshira teuml mellan-formalldehid materialet e prera Llaknat izolues me bazeuml alkide ose fenole neuml bazeuml teuml vajitpa kontakt me ajrin

F 155Liskuni asbesti qelqi dhe prodhimet e tyre teuml lidhura me alkide etokside polietilen teuml pa ngopur rreumlshira poliuretane dhe silikonoalkide

H 180Teuml impregnuara ose teuml lidhura me silikone liskuni asbesti qelqi dheprodhimet e tyre Rreumlshirat silikone dhe goma artificiale me mbusheumlsinorganik

C gt180Liskuni qelqi kuarci steatit Politetrafluoretilen i vetmuar me mbusheumlsinorganik ose si mjet impregnues neuml rastine e pelhurave prej qelqi dheazbesti (gjer neuml 250degC)

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klaseumls seuml izolimit

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Ndikimi i temperatureumls neuml materialet izoluese -Ligji i Montisgerit - peumlrcakton koheumlzgjatjen e njeumlmateriali

Ndryshimi karakteristik i temperatureumls ∆T eumlshteumlKlasa e izolimit A 8 degCKlasa e izolimit B 8-10 degCKlasa e izolimit H 12 degC

D a eTbT= sdot minus

a b - konstante peumlrcaktohen eksperimentalisht

bT

=ln 2∆ D a eT

TT= sdot

minus∆

ln 2

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Koheumlzgjatja e mbeumlshtjellave izoluese teuml realizuara me materi izol teuml klaseumlsA B dhe H neuml funksion teuml temperatureumls

Vjeteumlrsimi elektrik i materialeve izolueseFenomenet elektrike- ndikojneuml veqmas neuml

materialet organike izoluese( zbrazjet e pjeseumlrishme teuml brendshme neuml porete materialeve teuml ngurta)

D BUEm= minus B dhe m peumlrcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Ndarja e materialeve izolueseSipas prejardhjes dhe peumlrfitimit1 Materiale izoluese inorganike dhe

a) Materiale izoluese inorganike natyroreb) Materiale izoluese inorganike teuml peumlrfituara me

peumlrpunimin dhe sintezeumln e materialeve inorganikenatyrore2 Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyroreb) Materiale teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e

materialeve organike natyrore dhec) Materiale organike artificiale teuml peumlrfituara me

sintezeumln e materialeve natyrore teuml molekulave teuml uleumlta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)-mineral ( silikat i K Al dhe Mg)- rdquoMIKArdquo-teknikeumln e izolimit - veti teuml mira elektrike dielektrike dhe qeumlndrueshmeumlri teuml madhe neumltemperatura teuml lartaPeumlr elektroteknikeuml reumlndeumlsi kaneumla) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyreuml dhe i tejduksheumlmb) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyreuml teumlverdheuml teuml kuqe ose teuml gjelbeumlrt(rralleuml i pa ngjyreuml)Veqoriteuml e liskunit varen nga pasteumlrtia dheprejardhja e tij

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Veccediloriteuml Muskoviti FllogopitiDendeumlsia (kgm3)Temperatura e lejuar e puneumls (degC)Soliditeti neuml zgjatje (Nmm2)Soliditeti neuml shtypje (Nmm2)Rrezistenca specifike elektrike neuml 20degCDielektriciteti relativHumbjet dielektrike peumlr- 50 Hz- 10 MhzSoliditeti dielektrik (kVm)

2600-3200500-600150-250450-5501012-1015

6-802-13 sdot 10-3

01-03 sdot 10-3

(25-70) sdot 103

2600-3200600-900100-200350-4501011-1012

5-602-15 sdot 10-3

1-50 sdot 103-

(25-70) sdot103

Disa veccedilori teuml muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-peumlrfitohet nga fleteumlzat e liskunit teumlpeumlrzier me rreumlshireuml epokside silikone alkideetj - formeuml gypash dhe pllakashPeumlrdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i llamellave teuml kolektoritMikafoliumi ndash Njeuml ose meuml shumeuml shtresa teumlliskunit teuml ngjitura me materiale ngjiteumlse neuml leteumlrteuml holleuml (pambuk meumlndafsh peumllhureumletj)

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Peumlrdoret tek makinat elektrike - izolimi i peumlshtjellaveMikaleksi ndash Peumlrzierje e liskunit teuml bluar me qelqin e Baritit - soliditet teuml madh(300-400degC)Azbesti ndash struktureuml pejzore(gjer 100mm)Neuml formeuml shtresash (silikati i Mg me sasi teuml ujit) Neuml natyreuml azbesti gjendet si-silikat i Mg me sasi teuml ujit-silikat i Ca dhe Mg me sasi teuml hekuritAzbesti - izolator i dobeumlt (tgδ e madhe dhe Ed e vogeumll)Nuk peumlrdoret neuml teknikeumln e tensioneve teuml larta

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Peumlrdoret te aparatet elektrike ku paraqitentemperatura teuml larta(grupi B gjer H)Kuarci ndash dioksidi i Si teuml pasteumlr(SiO2) ose reumlreuml e kuarcit Kristalizimi- prizmeuml heksagonale-piramideuml

Peumlrdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e frekuenceumls seuml qarqeve osciluese neuml telekomunikacion

Veccediloriteuml e azbestit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Rrezistenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike peumlr 800 HzPermetivitetiSoliditeti dielektrik [kVmm]Temperatura e shkrirjes [degC]

2300-2600107-109

01-02-

05-21550

Disa veccedilori themelore te azbestit

Veccediloriteuml e kuarcit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml teumlrheqje (Nmm3)Rezistenca specifike elektrike (Ωm)Permetiviteti relativ (εr)Humbjet dielektrike (tgδ) peumlr (03-1) MHzSoliditeti dielek (ed) (kVmm) (20degC)

2000-220070-120

1015-1016

35-371-17 sdot 10-4

25-40

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Peumlrdoret peumlr fitimin e porcelanitSi material peumlr shuarjen e harkut elektrik tesiguresat shkrireumlseQelqi ndash leumlng i ftohur me prejardhje inorganike ka struktureuml amorfePeumlrfitimi i qelqit - zhyten seuml bashku oksidet me maseuml teuml qelqit dhe oksidet e metaleveLeumlnda nga e cila peumlrfitohet qelqi klasifikohet1 CaO BaO B2O3 PbO Fe2O3MgOZnOSiO2etj2 Al2O2 K2O Na2Oetj

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Prezenca e materialeve teuml grupit teuml pareuml e rriteumlrezistenceumln specifike kurse e materialeve teumlgrupit teuml dyteuml e zvogeumllon Peumlr elektroteknikeuml - qelqi E (qeuml nuk peumlrmbaneumlalkale)

Qelqi - material i ngurteuml i ndiesheumlm neumlndeumlrrimin e temperatureumls thehet lehteumlKa veqoriteuml e porcelanit - peumlrdoret neuml TTLEshteuml material i mireuml izolues soliditet teuml madhdielektrik ρ teuml madhe

Veccediloriteuml e qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml zgjatje [Nmm2]Soliditeti neuml shtypje [Nmm2]Rreztenca specifike elektrike [Ωm]Humbjet dielektrike tgδPermetiviteti relativ εrSoliditeti dielektrik [kVmm]

2200-630050-100

500-1500109-1015

(05-25)sdot10-3

5-1220-50

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Qelqi eumlshteuml rezistent ndaj lageumlshtiseuml acideveinorganike dhe organike(peumlrveq aciditklorhidrik)Ka peumlrqueshmeumlri teuml dobeumlt termikeNgjitja e qelqit me pjeseuml teuml metaleve peumlr izolim-problem i madhPeumlrdoret peumlr gypa transparenteuml (poqa elektrikeuml neuml teknikeumln elektrovakuume gypa elektronikeumlteuml fuqive teuml meumldha)Izolim teuml jashteumlm bateri teuml akumulatoreumlve

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Peumlrfundimisht qelqi ka-rezistenceuml teuml madhe izoluese-Soliditet teuml madh dielektrik-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj lageumlshtiseuml-forteumlsi teuml madhe mekanike-qeumlndrueshmeumlri teuml madhe ndaj ndryshimit teumltemperatureumls

Veccediloriteuml e fijeve teuml qelqit Vlerat numerikeDendeumlsia [kgm3]Soliditeti neuml teumlrheqje [Nmm2]Zgjatja []Rezistenca specifike elektrike [Ωm]Permetiviteti relativ dielektrik εr peumlr 50 Hzpeumlr 1010 HzHumbjet dielektrike tgδ peumlr 50 Hz peumlr 1010 HzSoliditeti dielektrik Ed [kVmm]

25401000-2000

153 sdot 1013

643611

42 sdot 10-3

6 sdot 10-2

37

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Materialet qeramikeQeramika - maseuml teuml zbutur plastike inorganikePeumlrfitohet nga-kaolina kuarci feldspati silikati i magnezit dioksidi i Zirkoniumit dioksidi i Titanit titanati i magneziumitetjNga sasia e pjeseumlve- varen vetiteuml e prodhimeve finaleLeumlnda e pareuml peumlr qeramikeumln - kushton lireuml -teknikeumln e izolimit10000 lloje teuml materialeve qeramike - klasifikimi i veumlshtireumlSipas normave DINmasat qeramike ndahen neuml shtateumlgrupe kryesore

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

1 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml Aluminit-porcelani(grupi 100)2 Masat qeramike me bazeuml teuml silikatit teuml magneziumit-steatitet(grupi 200)3 Masat qeramike me sasi teuml meumldha teuml titan dioksidit-rutilet(grupi 300)4 Masat qeramike me koeficient teuml vogeumll teuml bymimit linear me peumlrbeumlrje teuml

konsiderueshme teuml hidrosilikatit teuml magnezit(grupi 400)5 Qeramika okside poroze(grupi 500)6 Qeramika okside(grupi 600)7 Masat qeramike me peumlrbeumlrje teuml oksideve(veteumlm prej oksideve )(grupi

700)

Neuml elektroteknikeuml- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe(grupi 200)

Bluerjae leumlndeumlsseuml pareuml

Peumlrzierja me

ujeuml dhevaj

Peumlrpunimi i leumlndeumls seuml

keramikeumls dheumlnja e

formeumls me maqina etj

Tharjaqeuml teuml

largohetuji i cilieumlshteuml i tepeumlrt

Pjekja neumlfurra neuml

temperatura1000 dhe1800degC

Peumlrpunimisipeumlrfaqeumlsorleumlmuerja dhe

nxemja e seumlrishme neumltemperatureuml

800degC

Paraqitja skematike e procesit teknologjik teuml peumlrfitimit teuml masave qeramike

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Pjekja e leumlndeumls qeramike- procese fizike dhekimike-Gjateuml pjekjes tkurren deri meuml 20-sipeumlrfaqe teuml vrazhdeumlt sedimentohen papasteumlrti-sipeumlrfaqet lyhen me shtreseuml teuml holleumlVetiteuml- varen nga peumlrbeumlrja dhe nga procesi i peumlrfitimit-Materiale teuml ngurta teuml thyeshme-u qeumlndrojneuml forcave neuml teumlrheqje dhe shtypje-janeuml peumlrccedilues teuml dobeumlt teuml nxehteumlsiseuml-Neuml temperatura teuml larta - sforcime teuml brendshmedhe plasaritje teuml materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)Peumlrfitohet nga -kaolina 40-55(ndikon neuml vetiteuml termike)-kuarci 20-40(peumlrmireumlson vetiteuml mekanike) dhe-feldspati 15-25(rrit soliditetin dielektrik)-Izolatoreumlt e tensionit teuml larteuml-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-material johigroskopik-ka humbje teuml meumldha dielektrike-nuk i duron goditjet-mjafteuml i qeumlndruesheumlm neuml shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Steatiti (Materialet qeramike teuml grupit 200)- Peumlrbeumlhet nga silikati i Magnezit -veti meuml teumlmira dielektrike se porcelani-Pjeseumlt e izolatoreumlve qeuml kaneuml sforcime teumlmeumldha mekanike dhe termike-Shteumlpizat e siguresave shkrireumlse pjeseumlt e ndeumlrprereumlsve neuml aparate elektrikeelementembajteumls izoluesetj-Llojet e steatitit Frekventi dhe kaliti -kondensatoreuml dhe izolatoreuml neuml aparate teumlfrekuencave teuml larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masaveqeramike)Peumlrbeumlhen nga oksidet e pasteumlrta metalike -dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i Zirkoniumit(ZrO2)-Permitivitet teuml madh dielektrik (rreth 85)-Soliditet teuml vogeumll dielektrik dhe rezistenceuml teumlvogeumll elektrike-I peumlrshtatsheumlm peumlr punimin e kondensatoreumlveteuml frekuencave teuml larta (i shtohet 10 silikat i Mg dhe εr i bjen neuml 80)-Kaneuml koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Kur masave qeramike me rutile u shtohenmateriale tjera - peumlrfitohen masa qeramike εr i teuml cilave nuk varet nga temperaturaPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml janeuml Kerofoli dheKondezi-Kaneuml humbje teuml meumldha dielektrike (peumlr keumlteumlarsye iu shtohet dioksid i Zr)

Vareumlsia e permetivitetit relativ prej sasiseuml seuml rutileve neuml material

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Masat qeramike teuml grupit 400-Koeficient teuml vogeumll teuml bymimit termik(Durojneuml temperatura teuml larta pa u prishur dheteuml qeumlndrueshme neuml ndryshime teumltemperaturave)-Peumlrdoren neuml furra elektrike mbajteumls teumlndrysheumlm termiketjMasat qeramike teuml grupit 500-kaneuml porozitet teuml madh -veti teuml keumlqija mekanike-shumeuml e thithin ujinPeumlrdoren si mbajteumls teuml trupave teuml nxehteuml teaparatet elektrike dhe te furrat elektrikeetj

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Materialet qeramike teuml grupit 600-Kaneuml peumlrccedilueshmeumlri teuml mireuml teuml nxehteumlsiseuml -shumeuml teuml qeumlndruesheumlm ndaj temperaturave teumllarta dhe ndikimit direkt teuml flakeumls-Kaneuml veti teuml mira mekanikePeumlrdoren neuml vendet me kushte teuml veumlshtiratermike dhe mekanikekandelagypa izoluesdhe mbrojteumls peumlr termoelementeetjMaterialet qeramike teuml grupit 700Peumlrfitohen nga oksidet e pasteumlrta (Oksidi i Al ZrMg)-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe mekanike

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

-Peumlrccedilueshmeumlri teuml madhe termike-Rezistenceuml teuml brendshme teuml madhePeumlrdoren si edhe masat qeramike teuml grupit 600

Veccediloriteuml e materialeve qeramike

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE100 200 300 400 500 600 700

Dendeumlsia (kgm3) 2300-2500 2600-2800 3500-5000 2100-2200 1800-2100 2600-3300 3700-3900

Thithja e ujit neuml 0 05 0 0 3-15 0 0

Soliditeti neuml zgjatje(Nmm2)

25-35 45-60 15-80 25-35 10-20 40-100 260

Soliditeti neuml lakim(Nm2)

400-450 800-1000 100-900 300-500 200-350 700-1500 3000

Koef linear i bym (D-100degC) 10-6C-1

35-45sdot10-6 6-9sdot10-6 6-10sdot10-6 10-6 15-5sdot10-6 5-6sdot10-6 5-7sdot10-6

Keumlndi i humb dielpeumlr50 Hzpeumlr 1 MHz

17-25sdot10-3

6-12sdot10-31-3sdot10-3

03-2sdot10-3-005-08sdot10-3

20sdot10-3

4-7sdot10-3--

--

02sdot10-3

02-10-3

Pormet relativ εr 6 6 12-100 5 - - 9

ρ e brendshme(Ωm) 109-1011 1011-1012 - 109-1010 104-106 - 1081010

ρ sipeumlrfaqsore (Ωm) 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012 109-1012

Sol dielek(kVmm) 30-35 20-45 10-20 10-20 - 25-45 -

Disa veccedilori themelore teumlmaterialeve qeramike teuml grupeve

teuml ndryshme

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Materialet izoluese organike natyroreJaneuml peumlrdorur njeuml koheuml teuml gjateuml peumlr fitimin e materialeve izolueseKaneuml shumeuml dobeumlsi - peumlrdoren materialetsintetike teuml cilat i eleminojneuml-vareumlsineuml e vetive nga prejardhja-sasineuml e peumlrzierjeve neuml peumlrbeumlrjen e materialit-mundeumlsineuml minimale teuml peumlrmireumlsimit teuml veqorive-mungeseumln e gjetjesetjPeumlrfaqeumlsues kryesoreuml teuml materialeve organikenatyrore janeuml rreumlshirat natyrorevajrat dhematerialet fijore

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Rreumlshirat natyrore qelibarikopallishellaku pastaj edhe bitumeni asfallti (prejardhjeminerale apo gjateuml procesit teuml destilimit teumlnafteumlsetj) Materialt teuml fortapor zbuten neuml temperatura teumlvoglaNuk treten neuml ujeumltreten neuml acidePeumlrdoren peumlr impregnim teuml materialeveinorganike dhe organikeMaterialet fijore organike meumlndafshi pambuku- materiale izoluese shtresore dhe thurjeizoluese

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Veccediloriteuml e materialeve

Shelaku Kopalli Qelibari Bitumeni Parafini

Dendeumlsia [kgm3] 1000-1100

1020-1070

1050-1100

960-1050 915

Temp e zbutjes (degC) 50-70 60-90 175-200 55-140 52

Rrez spec elek (Ωm)

kaneuml vlereuml teuml madhe teuml rezistenceumls

tgδ peumlr 50 Hz 0008-001

0001-001

5-15sdot10-4 0008-002

1-10sdot104

Permet peumlr 50 Hz 23-38 25-27 265-29 24-33 25-5

Sol dielek (kVmm) 20-30 14-17 20 10-60 8-20

-Janeuml shumeuml higroskopike me ccedilrsquorast u prishenvetiteuml elektrike-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjeraizoluese iu peumlrmireumlsohen duksheumlm vetiteumlelektrike-Mbeumlshtjelljen e peumlrccediluesve teuml aparateveelektrike

Disa veccedilori dielektrike teuml materialeve fijoreorganike rreumlshirave organike

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Vaji mineral-Peumlrfitohet nga nafta e papeumlrpunuar-Ka veqori teuml mira izoluese dhe ccedilmim relativishtteuml ulteuml-Si material izolues dhe ftoheumls te transformatoreumltenergjetikeuml ndeumlrprereumlsat e fuqiseuml kabllat e tensionit teuml larteuml te kondensatoreumlt etj-Ka vlereuml teuml larteuml teuml rezistenceumls specifikeelektrike-me rritjen e temperatureumls i bjen rezistenca-permitiviteti relativ i vajit eumlshteuml 21-23

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Peumlr peumlrdorim duhet teuml keteuml humbje sa meuml teumlvogla dielektrikeRelativisht shpejt i prishen vetiteuml dielektrikegjateuml peumlrdorimit si material izoluesUji shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobeumlsojneumlshumeuml vetiteuml dielektrikeProceset qeuml shkaktojneuml prishjen e vetive teuml vajitmineral janeuml-zhvillimi i procesit teuml oksidimit teuml vajit neumlkontakt me ajrin-ndikimi i temperatureumls

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

-kontakti me metale qeuml janeuml katalizatoreuml teumlvjetrimit teuml vajit-ndikimi i driteumls-ndikimi i intensitetit teuml fusheumls elektrike etjElementet qeuml e ngadaleumlsojneuml vjeteumlrsimin e materialeve- inhibitoreuml-Vaji izolues dhe avujt e tij-janeuml material djegeumls

Veccediloriteuml themelore teuml vajit mineral Vlerat numerike

Dendeumlsia [kgm3]Viskoziteti kinetik [m2sdots-1]

- neuml temperatureuml 30degC- neuml temepratureuml 20degC

Temperatura e kalljes seuml avujve [degC]Soliditeti dielektrik neuml 20degC [kVmm]Rezistenca specifike elektrike [Ωm]

- neuml 20degC- neuml 100degC

Humbjet dielektrike tgδ- neuml temperatureuml 20degC- neuml temperatureuml 100degC

Permetiviteti relativ εr

880-92038 sdot 10-3

45 sdot 10-5

3503201013

1010

1-5 sdot 10-5

3-15 sdot 10-3

21-23

Disa veccedilori themelore teuml vajit mineral

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Materialet izoluese organike teuml peumlrfituara me peumlrpunimin e materialeve organike natyroreLetraPeumlrbeumlreumls kryesoreuml ka celulozeumln qeuml peumlrfitohetnga druriLetra izoluese -nga celuloza e pasteumlr-kalonneumlpeumlr cilindra metalikeuml ndash nxehet ndashlargohetlageumlshtia e tepeumlrt-Izolimin e kabllove energjetikeuml mbeumlshtjelleumls teumlkabllove elektrikeizolimin e vazhdimeve tepeumlshtjellat e makinave elektrike dhetransformatoreumlve neuml mes elektrodave teumlkondenzatoreumlveetj

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Celuloza ka permitivitet teuml madh dielektrikHumbjet dielektrike teuml letreumls janeuml teuml voglaRezistenca specifike elektrike dhe soliditetidielektrik teuml meumldha

Letra thitheuml shumeuml ujeuml - ia ndryshon shumeumlvetiteuml dielektrike ( e zvogeumllon rezistenceumlnspecifike elektrike dhe e rrit dielektricitetinrelativ)

Veccediloriteuml e letreumls Letra peumlrtransformatoreuml

Letra peumlrkablla

Dendeumlsia (kgm3)Soliditeti neuml terheqje [Nmm-2]Rezistenca spec e brendshme [Ωm]Soliditeti dielektrik [kVmm]Permetiviteti relativ [εr]Keumlndi i humbjeve diel tgδ peumlr 50 Hz

670-70060-80

1013-1015

10-142

4sdot10-5

600-7506-80

1013-1015

1015-354sdot10-5

Veccediloriteuml themelore elektrikedhe mekanike teuml letreumls

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Lageumlshtia i rriteuml humbjet dielektrike dhe e zvogeumllon soliditetin dielektrik dhe vetiteumlmekanike

Vareumlsia e rezistenceumls specifike teumlletreumls letreumls seuml seuml kabllove nga sasia e lageumlshtiseuml

Vareumlsia e tgδ teuml kondensatorit nga lageumlshtia peumlr frekuenceuml 50Hz

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Vareumlsia e permitivitetit dielektrik teumlletreumls nga sasia e thithjes seuml ujit

Letra impregnohet me ndonjeuml material izoluesteuml leumlngeumlt me llakra ose rreumlshira izolueseartificiale( meuml seuml shpeshti peumlrdoret vaji mineral)-fitohen letra teuml ndryshme teuml impregnuaraVlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kVmmNeuml keumlto veti ndikon edhe kualiteti i vet letreumlsdhe kualiteti i vajit

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Gjateuml peumlrdorimit teuml letreumls si material izolues duhet kushtuar kujdes trasheumlsiseuml seuml saj e cilandryshon-peumlr kondensatoreuml - trasheumlsi (5-30)10-3mm-peumlr kabllo - trasheumlsi (15-170)10-3mm-peumlr transformatoreuml - trasheumlsi meuml e madheRezultate teuml mira - impregnimi me rreumlshira dhellakra qeuml mundeumlsojneuml edhe ngjitjen e letreumls -teumlreumlsi teuml forta mekanikeKur impregnimi beumlhet me bakelit - letra e bakelizuar - veti teuml posaccedilme izoluese

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Ju lutemqeteumlsi

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Materialet izoluese sintetike organikePeumlrfitohen neuml meumlnyreuml artificiale me sintezeumln e materialeve shumeumlmolekulare me prejardhjeorganike me polimerizim polikondenzim apopoliadicionVeti teuml mira elektrike termike dhe mekanikeSipas reagimit ndaj ndryshimit teuml temperaturave-termostabile dhe-termoplastikePolikondenzimi - bashkimi i molekulave teumlvogla(monomere) teuml njeumljta ose teuml llojeve teumlndryshme neuml molekula teuml meumldha me ndarje teumlprodukteve molekulare(ujitgazraveacideveetj)

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Ky proces mund teuml ndeumlrprehet e pastaj teumlvazhdojeuml(materiale termostabile)Produkti final nuk ka peumlrbeumlrje teuml njeumljteuml me peumlrzierjen e leumlndeumls seuml pareumlPolimerizimi - bashkimi i njeuml numri teuml madhmolekulash teuml njeumljta me lidhje teuml pangopura(monomere) neuml molekula teuml meumldha(polimere)-materiale termoplastikeProdukti final ka struktureuml teuml njeumljteuml si edhe leumlndae pareumlKy proces nuk guxon teuml ndalet

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Poliadicioni ndash bashkimi shkalleuml-shkalleuml i njeumlnumri teuml madh llojesh teuml ndryshme molekulashteuml vogla neuml molekula teuml meumldha gjateuml teuml cilitproces beumlhet zhvendosja intermolekulare e atomit teuml hidrogjenitProdhimet finale ndashstruktureuml teuml njeumljteuml me leumlndeumlne pareumlMaterialet sintetike termoplastikeFenoplastet-me polikondenzimAminoplastet-polikondenzimRreumlshirat poliestere dhe rreumlshirat epokside(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Materialet termoplastike izoluese-Materialet e peumlrfituara me procesin e polimerizimit (raste teuml rralla me polikondenzim)Polietileni-Peumlrfitohet nga etileni(shtypje e larteuml dhetemperaureuml 200degC)me katalizatoreuml edhe neumlshtypje atmosferike dhe temperatureuml dhome

Vareumlsia e εr dhe tgδ nga temperatura peumlr polietilenin

Veccediloriteuml e materialev

Fenoplastet AminoplastetAmilini Urea Mellamini

Poliesteri Poliamid Rreumlshiratepokside

Rreumlshiratsilikone

Dendeumlsia(kgm3)

1250-1300 1220-1250

1400-1500 1400-1550

1100-1240 1140 1110-1240 1600-1750

Sol neuml teumlrheqje(Nmm-2)

49-56 60-70 56-92 56-92 23-70 70 80-90 28-49

Koef ter i zgjatjes (degC)10-

6

25-60 50-60 27 40 80-135 100 60

Qeumlndrueshmeumlria

termike (degC)

120 82-88 76 100 110-120 100-120 140 180

Rezistencaspec elektrike

(Ωm)

109-1016 109-1015 1010-1011 1010-1011 1011-1012 1011 1011-1012 1012-1014

tgδ 006-01 0002 003 0045 0003 0014 0001Permetiviteti εr 5-65 37-38 70-74 90-95 3-4 41 3-9 35Sol dielektrik

(kVmm)12-16 19-20 12-16 12-16 15-18 15 16 18

Qeumlndrushmeumlriandaj harkut el

e vogeumll e vogeumll e mjaft e mjaft e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml

Thithja e ujit (peumlr 24h ()

01-02 001-008 05-07 03-06 01-06 15 014 01

Veccediloriteuml themelore teuml materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Makromolekulat e polietilenit - degeumlzohen(varet nga dendeumlsia e tij) - peumlrcakton vetiteumltermike dhe mekanike-Polietileni i buteuml-Polietileni i forteumlPolietileni ngadaleuml vjetrohet nga ndikimi i rrezeve teuml diellit - humb elasticitetin

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga frekuenca peumlr polietilenin

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Pa defekte duron temperaturat 50deg-80degCKa veti teuml mira elektrike - material jopolarKa tgδ teuml vogeumll dhe εr teuml vogeumll ( nuk ndryshojneumlme f dhe T )peumlrpunohet lehteumli papeumlrshtatsheumlm peumlr ngjitjePeumlrdorimiIzolim neuml TTL dhe kabllo koaksialeumlPolistiroliPeumlrfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)Rreumlshira e polistirolit - e forteuml e tejdukshme ndashpllaka fije dhe folie

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

-Veti teuml mira mekanike dhe elektrike-ka tgδ teuml vogeumll-I qeumlndron lageumlshtiseumlvajrave dhe acideve-Peumlrdoret si izolim neuml teknikeumln e frekuencave teumllartaQeumlndrueshmeumlria e vogeumll termike - kufizonpeumlrdorimin neuml energjetikeumlPolivinilkloridi(PVC)-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)-Pasi peumlrmban klor - material polarZbutet neuml 80degC - kufizon peumlrdorimin e tijPVC- i qeumlndron acidevealkooleve vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

-Gjysmeumlprodhime neuml formeuml pllakashgypash shiritashfijeshfolieshetjPeumlrdoret si izolim i peumlrccediluesve (material i buteuml)-ka tgδ teuml madhe - kufizon peumlrdorimin neumlteknikeumln e frekuencave teuml larta

VECcedilORITEuml Polistiroli Polietileni PVC Tefloni PET

Dendeumlsia [kgm3] 1180-1200 920-940 1400-1750 2100-2300 1330-1400

Sol neuml teumlrheqje Nmm-2 35-63 10-14 28-50 14-32 160

Qendruesh termikedegC 65-96 100 60-70 260 150

Rezisspec elek Ωm 1015-1016 1013-1015 1012-1014 10-13-1014 1015-1017

Keumlndi i humbjeve tgδ 1-3sdot10-4 2sdot10-4 30-80sdot10-14 2sdot10-4 20-40sdot10-4

Permetiviteti relativ 245-265 23 3-5 2 3

Sol dielek Ed [kVmm-1] 20-35 18-20 14-20 20-30 160

Qendruesh ndaj harkut e vogeumll e vogeumll e vogeumll e mireuml e vogeumll

Thithja e ujit () 003-005 001 01 0005 02-04

Koef ter zgjatj 10-6sdotdegC-1 60-80 160-180 - 10 -

Disa veccedilori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Fluoroplastet-Materiale termoplastike-Qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike (nuk digjen)dhe kimike-Veti teuml mira elektrike dhe janeuml johigroskopike-Politetrafluoretileni (teflloni) - peumlrfaqeumlsueskryesoreuml

Vareumlsia e εr dhe e tgδ nga temperatura peumlr tefllonin

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

-ka tgδ dhe εr teuml vogeumll (nuk varen nga f dhe T)-Nuk i ndryshojneuml vetiteuml(-60degC-250degC)

Teflloni - fitohet veumlshtireuml dhe eumlshteuml i shtrenjteumlPolietilentereftalati(PET)-ka rezistenceuml teuml madhe termike(150degC)-ka veti teuml mira mekanikeelektrike dhe eumlshteumljohigroskopik

Vareumlsia e er dhe tgδ nga frekuenca peumlrtefllonin

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

-ka soliditet dielektrik teuml madh(Ed=160kVmm)-PET prodhohet neuml formeuml fijesh dhe folieshPeumlrdoret peumlr izolim teuml peumlrccediluesvete kondensatoreumltetj Kushton shtrenjteumlEllastomereumlt-Materiale organike (polimerizues)Me peumlrpunim iu ipet forma e deumlshiruar ndashme vullkanizim beumlhen elastike-Veti teuml dobeumlta elektrike dhe mekanikeMe vullkanizim - goma e buteuml ose e forteuml (sasia e fosforit)

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Ellastomeri i pareuml - kauquku natyror (goma ngavullkanizimi i kauqukut)Goma-tek peumlrquesit e TUvjetrohet shpejteuml ndikohet nga temperaturavaji mineral etjgoma zeumlvendeumlsohet me ellestomerartificial(sintetikeuml) - kauquku sintetiketj -rritet qeumlndrueshmeumlria termike(180degC)nuk ndikohen nga vaji mineral uji benzinaetjSilikonetNeuml mes materialeve organike dhe inorganikete materialet organike - C (HONSetj)te materialet inorganike ndash nuk merr pjeseuml C

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Materialet organike - veti teuml mira elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml vogeumlltretshmeumlri dhe elasticitetMaterialet inorganike - veti teuml keumlqija elektrike qeumlndrueshmeumlri termike dhe mekanike teuml madhejotretshmeumlri dhe joelasticitetSilikonet-vetiteuml e mira teuml dy materialeve-Kaneuml qeumlndrueshmeumlri teuml madhe termike(-60degC -+180degC)Peumlrdoret si rreumlshireuml termoplastikevaj izolues pasteetjImpregnim dhe llakim teuml shtresave izoluese dheizolim teuml peumlrquesve - kushtojneuml shtrenjteuml

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Vaji silikon ndash shumeuml pak ndryshon viskozitetime temperatureumln Temperatura e puneumls eumlshteuml-50degC-250degCPeumlrdoret sidomos te transformatoreumlt energjetikeumlLlaknat izoluesePeumlrzierje rreumlshirashbitumenit dhe vajrave neumltreteumls qeuml avullohen lehteumlPas pjekjes dhetharjes-gjendje teuml ngurteumlpeumlrdoren peumlr impregnimsi maseuml lidheumlse lyerjen e sipeumlrfaqeve teuml materialeve- rritetsoliditeti dielektrik rritet peumlrqueshmria termike zvogeumllohet higroskopitetietj

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Me llakna lyhen peumlrquesit nga Cu dhe Al-peumlshtjellat e makinave rrotulluese transformatoreumlveetj-rritet koeficienti i mbushjesLlaknat emajluese-thahen neuml furra neuml 400degCGazrat izoluese-mbushin hapeumlsireumln neuml teuml cileumln vendosen tgδdhe εr teuml vogeumll rezistenceuml teuml madhe specifike mundeumlsi regjenerimi spontan pas qpimitetjGazi meuml i peumlrhapur izolues-ajri(ndikohet ngalageumlshtia temperatura ndotjetAjri - izolator i brendsheumlm neumln shtypje teuml larta-Ndeumlrprereumlsat pneumatik teuml TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) freoni azotietj-beumln shuarjen e harkut elektrik-duke i thitheumlelektronet e lira si ldquoshpuzeumlrdquodhe dejonizonhapeumlsireumlnSEE me SF6 kaneuml 10 teuml dimensioneve teuml SEE klasikeVeti negative teuml SF6 1ccedilmimi i larteuml2prezenca e avujve teuml ujit3zbrazjet e pjeseumlrishme-zbeumlrthimi i SF6Hidrogjeni ndashsi gaz izolues peumlr ftofje te makinatelektrike

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Materialet dielektrike jolinearea)Materiale feroelektrikeb)Materiale piezoelektrike dhec)Materiale elektrete-Kaneuml ngjashmeumlri me materiale feromagnetikeMaterialet feroelektrike ndash temperatureuml neuml teumlcileumln materialet i ndryshojneuml shumeuml vetiteuml-temperatura Kiri (peumlr dielektrikeumlt)Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri ndashgjendje paraelektrike

Materialesenjetoelektrike

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Neumln vlereumln e temperatureumls Kiri dhe mbi vlereumln e saj (kur janeuml dy temperatura Kiri) - polariziminuk eumlshteuml linear me intensitetin e fusheumlselektrike - materiale dielektrike jolinearePolarizimi i materialeve feroelektrike varet edhenga fusha elektrike e meumlparshme - histerezadielektrike (varet nga P dhe D qeuml shkaktohennga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Paraqitja e histerezeumls te materialet dielektrike-merret njeuml mosteumlr e papolarizuar e materialitferoelektrik dhe futet neuml mes pllakave teuml njeumlkondensatori - kyqet tensioniKur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimindryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit teumlpareumlKur zvogeumllohet fusha elektrike-zvogeumllohet edhepolarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2Kur E=0 polarizimi do teuml jeteuml i ndryshuesheumlm nga 0 Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr Kur rritet fusha neuml drejtim teuml kundeumlrt - polarizimizvogeumllohet-lakorja 2-3 dhe peumlr E=-Ec - polarizimi 0

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Ec - fusha koercitiveKur rritet edhe meuml fusha deri te E=-Emax polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dheprej -Emax neuml Emax P varet nga E sipas njeumllakoreje teuml mbyllur(Njeumljteuml vlen edhe peumlr vektorin e ccedilvendosjes D dhe intensitetin e fusheumls E)Vareumlsiteuml e P me E dhe D me E te materialetferoelektrike - temperatureuml teuml caktuar(diapazon) janeumlteuml polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrikedipole janeuml orientuar neuml njeuml drejtim dhe kahje)Vektori i polarizimit P teuml disa domeneve janeuml teumlorientuar neuml meumlnyreuml kaotike kur nuk ka fusheumlelektrike

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Materialet feroelektrike - makroskopikisht teumlpapolarizuaraNeumln ndikimin e fusheumls elektrike- beumlhet orientimii domeneve teuml P neuml kahje teuml fusheumls elektrikeMaterialet feroelektrike teuml polarizuara edhe neumlmungeseuml teuml fusheumls elektrike (Prne0 gjateuml E=0) Te materialet feroelektrike definohenPermitiviteti fillestar maksimal dhe diferencial

a) Materiali feroelektrikmakroskopikisht i apolarizuar

b) materiali feroelektrik i vendosur neuml fusheuml teuml jashtmeelektrike

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Permitiviteti fillestar

Permitiviteti maksimal

Permitiviteti diferencial

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kaneuml1 Cikeumll histereze teuml P(D) nga E2 Permitivitet teuml madh neuml fillim3 Vareumlsi teuml theksuar teuml permitivitetit nga temperatura4 Vareumlsi teuml madhe teuml permitivitetit nga fusha elektrike5 Vareumlsi teuml tangjensit teuml keumlndit teuml humbjeve ngafrekuenca6 Ndryshime teuml koeficientit teuml bymimit linear modulit teumlelasticitetit etj nga temperatura

ε i E

DE

=rarr

lim0

εmDE

=

εddDdE

=

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Mbi temperatureumln Kiri (ose jashteuml intervalitndeumlrmjet dy temperaturave Kiri) materialetferoelektrike - materiale dielektrike linearePermitiviteti dielektrik afeumlr pikeumls Kiri

me dy temperatura KiriKlasifikimi i materialeve feroelektrike -struktureumlskristalore lidhjeve kimike peumlrdorimit etjKripa e Senjetit ( Seignette1655 )-Nga thartina natyrore e vereumls ndashkripa dyfishe e thartineumls seuml Na-K me kateumlr molekula teuml ujitkristalikNaKC4H4O6˙4H2O

εrc

CT T

=minus

ε εrC

rC

CT T

CT T

=minus

=minus

1

1

2

2dhe

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Kristali i kripeumls seumlsenjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrikemonokristalorVeccediloriteuml e kripeumls Vlerat numerikeDendeumlsia (Mgm3) 177Masa molekulare 282 184Temperatura e shkrirjes (degC) Gjateuml temperaturave 55degC shndeumlrrohet neuml

tartarat te natriumit dhe kaliumTemperatura Kiri e sipeumlrme +24degCTemperatura Kiri e poshtme -18degCεr (23degC) gjateuml lkHz 900tgδ (23degC) gjateuml lkHz 01Rezistenca specifike elektrike (Ωm) 1010-1011

Forteumlsia dielektrike (MVm) 60tgδ εr dhe ρ maten peumlr fusha teuml dobeumlta elektrike Elt5kVm

Disa veccedilori teuml kripeumls seuml senjetit Vareumlsia e εr e krypes seuml senjetit prej temperatureumls gjateuml gjateumlsiseuml seuml boshteve teuml

kristaleve peumlr 50Hz dhe fusha teuml dobeumlta

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Kur H2 zeumlvendeumlsohet me deuteriumin - kripa e reumlndeuml e Senjetit

Vareumlsia e polarizimit spontanP teumlkripeumls seuml senjetit dhe kripeumls seuml reumlndeuml

teuml saj prej temperatureumls gjateumlfushave teuml dobeumlta

Veccediloriteuml Formula kimike Struktura

kristalore

TemperaturaKiri

P(microCcm2)

Tartarat Li dhe

amoniumi

LiNH4H4O6H2O Rombike 175degC 022 (-175degC)

Tartarat Li dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O Rombike -263degC 014(-272degC)

Kripa e reumlndeuml e senjetit

KNaC4H2D2O6sdot4D2O

Monolite +35degC -220degC

037(6degC)

Disa veccedilori feroelektrike teuml materialeve dielektrike

Vareumlsia e er e kripeumls seuml reumlndeuml teumlsenjetit prej temperatureumls gjateumlndikimit teuml fushave teuml dobeumlta dhe

frekuenceumls prej 50Hz

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

-Peumlrdoret peumlr shtresa akustike absorbueseMaterialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques Curie 1880)Paraqitja e ngarkesave neuml sipeumlrfaqe teumlmaterialeve dielektrike dhe polarizimi i brendsheumlm i dielektrikut neumln ndikimin e veprimeve mekanike ndash piezoelektricitet

ku ik=123

Eksiston edhe fenomeni i kundeumlrt me efektinpiezoelektrik

ku ik=123

P d Ti ik k=

X d Ei ik k=

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Kuarci (dioksidi i Si ndash SiO2)Dy modifikime i djathteuml dhe i majteuml

-Veti teuml mira mekanike dhe i qeumlndruesheumlm ndajproceseve kimikePeumlrdoret si stabilizator dhe filteumlr frekuencash gjeneratoreuml i oscilimeve teuml ultrazeumlrit dhe peumlrmatjen e madheumlsive mekanike (piezometria)

Format ideale teuml kristaleve teuml kuarcita) kuarci i djathteuml (a kuarci) b) kuarcii majteuml (b kuarci)

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Elektretet - edhe pas ndeumlrprerjes seuml fusheumls mbesin gjithmoneuml teuml polarizuara-burime teumlfusheumls elektrike- termoelektretet- fotoelektretet- elektroelektretet- mekanoelektretet- magnetoelektretet etjTe elektretet - dy forma teuml elektrizimit homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Vareumlsia kohore e dendeumlsiseuml sipeumlre cila mbeumlshtetur neuml elekpozitive a) forma e heteroelektricitetit b) forma e homoelektrizimit dhec) rasti kur seuml pari mbizoteumlron heteroelektriciteti e pastajhomoelektriciteti

Paraqitja skematike a)homoelektrizimit dhe

b) heteroelektrizimit teuml elektreteve

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Elektretet e formeumls homoelektrike kaneumlkoheumlzgjatje meuml teuml madhe teuml gjendjes seumlelektrizuar se heteroelektretetElektretet e materialeve organike ndahen neuml dygrupe1Elektretet e peumlrfituara hereumlt dyllit teuml bleteumlvedhe karbnaubirreumlshirave natyrore(qehlibaritkollofoniumitetj) - termoelektrete2 Elektretet nga materiet organike polimerepolietilenteraftalati(PET) polikarbonati polipropileni politetrafluoretileni (PTFE)etjElektretet e materialeve inorganike peumlrfitohenmeuml seuml shumti nga materialet qeramike

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Peumlrcaktimi eksperimental i disa vetiveelektrike teuml materialeve dielektrikeMaterialet dielektrike-reumlndeumlsi teuml madhe peumlrpuneumln e aparateve elektrikeGjateuml koheumls materialet dielektrike vjeteumlrsohen prandaj duhet teuml kontrollohen me qeumlllim teumlverifikimit teuml vetive teuml tyre si- forteumlsiseuml dielektrike dhe tensionit teuml shpimit rezistenceumls elektrike specifike sipeumlrfaqeumlsoredhe veumlllimore rezistenca e izolimit humbjetdielektrike dhe permitiviteti dielektrik rezistencae materialeve dielektrike nga rrymatsipeumlrfaqeumlsore etj

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Shqyrtimi i forteumlsiseuml dielektrike te trupat e ngurteuml-dallon nga trupat e leumlngeumlt dhe teuml gazteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga mesingu dhe kaneumlformeuml cilindrike

Forma dhe meumlnyra e vendosjes seuml elektrodave peumlr shqyrtimin e forteumlsiseumldielektrike teuml materialet e ngurta neuml formeuml pllakash trasheumlsia e teuml cilave eumlshteuml

a) meuml e vogeumll se 3mm b) meuml e madhe se 3mm Neuml rastin e dyteuml beumlhet thellimi i mostreumls qeuml trsquoi zvoglohet trasheumlsia

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Peumlr materialet e leumlngeumlta dhe teuml gazta forma e elektrodave dhe vendosja e tyre eumlshteuml

Elektrodat ndeumlrtohen nga bakrimesingubronzaose qeliku qeuml nuk ndryshketKur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rrymadhe bjen tensioni neuml mosteumlrTek dielektrikeumlt e ngurteuml neuml meumlnyreuml vizueleveumlrehet vendi ku ka ndodheuml shpimi

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Forteumlsia dielektrike e materialeve llogaritet me shprehjen [kVmm]

Peumlr njeuml material beumlhen disa matjenga teuml cilatmerret vlera mesatareGjateuml shqyrtimit teuml forteumlsiseuml dielektrike teumlmaterialeve teuml gazeumlta dhe teuml leumlngeumltatensionirritet peumlr 2kVs(matjet peumlrseumlriten 6 hereuml)Matja e rezistenceumls elektrike te materialetizoluese-ngjasheumlm si te materialet peumlrquesePeumlrcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)

EU

dshpshp=

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

a) b) c)

Elektrodat peumlr matjen e rezistenceumls veumlllimore dhe sipeumlrfaqeumlsore teumlmostrave teuml materialeve dielektrike a) dhe b) neuml formeuml pllakash

dhe c) neuml formeuml gypash

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Rezistenca veumlllimore specifike e materialevedielektrikeRezistenca elektrike sipeumlrfaqeumlsore e mostreumls

Peumlr matje shfryteumlzohet tensioni i njeumlkahsheumlm100 500 dhe 1000VPeumlrcaktimi eksperimental i tgδ dhe εr tematerialet dielektrikeDy parime parimi i baraspeshimit dherezonanceumls

ρδv vS R=

ρs sPs

R=

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Neuml njeumlrin krah teuml ureumls vendoset kondensatorime dielektrikteuml cilit i caktohet tgδ dhe RxDuke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e ureumls dhe vlen

Skema ekuivalente e ureumls seumlSheringut

Skema ekuivalente Q-metritpeumlr peumlrcaktimin e tgδ dhe εr

te materialet dielektrike

Rj C j C R

RCx

x+

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

+=

1 11 1 1

2

ω ω ω

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

Prej nga dhePermitiviteti i materialeve dielektrike llogaritetme

C CRR

dhe R RCCx x= =1

22

1 tg C R C Rx x xδ ω ω= = 1 1

εrxC

C=

0

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

PyetjePyetje

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen

JuJu faleminderitfaleminderitppeumleumlrr vveumleumlmendjenmendjen