kantoren in cijfers 2014

68
Kantoren in cijfers 2014 Statistiek van de Nederlandse kantorenmarkt Drs. R.L. Bak

Upload: rudolf-bak

Post on 14-Aug-2015

17 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: Kantoren in cijfers 2014

Kantoren in cijfers 2014

Statistiek van de Nederlandse kantorenmarkt

Drs. R.L. Bak

Page 2: Kantoren in cijfers 2014

Colofon

SamenstellingR.L. Bak

Grafische vormgeving en illustratiesKaartbeeld, Scherpenzeel

OmslagAtelier van GOG, Amsterdam

FotografieJan van den Brink: 48 - Sjaak Henselmans: 40 - Kees Hummel: 28 - Pieter Kers: 25 - Luuk Kramer: 60 - Christian Richter: 4,8 - Ronald Tilleman: omslag, 55

ISBN/EAN: 978-94-90915-09-4

© copyright 2015 - drs. R.L. Bak - Zeist

Bronvermelding is verplicht

BestelinformatieVerkrijgbaar bij:NVM BusinessFakkelstede 13431 HZ NieuwegeinTelefoon: (030) 608 51 85

Page 3: Kantoren in cijfers 2014

3

Met het verschijnen van deze twaalfde uitgave van Kantoren in Cijfers wordt wederom tegemoet gekomen aan de groeiende behoefte om op eenvoudige en snelle manier kennis te nemen van de veelheid aan statistische informatie over de Nederlandse kantorenmarkt. Evenals in voorgaande jaren, bevat deze publicatie – naast cijfers van derden – ook veel zelfverzamelde gegevens die nergens anders te vinden zijn. Een bijzonder woord van dank gaat uit naar die personen die bereid waren om de auteur te voorzien van niet eerder gepubliceerde huurprijzen.

Zeist

Drs. R.L. Bak

Woord vooraf

Page 4: Kantoren in cijfers 2014

4

Page 5: Kantoren in cijfers 2014

5

Woord vooraf 3

Lijst van tabellen 7

Voorraad 9Bouwkosten 25Vraag 29Aanbod 41Huurprijzen 49Beleggingen 55Rendementen 61

BijlageGrote gemeenten in Nederland 65Indeling van Nederland in 66Corop-gebieden

Trefwoordenregister 67

Inhoud

Page 6: Kantoren in cijfers 2014
Page 7: Kantoren in cijfers 2014

7

Voorraad1 Voorraad kantoorruimte per provincie2 Voorraad kantoorruimte per landsdeel3 Onttrekking aan de voorraad4 Nieuwbouw van kantoorruimte per provincie5 Voorraad kantoorruimte per gemeente

Bouwkosten1 Richtprijzen bouwkosten kantoren2 Samengestelde materiaal- en loonkosten van nieuwbouw kantoren

Vraag1 Vraag naar kantoorruimte per provincie2 Vraag naar kantoorruimte per landsdeel3 Vraag naar kantoorruimte per bedrijfstak/-klasse

Aanbod1 Aanbod van kantoorruimte per provincie2 Aanbod van kantoorruimte naar leeftijd per provincie3 Aanbod van kantoorruimte per landsdeel

Huurprijzen1 Gemiddelde huurprijs van bestaande kantoorruimte per landsdeel2 Mediane werkplekkosten in kantoorgebouwen

Beleggingen1 Beleggingen in kantoren per provincie2 Beleggingen in kantoren naar type belegger

Rendementen1 Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van kantoren2 Rendement op kantoren

Lijst van tabellen

Page 8: Kantoren in cijfers 2014
Page 9: Kantoren in cijfers 2014

9

Als basismateriaal voor de statistiek over de kantorenvoorraad dienen data die zijn verkregen door eigen waarneming, waarbij de grootte van de voorraad alsmede de samenstelling ervan jaarlijks door een plaatselijke inventarisatie per woonkern wordt vastgesteld. Een belangrijk hulpmiddel is de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG), een door het Kadaster beheerde objectendatabase.

Alleen kantoorpanden met een oppervlakte boven de 500 vierkante meter worden geïnventariseerd. Als oppervlakte-eenheid wordt het verhuurbaar vloeroppervlak (v.v.o.) genomen. Ultimo 2013 telde Nederland 15.755 kantoorgebouwen.

In tabel 5 van deze publicatie zijn uitsluitend die gemeenten opgenomen met een kantorenvoorraad van 10.000 vierkante meter en meer.

Tegen de ‘voorraad’ kunnen ook andere statistische gegevens worden afgezet, zoals het ‘aanbod’ voor de berekening van de leegstand en de ‘vraag’ voor de vaststelling van de verhuisdynamiek.

Begripsomschrijvingen

Kantoor Onder een kantoor wordt verstaan een ruimtelijk zelfstandige eenheid die grotendeels in gebruik is of te gebruiken is voor bureaugebonden werkzaamheden of ondersteunende activiteiten. De definitie van het begrip kantoor als een ruimtelijk zelfstandige eenheid betekent dat kantoren in fabrieken, bedrijfsgebouwen, ziekenhuizen en universiteiten buiten de statistiek worden gelaten.

Verhuurbaar vloeroppervlak Dit is het bruto vloeroppervlak minus het constructieoppervlak, de verticale verkeersruimten en de installatieruimten. De omschrijving van het verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegd in de NEN 2580. Als vuistregel kan gelden dat van het bruto vloeroppervlak ongeveer 86 procent verhuurbaar is.

Voorraad Met voorraad wordt bedoeld het totaal van leegstaande en in gebruik zijnde kantoren. Ook kantoren die op het moment van registratie nog in aanbouw zijn, worden tot de voorraad gerekend.

Voorraad

Page 10: Kantoren in cijfers 2014

10

36

64

36

64

2003 2013

m2

32

2123

19

5

29

22 24

20

5

2003 2013

22

34321816

1820

2830

2003 2013

% %

% %

% %

HuurKoop

Voorraad kantoorruimte naar eigendomssituatie

500 - 1 0001 000 - 2 5002 500 - 5 0005 000 - 10 00010 000 en meer

Voorraad kantoorruimte naar gebouwgrootte

KantorenwijkCentrumWoonwijkBedrijfsterreinBuitengebied

Voorraad kantoorruimte naar locatietype

Voorr

aad

Page 11: Kantoren in cijfers 2014

11

’11

50

60

40

30

20

10

x miljoen m2

0’10’09’08 ’122005 ’13’06 ’07

Ontwikkeling van de voorraad kantoorruimte31 december

Voorra

ad

1 Voorraad kantoorruimte per provincie, 31 december

2005m²

2007 2009 2011 2013

Groningen 1.184.500 1.191.500 1.249.500 1.240.500 1.203.000Friesland 898.000 929.500 976.000 985.000 982.000Drenthe 601.500 627.500 648.000 650.500 653.500Overijssel 2.225.500 2.285.000 2.357.000 2.446.000 2.488.500

Gelderland 3.812.000 3.934.500 4.047.500 4.168.500 4.151.000Utrecht 5.681.000 5.907.000 6.049.000 6.129.500 6.082.000Flevoland 801.000 887.000 910.000 913.500 907.000Noord-Holland 11.033.500 11.400.500 11.567.500 11.624.500 11.515.000

Zuid-Holland 12.553.000 13.050.500 13.472.500 13.705.000 13.714.000Zeeland 453.500 455.000 459.000 461.000 461.000Noord-Brabant 5.241.000 5.446.000 5.543.000 5.592.000 5.546.500Limburg 2.030.500 2.045.000 2.067.000 2.106.000 2.135.500

Nederland 46.515.000 48.159.000 49.346.000 50.022.000 49.839.000

Page 12: Kantoren in cijfers 2014

12’11 ’12 ’13’10’09’082005 ’06 ’07

’11 ’12 ’13’10’09’082005 ’06 ’07

’11 ’12 ’13’10’09’082005 ’06 ’07

800

600

400

200

0

x 1 000 m2

800

600

400

200

700

500

300

100

0

x 1 000 m2

x 1 000 m2

800

700

600

500

400

300

200

100

0

HuurKoop

Nieuwbouw van kantoorruimte naar eigendomssituatie

Bedrijfsterrein

500 - 1 000

Nieuwbouw van kantoorruimte naar locatietype

Nieuwbouw van kantoorruimte naar gebouwgrootte

Kantorenwijk

WoonwijkCentrum

1 000 - 2 5002 500 - 5 0005 000 - 10 00010 000 en meer

Voorr

aad

Page 13: Kantoren in cijfers 2014

13

Voorra

ad

2 Voorraad kantoorruimte per landsdeel, 31 december

2005m²

2007 2009 2011 2013

Noord-Nederland Groningen 936.500 946.500 1.002.500 987.000 946.000 Leeuwarden 565.500 579.500 601.000 597.500 594.000 Assen 266.500 281.500 293.000 294.000 298.000

Oost-Nederland Apeldoorn 670.000 686.000 696.360 735.000 732.000 Arnhem 1.062.000 1.096.000 1.127.545 1.148.500 1.133.000 Enschede 417.000 420.000 425.275 450.500 458.000 Hengelo 275.500 277.500 276.960 281.500 281.000 Nijmegen 484.500 484.500 488.740 493.500 493.500 Zwolle 698.500 701.000 746.075 767.500 772.500

Midden-Nederland Amersfoort 788.500 832.500 847.000 855.500 855.500 Utrecht 2.408.000 2.537.000 2.633.000 2.715.500 2.697.000 Almere 492.000 566.500 584.000 589.500 588.500

West-Nederland Amsterdam 5.828.000 6.031.000 6.118.500 6.105.000 6.029.500 Den Haag 3.883.500 3.973.500 4.166.500 4.182.500 4.088.500 Rotterdam 3.146.500 3.312.500 3.407.000 3.507.000 3.511.500 Haarlemmermeer 1.321.500 1.349.500 1.394.500 1.417.500 1.441.500

Zuid-Nederland Breda 704.000 707.000 712.500 714.500 745.500 Tilburg 460.000 464.500 482.500 483.000 490.500 Den Bosch 939.000 942.500 950.500 971.500 973.000 Eindhoven 1.477.000 1.573.000 1.589.000 1.591.500 1.499.000 Heerlen 454.000 454.000 473.000 473.000 441.000 Maastricht 529.000 529.000 511.000 515.000 515.000

Page 14: Kantoren in cijfers 2014

14

3 Onttrekking aan de voorraad

2005m²

2007 2009 2011 2013

Nederland 186.000 141.500 152.000 179.000 477.000waarvan Amsterdam 21.500 57.000 31.500 56.000 95.500 Den Haag 5.000 - 2.500 8.500 139.500 Rotterdam 16.000 4.500 14.500 7.500 37.000 Utrecht 4.500 - - - 40.500

’09 ’10 ’11’08’07’06 ’132005 ’12

x 1 000 m2

500

300

400

200

100

0

12

94

31

44

%

Onttrekking aan de voorraad

SloopWoningenHotelsOnderwijsOverig

Onttrekking aan de voorraad naar bestemming2005-2013

Voorr

aad

Page 15: Kantoren in cijfers 2014

15

4 Nieuwbouw van kantoorruimte per provincie

2005m²

2007 2009 2011 2013

Groningen 9.500 16.500 49.000 25.000 -Friesland 2.500 20.500 31.000 1.500 -Drenthe 12.500 15.500 8.500 1.000 4.000Overijssel 53.500 35.500 15.500 45.500 37.000

Gelderland 90.000 45.500 58.500 83.000 2.500Utrecht 158.500 165.500 119.000 97.000 18.000Flevoland 14.500 72.500 18.500 3.000 4.500Noord-Holland 106.000 245.000 132.500 65.000 62.000

Zuid-Holland 179.000 313.000 153.000 63.500 177.500Zeeland 9.500 8.500 500 - -Noord-Brabant 90.500 87.500 65.000 45.000 24.500Limburg 33.000 19.500 7.000 20.500 49.000

Nederland 759.000 1.045.000 658.000 450.000 379.000

170

160

140

150

130

120

110

100

1990=100

’13’12’11’10’07’062005 ’08 ’09

Ontwikkeling van de voorraad in de vier grote steden

AmsterdamDen HaagRotterdamUtrechtNederland

Voorra

ad

Page 16: Kantoren in cijfers 2014

16

0 50 km

minder dan 11 - 2 2 - 3 3 - 44 en meer

m2 kantoorruimte per inwoner

Omvang kantorenvoorraad per Corop-gebied

Voorr

aad

Page 17: Kantoren in cijfers 2014

17

Voorra

ad

5 Voorraad kantoorruimte per gemeente, 31 december 2013

voorraad kantoorruimte

m2

inwoners1 kantoorruimte per inwoner

m2

aandeel huursector

%

Aalsmeer 32.000 30.760 1,05 35Alblasserdam 14.000 19.800 0,70 49Albrandswaard 28.000 25.070 1,10 69Alkmaar 384.000 94.865 4,05 62

Almelo 216.000 72.460 3,00 58Almere 588.500 196.015 3,00 77Alphen aan den Rijn 185.000 106.785 1,75 67Amersfoort 855.500 150.895 5,65 76

Amstelveen 648.000 85.015 7,60 74Amsterdam 6.029.500 810.935 7,45 81Apeldoorn 732.000 157.545 4,65 48Arnhem 1.133.000 150.825 7,50 59

Assen 298.000 67.190 4,45 46Baarn 86.000 24.315 3,55 71Barendrecht 107.000 47.375 2,25 57Barneveld 104.000 54.150 1,90 64

Beek 82.500 16.270 5,05 65Bergen op Zoom 104.000 66.420 1,55 48Berkelland 10.500 44.665 0,25 24Best 104.000 28.615 3,65 44

Beuningen 11.000 25.290 0,45 75Beverwijk 55.500 40.095 1,40 58Binnenmaas 15.000 28.710 0,50 31Bladel 12.500 19.835 0,65 7

Bodegraven-Reeuwijk 64.500 32.910 1,95 60Borne 13.500 21.885 0,60 39Boxmeer 38.000 28.145 1,35 11Boxtel 50.500 30.320 1,65 44

Breda 745.500 179.625 4,15 67Brielle 15.000 16.310 0,90 56Brunssum 15.000 28.960 0,50 -Bunnik 98.000 14.625 6,70 64

Bunschoten 24.000 20.490 1,15 38Bussum 50.000 32.630 1,55 60Capelle aan den IJssel 493.500 66.180 7,45 88Coevorden 22.000 35.770 0,60 7

Cuijk 22.000 24.785 0,90 31Culemborg 81.000 27.590 2,95 46De Bilt 135.500 42.035 3,20 52De Friese Meren 21.500 51.415 0,40 33

De Ronde Venen 41.000 42.640 0,95 31Delft 420.000 100.045 4,20 59Delfzijl 32.500 25.700 1,25 12Den Bosch 973.000 143.735 6,75 69

Den Haag 4.088.500 508.940 8,05 54Den Helder 77.000 56.595 1,35 21Deurne 22.500 31.660 0,70 28Deventer 373.000 98.320 3,80 60

Diemen 243.000 25.930 9,35 78Dinkelland 14.000 25.945 0,55 17

Page 18: Kantoren in cijfers 2014

18

Voorr

aad

voorraad kantoorruimte

m2

inwoners1 kantoorruimte per inwoner

m2

aandeel huursector

%

Doetinchem 139.500 56.345 2,50 43Dongen 16.000 25.360 0,65 6Dongeradeel 10.500 24.160 0,45 16Dordrecht 327.000 118.690 2,75 59

Drimmelen 10.000 26.695 0,35 30Dronten 18.500 40.415 0,45 48Druten 11.500 18.210 0,65 47Duiven 42.500 25.610 1,65 43

Edam-Volendam 11.000 28.920 0,40 17Ede 254.000 110.655 2,30 67Eindhoven 1.499.000 220.920 6,80 75Emmen 116.500 108.050 1,10 41

Enschede 458.000 158.585 2,90 57Ermelo 12.500 26.045 0,50 55Etten-Leur 72.500 42.355 1,70 57Geertruidenberg 11.000 21.570 0,50 24

Geldermalsen 25.000 26.300 0,95 30Geldrop-Mierlo 24.000 38.855 0,60 8Gemert-Bakel 17.000 29.315 0,60 -Gilze en Rijen 48.000 26.070 1,85 54

Goeree-Overflakkee 20.000 48.245 0,40 11Goes 104.500 36.955 2,85 44Gorinchem 138.000 35.240 3,90 50Gouda 355.500 70.940 5,00 70

Groningen 946.000 198.315 4,75 61Haaksbergen 13.500 24.345 0,55 23Haarlem 553.500 155.145 3,55 55Haarlemmerliede 20.500 5.535 3,70 84

Haarlemmermeer 1.441.500 144.060 10,00 82Hardenberg 48.500 59.575 0,80 15Harderwijk 86.000 45.730 1,90 51Hardinxveld-Giessendam 19.500 17.760 1,10 49

Haren 25.000 18.780 1,35 36Heemskerk 19.000 39.090 0,50 28Heemstede 28.500 26.365 1,10 73Heerenveen 118.000 48.900 2,40 54

Heerhugowaard 103.500 53.305 1,95 50Heerlen 441.000 88.260 5,00 51Hellendoorn 19.500 35.710 0,55 15Hellevoetsluis 15.000 38.955 0,40 28

Helmond 172.000 89.255 1,95 53Hendrik-Ido-Ambacht 18.000 28.910 0,60 54Hengelo 281.000 80.955 3,45 56Heumen 15.000 16.335 0,90 46

Hillegom 13.000 20.945 0,60 30Hilversum 630.000 86.425 7,30 71Hof van Twente 21.000 35.000 0,60 -Hoogeveen 72.500 54.665 1,35 36

Hoogezand-Sappemeer 27.500 34.305 0,80 13Hoorn 119.000 71.705 1,65 46

Page 19: Kantoren in cijfers 2014

19

Voorra

ad

voorraad kantoorruimte

m2

inwoners1 kantoorruimte per inwoner

m2

aandeel huursector

%

Houten 238.000 48.420 4,90 79Huizen 83.500 41.245 2,00 38Hulst 11.500 27.390 0,40 6IJsselstein 35.000 34.275 1,00 63

Kaag en Braassem 24.000 25.745 0,95 53Kampen 29.000 51.090 0,55 16Katwijk 34.000 62.780 0,55 27Kerkrade 71.000 46.785 1,50 69

Krimpen aan den IJssel 29.500 28.825 1,00 38Krimpenerwaard 18.000 53.855 0,35 11Landgraaf 19.000 37.575 0,50 -Langedijk 14.500 26.935 0,55 41

Lansingerland 53.500 57.120 0,95 28Laren 14.500 10.860 1,35 58Leek 20.000 19.595 1,00 31Leerdam 11.500 20.590 0,55 28

Leeuwarden 594.000 107.340 5,55 43Leiden 536.000 121.165 4,40 67Leiderdorp 65.500 26.815 2,45 28Leidschendam-Voorburg 296.500 73.355 4,05 55

Lelystad 234.000 76.140 3,05 52Leusden 168.500 28.995 5,80 52Lisse 31.000 22.335 1,40 54Lochem 30.000 33.250 0,90 49

Maassluis 32.000 32.080 1,00 28Maastricht 515.000 122.490 4,20 57Medemblik 26.500 43.320 0,60 31Meppel 86.000 32.865 2,60 50

Middelburg 150.500 47.640 3,15 19Midden-Drenthe 10.000 33.365 0,30 5Moerdijk 42.500 36.730 1,15 38Molenwaard 12.500 29.030 0,45 -

Montferland 16.500 34.985 0,45 12Naarden 80.000 17.205 4,65 71Neerijnen 21.500 12.020 1,80 55Nieuwegein 501.500 61.040 8,20 81

Nijkerk 104.500 40.640 2,55 52Nijmegen 493.500 168.290 2,95 58Nissewaard 83.000 84.930 1,00 47Noordenveld 12.000 31.085 0,40 10

Noordoostpolder 47.000 46.355 1,00 28Noordwijk 54.000 25.690 2,10 61Nuenen, Gerwen en Nederwetten

10.500 22.620 0,45 41

Nunspeet 17.000 26.680 0,65 56Oegstgeest 25.500 22.910 1,10 61Oirschot 10.000 17.980 0,55 27Oisterwijk 19.000 25.800 0,75 43

Oldambt 39.000 38.560 1,00 13Oldenzaal 64.500 32.135 2,00 44

Page 20: Kantoren in cijfers 2014

20

Voorr

aad

voorraad kantoorruimte

m2

inwoners1 kantoorruimte per inwoner

m2

aandeel huursector

%

Ommen 13.000 17.360 0,75 -Oost Gelre 21.000 29.700 0,70 24Oosterhout 133.000 53.715 2,50 57Oss 131.000 84.955 1,55 45

Oud-Beijerland 34.000 23.715 1,45 42Ouder-Amstel 102.000 13.270 7,70 94Overbetuwe 39.000 46.665 0,85 53Papendrecht 62.000 32.115 1,95 28

Peel en Maas 15.000 43.315 0,35 7Pijnacker-Nootdorp 26.500 51.070 0,50 22Purmerend 104.000 79.575 1,30 54Putten 12.000 23.870 0,50 23

Raalte 27.000 36.520 0,75 17Renkum 27.000 31.580 0,85 72Renswoude 12.500 4.925 2,55 -Rheden 67.500 43.640 1,55 58

Ridderkerk 83.000 45.255 1,85 49Rijssen-Holten 42.000 37.660 1,10 14Rijswijk 877.500 47.635 18,40 71Roermond 251.000 56.930 4,40 40

Roosendaal 121.000 77.025 1,55 59Rotterdam 3.511.500 618.355 5,70 78Schagen 41.500 45.980 0,90 32Schiedam 232.000 76.450 3,05 63

Schijndel 12.000 23.360 0,50 20Schouwen-Duiveland 24.500 33.850 0,70 6Sint-Oedenrode 13.000 17.935 0,70 30Sittard-Geleen 246.000 93.690 2,65 34

Sliedrecht 79.000 24.530 3,20 58Slochteren 10.000 15.550 0,65 30Sluis 11.000 23.820 0,45 5Smallingerland 10.7000 55.465 1,95 45

Soest 63.500 45.495 1,40 46Someren 10.000 18.690 0,55 18Son en Breugel 85.500 16.235 5,25 73Stadskanaal 14.500 32.805 0,45 9

Steenwijkerland 26.000 43.350 0,60 35Stein 26.500 25.390 1,05 22Stichtse Vecht 163.000 63.855 2,55 88Sudwest Fryslan 70.000 84.180 0,85 35

Terneuzen 91.500 54.710 1,65 26Teylingen 31.000 35.735 0,85 16Tiel 93.000 41.775 2,25 33Tilburg 490.000 210.270 2,35 50

Twenterand 21.500 33.930 0,65 9Tynaarloo 24.000 32.495 0,75 32Uden 51.500 40.915 1,25 40Uithoorn 52.000 28.420 1,85 27

Utrecht 2.697.000 328.165 8,20 73Utrechtse Heuvelrug 107.000 47.950 2,25 55

Page 21: Kantoren in cijfers 2014

21

Voorra

ad

voorraad kantoorruimte

m2

inwoners1 kantoorruimte per inwoner

m2

aandeel huursector

%

Valkenswaard 38.000 30.335 1,25 38Veendam 55.500 27.790 2,00 31Veenendaal 180.000 63.250 2,85 73Veghel 44.000 37.465 1,15 43

Veldhoven 126.500 44.155 2,85 38Velsen 121.500 67.220 1,80 33Venlo 258.500 100.430 2,55 43Venray 49.000 43.110 1,15 16

Vianen 117.000 19.595 5,95 79Vlaardingen 91.500 70.980 1,30 40Vlissingen 40.000 44.445 0,90 22Voorschoten 18.000 24.950 0,70 44

Voorst 11.500 23.765 0,50 21Vught 33.500 25.640 1,30 43Waalre 30.500 16.765 1,80 95Waalwijk 81.500 46.500 1,75 31

Waddinxveen 53.000 25.510 2,10 65Wageningen 190.000 37.430 5,10 25Wassenaar 49.500 25.675 1,95 40Weert 81.000 48.720 1,65 51

Weesp 74.000 18.170 4,05 67Westland 104.000 103.240 1,00 43Weststellingwerf 13.000 25.455 0,50 -Wijchen 16.000 41.045 0,40 32

Winterswijk 33.500 28.880 1,15 37Woerden 221.500 50.575 4,40 78Wormerland 11.000 15.775 0,70 61Woudenberg 10.500 12.420 0,85 51

Woudrichem 10.000 14.425 0,70 14Zaanstad 251.000 150.600 1,65 60Zaltbommel 88.000 27.180 3,25 71Zeewolde 19.000 21.500 0,90 32

Zeist 309.000 61.250 5,05 47Zevenaar 49.500 32.285 1,55 41Zoetermeer 637.500 123.560 5,15 70Zoeterwoude 31.500 8.075 3,90 16

Zuidplas 23.000 40.890 0,55 60Zutphen 99.500 47.165 2,10 37Zwijndrecht 91.500 44.545 2,05 40Zwolle 772.500 123.160 6,25 69

(1) Centraal Bureau voor de Statistiek

Page 22: Kantoren in cijfers 2014

22

33

18 14

18

152

%

13

26

20

12

29

%

voor 19741974 - 19831984 - 19931994 - 20032004 - 2013

Voorraad kantoorruimte naar bouwperiode31 december 2013

ABCDEFG

Voorraad kantoorruimte met energielabel31 december 2013

Inwoners10 000 - 20 00020 000 - 50 00050 000 - 100 000100 000 - 150 000150 000 - 250 000250 000 en meer

Voorraad kantoorruimte naar gemeentegrootte31 december 2013

12

10

8

18

11 11

30

%

20

12

8

1216

8

24

%

Bron: Agentschap NL; bewerking: Bak

Huur Koop

Voorr

aad

Page 23: Kantoren in cijfers 2014

23

33

18 14

18

152

%

13

26

20

12

29

%

voor 19741974 - 19831984 - 19931994 - 20032004 - 2013

Voorraad kantoorruimte naar bouwperiode31 december 2013

ABCDEFG

Voorraad kantoorruimte met energielabel31 december 2013

Inwoners10 000 - 20 00020 000 - 50 00050 000 - 100 000100 000 - 150 000150 000 - 250 000250 000 en meer

Voorraad kantoorruimte naar gemeentegrootte31 december 2013

12

10

8

18

11 11

30

%

20

12

8

1216

8

24

%

Bron: Agentschap NL; bewerking: Bak

Huur Koop

Groningen

Amsterdam

HaarlemmermeerEindhoven

Rotterdam

ArnhemDen Bosch

Rijswijk

Utrecht

65 743210

x miljoen m2

Den Haag

Gemeenten met de grootste voorraad kantoren31 december 2013

Voorra

ad

Page 24: Kantoren in cijfers 2014
Page 25: Kantoren in cijfers 2014

25

Gemakkelijk hanteerbare kostengetallen waarmee men snel bouwkosten van kantoren kan bepalen, zijn te vinden in de taxatieboekjes van BIM Media. Daarin wordt een onderscheid gemaakt tussen vierkante kantoren en rechthoekige kantoren. Bij het bepalen van de kosten wordt uitgegaan van normale bouwconstructies, dat wil zeggen draagconstructies met stabilisatiewand, een gevel die voor 30 procent uit gevelopeningen bestaat en een inpandige technische ruimte die 7 procent van het vloeroppervlak voor haar rekening neemt. Verder is vanaf drie verdiepingen rekening gehouden met een dakopbouw voor technische installaties en één of meerdere liften. De technische installaties bestaan onder andere uit een centraal gasgestookte installatie, ventilatievoorziening met verwarming maar zonder koeling, pvc-riolering, centrale kracht- en lichtinstallatie inclusief armaturen, brandbeveiliging en inclusief vaste sanitaire voorzieningen.

Een betrouwbaar beeld van de kostenontwikkelingen in de bouw geven de BDB-indexcijfers. Deze cijfers – al decennialang een standaard voor de bouwwereld – worden maandelijks berekend door het Bureau Documentatie Bouwwezen. De BDB-cijfers zijn zogeheten input-indexcijfers. Dat wil zeggen dat wordt uitgegaan van een pakket van vaststaande hoeveelheden materialen, manuren en indirecte kosten. Materiaalprijzen worden verkregen door een halfjaarlijkse materiaalenquête. Bij de berekening van de BDB-indexcijfers voor kantoren wordt uitgegaan van een gebouw van 4600 vierkante meter in drie bouwlagen.

Begripsomschrijvingen

Bouwkosten Bouwkosten zijn kosten die voortvloeien uit aangegane verplichtingen ten behoeve van de realisering van een bouwproject tot en met de oplevering van het gebouw. Bouwkosten omvatten directe kosten en indirecte kosten en zijn exclusief grondkosten, projectgebonden bedrijfskosten, losse inrichting en bedrijfsinstallaties, bijkomende bouw- en projectkosten en BTW. Directe kosten omvatten bouwkundige werken, inclusief bodemvoorzieningen en paalfundering van 9 meter, gebouwinstallaties en vaste inrichtingen. Indirecte kosten zijn algemene bouwplaatskosten, algemene bedrijfskosten, winst en risico

Netto vloeroppervlakte (nvo) Dit is de bruto vloeroppervlakte minus de oppervlakten van de begrenzende, opgaande scheidingsconstructies zoals muren.

Bouwkosten

Page 26: Kantoren in cijfers 2014

26

Bouw

kost

en

1 Richtprijzen bouwkosten kantoren

2012bvo

€ / m2vvo

2013bvo vvo

2014bvo vvo

Vierkante kantorenDrielaags 1 480 m2 1.085 1.155 1.105 1.175 1.090 1.165 1 995 m2 1.055 1.110 1.075 1.135 1.060 1.120 2 595 m2 1.015 1.065 1.035 1.085 1.020 1.070

Vierlaags 1 385 m2 1.115 1.200 1.130 1.220 1.125 1.215 1 970 m2 1.080 1.150 1.100 1.170 1.090 1.160 3 455 m2 995 1.045 1.015 1.065 999 1.050

Vijflaags 4 590 m2 970 1.015 989 1.035 975 1.020

Zeslaags 9.800 m2 915 948 935 968 917 950 16 600 m2 883 907 903 927 883 907

Rechthoekige kantorenDrielaags 2 620 m2 1.055 1.120 1.075 1.145 1.065 1.130 3 250 m2 1.030 1.080 1.050 1.100 1.000 1.050 5 360 m2 958 994 979 1.015 961 997

Vierlaags 1 480 m2 1.150 1.250 1.170 1.270 1.165 1.265 2 290 m2 1.080 1.200 1.100 1.220 1.090 1.210 3 500 m2 1.030 1.080 1.050 1.100 1.035 1.100

Vijflaags 5 415 m2 991 1.040 1.010 1.065 1.000 1.050

Twaalflaags 9 600 m2 1.095 1.155 1.085 1.145 1.075 1.135 15 715 m2 1.060 1.120 1.075 1.140 1.065 1.125

Bron: BIM Media; bewerking: Bak

Page 27: Kantoren in cijfers 2014

27

’11’09’08 ’10’07’06’05’04 ’12 ’13 ’14

130

140

120

110

100

90

2003=100MateriaalLoon

Bron: Bureau Documentatie Bouwwezen

Bouwkosten

Bouw

kosten

2 Samengestelde materiaal- en loonkosten van nieuwbouw kantoren

2006januari

2003=100

2008 2010 2012 2014

Januari 106,2 116,3 122,0 128,1 131,9Februari 106,2 117,0 122,1 128,0 131,9Maart 106,3 117,1 122,4 128,1 131,5

April 106,3 117,8 123,0 128,7 131,2Mei 106,9 118,1 123,3 128,7 131,3Juni 107,0 118,6 123,0 128,7 131,3

Juli 107,1 120,0 123,2 128,6 130,8Augustus 107,1 119,9 123,4 129,0 130,8September 107,9 119,5 123,5 128,9 130,9

Oktober 107,9 119,7 123,9 129,0 131,3November 108,2 119,5 124,1 128,9 131,2December 108,1 119,6 124,4 128,9 131,1

Jaar 107,1 118,6 123,2 128,6 131,3

Bron: Bureau Documentatie Bouwwezen

Page 28: Kantoren in cijfers 2014
Page 29: Kantoren in cijfers 2014

29

In tegenstelling tot de hier gepresenteerde cijfers geven de meeste statistieken ter zake van de vraag maar zeer beperkte informatie; men registreert namelijk uitsluitend de vraag op de vrije markt. In deze publicatie omvat de vraag naar kantoren zowel ruimten die op de vrije markt worden verhuurd en verkocht als gebouwen die door gebruikers zelf voor eigen rekening worden neergezet, de zogenoemde eigenbouw. De vraag wordt geregistreerd in het jaar waarin tussen partijen wilsovereenstemming is bereikt of – in geval van nieuwbouw voor eigen gebruik – zodra de bouw daadwerkelijk is begonnen.

De vraagcijfers die in deze publicatie worden vermeld, zijn totstandgekomen door integratie van gegevens uit verschillende bronnen, waarbij Vastgoedmarkt en PropertyNL als voornaamste bron hebben gefungeerd.

Begripsomschrijvingen

A-locatie Een A-locatie is een openbaar vervoerlocatie in een stadscentrum, dicht bij een centraal station. In het algemeen is een dergelijke locatie minder goed bereikbaar met de auto en zijn er relatief beperkte parkeermogelijkheden.

B-locatie Een B-locatie is een gemengde openbaar vervoerlocatie en autolocatie, gelegen dicht bij een voorstadstation of bij een knooppunt van hoogwaardig openbaar vervoer (metro,sneltram). Een B-locatie heeft vaak een snelle aansluiting op het hoofdwegennet en beschikt over goede parkeermogelijkheden.

C-locatie Een C-locatie is een autolocatie aan de rand van de stad met een directe aansluiting op het hoofdwegennet. Een C-locatie is in het algemeen minder goed bereikbaar met het openbaar vervoer.

Nieuwbouw Hiertoe worden gerekend kantoren die niet ouder zijn dan twee jaar en kantoren die nog niet eerder in gebruik zijn geweest.

Vraag Onder de vraag wordt verstaan het aantal vierkante meters kantoorruimte dat in gebruik wordt genomen voor kantoordoeleinden. Kantoorruimte die wordt opgenomen ten behoeve van een bestemmingswijziging, zoals bijvoorbeeld voor woningen, wordt niet als vraag meegenomen. Ook contractverlengingen en zogenoemde sale-and-leaseback transacties worden niet tot de vraag gerekend. Vraagcijfers hebben vrijwel altijd betrekking op ruimten van minimaal 200 vierkante meter.

Vrije markt Dit is de huur – en koopmarkt waarin projectontwikkelaars, bouwers en beleggers ruimten aanbieden voor veelal nog onbekende gebruikers.

Vraag

Page 30: Kantoren in cijfers 2014

30

40

35

30

25

20

15

10

5

0

%

2 000

1 500

1 000

500

x 1 000 m2

0

’12’11’10’09’08’072006 ’13 ’14

’12’11’10’09’08’072006 ’13 ’14

’12’11’10’09’08’072006 ’13 ’14

2 000

1 500

1 000

500

0

x 1 000 m2

A-locatieB-locatieC-locatie

Vraag naar kantoorruimte naar bereikbaarheid

NieuwbouwBestaande bouw

Vraag naar kantoorruimte naar gebouwtype

HuurKoop

Vraag naar kantoorruimte naar eigendomssituatie

Vra

ag

Page 31: Kantoren in cijfers 2014

31

7 8 96543210

7 8 96543210

Loopafstand winkels

Nabijheid klanten/relaties

Uitbreidingsmogelijkheden

Nabijheid personeel

Uitstraling omgeving

Bereikbaarheid openbaar vervoer

Parkeergelegenheid

Autobereikbaarheid

Voorzieningen

Laag energieverbruik

Klimaatbeheersing

Lage exploitatielasten

Uitstraling exterieur

Flexibiliteit indeling

Afwerkingsniveau interieur

Moderne ICT-voorzieningen

Bron: NVB/Stogo

Bron: NFC Index

Belangrijkste keuzecriteria kantooromgeving 2008

22

21

20

19

18

17

0

m2

’11’10 ’13’12’09’08’072006

Gemiddelde vloeroppervlakte per werkplek

Bron: NVB/Stogo

Belangrijkste keuzecriteria kantoorgebouw 2008

2010 2014

% %

2010 2014

% %

15

Vraag naar kantoorruimte in West-Nederland

Vraag naar kantoorruimte in Zuid-Nederland

Vraag naar kantoorruimte per bedrijfstak/-klasse

Openbaar bestuurHandel en IndustrieZakelijke dienstverleningBank- en verzekeringswezenAutomatiseringTransport en CommunicatieOverig

Openbaar bestuurHandel en IndustrieZakelijke dienstverleningBank- en verzekeringswezenAutomatiseringTransport en CommunicatieOverig

Openbaar bestuurHandel en IndustrieZakelijke dienstverleningBank- en verzekeringswezenAutomatiseringTransport en CommunicatieOverig

3

25

26

13

5

13 14

19

41

6

10

28

9

22

2710

12

3

18

19

1

3

17

32

’12 ’13 ’14’11’09’082006 ’07 ’10

60

70

50

100

90

80

30

10

40

20

0

%

17

10

Vra

ag

Page 32: Kantoren in cijfers 2014

32

2010 2014

m2

2010 2014

2010 2014

% %

% %

% %

12 20

4 3

21 26

KantorenwijkCentrumBedrijfsterreinWoonwijkBuitengebied

Vraag naar kantoorruimte naar locatietype

West

500 - 1 0001 000 - 2 5002 500 - 5 0005 000 - 10 00010 000 en meer

Vraag naar kantoorruimte naar landsdeel

Vraag naar kantoorruimte naar grootteklasse

37

20

13

18

11

1645

2

28

15

17

20

11

14

56

16

14

13

54

15

13

17

43

6

MiddenOostZuidNoord

Vra

ag

Page 33: Kantoren in cijfers 2014

33

Vra

ag

1 Vraag naar kantoorruimte per provincie

2010m2

2011 2012 2013 2014

Groningen 20.000 42.500 16.500 12.000 10.000Friesland 23.500 10.500 6.000 4.500 11.000Drenthe 7.500 2.500 1.500 9.500 3.500Overijssel 72.000 40.500 54.000 75.000 37.000

Gelderland 107.000 116.000 62.000 47.000 67.000Utrecht 153.000 130.000 119.500 152.000 123.000Flevoland 14.500 11.000 4.000 15.000 9.500Noord-Holland 326.500 276.000 314.500 292.000 251.000

Zuid-Holland 351.000 291.000 243.500 297.500 302.000Zeeland 3.000 1.000 500 2.500 4.500Noord-Brabant 147.000 132.000 84.000 110.000 118.500Limburg 33.000 62.000 42.000 64.000 30.000

Nederland 1.258.000 1.115.000 948.000 1.081.000 967.000

Page 34: Kantoren in cijfers 2014

342010 2014

% %

2010 2014

% %

2010 2014

% %

28

6

1214

2428

192

20

22

9

3

23

2

5

19

181

1441

22

11

34

15

1

8

5

10

12

14

Vraag naar kantoorruimte in Noord-Nederland

Vraag naar kantoorruimte in Oost-Nederland

Vraag naar kantoorruimte in Midden-Nederland

Openbaar bestuurHandel en IndustrieZakelijke dienstverleningBank- en verzekeringswezenAutomatiseringTransport en CommunicatieOverig

Openbaar bestuurHandel en IndustrieZakelijke dienstverleningBank- en verzekeringswezenAutomatiseringTransport en CommunicatieOverig

Openbaar bestuurHandel en IndustrieZakelijke dienstverleningBank- en verzekeringswezenAutomatiseringTransport en CommunicatieOverig

18

3034

12

11

7

33

14

4

7

24

Vra

ag

Page 35: Kantoren in cijfers 2014

352010 2014

% %

2010 2014

% %

15

Vraag naar kantoorruimte in West-Nederland

Vraag naar kantoorruimte in Zuid-Nederland

Vraag naar kantoorruimte per bedrijfstak/-klasse

Openbaar bestuurHandel en IndustrieZakelijke dienstverleningBank- en verzekeringswezenAutomatiseringTransport en CommunicatieOverig

Openbaar bestuurHandel en IndustrieZakelijke dienstverleningBank- en verzekeringswezenAutomatiseringTransport en CommunicatieOverig

Openbaar bestuurHandel en IndustrieZakelijke dienstverleningBank- en verzekeringswezenAutomatiseringTransport en CommunicatieOverig

3

25

26

13

5

13 14

19

41

6

10

28

9

22

2710

12

3

18

19

1

3

17

32

’12 ’13 ’14’11’09’082006 ’07 ’10

60

70

50

100

90

80

30

10

40

20

0

%

17

10

Vra

ag

Page 36: Kantoren in cijfers 2014

3673

27%

81

69

64

19

31

36

%

%

%

65

89 61

89

69

35

11

39

11

31

%

%%

%

%

47

85

19

53

15

81

%

%%

0 50 km

HuurKoop

Vraag naar kantoorruimte naar eigendomssituatie per provincie2010-2014

Vra

ag

Page 37: Kantoren in cijfers 2014

37

Vra

ag

2 Vraag naar kantoorruimte per landsdeel

2010m2

2011 2012 2013 2014

Noord-Nederland Groningen 16.500 38.500 13.000 10.000 9.500 Leeuwarden 11.000 500 1.500 1.000 9.500 Assen 4.000 2.500 - 8.500 3.500

Oost-Nederland Apeldoorn 19.500 43.000 9.500 5.000 12.000 Arnhem 20.000 12.000 21.000 12.500 24.000 Enschede 14.000 8.500 17.500 16.000 8.500 Hengelo 9.500 - 11.500 1.500 1.000 Nijmegen 20.000 4.500 8.500 14.000 12.000 Zwolle 32.000 9.000 14.000 12.000 14.000

Midden-Nederland Amersfoort 15.000 26.500 14.500 18.000 18.000 Utrecht 84.000 58.000 68.500 77.000 71.000 Almere 14.000 8.000 3.500 10.500 9.500

West-Nederland Amsterdam 184.500 185.000 217.000 196.000 187.000 Den Haag 83.000 44.500 64.500 115.000 96.000 Rotterdam 137.000 118.500 59.000 68.500 52.500 Haarlemmermeer 39.500 42.500 37.500 40.000 27.000

Zuid-Nederland Breda 28.000 21.500 6.000 13.500 26.500 Tilburg 7.500 13.500 13.000 3.000 8.500 Den Bosch 39.000 21.000 25.000 18.000 19.000 Eindhoven 30.500 47.500 22.000 57.000 27.000 Heerlen 1.500 9.000 13.000 6.000 10.500 Maastricht 3.000 28.000 6.000 6.000 6.500

Page 38: Kantoren in cijfers 2014

38

0 50 km

geenminder dan 10% 10 - 20% 20 - 30% 30% en meer

Aandeel zakelijke dienstverlening in vraag naar kantoorruimte per Corop-gebied 2010-2014

Vra

ag

Page 39: Kantoren in cijfers 2014

39

Vra

ag

3 Vraag naar kantoorruimte per bedrijfstak/-klasse

2010%

2011 2012 2013 2014

Industrie 14 13 20 12 12Bouwnijverheid 5 6 3 2 3Handel en reparatie 5 5 5 4 8Transport 2 5 3 4 2

Communicatie 2 2 1 2 1Bank- en verzekeringswezen 12 17 8 8 5Financiële zakelijke dienstverlening 9 5 4 3 3Overige zakelijke dienstverlening 14 11 18 22 27

Automatisering 6 5 11 7 10Openbaar bestuur 15 11 8 17 13Onderwijs en gezondheidszorg 8 10 9 9 8Overig 8 10 10 10 8

Page 40: Kantoren in cijfers 2014
Page 41: Kantoren in cijfers 2014

41

De basis voor de registratie van het aanbod wordt gevormd door cijfers die worden gepubliceerd door RealNext en Funda In Business. Alleen ruimten die tot de vrije markt behoren, worden geregistreerd. Alhoewel deze aanbodcijfers redelijk betrouwbaar zijn, vindt toch nog een uitgebreide controle plaats ter voorkoming van dubbeltellingen en de registratie van ruimten die niet tot de feitelijke kantorenmarkt kunnen worden gerekend.

Naast het totale aanbod van kantoorruimte wordt in deze publicatie ook aandacht geschonken aan het zogenoemde structurele aanbod van kantoren. Opgemerkt moet worden dat de analyse van het structurele aanbod zich beperkt tot de vier grote kantorenagglomeraties van Nederland: Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht.

Begripsomschrijvingen

Aanbod Onder aanbod wordt verstaan gebouwen waarin minimaal 500 vierkante meter kantoorruimte te huur of te koop wordt aangeboden. Het aanbod wordt gemeten aan het eind van het kalenderjaar en omvat uitsluitend reeds opgeleverde en/of nog in aanbouw zijnde kantoren. Projecten die in voorbereiding zijn en derhalve nog moeten worden gebouwd, worden in het aanbod niet meegeteld. Aanbod is hier niet identiek aan leegstand, dat wil zeggen dat de aangeboden kantoorruimte niet leeg hoeft te staan.

Nieuwbouw Hiertoe worden gerekend kantoren die niet ouder zijn dan twee jaar en kantoren die nog niet eerder in gebruik zijn geweest.

Structureel aanbod Er is sprake van structureel aanbod indien in een kantoorgebouw gedurende drie achtereenvolgende jaren steeds dezelfde vierkante meters worden aangeboden.

Voorraad Met voorraad wordt bedoeld het totaal van leegstaande en in gebruik zijnde kantoren. Ook kantoren die op het moment van registratie nog in aanbouw zijn, worden tot de voorraad gerekend.

Aanbod

Page 42: Kantoren in cijfers 2014

42

11 m2

10

8

18

12

14

16

6

4

2

0

2010 2014

%

’12 ’13 ’14’11’09’082006 ’07 ’10

’12 ’13 ’14’11’09’082006 ’07 ’10

4 000

5 000

3 000

8 000

9 000

7 000

6 000

2 000

1 000

0

x 1 000 m2

% %

500 - 1 0001 000 - 2 5002 500 - 5 0005 000 - 10 00010 000 en meer

Aanbod van kantoorruimte naar grootteklasse

Aanbod van kantoorruimte als percentage van de voorraad

NieuwbouwBestaande bouw

Aanbod van kantoorruimte naar gebouwtype

30

27

17

15 10

29

25

20

16

Aanbod

Page 43: Kantoren in cijfers 2014

43

5 000

9 000

6 000

8 000

7 000

4 000

3 000

2 000

1 000

0

x 1 000 m2

’12 ’13 ’14’11’09’082006 ’07 ’10

AanbodVraag

Vraag en aanbod op de vrije markt

Aanbod

1 Aanbod van kantoorruimte per provincie, 31 december

2010m2

2011 2012 2013 2014

Groningen 120.000 121.000 119.000 138.500 151.000Friesland 89.500 102.000 118.500 130.000 121.500Drenthe 77.000 82.000 107.500 108.000 96.500Overijssel 331.500 333.500 356.000 390.000 434.000

Gelderland 504.000 524.500 566.500 647.500 692.000Utrecht 912.000 973.500 1.095.000 1.106.500 1.176.000Flevoland 182.000 204.500 213.000 197.000 232.000Noord-Holland 1.978.500 1.966.000 2.067.000 2.152.000 2.191.000

Zuid-Holland 1.832.000 2.011.000 2.238.500 2.430.500 2.460.000Zeeland 9.000 13.000 21.500 31.500 39.000Noord-Brabant 537.500 646.500 717.000 755.500 777.000Limburg 197.000 208.500 250.500 265.000 288.000

Nederland 6.770.000 7.186.000 7.870.000 8.352.000 8.658.000

Page 44: Kantoren in cijfers 2014

44

60

50

40

30

20

10

%

0

2010 2014

2010

% %

% %

2014

’11’09’082006 ’07 ’10 ’14’12 ’13

21

17

17

44 45

1

21

16

171

Kantorenwijk

KantorenwijkCentrumWoonwijkBedrijfsterreinBuitengebied

WestMiddenOostZuidNoord

Aanbod van kantoorruimte naar locatietype

Aanbod van kantoorruimte naar locatietype

Aanbod van kantoorruimte naar landsdeel

4

12

16

57

11

13

16

54

13

CentrumBedrijfsterreinWoonwijkBuitengebied

4

Aanbod

Page 45: Kantoren in cijfers 2014

45

400

’11’09’082006 ’07 ’10 ’14’12 ’13

600

500

300

200

100

x 1 000 m2

0

Structureel aanbod van kantoorruimte

AmsterdamDen HaagRotterdamUtrecht

7

Aanbod van kantoorruimte naar leeftijd31 december 2014

0 - 2 jaar3 - 7 jaar8 - 12 jaar13 - 17 jaar18 jaar en ouder66

23

4%

Aanbod

2 Aanbod van kantoorruimte naar leeftijd per provincie, 31 december 2014

0-2 jaar

%

3-7 jaar 8-12 jaar 13-17 jaar 18 jaaren ouder

Groningen 0 3 3 16 78Friesland 0 8 3 18 71Drenthe 0 7 2 11 80Overijssel 1 8 10 24 57

Gelderland 0 2 8 27 63Utrecht 1 1 9 25 64Flevoland 0 7 23 36 34Noord-Holland 0 5 5 27 63

Zuid-Holland 0 3 5 17 75Zeeland 0 7 2 13 78Noord-Brabant 0 5 5 25 65Limburg 0 5 6 24 65

Page 46: Kantoren in cijfers 2014

46

0 50 km

minder dan 6 6 tot 9 9 tot 12 12 tot 1515 tot 18 18 en meer

Aanbod als % van de voorraad

Aanbod van kantoorruimte per Corop-gebied31 december 2014

Aanbod

Page 47: Kantoren in cijfers 2014

47

Amersfoort

Amsterdam

HaarlemmermeerRijswijk

Rotterdam

EindhovenArnhem

Amstelveen

Utrecht

108 126420

x 100 000 m2

Den Haag

Gemeenten met het grootste aanbod kantoorruimte31 december 2014

3 Aanbod van kantoorruimte per landsdeel, 31 december

2010m2

2011 2012 2013 2014

Noord-Nederland Groningen 107.000 111.000 105.000 118.000 134.500 Leeuwarden 53.500 62.500 76.500 89.000 88.500 Assen 31.000 30.000 49.000 51.000 49.500

Oost-Nederland Apeldoorn 117.000 105.000 116.000 158.500 172.500 Arnhem 169.000 187.500 190.500 210.000 209.500 Enschede 62.000 80.500 66.000 71.500 82.500 Hengelo 35.000 32.000 31.000 33.500 51.000 Nijmegen 51.000 45.500 54.000 54.500 64.000 Zwolle 122.000 115.000 134.000 147.000 147.000

Midden-Nederland Amersfoort 142.500 148.000 167.500 195.500 207.500 Utrecht 300.500 329.500 402.000 408.500 446.500 Almere 154.500 170.000 177.500 165.500 201.000

West-Nederland Amsterdam 1.094.000 1.065.000 1.100.500 1.137.000 1.180.000 Den Haag 446.000 462.000 521.500 591.500 560.000 Rotterdam 498.000 576.000 640.500 724.500 727.500 Haarlemmermeer 324.000 279.500 315.500 321.000 325.500

Zuid-Nederland Breda 69.000 100.000 116.000 121.500 125.500 Den Bosch 80.500 98.000 115.000 133.500 139.500 Tilburg 55.000 54.500 58.000 60.500 62.000 Eindhoven 172.000 210.000 215.500 212.500 232.500 Heerlen 28.500 24.500 35.500 46.500 58.000 Maastricht 71.000 79.000 82.000 80.500 92.500

Aanbod

Page 48: Kantoren in cijfers 2014
Page 49: Kantoren in cijfers 2014

49

De statistieken van de huurprijzen hebben betrekking op markthuren die zijn berekend op basis van gerealiseerde verhuurtransacties. Gegevens over verhuurtransacties worden in Nederland verzameld en gepubliceerd door Vastgoedmarkt en PropertyNL. De hier berekende markthuren zijn ongewogen gemiddelden. Daarbij zijn extreem hoge en lage prijzen buiten beschouwing gelaten. Er is een onderscheid gemaakt tussen huurprijzen voor bestaande gebouwen en huurprijzen voor nieuwe kantoren. Bij de berekening van de huurprijzen is geen rekening gehouden met zogenoemde incentives, zoals verhuisvergoedingen, inrichtingsbijdragen of huurvrije jaren. Informatie over incentives is in Nederland niet vrij beschikbaar.

Naast de gemiddelde huurprijzen zijn in deze publicatie ook huurprijzen van eersteklas kantoren op toplocaties vermeld. Daarbij gaat het om tophuren in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht.

Voorts geeft dit hoofdstuk informatie over werkplekkosten in kantoorgebouwen. De gegevens komen uit de Netherlands Facility Costs Index. De NFC Index is een onafhankelijke coöperatie van aangesloten organisaties uit overheid en bedrijfsleven. Gerelateerde activiteiten zijn per vierkante meter verhuurbaar vloeroppervlak geïnventariseerd en omgerekend naar de mediane werkplek, die in 2013 een vloeroppervlakte van 19,6 vierkante meter had.

Begripsomschrijvingen

Huurprijs Dit is de prijs per vierkante meter verhuurbaar vloeroppervlak per jaar, exclusief BTW, servicekosten en huurderspecifieke inrichtingskosten.

Inflatie Hieronder wordt verstaan de gemiddelde prijsverandering van goederen en diensten die huishoudens voor hun levensonderhoud aanschaffen. De inflatie wordt uitgedrukt in de zogeheten Consumenten Prijs Index (CPI) van het CBS.

Servicekosten Servicekosten zijn kosten die verband houden met het gebruik en onderhoud van kantoren, zoals energie, schoonmaak algemene ruimten, gevelreiniging, groenonderhoud, technisch onderhoud machines en beveiliging.

Toplocatie Dit is een gebied in een stad met een hoogontwikkelde stedelijke economie en een sterk gediversifieerde zakelijke dienstverlening, waar zich een sterke concentratie van hoogwaardige kantoorfuncties voordoet.

Verhuurbaar vloeroppervlak Dit is het bruto vloeroppervlak minus het constructieoppervlak, de verticale verkeersruimten en de installatieruimten. De omschrijving van het verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegd in de NEN 2580. Als vuistregel kan gelden dat van het bruto vloeroppervlak ongeveer 86 procent verhuurbaar is.

Huurprijzen

Page 50: Kantoren in cijfers 2014

50

180

170

160

160

150

200

140

120

100

400

350

300

250

200

150

100

180

140

130

120

110

100

H / m2

1990=100

H / m2

’11’09’082006 ’07 ’10 ’14’12 ’13

’11’09’082006 ’07 ’10 ’14’12 ’13

’11’09’082006 ’07 ’10 ’14’12 ’13

AmsterdamDen HaagRotterdamUtrecht

NieuwbouwBestaande bouwInflatie

NieuwbouwBestaande bouw

Huurprijzen van eersteklas kantoren op toplocaties

Gemiddelde huurprijs en inflatie

Gemiddelde huurprijs van kantoorruimte

Huurp

rijz

en

Page 51: Kantoren in cijfers 2014

51

Huurp

rijzen1 Gemiddelde huurprijs van bestaande kantoorruimte per landsdeel

2010€ / m2

2011 2012 2013 2014

Noord-Nederland Groningen 131 131 125 122 105 Leeuwarden 124 124 120 110 95 Assen 115 110 100 100 90

Oost-Nederland Apeldoorn 128 120 116 116 105 Arnhem 128 128 128 117 120 Enschede 123 120 110 100 90 Hengelo 120 120 110 100 90 Nijmegen 125 120 123 115 120 Zwolle 136 140 122 105 92

Midden-Nederland Amersfoort 140 134 125 113 111 Utrecht 151 151 143 134 155 Almere 129 124 112 112 111

West-Nederland Amsterdam 186 185 195 190 197 Den Haag 160 160 160 155 145 Rotterdam 148 145 151 141 134 Haarlemmermeer [1] 158 158 147 147 135

Zuid-Nederland Breda 137 137 128 121 121 Den Bosch 146 140 148 140 135 Tilburg 130 130 128 120 106 Eindhoven 140 135 128 120 113 Heerlen 120 110 115 100 85 Maastricht 130 130 115 110 108

[1] exclusief Schiphol

Page 52: Kantoren in cijfers 2014

52

Huurp

rijz

en

2 Mediane werkplekkosten in kantoorgebouwen

2009€

2010 2011 2012 2013

Strategisch facility management

131 124 91 155 173

Gebouw & infrastructuur 5.697 5.491 5.188 4.913 4.599Mens & organisatie 1.626 1.603 1.524 1.508 1.329ICT 2.558 2.531 2.629 2.666 2.694Horizontale functies 268 241 256 295 240

totaal 10.280 9.990 9.688 9.537 9.035

Bron: NFC Index

Page 53: Kantoren in cijfers 2014

53

50

e

2005-2009 2010-2014

% %11

minder dan 114 114 - 136136 - 158158 - 180180 en meer

Vraag naar kantoorruimte naar huurprijs

H / m2 / jaar

’102008 ’09 ’13’11 ’12Bron: JLL

36

33

34

35

32

31

30

Gemiddelde servicekosten van kantoorgebouwen

Mediane werkplekkosten naar functies2013

Horizontale functiesFacility managementMens & organisatieICTGebouw & infrastructuur

Bron: NFC Index

30

152 3

%

25

23

17

24 20

23

17

17

23

Huurp

rijzen

Page 54: Kantoren in cijfers 2014
Page 55: Kantoren in cijfers 2014

55

Onder het beleggen in kantoren wordt verstaan het vastleggen van vermogen in onroerend goed met als doel uit de exploitatie en verkoop een toekomstige stroom geldelijke opbrengsten te realiseren. Investeringen in kantoren waarbij het de eigenaar primair is te doen om de diensten en producten die het onroerend goed hem kunnen leveren, vallen niet onder het beleggen.

Individuele beleggingstransacties worden in Nederland gepubliceerd in Vastgoedmarkt en PropertyNL. De investeringsbedragen die in deze publicatie worden vermeld, zijn grotendeels hieraan ontleend. Daarnaast zijn ook zelf verzamelde gegevens gebruikt. De vermelde bedragen hebben betrekking op directe beleggingen in kantoren. Hiervan is sprake wanneer een belegger én een meerderheidsbelang heeft in het vastgoed, én de directe zeggenschap heeft over het vastgoedmanagement.

Begripsomschrijvingen

Institutionele beleggers Dit zijn financiële instellingen die als uitvloeisel van hun hoofdfunctie met een zekere regelmaat de beschikking krijgen over gelden waarvoor een met name langlopende belegging moet worden gezocht. Instellingen die als zodanig kunnen worden aangemerkt, zijn pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen en beleggingsinstellingen.

Professionele beleggers Deze groep omvat de institutionele beleggers en de al dan niet aan de beurs genoteerde vastgoedfondsen.

Beleggingen

Page 56: Kantoren in cijfers 2014

56

6 000

12 000

5 000

4 000

3 000

2 000

1 000

0

0

0

10 000

8 000

12 000

6 000

4 000

2 000

10 000

8 000

6 000

4 000

2 000

’10’08’072006 ’14’09 ’13’11 ’12

’10’08’072006 ’14’09 ’13’11 ’12

’10’08’072006 ’14’09 ’13’11 ’12

H 1 mln

H 1 mln

H 1 mlnParticulierProfessioneel

BuitenlandsNederlands

BedrijfsruimtenWinkelsKantoren

Beleggingen in kantoren door Nederlandse beleggers

Beleggingen in kantoren naar nationaliteit

Beleggingen in commercieel vastgoed

Bel

eggin

gen

Page 57: Kantoren in cijfers 2014

57100

%

100

85%

%

73

1922

33

19

27

8178

67

81

%

%%

%

%

51

88

49

12

%

%

100

%

15

0 50 km

Nederlandse beleggersBuitenlandse beleggers

Beleggingen in kantoren naar nationaliteit per provincie2010-2014

Beleg

gin

gen

Page 58: Kantoren in cijfers 2014

58

m2

2010 2014

2010 2014

% %

% %

2010 2014

% %

1 11

1

NieuwbouwBestaande bouw

500 - 1 0001 000 - 2 5002 500 - 5 0005 000 - 10 00010 000 en meer

Beleggingen in kantoren naar gebouwtype

Beleggingen in kantoren naar grootteklasse

WestZuidMiddenOostNoord

Beleggingen in kantoren naar landsdeel

44

20

83

412

12

705

56

80

3 8

18

70

1 512

82

11

Bel

eggin

gen

Page 59: Kantoren in cijfers 2014

59

2010 2014

% %

66

KantorenwijkCentrumWoonwijkBedrijfsterrein

Beleggingen in kantoren naar locatietype

21

58

62

10

25

3

Beleg

gin

gen

2 Beleggingen in kantoren naar type belegger

2006€ 1 mln

2008 2010 2012 2014

Nederlandse beleggers 2.648 1.711 768 655 474waarvan Pensioenfondsen 182 29 23 2 179 Verzekeringsmaatschappijen 180 2 - - - Vastgoedfondsen 508 320 25 57 37 Particuliere beleggers 1.707 1.317 689 552 194

Buitenlandse beleggers 2.575 761 1.026 457 2.664 waarvan Duitse beleggers 1.332 526 926 379 855

1 Beleggingen in kantoren per provincie

2006%

2008 2010 2012 2014

Groningen 3 - 1 - 1Friesland 1 1 - - -Drenthe 1 - - - -Overijssel 5 2 5 - 1

Gelderland 5 7 6 - -Utrecht 11 12 12 2 10Flevoland 2 1 - - -Noord-Holland 37 33 35 41 48

Zuid-Holland 26 37 36 16 35Zeeland - - - - -Noord-Brabant 7 7 4 41 3Limburg 2 1 1 - 1

Page 60: Kantoren in cijfers 2014
Page 61: Kantoren in cijfers 2014

61

Een belangrijk beoordelingscriterium dat beleggers hanteren bij investerings beslissingen is het bruto aanvangsrendement. Gegevens over beleggingstransacties en de daarbij gerealiseerde bruto aanvangsrendementen worden in Nederland gepubliceerd door Vastgoedmarkt en PropertyNL.

Bij de bruto aanvangsrendementen die worden gerealiseerd, kan een onderscheid worden gemaakt tussen de Randstad en de rest van Nederland, en tussen de beste locaties en overige locaties.

Een index die het totale rendement op directe vastgoedbeleggingen registreert, is de IPD Nederlandse Vastgoedindex. Deze index wordt samengesteld door de Investment Property Databank (IPD). Voor het bepalen van het totale rendement vindt jaarlijks een waardevaststelling van de onderliggende objecten plaats. De index heeft betrekking op vastgoedbeleggingen die gedurende het gehele jaar in portefeuille worden gehouden. De gegevens worden aangeleverd door een groot aantal grote en middelgrote institutionele beleggers en vastgoedfondsen. Eind 2014 bevatte de Nederlandse database 381 kantoorgebouwen.

Begripsomschrijvingen

Bruto aanvangsrendement Het bruto aanvangsrendement wordt gedefinieerd als de bruto jaarhuur op het moment van aankoop als percentage van de totale investering.

Netto aanvangsrendement Dit wordt gedefinieerd als de netto jaarhuur op het moment van aankoop als percentage van de totale aankoopprijs inclusief verwervingskosten en overdrachtsbelasting.

Randstad Onder de Randstad verstaan we de stedenring in het westen van het land plus de gebieden die aan weerszijden gelegen zijn. De stedenring loopt van Dordrecht via Rotterdam, Delft, Den Haag, Leiden, Haarlem, Amsterdam en Hilversum naar Utrecht.

Toplocatie Dit is een gebied in een stad met een hoogontwikkelde stedelijke economie en een sterk gediversifieerde zakelijke dienstverlening, waar zich een sterke concentratie van hoogwaardige kantoorfuncties voordoet.

Totale rendement Dit wordt berekend als de som van de waardestijging (exclusief investeringen) en de netto huurinkomsten, uitgedrukt als een percentage van de gemiddelde waarde gedurende het jaar. De netto huurinkomsten worden berekend door de bruto huurinkomsten gedurende het jaar te verminderen met de exploitatiekosten. Hiertoe worden gerekend: belastingen, erfpacht, verzekering, objectbeheer, onderhoud, kosten voor huurdermutaties, verhuur- en marketingkosten en overige kosten.

Rendementen

Page 62: Kantoren in cijfers 2014

62

0

-4-6

-10

-2

12

-8

810

642

%

%

%

’11’09’082006 ’07 ’10 ’14’12 ’13

’11’09’082006 ’07 ’10 ’14’12 ’13

’11’09’082006 ’07 ’10 ’14’12 ’13Bron: IPD Nederland

Bron: DTZ Zadelhoff

Bron: DTZ Zadelhoff

10,5

9,5

9,0

8,5

8,0

7,5

7,0

10,0

6,5

10,0

9,5

9,0

8,5

8,0

7,5

7,0

6,5

6,0

Totaal rendementWaardegroeiHuurinkomsten

Beste locatiesOverige locaties

Beste locatiesOverige locaties

Rendement op kantoren

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen buiten de Randstad

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen in de Randstad

Ren

dem

ente

n

Page 63: Kantoren in cijfers 2014

63

Ren

dem

enten

1 Gemiddelde bruto-aanvangsrendementen van kantoren

2006%

2008 2010 2012 2014

Randstad Beste locaties 6,25 6,90 6,95 7,45 7,00 Overige locaties 7,50 8,00 7,90 9,35 9,50

Rest Nederland Beste locaties 7,00 7,60 7,80 8,75 9,00 Overige locaties 8,20 8,75 9,25 10,25 10,50

Bron: DTZ Zadelhoff

2 Rendement op kantoren

2006%

2008 2010 2012 2014

Totaal rendement 11,5 0,9 3,5 -2,7 3,9Waardegroei 4,3 -5,5 -2,9 -8,8 -2,9Huurinkomsten 7,0 6,7 6,6 6,6 7,0

Bron: IPD Nederland

Page 64: Kantoren in cijfers 2014

64

6

16

14

12

10

8

4

2

-2

-4

0

%

%

’11’09’082006 ’07 ’10 ’14’12 ’13

’11’09’08’07 ’10 ’14’12 ’132006

Bron: IPD Nederland

KantorenWinkelsBedrijfsgebouwenWoningen

Totaal rendement op vastgoed

Bron: CBRE

7,0

6,5

6,0

5,5

5,0

4,5

4,0

AmsterdamDen HaagRotterdamUtrecht

Netto aanvangsrendementen op toplocaties

Ren

dem

ente

n

Page 65: Kantoren in cijfers 2014

65

0 50 km

UTRECHTGELDERLAND

LIMBURG

NOORD-BRABANT

ZEELAND

ZUID-HOLLAND

NOORD-HOLLAND

FLEVOLANDOVERIJSSEL

DRENTHE

FRIESLAND

GRONINGEN

Nieuwegein

Lelystad

Westland

Vlaardingen

Venlo

Roermond

Doetinchem

Velsen

Veenendaal

Terneuzen

Nissewaard

Smallingerland

Sittard-Geleen

Schiedam

Roosendaal

Purmerend

Oss

Oosterhout

Leidschendam-Voorburg

Leeuwarden

Kerkrade

Hoorn

Hoogeveen

HilversumHilversum

Hengelo

Helmond

Heerlen

Hardenberg

GoudaGouda

Deventer

Den Helder

Delft

Capelle a/d IJssel

Bergen op Zoom

Barneveld

Assen

AmstelveenAmstelveen

Alphena/d RijnAlphen

a/d Rijn

Almelo

Alkmaar

Rotterdam

Zwolle

ZoetermeerZoetermeer

Zaanstad

Utrecht

Tilburg

Nijmegen

Maastricht

LeidenHaarlemmermeer

Haarlem

Groningen

Enschede

Emmen

Amersfoort

Eindhoven

Ede

DordrechtDen Bosch

Breda

Arnhem

Apeldoorn

AmsterdamAlmere

Zeist

Heerhugowaard

Kampen

Katwijk

Lansinger-land

Stichtse Vecht

Sudwest Fryslan

Woerden

De Friese Meren

Grote gemeenten in Nederland

Den Haag

50 000 - 100 000100 000 en meer

Aantal inwoners

BijlageBijla

ge

Page 66: Kantoren in cijfers 2014

66

0 50 km

Indeling van Nederland in Corop-gebieden

Zuid-Limburg

Midden-Limburg

Noord-LimburgZuidoost-

Noord-Brabant

Noordoost-Noord-Brabant

Zeeuwsch- Vlaanderen

Overig ZeelandWest-

Noord-Brabant Midden-Noord-Brabant

Zuidoost-Zuid-Holland

Zuidoost-Zuid-Holland

Oost-Zuid-

Holland

Oost-Zuid-

Holland

Groot Rijnmond

Delft en Westland

Agglomeratie’s Gravenhage

AgglomeratieLeiden en Bollenstreek

ZaanstreekZaanstreek

Kop vanNoord-Holland

Alkmaar enomgeving

IJmond

AgglomeratieHaarlem

Groot-Amsterdam

Het Gooi enVechtstreekHet Gooi enVechtstreek

Utrecht

Zuidwest-Gelderland

Arnhem-Nijmegen

Achterhoek

Veluwe

Zuidwest-OverijsselZuidwest-Overijssel Twente

Noord-Overijssel

Flevoland

Zuidwest-Friesland

Noord-Friesland

Zuidoost-Friesland

Zuidwest-Drenthe

Zuidoost-Drenthe

Noord-Drenthe

Overig Groningen

Oost-Groningen

Delfzijl enomgeving

05

35

36

31

32 33 34

2927

18

19

26

25

21

20 22

23

24

28

30

17

1615

13

14

1112

40

10

09

01

08

0706

0403

02

37

38

39

Bijl

age

Page 67: Kantoren in cijfers 2014

67

Aanbod 41,42,43,44,45,46,47A-locatie 29,30Automatiseringsbedrijven 34,35,39

Bank- en verzekeringswezen 34,35,39BDB-index 25Bedrijfsterrein 10,12,32,44,59Beleggingen 55,56,57,58,59Bestaande bouw 29,30,42,50,51,58B-locatie 29,30Bouwkosten 25,26,27Bruto aanvangsrendementen 61,62,63Buitenlandse beleggers 56,57

Centrum 10,12,32,44,59C-locatie 29,30Communicatiebedrijven 34,35,39

Duitse beleggers 57

Eigenbouw 29,36Eigendom 10,12,30,36Energielabel 22Exploitatiekosten 61

Financiële zakelijke dienstverlening 39

Handel 34,35,39Hotels 14Huur 10,12,17,18,19,20,21,30Huurinkomsten 61,62,63Huurprijzen 49,50,51,52,53

Incentives 49Industrie 34,35,39Inflatie 49,50IPD vastgoedindex 61,62,63Institutionele beleggers 55,57Inwoners 16,17,18,19,20,21,23

Kantoor 9,31Kantorenwijk 10,12,32,44,59Koop 10,12,30

Leegstand 41Locatietypen 10,12,32,44,59

Nederlandse beleggers 55,56,57Netto aanvangsrendementen 61,64Netto huurinkomsten 61Netto vloeroppervlakte (nvo) 25,26Nieuwbouw

12,15,25,27,30,42,50,52,58

Onderwijs 14,39Onttrekking 14,16Openbaar bestuur 34,35,39Overheid 38

Particuliere beleggers 55,56Pensioenfondsen 55,57Professionele beleggers 55,56,57

Randstad 61,62,63Rendementen 61,62,63,64

Servicekosten 49,53Sloop 14Structureel aanbod 41,45

Totaal rendement 61,62,63,64Toplocatie 49,50,61

Vastgoedfondsen 55,57Vastgoedindex 61,62,63Verhuurbaar vloeroppervlak 9,49Verzekeringsmaatschappijen 53,55Voorraad 9,10,11,13,14,15,16,17,18,

19,20,21,22,42,46Vraag 29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,

43,53Vrije markt 29,43

Waardegroei 61,62,63Werkplek 49Werkplekkosten 49,52,53Woonwijk 10,12,32,44,59

Zakelijke dienstverlening 34,35,39

Trefwoordenregister

Page 68: Kantoren in cijfers 2014