www.oib.gov.tr

T.C.T.C.BABAŞŞBAKANLIKBAKANLIK

ÖÖZELLEZELLEŞŞTTİİRME RME İİDARESDARESİİ BABAŞŞKANLIKANLIĞĞII

KAMU KAMU -- ÖÖZEL ZEL İŞİŞBBİİRLRLİİKLERKLERİİ / ORTAKLIKLARI/ ORTAKLIKLARI[[PPPPPP]]

&&

TTÜÜRKRKİİYE DENEYYE DENEYİİMMİİ

ALALii GGüüNER TEKNER TEKiiNN

DADAİİRE BARE BAŞŞKANIKANI

MAYIS 2008

Özelleştirme: Ekonomide liberalleşme akımının ilk aşamasıMevcut Kamu İktisadi Teeşekküllerinin özel sektöre devri

Kamu-Özel Sektör İşbirlikleri / Ortaklıkları(Public Private Partnership, PPP, 3P)Liberalleşme akımının ikinci aşaması

Bugünkü anlamda PPP modellerinin uygulanmasına ilk olarak İngiltere’de “Özel Sektör Finansman Girişimi” (PFI-Private Finance Initiative) adıaltında 1992 yılında başlanmıştır.

İngiltere’de modelin başarılı uygulamalarını müteakip bir çok ülke bu modeli uygulamak için harekete geçmişlerdir.

1999 yılında dünyada PPP uygulamaları konusunda çalışma yapan ülkelerin sayısı 10 civarında iken bugün bu sayı 100 ün üzerindedir.

Bu da önümüzdeki [en az 10 yıllık] süreçte bu tür uygulamaların hızla artacağını göstermektedir

PPP NEDİR?PPP NEDİR?

,

GSYİH’nın yüzdesi olarak PPP Etkinliği2000-2005

GSYİH’nın yüzdesi olarak PPP Etkinliği2000-2005

İngiltere’de İşletmede Bulunan PFI Tesisleri Sayısı

İngiltere’de İşletmede Bulunan PFI Tesisleri Sayısı

Source: SIGMA

Kesin bir tanımı yok

Kamu-Özel Sektör İşbirlikleri / Ortaklıkları

“kamu hizmetlerinin devletçe klasik yollardan temini ile, tüm hizmet temininin özel sektör aracılığı ile yapılması arasındaki yelpazede yer alan, devlet ve özel sektörün birlikte katılımını içeren tüm mal ve hizmet sağlama modellerini içeren bir “üst kavram” olarak

Veya

kamunun ihtiyacı olan mal ve hizmetlerin sağlanması amacıyla devletle bir özel hukuk tüzel kişisi arasında yapılan ve ortaya çıkabilecek risklerin paylaşıldığı bağlayıcı bir sözleşmeye dayanan işbirlikleri olarak

tanımlanabilir.

PPP uygulamaları projelerin niteliğine, kamu ve özel sektörün projeye katılım dereceleri ve taraflar arasındaki farklı risk dağılımına bağlı olarak çok çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir.

PPP NEDİR?PPP NEDİR?

PPP YapılarıPPP Yapıları

İmtiyaz Devri

Yap İşlet

Yap İşlet devret

Yönetim Anlaşmaları

Yap Kirala İşlet Devret

Tasarla Yap Finanse Et İşlet

Ortak Girişimler

Kısmi Özelleştirme

Tasarla Yap

vb

Kamu SektörüKamu Sektörü Özel SektörÖzel Sektör

Özel Sektör Ağırlığı Artıyor

Kamu Alımları Kamu Özel İşbirlikleri/Ortaklıkları Özelleştirme

HisseSatışHisseSatış

VarlıkSatışVarlıkSatış

KiralamaKiralama İHDİHD Y-İ-D+Türevleri

(8-12)

Y-İ-D+Türevleri

(8-12)

Sözleşme &

Yönetim Devri

Sözleşme &

Yönetim Devri

İmtiyazİmtiyaz

Klasik Özelleştirme Yöntemleri

PPP Yöntemleri

Kaynak: Hamdi Boyacı

Özelleştirme >PPPÖzelleştirme >PPP

Sözleşme Bazlı PPPYalnızca kamu ile özel sektör arasındaki sözleşmeye dayanan PPP türü

Kurumsallaştırılmış PPP (IPPP)Kamu ile özel sektörün ortak sıfatıyla bir tüzel kişilik yaratmaları

PPP TürleriPPP Türleri

PPP TürleriPPP Türleri

Kamu İktisadi Teşebbüsleri v.s.

İmtiyaz Alanı

Sosyal –Kültürel Alan

P P PÖZELLEŞTİRME PSPP

PPP genel olarak kamu hizmeti olan ve imtiyaz teşkil eden büyük altyapı projelerinde uygulanmakta ise de günümüzde daha küçük boyutlu uygulamaları da yaygınlaşmaktadır.

En belirleyici özelliği finansmanın özel sektör tarafından temin edilmesidir.

Tek başına bir dışarıdan hizmet alma uygulaması (outsoursing), bir finansman modeli, gayrimenkul geliştirme projesi veya imtiyaz sözleşmesi değildir. Genelde tasarım, finansman, yapım ve bakımı bütünleştiren uygulamalardır.

Risk devlet ve özel sektörce paylaşılır. İlke olarak her risk onu en ekonomik yoldan çözebilecek tarafa verilir.

PPP modelinin özünü Devletle yapılan hizmet veya imtiyaz sözleşmesi oluşturur. Özellikle sunulan hizmetin makul ücretlerle, kesintisiz olarak belirli bir nitelik ve nicelik düzeyinde sunulmasının güvence altına alınması hayati önem taşır.

Genelde uzun vadelidir.

Projelerin çıktısı olan mal ve hizmetin nitelik ve niceliği devlet tarafından belirlenir.

Devletin ana görevi organizasyonu sağlamak ve denetlemek, devlet proje ömrü boyunca etkin rol alır.

Ana ÖzelliklerAna Özellikler

PPP modeli özellikle,

Klasik devletten başkasının yapamayacağı düşünülen,

Kamu hizmeti olarak nitelendirilen ve çoğu imtiyaz teşkil eden veya

Devletin tümüyle çekilmek istemediği veya

Devletin katılımı olmaksızın özel sektöre yeterince güven duyulmadığı alanlar

için geliştirilmiş ise de günümüzde kamunun finansmanını gerektiren çok daha geniş bir alanda uygulanmaktadır.

Böylece daha düne kadar devletin yapması beklenen enerji santralleri, otoyollar, tüneller, demiryolları, limanlar, içme suyu, kanalizasyon ve atık yönetimi, hastaneler gibi büyük altyapıprojelerinin yapımı veya işletmeciliği de özel sektöre açılmıştır.

Okullar, cezaevleri, kamu hizmet binaları, tiyatro, stadyum, otopark, müze yapımı ve işletmeciliği gibi önceleri PPP modeli çerçevesinde düşünülmeyen uygulamalarda bu kapsamda uygulama alanı bulmuştur.

Örnek: Berlin’de inşa edilen İngiliz Elçiliği binasının yapımı ve işletimi bir PPP modelidir.

PPP Modelinin Tipik Uygulama AlanlarıPPP Modelinin Tipik Uygulama Alanları

Elektrik Üretimi ve DağıtımıHavaalanları / LimanlarOtoyollar / Köprüler / TünellerHastanelerOkullar / ÜniversitelerCezaevleri / mahkeme BinalarıKütüphaneler / Müzelerİçme Suyu / KanalizasyonAtık YönetimiKamu Hizmet BinalarıOtoparklar.........................

PPP Modelinin Tipik Uygulama AlanlarıPPP Modelinin Tipik Uygulama Alanları

Yüksek nitelikli kamu hizmetinin zamanında, etkin ve ucuz temini Kamu tarafından yürütülen projelerdeki yapım süresi ve maliyet aşımlarıHizmetin makro ekonomik açıdan etkin bir şekilde yapılması

Kamu finansmanı açısından yeni bir imkan oluşturmasıÖzellikle kaynak temininde daha büyük güçlükleri olan gelişmekte olan ülkelerin büyük altyapıyatırımlarını süratle gerçekleştirmelerine imkan sağlaması

Ülkedeki atıl sermayenin üretime yönlendirilmesi veya devletin borçlanması yerine uluslararasısermayenin doğrudan altyapı projelerine yönlendirilmesi

Kamu hizmetinin belirlenen miktar ve nitelikte sunulmaya başlanmasından sonra ödeme

Özel sektör sayesinde hizmet teminindeki risklerin daha duyarlışekilde analiz edimesi

Tüm proje süresinin dikkate alınması (life cycle analysis)

Bütçelemede belirginlik

AvantajlarAvantajlar

Geleneksel Alım –PPP Kamunun Ödeme Şekli

Geleneksel Alım –PPP Kamunun Ödeme Şekli

Yıllar 5 10 15 20

Yapım Dönemi İşletme Dönemi

Maliyet Aşımları

SermayeMaliyeti

İşletme maliyeti

Geleneksel Kamu Alımı

Yıllar 5 10 15 20

Yapım Dönemi İşletme Dönemi

ÖdemeYok Emre Amadelik Ödemesi

PPP Alımı

Kullanım için ödemeGecikme

PWCoopers’dan uyarlama

İngiltere Örneği:

Maliyet Aşımları;Klasik Proje Finansmanı: %73PPP Projeleri %23

Proje gecikmeleri;Klasik Proje Finansmanı : %70PPP Projeleri %20

AvantajlarıAvantajları

Otoyol PPP UygulamasıYıllar İtibarıyla Ödeme ve Maliyetler

Otoyol PPP UygulamasıYıllar İtibarıyla Ödeme ve Maliyetler

Source: PWCoopers

Karmaşık sözleşme ve uzun ihale süreçleriSözleşme tasarımının ve yönetiminin profesyonellerce yapılması gerekir.Özellikle yeni uygulamalarda kamu kesiminde yeterli birikim olmaması riski artıran unsurlardandır.

Özel sektörce yapılan borçlanma nedeniyle yüksek kaynak maliyeti

Önceleri devletçe yapılan işlerin özel sektöre devri ile devlette bu hizmeti veren kapasitenin kaybolması

Özel sektöre bağımlılığın artması, özel sektörün iflas etme riski

Yabancı sermayenin ilgisinin yabancılaşma ve kapitülasyonları çağrıştırması -Kamuoyu tepkisi

Kamunun uzun vadeli ödeme yükümlülüğünün genel bütçe esnekliğini azaltması, yatırım planlamasını daha karmaşık hale getirmesi

PPP’ye ilişkin ödemelerin gider olarak yansıması nedeniyle bilançolarda görülemeyebilmesiBu da bilanço tekniği açısından dikkate alınması gerekir

Sözleşme tasarımında yapılan, risklerin yanlış dağılımı, yetersiz veya eksik yaptırımlar gibi esaslı hataların uzun vadeli olan bu modelde ciddi sorunlara yol açabilmesi

Politik ve ekonomik istikrara aşırı duyarlılık

DezavantajlarıDezavantajları

İmtiyaz / Proje Anlaşması

Kamu Kurum/Kuruluşu

Proje Şirketi[İmtiyaz Sahibi]

SPVHissedarlar

Tasarım ve yapım Sözleşmesi İşletme Sözleşmesi

Alt Sözleşme-Tasarım-

Alt Sözleşme-İşletme & Bakım-

Alt Sözleşme-Yapım-

Mukrizler

Sermaye

Temettü

Geri ödeme

Banka Kredisi

Devlet Garantisi

Tipik PPP YapılanmasıTipik PPP Yapılanması

Uzun vadeli Dış

Finansman

ÖzkaynakFinansmanı

1910: “Menfaii Umumiyeye Müteallik İmtiyazat Hakkında Kanun” (1910) Osmanlı döneminden kalan kanun halen imtiyaz oluşturan hizmetlerin özel sektöre devrinin genel yasal dayanağı oluşturmaktadır.

1984: 3096 s. K. İle TEK tekelinde bulunan elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti için özel sektörün görevlendirilebilmesine imkanı getirilerek altyapı projelerinde kamu özel sektör işbirliğinin ilk yasal altyapısı oluşturulmuştur.

1988: 3465 s. K. ile Karayolları Gn. Md.nün uhdesinde bulunan otoyol yapım ve bakım ve hizmetlerinin özel sektörce yapılabilmesi imkanı getirilmiştir.

1994: 3996 s. K. ile Yap–İşlet–Devret modeli tanımlanmıştır. Uygulamada çıkan bazı anayasal sorunlara rağmen, bu kapsamda özellikle elektrik üretimi alanında projeler hayata geçirilmiştir.

1997: 4823 s. K. ile elektrik üretim tesislerinin Yap-İşlet Modeli ile kurulabilmesi sağlanmıştır. 2006 yılında 5539 s. K. bu kanunda yapılan değişiklikle TEAŞ la yapılacak anlaşmaların özel hukuk sözleşmeleri olması hükme bağlanmıştır.

1999: Anayasada yapılan değişikliklerle YİD sözleşmelerinin özel hukuk hükümlerine ve uluslararası tahkime tabi olma imkanı getirilerek uygulamada karşılaşılan temel sorunlar giderilmiştir.

2004: 5183 s. K. Danıştay Kanununda yapılan değişiklikle YİD ve Yİ konularında ihtisas dairesi oluşturularak yargısal alanda etkinlik artırılmıştır.

2005: 5302 s. İl Özel İdaresi Kanunu, 5355 s. Mahalli İdare Birlikleri Kanunu ve 5393 s. Belediye Kanunu ile yerel yönetimlerin görev alanlarına giren yatırımların YİD veya Yİ ile yapılması imkanı getirilmiştir. 5335 sayılı Kanun ile uzun süreli kiralama uygulaması getirilmiştir.

2005: YİD ve Yİ modelleri dışında ilk somut PPP düzenlemesi 5396 s. K. ile Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu’na eklenen bir madde ile yapılmıştır. Buna göre özel sektörce yapılacak sağlık tesisleri Bakanlıkça kiralanacaktır. (Yap-Kirala-Devret)

2008: 5762 s. K. ile 3996 YİD kapsamı genişletilmiştir.

Mevzuat GelişimiMevzuat Gelişimi

İmtiyazlar Hakkında Genel Kanun (1910 sayılı Osmanlı Kanunu)

Yap İşlet Devret (3996, 3465, 3096 sayılı kanunlar)

Yap İşlet (4283 sayılı Kanun)

İşletme Hakkı D (4046, 5335, 3465, 3096 sayılı kanunlar)

Uzun Süreli Kiralama (5335, 4046 sayılı kanunlar)

Yap Kirala Devret (5396 sayılı Kanun)

PPP Modeline İlişkin KanunlarPPP Modeline İlişkin Kanunlar

Türkiye’de PPP Uygulama AlanlarıTürkiye’de PPP Uygulama Alanları

ENERJİElectricity production, distribution and tradeDams

ULAŞTIRMAOtoyollar, Köprüler, Tunneller, Otoparklar, Otoyol Servis İstasyonlarıAraç Muayene İstasyonlarıDemiryollarıLimanlar / Hava Alanları

TARIMSulama

İÇME SUYU & KANALİZASYONİçme Suyu & Kullanma SuyuArıtma TesisleriKanalizasyon

SAĞLIKHastaneler

TURİZMMarinalar

MERKEZİ İDARESınır kapıları

MADENCİLİKMaden & işlenmesi

ÇEVREKirliliğe karşı yatırım

ÜRETİMFabrikalar

İLETİŞİM

Kaynak:DPT

DPTDPTDPT

PPPPPP

Türkiye’de PPP PaydaşlarıTürkiye’de PPP Paydaşları

Yerel idarelerYerel idarelerYerel idareler

Özelleştirme idaresiÖÖzellezelleşştirme idaresitirme idaresi

HazineHazineHazine [İcracı] Bakanlıklar[[İİcraccracıı] Bakanl] Bakanlııklarklar

Maliye bakanlığıMaliye bakanlMaliye bakanlığıığı

Kamu İhale KurumuKamu Kamu İİhale Kurumuhale Kurumu

DPTDPTDPT

PPPPPP

Türkiye’de PPP PaydaşlarıTürkiye’de PPP Paydaşları

HazineHazineHazine

Maliye bakanlığıMaliye bakanlMaliye bakanlığıığı

Kamu İhale KurumuKamu Kamu İİhale Kurumuhale Kurumu

Özelleştirme İdaresiÖÖzellezelleşştirme tirme İİdaresidaresi

BakanlıklarBakanlBakanlııklarklar

Yerel YönetimlerYerel YYerel Yöönetimlernetimler

Makroekonomik Planlama

Devlet Garantileri

Bütçe Uygulamaları

İhale Denetimi

Uygulama İHD

Uygulama – YİD, Yİ, YKD, [İHD]

Uygulama - YİD, Yİ

Yüksek Planlama KuruluYPK

Özelleştirme Yüksek KuruluÖYK

BakanlıklarBakanlıklar

Devlet Planlama TeşkilatıDevlet Planlama Teşkilatı

Türkiye’de Mevcut PPP UygulamalarıTürkiye’de Mevcut PPP Uygulamaları

KİT& Kamu KurumlarıKİT& Kamu Kurumları

İçişler iBakanlığıİçişler iBakanlığı

Yerel YönetimlerYerel Yönetimler

Özelleştirme İdaresiÖzelleştirme İdaresi

YİD/ Yİ /YKD / [İHD]

YİD

/ Yİ

İMTİY

AZ

LA

R

YİD

/ Yİ

YİD

/ Yİ

YİD

/ Yİ

İHD

TO

R

KİT & kamu KurumlarıKİT & kamu KurumlarıSağlık BakanlığıSağlık Bakanlığı

YKD

Özelleştirme - PPPÖzelleştirme - PPP

Bir çok durumda PPP uygulamaları özelleştirmenin ayrılmaz bir parçası olarak ortaya çıkmaktadır.

Geniş anlamda PPP uygulamalarıgelecekteki yatırımların bugünden özelleştirilmesi anlamınıtaşımaktadır.

HisseSatışHisseSatış

VarlıkSatışVarlıkSatış

KiralamaKiralama İHDİHD Y-İ-D+Türevleri

(8-12)

Y-İ-D+Türevleri

(8-12)

Sözleşme &

Yönetim Devri

Sözleşme &

Yönetim Devri

İmtiyazİmtiyaz

Klasik Özelleştirme Yöntemleri

PPP Yöntemleri

Kaynak: Hamdi Boyacı

Özelleştirme >PPPÖzelleştirme >PPP

ÖZELLEŞTİRME > PPP

ÖzelleştirmeÖzelleştirme

PPPPPP

Kaynak: Hamdi Boyacı

Özelleştirme >PPPÖzelleştirme >PPP

ADÜAŞ Ankara Doğal Elektrik Üretim A.Ş.6 HES, 1 jeotermal Santral, [1 gaz türbünü]

Maden RuhsatlarıÇinko (Celaldağ, Pozantı,Koyulhisar), Demir (Deveci, Hekimhan, Divriği), Fosfat (Mazıdağ), Bakır(Giresun, Sinop)

LimanlarGelir Paylaşımlı: Tekirdag, Hopa, Giresun, Ordu, RizeGelir paylaşımsız: Antalya, Alanya, Cesme, Kusadasi, Trabzon, Dikili

Mersin, Izmir, Derince, Bandirma, Samsun

[Marinalar]

Tuzlalar

Araç Muayene İstasyonları

Diğer (Izmir Toptan Blık Hali, Atik Ali Paşa Yalısı)

ÖİB Tarafından Yapılan PPP Uygulamaları-Tamamlanmış-

ÖİB Tarafından Yapılan PPP Uygulamaları-Tamamlanmış-

HOPA RİZETRABZON

GİRESUNORDU

SİNOP

TEKİRDAĞ

ÇEŞME

MARMARİS ANTALYA

ALANYA

DİKİLİ

ÖİB Tarafından Özelleştirilen LimanlarÖİB Tarafından Özelleştirilen Limanlar

KUŞADASI

IZMIR

MERSIN

DERINCE

BANDIRMA

SAMSUN

Elelktrik Üretim TesisleriHalen 18 termik santral, 27 HES , 56 Akarsu santralı kapsamda.

Elektrik Dağıtım ŞirketleriToplam 20 Yerel şirket programda4 bölge şirketi ihalede

6 Otoyol + 2 Boğaz Köprüsü

Galataport

Limanlar (Bandirma, Samsun)[ÖYK Kararı bekleniyor]

Halen Devam Eden ÖİB UygulamalarıHalen Devam Eden ÖİB Uygulamaları

Diğer PPP UygulamalarıDiğer PPP Uygulamaları

ENERJİ SEKTÖRÜTürkiye’nin elektrik üretim kapasitesinin yaklaşık dörtte biri PPP projeleri ile

karşılanmaktadır. (8.500 MW):

4 Doğalgaz Santralı,18 HES, 2 Rüzgar (YİD)4 Doğalgaz Santralı, 1 TermikSantral (Yİ)1 Termik santral, 1 HES (İHD)

GENEL İDAREEdirne İpsala, Iğdır Gürbulak , Şırnak Habur , Edirne Kapıkule, Artvin Sarp sınır kapıları (YİD)Diğer 13 proje hazırlık aşamasında

İÇME SUYUYuvacık Barajı (YİD)

Kaynak:DPT

Diğer PPP UygulamalarıDiğer PPP Uygulamaları

ULAŞIM

6 Uluslararası Havaalanı ve terminal Binaları (YİD)

4 Havaalanı (Uzun Süreli Kiralama) (Bunlardan 3 ü eski YİD projeleri)

Göcek Tüneli, Otoyol Servis İstasyonları (YİD)

3 Liman Tesisi, 9 Marina (YİD)

Hazırlık Aşamasında Olanlar

İzmit Körfez Geçişi ve Çanakkale Boğaz Köprüsü dahil toplam 2.000 km otoyol projesi (YİD)Boğaz Tüneli (YİD)Antalya-Alanya Demiryolu Projesi(YİD) (İhale yapıldı teklif alınamadı)Kapıkule Sınırı Demiryolu İstasyonu (YİD)3 Marina (YİD)

Kaynak:DPT

Ülkeler Bazında PPP Yapısal GelişimiÜlkeler Bazında PPP Yapısal Gelişimi

PPP’nin Tanımı

Sınırlı PPP Modeli Mevcut mevzuata göre yalnızca YİD, Yİ, İHD, YKD ve Uzun Süreli Kiralama yöntemleri mevcut

Sınırlı PPP Uygulama AlanıAdalet, Eğitim, Kültür

PPP Mevzuatları arasında Uyumun SağlanmasıÇok sayıda sektöre özgü mevzuat bulunması

PPP Projeleri İçin Merkezi Bir Birimin OlmamasıPPP uygulamalarında görevli kurumların çeşitliliğiGenel politika oluşturulması ve koordinasyon gerekliliği

AB Katılım SüreciKamu alımı aracı olarak PPP

Hükümet Programı gereğince “İkinci nesil PPP Uygulamaları”na ilişkin kanunun bu yıl içinde yürürlüğe konulması gerekiyor.

Yeni PPP Çerçeve Kanunu İhtiyacıYeni PPP Çerçeve Kanunu İhtiyacı

www.oib.gov.tr

Ali Güner TEKİNDepartment Head

+90-312-435 07 68agtekin@oib.gov.tr

PRIME MINISTRY OF TURKEYPRIVATIZATION ADMINISTRATION

THANK YOU