kamu zararlarinin tazmİnİ konusunda mevzuattan ve ... · türk İdare dergisi • sayı: 473 •...

Türk İdare Dergisi • Sayı: 473 • Aralık 2011 • 9

KAMU ZARARLARININ TAZMİNİ KONUSUNDA MEVZUATTAN VE UYGULAMADAN KAYNAKLANAN

PROBLEMLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Dr. Abdullah Recai AKALAN*

ÖZET

Kamuzararımevzuataaykırıkarar,işlemveeylemsonucundakamukaynağındakibirazalmadır.Kamuzararıkamuhukukuhükümlerinegöredeğil,özelhukukhüküm-lerinegöretazminedilir.Kamuzararlarınıntazminikonusundamevzuattanveuygula-madankaynaklananproblemlerbulunmaktadır.Bunlardanenönemlisiüstyöneticininkamuzararınayolaçmasıhalidir.Budurumda,üstyöneticihemzararayolaçan,hemdekamuzararınıntahsilinekararverenmercikonumundadır.Kamuzararı,buzararayolaçankişitarafındantazminedilmekzorundadır.

Anahtar Kelimeler:KamuZararı,Tazmin,Denetim,MahkemeKararı.

ABSTRACT

The Problems Arising Form Legislations And Practices About Compensation Of Public Losses And The Suggestions For Solution

Public loss is a decrease in public source as a result of decisions, transactions or acts which are contrary to the legislation. Public loss is compensated not according to the provi-sions of public law but the provisions of private law. There are problems for the compensa-tion of losses arising from legislation and public administration. The most important one is the situation that top manager leads public losses. In this case, top manager is the one leading to damage, as well as the authority deciding to collect the public loss. Public loss must be compensated by the person who constitutes it.

Key Words: Public Loss, Compensation, Audit, Court Decision.

*MülkiyeBaşmüfettişi

10 • Türk İdare Dergisi • Sayı: 473 • Aralık 2011

GİRİŞ

Kamukaynaklarındanyersizveyakanunaaykırıolarakyapılanharcamalaryadabukaynaklardameydanageleneksilmeler,kamuzararıolarakkarşımı-zaçıkar.Kamuzararınınzararverendentahsiledilmemesi,kamunundevleteolaninancınıyaralayacak,başkalarınıdakamukaynaklarınazararvermeko-nusundacesaretlendirecektir.Ohaldekamuyaverilenzararınhukukiusullerlesorumlularındantazminedilmesigerekmektedir.

Kamuzararındandoğanalacağınrızaenödenmesibeklenir.Ancakkamuidarelerizararınkendiliğindenödenmemesihalindedebazıhukukiyöntemlerikullanmakdurumdadır.Buyöntemler,KamuMaliYönetimiveKontrolKanu-nu’nda,SayıştayKanun’unda,DevletMemurlarıKanununun12ve13.madde-lerinde,KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetme-lik’te,DevleteveKişilereMemurlarcaVerilenZararlarınNeviveMiktarlarınınTespiti,Takibi,AmirlerininSorumlulukları,YapılacakDiğerİşlemlerHakkındaYönetmelik’tedüzenlenmiştir.

Bumakaleninhazırlanmasındaamaç, kamuzararının tahsili konusundamevzuattanveuygulamadankaynaklananbirtakımsorunlarınbulunmasıdır.Busorunlarınenönemlisikamuzararınayolaçanişlemveyaeylemsürecineüstyöneticilerindahilolmasıhalidir.Zirabudurumda,üstyöneticihemzararayolaçan,hemdekamuzararınıntahsiledilipedilmeyeceğinekararverenmer-cikonumundadır.Yinebenzerkonularıdüzenleyenikiyönetmeliğinfarklıkav-ramlarüzerindenhareketetmesibirbaşkasorunolarakkarşımızaçıkmaktadır.Ayrıcasosyalyardımlaşmavedayanışmavakıflarıgibikendineözgüyapılarıbulunankurumlardakamuzararınakararverecekmercikonusundanethukukidüzenlemebulunmamasıbirbaşkasorunolarakkarşımızaçıkmaktadır.

Ayrıcauygulamadankaynaklananproblemlerbulunmaktadır.Üstyöneti-cininkamuzararınayolaçtığınıntespitihalinde,mevcutbirhukukidüzenle-mevarken,budüzenlemedikkatealınmadanSayıştay’a tevdiyapılmasıuy-gulamadagörülenproblemlerdenbirisidir,Yinekamuzararınayolaçankamugörevlilerininmaaşlarındandoğrudankesintiyapılmasıhususuuygulamadankaynaklananbirbaşkaproblemdir.

Bumakaleilegerekhukukidüzenlemeyetersizliğindenkaynaklananso-runlara,gerekseuygulamadankaynaklanansorunlarayöneliktespitleryapıla-cakveönerilerdebulunulacaktır.

Herşeydenönce,kamuzararınındahaiyianlaşılabilmesiiçintanımıyapıl-malı,ayrıcahukukiniteliğibelirlenmelidir.Yine,kamuzararınınammealacağı

Kamu Zararlarının Tazmini... • 11

olupolmadığıtespitedilmelivealacağıntahsiliyöntemiortayakonulmalıdır.Bumakalede,kamuzararınıntanımıyapıldıktansonra,hukukiniteliğiüzerindedurulacakvealacağıntahsiliusulleribelirlenecektir.Kamukaynaklarınaverilenzararlarınhangiusullerletazminedileceğihususumaliboyutlarıitibariyleor-tayakonulmayaçalışılacak,kamuzararınınaynızamandabirsuçveyadisiplinsuçuoluşturmasıhalindeuygulanacakyöntemleredeğinilmeyecektir.

A-KAMU ZARARI KAVRAMI

Zararsözlükte“Birşeyin,birolayınyolaçtığıçıkarkaybıveyaolumsuz,kötüsonuç,dokunca,ziyan,mazarrat”1olaraktanımlanmaktadır.Dahahukukibir ifadeyle; bir kişininmaddi veyamanevi varlığında kendi iradesi dışındameydanagelenazalmalarazarardenecektir(Bağdatlı,1997:480).

Kamuzararı,mevzuataaykırıolarakeylemveişlemtesisetmeksuretiylekamukaynağındaeksilmelermeydanagelmesi biçimindeoluşabileceği gibi,devletmemurları yadaüçüncükişiler tarafındankamumallarınaverilen za-rarlarbiçimindedegerçekleşebilir.Buhususlar,esasolarakKamuZararlarınınTahsiline İlişkinUsul ve EsaslarHakkındaYönetmelikte,Devlete veKişilereMemurlarcaVerilenZararlarınNeviveMiktarlarınınTespiti,Takibi,AmirlerininSorumlulukları,YapılacakDiğerİşlemlerHakkındaYönetmeliktedüzenlenmiş-tir. İlkinde5018sayılıKanunaparalelolarakkamuzararı kavramının tanımıyapılmakta ve tahsili usulleri belirlenmektedir. İkinci yönetmelikte ise, dahaçokmemurlarateslimedilenkamumallarınaverilenzararlarvebunlarıntahsiliyöntemleriortayakonulmaktadır.

Kamuzararıkavramıesasolarak,5018sayılıKamuMalîYönetimiveKon-trol Kanununun 71. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre; “Kamu zararı,mevzuataaykırıkarar,işlem,eylemveyaihmalsonucundakamukaynağındaartışaengelveyaeksilmeyenedenolunmasıdır.”

Kanununaynımaddesinde,kamuzararıkabuledilenhallersayılarakbe-lirlenmiştir.Bunagöre,“iş,malveyahizmetkarşılığıolarakbelirlenentutardanfazlaödemeyapılması;malalınmadan,işveyahizmetyaptırılmadanödemeyapılması;transferniteliğindekigiderlerde,fazlaveyayersizödemedebulunul-ması;iş,malveyahizmetinrayiçbedelindendahayüksekfiyatlaalınmasıveyayaptırılması;idaregelirlerinintarh,tahakkukveyatahsilişlemlerininmevzua-tauygunbirşekildeyapılmaması;mevzuatındaöngörülmediğihaldeödeme

1 http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=zarar&ayn01.03.2011.


yapılması” halleri kamu zararı sayılmıştır. Bu tanımdan ortaya çıkan husus,ödemeişlemlerindeveyagelirlerintahsilindemevzuataaykırılıklarsonucundaortayaçıkankamukaynağındakieksilmelerinkamuzararıolarakbelirlenmesi-dir;diğerbirifadeile5018sayılıKanun’un71.maddesindemuhasebeişlemlerisebebiyleortayaçıkanzararlardüzenlenmiştir.

Kanun’un71.maddesindekamuyaaitmallardameydanagelecekazalma-lar,kaybolmalardüzenlenmemiştir.KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındakiYönetmeliğin2.maddesindedevletmemurlarınınverdiklerizararlarbuyönetmeliğinkapsamıdışındabırakılmıştır.Devletmemurlarınınyolaçtıklarızararlarıntahsiliusulü,DevleteveKişilereMemurlarcaVerilenZarar-larınNeviveMiktarlarınınTespiti,Takibi,AmirlerininSorumlulukları,YapılacakDiğerİşlemlerHakkındaYönetmeliktedüzenlenmiştir.

AyrıcaDevletMemurlarıKanunu’nun13.maddesinegöredevletmemur-larının idare adına hareket etmekte iken, üçüncü kişilere verdikleri zararlarsebebiyleidareninödemekzorundakaldığıtazminatlardakamuzararıkabuledilmelidir.Zirabuhusustamevzuatımızdaayrıcadüzenlenmiştir.

Yineüçüncükişilereyapılanhaksızveyersizödemelerileüçüncükişilerindevleteaitmallaraverdiklerizararlardakamuzararısayılaraktazminisağlan-malıdır.

Ohaldekamuzararı, idareninmevzuataaykırıbiçimdeödemeyapmasıyadagelirintahsilindemevzuataaykırıdavranmasıolarakgerçekleşebileceğigibi,devletmemurlarınıngerekkamumalınagereksebaşkalarınaverdiklerizararınidaretarafındanödenmesibiçimindedegerçekleşebilir.Devletmemuruolmayanbireylerinkamumalınavereceklerizararlardakamuzararıkapsamın-dadeğerlendirilecektir.

1- 5018 SAYILI KANUNA GÖRE KAMU ZARARI

Yukarıdadabelirtildiğigibi,5018sayılıKanun’un71.maddesindetanım-lanan,kamuzararı,mevzuataaykırıkarar,işlem,eylemveyaihmalsonucundakamukaynağındaartışa engel veya eksilmeyenedenolunmasıdır.Ohalde,usulsüzödemeler,kanundışıharcamalar,suçsayılanvesayılmayaneylemveişlemler,kayıtsızlıkgibihareketlersebebiyleayniyatınkayıpveharapolması,gelirlerinzamanaşımınauğrayaraktahsilinin imkansızhalegelmesi, idareninzararauğradığınıntespitedilmesihalindekamuzararıortayaçıkar.5018sayılıKanunvebunadayanılarakçıkarılanyönetmeliğinesasamacımuhasebe iş-lemlerisebebiyleverilenzararlarıgidermektedir.


2- DEVLET MEMURLARI TARAFINDAN VERİLEN ZARARLAR

Memurlargörevleriniözenleyerinegetirmek,devletmalınıkorumakvebununla ilgili gerekli tedbirleri almakla görevli ve sorumludurlar. Kamu gö-revlileri,zamanzamangörevyaptıklarıbirimlereisteyerekyadaistemeyerekzararverebilirler.Aynızamandamemurlarkamugörevisırasındaüçüncüki-şilere de zarar verebilirler.Memurlar gerek idareye gerekse üçüncü kişilereverdiklerizararlarıtazminetmekleyükümlüdürler.Kamugörevlilerininidareyeyadaüçüncükişilereverdiklerizararıntazminihususunda“DevleteveKişilereMemurlarcaVerilenZararlarınNeviveMiktarlarınınTespiti,Takibi,AmirlerininSorumlulukları,YapılacakDiğerİşlemlerHakkındaYönetmelik”hükümleriuy-gulanacaktır.Buyönetmelikte,sadecemuhasebeişveişlemlerindensorumluolanmemurlardeğil,kamuzararınayolaçanbütündevletmemurlarıverdiklerizararlardansorumlututulmaktadır.

a-MemurlarınİdareyeVerdikleriZararlar

Memurlar görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek; Devlet malınıkorumak ve her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirlerialmaklagörevlivesorumludurlar.657sayılıDevletMemurlarıKanunu’nun12.maddesinegöre,memurlarkasıt,kusur,ihmalvetedbirsizliksonucuidareyeverdikleri zararlardan dolayı sorumludurlar. Kanun, kusurlu olmaları halindeverdiklerizararlardandolayımemurlarısorumlututmuştur.

KamugörevlilerininidareyeverdiklerikamuzararıDevleteveKişilereMe-murlarcaVerilenZararlarınNeviveMiktarlarınınTespiti,Takibi,AmirlerininSo-rumlulukları,YapılacakDiğerİşlemlerHakkındaYönetmeliğin5.maddesindeşöyledüzenlenmiştir.

“a)Kanun,tüzükveyönetmelikhükümleriilebelirlenmişgörevlerinikasıt,ihmalveyatedbirsizliksonucugereklidikkatveitinaileyapmamalarısebebiyleidareninveyakişilerinuğradığızararlar,

b)KendilerineteslimedilenDevletmalınınkorunmasıveheranhizmetehazırhaldebulundurulmasıiçingereklitedbirlerikasıt,ihmalveyatedbirsizliksonucualmamalarısonucuDevletmalındameydanagelenzararlardanibaret-tir.”

Memurlarbilerekve isteyerekyadagerekliözenigöstermemeleri sebe-biyle,diğerbirifadeilekastenyadaihmalsuretiyledevletmalınazararver-mişlerse,verdiklerizarardansorumluolacaklardır.Yargıtay4.HukukDairesiaşağıdakikararında,belediyeninmevzuataaykırıgerçekleştirdiğibir işlemdezararoluşmadığıgerekçesiiletazminkararınınkaldırılmasınakararvermiştir:


“Davacıbelediye,belediyebaşkanıolandavalınınonayaldığımiktardanfazlasayıdageçiciişçiçalıştırarakoişçilereücretödenmesinesebebiyetverdi-ğinibelirterekuğradığızararıngiderilmesiniistemiştir.

Dairemizin18/6/2002tarihlibozmakararında,fazladançalıştırılanişçileringerçekteçalışıpçalışmadığı,onlarınçalışmasınaihtiyaçbulunupbulunmadığı,çalışmışlarsadavacıyararınabirdeğeryaratıpyaratmadıkları,birdeğervarsabunundenkleştirilmesigerektiğiaçıklanmıştır.Bozmayauyularakyapılanince-lemesonucutoplanandelillerden,tanıkanlatımlarındanvetümdosya içeri-ğinden,usulsüz(onaylananmiktardanfazla)çalıştırılangeçiciişçilerin,davacıbelediyeyeaitçeşitliişlerdeveihtiyaçgereğiçalıştırıldıklarıvedavacıbelediyeyararınabirdeğeryarattıklarıanlaşılmaktadır.Buişçilerinusulsüzçalıştırılmasıbaşlıbaşınatazminatsorumluluğunugerektirmez.Sorumlulukiçin,zararbu-lunmasıgerekir.İşçilerinçalıştırılmasıhukukaaykırıisede,buçalışmasonu-cundadavacıyararınabirdeğeryaratıldığındandavacınınzararıbulunduğuka-buledilemez.Buişçilerinsiyasinedenlerleişealınıpçalıştırılmasıda,davacınınzararıolmadığına ilişkinsonucudeğiştirmez.Davacıbelediyeninyasagereğiyapmakzorundabulunduğuişdallarındagörülenihtiyaçnedeniyleonayalınanmiktardanfazlaolarakişealınıpçalıştırılangeçiciişçilerindavacıyararınabirdeğeroluşturduklarıvekarşılığındadaücretlerinialdıklarıgözetilerekdavacı-nınzararıbulunmadığı…”2nakararverilmiştir.Bukararagöre,memurlarıney-lemininbirzararoluşturupoluşturmadığıhususuöncelikledikkatealınmalıdır.

Ohalde,memurların,kasıt,kusur, ihmalvetedbirsizliksonucuidareyeveyadevletmalınaverdiklerizararlarkamuzararıdır.

b-MemurlarınÜçüncüKişilereVerdikleriZararlar

Memurlargörevlerisırasındaüçüncükişileredezararverebilirler.Buzararkamuhukukunatabigörevlerinyerinegetirilmesisırasındameydanagelmişise,mevzuatımızagörekamuzararıolarakortayaçıkacaktır.Gerçektekamugörevlilerinin üçüncü kişilere zarar vermeleri halindemeydana gelen zarar,üçüncükişilerinzararıdır.Ancak657sayılıKanunbutürzararlara ilişkinda-vanınidareyekarşıaçılmasınıöngörmüştür.Kamuzararıise,idaretarafındanüçüncükişilerin zararınınödenmesidir.Memurlarınüçüncükişilere verdiklerizararlardandolayı,idareninmemurlararücuhaklarıbulunmaktadır.

Devlete ve Kişilere Memurlarca Verilen Zararların Nevi ve Miktarlarının

2 Yargıtay4.HukukDairesi,23.09.2003tarihveE:2003/9374K:2003/10506sayılıkararı, http://212.175.130.129/scripts/cgiip.exe/WService=wsbroker1/metin_gor.html?BackRowids=0x00a0bc22&ExternalTables=kararlar&ExternalRowids=0x00a8663b.23.02.2007.


Tespiti,Takibi,AmirlerininSorumlulukları,YapılacakDiğerİşlemlerHakkındaYönetmeliğin6.maddesindekamugörevlileritarafındanverilenzararlarıntaz-miniiçinikişartıngerçekleşmesiaranmıştır.Zararıntazminiiçin“zarar”şartıile“zararınmemurundavranışındandoğmuşolması”şartlarıbiraradagerçekleş-melidir.Buikişarta“kusurludavranışı”dailaveetmekgerekir.Ziramemurlarınverdiklerizararlardansorumluolabilmeleriiçinzararın,memurlarınkasıtlıyadaihmalisurettekidavranışlarısebebiylemeydanagelmesigerekir.Bubakımdan,zararıntespitindensonramemurunkusurludavranışınınolupolmadığıbelir-lenmelidir.

“Kusurunölçüsününneolacağıkonusundaisehukukumuzdagörüşbirliğivardır.Kusurunobjektifleştirilmesidedenilenbukuralagörehayattecrübele-rineveolayda,oşartlarda,normalseviyede,dikkatli,makul,tedbirlibirinsan-danbeklenendavranışlaresasalınmalıdır(Akyılmaz,2004:403).

Ancakdevletmemurlarınınkişiselkusurlarısebebiyleverdiklerizararlar-dandolayı idarenin tazminle sorumlu tutulmasımümkündeğildir. “… kamugörevlilerininhizmetleilgiliolmayankusurlututumvedavranışlarıonlarınki-şiselkusurunuteşkilederveidareninsorumluluğunayolaçmamasıgerekir”(Günday,2002:324).

Memurlarınüçüncükişilereverdiklerizararlardansorumlututulabilmeleriiçin,memurundavranışıbirzararortayaçıkarmalı;buzararmemurunkusurludavranışıileortayakonulmalı;fiililezarararasındabirilliyetbağıbulunmalıdır.

3-ÜÇÜNCÜ KİŞİLER TARAFINDAN İDAREYE VERİLEN ZARARLAR

Üçüncükişilerin,kendilerineyapılanhaksızveyersizödemelersuretiylesebepsizzenginleşmeleriyadakamumallarınaverdiklerizararlardakamuza-rarıoluşturacaktır.Budurumdakamuzararı,üçüncükişilerinidareyeverdiklerizararlardır.Üçüncükişilertarafındankamuyaverilenzararlargenelhükümleregöretazminedilir.

Bazı kanunlardakamuyaverilen zararların sorumlularından tahsil edile-ceğinedairaçıkhükümlerbulunmaktadır.Buşekilde,açıkkanunhükümleriolmasabileüçüncükişilertarafındankamuyaverilenzararlargenelhükümleregöretazminedilecektir.


B-KAMU ZARARININ NİTELİĞİ

Kamu zararının hukuki niteliğinin tespiti, tahsilinde uygulanacakmeto-dunbelirlenmesiaçısındanönemarzetmektedir.Zirakamuzararınınbirkamualacağıolarakbelirlenmesihalindeidareninbuzararıresentahsiletmeyetkisidoğmaktadır.İdareninbuyetkisi6183sayılıAmmeAlacaklarınınTahsiliUsulüHakkındaKanuniledüzenlenmiştir.Ohaldeönceliklekamualacağınınniteliğitespitedilmelidir.

1-KAMU ALACAĞI

Bilindiğiüzere,6183sayılıKanunkamualacaklarınailişkinbirkanundur.6183sayılıKanun’un1.maddesindekanununkapsamıbelirlenmiştir.Bumad-deye göre; “vergi, resim, harçlar,muhakememasrafları, vergi cezası, paracezasıgibi”kamuyaaitalacaklarkamualacağıdır.

Hukuk Sözlüğünde yapılan tanıma göre, “devlet ve öteki kamu tüzelkişilerinin kamu hukukundan doğan alacakları” kamu alacağıdır (Bağdatlı,1997:240).

Butanımagörekamualacağı,kamuhukukundadoğanalacaklardır.6183sayılıKanunagöre,kamualacağıyaborçlusutarafındankendiliğindenödeniryadaödenmemesihalindeidaretarafındankamugücünedayanılarakresentahsiledilir.Kamualacağınıntahsiliamacıylagerçekleştirilenişlemler,tekta-raflı,kesinveyürütülmesizorunluişlemlerdir.

Kamualacaklarıözelhukukalacaklarındanfarklıbirşekildetakipvetahsiledilmektedir. Zira kamu alacağını takipte kamu yararı bulunmakta olup, buyararkişiselyarardanüstüntutulmaktadır.KamualacağınınzamanındatahsiledilememesihalindeDevletinyerinegetirmekzorundaolduğuhizmetlerinak-samasısonucuortayaçıkacaktır.

“İdareyetanınmışolanbuyetkikamuhukukualanındakialacaklarınailiş-kindir.Bunakarşılık,idareninözelhukukalanındakialacaklarınıtahsilyetkisibulunmayıp,bualacaklarınıntahsiliiçinadliicrayabaşvurmasıgerekir”(Gün-day,2002:204).

Ohalde,devletinyürütülmesizorunluolanhizmetleriçinortayakoyduğuvergi,resim,harçgibimaliyükümlülüklerkamualacağıdır.Kamualacağı,ta-kibindekikamuyararısebebiyle,özelhukukalacaklarındanfarklışekildetakipedilmektedir.


2-KAMU ZARARI

6183sayılıKanun’un1.maddesinde “akitten,haksızfiilvehaksız ikti-saptandoğan” yükümlülükler, kamualacakları kapsamıdışında tutulmuştur.Zira,kamununakitten,haksızfiilvehaksıziktisaptandoğanalacakları,kamuhizmetlerininfinansmanısağlayacakalacaklardandeğildir.

“Önemlebelirtmekgerekirkidevlet,ilözelidarelerivebelediyelerinakit-ten,haksızfiilvehaksız iktisaptandoğanalacakları6183sayılıYasakapsa-mınındışındakalmaktadır.YaniDevletin, ilözel idarelerininvebelediyelerinkamusalhizmetlerininuygulanmasındandoğanalacaklardışındakialacakları,6183sayılıYasauyarıncatakipvetahsiledilemeyecektir”(Arslan,2003:67).

“6183sayılıKanun’dabelirtilenhaksızfiilvehaksıziktisaptandoğanala-caklarisemedenihukukçerçevesinegirmektedir”(Çelik,2000:9).

Kamuzararında,zararkavramındanhareketedilmektedir.Mevzuatımızdabirzararvukuundagenelliklehaksızfiilhükümlerininuygulanmasıtercihiya-pılmaktadır.HaksızfiilbirözelhukukmüessesesiolupBorçlarKanunu’nun41.maddesindedüzenlenmiştir.3

Ayrıcakamuyaverilen zarardanbil istifadekişilerinmenfaat temini sözkonusuise,kamuzararısebepsizzenginleşmehükümlerinegöretakipedilme-lidir.Budurumdadameydanagelenzararla ilgiliolarakBorçlarKanunu’nun61.Maddesihükümleriuygulanacaktır.4

O halde, sözleşmeden, zarardan yada sebepsiz zenginleşmeden doğanidarealacaklarıdaözelhukukhükümlerinetabiolacaktır.Budurumda6183sayılıKanundeğil,BorçlarKanunuhükümleriuygulanacaktır.

“Özelhukuktandoğanalacaklarıntahsiliiçin,doğrudandoğruyahareketegeçilememekte;alacağınkamugücükullanılaraktahsilinisağlamakamacıylaicraveiflasdairelerinebaşvurulmasıgerekmektedir”(Kaneti,1989:427-428).

Kamuzararıhalinde,haksızfiilvesebepsizzenginleşmehükümlerinegöreadlimercileremüracaatedilerekzararıntazminedilmesisağlanacak,doğrudantahsilyolunagidilmeyecektir.

3 Haksızfiil,1/7/2012tarihindeyürürlüğegirecekolan6098sayılıTürkBorçlarKanunu’nun49.maddesindedüzenlenmiştir.49.maddeyegöre,“Kusurluvehukukaaykırıbirfiillebaşkasınazararveren,buzararıgidermekleyükümlüdür.”

4 Sebepsizzenginleşme,6098sayılıTürkBorçlarKanunu’nun77.maddesindedüzenlenmiştir.Bunagöre“haklıbirsebepolmaksızın,birbaşkasınınmalvarlığındanveyaemeğindenzengin-leşen,buzenginleşmeyigerivermekleyükümlüdür.”


3-HAKSIZ FİİL

Haksızfiilbirborçlarhukukukavramıdır.Haksızfiilileifadeedilenkusursorumluluğudur. “Kusur sorumluluğu, sözleşme dışı, hukuka aykırı, kusurlubirdavranışlabirkimseyeverilenzararıngiderilmesini(tazminini)düzenler”(Eren,2001:480).

Haksızfiilsorumluluğununenönemliunsuru,kusurdur.Haksızfiilsorum-luluğuiçinkusur,kurucuunsurdur;kusurolmadansorumlulukolmaz.Yargıtayhaksızfiiliçinkusurbulunmamasıhalindesorumlulukolmayacağınınaltınıçiz-mektedir.

“Dava,haksızeylemsorumluluğundankaynaklanmıştır.Bunedenleolay-dasorumluluğunkabuledilmesi içinönceliklekusurunbelirlenmesizorunlu-dur;çünkühaksızeylemsorumluluğundakusurvarsasorumlulukvardır,kusuryoksasorumlulukyoktur.Kusurunbelirlenmesindesağlıklıbirsonucavarılabil-mesiiçinkuralolarakşuyolizlenmelidir.Önceliklezararınoluştuğualaniçindenormalolarakyapılmasıgerekendavranışveçalışmalar,dahasonradaolayiçinde sorumlu olduğu iddia edilen kişinin gerçekleşen davranış ve tutumugerektiğindebütün ayrıntıları ile birlikte tesbit edilmelidir.Olması gerekenlegerçekleşendavranışvetutumarasındabirfarkvariseozamanbirkusurunvarlığından söz edilebilecektir. Başka bir anlatımla kusur olayın özelliğindenkaynaklanabilecekistisnalarayrıkalmaküzereobjektifleştirilmelidir.Budaaynıişiyapanortadüzeydenormalbirkişininyapmasıgerekenvebeklenendav-ranışaeşdeğerdir.Öteyandaneylembirşeyiyapmaşeklindeolabileceğigibiyapmamaşeklindedeolabilir.Birbaşkaanlatımla,aktifbireyleminyapılmasısonucun gerçekleşmesini önleyecek idiyse, bu eylemin yapılmaması (menfidavranış),zararlısonuçaçısındanbireylem(davranış,hareket)değerveni-teliğitaşır.”5

Haksızfiilhukukaaykırıbirfiildir;ancakfailin,fiilindekusurluolmamasıhalindesorumlulukdoğmayacaktır.Diğerbirifadeilesorumlulukiçinhukukaaykırılıkyeterliolmayıp,haksızfiilinunsurlarındanolankusurundabulunmasıgerekmektedir.

“Kusur sorumluluğunun kurucu unsurları, davranış, zarar, uygun illiyetbağı,kusurvehukukaaykırılıktır”(Eren,2001:480).

Haksızfiilinvarlığındansözedebilmekiçinherşeydenöncebirzararın

5 Yargıtay4.HukukDairesi,9.2.1993tarihveE:1993/671K:1993/965sayılıkararı, http://212.175.130.129/scripts/cgiip.exe/WService=wsbroker1/metin_gor.html?BackRowids=0x00a0bc22&ExternalTables=kararlar&ExternalRowids=0x00490300.15.03.2007.


meydanagelmesigerekir.Ayrıcabuzararınbirkusursebebiylemeydanagel-mesivekusurilezarararasındabirilliyetbağınınbulunmasılazımdır.

C- KAMU ZARARINDAN SORUMLULUK

Kamu kaynağının elde edilmesinden ve kullanılmasından sorumlu olankamugörevlilerikamuzararındandasorumludurlar.Busorumluluk5018sayılıKanunun8.maddesinde şöyle ifade edilmiştir: “Her türlü kamu kaynağınıneldeedilmesivekullanılmasındagörevliveyetkiliolanlar,kaynaklarınetkili,ekonomik,verimlivehukukauygunolarakeldeedilmesinden,kullanılmasın-dan,muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasındanvekötüyekullanılmamasıiçingerekliönlemlerinalınmasındansorumludurveyetkilikılınmışmercilerehesapvermekzorundadır.”

KamuZararlarınınTahsiline İlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeli-ğin4/ğmaddesindesorumlular,kamuzararınınoluşmasınasebepolankamugörevlileri olarak tanımlanmıştır. İlkbakışta,buhükmegöre, kamuzararın-dan sorumluolanların kamugörevlileri olduğu izlenimiuyanmaktadır.Diğerbirifadeilekamuzararınayolaçandiğerilgililerinsorumluluğubulunmadığısonucunaulaşılabilir.Kamukaynağınıneldeedilmesindenvekullanılmasındansorumluolankamugörevlilerindenbahsedildiğinegöre,bukamugörevlilerihesapveişlemlerdensorumluolanmuhasebeelemanlarıolmalıdır.Sorumlularönceliklekamugörevlileridir;ancakgerek5018sayılıKanun’un71.maddesin-de,gerekseYönetmeliğin5.maddesindediğerilgilerinsorumluluğunadayerverilmiştir.

5018sayılıKanun’un71.Maddesinde,oluşankamuzararınınilgililerindentahsiledileceğihükmebağlanmıştır.YineYönetmeliğin5/2.maddesindekamuzararınıngeriödenmesi sürecine,kamugörevlileri ilebirliktediğer ilgililerindedahiledileceğiifadeedilmiştir.SayıştayDairelerKurulu,KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmelikleilgiligörüşlerinibelirtti-ğikararında,65.maddedekidüzenlemeninmevzuataaykırıolduğuveyenidendüzenlenmesigerektiğigörüşünevarmıştır.Ancakyönetmeliktebuyöndebirdeğişiklikyapılmamıştır.

ÖteyandanBorçlarKanunu’nunsebepsizzenginleşmehükümlerinegöre,kamuhazinesialeyhine,sebepsizzenginleşenlerdenbuzararıntahsiligerekir.

6 SayıştayDairelerKurulu’nun19.07.2006tarihve1212/2nolukararı,

http://www.sayistay.gov.tr/karar/DKK/DKK3.asp?ID=148.


Ohalde,muhasebeişlemleriilegörevlivesorumluolamayankamugörevlileriyadaüçüncükişilerde,diğerilgililerkabuledilerekkamuzararınıngeriödenmesürecinedahiledileceklerdir.Ancak,Sayıştay’akarşıhesapvermeklesorumluolanlaryinehesapveişlemlerdensorumluolankamugörevlileriolacaktır.

Sorumlulukönceliklekamugörevlilerindebulunmaklabirlikte,herkamugörevlisinindeğil,kusurubulunanlarınsorumlututulmasıgerektiğianlaşılmak-tadır.“Kişiborcu,kuralolarak,akçalıişlerlegörevlimemurlardanhangisininku-surundanilerigelmişse,onunhakkındasorumlulukdoğurur”(Naliş,1971:30).

Ödemelerin yapılması yada gelirlerin elde edilmesi hususlarında yetkiliolankamugörevlileriyanında,kamuzararınınoluşmasınayolaçanüstyöneti-cilerindekusurlarıoranındasorumluluklarıbulunacaktır.BuhususYargıtay4.HukukDairesininbirkararındaşuşekildeyeralmıştır:

“HaklarındakidavareddedilenM.AdilileMustafadavacıkurumdayöneticikonumundadırlar.DiğerdavalılarınmirasbırakanıSırrı’nınkontrolvedeneti-miylesorumludurlar.Bunedenleuzunyıllarsürengecikmeyizamanındafarkedipzararınartmasınıönleyemedikleriiçindoğanzarardanonlardasorumluolur.Öyleyseherbirdavalınınzararınoluşumundakikusuroranlarıayrıayrıbelirlenipbunagörebelirlenecekmiktarlarahükmedilmelidir.”7

Muhasebe işlemlerinden dolayı kamuya verilen zararlar yanında, diğerişlemlerledekamuyazararverilmişolabilir.Ayrıca,üçüncükişilereverilenza-rarlardandolayısorumlulukdoğabilir.Bütünbudurumlardakamuzararındansorumluolankamugörevlileriverdiklerizararıtazminetmeklemükelleftirler.

”Kirailişkisiyasalyollardansonaerdirilmedendavalınınbelediyebaşkanısıfatıyla kamu gücünü kullanarak yıkım yaptırması ve bu yüzden belediye-yizararauğratmasınedeni ilekendisininoluşanzarardansorumlututulmasıgerekir.”8

Sonuçolarakkamuzararınasebebiyetverenkamugörevlileriveüçüncükişilerdekamuzararındansorumlututulacaklardır.

7 Yargıtay4.HukukDairesi,27.10.2003tarihveE:2003/6995K:2003/12327sayılıkararı, http://212.175.130.129/scripts/cgiip.exe/WService=wsbroker1/metin_gor.html?BackRowids=0x00a0bc22&ExternalTables=kararlar&ExternalRowids=0x00ab4680.23.02.2007.

8 Hukuk Genel Kurulu 27.12.1989 tarih ve E. 1989/4-550 K. 1989/684 sayılı kararı,TuncerAliHikmet/YükselAli,Valinin İlÖzel İdaresine,BelediyeBaşkanınınBelediyeİdaresine,MahalliİdarelerBirlikBaşkanlarınınBirlikİdaresineVerdikleriZararlarınTazminiİçinİlÖzelİdaresi,BelediyeveyaBirlikTüzelKişiliğiAdınaDavaAçmaEhliyetininKullanılmasınave BuDavanınGiderlerinin Karşılanmasına İlişkin Sorunlar, http://www.mulkiyeteftis.gov.tr/userfiles/Vali.doc.(01.03.2011)


D-KAMU ZARARININ TESPİTİ VE TAHSİLİ USULLERİ

KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğin7.maddesinegörekamuzararları,müfettiş,kontrolöryadadenetimelemanlarıtarafındanyapılankontrol,denetimveyaincelemesırasındatespitedilebilece-ğigibi,Sayıştaytarafındankesinhükmebağlamayadayargılamasonundadatespitedilebilir.Kamuzararlarınıntespitedilmebiçimi,kamuzararınıntahsilikonusundauygulanacakusullerideğiştirmektedir.Zararıntespitişeklinegöretahsiliusulleriaşağıdabaşlıklarhalindeincelenecektir.

1- ZARARININ DENETİM SIRASINDA TESPİTİNDE UYGULANA-CAK USUL

Mevzuatımızda, denetim sırasında kamu zararı tespit edilmesi halinde,bunailişkintespitinbirraporlailgili idareyebildirilmesiesasıgetirilmiştir.Butespitidareninüstyöneticisitarafındandeğerlendirilecekvekamuzararıbu-lunupbulunmadığınakararverilecektir.Zira,denetimelemanlarınınraporlarıicraedilmesizorunluniteliktekararlardeğildir(Kaya,2005:264).

Busebeplekanunlabelirlenenmercilertarafından,buraporlarüzerineicrai nitelikte karar verilmesi gerekir. Kamu zararları ile ilgili olarak, bu türkararlarkanunlabelirlenenüstyöneticilertarafındanverilir.Üstyöneticiler,de-ğerlendirmelersonucundakamuzararıbulunduğunakanaatgetirirlerse,kamuzararınıntakipvetahsilinekararverirler.Üstyöneticilerkamuzararınınoluş-madığıkanaatiniedinirlerse,takipedilmesinegerekolmadığınakararverirler.

Yönetmelikteki düzenlemeye göre, kontrol, denetim ve inceleme sonu-cundatespitedilerekkamuidarelerinebildirilenkamuzararlarınailişkinbelge-lerdeyeralanhususlar,ilgiliharcamayetkilisinindegörüşlerialınmaksuretiylemerkezdeüstyönetici,taşradaiseidareninenüstyöneticisitarafındandeğer-lendirilir.9

9 Kontrolvedenetimsonucundatespitedilenkamuzararlarınınidareninenüstyöneticisitara-fındandeğerlendirileceğikuralınınistisnası,5355sayılıMahalliİdareBirlikleriKanununun22.maddesindedüzenlemiştir.Buhüküm,KöylereHizmetGötürmeBirliklerininhesapteftişindekamuzararıtespitiedilmesihaliniifadeetmektedir.

Köylerehizmetgötürmebirlikleri 5018sayılıKanun’un2.maddesindebelirtilenkapsamdı-şındadır.Ayrıca5355sayılıMahalli İdareBirlikleriKanununun22.maddesindemahalli idarebirliklerininSayıştay’ındışdenetimine tabiolmadığıaçıkçavurgulanmaktave “Mahallî idarebirliklerinindenetimiİçişleriBakanlığıncayapılır.”denilmektedir.

Köylerehizmetgötürmebirlikleriileilgiliolarakkamuzararıtespitedilmesihalindebuhususteftişlayihasındakişiborcunaalınacaktır.Ancakmüfettişlertarafındanhazırlananlayihalarüze-rineKamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğegöredeğil,5355


Üst Yönetici Kavramı

Bunoktada,üstyöneticikavramınınbelirlenmesigerekmektedir.Kimle-rinüstyöneticiolduğu5018SayılıKanunun11.maddesindetespitedilmiştir.Bunagöre,Bakanlıklardamüsteşar,diğerkamuidarelerindeenüstyönetici,ilözelidarelerindevalivebelediyelerdebelediyebaşkanıüstyöneticidir.Ancak,MilliSavunmaBakanlığındaüstyöneticiBakandır.Diğerkamu idarelerindenkasıtmüstakil tüzelkişiliğibulunan idarelerdir.Tüzelkişiliğibulunankurum-lardaenüstyöneticipozisyonundakikamugörevlisi,kamuzararınınbulunupbulunmadığınakararverecektir.

Üstyöneticiler,kamuzararlarıaçısındansorumluluklarıaltındakikaynak-larınkayıpvekötüyekullanımınınönlenmesindensorumludur.Üstyöneticiler,mahalliidarelerdemeclislerinediğerkurumlardaiseBakanakarşısorumludur-lar.

Herilveilçedekurulmuşolanvekanundabelirlikamugörevlileriileözelşahıslarınmüştereken karar organını oluşturdukları, sosyal yardımlaşma vedayanışmavakıflarında yapılan teftişlerdebir zarar tespit edilmişse, kararmerciikonusundaözelbirdurumortayaçıkmaktadır.Sosyalyardımlaşmavedayanışmavakıflarınınkendineözgüyapılarıbulunmaktadır.3294SayılıSos-yalYardımlaşmaveDayanışmayıTeşvikKanunu’nun7.maddesinde,herilveilçede sosyal yardımlaşmavedayanışmavakıflarınınkurulacağı,mülkî idareamirlerininvakfıntabiibaşkanıolacağıbelirtildiktensonra,vakıfsenetlerininmahallinenbüyükmülkiidareamiritarafındanMedeniKanun’dakihükümleregöretescilettirileceğihükmebağlanmıştır.Ohaldesosyalyardımlaşmaveda-yanışmavakıfları,kamugörevlileritarafındanyönetilmeklebirlikte,özelhukukhükümlerinetabiolduğundannevişahsınamünhasırbiryapıyasahiptirler.

5018sayılıKanunda,“diğerkamuidarelerindeenüstyönetici(nin)”kararmerci olacağı hükmü bulunmaktadır. Ancak bu hüküm, sosyal yardımlaşmavedayanışmavakıflarınıkapsamamaktadır.Sosyalyardımlaşmavedayanışmavakıflarındabirzararmeydanagelmesisözkonusuise,kamuzararınailişkinkararvermeyeyetkilimercikurumunenüstyöneticisiolamaz.Ziravakıfların

sayılıkanunun22.maddesindebelirtilenusulleregöredeğerlendirmeyapılacaktır.Kanunun22.maddesinde,tespitedilenkamuzararıüzerineyapılankişiborcutekliflerininbirlikmeclisindegörüşülerekkararabağlanacağı,bukararınörneğinin,birlikmerkezininbulunduğuyerinvali-liğine,ülkedüzeyindekurulanbirliklerilebaşkanıvaliveyavaliyardımcısıolanbirliklerdeiseİçişleriBakanlığınagönderileceği,gönderilenmercilerinvehakkındakişiborcuçıkarılanlarınongüniçindeidarîyargıyabaşvurabileceklerihükmebağlanmıştır.İdariyargıdanaleyhinesonuççıkansorumlulardan,rızasıileödemeyapmayanlarhakkındaicrayolunabaşvurulmasıgerek-mektedir.


özelhukukhükümlerinetabiveözelbiryapıyasahipolmalarısebebiyle,zara-rıntahsiledilmesinekararvermeyeyetkilimerciyöneticilerdeğil,kararorganıolanmütevelliheyetleriolacaktır.

Karara İtiraz Hakkı

Kontrol, denetim veya inceleme sonucunda tespit edilen kamu zararıalacakları,üstyöneticilertarafındandeğerlendirildiktensonrakamuzararınıntakipvetahsilinekararverilmişise,kararsorumlularınatebliğedilir.Sorum-lununkamuzararınıbirayiçerisindeödemesiistenir.Sorumluolarakbelirle-nenkişinin7güniçerisindeitirazhakkıbulunmaktadır.İtirazmerkezdestratejigeliştirmebirimince,taşradaisetakibeyetkilibiriminenüstyöneticisinceonişgünü içerisindesonuçlandırılır.Ancak itirazve itirazıdeğerlendirmesüresiödemesüresinietkilemez.

KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğin10.maddesiylegetirilenitirazyolunda,itirazlarınmerkezdestratejigeliştirmebirimine,taşradaisetakibeyetkilibiriminenüstyöneticisineyapılacağıöngö-rülmüştür.Kamuzararınıntakipvetahsilinedairkararıüstyöneticivermektedir.Bunakarşıyapılanitirazisedahaaltkonumdaolanbirmercieyapılmaktadır.BuhususStratejiGeliştirmeBirimlerininÇalışmaUsulveEsaslarıHakkındaYö-netmelikteaçıkçagörülmektedir.2006/9972sayılıStratejiGeliştirmeBirimleri-ninÇalışmaUsulveEsaslarıHakkındaYönetmeliğin30.maddesindestratejiyigeliştirmebaşkanlarınınüstyöneticiyekarşısorumluolduklarıbelirlenmiştir.Ohaldeitirazyolununfiilenişlemeimkânıbulunmamaktadır.

İtirazyoluöngörülmekleidaridavayolukapanmışmıdırsorusuaklagel-mektedir?Buhususyargıyeribaşlığındaincelenecekolup,şimdilikidaridavakonusuyapılacakişleminkesinveyürütülmesigerekenişlemlerdenolmasıge-rektiğinibelirterekkonuyukapatalım.Üst yöneticininverdiği karar kesinveyürütülmesigerekenbirişlemsayılırisedavakonusuyapılabilecektir.Zira2577sayılıİdariYargılamaUsulüKanunu’nun14.maddesinegöreidaridavakonusuyapılacakbirişlemkesinveyürütülmesizorunlubirişlemolmalıdır.

Denetimlerde Kamu Zararı Tespitine Dair Özel Durumlar

Aşağıda bu başlık altında incelenmesi gereken, “Sayıştay denetçilerinindenetimlerisırasındakamuzararıtespitedilmesi”“Mahalliidarelerinidariiş-lemlerinin İçişleri Bakanlığınca teftişi sırasında kamu zararı tespit edilmesi”


“Müfettişlerce Sayıştay’a bildirimde bulunulup bulunulmayacağı hususu” ve“MahalliidarelerinbaşkanıolanValiveBelediyeBaşkanı’nındahilolduğubirkonudakamuzararıtespitedilmesi”hususlarındadahagenişaçıklamayapıl-masıamacıylaaltbaşlıklaraçılmıştır.

aa-Sayıştay Denetçilerinin Denetimleri Sırasında Kamu Zararı Tespit Edilmesi

Sayıştay denetçileri Sayıştay adına inceleme yapmaktadır. Sayıştay de-netçilerininhazırlayacaklarıraporlarüzerineSayıştayDaireleritarafındanka-rarverilmektedir.Sayıştaydenetçileritarafındanincelemesırasındamevzuataaykırıbulunanişlerhakkındagönderilensorguların10birörneği,üstyöneticiyebildirilir.Üstyöneticininkamuzararıbulunduğunadairkararıüzerine,idareSa-yıştay’ınkesinhükmünübeklemeden,ayrıcabirdenetimveincelemebaşlata-bilir.Buincelemesonucundaüstyöneticitarafından,kamuzararıbulunduğunadairkararverilmişise,zararayolaçankişiyadakişilereödemetebligatıyapılır;sorumlununkamuzararınıbirayiçerisindeödemesiistenir.

KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğin22.maddesinegöre,kamuzararındandoğanalacaklarınsorumlulartarafındanödenmemesihalindegenelhükümleregöretakibatyapılarakdavaaçılır.

bb-Mahalli İdarelerin İdari İşlemlerinin İçişleri Bakanlığınca Teftişi Sırasında Kamu Zararı Tespit Edilmesi

Belediye ve İl Özel İdarelerininmalî işlemleri dışında kalan diğer idarîişlemleri,hukukauygunlukveidareninbütünlüğüaçısındanİçişleriBakanlığıtarafındandadenetlenir.Diğerbirifadeyle,mahalliidarelerindışdenetimiSa-yıştaytarafındanyapılmakta,idariişlemleriİçişleriBakanlığıtarafındandenet-lenmektedir.5393sayılıBelediyeKanunu’nun55.ve5302sayılıİlÖzelİdaresiKanunu’nun39.maddesinegöre,belediyeve ilözel idarelerininteftişlerisı-rasındahesapteftişiyapılmayacaktır.Buhükümleregöre,İçişleriBakanlığınınmahallîidarelerüzerindeyapacağıdenetim,malîişlemlerdışındakidiğeridariişlemlerlesınırlıbulunmaktadır.

106085sayılıSayıştayKanununun48.maddesinde“Genelyönetimkapsamındakikamuidarele-rininhesapveişlemlerinindenetimisırasındadenetçilertarafındankamuzararınayolaçanbirhusustespitedildiğindesorumlularınsavunmalarıalınarakmaliyılsonuitibariyleyargılamayaesasrapordüzenlenir.”hükmübulunmaktadır.


Bakanlık merkez ve taşra birimlerinde ve mahalli idarelerde yapılacakolanteftişlersırasındakamuzararıtespitedilmesimümkündür.Teftişsırasındakamuzararıtespitedilmesihalinde,MülkiyeTeftişKuruluÇalışmaYönetmeli-ği’nin83/cmaddesigereğincemüfettişlertarafından“tazminraporu”düzen-lenecek; düzenlenen bu raporlar bakanlığa sunulacaktır. Kamu ZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğin7/2.maddesinegöre,hazırlananburaporlarilgililerhakkındaişlemyapılmaküzereüstyöneticileregönderilecektir.Mahalliidarelerdekiüstyöneticiler,ilözelidarelerindevali,be-lediyelerdebelediyebaşkanlarıdır.

cc-Müfettişlerce Sayıştay’a Bildirimde Bulunulup Bulunulmaya-cağı Hususu

ÖzelliklemahalliidarelerinidariteftişisırasındakamuzararıtespitihalindeSayıştay’abirtevdiyadaincelemeraporuilebildirimdebulunulupbulunulma-yacağıhususundatereddütlerolduğugörülmektedir.Buhususu,müfettişra-porlarınınniteliğinivurgulayarakizahetmekgerekir.Müfettişlertarafındanha-zırlananraporlarhazırlayıcıyadatavsiyeniteliğinderaporlarolup,icrainiteliğibulunanişlemlerdendeğildir.Müfettişlertarafındanhazırlananbütünraporlarüzerinebirmerciinyadakurulunkararvermesigerekir.KamuZararlarınınTah-silineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğin7.maddesinde,müfettiş-lertarafındantespitedilenzararlarınüstyöneticilerindeğerlendirmesinetabitutulmasıgerektiğihükmebağlanmıştır.Diğerbirifadeilemüfettişraporlarınıdeğerlendirmeküzerekararmerciolaraküstyöneticilerbelirlenmiştir.Ohalde,üstyöneticilerinicariniteliktekikararlarınagöreişlemyapılacaktır.

DiğeryandanSayıştay’ınbirçalışmausulüvardır.Sayıştay,kurumdakide-netçilerieliiledenetimyaptırılmaktavebunagörekesinhükümvermektedir.SayıştayKanununun48.maddesinegörehesaplardenetçiler eliyle incelen-mekteolup,denetçilerinraporlarıüzerineraporkonusuhesaplaryargılanmaküzere dairelere verilmektedir.

Yeni yürürlüğe giren 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 46.maddesinde“Sayıştay,denetimlersırasındakamuidarelerihakkındahazırlanandiğerde-netim raporlarındandayararlanır.”hükmügetirilmiştir.Dikkatedilirse,diğermüfettişraporlarındankararsırasındadeğil,denetimlersırasındayararlanıla-cağıgörülmektedir.Ohalde,mahalliidaredenetimlerisırasındatespitedilecekkamuzararlarınınSayıştay’ayapılacaktevdiraporuilebildirilmesinin,hesap-larınilamabağlanmasısırasındadikkatealınmasısözkonusuolmayacaktır.


5018 sayılı Kanun yürürlüğe girdikten sonra, bir yönetmelik çıkarılmaksuretiylekamuzararıhakkındabirhukukidüzenlemeyapılmışvekararmerciolaraküstyöneticilergösterilmiştir.AyrıcaSayıştay’ınhesaplarıyargılamasıiçinöngörülensistemfarklıbirşekildedüzenlenmiştir.Kanaatimizegöre,mevcutbir hukuki düzenleme varken, mevzuatla düzenlenmeyen bir hususta tevdi yapılmasımümkündeğildir.Ohalde,mahalliidarelerleilgiliolarakteftiştebu-lunanmüfettişlertarafındankamuzararıtespitedilirse,tazminraporudüzen-lenerek,üstyöneticiolanValiyadabelediyebaşkanınabildirmeküzereİçişleriBakanlığınasunulmasıgerekmektedir.11

dd- Mahalli İdarelerin Başkanı Olan Vali ve Belediye Başkanı’nın Dahil Olduğu Bir Konuda Kamu Zararı Tespit Edilmesi

Mahalli idarebirimleribaşkanıolanvaliveyabelediyebaşkanlarıdaya-pacakları işlemlerle kamu zararına sebebiyet verebilirler. Vali veya belediyebaşkanlarınınmahalli idarelerin başkanı sıfatıylameydana getirdikleri kamuzararı,kontrolvedenetimlersırasındatespitedilmişiseyapılacakişlem,yinebubirimlerinüstyöneticisiolarakbelediyebaşkanlığıveyavaliliğebukonudabildirimdebulunmaktır.Valiveyabelediyebaşkanıgereklideğerlendirmeyiya-pacakvekamuzararınıntakipvetahsilineyadatakibinegerekolupolmadığınakararverecektir.Budurumda,valivebelediyebaşkanlarıhemkamuzararınasebepolanhemdeaynıkonudakararverenkonumundadırlar.Ancak5018sayılıKanun’un11.maddesindemahalli idareyöneticilerininmeclislerekarşısorumluolduklarıilkesigetirilmiştir.

Sayıştayilamıyadamahkemekararıilekamuzararıtespitedilmişise,budeğerlendirme yapılmayacak, kamu zararını ödemeleri yönünde kendilerinegereklitebligatyapılacaktır.Butürtebligatınyapılmamasıyetkililerinidarivecezaisorumluluğunayolaçacaktır.Butebligatarağmenödemeyapılmamasıhalinde icra yoluna müracaat edilecektir.

2- ZARARININ SAYIŞTAY İLAMIYLA TESPİTİNDE UYGULANA-CAK USUL

YargıkararlarıveSayıştayilâmlarıylatespitedilenkamuzararıalacaklarıdeğerlendirmeyetabitutulmaz,merkezdestratejigeliştirmebirimlerince,taş-

11MülkiyeTeftişKuruluÇalışmaYönetmeliği’nin83/cmaddesigereğincemüfettişlertarafındandüzenlenecektazminraporlarıbakanlığasunulacaktır.


radaisetakibeyetkiliidarebirimincedoğrudantakipedilirler.

Sayıştay Kanunun 53. maddesinde, Sayıştay ilamlarının kesinleştiktensonra doksan gün içerisinde yerine getirilmesi gerektiği, ilam hükümlerininyerinegetirilmesindenüstyöneticilerinsorumluolacağıveilamlardagösteri-lentazminmiktarınınİcraveİflasKanunuhükümlerinegöretahsilolunacağıhükmügetirilmiştir.

OhaldeSayıştayilamıilekamuzararıtespitedilmesihalinde,yetkilibirim-lertarafındangereklitebligatlaryapılacak,sorumlulartarafındansüresiiçindeödenmeyenkamuzararıiçindavaaçılmayarakdoğrudanicrayoluylatakibiya-pılacaktır.Sayıştayilamıilekamuzararıtespitedilmişisesorumlununmaaşın-dandoğrudankesintiyapılamayacaktır.Ziratahsilatişlemleri2004sayılıİcraveİflasKanunuhükümlerinegöretakipedileceğinden,2004sayılıKanun’un32.maddesinegörebukonudakiyetkilimerciiicradairesidir.

SayıştayKanunu’nun53.maddesindeödemesüresiolarak90günöngö-rülmüştür.Oysa,KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğin10/2.maddesindeödemesüresibirayolarakbelirlenmiştir.Yö-netmelikteöngörülenbiraylıksürenin,kontrol,denetimveyaincelemesonu-cundatespitedilenkamuzararıalacaklarınıntakibiiçin,SayıştayKanunu’ndaöngörülen90günlüksüreninise,Sayıştayilamıiletespitedilenkamuzararıalacaklarınıntakibiiçinuygulanmasıgerektiğidüşünülmektedir.

3- ZARARININ YARGI KARARIYLA TESPİTİNDE UYGULANACAK USUL

Adlî,idarîveaskerîmahkemelercehükmebağlanankamuzararındando-ğanalacaklariçintaraflaratebligatyapıldıktansonrakararınkesinleşmesibek-lenmez.12Yargılamasonucundaverilen tazmine ilişkinkararlarkamu idaresitarafındandoğrudantakipedilirler.Yönetmeliğin15.maddesinde“Sayıştayvemahkemeilâmlarıilehükümaltınaalındığıhaldesorumlularıve/veyailgilileritarafından rızaenödenmeyen kamu zararındandoğanalacaklar, 2004 sayılıKanunhükümlerinegöretahsiledilir.”hükmügetirilmiştir.Buhükümgereğincekamuzararındandoğanalacağıödemeyensorumlularhakkındadaicrayolunamüracaat edilir.

12HMUK433.maddesi,temyiz,kararınicrasınıdurdurmaz.İcraveİflâsKanunununicranıngeribırakılmasıylailgili36ncımaddesihükmüsaklıdırhükmünügetirmektedir.


E-KAMU ZARARINDAN DOĞAN ALACAKLARIN TAHSİLİ USULLERİ

KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğin12.maddesinegörekamuzararındandoğanalacaklar,sorumlulardanüçşe-kildetahsilolunur.Sorumlukendirızasıilekamuzararınıödeyebiliryadaborçtakasyoluiledekapatılabilir.Rızaenödenmeyenalacaklaricrayoluylatahsiledilir.Buradakiicrayolu6183sayılıKanundaöngörülenicrayoludeğil,tama-menİcraİflasKanunu’ndaöngörülenicrayoludur.İcrayolugerekliliği,kamuzararısebebiyleoluşanalacağınkamualacağıdeğil,haksızfiilesaslarınagöreoluşanbiralacakolmasındankaynaklanmaktadır.

1-RIZAEN VE SULH YOLU İLE TAHSİLAT

KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğin13.maddesinegöre,kamuzararındandoğanalacaklar,sorumlularıtarafındanrızaenveyasulhyoluylaödenebilir.

RızaenTahsilat

Oluştuğutarihitibarıylaonaltıyaşındanbüyükleriçintespitedilenasgarîücretinbiraylıkbrüttutarınınyarısınıgeçmeyenalacaklar,üstyöneticininiznivesorumlununkabuletmesişartıylaaylığındankesilerekrızaentahsiledilir.

Bututarlarıaşanalacağınödenmesiileilgiliolarakmevzuatçerçevesindesulhyolunagidilebileceğibelirtilmiştir.

b-SulhYoluylaTahsilat

Sulhesasenbiranlaşmadırvesulhyolundabirpazarlıksözkonusudur.Çoğuzamandayapılanpazarlıküzerine,ödenecekmiktartespitedilenkamuzararındanaşağıyaçekilmektedir.Busebeple,idarelerinteşkilatyapılarınıdü-zenleyenkanunlarda,sulhyapmayayetkilimercilereayrıcayerverilmiştir.

Sulhyapmayayetkilimercilerkurumlarınmevzuatlarındaayrıayrıdüzen-lenmiştir.Bunagöre,genelbütçeyetabikuruluşlar,özel idareler,belediyelervediğerkuruluşlarınsulhyapmayayetkilimercileriilgilimevzuatlarındabelir-lenmiştir.

Genelbütçeyedahilkuruluşlariçin4353sayılıKanun’un31.maddesige-reğinceihtilaflarınsulhyoluylahallindeyetkilimercibakanlıklarolarakbelir-lenmiştir.Buhükmegöre,mahkemeyeintikaletmemişhukukianlaşmazlıklarınsulhyoluylahallindemenfaatgörüldüğütakdirdeBaşhukukMüşavirininmü-talaasına istinaden50.000.000 liraya kadarolananlaşmalar içinbakanlıklar


yetkilikılınmıştır.Ancakbakanlıklarbuyetkilerinialtmakamlaradevredebilirler.

Belediyeler için yapılan düzenlemeye, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun18/hmaddesinde rastlanmaktadır. Bumaddeyegöre, vergi, resim ve harç-lardışındakalanvemiktarıbeşbinYTL’denfazladavakonusuolanbelediyeuyuşmazlıklarını sulh ile tasfiyeye,kabul ve feragatekararvermekbelediyemeclisiningörevleriarasındasayılmıştır.

Bize göre, Belediye Kanunu’nda yapılan düzenleme eksiktir. Zira 5000TL’ninaltındakalanuyuşmazlıklardakararmercibelirlenmemiştir.Memurlarınvermişolduklarızararlarla ilgiliolarakmemursulhyolu ilezararıkarşılamakisteyebilir. Budurumdane yapılacaktır?Kanaatimizce, budurumdada yinebelediyemeclisininkararıaranmalıdır.Çünkü,5000TL’ninüzerindevedavakonusuyapılmışbirkonudakararvermekleyetkiliolanbirmerci,dahaaltında-kibirmiktariçinevleviyetlesulhakararvermeyeyetkiliolmalıdır.

5393sayılıKanunileyapılandüzenlemenin,4353sayılıKanun’dakindenbirfarkıiseihtilafındavakonusuyapılmışolmasıhalidir.5393sayılıKanun’agöreancakyargı önünegitmiş ihtilaflarınhallinde sulh yoluöngörülmüştür.Dava yolu pahalı bir yoldur; ancak bu hükümde bir üst sınır belirlenmedi-ğinden,davakonusuyapılmamış ihtilaflarınsulhyoluylaçözülmesinindoğruolmadığıdüşünülmektedir.

Özelidareleriçinyapılandüzenlemeise,5302sayılıİlÖzelİdaresiKanu-nu’nun26/fmaddesindeyeralmaktadır.BudüzenlemeBelediyeKanunu’nagörefarklılıkarzetmektedir.“Vergi,resimveharçlardışındakalanvemiktarıbeşmilyarTürk Lirasınakadarolan ihtilafların sulhenhalline karar vermek.”encümeningörevleriarasındasayılmıştır.BuradaifadeedilenbeşmilyarTL’nin5000TLolarakanlaşılmasıgerektiğinidüşünmekteyiz.5000TL’yekadarolansulhleriçinözelidareencümenikararverebilecektir.Burakamınüzerindeisesulhyapılamayacaktır.Zirakanunsulhyapmamiktarınıkanunlasınırlamıştır.

Diğerkurumlarınteşkilatkanunlarındahangimercieyetkiverilmişise,bumerciinkararıylakamuzararınınsulhyoluylatahsilimümkünolacaktır.

Eğersulhyolunagidilmişise,kamuzararısulhişlemininkesinleştiğitarihiizleyenaybaşındanitibarensorumlununveyailgilininaylığındankesilerektah-siledilebilir.Aylıklardanyapılacakkesintitutarı,sorumlularayapılanhertürlüaylık,ödenek,zam,tazminatdahilbiraylıknetödemelerinindörttebirindenaz, üçte birinden çok olamaz.

30 • Türk İdare Dergisi • Sayı: 473 • Aralık 201130 • Türk İdare Dergisi • Sayı: 471-472 • Haziran - Eylül 2011

2-TAKAS SURETİYLE TAHSİLAT

KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğin14.maddesinegöre,kamuzararıalacakları, sorumlularınve ilgililerinkamuidaresiyleolanözelhukukilişkilerindendoğanalacaklarından,818sayılıKanunhükümlerinegöretakassuretiyletahsiledilebilir.

818 sayılı Borçlar Kanununun 118-124 üncümaddelerinde takasa dairdüzenlemeleryeralmaktadır.13Buhükümleregörebiralacağıntakassuretiyletahsiledilebilmesiiçin,kurumileborçluolankişininkarşılıklıolarakalacaklıveborçludurumundaolmalarıgerekir.Takasedilecekolankarşılıklıborçvealaca-ğınnakitolması,takasedilecekolankarşılıklıborçvealacağınherikisinindevadesigelmişolmasıvetakasyapılmadanönceborçluya,alacağınınborcunatakassuretiylemahsupedileceğininbiryazıilebildirilmesiveyaalacağınıtalepettiğizamanborcuiletakasedileceğininbeyanedilmesigerekir.

Borçvealacaktanbirisişartabağlanmışsaveyahenüzvadesigelmemişsetakasyapılamaz.Ancak,borçlununistemiüzerinevadesigelmemişborçlarınamahsupyapılabilir.Herhangibirşahsınborcu,oşahsınortakbulunduğuşirke-tinkurumdanalacağıiletakasedilemez.

BorçlarKanununun123üncümaddesigereğince,14saklanmakiçinbırakıl-mışveyahaksızolarakalınmışbirşeyinverilmesineveyakarşılığınınödenme-sineilişkinalacaklar,nafakaveyaişçiücretigibiborçlununveailesiningeçimiiçingerekliolupözelniteliğibakımındandoğrudandoğruyaalacaklıyaöden-mesigerekenalacaklarveDevlet,ilveköylerlehineolarakkamuhukukundandoğanalacaklartakasedilemez.

Borçlularınrızaenödemeyiyazılıolarakkabuletmelerihalinde,takassu-retiyletahsilatyapılabilir.

3-İCRA YOLUYLA TAHSİLAT

Yönetmeliğin15.Maddesinde,Sayıştayvemahkemeilâmları ilehükümaltınaalındığıhaldesorumlularıtarafındanrızaenödenmeyenkamuzararın-dandoğanalacakların,icrayoluylatahsiledileceğihükmebağlanmıştır.Dene-timelemanlarıyadaSayıştaydenetçileritarafındantespitedilmişolankamuzararları içindoğrudan icrayolunagidilmesimümküngörünmemektedir.Bu

136098sayılıTürkBorçlarKanunu’nun139-145.maddelerindedüzenlenmiştir.

146098sayılıTürkBorçlarKanunu’nun144.maddesindedüzenlenmiştir.


durumda sorumluları tarafından rızaenödenmeyen kamu zararındandoğanalacaklariçindavayolunagidilmesigerekmektedir.

KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğin10.maddesinegöre,kamuzararınanedenolanmevzuataaykırıkarar,işlem,eylemveyaihmalinyapıldığımalîyılailişkinhesapveişlemlerinSayıştaytara-fındanonanmışolması,tespitedilenkamuzararındandoğanalacağıntakipvetahsilineengelteşkiletmez.

F-DEVLET MEMURLARININ VERDİKLERİ ZARARLARIN TAHSİLİ USULÜ

Memurların,kasıt,kusur,ihmalvetedbirsizliksonucuidareyeveyadevletmalınaverdiklerizararlarkamuzararıdırvememurlardantahsiledilir.Memur-larıngörevlerisırasındaüçüncükişilerezararvermelerihalinde,ilgililerinza-rarlarımahkemekararınaistinadenkurumlarıtarafındanödenmişisekurum-larınmemurlararücuhakkıbulunmaktadır.15Budurumda,“DevleteveKişilereMemurlarcaVerilenZararlarınNeviveMiktarlarınınTespiti,Takibi,AmirlerininSorumlulukları,YapılacakDiğerİşlemlerHakkındaYönetmelik”hükümleriuy-gulanacaktır.Ancaktaşınırmallarla ilgiliolarakTaşınırMalYönetmeliğinin5.maddesinin5.bendindebir istisnagetirilmiştir.Şöyleki;“Taşınırlarınmuha-fazasındanveyönetilmesindensorumluolanların,gerekli tedbirlerinalınma-masıveyaözeningösterilmemesinedeniyletaşınırınkullanılmazhalegelmesiveyayokolmasısonucundasebepolduklarıkamuzararlarıhakkında,…KamuZararlarınınTahsiline İlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmelikhükümleriuygulanır.”Ohaldetaşınırmallarınmuhafazasındansorumluolanlarıntaşını-rınzarargörmesinesebepolmalarıhalinde“DevleteveKişilereMemurlarcaVerilenZararlarınNeviveMiktarlarınınTespiti,Takibi,AmirlerininSorumluluk-ları,YapılacakDiğerİşlemlerHakkındaYönetmelik”değil,KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmelikhükümleriuygulanacak.

15Danıştay5.D.25.12.2001tarihveE:1998/1970-K:2001/5153sayılıkararı;

“Ancakidareadınaverilenkararlarlaortayaçıkanveyukarıdaidareninağırhizmetkusuruola-raknitelendirilen“yargıkararınıuygulamama”eyleminin,gerçektebukonudaidareadınayetkikullanankamugörevlilerininkişiselkusurlarındandoğduğuaçıktır...

Davacıhakkındatesisedilenbirdiziişlemin,SermayePiyasasıKuruluBaşkanıvediğeryetkili-lerininkişiselkusurlarıdışında,kastadayalıolmayanhukukihataolaraknitelendirilmesineola-nakbulunmamaktadır.Dolayısıylahükmedilentazminatıödeyecekolanidarenin,olaydakişiselkusuruvesorumluluğusaptanacakilgilikişiveyakişilereyasalyollarçerçevesinderücuetmesiAnayasadankaynaklananbirzorunluluktur.”http://www.danistay.gov.tr/kerisim/container.jsp.02.07.2010.


Devlete ve Kişilere Memurlarca Verilen Zararların Nevi ve MiktarlarınınTespiti,Takibi,AmirlerininSorumlulukları,YapılacakDiğerİşlemlerHakkındaYönetmelikte,zararınmiktarıesasalınarakikifarklıuygulamaöngörülmüştür.Zararınmiktarının “enaltdereceninbirinci kademesindebulunanmemurunbrütaylığınınyarısını”geçmemişolmasıhaliveburakamıgeçmişolmasıhali.

1-ZARARIN MİKTARININ DÜŞÜK MAAŞLI MEMURUN AYLIĞI-NIN YARISINI GEÇMEMİŞ OLMASI HALİ

Zararınmiktarı“enaltdereceninbirincikademesindebulunanmemurunbrütaylığınınyarısını”geçmemişise,zararmemurunrızasıiletahsiledilebilir.Bize göre, bu durumda kamu zararının tespiti konusunda önce idarimerciiyadadisiplinkurulununkararalmasıgerekmektedir.Eğerbirzarartespitedil-mişise,idareönceliklebuzararınvarlığıkonusundabirkararvermelidir.Böylebirkararıngerekliliğişuaçıdanönemlidir.Buzararıntespitiçoğuzamanmüfet-tiş,kontrolör,denetçigibigörevlilerindenetimlerisırasındaortayaçıkmaktadır.Ancakbugörevlilerinhazırladıklarıraporlaricrainiteliktaşımazlar.Buyüzdendisiplinamiriveyayetkilidisiplinkurulu,alacaklarıkararlarilebuzararınvarlı-ğınıtespitedeceklerveişlemeicrailikniteliğikazandıracaklardır.

Bukarardailgilimemurunrızasınınbulunmasıhalindezararınmaaşındankesilerekkarşılanmasına,kabuletmemesihalindeyargıyolunamüracaatedil-mesigerektiğinekararverilmelidir.Alınacakkararlazararmiktarıicraibiçimdetespitedilecektir.Bumiktarüzerindepazarlıkyapılmasısözkonusuolamaya-caktır.Eğerkamuzararımemurtarafındanrızaenödenmezise,yargıyolunamüracaatedilerekzararıntahsilisağlanacaktır.

Yönetmelikdevletmemurlarıncaverilmişkamuzararınıntahsilikonusun-da ikimerciin kararından bahsetmiştir. Bunlarmemurun amiri veya disiplinkuruludur.Biranlamdamemurlarınmeydanagetirdiklerizararlarlailgiliolarakdisiplinhükümleriilebağlantıkurulmuştur.Gerçektendememurlarlailgilidi-siplinhükümlerikamuzararıkonusundadüzenlemelergetirmiştir.Örneğin657sayılıDevletMemurlarıKanunu’nun125/B-fmaddesinde“Devleteaitresmibelge, araç, gereç ve benzeri eşyayı kaybetmek,” kınama cezası ile tecziyeedilecekbirdisiplinsuçuolarakbelirlenmiştir.Memurverdiğibuzararınkarşı-lanmasınarızagösteririsedisiplinamiriuygulayacağıcezayanındabuzararıntazminine de karar verebilir.

Bununyanında,EmniyetÖrgütüDisiplinTüzüğü6/B-6maddesinde“Tes-limaldığıherçeşitmotorluaraç,makine,cihazveteçhizattakusuruilehasara


sebep olmak.” kısa süreli durdurma cezasını gerektirmektedir. Bu durumdaverilen zarar “enalt dereceninbirinci kademesindebulunanmemurunbrütaylığınınyarısını”geçmemiş ise,memurunrızasıhalinde,İlEmniyetDisiplinKurulukararıileverilenzararıntazmininekararverilebilir.

2-ZARARIN MİKTARININ DÜŞÜK MAAŞLI MEMURUN AYLIĞI-NIN YARISINDAN FAZLA OLMASI HALİ

“Enaltdereceninbirinci kademesindebulunanmemurunbrütaylığınınyarısını”aşanzararlarisegenelhükümleregöretahsiledilecektir.Yönetmelikburada iki farklı düzenleme öngörmüştür. Zararın hükmen tahsili yada sulhyolu ile tahsili.

Bizbudurumdada,önceidarimerciinyadadisiplinkurulununkararalma-sıgerektiğinidüşünüyoruz.Buhusus,KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmelik’tezikredilenüstyöneticininkararınaparalellikarzedervetazmineicraibirnitelikkazandırır.

a- Sulh Yolu İle Tahsilat

Memurundavranışıile“enaltdereceninbirincikademesindebulunanme-murunbrütaylığınınyarısını”aşanbirzararmeydanagelmişise,memurabudurumdasulhyoluhakkıtanınmıştır.Sulhyolundabelirlenenmiktarüzerindenpazarlıksözkonusuolabilecektir.

“Bununlabirliktememurunzararmiktarınaitirazhakkıvardır,sulhyoluylatazminusulündepazarlıksözkonusudur.Diğeryandansulhyapmayayetkilimakamdadisiplinamiriyadayetkilidisiplinkuruludeğil,kurumlarınkendimevzuatlarındasulhyapmayayetkiliolarakbelirlenmişolanmakamvekurullarolmaktadır.”16

Sulhyapmayayetkilimercilerigenelbütçeyetabikuruluşların,özelidare-lerin,belediyelerinvediğerkuruluşlarınilgilimevzuatlarıayrıayrıbelirlemiştir.Sulhyoluylatazminhakkındahangimercilerinyetkiliolduğuhususundayuka-rıdaayrıntılıbilgiverilmiştir.

b- Hükmen Tahsilat

“Enaltdereceninbirinci kademesindebulunanmemurunbrütaylığının

16http://www.ekitapyayin.com/id/043/ikincibolum3.htm.22.05.2010.


yarısını”aşanzararlariçinmemursulhyoluileödemeyikabuletmezisezararınhükmentahsilisağlanacaktır.Budurumdadevletmemurları tarafındanveri-lenzarar,haksızfiilhükümlerikapsamındadeğerlendirilerekgenelhükümleremüracaatedilmelidir.Budurumda,kamuzararınayolaçanmemurhakkındaadliyemahkemelerindedavaaçılmasıgerekmektedir.17

G- MEMUR MAAŞLARINDAN DOĞRUDAN YAPILACAK TAHSİLAT

UygulamadasıklıkladenetimelemanlarınınraporlarıüzerineyadaSayış-taykararıveyamahkemekararlarıüzerinekamuzararınayolaaçanmemurla-rınmaaşlarındankesintiyapıldığıgörülmektedir.

Kamuidareleri,kamuzararına ilişkinalacakları rızası ileödemeyenme-murlarhakkında,adlimercileremüracaatetmedenyada icrayolunagitme-den,doğrudanmemurunmaaşındankesintiyapamazlar.Danıştay5.Daireside2002yılındaverdiğibirkarardamemurmaaşlarındandoğrudankesintiya-pılmayacağıyönündekararvermiştir.Danıştay5.Dairesi;

“657sayılıYasanın12.maddesiuyarıncaidareleringörevlilerceverilenza-rarısulhyoluylaveyahükmentahsilyoluharicinde;kanundabelirtilenrakamınüzerindekibirmiktariçinbuparanınödenmesiyönündedoğrudanbirişlemte-sisetmeveyasözkonusuzararıveyaidarecezararkabuledilenmiktarınıtahsiletmeolanağıbulunmadığı;davakonusuolayda;kanundaveyönetmelikteyeralan en alt derecenin birinci kademesinde bulunanmemurunbrüt aylığınınyarısından fazla olan birmiktar için (... lira) doğrudan tahsil yoluna gitmeimkanıbulunmamaktaolup,sulhyoluylaveyabukonudakigenelhükümleregöreolduğuvarsayılanzararıntahsiliyolunagidilmesigerekirken,doğrudandefterdarlığaödenmesiyolundatesisedilendavakonusuişlemdeyasayauyar-lıkbulunmadığı(na)…”18kararvermiştir.

17Danıştay12.D.28.11.2006tarihveE:2004/792-K:2006/5532sayılıkararında,

“DavacınınMazgirtİlçeEmniyetAmirliğindegörevliiken14.10.2002tarihindegörevinedeniylekullandığıAkrepLandaraçlagittiğiMazgirtköprüsüJandarmanoktasındailçeyedönüşündensonraaracınkızılötesi farınınvesolçamurluğununhasargördüğününsaptanmasıüzerine…davacıdanaraçtameydanagelenzararıtazminetmesiistenilmişisede;memurungörevisı-rasındameydanagelenbuzarariçinidareceAdliyeMahkemesindetazminatdavasıaçılıpbudavanınsonucunagöresözkonusuzararmiktarınıntazminettirilmesimümkünbulunmaktadır.

Bunedenle,Mahkemecebelirtilenhususgözardıedilerekzararlaeylemarasındailliyetbağıbulunmadığındanbahisle işleminiptalinehükmedilmesindegerekçeyönündenhukuki isabetbulunmamaklabirliktekarar,sonucuitibariyleyerindegörülmüştür.”http://www.danistay.gov.tr/kerisim/container.jsp02.07.2010.

18Danıştay5.D.05.11.2002tarihveE:2002/685-K:2002/4205sayılıkararı,http://www.danis-tay.gov.tr/kerisim/container.jsp.17.09.2009.


Kamuidarelerieğericrayolunagitmedendoğrudanmemurunmaaşındankesintiyaparlarsa,sorumlularkonuyu idariyargıyagötürerekbukararı iptalettirebilirler.Zirayapılanişlemhukukaaykırıolacaktır.

H-ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN VERECEKLERİ ZARARLARIN TAHSİLİ USULÜ

KamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeliğin5/2.maddesinde“Kontrol,denetim,inceleme,kesinhükmebağlamaveyayar-gılamasonucundatespitedilenkamuzararınıngeriödenmesisürecine,kamugörevlileri ile birlikte ilgililer de dahil edilir.” denilmektedir. O halde üçüncükişilerinverdiğizararlarhakkındadatazminhükümleriuygulanmalı,kendileri-neyapılantebligatarağmenödemeyapmayanlarhakkındaadliyargıdadavaaçılmasıgerekmektedir.

I-YARGI YERİ ve DAVA EHLİYETİ

1-YARGI YERİ

Kontrol,denetimveincelemesonucundatespitedilerekkamuidarelerinebildirilenkamuzararlarınınsorumlularıtarafındanödenmemesihalindegenelhükümleregöredavaaçılmasıgerekmektedir.Davalar,haksızfiilveyasebepsizzenginleşmehükümlerinegöreadliyemahkemelerindeaçılacaktır.

Danıştay12.Dairesi28.11.2006tarihveE:2004/792-K:2006/5532sayılıkararında,buhususuteyitedenbirkararvermiştir.

“Dava,polismemuruolarakgörevyapandavacının,görevininifasısırasın-dasevkveidaresindekiresmiaraçtameydanagelenhasarsebebiyle…davakonusuişlemin,araçtaoluşanzararıntazminiisteminegelince;

657sayılıDevletMemurlarıKanunu’nun12.maddesininikincifıkrasında;Devletmemurununkasıt,kusur, ihmalveyatedbirsizliğisonucuidarezararauğratılmışsa,buzararınilgilimemurtarafındanrayiçbedeliüzerindenöden-mesininesasolduğu,aynımaddeninüçüncüfıkrasındada;zararlarınödettiril-mesindebukonudakigenelhükümlerinuygulanacağıhükmüneyerverilmiştir.

Davakonusuişlemde,davacıdanaraçtameydanagelenzararıtazminet-mesiistenilmişisede;memurungörevisırasındameydanagelenbuzarariçinidareceAdliyeMahkemesindetazminatdavasıaçılıpbudavanınsonucunagöre


sözkonusuzararmiktarınıntazminettirilmesimümkünbulunmaktadır…”19

O halde, denetim elemanları tarafından tespit edilen ve üst yöneticilertarafındankararabağlanankamuzararlarınınsorumlularıtarafındanödenme-mesihalindedavalarhaksızfiilveyasebepsizzenginleşmehükümlerinegöreadliyemahkemelerindeaçılacaktır.Sayıştayilamıveyamahkemekararlarıilekamuzararıtespitedilmiş,ancakbuzararrızaenödenmemişiseyenidendavaaçılmayacak,sorumluveyailgililerhakkındaicraişlemiyapılacaktır.İcraişlemikamukurumutarafındansorumlularınmaaşlarındankesilmeksuretiyleyapıla-mayacak, icra dairesine müracaat edilecektir.

2- DAVA EHLİYETİ

Davaehliyetiyönündenesas itibariylebirsorungörülmemektedir.Davaehliyeti yönündengenel hükümler geçerlidir. Ancakdava ehliyeti yönündenproblemligörünenkonu,kontrolvedenetimsırasındahalengörevliolanüstyöneticilerinsorumluluklarıbulunduğununtespitedilmesihalidir.Dahaönce-ki görevlilerin kamu zararına sebebiyet verdikleri tespit edilmiş ise,mevcutyetkililerkonuhakkındakararvereceklerindenbukonudaherhangibirsorunbulunmamaktadır.

“Davaaçmaehliyeti,halengörevdeolanVali,BelediyeBaşkanıveBirlikBaşkanınınsözkonusuidarelereverdiğizararlardabirsorunolarakgündemegelmektedir.Buidarelerindahaöncekitemsilcilerivepersonelitarafındanveri-lenzararlarıntazminiaçısındanbirdavaaçmaehliyetisorunuyoktur.”20

Üstyöneticilerinkamuzararındansorumluluklarıileilgiliolarakkararıyineaynıüstyöneticilervereceğinden,pratikolarakböylebirdavayolumümküngörünmemektedir.Ancakvelevkikamuzararınınbulunduğunakararverilmiş,ancakrızaenödenmemişiseyönetmeliğin10/6.maddesihükümlerinegöre,kararmerkezdestratejigeliştirmebirimince,taşradailgilitakipbirimince,ala-cağınhükmentahsiliiçinyetkilihukukbiriminegönderilecektir.Hukukbirimin-ceadliyemahkemesindedavaaçılacaktır.

19http://www.danistay.gov.tr/kerisim/container.jsp02.07.2010.

20Tuncer/Yüksel,http://www.mulkiyeteftis.gov.tr/userfiles/Vali.doc.01.03.2011.


3- ÜST YÖNETİCİ KARARLARININ İDARİ DAVA KONUSU YAPI-LIP YAPILAMAYACAĞI

KamuZararlarınınTahsiline İlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmeli-ğin10.maddesinegöre,kamuzararınayolaçtıklarıgerekçesiylekendilerinetebligatyapılansorumluların,buhususaitirazetmelerimümkündür;diğerbirdeğişlekamuzararıkararınakarşıbiritirazyoluöngörülmüştür.Burada,itirazyoluöngörülmekle idari davayolu kapanmışmıdır sorusuaklagelmektedir.Dahaöncedeifadeedildiğigibibuhusustatebliğedilenişleminkesinveyü-rütülmesigerekenişlemolupolmadığıhususuönemlidir.

“Birişleminiptaldavasınakonuolabilmesiiçin,idareninbirişlemiolmasıyeterlideğildir.Birişlemin,aynızamanda‘etkiliolması’alışılmışdeyimiile‘icrai’olması,İdariYargılamaUsulüKanunu’nundeyimiile‘yürütülmesigerekenbirişlemolması’gerekir”(TanveGözübüyük,2003:302).

Ohalde,üstyöneticininverdiğikamuzararınıntakipvetahsilinedairka-rar,2577sayılıİdariYargılamaUsulüKanunu’nun14.maddesinegörekesinveyürütülmesigerekenbirişlemsayılırisedavakonusuyapılabilecektir.

Danıştay5.Dairesiverdiğibirkarardabutürişlemlerikesinveyürütülmesigerekenişlemsaymamıştır:

“Dava; halenemekli olandavacının,Ankara JandarmaSaymanlıkMü-dürlüğündemuhasebememuruolarakgörevyapmaktaiken,MuhasebatKon-trolörüncedüzenlenenraporadayanılarak,…LimitedŞirketi’neyapılanfazlaödemelernedeniyleoluşan…Hazinezararındanmüşterekenvemüteselsilensorumluolduğununbildirilmesineilişkin18.10.2002günlü,1562sayılıişleminiptaliistemiyleaçılmıştır.

Davakonusuedilen işlemdeyeralan,bahsigeçen ilaçfirmasınaproto-kollerlebelirlenenmiktardanfazlaödemeyapılmasınedeniyledoğanzarardandavacınınmüşterekvemüteselsilensorumluolduğuyolundakiifadenin;zara-rındavacıtarafındanrızaenödenmediğitakdirdegenelhükümleruygulanmaksuretiyle tahsili yoluna gidileceği anlamını içerdiği ve bu haliyle de davayakonuedilenişleminuygulanmasızorunluniteliktaşımadığıortadadır.Dolayı-sıylaidaridavayakonuedilebileceknitelikteolmayanişlemekarşıaçılandava-nınesasıincelenerekverilentemyizekonuMahkemekararındahukukiisabetgörülmemiştir.”21

21Danıştay5.D.26.05.2006tarihveE:2003/2431-K:2006/2802sayılıkararı,

http://www.danistay.gov.tr/kerisim/container.jsp.17.09.2009.


Danıştaykararındadabelirtildiğigibibutürkararlarkesinveyürütülmesigerekenişlemlerdeğildir.Zirasorumluyadailgilinintespitedilenkamuzararınıödememesihalindegenelhükümleremüracaatedilmesidiğerbirifadeiledavaaçılmasıyadaicrayolunagidilmesigerekmektedir.

İcraiolmayanişlemlerüzerineyazılanbirmakalede,icraivekesinişlemlerbirbirindenayrılmaktadır.Bunagöre;

“Kesin”(nihai–final)ve“icrai”(yürütülebilir–executive)kavramlarıbir-birindenfarklınitelemelerdir.Danıştaybuayrımışuşekildeyapmıştır:“...idariişleminkesinliği,idariprosedürünsonaşamasınındabitirilmişolmasını,yanihukukisonuçyaratabilmesiiçinbirbaşkaidarimakamınonayınagereksinimibulunmamasını;yürütülmesininzorunluolmasıda,hukukdüzenindedeğişiklikmeydanagetirecekbiçimdeuygulanmasınıngerekli olmasını ifadeetmekte-dir”ve“İdarehukukunda,kamugücünün,idareedilenlerüzerinde,ayrıcabirbaşkaişleminvarlığınagerekolmaksızın,doğrudanhukukisonuçlardoğurmaksuretiyleetkiyaratanişlemler,icrai(yürütülmesigerekli)işlemler;idarikararalmasürecindebaşkacabiraşamadangeçmesinegerekkalmayan,yanini-hainitelikteolanişlemlerise,kesinişlemlerolaraktanımlanmaktadır”(Kaya,2005:255).

Ohalde,kamuzararınailişkinüstyöneticilerinkararlarıicraikararolmaklabirliktekesinişlemlerdeğildir.Zirasorumluyadailgilinintespitedilenkamuza-rarınıödememesihalindedavaaçılmasıyadaicrayolunagidilmesigerekmek-tedir.Kanaatimizce,kendisinekamuzararınıödemesiyönündetebligatyapılansorumluyadailgililerkesinolmayanbuidariişlemidavakonusuyapamazlar.Ancakkararınitirazkonusuyapılmasımümkündür.

SONUÇ

Kamununyadabireylerinmalvarlıklarındairadeleridışındameydanageleneksilmelerezarardenilmektedir.Kamuzararıise,mevzuataaykırıolarakeylemveişlemtesisetmeksuretiylekamukaynağındaeksilmelerortayaçıkmasıbiçi-mindegerçekleşebileceğigibi,devletmemurlarıyadaüçüncükişilertarafındankamumallarınaverilenzararlarbiçimindedegerçekleşebilir.Kamuzararı,5018sayılıKanundatanımlanmıştır.Butanımagöre“Kamuzararı,mevzuataaykırıkarar,işlem,eylemveyaihmalsonucundakamukaynağındaartışaengelveyaeksilmeyenedenolunmasıdır.”

Mevzuatımızda,kamuzararıammealacağısayılmamıştır.Zira,kamuzara-rınıntahsiliilesağlanangelir,kamuhizmetlerininfinansmanısağlayacakgelir-lerdendeğildir.Ayrıca,zararlailgilidüzenlemeleriçerenhaksızfiilveyasebep-


siz zenginleşme hükümlerinin Borçlar Kanunu’nda düzenlendiği, bu sebeplezararınözelhukukkavramıolarakdeğerlendirildiğigörülmektedir.

Kamuzararı,yapılankontrolvedenetimlersırasındaortayaçıkarılabile-ceğigibi,Sayıştaykararıyadamahkemekararı iledetespitedilebilir.Tespitşekillerinegörekamuzararının tahsili, ilgili yönetmeliklerle farklıhükümleretabitutulmuşlardır.

Bumakalede,mevzuattanveuygulamadankaynaklananproblemlereyerverilerekçözümönerilerisunulmuştur.Mevzuattagörülenenönemlieksikliküstyöneticininkamuzararınayolaçmasıhalidir.Zirabudurumdaüstyöneticihemkamuzararınayolaçan,hemdekamuzararınıntahsiledilipedilmeyece-ğinekararverenmercidurumundadır.Üstyöneticilerinyapacaklarıişlemlerlekamu zararına sebebiyet vermeleri halinde, bu durumunüst yöneticiye bil-dirilipbildirilmeyeceğiyönündeduraksamalarbulunmaktadır.Üstyöneticiler,kamuzararınayolaçankamugörevlileriiçerisindebulunsabile,konuüstyö-neticiye intikalettirilmelidir.Üstyöneticigereklideğerlendirmeyiyapacakvekamuzararınıntakipvetahsilineyadatakibinegerekolupolmadığınakararverecektir.BudurumdaüstyöneticiMüsteşariseBakan’akarşı,mahalliidareyöneticisiisemeclisinekarşısorumluolduğuilkesinegörehareketedilmelidir.

Ayrıcabenzerkonularıdüzenleyenikiyönetmeliğinfarklıkavramlarüze-rindenhareketettiğigörülmektedir.ÖrneğinKamuZararlarınınTahsilineİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmelik’te “asgariücret”esasalınarakdüzen-lemeleryapılmışiken,DevleteveKişilereMemurlarcaVerilenZararlarınNeviveMiktarlarınınTespiti,Takibi,AmirlerininSorumlulukları,YapılacakDiğerİş-lemlerHakkındaYönetmelikte“enaltdereceninbirincikademesindebulunanmemurun brüt aylığı” kıstas olarak belirlenmiştir. Yine ilk yönetmelik kararmerciolaraküstyöneticikavramınayerverirken,ikinciyönetmelikkararmerciolarakdisiplinamirivedisiplinkurullarındanbahsetmektedir.Bizegöreherikiyönetmeliktedüzenlenenhususlarbirleştirilmeliyadabenzerkavramlarüzeri-neoturtulmasısağlanmalıdır.

Yine,sosyalyardımlaşmavedayanışmavakıflarındabirkamuzararımey-danagelmesihalinde,vakıflarınözelhukukhükümlerinetabiveözelbiryapıyasahipolmalarısebebiyle,zararıntahsiledilmesinekararvermeyeyetkilimerciyöneticilerdeğil,kararorganıolanmütevelliheyetleriolacaktır.

Mevzuattankaynaklananproblemleryanında,uygulamadankaynaklananproblemler bulunmaktadır.Özelliklemahalli idarelerdeüst yöneticinin kamuzararınayolaçtığınıntespitihalinde,uygulamadakamuzararının,düzenlene-


cekbir raporlaSayıştay’a tevdiedilmesineyönelikbireğilimbulunmaktadır.Ancakhukukumuzdakamuzararlarınıntahsiliusulükonusundaözelbirdüzen-lemeyapılmıştır.Böylebirdüzenlemevarken,mevzuatladüzenlenmemişbiryöntemletevdiyapılmasımümküngörünmemektedir.AyrıcaSayıştay’ınkendi-nehasbirçalışmausulübulunmaktaolup,tevdiyöntemiileörtüşmemektedir.BusebeplerletespitedilenkamuzararlarıileilgiliolarakkonununSayıştay’atevdiedilemeyeceğikanaatinevarılmıştır.

Yinekamuzararınayolaçankamugörevlilerininmaaşlarındandoğrudankesinti yapılması hususu uygulamadan kaynaklanan problemlerden biridir.Mevzuatımızagöre,kamuzararımeydanageldiğitespitedilsebile,görevlile-rininrızasıolmadanmaaşlarındandoğrudankesintiyapılamayacaktır.YineSa-yıştayilamıyadayargıkararıbulunsadahi,memurlarınmuvafakatetmemelerihalinde,maaşlarından doğrudan kesinti yapılmaması, icra yolunamüracaatedilmesigerekmektedir.

KAYNAKÇA

AKYILMAZ Bahtiyar (2004). İdareHukuku,SayramYayınları,Konya.

ARSLAN Çetin (2003).Kamu(Amme)AlacaklarındaGecikmeZammıveFaiz,TürkİdareDergisi,Yıl75,Sayı.440.

BAĞDATLI Selahattin (1997). HukukSözlüğü,DerYayınları,İstanbul,s.480.

ÇELİK Binnur (2000).KamuAlacaklarınınTakipveTahsilHukuku,İmajYayın-ları,Ankara.

EREN Fikret (2001). BorçlarHukukuGenelHükümler,Beta,İstanbul.

GÜNDAY Metin (2002).İdareHukuku,İmajYayıncılık,Ankara.

KANETİ Selim (1989). VergiHukuku,2.Baskı, FilizKitabevi,KarakoçYusuf,İstanbul.

KAYA Cemil (2005).TürkİdareHukukundaİcraiOlmayanİdariİşlemler,GaziÜniversitesiHukukFakültesiDergisi,Haziran-Aralık,C.IX,S.1-2.

NALİŞ Seyfettin (1971).BelediyeveÖzelİdarelerdeKişiBorçlarıveBunlarınSorumlularındanTakipveTahsiliUsulleriileUygulamadaKarşılaşılanGüçlükler,İncele-meveAraştırmaRaporu,Sayı50-8,Ankara.

TAN Turgut/ GÖZÜBÜYÜK A.Şeref (2003).İdareHukukuC.2,İdariYargıla-maHukuku,TurhanKitabevi,Ankara.

TUNCER Ali Hikmet/YÜKSEL Ali (2011). ValininİlÖzelİdaresine,BelediyeBaşkanınınBelediyeİdaresine,MahalliİdarelerBirlikBaşkanlarınınBirlikİdaresineVer-dikleriZararlarınTazminiİçinİlÖzelİdaresi,BelediyeveyaBirlikTüzelKişiliğiAdınaDavaAçmaEhliyetininKullanılmasınaveBuDavanınGiderlerininKarşılanmasınaİlişkinSorunlar,http://www.mulkiyeteftis.gov.tr/userfiles/Vali.doc.


http://www.danistay.gov.tr/kerisim/container.jsp.(17.09.2009)

http://www.ekitapyayin.com/id/043/ikincibolum3.htm.(22.05.2010)

http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=zarar&ayn(01.03.2011)

http://www.sayistay.gov.tr/karar/DKK/DKK3.asp?ID=148.(01.03.2011)

http://www.yargitay.gov.tr(24.02.2011)

kamu zararlarinin tazmİnİ konusunda mevzuattan ve ... · türk İdare dergisi • sayı: 473 •...

Documents