KALIN BAĞIRSAK (KOLON VE REKTUM) KANSERİ

Kolofon

Kræft i tyk- og endetarmenUdgiver: Kræftens Bekæmpelse, Strandboulevarden 49, 2100 København Ø

Sundhedsstyrelsen, Islands Brygge 67, 2300 København S

URL: cancer.dk og sst.dk

Redaktion: Antropolog, mag.art. Ann-Britt Kvernrød, overlæge, dr.med. Iben Holten og overlæge, ph.d. Peter Meidahl Petersen (Kræftens Bekæm-pelse) i samarbejde med akademisk medarbejder Niels Sandø og akade-misk medarbejder Anne Rygaard Bennedsen (Sundhedsstyrelsen).

Emneord: cancer, patienter, behandling, rådgivning

Kategori: rådgivning

Sprog: tyrkisk

Version: 1.0, januar 2009

Layout og tryk: Trekroner Grafisk A/S

Illustrationer: Henning Dalhoff

Fotos: Mikael Rieck

ISBN: 978-87-7676-755-6

ISBN: 978-87-7064-062-6

ISBN elektronisk version: 978-87-7676-753-2

Publikationen kan frit refereres med tydelig kildeangivelse.

Alle fotos er modelfotos.

Stor tak til lærere og elever på Høje Tåstrup Sprogcenter, sundhedsformidlere Meliha Saglanmak og Karim Aziz Hassan, samt læge Jon Trærup Andersen for at stille op tilfotografering.

2

Bu kitapçık, kolon kanseri (kalın bağırsak kanseri) yada rektum kan-serine (kalın bağırsağın en son kısmının kanseri) yakalanan hastalarve aileleri için hazırlanmıştır. Kitapçık bu iki hastalık ve tedavileriniele almaktadır. Bu kitapçıktan doktorlar ve hemşirelerin sizeaktardıkları bilgiler ışığında yararlanabilirsiniz.

Danimarka’da her sene yaklaşık 3600 kişi ya kolon kanserine yadarektum kanserine yakalanmaktadır. Hastalık özellikle 50 yaşın üzerin-deki kişilerde ortaya çıkmaktadır. Hem erkekler hem de kadınlarbağırsak kanserine yakalanabilir.

Çoğu insan kansere yakalandıklarını öğrendiğinde şoka uğrar. Amakalın bağırsak kanserinin tedavisi her gün giderek daha ilerlemekte-dir. Bağırsak kanseri ne kadar erken teşhis edilirse, tam şifa ile tedaviedilme şansı da o kadar yüksektir.

Kasım 2008

Iben Holten Else SmithBaşhekim Dr. Med. Başhekim Dr. Med. Başhekim,

Kanserle Mücadele Derneği Koruyucu Hekimlik Merkezi Müdürü(Kræftens Bekæmpelse) Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü

3

4

Giriş

Kalin bağirsak ve rektum 7Bağirsak kanserinin sebepleri nelerdir? 7Bağırsak kanserinin belirtileri nelerdir? 7Hangi tedavi uygulanır? 8• Kalın bağırsak (kolon) kanseri için hangi tedaviler uygulanır? 8• Rektum kanseri için hangi tedaviler uygulanır? 10• Hastane dişinda tedavi 12Tedavi tamamlandiktan sonra ne olur? 15• Kolostomi (stomi) ile yaşama 15• Kontrol 17Pratik bilgiler 17• Hastanede 17• Nereden yardım ve danışmanlık alabilirim? 18• Evde yardıma ihtiyacınız var mı? 20• Sigorta 22• Yurtdışına (seyahate/tatile) çıkacaksanız 22

5

6

bağ

ğ

bağ

ğş

İ ğ

Kalın bağırsağın etrafında, lenf damarları ile birbirine bağlı bulunanlenf bezleri bulunur. Lenf bezleri vücudun pek çok yerinde bulunur.Bu bezler vücudumuzun savunma mekanizmasının bir parçasıdır.

KALIN BAĞIRSAK VE REKTUM

Kalın bağırsak ve rektum, yiyecek ve içeceklerin sindiriminde bize

yardımcı olur. Kalın bağırsak yaklaşık 1,5 m uzunluktadır. Rektum

(kalın bağırsağın son kısmı) yaklaşık 15 cm uzunluktadır

BAĞIRSAK KANSERİNİN SEBEPLERİ NELERDİR?

Kansere yakalanıp yakalanmamanız konusunda besinler büyük rol

oynamaktadır.

Aşağıda belirtilen konular bağırsak kanserine yakalanma riskini

arttırır:

• Çok et yiyorsanız

• Sadece çok az sebze yiyorsanız

• Fazla kilolu iseniz

• Sigara içiyorsanız

• Alkol kullanıyorsanız

• Günlük hayatınızda çok fazla hareket etmiyorsanız ve fiziksel

egzersiz yapmıyorsanız

• Ailenizde daha önce kalın bağırsak kanserine yakalanan varsa

BAĞIRSAK KANSERİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR?

Haftalar boyunca zaman zaman kabızlık ve/veya ishal oluyorsanız,

bu bağırsak kanserinin belirtisi olabilir. İzah edilemeyen kilo kaybı,

dışkıda kan görülmesi, yada kansızlık da bağırsak kanserinin belirtisi

olabilir. Bağırsağı tam boşaltamama problemleri, rektumda (kalın

bağırsağın son kısmı) kanser belirtisi olabilir. Bazı hastalarda ağrılar

olabilir, ama bu özellikle hastalığın yayıldığı durumlarda görülür.

Bağırsaktaki büyük bir tümör, bağırsağın tıkanmasına ve bunun so-

nucu olarak bağırsak dolanmasına (tarmslyng) yol açabilir.

7

HANGİ TEDAVİ UYGULANIR?

Bağırsak kanseri ameliyat, kemoterapi ve ışın tedavisi (radyoterapi)

ile tedavi edilir. Kalın bağırsak ve rektum kanseri farklı şekillerde

tedavi edilir. Bu nedenle bu iki tip kanserin tedavisi birbirinden ayrı

olarak ele alınmaktadır.

KALIN BAĞIRSAK (KOLON) KANSERİ İÇİN HANGİ

TEDAVİ UYGULANIR?

Kalın bağırsak kanserine yakalanan hastalar ameliyat edilir. Ameli-

yatta doktorlar kanser tümörünü ve tümörün her iki tarafındaki

bağırsağın bir kısmını alırlar. Hastaların çoğunda tümor alındıktan

sonra bağırsağın her iki ucu birbirine eklenerek bağırsağın de-

vamlılığı sağlanır. Ama bazı hastalarda bağırsak bir kolostomi

açılması ile (stomi) karından dışarıya bağlanır.

Kolostomi, kolonun (kalınbağırsağın) hastalıklı kısmının alınıp ge-

riye kalan kısmının ameliyatla karın ön duvarına dikilerek dışarıya

açılmasıdır. Kolostominin görevi, dışkının bu yapay çıkış yoluyla

stoma denen ağız kısmından dışarı atılmasını sağlamaktır

Kolostomi (stomi) ameliyatı geçici yada kalıcı olabilir.

Kemoterapi

Kemoterapi, kanser hücrelerinin ilaç ile tahrip edilmesidir. Kemote-

rapi çoğu hastaya damar yolu ile verilir. Yani, ilaç vücudunuza kan

damarları yolu ile serum şeklinde verilir. İlk tetkikler hastalığın vü-

cuda yayıldığını gösterirse, kemoterapi ameliyattan önce verilir.

Ameliyat esnasında lenf bezlerinde de kanser olduğu görülürse, ke-

moterapi ameliyattan sonra verilir.

8

9

Kemoterapinin yan etkileriKemoterapi hem kanser hücrelerini hem de normal vücut hücreler-

inden bazılarını etkiler. Normal vücut hücrelerinin etkilenmesi yan

etkilere yol açar. En sık görülen yan etkiler yorgunluk, iştah kaybı,

bulantı ve kusmadır. Bazı hastalarda saç dökülmesi görülür, ama te-

davi sona erdikten sonra saç yeniden uzar. Az sayıda hastada avuç

içi derisinde ve ayak tabanında kızarıklık ve deride soyulma, ya da

gözlerde sulanma görülür.

REKTUM KANSERİ İÇİN HANGİ TEDAVİ UYGULANIR?

Kanser sadece rektumda (kalın bağırsağın en son kısmında) yerleşmiş

ve yayılmamış ise, ameliyat edilirsiniz. Rektum kanseri ameliyatlarında

doktorlar bütün rektumu yada rektumun büyük bir kısmını çıkarırlar.

Ameliyattan sonra bağırsağın her iki ucu tekrar birbirine bağlanır.

Doktorlar çoğunlukla geçici kolostomi (stomi) yaparak bağırsağın

iyileşmesi için ortam sağlarlar. İyileştikten sonra bağırsağın her iki

ucu birbirine bağlanır.

Tümör makata (anüse) çok yakın bir yerde ortaya çıkabilir, bu hasta-

larda dışkılamayı kontrol eden kapatma kasının alınması gerekir, bu

durumda kalıcı kolostomi (stomi) takılır.

Kanser bağırsağın dışında büyürse, ameliyattan önce ışın tedavisi ve

kemoterapi uygulanır. Bu kanserin ilerde yeniden ortaya çıkma ri-

skini azaltır. Tümör ameliyat edilemiyorsa, ışın tedavisi ve kemote-

rapi tümörü küçültür. Bu tedaviden sonra çoğu hastada tümörü

ameliyat ile çıkarmak mümkün olur.

10

Işın tedavisi

Işın tedavisi kanser hücrelerini öldürür. Sadece kanser olan bölgeye

ışın verilir. Tedavi her sefer sadece birkaç dakika sürer. Işın tedavisi

esnasında hiçbir şey hissetmezsiniz.

Işın tedavisinin yan etkileriIşın tedavisi nedeni ile bazı hastalarda yorgunluk, bazılarında ishal

görülür. Bazı hastalar pek yan etki yaşamadan normal hayatlarına

devam ederler. İleriye yönelik olarak ışın tedavisi, dışkı kontro-

lünde zorlanmalara yol açabilir. Bazı hastalar bir dönem bez kullan-

mak zorunda kalırlar. Ameliyat edilen ve ışın tedavisi uygulanan

hastalar daha sık dışkılama ihtiyacı duyarlar

Kemoterapi

Kemoterapi, kanser hücrelerinin ilaç ile tahrip edilmesidir.

Kemoterapi damar yolu ile (drop) verilir. Yani ilaç vücudunuza kan

damarları yolu ile serum şeklinde verilir.

Kemoterapinin yan etkileri Kemoterapi hem kanser hücrelerini hem de normal vücut hücreler-

inden bazılarını etkiler. Bunun sonucu olarak çoğu hastada yorgun-

luk, iştah kaybı, ishal ve kusma görülür. Bazı hastalarda saç

dökülmesi görülür, ama tedavi tamamlandıktan sonra saçlar yeniden

uzar. Az sayıda hastada avuç içi derisi ve ayak tabanında kızarma

ve kabuklanma oluşur.

11

Yan etkiler kişiden kişiye değişir. Tedavi esnasında herkeste

aynı yan etkiler görülmez. Bazı yan etkiler ilaç ile hafifletil-

ebilir.

Yayılan rektum kanserinin tedavisi

Kanser karaciğer veya diğer organlara yayıldı ise kemoterapi uygu-

lanır. Hastalığın tekrar ortaya çıktığı durumlarda da kemoterapi uy-

gulanır.

Makat (Anüs) kanserinin tedavisi

Makat (anüs) kanserlerinde genellikle ışın tedavisi ve kemoterapi

uygulanır. Bu en hafif ve en etkin tedavidir. Bazı durumlarda tümör

ameliyatla tamamen çıkarılır.

Hastane dışında tedavi

Kanser hastalarının çoğu hastanede aldıkları tedavinin haricinde

başka tedavilere de başvururlar, örneğin destekleyici beslenme gibi.

Bu tedavilerden bazıları hastaneden gördüğünüz tedaviye ters etki

yapabilir. Bu sebeple doktorların size uyguladığı tedavinin hari-

cinde yada onun yerine başka bir tedaviye başlamayı düşünüyor-

sanız, veya başka bir yerde örneğin; yurtdışında tedavi olmayı

düşünüyorsanız, bunu doktorunuz ile konuşmanız gerekmektedir.

Sigara

12

13

14

Kolostominin yapılabileceği bir yere bir örnek.

Sigara içiyorsanız, sigarayı bırakmanız iyi bir fikir olabilir. Si-

gara içiyorsanız, ameliyattan sonra yaraların iyileşmesi daha

zordur. Sigara içiyorsanız, ışın tedavisi daha az etki gösterir.

Tütün kullanımını azaltmanın bir faydası olmaz. En faydalı

olanı sigarayı tamamen bırakmaktır.

TEDAVİ TAMAMLANDIKTAN SONRA NE OLUR?

Tedaviden sonra kendinizi takatsiz ve yorgun hissetmeniz tamamen nor-

maldir. Fiziksel hareketlilik ve egzersizler bazı hastalar için yorgunluğa

faydalı olabilir ve hastaların düşüncelerini hastalıktan uzaklaştırabilir.

Hareket etmek ve fiziksel olarak aktif olmak önemlidir – örneğin yü-

rüyüş yapmak gibi. Sağlıklı beslenmek de önemlidir. Doktorunuzla

hangi besinlerin size iyi geldiği konusunda konuşun. Bazı hastalar, daha

önce bağırsak kanserine yakalanmış ve bu nedenle hastalığı kendi vücu-

dunda hissetmiş diğer insanlarla konuşmaktan büyük fayda görürler.

Kolostomi (stomi) ile yaşamak

Kolostomi (stomi) yapılırsa, bağırsak karına ağızlaştırılır, ve dışkı ma-

kattan (anüs) çıkmak yerine buradan çıkar. Bağırsağın karın cildine

ağızlaştırıldığı yere dışkı için bir torba yerleştirmelisiniz. Bazı hastalar

torba kullanmaz, ama deliği bir yara bandı yada tıkaç ile kapatabilirler.

Kolostomi (stomi) kullanmaya alışmak zaman alabilir, ve bu vücut

için de büyük bir değişimdir. Bazı hastalar yemek yeme

alışkanlıklarını da değiştirmek zorunda kalırlar. Kolostomi (stomi)

hastaları ile konuşmak istiyorsanız, kolostomi hastaları derneği

COPA yada Kanserle Mücadele Derneği ile irtibata geçebilirsiniz.

Kolostominiz konusunda probleminiz varsa, hastanedeki bir kolo-

15

16

stomi hemşiresi (stomi sygeplejerske) ile konuşabilirsiniz. Kolo-

stomi torbaları satan firmadaki hemşireler ile de konuşabilirsiniz.

Kontrol

Tedavi tamamlandıktan sonra, birkaç yıl kontrole gidersiniz. Eğer

sadece ameliyat edildiyseniz, cerrahi bölümünde kontrole gidersi-

niz. Kemoterapi aldıysanız, onkoloji bölümündeki doktorlar ta-

rafından kontrol edilirsiniz. Kontrol ziyaretleri arasında geçen

zamanda şu belirtilere dikkat etmelisiniz:

• Dışkılama fonksiyonlarında uzun süreli değişimler

• Dışkıda kan

• Ağrı

• İzah edilemeyen kilo kaybı

Belirtiler hastalığın geri geldiğine dair işaretler olmayabilir. Ama

bir doktor tarafından muayene edilmeniz gerekir.

PRATİK BİLGİLER

HASTANEDE

Yeminlilik

Hastanedeki bütün görevliler yeminlidir. Siz ve hastalığınız hakkında

siz izin vermediğiniz sürece, eşiniz, çocuklarınız ve diğer aile

yakınlarınız da dahil olmak üzere, başkalarına bilgi vermemelidir-

ler.Yeminlilik yükümlülüğü; doktor ve hemşirelerle hastalığınız ve

kendiniz hakkında güven içerisinde konuşabileceğiniz anlamına gelir.

17

18

Tercüman

Doktor ve hemşireler sizin onları, onların da sizi anlayabilmesini

sağlamalıdırlar. Danimarka´ca konuşamıyor ve anlayamıyorsanız,

görevliler bir tercüman çağırabilirler. Tercümanlar tarafsız olmak

zorundadırlar ve yeminlilik yükümlülüğü altında çalışlar. Aileniz-

den birini tercüman olarak kullanmamalısınız. Profesyonel tercü-

manlar tıbbi terimlere aşina olup bu nedenle doktorun söylediklerini

daha iyi tercüme ederler. Bu sebeple günlük olarak animarka´canız

yeterli ise, bir tercüman getirilmesi iyi bir fikir olabilir.

Hasta danışmanları

Büyük hastanelerin çoğunda hasta danışmanları bulunur. Hasta

danışmanları, örneğin başka bir hastanede tedavi edilme imkanınız

hakkında bilgi verir, anlamadığınız konularda yada şikayetçi olmak

istediğiniz durumlarda size yardımcı olurlar. Hasta danışmanları da

yeminlidir. Hasta danışmanları sadece Danimarka´ca konuşurlar.

Bazı hastaneler her ne kadar tercüman sunsalar da hasta danışman-

ları ile konuşmak için, tercüman isteme hakkına sahip değilsiniz.

Hastane dosyası

Hastanedeki doktorlar hastalığınızın, yapılan muayene ve tedavile-

rin sonuçlarının yazıldığı bir dosya tutarlar. Bu dosyada neler

yazıldığını bilme hakkına sahipsiniz. Bu dosyanın bir kopyasını

istediğiniz zaman talep edebilir, ve bir doktordan dosyada yazılan-

ları anlatması için ricada bulunabilirsiniz.

NEREDEN YARDIM VE DANIŞMANLIK ALABİLİRİM?

Hastalığınız ve tedavisi ile ilgili düşünceleriniz ve duygularınız

hakkında aileniz ile konuşmak iyi bir fikir olabilir. Ama bu tür ko-

19

nuları ailenizle konuşmak size zor gelebilir. Bu sebeple çoğu hasta

ailesi dışında konuşacak birilerinin olmasından memnunluk duy-

maktadır. Çoğu hasta bağırsak kanserine yakalanmış ve kolostomi

takmış diğer hastalar ile konuşmaktan fayda görür. Görevliler ko-

nuşabileceğinizi birilerini bulma konusunda yardımcı olabilir. Bu

örneğin kolostomi hastaları derneği (patientforeningen) COPA ola-

bilir. Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) yada be-

lediyenizdeki bir sosyal danışman da size yardımcı olabilir.

Kolostomi hastaları derneği COPA

COPA, bağırsak kanseri nedeni ile ameliyat olmuş ve kolostomi

takmış hastalarında arasında bulunduğu, hastalar için olan bir hasta

derneğidir. COPA kolostomi (stomi) takmış hastalara yardım ve

destek hizmeti verir. Danışmanların çoğu kendiler kolostomi tamış

kişilerdir, ve yemek, fiziksel egzersiz ve evlilik hayatı gibi pek çok

konuda yardımcı olabilirler. COPA hem hastalar hem de hastaların

ailelerine hizmet verir.

COPAs sekretariat

Skt. Hansgade 26 B

4100 Ringsted

Tlf. 57 67 35 25

e-mail: sekretariatet@copa.dk

www.copa.dk

Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse)

Kanserle Mücadele Derneği’nin (Kræftens Bekæmpelse) bütün ülke

çapında şubeleri bulunur. Bu şubelere Kanser Danışmanlıkları denir.

Kanser Danışmanlıklarını telefonla arayarak yada kişisel olarak

başvurarak özel danışmanlık alabilirsiniz. Size en yakın Kanser

danışmanlığını 35 25 75 00 nolu telefondan Kanserle Mücadele

Derneğini (Kræftens Bekæmpelse) arayarak yada www.cancer.dk/

kraeftraadgivninger.dk Internet sitesinden bulabilirsiniz.

Kanser Hattı Telefon Danışmanlığı

80 30 10 30 nolu telefondan Kanser Hattını arayarak ta rehberlik

ve danışmanlık hizmeti alabilirsiniz. Bu hat, Kanserle Mücadele

Derneğinin kanser hastaları ve aileleri için Danimarka´ca dilinde

sunduğu, ücretsiz telefon danışmanlığı hizmetidir.

Hafta içi her gün 9.00-21.00 saatleri arasında ve Cumartesi ve Pazar

günleri 12.00-17.00 saatleri arasında Kanser Hattını arayabilirsiniz.

Bu hat dini bayramlar kapalıdır.

Internet ten kanser hakkında bilgi

Kanserle Mücadele Derneği’nin (Kræftens Bekæmpelse) hem

kanser hastalığının tedavisi, hem de alabileceğiniz yardım ve

danışmanlık hizmetleri hakkında bilgi veren www.cancer.dk adlı

Danimarka´ca bir Internet sitesi mevcuttur. Kanser hastalığı ve

tedavileri hakkında bilgi veren çok iyi yabancı Internet siteleri de

bulunmaktadır – örneğin www.cancer.backup.org ve

www.cancer.gov.

20

21

Dil ve tercüme

Kanserle Mücadele Derneğinde (Kræftens Bekæmpelse)

görevli tercümanlarımız yok.

Eğer toplantılar sırasında tercümana ihtiyacınız varsa, bele-

diyenize başvurmanız gerekir. Belediyenize bir tercüman

sağlanması için başvurma konusunda yardıma ihtiyacınız

olursa, Kanserle Mücadele Derneği size bu konuda memnu-

niyetle yardımcı olur.

EVDE YARDIMA İHTİYACINIZ VAR MI?

Çoğu kanser hastasının, örneğin temizlik gibi, ev işlerinde yardıma

ihtiyaçları olur. Hangi tür yardımı alabileceğinize belediyeniz karar

verir. Hastane görevlileri, örneğin; egzersiz gibi konularda bele-

diyeye yardım başvurularında size yardımcı olabilir. İşinizden has-

talık izni alacaksanız yada ekonomik problemleriniz varsa,

belediyenizdeki bir sosyal danışman ile konuşmanız gerekmektedir.

Sosyal danışman diğer sosyal konularda da size yol gösterebilir.

SIGORTA

Kanser, kritik hastalık olarak adlandırılan bir hastalıktır. Çoğu kişi,

ya işyerleri yada sendikaları aracılığı ile, kritik hastalıkları kap-

samına alan bir sigorta yaptırır. Sigorta tek sefere mahsus parasal

bir ödeneğin ödenmesi teminatını sunar. Bu parasal ödeneğin öden-

mesi için sizin başvurmanız gerekmektir.

22

YURTDIŞINA (SEYAHATE/TATILE) ÇIKACAKSANIZ

Yurtdışına çıkacaksanız, seyahate çıkmadan önce doktorunuz ile

konuşmalısınız. Sigortanızın, seyahatte hastalanmanız durumunda,

yurtdışındaki doktor masraflarını karşılayıp karşılamadığını da

araştırmalısınız. Sigorta şirketleri bu teminatı her zaman sunmazlar.

1 ocak 2008 tarihinden itibaren seyahat sağlık sigortası için yeni

kurallar yürürlüğe girmiştir. Avrupa içine yapılan seyahatlerde,

seyahat sağlık sigortası geçerlidir. Ama kanser v.b kronik ha-

stalıkların tedavi masrafları bu kapsama girmemektedir. Belediye-

nin sağlık sigortası bölümünden (sygesikringskontoret) yeni

kurallar hakkında bir broşür alabilirsiniz. Seyahate çıkmadan önce

33 27 83 03 nolu telefondan yada www.er.dk Internet sitesinden

Avrupa Seyahat Sigortası (Europæiske Rejseforsikring) ile irtibata

geçip yeni kurallar ve sigorta teminatları hakkında bilgi alabilirsiniz.

Avrupa dışına yapılan seyahatlerde, doktor tedavi masraflarını

kendiniz karşılamak zorundasınız. Seyahate çıkmadan önce, hasta-

lanmanız durumunda ne gibi teminatlar sunduğunu öğrenmek için,

sigorta şirketiniz ile irtibata geçiniz.

23

Pjecerne i serien er udgivet på følgende sprog:arabisk, dansk, engelsk, somalisk, tyrkisk, urdu.

Tyrkisk Kræft i tyk- og endetarmen