kantoren in cijfers 2012

8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012

1/68

Kantoren in cijfers 2012

Statistiek van de Nederlandse kantorenmarkt

Drs. R.L. Bak


2/68

Colofon

SamenstellingR.L. Bak

Grafische vormgeving en illustratiesKaartbeeld, Scherpenzeel

OmslagAtelier van GOG, Amsterdam

FotografieASR Vastgoed Ontwikkeling: omslag

G&S Vastgoed: 4, 8, 24, 28, 40, 48, 54, 60

ISBN/EAN: 978-94-90915-04-9

copyright 2013 - drs. R.L. Bak - Zeist

Bronvermelding is verplicht

BestelinformatieVerkrijgbaar bij:NVM BusinessFakkelstede 1

3431 HZ NieuwegeinTelefoon: (030) 608 51 85


3/68

3

Voor u ligt de tiende editie vanKantorenin Cijfers. Behoudens enkele kleinewijzigingen is deze uitgave qua opzetgelijk aan haar voorgangers. Graagbetuigt de auteur zijn erkentelijkheidjegens de heer J.F. Blackmore vanG&S Vastgoed voor het ter publicatiebeschikbaar stellen van fotomateriaal enjegens de heren A. Wagemakers, F. vander Sluys, M.C. Vader en M. Wolters voorhet leveren van aanvullende gegevens. Een

woord van dank gaat evenzeer uit naarNVM Business, die onderhavige publicatiewederom mogelijke maakte en waardoordeze statistiek van de Nederlandsekantorenmarkt een brede kring vangenteresseerden zal kunnen bereiken.

Zeist

Drs. R.L. Bak

Woord vooraf


4/68

4


5/68

5

Woord vooraf 3

Lijst van tabellen 7

Voorraad 9Bouwkosten 25Vraag 29Aanbod 41Huurprijzen 49Beleggingen 55Rendementen 61

BijlageGrote gemeenten in Nederland 65Indeling van Nederland in 66Corop-gebieden

Trefwoordenregister 67

Inhoud


6/68


7/68

7

Voorraad1 Voorraad kantoorruimte per provincie2 Voorraad kantoorruimte per landsdeel3 Onttrekking aan de voorraad4 Nieuwbouw van kantoorruimte per provincie5 Voorraad kantoorruimte per gemeente

Bouwkosten1 Richtprijzen bouwkosten kantoren2 Samengestelde materiaal- en loonkosten van nieuwbouw kantoren

Vraag1 Vraag naar kantoorruimte per provincie2 Vraag naar kantoorruimte per landsdeel3 Vraag naar kantoorruimte per bedrijfstak/-klasse

Aanbod1 Aanbod van kantoorruimte per provincie2 Aanbod van kantoorruimte naar leeftijd per provincie3 Aanbod van kantoorruimte per landsdeel

Huurprijzen1 Gemiddelde huurprijs van bestaande kantoorruimte per landsdeel

2 Gemiddelde servicekosten naar gebouwgrootte3 Gemiddelde huurprijs van nieuwe kantoorruimte per landsdeel4 Mediane werkplekkosten in kantoorgebouwen

Beleggingen1 Beleggingen in kantoren per provincie2 Beleggingen in kantoren naar type belegger

Rendementen1 Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van kantoren2 Rendement op kantoren

Lijst van tabellen


8/68


9/68

9

Als basismateriaal voor de statistiek overde kantorenvoorraad dienen data diezijn verkregen door eigen waarneming,waarbij de grootte van de voorraadalsmede de samenstelling ervan jaarlijksdoor een plaatselijke inventarisatieper woonkern wordt vastgesteld.Een belangrijk hulpmiddel is deBasisregistraties Adressen en Gebouwen(BAG), een door het Kadaster beheerdeobjectendatabase.

Alleen kantoorpanden met een oppervlakteboven de 500 vierkante meter wordengenventariseerd. Als oppervlakte-eenheidwordt het verhuurbaar vloeroppervlak(v.v.o.) genomen. Ultimo 2011 teldeNederland 15.440 kantoorgebouwen.

In tabel 5 van deze publicatie zijnuitsluitend die gemeenten opgenomenmet een kantorenvoorraad van 10.000vierkante meter en meer.

Tegen de voorraad kunnen ook anderestatistische gegevens worden afgezet,zoals het aanbod voor de berekeningvan de leegstand en de vraag voor devaststelling van de verhuisdynamiek.

Begripsomschrijvingen

KantoorOnder een kantoor wordt verstaaneen ruimtelijk zelfstandige eenheid diegrotendeels in gebruik is of te gebruikenis voor bureaugebonden werkzaamhedenof ondersteunende activiteiten. De definitievan het begrip kantoor als een ruimtelijkzelfstandige eenheid betekent datkantoren in fabrieken, bedrijfsgebouwen,ziekenhuizen en universiteiten buiten de

statistiek worden gelaten.

Verhuurbaar vloeroppervlakDit ishet bruto vloeroppervlak minus hetconstructieoppervlak, de verticaleverkeersruimten en de installatieruimten.De omschrijving van het verhuurbaarvloeroppervlak is vastgelegd in de NEN2580. Als vuistregel kan gelden dat vanhet bruto vloeroppervlak ongeveer 86procent verhuurbaar is.

VoorraadMet voorraad wordt bedoeldhet totaal van leegstaande en in gebruikzijnde kantoren. Ook kantoren die op hetmoment van registratie nog in aanbouwzijn, worden tot de voorraad gerekend.

Voorraad


10/68

10

38

62

37

63

2001 2011

m2

32

21

23

19

5

28

22 24

20

6

2001 2011

22

3432

1716

1920

2830

2001 2011

% %

% %

% %

Huur

Koop

Voorraad kantoorruimte naar eigendomssituatie

500 - 1 000

1 000 - 2 500

2 500 - 5 000

5 000 - 10 00010 000 en meer

Voorraad kantoorruimte naar gebouwgrootte

Kantorenwijk

Centrum

Woonwijk

Bedrijfsterrein

Buitengebied

Voorraad kantoorruimte naar locatietype

Voorraad


11/68

11

2003m

2005 2007 2009 2011

1.135.000 1.170.000 1.177.000 1.232.000 1.223.000871.000 882.000 914.000 959.000 968.000567.000 593.000 619.000 637.000 640.000

2.114.000 2.217.000 2.278.000 2.351.000 2.427.000

3.657.000 3.776.000 3.898.000 4.017.000 4.142.0005.466.000 5.661.000 5.885.000 6.018.000 6.089.000

773.000 798.000 885.000 908.000 913.00010.793.000 10.950.000 11.311.000 11.478.000 11.546.000

12.232.000 12.409.000 12.889.000 13.317.000 13.537.000434.000 449.000 450.000 454.000 456.000

5.094.000 5.181.000 5.361.000 5.454.000 5.500.0001.956.000 2.008.000 2.022.000 2.044.000 2.080.000

45.092.000 46.094.000 47.689.000 48.869.000 49.521.000

10

4550

40

35

30

25

20

15

10

5

x miljoen m2

0090807042003 1105 06

Ontwikkeling van de voorraad kantoorruimte31 december

Voorraad

1 Voorraad kantoorruimte per provincie, 31 december

GroningenFrieslandDrentheOverijssel

GelderlandUtrechtFlevolandNoord-Holland

Zuid-HollandZeelandNoord-BrabantLimburg

Nederland


12/68

1209 10 110807062003 04 05

09 10 110807062003 04 05

1 000

800

600

400

200

0

x 1 000 m2

800

600

400

200

700

500

300

100

009 10 110807062003 04 05

x 1 000 m2

x 1 000 m2800

700

600

500

400

300

200

100

0

Huur

Koop

Nieuwbouw van kantoorruimte naar eigendomssituatie

Bedrijfsterrein

500 - 1 000

Nieuwbouw van kantoorruimte naar locatietype

Nieuwbouw van kantoorruimte naar gebouwgrootte

Kantorenwijk

WoonwijkCentrum

1 000 - 2 5002 500 - 5 0005 000 - 10 00010 000 en meer

Voorraad


13/68

13

Voorraad

2 Voorraad kantoorruimte per landsdeel, 31 december

2003m

2005 2007 2009 2011

Noord-NederlandGroningen 902.500 926.500 936.500 991.000 975.500Leeuwarden 554.500 554.500 566.000 585.500 582.000Assen 259.500 263.000 278.000 287.000 288.000

Oost-NederlandApeldoorn 627.000 668.500 684.500 695.000 733.000Arnhem 1.035.500 1.050.500 1.084.000 1.115.500 1.137.500Enschede 413.000 410.000 413.500 418.500 442.500Hengelo 269.500 273.000 277.000 277.000 281.000Nijmegen 465.500 483.500 484.000 488.000 492.500Zwolle 666.000 708.000 710.500 756.000 773.000

Midden-Nederland

Amersfoort 754.500 784.500 828.000 842.500 851.000Utrecht 2.305.500 2.413.000 2.540.500 2.624.500 2.701.500Almere 475.500 492.000 566.500 583.500 591.500

West-NederlandAmsterdam 5.660.000 5.775.000 5.976.500 6.076.000 6.066.000Den Haag 3.842.500 3.858.000 3.948.000 4.143.500 4.139.000Rotterdam 3.066.000 3.100.500 3.258.500 3.353.000 3.465.500Haarlemmermeer 1.320.000 1.320.000 1.348.000 1.393.000 1.414.500

Zuid-NederlandBreda 666.000 696.000 699.500 703.500 703.500Tilburg 479.000 462.000 467.000 479.500 479.500Den Bosch 916.500 934.000 935.500 943.500 964.500

Eindhoven 1.452.000 1.465.000 1.538.000 1.560.500 1.567.000Heerlen 442.500 449.000 499.000 468.000 468.000Maastricht 502.000 523.000 523.500 505.000 509.000


14/68

14

2003m

2005 2007 2009 2011

60.500 182.000 139.000 144.000 167.500

7.000 21.500 57.000 31.500 49.0006.000 5.000 - - 8.5006.500 16.000 5.000 14.500 7.5001.500 - - - -

07 08 09060504 112003 10

x 1 000 m2250

150

200

100

50

0

10

9

2

25

54

%

Onttrekking aan de voorraad

Sloop

Woningen

Hotels

Onderwijs

Overig

Onttrekking aan de voorraad naar bestemming2003-2011

3 Onttrekking aan de voorraad

NederlandwaarvanAmsterdamDen HaagRotterdamUtrecht

Voorraad


15/68

15

2003m

2005 2007 2009 2011

32.000 9.500 16.500 47.500 25.00021.000 2.500 20.500 31.000 1.50018.000 12.500 15.500 8.500 1.00069.000 56.500 35.500 15.500 33.500

98.000 89.000 44.000 56.500 82.50050.000 159.000 164.000 107.500 95.00017.500 14.500 72.500 18.000 3.000

201.000 107.000 245.500 131.500 65.000

202.000 178.000 297.000 153.000 61.00023.500 9.500 8.500 500 -

103.000 86.000 65.000 58.500 42.00034.000 33.000 19.500 7.000 20.500

869.000 757.000 1.004.000 635.000 430.000

170

160

140

150

130

120

110

100

1990=100

1110090805042003 06 07

Ontwikkeling van de voorraad in de vier grote steden

Amsterdam

Den Haag

Rotterdam

Utrecht

Nederland

4 Nieuwbouw van kantoorruimte per provincie




Nederland

Voorraad


16/68

16

0 50 km

minder dan 1

1 - 2

2 - 3

3 - 4

4 en meer

m2kantoorruimte per inwoner

Omvang kantorenvoorraad per Corop-gebied

Voorraad


17/68

17

voorraadkantoorruimte

m2

inwoners1 kantoorruimteper inwoner

m2

aandeelhuursector

%

Aalsmeer 28.500 30.365 0,95 36Alblasserdam 14.000 19.465 0,70 49Albrandswaard 28.000 25.005 1,10 69Alkmaar 377.500 94.270 4,00 62

Almelo 194.000 72.755 2,65 61Almere 589.000 193.165 3,50 78Alphen a/d Rijn 159.500 72.855 2,20 68Amersfoort 851.000 148.250 5,75 75

Amstelveen 648.000 83.365 7,75 74Amsterdam 6.066.000 790.110 7,65 80Apeldoorn 733.000 156.960 4,65 46Arnhem 1.137.500 149.270 7,60 59

Assen 288.000 67.210 4,30 44Asten 10.000 16.405 0,60 28Baarn 88.000 24.350 3,60 70Barendrecht 104.500 47.055 2,20 55

Barneveld 104.000 53.520 1,95 59Beek 80.000 16.455 4,85 64Bergen op Zoom 104.000 66.130 1,55 48Berkelland 10.500 44.910 0,25 24

Best 102.000 28.695 3,55 45Beuningen 10.000 25.435 0,40 78Beverwijk 55.000 39.845 1,40 58Binnenmaas 12.500 28.960 0,45 37

Bladel 12.500 19.580 0,65 7Bloemendaal 10.000 22.055 0,45 40Bodegraven-Reeuwijk 64.000 32.835 1,95 60Borne 13.500 21.585 0,65 30

Boxmeer 31.500 28.395 1,10 13Boxtel 50.000 30.285 1,65 44Breda 703.500 176.400 4,00 62Brielle 14.500 16.070 0,90 58

Brunssum 15.500 29.200 0,55 5Bunnik 98.000 14.450 6,80 61Bunschoten 24.000 20.200 1,20 38

Bussum 51.000 32.585 1,55 59Capelle a/d IJssel 488.500 66.120 7,40 87Coevorden 22.000 35.880 0,60 7Cuijk 22.000 24.650 0,90 31Culemborg 82.000 27.630 2,95 49

De Bilt 129.500 42.080 3,10 41De Ronde Venen 33.000 42.975 0,75 24Delft 394.000 98.675 4,00 60Delfzijl 32.500 26.305 1,25 12

Den Bosch 964.500 141.895 6,80 68Den Haag 4.139.000 502.055 8,25 53Den Helder 74.500 57.065 1,30 19

Deurne 22.500 31.760 0,70 28

5 Voorraad kantoorruimte per gemeente, 31 december 2011

Voorraad


18/68

18


m2


m2

aandeelhuursector

%

Deventer 362.000 98.670 3,65 64Diemen 286.500 24.935 11,50 84Dinkelland 12.000 26.075 0,45 19Doetinchem 144.000 56.250 2,55 43

Dongen 19.000 25.205 0,75 22Dongeradeel 10.500 24.285 0,45 16Dordrecht 316.000 118.860 2,65 60Drimmelen 10.000 26.665 0,40 30

Dronten 17.000 40.470 0,40 43Druten 11.000 18.195 0,60 44Duiven 39.000 25.525 1,55 38Edam-Volendam 11.000 28.700 0,40 9

Ede 254.000 108.765 2,35 68Eindhoven 1.567.000 217.225 7,20 72Emmen 115.500 108.840 1,50 41Enschede 442.500 158.050 2,80 54

Ermelo 12.500 26.125 0,50 55Etten-Leur 72.000 42.050 1,70 56Geertruidenberg 11.000 21.470 0,50 25Geldermalsen 24.500 26.335 0,95 28

Geldrop-Mierlo 22.000 38.670 0,55 13Gemert-Bakel 17.000 29.040 0,60 5Gilze en Rijen 45.000 25.590 1,75 52Goes 104.500 36.920 2,85 46

Gorinchem 130.500 35.085 3,70 53Gouda 345.500 71.235 4,85 71Groningen 975.500 193.125 5,05 59Haaksbergen 13.500 24.420 0,55 23

Haarlem 539.000 151.820 3,55 54Haarlemmerliede 19.000 5.475 3,45 80Haarlemmermeer 1.414.500 143.945 9,85 84Hardenberg 43.500 59.430 0,75 17

Harderwijk 90.000 45.430 2,00 48Hardinxveld-Giessendam 19.000 17.655 1,10 43Haren 25.000 18.455 1,35 36

Heemskerk 24.500 39.270 0,60 22Heemstede 28.500 26.240 1,10 73Heerenveen 114.500 43.515 2,65 56Heerhugowaard 102.000 52.485 1,95 46Heerlen 468.000 89.015 5,25 46

Hellendoorn 18.500 35.795 0,50 16Hellevoetsluis 14.500 39.440 0,35 28Helmond 173.000 88.800 1,95 54Hendrik-Ido-Ambacht 18.000 28.255 0,65 36

Hengelo 281.000 80.940 3,45 56Heumen 15.000 16.415 0,90 46Hillegom 13.000 20.830 0,60 30

Hilversum 627.000 85.535 7,35 69

Voorraad


19/68

19


m2


m2

aandeelhuursector

%

Hof van Twente 21.000 35.600 0,60 5Hoogeveen 71.000 54.890 1,30 35Hoogezand-Sappemeer 23.000 34.780 0,65 11Hoorn 110.500 71.255 1,55 44

Houten 245.500 48.310 5,10 80Huizen 84.000 41.575 2,00 38Hulst 11.500 27.630 0,40 7IJsselstein 35.000 34.270 1,00 63

Kaag en Braassem 21.000 25.735 0,80 54Kampen 28.000 50.705 0,55 17Katwijk 33.000 62.475 0,55 22Kerkrade 71.000 47.280 1,50 70

Krimpen a/d IJssel 25.500 28.690 0,90 44Landgraaf 18.000 38.065 0,45 3Langedijk 14.500 26.990 0,55 41Lansingerland 54.500 55.265 1,00 28

Laren 14.500 11.360 1,30 58Leek 15.500 19.465 0,80 31Leerdam 13.000 20.665 0,65 37Leeuwarden 582.000 95.320 6,10 42

Leiden 522.500 118.750 4,40 65Leiderdorp 69.000 26.705 2,60 31Leidschendam-Voorburg 282.000 72.405 3,90 57Lelystad 242.000 75.310 3,20 49

Leusden 182.500 28.905 6,30 43Lisse 31.000 22.510 1,40 54Lochem 28.500 33.265 0,85 46Maassluis 23.000 31.850 0,70 29

Maastricht 509.000 121.050 4,20 56Medemblik 28.000 43.115 0,65 29Meppel 85.500 32.575 2,60 49Middelburg 148.500 47.770 3,10 18

Middelharnis 17.500 18.050 0,95 5Midden-Drenthe 10.000 33.560 0,30 5Moerdijk 41.500 36.520 1,15 37

Naarden 80.000 17.165 4,65 69Neerijnen 21.500 11.930 1,80 55Nieuwegein 515.500 60.270 8,55 82Nijkerk 104.000 40.125 2,60 51Nijmegen 492.500 165.180 3,00 58

Noordenveld 12.000 30.955 0,40 10Noordoostpolder 47.000 46.340 1,00 28Noordwijk 54.000 25.515 2,10 56Nuenen en Gerwen 10.500 22.550 0,45 42

Nunspeet 17.000 26.610 0,65 56Oegstgeest 13.000 22.790 0,55 25Oirschot 10.000 17.860 0,55 28

Oisterwijk 19.000 25.775 0,75 43

Voorraad


20/68

20


m2


m2

aandeelhuursector

%

Oldambt 39.000 39.095 1,00 13Oldenzaal 62.500 32.175 1,95 46Ommen 13.000 17.380 0,75 5Oost Gelre 21.000 30.005 0,70 24

Oosterhout 122.500 54.005 2,25 53Oss 134.000 84.640 1,60 42Oud-Beijerland 34.000 23.415 1,45 42Ouder-Amstel 104.500 13.230 7,90 92

Overbetuwe 36.000 46.270 0,80 50Papendrecht 62.000 32.030 1,95 28Peel en Maas 15.000 43.270 0,35 7Pijnacker-Nootdorp 23.000 50.105 0,45 21

Purmerend 104.000 79.265 1,30 55Putten 12.000 23.860 0,50 23Raalte 27.000 36.605 0,75 17Renkum 27.000 31.630 0,85 72

Renswoude 12.500 4.820 2,60 5Rheden 73.000 43.610 1,65 61Ridderkerk 83.000 45.210 1,85 41Rijnwoude 13.000 18.620 0,70 79

Rijssen-Holten 42.000 37.560 1,10 14Rijswijk 892.500 46.990 19,00 68Roermond 247.000 56.165 4,40 40Roosendaal 116.500 77.425 1,50 58

Rotterdam 3.465.500 616.260 5,60 79Schagen 24.500 18.655 1,30 31Schiedam 215.500 76.245 2,85 59Schijndel 11.000 23.015 0,50 22

Schouwen-Duiveland 23.000 34.150 0,65 7Sint Oedenrode 13.000 17.910 0,75 30Sittard-Geleen 214.500 94.535 2,25 37Skarsterlan 22.000 27.520 0,80 33

Sliedrecht 78.500 24.230 3,25 58Slochteren 10.000 15.535 0,65 30Sluis 11.000 23.890 0,45 5

Smallingerland 107.000 55.455 1,95 42Soest 61.500 45.610 1,35 48Son en Breugel 80.500 15.820 5,10 78Spijkenisse 79.000 72.170 1,10 45Stadskanaal 14.500 33.000 0,45 9

Steenwijkerland 26.000 43.400 0,60 36Stein 26.500 25.625 1,50 22Stichtse Vecht 167.000 63.315 2,65 88Sudwest Fryslan 65.000 82.635 0,80 34

Terneuzen 91.500 54.740 1,65 26Teylingen 31.000 35.685 0,85 16Tiel 92.500 41.525 2,25 33

Tilburg 479.500 207.580 2,30 49

Voorraad


21/68

21


m2


m2

aandeelhuursector

%

Twenterand 19.500 33.930 0,55 5Tynaarloo 24.000 32.355 0,75 32Uden 52.000 40.805 1,25 40Uithoorn 51.500 28.305 1,80 28

Utrecht 2.701.500 316.275 8,55 70Utrechtse Heuvelrug 97.500 48.265 2,00 60Valkenswaard 38.000 30.665 1,25 38Veendam 55.500 27.920 2,00 28

Veenendaal 173.000 62.870 2,75 72Veghel 44.000 37.555 1,15 41Veldhoven 123.500 43.880 2,80 38Velsen 121.500 67.285 1,80 34

Venlo 238.000 100.025 2,40 45Venray 49.000 42.960 1,15 14Vianen 116.500 19.670 5,90 80Vlaardingen 89.500 71.040 1,25 41

Vlissingen 39.000 44.500 0,90 20Voorschoten 18.000 24.310 0,75 44Voorst 11.500 23.720 0,50 21Vught 31.000 25.790 1,20 39

Waalre 31.500 16.505 1,90 87Waalwijk 80.500 46.420 1,75 29Waddinxveen 51.500 25.280 2,50 64Wageningen 195.000 37.050 5,25 24

Wassenaar 43.500 25.760 1,70 42Weert 67.500 48.670 1,40 54Weesp 74.000 18.020 4,10 67Westland 100.000 101.980 1,00 45

Weststellingwerf 12.500 25.780 0,50 5Wijchen 16.500 40.735 0,40 31Winterswijk 32.500 28.945 1,10 34Woensdrecht 10.000 21.675 0,45 5

Woerden 220.500 50.050 4,40 77Wormerland 11.000 15.780 0,70 59Woudenberg 10.500 12.035 0,85 51

Woudrichem 10.000 14.415 0,70 14Zaanstad 263.000 148.280 1,75 59Zaltbommel 83.500 26.775 3,10 71Zeewolde 16.000 21.290 0,75 34Zeist 314.500 61.235 5,15 47

Zevenaar 59.500 32.430 1,85 45Zoetermeer 638.500 122.330 5,20 69Zoeterwoude 23.000 8.170 2,80 19Zuidplas 23.000 40.675 0,55 55

Zutphen 91.000 47.145 1,95 39Zwijndrecht 89.500 44.500 2,00 41Zwolle 773.000 121.525 6,35 69

(1) Centraal Bureau voor de Statistiek

Voorraad


22/68

22

16

25

21

12

26

%

voor 1972

1972 - 1981

1982 - 1991

1992 - 2001

2002 - 2011

Voorraa antoorru mte naar ouwper o e31 december 2011

A

B

C

D

E

F

G

Voorraad kantoorruimte naar energielabel

16

12

10

1912

9

22

%

23

14

7

13

16

8

19

%

Bron: Agentschap NL; bewerking: Bak

Huur Koop

Voorraad


23/68

23

33

1218

20

15

2

%

Inwoners

10 000 - 20 000

20 000 - 50 000

50 000 - 100 000

100 000 - 150 000

150 000 - 250 000

250 000 en meer

Voorraad kantoorruimte naar gemeentegrootte

Groningen

Amsterdam

HaarlemmermeerEindhoven

Rotterdam

Arnhem

Den Bosch

Rijswijk

Utrecht

65 743210

x miljoen m2

Den Haag

Gemeenten met de grootste voorraad kantoren31 december 2011

Voorraad


24/68


25/68

25

Gemakkelijk hanteerbare kostengetallenwaarmee men snel bouwkosten vankantoren kan bepalen, zijn te vinden inde taxatieboekjes van SDU Uitgevers.Daarin wordt een onderscheid gemaakttussen vierkante kantoren en rechthoekigekantoren. Bij het bepalen van dekosten wordt uitgegaan van normalebouwconstructies, dat wil zeggendraagconstructies met stabilisatiewand,een gevel die voor 30 procent uit

gevelopeningen bestaat en een inpandigetechnische ruimte die 7 procent van hetvloeroppervlak voor haar rekening neemt.Verder is vanaf drie verdiepingen rekeninggehouden met een dakopbouw voortechnische installaties en n of meerdereliften. De technische installaties bestaanonder andere uit een centraal gasgestookteinstallatie, ventilatievoorziening metverwarming maar zonder koeling, pvc-riolering, centrale kracht- en lichtinstallatieinclusief armaturen, brandbeveiliging en

inclusief vaste sanitaire voorzieningen.

Een betrouwbaar beeld van dekostenontwikkelingen in de bouw gevende BDB-indexcijfers. Deze cijfers aldecennialang een standaard voor debouwwereld worden maandelijksberekend door het Bureau DocumentatieBouwwezen. De BDB-cijfers zijnzogeheten input-indexcijfers. Dat wilzeggen dat wordt uitgegaan van een

pakket van vaststaande hoeveelhedenmaterialen, manuren en indirecte kosten.Materiaalprijzen worden verkregen dooreen halfjaarlijkse materiaalenqute. Bijde berekening van de BDB-indexcijfersvoor kantoren wordt uitgegaan van eengebouw van 4600 vierkante meter in driebouwlagen.


BouwkostenBouwkosten zijn kosten dievoortvloeien uit aangegane verplichtingenten behoeve van de realisering van eenbouwproject tot en met de opleveringvan het gebouw. Bouwkosten omvattendirecte kosten en indirecte kosten en zijnexclusief grondkosten, projectgebondenbedrijfskosten, losse inrichting enbedrijfsinstallaties, bijkomende bouwen

projectkosten en BTW. Directe kostenomvatten bouwkundige werken, inclusiefbodemvoorzieningen en paalfunderingvan 9 meter, gebouwinstallaties envaste inrichtingen. Indirecte kosten zijnalgemene bouwplaatskosten, algemenebedrijfskosten, winst en risico

Netto vloeroppervlakte (nvo) Dit is de brutovloeroppervlakte minus de oppervlaktenvan de begrenzende, opgaandescheidingsconstructies zoals muren.

Bouwkosten


26/68

26

2012bvo

/ m2vvo

2013bvo vvo

Bouwkosten

1 Richtprijzen bouwkosten kantoren

Vierkante kantorenDrielaags1 480 m2 988 1.055 1.085 1.1551 995 m2 959 1.015 1.055 1.1102 595 m2 921 966 1.015 1.065

Vierlaags1 385 m2 1.015 1.100 1.115 1.2001 970 m2 985 1.050 1.080 1.1503 455 m2 910 955 994 1.045

Vijflaags4 590 m2 886 928 970 1.015

Zeslaags9.800 m2 830 859 915 94816 600 m2 798 819 883 907

Rechthoekige kantorenDrielaags2 620 m2 974 1035 1.055 1.1203 250 m2 944 993 1.030 1.0805 360 m2 874 906 958 994

Vierlaags1 480 m2 1.055 1.145 1.150 1.2502 290 m2 998 1.110 1.080 1.2003 500 m2 946 1.005 1.030 1.095

Vijflaags5 415 m2 906 953 991 1.040

Twaalflaags9 600 m2 983 1.035 1.095 1.15515 715 m2 973 1.030 1.060 1.120

Bron: SDU Uitgevers; bewerking: Bak


27/68

27

090706 0805040302 10 11 12

130

140

120

110

100

90

2003=100

MateriaalLoon

Bron: Bureau Documentatie Bouwwezen

Bouwkosten

2 Samengestelde materiaal- en loonkosten van nieuwbouw kantoren

2004januari

2003=100

2006 2008 2010 2012

Januari 101,6 106,2 116,3 122,0 128,1Februari 102,1 106,2 117,0 122,1 128,0Maart 102,2 106,3 117,1 122,4 128,1

April 102,9 106,3 117,8 123,0 128,7Mei 103,4 106,9 118,1 123,3 128,7Juni 103,5 107,0 118,6 123,0 128,7

Juli 104,0 107,1 120,0 123,2 128,6Augustus 104,7 107,1 119,9 123,4 129,0September 104,7 107,9 119,5 123,5 128,9

Oktober 105,3 107,9 119,7 123,9 129,0November 105,1 108,2 119,5 124,1 128,9December 104,9 108,1 119,6 124,4 128,9

Jaar 103,7 107,1 118,6 123,2 128,6

Bron: Bureau Documentatie Bouwwezen Bouwkosten


28/68


29/68

29

In tegenstelling tot de hier gepresenteerdecijfers geven de meeste statistieken terzake van de vraag maar zeer beperkteinformatie; men registreert namelijkuitsluitend de vraag op de vrije markt.In deze publicatie omvat de vraag naarkantoren zowel ruimten die op de vrijemarkt worden verhuurd en verkocht alsgebouwen die door gebruikers zelf vooreigen rekening worden neergezet, dezogenoemde eigenbouw. De vraag wordt

geregistreerd in het jaar waarin tussenpartijen wilsovereenstemming is bereiktof in geval van nieuwbouw voor eigengebruik zodra de bouw daadwerkelijk isbegonnen.

De vraagcijfers die in deze publicatieworden vermeld, zijn totstandgekomendoor integratie van gegevens uitverschillende bronnen, waarbijVastgoedmarkten PropertyNL alsvoornaamste bron hebben gefungeerd.


A-locatie Een A-locatie is een openbaarvervoerlocatie in een stadscentrum, dichtbij een centraal station. In het algemeenis een dergelijke locatie minder goedbereikbaar met de auto en zijn er relatiefbeperkte parkeermogelijkheden.

B-locatie Een B-locatie is een gemengdeopenbaar vervoerlocatie en autolocatie,

gelegen dicht bij een voorstadstationof bij een knooppunt van hoogwaardigopenbaar vervoer (metro,sneltram). EenB-locatie heeft vaak een snelle aansluitingop het hoofdwegennet en beschikt overgoede parkeermogelijkheden.

C-locatie Een C-locatie is een autolocatieaan de rand van de stad met een directeaansluiting op het hoofdwegennet. EenC-locatie is in het algemeen minder goedbereikbaar met het openbaar vervoer.

NieuwbouwHiertoe worden gerekendkantoren die niet ouder zijn dan twee jaaren kantoren die nog niet eerder in gebruikzijn geweest.

VraagOnder de vraag wordt verstaanhet aantal vierkante meters kantoorruimtedat in gebruik wordt genomen voorkantoordoeleinden. Kantoorruimte diewordt opgenomen ten behoeve van een

bestemmingswijziging, zoals bijvoorbeeldvoor woningen, wordt niet als vraagmeegenomen. Ook contractverlengingenen zogenoemde sale-and-leasebacktransacties worden niet tot de vraaggerekend. Vraagcijfers hebben vrijwelaltijd betrekking op ruimten van minimaal500 vierkante meter.

Vrije markt Dit is de huuren koopmarktwaarin projectontwikkelaars, bouwers enbeleggers ruimten aanbieden voor veelal

nog onbekende gebruikers.

Vraag


30/68

30

4035

30

25

20

15

10

5

0

%

2 500

2 000

1 500

1 000

500

x 1 000 m2

0

1009080706052004 11 12

1009080706052004 11 12

1009080706052004 11 12

2 500

2 000

1 500

1 000

500

0

x 1 000 m2

A-locatieB-locatie

C-locatie

Vraag naar kantoorruimte naar bereikbaarheid

Nieuwbouw

Bestaande bouw

Vraag naar kantoorruimte naar gebouwtype

Huur

Koop

Vraag naar kantoorruimte naar eigendomssituatie

Vraag


31/68


32/68

32

2008 2012

m2

2008 2012

2008 2012

% %

% %

% %

16 21

4 3

24 23

Kantorenwijk

Centrum

Bedrijfsterrein

Woonwijk

Buitengebied

Vraag naar kantoorruimte naar locatietype

West

500 - 1 000

1 000 - 2 500

2 500 - 5 000

5 000 - 10 000

10 000 en meer

Vraag naar kantoorruimte naar landsdeel

Vraag naar kantoorruimte naar grootteklasse

29

17

15

23

10

20 44

3

3219

17

11

12

13 60

12

12

14

58

12

12

1646

2

Midden

Oost

Zuid

Noord

Vraag


33/68

33

2008m2

2009 2010 2011 2012

32.500 62.500 20.000 42.500 16.50012.000 25.500 23.500 10.500 6.00011.500 11.500 7.500 2.500 1.50050.500 61.000 72.000 40.500 54.000

130.500 133.500 107.000 115.500 60.000181.000 275.000 153.000 130.000 120.000

24.500 15.000 14.500 11.000 4.000356.500 287.500 326.500 276.500 323.000

530.000 291.500 350.500 291.000 243.0005.500 1.000 3.000 1.000 1.000

144.500 128.500 141.500 132.000 84.00033.500 30.000 33.000 62.000 40.500

1.513.000 1.323.000 1.253.000 1.115.000 955.000

Vraag

1 Vraag naar kantoorruimte per provincie




Nederland


34/68

34

2008 2012

% %

2008 2012

% %

2008 2012

% %

2111

13

20

21 47

27

15

11

16

2411

7

15 8

22

178

18

2

25

10 17

14

27

Vraag naar antoorru mte n Noor -Ne er an

Vraag naar kantoorruimte in Oost-Nederland

Vraag naar kantoorruimte in Midden-Nederland

Openbaar bestuur

Handel en Industrie

Zakelijke dienstverlening

Bank- enverzekeringswezenAutomatisering

Transport enCommunicatieOverig

Openbaar bestuur

Handel en Industrie




Openbaar bestuur

Handel en Industrie




14

17

23

3

11

22

7

21

6

30

3

16

Vraag


35/68

35

2008 2012

% %

2008 2012

% %

30

Vraag naar kantoorruimte in West-Nederland

Vraag naar kantoorruimte in Zuid-Nederland

Openbaar bestuur

Handel en Industrie




Openbaar bestuur

Handel en Industrie




6

1917

7

7

14 4

37

22

9

6

5

17

7

24

28

8

10

5

19

22

5

7

1

22

24

18

Vraag


36/68

3661

39

%

84

46

56

16

54

44

%

%

%

63

89 77

75

77

37

11

23

25

23

%

%%

%

%

73

82

23

27

18

77

%

%%

0 50 km

Huur

Koop

Vraag naar kantoorruimte naar eigendomssituatie per provincie2007-2011

Vraag


37/68

37

2008m2

2009 2010 2011 2012

29.000 61.000 16.500 38.500 13.0002.000 23.500 11.000 1.000 1.5008.500 4.000 4.000 2.500 500

9.500 14.500 19.500 43.000 9.50053.000 56.000 20.000 12.000 21.00012.000 6.500 14.000 8.500 17.5003.500 14.000 9.500 500 11.500

10.500 4.000 20.000 4.500 8.50021.000 26.000 32.000 9.000 14.000

20.000 53.000 15.000 26.500 14.50087.000 161.000 84.000 58.000 68.50017.500 9.500 14.000 8.000 3.500

233.000 159.000 185.000 185.000 226.000211.000 87.000 83.000 44.500 64.500155.500 62.500 137.000 118.500 59.000

39.000 49.500 39.500 42.500 37.500

33.500 19.500 22.500 21.500 6.0005.500 4.000 7.500 13.500 13.000

11.500 39.000 39.000 21.000 25.000

55.000 21.000 30.500 47.500 22.0005.000 2.500 1.500 9.000 13.0007.000 5.000 3.000 28.000 6.000

Vraag

2 Vraag naar kantoorruimte per landsdeel

Noord-NederlandGroningenLeeuwardenAssen

Oost-NederlandApeldoornArnhemEnschedeHengeloNijmegenZwolle

Midden-Nederland

AmersfoortUtrechtAlmere

West-NederlandAmsterdamDen HaagRotterdamHaarlemmermeer

Zuid-NederlandBredaTilburgDen Bosch

EindhovenHeerlenMaastricht


38/68

38

0 50 km

minder dan 15%

15 - 30%

30 - 45%

45% en meer

Aandeel overheid in vraag naar kantoorruimte per Corop-gebied2007-2011

Vraag


39/68

39

2008%

2009 2010 2011 2012

10 13 14 13 193 3 5 6 35 5 5 5 64 1 2 5 3

1 1 2 2 19 7 12 17 84 6 9 5 4

16 10 14 11 18

8 7 6 5 1123 28 15 11 8

9 8 8 10 98 11 8 10 10

Vraag

3 Vraag naar kantoorruimte per bedrijfstak/-klasse

IndustrieBouwnijverheidHandel en reparatieTransport

CommunicatieBank- en verzekeringswezenFinancile zakelijke dienstverleningOverige zakelijke dienstverlening

AutomatiseringOpenbaar bestuurOnderwijs en gezondheidszorgOverig


40/68


41/68

41

De basis voor de registratie van hetaanbod wordt gevormd door cijfers dieworden gepubliceerd door RealNextenFunda In Business. Registratie vindt alleenplaats van ruimten die tot de vrije marktbehoren. Alhoewel deze aanbodcijfersredelijk betrouwbaar zijn, vindt tochnog een uitgebreide controle plaats tervoorkoming van dubbeltellingen en deregistratie van ruimten die niet tot defeitelijke kantorenmarkt kunnen worden

gerekend.

Naast het totale aanbod van kantoorruimtewordt in deze publicatie ook aandachtgeschonken aan het zogenoemdestructurele aanbod van kantoren.Opgemerkt moet worden dat de analysevan het structurele aanbod zich beperkttot de vier grote kantorenagglomeratiesvan Nederland: Amsterdam, Den Haag,Rotterdam en Utrecht.

Tenslotte bevat deze publicatie enkelecijfers met betrekking tot het planaanbod,dat wil zeggen het aanbod van nogte bouwen kantoren. Deze cijfers zijngebaseerd op gegevens van de Verenigingvan Nederlandse ProjectontwikkelingMaatschappijen (Neprom).


AanbodOnder aanbod wordt verstaangebouwen waarin minimaal 500 vierkantemeter kantoorruimte te huur of te koopwordt aangeboden. Het aanbod wordtgemeten aan het eind van het kalenderjaaren omvat uitsluitend reeds opgeleverdeen/of nog in aanbouw zijnde kantoren.Projecten die in voorbereiding zijn enderhalve nog moeten worden gebouwd,

worden in het aanbod niet meegeteld.Aanbod is hier niet identiek aan leegstand,dat wil zeggen dat de aangebodenkantoorruimte niet leeg hoeft te staan.

NieuwbouwHiertoe worden gerekendkantoren die niet ouder zijn dan twee jaaren kantoren die nog niet eerder in gebruikzijn geweest.

Structureel aanbod Er is sprake vanstructureel aanbod indien in een

kantoorgebouw gedurende drieachtereenvolgende jaren steeds dezelfdevierkante meters worden aangeboden.

VoorraadMet voorraad wordt bedoeldhet totaal van leegstaande en in gebruikzijnde kantoren. Ook kantoren die op hetmoment van registratie nog in aanbouwzijn, worden tot de voorraad gerekend.

Aanbod


42/68

42

9 m2

10

8

16

12

14

6

4

2

0

2008 2012

%

10 11 120907062004 05 08

10 11 120907062004 05 08

4 000

5 000

3 000

8 000

7 000

6 000

2 000

1 000

0

x 1 000 m2

% %

500 - 1 000

1 000 - 2 500

2 500 - 5 000

5 000 - 10 000

10 000 en meer

Aanbod van kantoorruimte naar grootteklasse

Aanbod van kantoorruimte als percentage van de voorraad

Nieuwbouw

Bestaande bouw

Aanbod van kantoorruimte naar gebouwtype

26

26

20

19 11

30

24

21

14

Aanbod


43/68

43

2008m2

2009 2010 2011 2012

105.000 130.000 120.000 121.000 119.00035.000 72.500 89.500 102.000 116.50031.500 62.500 77.000 82.000 88.500

223.000 307.000 329.500 333.500 350.000

339.500 484.000 504.000 524.500 568.000636.500 802.500 911.000 969.500 1.098.000140.000 172.000 182.000 204.500 217.000

1.606.500 1.881.000 1.952.500 1.938.000 2.005.000

1.107.500 1.640.000 1.834.000 2.013.000 2.256.50011.500 15.000 9.000 13.000 21.500

432.000 507.000 539.500 646.500 721.000171.000 171.500 197.000 208.500 244.000

4.839.000 6.245.000 6.745.000 7.156.000 7.805.000

5 000

8 000

6 000

7 000

4 000

3 000

2 000

1 000

0

x 1 000 m2

10 11 120907062004 05 08

AanbodVraag

Vraag en aanbod op de vrije markt

Aanbod

1 Aanbod van kantoorruimte per provincie, 31 december




Nederland


44/68

44

60

50

40

30

20

10

%

0

2008 2012

2008

% %

% %

2012

0907062004 05 08 1210 11

19

17

17

46 42

1

21

18

181

Kantorenwijk

Kantorenwijk

Centrum

Woonwijk

Bedrijfsterrein

Buitengebied

West

Midden

Oost

Zuid

Noord

Aanbod van kantoorruimte naar locatietype

Aanbod van kantoorruimte naar locatietype

Aanbod van kantoorruimte naar landsdeel

4

12

16

55

13

12

17

54

13

Centrum

Bedrijfsterrein

Woonwijk

Buitengebied

4

Aanbod


45/68

45

400

0907062004 05 08 1210 11

600

500

300

200

100

x 1 000 m2

0

Structureel aanbod van kantoorruimte

AmsterdamDen Haag

Rotterdam

Utrecht

11

Aanbod van kantoorruimte naar leeftijd31 december 2012

0 - 2 jaar

3 - 7 jaar

8 - 12 jaar

13 - 17 jaar18 jaar en ouder63 17

81

%

2 Aanbod van kantoorruimte naar leeftijd per provincie,31 december 2012

0-2 jaar

%

3-7 jaar 8-12 jaar 13-17 jaar 18 jaar enouder

Groningen 2 7 10 12 69Friesland 0 13 3 12 72Drenthe 0 6 7 13 74Overijssel 2 11 15 24 48

Gelderland 1 5 15 21 58Utrecht 0 5 16 18 61Flevoland 0 34 16 15 35Noord-Holland 1 8 9 22 60

Zuid-Holland 1 8 7 12 72Zeeland 0 6 7 11 76Noord-Brabant 2 4 13 16 65

Limburg 0 3 24 14 59

Aanbod


46/68

46

0 50 km

minder dan 6

6 tot 9

9 tot 12

12 tot 15

15 tot 18

18 en meer

Aanbod als % van de voorraad

Aanbod van kantoorruimte per Corop-gebied31 december 2012

Aanbod


47/68

47

2008m2

2009 2010 2011 2012

97.500 123.500 107.000 111.000 105.00018.500 40.000 53.000 61.500 75.50024.500 32.000 31.000 30.000 32.500

86.000 116.000 117.000 105.000 113.000134.500 153.000 170.000 187.500 190.500

24.000 48.000 62.000 80.500 65.50028.000 46.500 35.000 32.000 29.00025.500 54.500 51.000 45.500 54.00079.500 117.500 122.000 115.000 134.000

131.500 140.500 142.500 148.000 167.500243.500 269.000 299.000 326.000 402.000111.500 142.000 154.500 170.000 181.500

963.000 1.099.000 1.068.000 1.038.000 1.039.000272.000 386.500 446.000 462.000 518.500286.500 454.500 498.000 574.000 639.000220.000 280.000 324.000 279.500 315.500

63.000 67.000 69.000 100.000 115.50073.000 104.500 80.500 98.000 115.00033.000 47.500 52.500 52.000 55.500

132.500 152.000 176.500 214.500 224.00024.000 20.000 30.000 25.500 36.00050.500 52.000 71.000 79.000 78.000

Bron: Neprom

10

8

12

6

4

2

0

x 1 000 m2

200920082006 2007 2010 2011

Ontwikkeling van het planaanbod

Aanbod

3 Aanbod van kantoorruimte per landsdeel, 31 december



Midden-Nederland


West-NederlandAmsterdamDen HaagRotterdamHaarlemmermeer

Zuid-NederlandBredaDen BoschTilburg



48/68


49/68

49

De statistieken van de huurprijzenhebben betrekking op markthuren diezijn berekend op basis van gerealiseerdeverhuurtransacties. Gegevens oververhuurtransacties worden in Nederlandverzameld en gepubliceerd doorVastgoedmarkten PropertyNL. De hierberekende markthuren zijn ongewogengemiddelden. Daarbij zijn extreem hogeen lage prijzen buiten beschouwinggelaten. Er is een onderscheid gemaakt

tussen huurprijzen voor bestaandegebouwen en huurprijzen voor nieuwekantoren. Bij de berekening van dehuurprijzen is geen rekening gehoudenmet zogenoemde incentives, zoalsverhuisvergoedingen, inrichtingsbijdragenof huurvrije jaren. Informatie overincentives is in Nederland niet vrijbeschikbaar.

Naast de gemiddelde huurprijzen zijnin deze publicatie ook huurprijzen

van eersteklas kantoren op toplocatiesvermeld. Daarbij gaat het om tophurenin Amsterdam, Den Haag, Rotterdam enUtrecht.

Voorts geeft dit hoofdstuk informatie overwerkplekkosten in kantoorgebouwen.Daartoe behoren huisvesting (huuren onderhoud), informatie- encommunicatietechnologie, overige internediensten en middelen (schoonmaak,

catering, werkplekinrichting enkantoorartikelen), externe voorzieningen(thuiswerkplekken en lease-autos) enfacility management. De gegevenskomen uit de Netherlands FacilityCosts Index. De NFC Index is eenonafhankelijke coperatie van aangeslotenorganisaties uit overheid en bedrijfsleven.Gerelateerde activiteiten zijn per vierkantemeter verhuurbaar vloeroppervlakgenventariseerd en omgerekend naarde mediane werkplek, die in 2012 een

vloeroppervlakte van 20 vierkante meterhad.

De NCF Index is gebaseerd op 144gebouwen of gebouwcomplexen meteen totale oppervlakte van 2,4miljoenvierkante meter.


HuurprijsDit is de prijs per vierkantemeter verhuurbaar vloeroppervlak perjaar, exclusief BTW, servicekosten en

huurderspecifieke inrichtingskosten.

InflatieHieronder wordt verstaan degemiddelde prijsverandering van goederenen diensten die huishoudens voor hunlevensonderhoud aanschaffen. Deinflatie wordt uitgedrukt in de zogehetenConsumenten Prijs Index (CPI) van hetCBS.

ServicekostenServicekosten zijn kostendie verband houden met het gebruik

en onderhoud van kantoren, zoalsenergie, schoonmaak algemene ruimten,gevelreiniging, groenonderhoud, technischonderhoud machines en beveiliging.

Toplocatie Dit is een gebied in een stadmet een hoogontwikkelde stedelijkeeconomie en een sterk gediversifieerdezakelijke dienstverlening, waar zich eensterke concentratie van hoogwaardigekantoorfuncties voordoet.

Verhuurbaar vloeroppervlakDit ishet bruto vloeroppervlak minus hetconstructieoppervlak, de verticaleverkeersruimten en de installatieruimten.De omschrijving van het verhuurbaarvloeroppervlak is vastgelegd in de NEN2580. Als vuistregel kan gelden dat vanhet bruto vloeroppervlak ongeveer 86procent verhuurbaar is.

Huurprijzen


50/68

50

180

170

160

160

150

200

140

120

100

400

350

300

250

200

150

100

180

140

130

120

110

100

/m2

1990=100

/m2

0907062004 05 08 1210 11

0907062004 05 08 1210 11

0907062004 05 08 1210 11

AmsterdamDen Haag

Rotterdam

Utrecht

Nieuwbouw

Bestaande bouw

Inflatie

Nieuwbouw

Bestaande bouw

Huurprijzen van eersteklas kantoren op toplocaties

Gemiddelde huurprijs en inflatie

Gemiddelde huurprijs van kantoorruimte

Huurprijzen


51/68

51

2008/m2

2009 2010 2011 2012

133 131 131 131 125120 120 124 124 120112 115 115 110 100

127 125 128 120 116131 127 128 128 128117 121 123 120 110122 120 120 120 110125 125 125 120 123148 142 136 140 122

142 140 142 140 131149 149 151 155 145141 136 129 122 122

193 193 186 185 195164 164 160 160 160158 145 148 145 151161 158 158 158 160

134 134 137 137 128143 151 146 140 148130 130 130 130 128

139 139 140 135 128126 120 120 110 115147 140 130 130 115

Huurprijzen

2 Gemiddelde servicekosten naar gebouwgrootte

2004/m2

2006 2008 2010

Minder dan 2 500 m 38,0 40,2 37,1 38,12 500 4 999 m 29,7 42,9 44,2 30,45 000 9 999 m 30,4 34,6 33,9 38,410 000 14 999 m 30,5 33,7 36,6 31,215 000 m en meer 26,6 31,1 37,5 31,5

Bron: Jones Lang LaSalle

1 Gemiddelde huurprijs van bestaande kantoorruimte per landsdeel



Midden-Nederland


West-NederlandAmsterdamDen HaagRotterdamHaarlemmermeer1



[1] exclusief Schiphol


52/68

52

2008/m2

2009 2010 2011 2012

165 165 152 149 141

- - - - -140 140 - 130 -

- - - - 147- - - - -- - - - 132- - - - -- - - - 141

165 165 - - -

175 175 - - -190 185 185 177 -

- - - - -

260 260 270 260 260185 185 185 185 195176 176 183 183 -

- - 190 190 -

160 160 - 145 -160 160 170 170 162

- - - - -

157 160 150 165 153- - - - -- - - - -

2008

2009 2010 2011 2012

4.922 4.958 4.784 4.451 4.2552.301 2.176 2.122 2.103 2.0132.627 2.558 2.531 2.629 2.666

105 104 106 96 49479 484 447 410 553

10.434 10.280 9.990 9.689 9.536

Huurprijzen

3 Gemiddelde huurprijs van nieuwe kantoorruimte per landsdeel



Midden-Nederland


West-NederlandAmsterdamDen HaagRotterdamHaarlemmermeer1



[1] exclusief Schiphol

4 Mediane werkplekkosten in kantoorgebouwen

HuisvestingDiensten en middelenICTExterne voorzieningenFacility management

totaal

Bron: Netherlands Facility Costs Index


53/68

53

44

2008 2012

% %

13

minder dan 114

114 - 136

136 - 158158 - 180

180 en meer

Vraag naar kantoorruimte naar huurprijs

Mediane werkplekkosten naar functies2012

Externe voorzieningen

Facility management

Diensten en middelen

ICT

Huisvesting

Bron: NFC Index

28

21

6 1

%

27

28

13

19 16

18

1618

32

Huurprijzen


54/68


55/68

55

Onder het beleggen in kantoren wordtverstaan het vastleggen van vermogenin onroerend goed met als doel uit deexploitatie en verkoop een toekomstigestroom geldelijke opbrengsten terealiseren. Investeringen in kantorenwaarbij het de eigenaar primair is tedoen om de diensten en producten diehet onroerend goed hem kunnen leveren,vallen niet onder het beleggen.

Individuele beleggingstransactiesworden in Nederland gepubliceerdin Vastgoedmarkten PropertyNL.De investeringsbedragen die indeze publicatie worden vermeld,zijn grotendeels hieraan ontleend.Daarnaast zijn ook zelf verzameldegegevens gebruikt. De vermeldebedragen hebben betrekking op directebeleggingen in kantoren. Hiervan issprake wanneer een belegger n eenmeerderheidsbelang heeft in het vastgoed,

n de directe zeggenschap heeft over hetvastgoedmanagement.


Institutionele beleggersDit zijn financileinstellingen die als uitvloeisel van hunhoofdfunctie met een zekere regelmaatde beschikking krijgen over geldenwaarvoor een met name langlopendebelegging moet worden gezocht.Instellingen die als zodanig kunnenworden aangemerkt, zijn pensioenfondsen,verzekeringsmaatschappijen en

beleggingsinstellingen.

Professionele beleggersDeze groepomvat de institutionele beleggers en deal dan niet aan de beurs genoteerdevastgoedfondsen.

Beleggingen


56/68

56

6 000

12 000

5 000

4 000

3 000

2 000

1 000

0

0

0

10 000

8 000

12 000

6 000

4 000

2 000

10 000

8 000

6 000

4 000

2 000

0907062004 05 08 1210 11

0907062004 05 08 1210 11

0907062004 05 08 1210 11

1 mln

1 mln

1 mln

ParticulierProfessioneel

Buitenlands

Nederlands

Bedrijfsruimten

Winkels

Kantoren

Beleggingen in kantoren door Nederlandse beleggers

Beleggingen in kantoren naar nationaliteit

Beleggingen in commercieel vastgoed

Beleggingen


57/68

57

100

%

63

78

84

37

22

16

%

%

%

76

48

46

56

48

24

52

54

44

52

%

%%

%

%

88

65

15

12

35

85

%

%%

0 50 km

Nederlandse beleggers

Buitenlandse beleggers

Beleggingen in kantoren naar nationaliteit per provincie2007-2011

Beleggingen


58/68

58

m2

2008 2012

2008 2012

% %

% %

2008 2012

% %

1 1

2

Nieuwbouw

Bestaande bouw

500 - 1 000

1 000 - 2 500

2 500 - 5 000

5 000 - 10 000

10 000 en meer

Beleggingen in kantoren naar gebouwtype

Beleggingen in kantoren naar grootteklasse

West

Zuid

Midden

Oost

Noord

Beleggingen in kantoren naar landsdeel

22 5

1

5444

9

14

688

78

95

5

11

11

71

1 410

85

Beleggingen


59/68

59

2004%

2006 2008 2010 2012

1,3 2,8 0,1 1,0 -0,4 0,6 0,5 - -

- 0,6 - 0,1 -6,5 5,5 1,9 5,6 0,4

7,2 5,7 7,1 6,7 0,410,4 11,5 12,7 12,2 1,41,8 1,7 1,1 - -

43,3 37,6 31,2 31,4 38,0

22,0 26,0 37,2 37,5 15,8- 0,2 - - -

4,8 6,2 7,3 4,7 43,82,3 1,6 0,9 0,8 0,2

20041 mln

2006 2008 2010 2012

827 2.578 1.714 670 582

77 182 29 23 22 180 2 - -

325 454 320 25 56412 1.691 1.320 591 506

1.397 2.557 697 1.025 457

811 1.314 526 926 379

2008 2012

% %

42

Kantorenwijk

Centrum

Woonwijk

Bedrijfsterrein

Beleggingen in kantoren naar locatietype

35

13

10

85

29

4

1 Beleggingen in kantoren per provincie




Beleggingen

2 Beleggingen in kantoren naar type belegger

Nederlandse beleggerswaarvanPensioenfondsenVerzekeringsmaatschappijen

VastgoedfondsenParticuliere beleggers

Buitenlandse beleggerswaarvanDuitse beleggers


60/68


61/68

61

Een belangrijk beoordelingscriteriumdat beleggers hanteren bijinvesteringsbeslissingen is het brutoaanvangsrendement. Gegevens overbeleggingstransacties en de daarbijgerealiseerde bruto aanvangsrendementenworden in Nederland gepubliceerd doorVastgoedmarkt en PropertyNL.

Bij de bruto aanvangsrendementen dieworden gerealiseerd, kan een onderscheid

worden gemaakt tussen de Randstad ende rest van Nederland, en tussen de bestelocaties en overige locaties.

Een index die het totale rendement opdirecte vastgoedbeleggingen registreert,is de IPD Nederlandse Vastgoedindex.Deze index wordt samengesteld door deInvestment Property Databank (IPD). Voorhet bepalen van het totale rendementvindt jaarlijks een waardevaststellingvan de onderliggende objecten

plaats. De index heeft betrekking opvastgoedbeleggingen die gedurendehet gehele jaar in portefeuille wordengehouden. De gegevens wordenaangeleverd door een groot aantal groteen middelgrote institutionele beleggersen vastgoedfondsen. Eind 2012bevatte de Nederlandse database 493kantoorgebouwen.


Bruto aanvangsrendementHet brutoaanvangsrendement wordt gedefinieerdals de bruto jaarhuur op het moment vanaankoop als percentage van de totaleinvestering.

Netto aanvangsrendement Dit wordtgedefinieerd als de netto jaarhuur ophet moment van aankoop als percentage

van de totale aankoopprijs inclusiefverwervingskosten en overdrachtsbelasting.

Randstad Onder de Randstad verstaan wede stedenring in het westen van het landplus de gebieden die aan weerszijdengelegen zijn. De stedenring loopt vanDordrecht via Rotterdam, Delft, Den Haag,Leiden, Haarlem, Amsterdam en Hilversumnaar Utrecht.

ToplocatieDit is een gebied in een stad

met een hoogontwikkelde stedelijkeeconomie en een sterk gediversifieerdezakelijke dienstverlening, waar zich eensterke concentratie van hoogwaardigekantoorfuncties voordoet.

Totale rendementDit wordt berekend alsde som van de waardestijging (exclusiefinvesteringen) en de netto huurinkomsten,uitgedrukt als een percentage van degemiddelde waarde gedurende het

jaar. De netto huurinkomsten wordenberekend door de bruto huurinkomstengedurende het jaar te verminderen metde exploitatiekosten. Hiertoe wordengerekend: belastingen, erfpacht,verzekering, objectbeheer, onderhoud,kosten voor huurdermutaties, verhuur- enmarketingkosten en overige kosten.

Rendementen


62/68

62

0

-4

-6

-10

-2

10

-8

8

6

4

2

%

%

%

0907062004 05 08 1210 11

0907062004 05 08 1210 11

0907062004 05 08 1210 11Bron: IPD Nederland

Bron: DTZ Zadelhoff

Bron: DTZ Zadelhoff

10,5

9,5

9,0

8,5

8,0

7,5

7,0

10,0

6,5

10,0

9,5

9,0

8,5

8,0

7,5

7,0

6,56,0

Totaal rendementWaardegroei

Huurinkomsten

Beste locaties

Overige locaties

Beste locaties

Overige locaties

Rendement op kantoren

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen buiten de Randstad

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen in de Randstad

Rendementen


63/68

63

1 Gemiddelde bruto-aanvangsrendementen van kantoren

2004%

2006 2008 2010 2012

Randstad Beste locaties 7,00 6,25 6,90 6,95 7,45Overige locaties 7,70 7,50 8,00 7,90 9,35

Rest NederlandBeste locaties 7,70 7,00 7,60 7,80 8,75Overige locaties 8,40 8,20 8,75 9,25 10,25

2 Rendement op kantoren

2004%

2006 2008 2010 2012

Totaal rendement 5,5 11,5 0,9 3,5 -2,7Waardegroei -1,8 4,3 -5,5 -2,9 -8,8

Huurinkomsten 7,3 7,0 6,7 6,6 6,6

Bron: IPD/ROZ

Rendementen


64/68

64

6

16

14

12

10

8

4

2

-2-4

0

%

%

0907062004 05 08 1210 11

0907062004 05 08 1210 11

Bron: IPD Nederland

Kantoren

Winkels

Bedrijfsgebouwen

Woningen

Totaal rendement op vastgoed

Bron: CB Richard Ellis

7,0

6,5

6,0

5,5

5,0

4,5

4,0

Amsterdam

Den Haag

Rotterdam

Utrecht

Netto aanvangsrendementen op toplocaties

Rendementen


65/68

65

0 50 km

UTRECHT GELDERLAND

LIMBURG

NOORD-BRABANT

ZEELAND

ZUID-HOLLAND

NOORD-HOLLAND

FLEVOLAND

OVERIJSSEL

DRENTHE

FRIESLAND

GRONINGEN

Nieuwegein

Lelystad

Westland

Vlaardingen

Venlo

Roermond

Doetinchem

Velsen

Veenendaal

Terneuzen

Spijkenisse

Smallingerland

Sittard-Geleen

Schiedam

Roosendaal

Purmerend

Oss

Oosterhout

Leidschendam-Voorburg

Leeuwarden

Kerkrade

Hoorn

Hoogeveen

HilversumHilversum

Hengelo

Helmond

Heerlen

Hardenberg

GoudaGouda

Deventer

Den Helder

Delft

Capelle a/d IJssel

Bergen op Zoom

Barneveld

Assen

AmstelveenAmstelveen

Alphen

a/d Rijn

Alphen

a/d Rijn

Almelo

Alkmaar

Rotterdam

Zwolle

ZoetermeerZoetermeer

Zaanstad

Utrecht

Tilburg

Nijmegen

Maastricht

Leiden

Haarlemmermeer

Haarlem

Groningen

Enschede

Emmen

Amersfoort

Eindhoven

Ede

DordrechtDen Bosch

Breda

Arnhem

Apeldoorn

Amsterdam

Almere

Zeist

Heerhugowaard

Kampen

Katwijk

Lansinger-land

Stichtse Vecht

Sudwest Fryslan

Grote gemeenten in Nederland

Den Haag

50 000 - 100 000

100 000 en meer

Aantal inwoners

Bijlage

Bijlage


66/68

66

0 50 km

Indeling van Nederland in Corop-gebieden

Zuid-Limburg

Midden-Limburg

Noord-LimburgZuidoost-

Noord-Brabant

Noordoost-Noord-Brabant

Zeeuwsch-

Vlaanderen

Overig Zeeland West-

Noord-Brabant Midden-Noord-Brabant

Zuidoost-Zuid-Holland

Zuidoost-Zuid-Holland

Oost-Zuid-

Holland

Oost-Zuid-

Holland

Groot Rijnmond

Delft en Westland

Agglomeraties Gravenhage

AgglomeratieLeiden en Bollenstreek

ZaanstreekZaanstreek

Kop vanNoord-Holland

Alkmaar enomgeving

IJmond

AgglomeratieHaarlem

Groot-Amsterdam

Het Gooi enVechtstreekHet Gooi enVechtstreek

Utrecht

Zuidwest-Gelderland

Arnhem-Nijmegen

Achterhoek

Veluwe

Zuidwest-OverijsselZuidwest-Overijssel Twente

Noord-Overijssel

Flevoland

Zuidwest-Friesland

Noord-Friesland

Zuidoost-Friesland

Zuidwest-Drenthe

Zuidoost-Drenthe

Noord-Drenthe

Overig Groningen

Oost-Groningen

Delfzijl enomgeving

05

35

36

31

32 33 34

29

27

18

19

26

25

21

20 22

23

24

28

30

17

16

15

13

14

1112

40

10

09

01

08

0706

04

03

02

37

38

39

Bijlage


67/68

67

Aanbod 41,42,43,44,45,46,47A-locatie 29,30Automatiseringsbedrijven 34,35,39

Bank- en verzekeringswezen 34,35,39BDB-index 25Bedrijfsterrein 10,12,32,44,59Beleggingen 55,56,57,58,59Bestaande bouw 29,30,42,50,51,58B-locatie 29,30Bouwkosten 25,26,27

Bruto aanvangsrendementen 61,62,63Buitenlandse beleggers 56,57

Centrum 10,12,32,44,59C-locatie 29,30Communicatiebedrijven 34,35,39

Duitse beleggers 57

Eigenbouw 29,36Eigendom 10,12,30,36Energielabel 22

Exploitatiekosten 61

Financile zakelijke dienstverlening 39

Handel 34,35,39Hotels 14Huur 10,12,17,18,19,20,21,30Huurinkomsten 61,62,63Huurprijzen 49,50,51,52,53

Incentives 49

Industrie 34,35,39Inflatie 49,50IPD vastgoedindex 61,62,63Institutionele beleggers 55,57Inwoners 16,17,18,19,20,21,23

Kantoor 9,31Kantorenwijk 10,12,32,44,59Koop 10,12,30

Leegstand 41Locatietypen 10,12,32,44,59

Nederlandse beleggers 55,56,57

Netto aanvangsrendementen 61,64Netto huurinkomsten 61Netto vloeroppervlakte (nvo) 25,26Nieuwbouw 12,15,25,27,30,42,50,

52,58

Onderwijs 14,39Onttrekking 14,16Openbaar bestuur 34,35,39Overheid 38

Particuliere beleggers 55,56Pensioenfondsen 55,57Professionele beleggers 55,56,57

Randstad 61,62,63Rendementen 61,62,63,64

Servicekosten 49,51Sloop 14Structureel aanbod 41,45

Totaal rendement 61,62,63,64

Toplocatie 49,50,61

Vastgoedfondsen 55,57Verhuurbaar vloeroppervlak 9,49Verzekeringsmaatschappijen 53,55Voorraad 9,10,11,13,14,15,16,17,18,

19,20,21,22,42,46Vraag 29,30,31,32,33,34,35,36,37,

38,43,53Vrije markt 29,43

Waardegroei 61,62,63Werkplek 49Werkplekkosten 49,52,53Woonwijk 10,12,32,44,59

Zakelijke dienstverlening 34,35,39

Trefwoordenregister


68/68

kantoren in cijfers 2012

Documents