kİana e-dergi · dergi şimdilik tamamen elektronik ortamda pdf ve web sitemiz sitesinden yayın...

Masvare 1

LAZ KÜLTÜR DERGİSİ KİANA

KİANA e-dergiLazuri do Turkuli Lazepe nena do kulturişi tuteri dergi

www.lazca.org

Kʒapatuta 2016ǯana:1 ǩoreʒxa: 1

Masvare 2


DOLOXENDONEPE

DERGİŞİ EYOTFALE.................................................1

DERGİŞİ KUNYE .....................................................2

ANNEM VE LAZCA - RAMAZAN KOSANOĞLU.........3

ATAŞENURİ BELEDİYE BAŞKANİŞǨALA....................4

LAZCA HAYVAN İSİMLERİ, OYUNLAR......................5

MERVE ALÇİÇEK - TOLEPE ODUMET’U DO.............6

LAZ ALFABESİ, LAZCA AYLAR, LAZCA GÜNLER........7

LAZİSŤANİŞİ RESİMEPE...........................................8

PRATİK LAZCA, LAZCA CÜMLELER..........................9

MEǨALESǨİRİTİ - RAMAZAN KOSANOĞLU.......10-11

MERVE ALÇİÇEK - OXELU SO REN? .......................12

LAZİSŤANDAN TÜRKÇE HABERLER........................13

BİR LAZ KLASİĞİ TAHTA ARABA YARIŞLARI............14

ARKABİŞİ BELEDİYE BAŞǨAİŞǨALA .......................15

ARDEŞEN İLÇESİNDE ETNOGRAFYA MÜZESİ.........16

LETİŞİM................................................................17

LAZ DİLİ VE KÜLTÜRÜ AYLIK E-DERGİSİ LAZİSTANİ

Lazi dili ve kültürü adına bir çok etkinlik ve katkı sağlamayı amaçlayan lazca.Org sitesi e-dergi ala-nında da laz dili ve kültürünü ele alıyor.

E-dergide Laz dili ve kültürü adına her şeyi siz okurlarımıza sunmayı amaçlıyor. Laz köyleri, Lazların yaşamları, makaleler, Lazca ve türkçe bir çok içerikler tüm diyalektlerde bu dergide olacak. Tamamen gönüllülük esasına dayalı bu imace-mizde arhavi ve fırtına vaisi diyalekti başta olmak üzere bir çok gönüllülerimiz vardır. Bunun yanı sıra yazar kadrmuzun dışında Laz ve Karadenizlile-rin de katkı sağlayabileceği interaktif bir platform oluşturuyoruz.

Derginin yazı işleri müdürü Ǩlemurişi Ramazan Kosanoğlu, arhavi diyalekti yaarı Merve Alçiçek başta olmak üzere bir çok insan gücü ile bu dergi-de elimizden geldiğince lazcayı yaşama ve yaşat-mak için çaba gösteriyoruz. Dergi şimdilik tamamen elektronik ortamda pdf ve web sitemiz www.lazca.org sitesinden yayın yapacaktır. Bu anlamda katkı sağlaak isterseniz www.Lazca.org iletişim sitemiz, [email protected] e-mail adresimiz ve 537 729 6034 numaralı tele-fon hattımızdan bizimle iletişim kurabilirsiniz. Laz dili ve kültürüne katkı sağlaması dileği ile ZUĞA dergimiz hayırlı olsun.

Okurlarımızı bilgilendirmek, internet ortamında en üst düzey yararlanmayı sağlamayı misyon edinmiş-tir.Bu anlamda sadece Lazca ve Laz kültürü değil dün-ya ve ülke gündemi, yerel haberler ve daha bir çok içeriğe değinmektedir.

Yayınlanan her türlü aksi haberi düzeltme, gerekirse yayınlanan içeriği kaldırmaayı taahhüd eder.

Sitemiz karşıt görüşe saygı duymakta, bu görüşleri web sitemizde kamuoyuna ifade etme imkanı sağla-maktadır. Okurlarını bilgilendirmeyi görev edinmiştir.

Sitemizde yayınlanan herhangi bir içerikten dolayı itiraz, cevap hakkı sunmaktadır.

Lazca Hiç bir ideoloji, siyasi parti, kurum ve kuru-luşların ekseninde yayın yapmamakta, hiç bir siyasi bağı bulunmamaktadır. Eşit, ön yargısız, evrensel hak ve özgürlükler çerçevesinde yayın yapmaktadır.

Lazca kamuoyu oluşturmak, bu alanda faaliyet gös-termek, haber, video, Laz Kültürüne dair yayınlarla öncü olmayı hedeflemiştir.

Lazcanın bilişim alanında kullanılmasını destek-lemektedir. Bu anlamda ücretsiz uygulamalar, navigasyon sesleri başta olmak üzere bir çok içe-riği ücretsiz sunar. bu alandaki bütün çalışmaları destekler.

Aksi belirtilmemiş ise web sitemizde yer alan Lazca içerikler en iyi ifade ettiğimiz Fırtına Vadisi diya-lektindedir.

Masvare 3


Annem ve lazca

Dil sanıldığının aksi-ne, hiç farketmeden yok olma tehlikesi ile

karşı karşıya kalır ve bir bir kelimelerinizi ve arkasından kültürünüzü kaybedersiniz.Dünyada her sene onlarca/

yüzlerce dil yok olup gidiyor. Ülkemizde de yakın tarihte ıbıhca yok olmuştu. Peki diller insan mı ki ölsün?Aslında dil insan, dil insanda hayat bulur. Konuşul-mayan yada yaşanmayan diller aslında ölü dillerdir.Bir dil binlerce yıllık serüvenle meydana geliyor. Binlerce yıl sonra yok olma ile karşı karşıya kalabi-liyor.Şüphesiz ki; eğitimi olmayan lazcayı en iyi konu-şanların başında yaşlılar geliyor. Ben dilimi annem-den öğrendim tüm lazlar gibi.Annem lazcaya hile katmayan insanlardan idi ta ki; global dünya ile tanışana dek.Lazcanın yakın tarihi ile ilgili gözlemim annem ile şekilleniyor. Annemin son yirmi senedeki yaşantısı lazca hakkında bana ipucu veriyor.Annem zamanında eski ahşap evler vardı. Beton binalar hiç yoktu mahallemizde. Zaten köyde çok az vardı bu zenginliği temsil eden beton evlerden. Ahşap evimizin ortasında " 3'alemona " denen otur-ma odası, ""on3xeni" denen çatı arası otları koyduk-ları şimdiki adı çatı katına benzer yerler vardı. Ne zaman ki büyüdük eve sığmaz olduk eski evimizin yerine yeni beton bir binamız oldu. Şimdi en üstte çatı katımız gene var ama annem o kata "on3xeni" demiyor. Onun zihninde eski evimizin çatısı idi on3xeni. Şimdi annem ona "çatıkati" diyor. Oturma

odamıza da "3'alemona" demiyor. Onun için eski evimizde kaldı. Yeni evimizde "oturma" keilimesi kullanıyor. Aynı şekilde kendi yaptığı yoğurta "me-yaperi" diyor ama bakkalda aldığımızda "yoğurdi" diyor. Yaşantımız ile dilimizi kaybettiğimin farkına vardım. Anneme bunları kullanmasın diye dikkati-ni çeksemde, ben de farklı şeylerde bunu yaptğımı fark ettim.Dil nasıl korunurun sırrını bilemiyorum ama galiba dil böyle kaybediliyor....Geçtiğimiz günlerde sevgili hocamız ali ihsan ak-samaz'ın bir makalesinde anne babalarımızın nakli ile günümüze gelmiş dilimizden bahsedip, "ana-ba-balar çocuklarına lazca öğretmedikleri için dil yok oluyor" tezini çürüten güzel bir yazısnı okudum.Çocuklara bunları öğreten yaşlılar yaşamsal deği-şiklikler doğrultusunda dillerine yabancı kelimeleri katmaya başladılar. Bunun sebebi yukarıda bahset-tiğim sebeplerin yanısıra geçmişimize olan bağımı-zın kopuşu da etken olduğunu düşünüyorum.Laz dilini yaşatma konusunda bireylerin gayret etmesi tek başına yetersizdir.Laz dilinin yaşatılmasını ilkokuldan başka okulu olmayan yaşlı laz halkından beklemek, eğitime karşı olmak gibi birşeydir.Devlet diğer dilere tanıdığı hakları laz dili için de tanıyıp eğitim-öğretim sistemine alıp yeni nesillere öğretilmesi konusunda görev üstlenmelidir.Laz halkının da bu ve benzer eğitimlere rağbet edip, dil ve kültürün öğrenilmesi, teşvik edilmesi ve farkındalık yaratılması konunda kendilerine görev addetmeli. Dil korunursa, gelecek nesillere aktrı-lırsa kültür de yaşar . Dil yok olursa bunun sebebi hepimiziz.Guri k'aite.... Ramazan kosanoğlu

Si İgzali Şuk'ule

Dunya Dadi Varuğun Gverdi Nosi Vamiğun Bazi Vitur Ubağun Si İgzali Şukule

Toli Vudva Si Mazin Mu Mtzorum Vapa Gazin Nciri Pote Vamazin Si İgzali Şukule

Valumcun Do Vatanun Xava Vapa Gotanun Urzenepe Ceğalun Si İgzali Şukule

Abca Kale Cevulur Si Xoloti Vamulur Bgarineri Govulur Si İgzali Şukule

Guri Gitaxi Guri Coburi Do Coburi Aşkva Vamoyzden Şuri Si İgzali Şukule

Cari Tzari Vapa Mşun Nepe Pe Golovuçum Ağu Movindgam Do Pşum Si İgzali Şıkule

MA LAZI VORE

Ma Lazepona vimordiMut'i vamevixirimit'i vamevok'ixi Ma Lazi vore Lazi

Dido ora hay voreP'ot'e vap't'k'vi so voreMşun şuk'ule kovoreMa Lazi vore Lazi

Ar ndğa noğa elapxerAr ndğa ngola celapxerAr ndğa zeni golapxerMa Lazi vore Lazi

Nenaşk'imi malimbenVisinapa şuri gomambenHaşo gi3'va si ognam

Ramazan KOSANOĞLU

http://www.lazca.org/yazarlar/ramazan-kosanoglu-klemurihsi-klemurisi/

Masvare 4


LAZURİ NENAŞENİ GÜLTEKİN’İ-ŞǨALA VİSİNAPİT

Başǩani ´ǩu pi aziru Belediyeşi neǩnaşa koga-maxtu do şǩu hey miyondre. Amaftit var zade cemiǯoney. Çayi komomiğey do Lazurişi pi ce-voçit naasen dulyapeşi miǯvey. Oǩaçxe Lazuri

nenaşi oçitxu kocevoçi başǩaniti cuğabi momçey. Ramazan Kosanoğlu: Goǯo Ak Pati ar yasa kogamiğu. Çoyepeşi orjinali yoxope eyiçopininasen deyite yasa kogamiğey. Vija Komilo deyite ar çoyi MUratköy naortu orjinali yoxomuşi naoren Komilo keçopu. Si Ğeruri oree. Si mu itur hanişei?

Hakan Gültekin: Amutu dopiǩote vorsi iyasen ama ham haşo dopiǩot mu tǩvanen belli varon. Himuşena vorsi xesapare. Hişote ǩuçxe meyondgare. İnşaAllah vorsi iyasen.

RK: Haninepe iri bere mektebişa idasi Turkuli diguren. Si Turkuli (english) Munde diguri?

HG: içideni nenaşǩimi Lazuri Ören. mektebi doviguri Tour. Nanaşǩimi sırlar, nandidişǩimi, papulişǩimişa doviguri.

R.K: Kur’ani-i kerimi cur tane ayeti koren nena do etni-ğişeni. Si ilahahiyati mektebi tǩvi si mutǩvare ham cur ayetişeni?HG: Ǩurani iri nenape naşǩvit ar Araburi isinapit varituy yapmak. Şǩunişeni Lazuri nena Yöre msǩvanoba. Han nena varmevaşǩvaten.

RK: Huyşa pote Lazuri nenaşeni naiçalişay Miti eǩüşveliyi nenate?

H.G.: Ar cur tane dergi do çitabi kepçopi. Goloyonu mʒika çetini mayu ama abiçi mezabazgaten goloviyo-naten. Berepeşǩuni goçondrunan, varasinapenan, şǩuti varmançarenan. Hasteri etkinliğişa varvidi, varmiyoxey-su. Şǩu cur ǯana hako vorert diyanna hako vorert.

HG: içideni nenaşǩimi Lazuri Ören. mektebi doviguri Tour. Nanaşǩimi sırlar, nandidişǩimi, papulişǩimişa doviguri.

R.K: Kur’ani-i kerimi cur tane ayeti koren nena do etni-ğişeni. Si ilahahiyati mektebi tǩvi si mutǩvare ham cur ayetişeni?HG: Ǩurani iri nenape naşǩvit ar Araburi isinapit varituy yapmak. Şǩunişeni Lazuri nena Yöre msǩvanoba. Han nena varmevaşǩvaten.

RK: Huyşa pote Lazuri nenaşeni naiçalişay Miti eǩüşve-liyi nenate?

H.G.: Ar cur tane dergi do çitabi kepçopi. Goloyonu mʒika çetini mayu ama abiçi mezabazgaten goloviyo-naten. Berepeşǩuni goçondrunan, varasinapenan, şǩuti varmançarenan. Hasteri etkinliğişa varvidi, varmiyoxey-su. Şǩu cur ǯana hako vorert diyanna hako vorert.

RK Lazuri mısır dersepe. Üniversitesi Lauzri Dersi korolar CurHG: Ma ara sira dersepeşa amovulur. Berepe vuçitxam Lazuri gişǩunani Deyi. Çoyişa nacexteype kuşǩunan, hakoni mordepe varasinapenan.’ǩuti varmasinapenan.

R.K.: ǯanaşa nananenate ǩurisi bile vargoynǯertu. İri nena yasax ortu. Oǩaçxe partisǩani moxtusiham yasaxepe moseley. Oǩaçxe TRTŞEŞ£i gonǯey. Laze-peti TRTLAZ£i meşonay ama vargonǯey. Si muço itur TRTLAZ vargoynǯaseni? Goynǯuǩo vorsi variyasertuyi?

HG: TRTşi jambon dulyaşeni bir visinapare. HiÇi varna ar xaftaşi ar cur prorogrami diyuǩo deyi şǩuli vekilşi Os-man Aşkın Bak vuǯvar Beci doyanen Lazuri porogrami kocedvanen. Dido tti seyiri ixenasen.

RK Berertişa navagogoçondu kalite Moreni?H.G: Trabuzani talebe vortit minibusi kocepxedt do otobusişa vidaten. Minibusişi şofori dudi anǩanertu. Şǩu ti ǩoçişeni ham ǩoçi dido dudi aǩanen deyi keǩevolaǩir-dit. Oǩaçxe ǩoçi eǩiktu do Lazuri nenate “ho dudi zade maǩanen” ya tǩu:) koçti Lazi oretu.

Masvare 5


Kendisi sınıf öğretmeni. Kendi oku-lunda Lazca ders seçilemiyor. Lazca ders seçilen okul ise çok uzak-

ta. Lazca seçilebilen okula kendi arabası ile gidiyor ve haftada iki ders Lazca öğretiyor. Tek kuruş para da alamamasına rağmen.

Ali hoca tam bir Lazca sevdalısı. Bedava cümle yazmayan, bir bilgi vermeyen insan-lar varken o hem mesaisini hem de cebin-den parasını çıkartıp Lazca için harcıyor.

Aslen Rize/Fındıklı'lı olan Gümüş görev yaptığı Artvin/Artvin ilçesinde yaşıyor. Görev yaptığı okuldan çıkıp Lazca ders için başka okula gidiyor. Bunun bilinmesini bile istemeyen Gümüş daha önce de Lazca çalış-malar için yurt dışından gelen bir çok kişiye yardımcı olmuş. Lazcaya olan hizmetinden dolayı bir kez daha teşekkür ederiz.

Lazların oynadıkları oyunların Lazca ve TürkçeleriKlemurişi Ramazan Kosanoğlu

Beş taş :Beştaşın lazcası 3'ukvap'i dir. / 3'ukvap'i laz-ca'da çakıl taşı anlamına gelmektedir. oyun bes taş ile havaya atılarak yerdeki taşları attığın taş düşme-den toplanarak oynanır.Metteynek. 'uk'anişi. Ont'k'obinoni. trebi. Birdurbirortada sıcantakaloz.... yanii kamçi oyunu T''uği: 7 tas (topla tas devirdigımızde tası deviren grup kaçr diğer grup topla vurmaya çalışırseksek genellile bu oyunu kızlar oynar lazcasıda var bu oyunun da adi aklıma P'i3ari araba: Tahta araba istop

Lest'akod: çamurdan oyuncaklar yapardık zaman ne çabuk geçti yaşlaniyormuyuz yoksaRenkli istop Topu havadan tutamayıp kaçırınca topu tutuğun an stop dersin sonra o kaçan kişilerı topla vurmaya çalışırsın Mile: misket oyunu Mot'obinu bu oyunu oynamak içi gece yarilarina kadar eve gitmezdik sonrada bi güzel dayak yerdik anamızdan Oparpiloni Dokanure: salıncak / biz de bişey vardi salınma süresi bitince dişka doyi derdik amseri giçandi Neyer yüzük ,tirpac,g ugu,kita 3'ukanı' oyunu. çelik çomak oyunu lütfen biliyor iseniz bunların nasıl oynandığını yada burada olmayan Laz oyunlarını lütfen yazınız.

VEFALI BIR LAZCA ÖĞRETMENI

HAYVANLARIN LAZCASI (Rize/Fındıklı ilçesi

At/n3'xenı. Ateş böceği=Map'azuleBalık/ç'xomi. Kurbağa=mcavabuKara kurbağa=Poxoro MvabuAyı/mtuti. Geyik=CeyiğiÖküz/xoci. Domuz/ğeciİnek/puci. Kedi/k'at'uKöpek/coğori~laçi. Kuş/k'inçiTavuk/kotume.Yılan/3'i3'ilaFare/Tugi. Baykuş/puxuYusufcuk(helikopter böceği)/kak'alan k'axuÖrümcek/momoli. Kelebek/parpaliÇ'ağana/yengeç. Civciv/3'ip'ilitavuk=korme. fare=mtuyiyufuscuk=toligamağaşeörümcek=raxnakeçi=şoroni. kurt=mcveriAt-3xeni. ayı-tutikene=Ğaraç'a. Çekirge=Nk'olikarınca=dunç'u/dumç'xusinek=k'amk'uliyılan=3'3'ila. kurbağa=mcvabuÇakal/T'k'apuk'axi=kakağan kuşuarı=But'uji/p'ut'uji/ yaban arsı=jujuhoroz=mamuliöküz-xo3'i=bu zak-muzarikertenkele-mxululiKeklik/Ç'ka kotumeGuguk Kuşu= k'uk'uKarga=Zemsk'uAla Karga= Çurçiwww.lazca.orgGülcan Yüksel

Masvare 6


Tolepe odumet’u do P’oliz uyucemt’u Orhan Velik..

Butk’ape, pukurepe

oxorca do komolepe

oxorepe ,gzalepe

k’at’u, coğori do berepe

oskedinuş nenape!

Mati ebodume tolepeçkimi

Biyucam:

Obgainupe,mçinambrepe

ğurape do bgarape

tufeğepe, di3’xirepe

oğarğalu do mğoinepe

mşkurnaşi nenape!

Vagemiçinadezi :Ok’iltit

Ayoropit ya vami3’vezi Tangrik

Oropaten vanç’aruyi Velik

Mot gebigondit mtelik.

Merve ALÇİÇEK - ARKABİ

Masvare 7


LAZ ALFABESİ LAZCA AYLAR LAZCA GÜNLER

Lazca (Lazca: Lazuri nena eski Kolhis dili-nin devamı olduğu sanılan, Zanik (zan) Kafkas dilidir.Lazca yazıldığı gibi okunur, okunduğu

gibi yazılır. Her sesin karşılığında bir harf var-dır. Türkiye'de Lazca Latin harf temellidir.

Türkiye'de kabul gören 38 harfli Laz alfabesi şöyledirA, B, C, Ç, Ç’, D, E, F, G, Gy, Ğ, H, İ, J, K, K’, Ky, Ky’, L, M, N, O, P, P’, R, S, Ş, T, T’, U, V, X, X’, Y, Z, Z*, 3, 3’

Lazcaya özgü harflerḉ ǩ ṕ ʒ ǯ ť x ž ğ Bu harflerin Türkçe karşılığı yok.Türkçede olan I Ö Ü harfleri Lazcada yoktur.Bu 9 harfin dışındaki diğer harfler Türkçe ile aynıdır. Üstte belirttiğimiz (ḉ ǩ ṕ ʒ ǯ ť x ž ğ) Lazcaya

Rize/Çamlıhemşin/Dikkaya köyü (mek'alesk'i-riti) Türkçe-Lazca

OCAK = Buyuğayi ŞUBAT= Gucuği Mart= Mart'iNisan= Ap'rili Mayıs= Maisi Haziran= ÇereziTemmuz= Ç'uruğayi Ağustos= AğustoziEylül= Çxalva Ekim=Gumva Kasım= AircuziAralık= K'arak'işi

Rize/Fındıklı ilçesi Pi3xala köyünde Lazcada kulanılan aylar

Ocak= ZemperiŞubat= GucuğiMart= MartiNisan= Ap'riliMayıs= MayisiHaziran= HaziraniTemmuz= Ç'uriğayi/k3apa(çürük ayıda derler turkçece k3apa "çuruk" anlamına geliyor )Ağustos= AgustoziEylül= ÇxalvaEkim= GumaKasım= 3ivlaAralık= K'arakişi

Pazartesi= TutaçxaSalı= İǩinaçxeÇarşamba= CumaçxaPerşembe= ÇaçxaCuma= P'araske / ObişxaCumartesi= Sapat'oni / ŞurişxaPazar= MjaçxaLazca gün isimleri / Lazebura Ndğalepeşi Yoxope

Birebir görştüğüm Megrel Lasha Kodua Megrelce günleri şu şekilde bana aktardı

MEGRELCE GÜNLERtürkçe/ingilizce/megrelce

pazartesi -- sunday -- tutashxasalı -- monday -- taxashxaçarşamba -- tuesday -- cumashxaperşembe -- wednesday -- 3ashxacuma -- thursday -- obishxacumartesi -- friday -- sabat'oni ( shurishxa )pazar -- saturday -- jashxa

Lazca haftanın günleri şu şekilde söylenebilir.

1.gün (p.tesi) = maarani ndğa2.gün (salı) = majurani3.gün= masumani4.gün = maotxani (çaçxa)5.gün = maxut'ani6.gün = maaşani7.gün = maşk'it'ani

Masvare 8


Masvare 9


Nasılsın : Muç'ore / Muç'oşireİyiyim : Vrosi Vore / K'ai Voreİyiyim Sen Nasılsın : Vrosi Vore Si Muç'ore / K'ai Vore Si Muç'oreHoş Geldin : Xoş Moxt'i / K'ai Moxt'iHoşçakal : K'aiteİyi Akşamlar : Vrosi Serepe / K'ai Serepeİyi Günler : Vrosi Ndğalepe / K'ai NdğalepeMemnun Oldum : Vixeli

Xela do K’aoba / Merhaba = Merhaba (arapça)Muç’ore? = Nasılsın?Muç’oret? = Nasılsınız?Kai bor / Vorsi vore = İyiyimSi muçore? = Sen nasılsın?T’k'va muç’oret = Siz nasılsınız?Mati Vorsi (kai) vore = Ben de iyiyim.Teşekkür ederim = Mardi.Mu cegozun? = Adın ne?Ma Remezani cemozun = Benim adım Rama-zan.Yoxosk’ani muon? = Senin adın nedir?Mati Gulcani cemozun = Benim adım da Gül-can.

Mu dulya ikum? =Ne iş yapıyorsunun? hangi işi yapıyorsun?Mangurale vore = Ben ÖğretmenimSi mu dulya ikum? = Sen ne iş yapıyorsun?Mati Mamgure vore = Ben de öğrenciyim.Nam mektebişe ulur = Hangi okula gidiyorsun?Mektebi şk’imi Vija’n ( vija ren) = Okulum Çamlıhemşin’de.Nak’u 3′aneror? (3′aneri re)= Kaç yaşındasın ?ma eçidovit’ atxo 3′aneri vore = Ben 34 yaşın-dayımSi nak’u 3′aneror? = Sen kaç yaşındasın?Mati vit’oovro 3′aneri vore = Ben de 18 yaşın-dayım.So xer? = Nerede oturuyorsun?At’aşeni pxer = Ardeşen’de oturuyorum.Nana do babask’ani muç’on? = Annen ve ba-ban nasıl?Nanaşk’imi vorson mara babaşkimi am3ika za-bunon = Anenem iyi fakat babam biraz hastaBabask’ani mu ağodu? = Babana ne oldu?Babaşk’imi an3′ka burgulepe a3′unen = baba-mın biraz dizleri ağırıyor.Ma huy vulur = Ben şimdi gidiyorumOk’açxe ok’ovikatat = Sonra buluşalımGuri k’aite = HoşçakalDogitanan, gogitanan : Günaydın

si mayoroper, si malimber, si p'orom. Bu üçü de kulanılır.ilki ardeşen çamlıhemşin, pazar (atina), sonun-cusu ise arhavi fındıklı hopa'da kullanılır.

kadın erkeğe diyecekse şk'imişk'ala diçili=be-nimle evlenirmisin dir / Erkek kadına diyecekse

şk'imişk'ala dikomoji dir.nefret=inkraği

senden nefret ediyorum= sk'anda inkraği mi-ğun

Vorsi serepe : İyi gecelerSevgi=Olimbera, Oropa, qoropaSevgili=Oropeli, oroperi, oropili, ŞurumşineSevimli=Oroponi,OlimboniSevinç=Oxelu, Oxelera, Xeloba, XelaSevinçli= Xeleri, XeleberiSevindirdi (sevinmek) =OxeluSevgilim=Oroperi (sevgili) Şk'imi (Benim)OroperiŞk'imiŞimdi Bunlardan Cümle KuralımAr (Bir) Bozo (kız) Komaziru (Gördüm)Ar Bozo Komaziru Vixeli= Bir Kız Gördüm Se-vindim. (cümle yapısı aynıdır)Ar Bozo Komaziru Ma(y)oropu= Bir Kız Gör-düm Aşık Oldum (sevdim)Ar Biç'i Komaziru Ma(y)oropu= Bir Erkek Gör-düm Aşık OldumMa (ben) Himu (o) Ma(y)oropu= Ben O'na Aşık (sevdim) Oldum

Si (sen) Ma(y)oroper= Seni Seviyorum.Si Malimber= Seni seviyorumSk'anişeni Meyevolam= Senin İçin DeliriyorumSk'anişeni Bğurur=senin İçin ÖlüyorumOxrask'iri: Bir erkek yada bir bayanın eşinin ve Müstakbel eşinin kardeşi erkek ise lazcada oxrask'iri denir.

www.lazca.org

Masvare 10


MEK'ALESKİRİTİ RAMAZAN KOSANOĞLU

1958 yılında Mekaleskirit olan adı halkın bilgisi dışında Dikkaya köyü olarak değişti-rilmiştir.Orjinal yer isim-

leri o toplumun hafızasıdır. Hangi dilde olursa olsun değiştirilmesi asimilasyondur.Köyün ismi Laz-cada Mek'aleskirit ve Mek'alesk'iriti olarak iki farklı şekilde yaygın olarak kullanıl-maktadır. Mek'aleskiriti ismi hakkında kesin bir bilgiye şu an sahip olmasak da yaşlı köy sakinleri ve bir kaç elden nakledilen kelime anlamı hakkında bilgimiz şu şekildedir Mekal etmekMek'al etmek. Köydeki bir çok kişi Mek'aleskiriti isminin "Mek'al etmek" kelimesinden geldiğini söylemektedirler. Buna göre "mek'ali sk'iri" (mekali=yerdeki bir şey-

leri bulunduğu yerden kaldırıp götürmek.sk'iri=er-kek evlat, delikanlı) denildiğini bunun da zamanla "Mek'alesk'iri" cümlesi "Mek'alesk'iriti" olarak za-manla değiştiği söylenmektedir. Mek'al etmek başka bir görüşe göre "yer kapmak" anlamına gelmektedir. Çevredeki bazı yerleşim yerlerindeki isimlerin anlamlarının bi http://i49.tinypic.com/sma9w1.jpg

linmemesi isimlendirmelerin genelde orada yaşa-mayanlar tarafından yapıldığı, başkalarının isim-lendirmesiyle oluşabileceğini var saydığımızda yer isimlerin bilinmemesi ya da başka dillerde olması doğaldır. Türkiye isminin Türkçe olmaması gibi. Diller zamanla değişse bile yer isimleri değişmezler.

Üzerinde yaşayanlar dillerini kaybetseler bile yer isimlerini kaybetmezler. Bu anlamda bile yer isim-lerinin önemi büyüktür.Mek'aleskiriti isminin çok zayıf olsa da (bana göre isabetli değil) Lazcadaki melenk'ale (karşı taraf) an-lamından türediği de rivayet edilmektedir.

MEK'ALESK'İRİ-Tİ KONUMU

1958 yılında mekaleskirit olan adı Dikkaya köyü olarak halkın iradesi dışında değiştirilmiş, daha önce Pazar (atina) ilçesine bağlı iken Çam-lıhemşin ilçe ol-masıyla bu ilçeye bağlanmıştır.

Köy,bağlı olduğu Çamlıhemşin ilçesne 4, yakın-larında bulunan ilçelere Arde-şen'e 19, Pazar'a 23, Rize iline ise

60 km uzaklıktadır. Köye ulaşım Ardeşen pazar arasında bulunan Fırtına deresinden 16 km dikkaya içeriye girerek sağlanmaktadır.

Masvare 11


MEK'ALESK'IRITI NÜFUS VE MAHALLELERI

Köyün ilk yerleşimi hakkında bir bilgi bulunmamasıyla birlikte 300-350 yıllık olduğu tahmin etmekteyim. Bu

konuda nüfus kayıtları bulunmamak-tadır. Dikkaya köyü Fırtına Vadisinde, doğusunda Ğvandi köyü (Çayırdüzü), batısında Xandaği köyü (Pazar/Handağı köyü), Güneybatısında Komilo köyü (kadıköy), Güneydoğusunda M3'anu köyü (topluca), Kuzeyinde Beyija (be-hice) Köyü, Kuzeybatısında ise Zibari (güllü) Köyü bulunmaktadır. Beyija ve Zibari köyü Dikkaya köyüne bağlı iken bu köyden ayrılarak köy statüsü almış-tır. Dikkaya köyü Merkez, Tudeniçoyi, K'inya, Meleniçoyi, Xojiva, Golazeni ve Naxra mahallerinden oluşmaktadır. Köyde 2014 itibari 514'ü bayan olmak üzere 1027 kişi yaşamaktadır. Mekaleskirit Köyü Mekaleskirit köyü tamamı Laz halkın-dan oluşmaktadır. Kolxis ve Lazika hal-kı olarak bölgenin en eski halklarından olan Lazlar bu bölgede özellikle 1. yy da varlıklarını sürdürmüşlerdir. Dikkaya köyü Laz dili bakımından zengindir. Yörede benzeri az rastlanan ritüeeller ile bilinir. Bu ritüelleri konu aldığım yazılarımı Laz kültür inanışları-2 ve Laz kültür inanışları-2 okuyabilirsiniz. Mekaleskiriti köyünün Lazca atışma

(metrağudu), Destan ve ölü evi ritüel-leri, düğün ve tulum ezgileri, horonları meşhurdur.Bir çok Laz halk şarkıları, destanları ve daha ezgilerin kaynağıdır.Mekaleskirit Köyü

KÖYDE NELER VAR?Köyde Mekaleskirit Derneği, 5 tane bakal, 2 oyun salonu & internet cafe, 1 nalbur, 1 tane de ekmek fırını bu-lunmaktadır. Köyde taşımalı sistemle köylerdeki kasaba ve ilçe okullarına taşınmaktadır. Köyün sınırları içinde bir adet 4 sınıflı okul bulunmaktadır. Köyde geçmişte mısır ve ot yetiştiri-lirken günümüzde çaya dayalı tarım yapılmaktadır. Köyün tamamına yakını çaydan gelir elde edip geçimlerine des-tek olmaktadır. Bir diğer gelir kaynakla-rı ise inşaat sektörüdür. Gurbetçilik ile geçim sağlamak buranın da kaderi.

Yüzyıllardır dillerini ve kültürlerini yaşatan Lazların buradaki varlıkları da diğer yerlerdeki gibi tehlike altındadır. Mekaleskiritlilerin Bodo3ur (boğaz yaylası) ve Kaçkari (koçdüzü) adı veri-len iki yayla vardır. Her sene Koçdüzü Yaylası'nda (cileni ngola) turnuvalar, Spor organizasyoları ve kültürel aktivi-teler düzenlenmektedir. Ayrıca her sene Mekaleskiriti'de ramazan bayramının 3. günü geleneksel tahta araba yarışları düzenlenerek kültürlerini, geçmişlerini yaşamaktadırlar. yazı hakkında düşünce ve fikirleriniz için lütfen bana yazın

Masvare 12


OXELU SOREN?İrik artikatiz haya uk’itxomz. Oxelu?

Hek’o çetini varen. Oxeluz oz’iyamu unon.İpti osteruşen kogamaxtit. Mendraşen a o3’kedit. Naşkvit p’eciti dulyapetkvani. Xvala a m3’ika seyiri vit. Muşeni bcgiyalamt, muşe-ni bğarğalamt, soşe bisurint? Xur na momix-taman do ndğalepe na bosvaremt mutxanepe mt’ini hek’o p’ecitiyeni? Guri na but’axumt artikatiz…

Hek’o çetini varen! Oxelu , so na pskidut hek ren . Oxelu guriçkuniz meşaxen. Gamayonu unon, oz’iyamu unon .Ar xvala oz’iyamu…

Ar bereşi toliz, ncaz na ik’an3’urz mbuliz ren. Guriten na o3’kert k’at’a svaz z’in. No-siti varunon, toliti. Xvala guri.

Ağani mozayi na doyinu pucişi toliz ren. T’ot’epez na yo3’xondun k’inç’epeşi oç’andi-nuz ren.

Motalimuşi na osteramz k’at’uşi k’udeliz ren.. E na k’at’u k’onayi navabivet!

Ncalepeşi k’apulaşen na miz’i3’aman zuğaz ren.. Ç’erişen na 3’apun mç’imaz ren. K’uçxe-te yobaz’gaşkule na ç’irinamz oxorişi pi3’ariz ren. E na pi3’arepeti na bok3’inamt !

Umçanepeçkunişi nenapez ren oxelu.. Opute-pez na yosvarez k’valepeşi msk’vanobaz ren. Ak’oşkapeşi ‘yeşili’z ren.

Butk’apeşi k’apulaz na t’kobun ntxiri oz’iyamu ren oxelu. Nuk’upe t’at’eyi na bibxort m3’koz ren. Çayişi gamaçuşen moxtaşi na doloblamt ğaliz ren. E na ğalepeti na boşkuinamt!

Mxuciz xe na emidumenan badepez ren. Nan3’orezpe nadomoguraman z’iz’ineyi p’ice-pemuşite k’ç’inepez ren.

Oxorişi k’ola nadobdumert maltepeçkuniz ren. Mç’kudi na epç’opumt bakkalişi p’iciz o3’kedit, hek ren! Dolmuşiz doxunoni name-çamt nandidişi şuriz ren..

A goygzalit , na z’iraten berez kodolak’idit, hemuşi xepez ren oxelu! Oropeyitkvanişi aliz ren, şuramuşiz ren aşurit!

Ar nena na domoguraman moellimepez uğu-nan oxelu . Mektebiz kapulaşi svalepez naxe-nan talebepez ren. Naiçalişamzpeşi upiz ren !

Ar manabreşi mxuciz ren. Xe na uk’limaten k’at’a şuriz ren. Mogaşkuinetan, xe uk’limit ar na vaiçinomt şuriz. Uz’i3’init, tolepemuşiz o3’k’edit artikatiz. Gunz’e gunz’e o3’kedit. Ok’iltit nagiğunanpe. Dobğit nameşegibğu-nanpe. Up’aramitit. Vaivuna ibgarit. Artikati-şen mogaşkuinetan. Kelak’atit.

Hek’o çetini varen! P’at’oba oğurinit, k’aoba doyurinit..Ayorop’it. Xvala ayorop’it. Didi gurepetk’vani m3’udite moopşamt. Guritk’va-ni mot şinaxumt. Ok’ilt’ut’e birdaten. K’iana oropa do k’aobaten boktinaten. Bz’iyaten ki oxelu omt’un k’at’a svaz. Birap’ap’eten pski-daten uk’açxe.. Ar sersi bognaten , gzalepe pukurepeten omipşanoen.Xoroniz k’uçxepe k’ap’eti gepçaten! Bixelaten…

Hek’o çetini varen! Oxelu guriçkuniz me-şaxen…

Merve ALÇİÇEK - ARKABİ

Masvare 13


TANIŞTIKLARI ARAÇ,DÜĞÜN ARABALARI OLDU

Rize’de uzun zamandır otobüs şoförlüğü ya-pan Tahsin Oral otobüsünü gelin arabası olarak süslemesi ilginç ve bir o kadarda hoş bir görüntü oluşturdu.

Otobüs şoförü olan Tahsin Oral ile otobüsünde tanıştığı, Aybüke Yamancı’yla evlenmeye karar verdi. Genç çift, düğünlerinde bir farklılık yaparak, tanıştıkları otobüsün gelin arabası yapmak istedi.

otobüsü süsleten genç çift, şehir turu attıktan sonra vatandaşların şaşkın bakışları arasında düğün salo-nuna gitti.

OTÖBÜSÜME AŞIĞIMTahsin oral yaptığı açıklamada,”Ben otobüsümü çok seviyorum,bu mutluluğumuda otöbüste yaşamak istedim,zaten sefer halinde tanıştım eşimle,onun için düğün arabamı otöbüs yaptım” dedi.

Ayşe Nişancı - Gelişim Haber Merkezi

RIZELI GENÇ AHŞAPTAN 25 ÇEŞIT OYUN-

Rize’nin İyidere ilçesinde yaşayan Oğuzhan Günaydi, hobi olarak yapmaya başladı-ğı ahşap oyuncakları babasının mobilya atölyesinde sergileyince vatandaşlardan

büyük ilgi gördü.

Babasına ait mobilya atölyesinde hobi olsun diye organik ahşap oyuncak yapmaya başlayan 23 yaşın-daki Günaydi, sosyal medyada ve babasının mobil-ya atölyesinde sergilediği ahşap oyuncakları satın almak isteyenlerin sayısında artış olunca sipariş almaya başladı.

Ahşap oyma teknikleriyle helikopter, tank, tır, yat, dozer, kamyonet ve otomobil gibi organik oyun-caklar yapan Günaydi, ahşap oyuncakları 50 ila 500 liradan satıyor.

Günaydi, yaptığı açıklamada, normalde turizmci olduğunu, baba mesleği olan mobilyacılıkla da ilgi-lendiğini belirtti.

RUSLAR KARADENIZ’E DE BEKLENIYOR

Resmi raporlara göre, Doğu Karadeniz’e 2015 yılında yaklaşık 350 bin Arap turist gelirken, bu yıl 500 bin Arap turist bekle-niyor.

Son dönemde yaşanan normalleşme süreciyle genelde Antalya’yı tercih eden Rus turistler artık Doğu Karadeniz’e de bekleniyor.

Bölgeye gelen turist çeşitliliğinin artırılması ve özel-likle Rus turistlerin de Doğu Karadeniz’e gelmesi için yatırımlar yapılıyor.Rize, Trabzon, Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu illerinin bulunduğu bölgede bu projeler kapsa-mında DOKA’nın 500 milyon TL’den fazla yatırım yaptığı belirtilirken 2016 yılı içerisinde 50’den fazla yeni otel hizmete girecek. Oteller ve turizm acente-leri ise özellikle Rus turistlere yönelik kampanyalar ve çeşitli aktivitelerle hazırlık yapıyorlar.Turistlerin uğrak yeri Rize’deki Ridos Termal Otel’in sahibi Kasım Ekşioğlu konuyla ilgili olarak Rus turistleri de bölgeye beklediklerini ve onları da

Masvare 14


Rize’nin Çamlıhemşin ilçesine bağlı Dikkaya köyünde geleneksel “Laz Ralli” tahta araba şenliğinin altıncısı yapıldı.

Ramazan Bayramı’nın neşeli geçmesi için Mekales-kirit Köyleri Sosyal Yardımlaşma Eğitim Kültür ve Dayanışma Derneğince (MEKADAR) bu yıl 6’ncısı düzenlenen “Laz Ralli”ye katılan tahta arabaların parkura uygun olup olmadıkları tek tek kontrol edildi.

Ardından düzenlenen yarışlarda, büyüklerde üçer kişiden oluşan 6 grup, yaşlılarda üçer kişiden oluşan 4 grup, gençlerde ise ikişer kişiden oluşan 5 grup ter döktü. Büyükler bin, yaşlılar 300 ve gençler ise 500 metrelik parkurlarda yarıştı. Çocuklar, gençler ve yaşlılar kategorilerinde yapılan yarışmalara yaklaşık 30 yarışmacı, kendi geliştirdikleri tahta arabaları ile katıldılar. Kıran kırana geçen müsabakalarda hız sınırını aşarak finiş noktasında durmakta güçlük çeken yarışmacıların yanı sıra bindikleri aracı ayakları ile itecek kadar yavaş gidenler de oldu. Çok sayıda kişinin izlediği yarışmalarda küçük çaplı kazalar da yaşandı.

MEKADER Derneği Başkanı Halil Kosanoğlu, gazetecilere yaptığı açıklamada, unutulmaya yüz tutmuş tahta araba kültürünü yaşatmak için çabala-dıklarını belirtti.

Yarışmaların bu yıl 6.’sını organize eden Mekales-kirit Köyleri Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği Başkanı Halil Kasanoğlu, yok olmaya yüz tutan bir kültürü yaşatmaya çalıştıklarını ifade edip, “Biz ve bizden önceki kuşaklar çocukluklarında bu araba-lar ile oynardı. Ancak artık çocuklar bilgisayarlarla oynuyor.

Biz dernek olarak yok olmaya yüz tutan bu kültürü yaşatmayı, yaşatırken de insanları eğlendirmeyi amaçlıyoruz. Bu nedenle geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi bu yıl da Ramazan Bayramı’nın ikinci gününde etkinliğimizi gerçekleştirdik” dedi.

Tahta araba yarışlarında önceki yıllarda yaşanan kazalar nedeniyle güvenlik önlemleri de alındı. Bu çerçevede yarış pistinin tehlikeli bölümlerine saman balyaları ve otomobil lastiği konuldu. Yarış-ların yapıldığı parkur kenarına, “Yavaş, düşersin”, “İlerisi viraj”, “Kaza yapmak yasaktır”, “Bas gaza”

yazılı tabelalar da yerleştirildi.

Ufak çaplı kazaların yaşandığı yarışlarda hafif yara-lanan 3 kişiye sağlık ekipleri müdahale etti. Şiddetli yağış nedeniyle zaman zaman ara verilen yarışlarda, lastiği çıkan veya kırılan arabalar tamir edildi ve sonraki yarışa katılmaları sağlandı.

Yarışlarda dereceye girenlere çeşitli ödüller verildi.

Kadın, erkek, genç, yaşlı yaklaşık bin kişinin izledi-ği yarışlar için parkuru daha iyi görmek isteyenler evlerinin balkonlarına ve çatılarına çıktı.

Minikler 350 metre, büyükler 500 metre ve gençler 1 kilometre yarışlarında, dik ve virajlı pistte 40 araç yarıştı. Yarış pistine Lazca ve Türkçe dillerinde, ‘Düşmeyin’ ve ‘Kaza yapmak yasaktır’ yazılı tabela-lar asıldı.

Kaza yapan 3 yarışmacı arasında birincilik tartış-ması da yaşandı. Heyecanlı geçen yarışlarda 2 kişi yaralandı. Yaralılara ambulansta müdahale edildi.

Masvare 15


ARKABİŞİ BELEDİYE BAŞǨANİ LAZURİ DİSİNAPUArkabişi Belediye Başǩani Coşkun HEKİMOĞLU Lazca.org’işi buyurci Klemurişi

Ramazan KOSANOĞLU Lazuri roportaji komeçu. Ǩamparna köyi festiveli naoǩiǩatey sva ǩameraşi ǩarşi Lazuri çitxape Lazuri cuğabi meçu.Başǩani Lazuri isinapit, berepe dvogurit çi Lazuri nena do kulturi sǩudasya tǩu. Belediye başǩanepeşǩala Lazuri roportaji Lazepeşi tarixi pote variyudortu.

Masvare 16


2011 yılında başlanan Seyfullah Hacımüstüoğlunu, Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı ( DOKA ), Rize Valiliğinin, Ardeşen Kaymakamlığının, Rize il turizm müdürlüğünün, Ahmet Hamdi Yazıcı, Belgin Geniş ve Mine Balcının önemli katkıları olan müze 323 bin liraya mal oldu.

Müzede yörede yaşayan Lazların geleneksel giysileri, el aletleri, çalışma araç-gereçleri, yaşama dair izler, dil ve kültür konulu çok sayıda eserler bulunuyor. Eserlerin toplanmasında önemi katkıları olan Ahmet Hamdi Yazıcı adı verildi. Çok sayıda katılımcının yoğun ilgi gösterdiği açılışta geçmişini bilmeyen geleceğe yön veremez vurgusu dikkat çekti. Bölgede Artvin/Arhavi/Kamparna'da bulunan Yaşam Müzesinden sonra Rize/Ardeşen ilçesi de müzeye kavuşmuş oldu. Müze ziyaretçilerini bekliyor.

WWW.LAZCA.ORG EN GÜNCEL LAZ DİLİ VE KÜLTÜRÜ WEB SİTESİ. MA LAZİ VORE.

Masvare 17


İletişim bilgilerimiz [email protected]

facebook/lazca.turkiye5377296034

Temmuz-Ağustos 2016 s.1

kİana e-dergi · dergi şimdilik tamamen elektronik ortamda pdf ve web sitemiz sitesinden yayın...

Documents