kalaallit atuakkialiaanni oqariartuutit toqqoqqasut
TRANSCRIPT
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
1
Kalaallit atuakkialiaanni oqariartuutit toqqoqqasut paquminartullu
(1914 – 2019)
https://www.google.dk/search?q=shame&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwiI5e7f24DjAhUmmuAKHUt
lDO0Q_AUIECgB&biw=1240&bih=679#imgrc=8Ezvo7lAtAMTrM:
Specialeafhandlingimik suliarinnittoq: Ajannguaq Grønvold
Vejleder: Birgit Kleist Pedersen
Sprog, Litteratur og Medier
Ilisimatusarfik, Nuuk
Juni 2019
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
2
Imarisai
AALLAQQAASIUT ............................................................................................................................. 3 PROBLEM STILLING, MISISSOQQISSAAGASSAKKA QITIUSUMIK ............................................................... 5
METODE ............................................................................................................................................. 6
TEORIIT ILISARITILLUGIT ........................................................................................................... 12 ATUAKKIALIAT ILUSILERSORNEQARNERI ............................................................................................... 12 ATUAKKIALIAMIK ATUARTUP ILAATINNEQARNERA ............................................................................... 13 PIVIUSUT MAAJUNNARTUT PAQUMINARTULLU ....................................................................................... 18 TOQAANNARTUMIK OQAATIGINEQANNGITSUT ....................................................................................... 20
ATUAKKIALIAT 1914-1953 SINNATTUGAQ (STORCH 1914) AALLAAVIGALUGU .................. 24 ATUAKKIORTOQ MATHIAS STORCH ILISARITILLUGU ............................................................................ 24 STORCHIP OQARIARTUUTAI ...................................................................................................................... 34 SINNATTUGAQ NAMMINERMINI ................................................................................................................ 37
ATUAKKIALIAT 1953-1979 QOOQA (BRANDT 1971) AALLAAVIGALUGU ................................ 43 ATUAKKIALIAQ QOOQA TUSARUMINARTOQ ............................................................................................ 43 BRANDTIP ATUAKKIALIAANI OQARIARTUUTAASUT PAQUMINARSINNAASULLU TOQQOQQASUT ........ 50 ATUAKKIALIAT ALLAT QOOQAKKUT NALAANNEERSUT PAQUMISOQATAASUT OQARIARTUUTAALLI
KILLORMUT ANISUT ................................................................................................................................... 55
ATUAKKIALIAT NUTAANERUSUT (1979-2019) OLE KORNELIUSSENNIP ATUAKKIALIAI
AALLAAVIGALUGIT ....................................................................................................................... 61 ATUAKKIORTUT ALLAT SUNNERNEQARPUT ............................................................................................ 67 INUUSUTTUT KINGUAARIINNI NUTAAMI PILLIUTEQARTUT .................................................................... 72
ATUAKKIALIAT IMMINNUT NALEQQIUNNERAT ..................................................................... 75
NAGGASIUT ..................................................................................................................................... 87
LITTERATURLISTE ......................................................................................................................... 91
KORT RESUMÉ AF MIN SPECIALEAFHANDLING PÅ DANSK .................................................. 96
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
3
Aallaqqaasiut
Atuakkialiaq isinik allanik isigalugu atuaraanni, pissanganartorpassuarnik nassaassaasunik
tunioraalersarpoq. Oqaluttuakkummi allataasutigut oqariartuuterpassuit – taassumalu
tunniussassarpassui toqqaannanngitsumik atuartussamut apuukkusuttut isiginnittariaaseq alla
atorlugu atuarnikkut ersarissisarmata.
Kalaallit atuakkiortut atuakkiartik aqqutigalugu unneqqarissunik oqariartuuteqartarnerpat?
Imaluunnit paquminartut qaqinnissaat oqaatsinik kusanartunik qallersortariaqarnerpat piviusoq
anninniarlugu? Atuakkialiaq namminermini eqqumiitsuliatut isigisassaanerpa, imaluunniit
annertunerusumik atuartussamut oqaasissaqaraluarnerpa?
Kalaallit Nunaanni amerlanngitsunik innuttaasoqartumi, atuakkialiat naatsukullaliat takisuuliallu
atuaraanni naliminni pisunut annertuunik tikkuartortarput, taamaalillutillu oqaluttuarisaanermut
tunngasunik eqqartuisarlutik takutitsisarlutillu. Piviusorsiortuunngikkaluarlutik piviusunut
naliminnut pisunut sunnertisimasarnerat pillugu, atuartussamut oqariartuutit sunniutaasinnaasut
eqqarsalersitsisinnaasullu misissorneqarsinnaasarput taakkunatigut. Taamaattumillu atuakkialiat
Kalaallit Nunaanni tassaasinnaapput inuiaqatigiit sinnerlugit isummanik siammarterisut, kiisalu
sakkortuumik isornartorsiuinerit aaqqitassaasinnaasunik atuakkialiat qaqileriffittut
sakkuusinnaasaramik.
Taamannak oqassagaanni paasisariaqarpoq, atuakkialiat Kalaallit Nunaanni saqqummertartut,
annertuumik atuartussanut sunniiniutitut atorneqarsinnaalluartut. Tassa atuakkiortup oqaluttualiaa
imarisaminiik annertunerujummik atuartussanut pilersaaruteqarsinnaammat, ilaatigut -sunniiniarneq
tiguaaniarnermik sakkoqartarpoq, taamaattumillu atuakkiortumiik atuartussamut
oqariartuutigineqartut, annertuumik inuaqatigiit oqaluttuarisaanerannut sunniuteqarsinnaapput,
taamaalilluni atuakkialiaq piviusuusaartitaq piviusumullusooq annertuumik atassuteqalersarluni.
Taamaattumik Kalaallit Nunaanni atuakkiortut ilaat Kelly Berthelsen, ima atuakkiorneq pillugu
oqarpoq:
”Atuakkiorneq tassaavoq inuiaat isaat, siutaat qarngilu” (Lanngård 2010).
Atuakkiamik atuarnermi maluginiarluaraanni annertuumik pissarsiassaqarnartarpoq. Atuakkialiaq
ataaseq atuaraanni sorpassuartigut pisunut attuumassuteqarnermigut oqariartortarmat,
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
4
tikkuartuisarmallu. Minnerunngitsumillu nammineq oqaatiginngisaminik oqaluttuartarmat. Imannak
paasillugu, atuakkialiami allaqqasut iluanni paasissutissani peqartarmat, ilaatigut allaat atuakkiortup
ilisimanngisaminik annertuumik pisunut imaluunnit imminut pilluni oqaaseqartarluni.
Toqqoqqasunik oqariartuutinik atuakkialiap iluani ujaaserusulerneq takkuppoq, kingumut
qiviarlunga Kalaallit Nunaanni atuakkiaq siulleq Sinnattugaq (Storch 1914), imarisaatigut
eqqarsaatigilerakku, taamatullu oqaluttuarisaanikkut killiffiat naliminni qiviarakku.
Misigisimavunga taakkua marluk imminnut tarrarsortut, kingornalu oqaluttuarisaanikkut nunatsinni
sumut aallarsimanerput isiginialerakku pissanganartoqartippara, atuakkialiat imarisamikkut
eqqartuisarnermikkut, inuiaqatigiit oqaluttuarisaannut attuumassuteqarluartarnerinut
takutitsisarmata, ilaatigullu oqaatiginiarneqartut allatut anisarsoralugit, piviusumik anninniakkap
annernarpallaarsinnaanera pissutigalugu.
Taamaattumillu atuakkialiap siulliup saqqummersinneqarneraniit ullumikkumut, saqqummertartut
sammissallugit aaliangersimavunga. Atuakkiortulli aaliangersimasut pingasut atuakkialiaat
toqqammaviusumik atussallugit toqqarsimavakka, itinerusumik oqaluttuarisaanikkut killiffik
tarrarsorsinnaatikkumallugu kiisalu oqariartuutit toqqoqqasut taakkunani itinerusumik
qallorniarlugit. Taakkualu pingasut tassaapput: Sinnattugaq (Storch 1914), Qooqa (Brandt 1971),
Ole Korneliussenillu atuakkialiai assigiinnitsut.
Atuakkialiat taakkua pingaarnertut empiritut atussallugit toqqarpakka, tamaasa immikkut isigalugit
qalliinnarsiussagaanni annerusumik minnerusumilluunniit inuiaqatiminnut oqariartortuupput,
aammalu pissutsinik takutitsillutik. Atuakkialli pulaffigilluarlugit misissoraanni, oqariartuutit
allanngussanerpat? Atuakkialiap imarisamigut oqariartuutiviata oqaatiginissaa ima
paquminartiginerpa allaat, aatsaat atuartussap naqqa tikillugu paasiniaaqqaarluni nanisinnaallugu?
Matumani inaarutaasumik allaaserinnillunga naammassissutissanni misissugassakka tamakkuupput,
qaqilerniarlugu atuakkiortup oqariartuutaa allatorujussuaq isikkoqalersinnaanersoq,
paquminartutigut oqaatsinit kusanartunik qallersorsimasutigut, misissuilluarnikkulli
paasineqarsinnaasutigut.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
5
Atuakkiammi toqqarsimasamma imarisaatigut ersiinnartutigut, sammineqartut imminnut
akerleriittutut pissuseqarmata. Sinnatugaq (Storch 1914) siunissalikkersaarutaasoq, siunissamut
pilerigisamut tunngassuteqartoq, Kalaallit Nunaata siuariartortinnissaanut. Qooqa (Brandt 1971)
Siuaasanut ataqqinninniarluni ileqqutoqqanut ilisimasaqarnissamik ingerlatitseqqiiniutinut
tunngasoq, kingullertullu Ole Korneliussennip atuakkiaasa imarisamikkut allanneqarnermikkullu
allaanerussusaat, takutitsimmat inuiaqatigit killiffiannut. Taakkualu qalliinnakkut imarisaat
massakkut taakkartorpakka, allanngussanerpallu misissuereeruma?
Problem stilling, misissoqqissaagassakka qitiusumik
Atuakkialiat pingasut toqqammaviusumik atugassakka misissuininni Sinnattugaq (Storch 1914),
Qooqa (Brandt 1971), Ole Korneliussen. Taakkua immikkut tamaasa misissoqqissaarneranni
ujartugassakka ukuupput:
- Atuakkialiat misissoqqissaarneqassapput naliminni pisunik takutitsinermikkut,
allaanerusumik oqariartuuteqarnersut, qallikkut oqariartuutaasoq allamik
tunngaveqarpiarnersoq paasiniarlugu.
- Suunukua paquminartitsisut atuakkialiap imarisamigut eqqartugaani?
- Atuakkialiap nalimini oqaluttuarisaanikkut killiffimmi allaaserisimasai kingusinnerusukkut
paquminarsippat? Imaluunnit pissutsit kingusinnerusukkut isigalugit oqariartuutiviit
ersarissippat paasiuminaannerulerpalluunnit?
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
6
Metode
Matumani inaarutaasumik allaaserinnininni atuakkialerivunga. Misigisimagama kalaallit
atuakkialiaat qangaaniilli annertuumik oqaasissaqartut. Oqaluttualiap namminermi imarisamigut,
annerutunerusumik oqariartortarnera misigisarpara, kiisalu naliminut oqaluttuarisaanikkut
annertuumik pituttorsimasarneratigut tarrarsornera takusinnaasarlugu. Taamatulli misigisarnera
nutaajulluinnarpoq. Maani Ilisimatusarfimmi immikkoortortaqarfimmi Sprog, Litteratur & Medier-
mi atualereerlunga tamakkua eqqarsaatigisalerpakka. Tamanna uggoreqaara, kalaallit
oqaluttuarisaanerannut tunngasut eqqaassagukkit misigigaluarpunga meeqqat atuarfianni
passullualaareersimasariaqaraluarigut, allaammi assalluarnerusimasariaqaraluarpagut, imaanngitsoq
aatsaat Ilisimatusarfimmi atualerutta paasilluassagigut.
Ullumikkut inuiaqatigiit Kalaallit namminersulivikkusupput; ilaat tuaviorput, ilaalli
tuaviuusserusunngillat. Isumaqarpunga nunasiaataasimasutut, namminersulivissagaanni
inuiaqatigiit imminnut ilisimmaarittariaqartut; kinaassusertik, oqaluttuarisaanertillu
ilisimmaarittariaqaraat, taamaaliornikkut eqqartueriaatsikkut uteqattaariinnaratik alloriutissanik
ujaasillaqqinnerusinnaanerat inassutiginarmat. Sunaliuna kaaviiaartitaaginnartoq? Tassa tamakkua
qaqilerusuppakka, atuakkialiani ersarissumik oqaatigineqartut. Oqaluttuarisaanermi
ilisimalluaraanni paatsuugassaanngillat oqaluttualiat.
Ajoraluartumilli amerlasuutigut oqariartuutit toqqoqqasut paatsoorneqartarput, oqaluttuanilu
inuttaatitaasut pingaarnerit ilaanni heltitut inissinneqartarlutik, atuakkialiap oqariartuutivia
paasigaanni allaqqinnaamik paasineqarsinnaagaluartoq. Taamaattumillu matumani inaarutaasumik
allaaserinninnissanni tamakkua qallorniarpakka, piviusoq paquminarsinnaasoq oqariartuuteqarmat
pingaartunik.
Oqariartuutit atuakkialiaminngaanneersut qallornissaanut pingaartissimavara, Kalaallit
oqaluttuarisaanikkut pisimasunik pingaartunik tikitsinissaq, ukiukkaartumik. Oqaluttuarisaanerup
ukiui pingaartut pingasunngorlugit agguluppakka, ersarissumik oqaluttuarisaanikkut
siunnerfeqarniarlunga eqqartugaasunullu atuakkialiani. Taamaattumillu ukiut siulliit romanip
siulliup saqqummeqqaarneraniik 1914-miit 1953-mut oqaluttuareqqaassallugit toqqarpakka. Ukiuni
taakkunani siumukarusunneq eqqartugaagaatsiarpoq, 1953-isimilu qallunaanngorsaaneq
tunngaviusumik aallartinneranut killigitippara, angorusutap anguneranut killeqartikkusukkakku.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
7
Eqimattat aappaat 1953-imiit 1979-imut killeqartippara, qallunaanngorsangaanerup ukiuiniik
Namminersornerulernerup ukiuanut.
Kingullerlu 1979-imiit Namminersornerulernerup ukiuaniik ullumikkumut (2019)
Namminersulivikkusunnermut. Taamatut oqaluttuarisaanikkut ukiuilerillunga agguinera, ukiullu
taakkoqqissaat aallartiffigalugillu killiffigineri, nalaatsornerunngillat, taakkualu atuakkialiat
imarisamikkut tarrarsortikkumaarpaat. Ukiunillu agguataarinissara pingaartissimavara;
isumaqarama oqaluttuarisaanikkut pissutsinik paasisimaqanngikkaanni taava atuakkialiap
oqaatiginiagavianik nassaartoqarnissaa ajornassasoq.
Pissutsillu piviusut qiviarlugit naleqqiussisarninni annerusumik Kalaallit atuakkialiaat 1990
ilanngullugu (Berthelsen 1994), Grønland - Den arktiske koloni (Gulløv 2017) kiisalu Qaannat
alannguanni (Olsen 2002) toqqammavigissuakka.
Ukiut oqaluttuarisaanikkut pingaaruteqartut qallorniarnerini, ukiukkaartumik ingerlasumik ukiut
agguataarsimavakka, taakkualu immikkoortiterneri imatut taaguusersorsimavakka,
naqissuserluarumallugit ukiut sorliit pineqarnersut: Ukiut siulliit (1914-1953), ukiut akulliit (1953-
1979), ukiut kingulliit – nutaajunerusut (1979-2019).
Ukiukkaartumik atuakkialianik tunngaveqarlunga, oqaluttuarisaanikkut piviusunut
tarrarsortitsileruma, atuakkiortut aaliangersimasut pingasut pingaarnertut emperiissatut
qinersimavakka. Atuakkialiallu taakkua pingasut ukuupput:
Ukiuni siullerni (1914-1953) toqqammavigineqartussaq Sinnattugaq (Storch 1914), ukiuni akullerni
Qooqa (Brandt 1971), kiisalu ukiuini kingullerni (1979-2019) Ole Korneliussennip atuakkialiai
arlariit matumani atorneqassapput.
Atuakkiortut taakkorpiaat atorneri matumani nalaatsornerinnaanngitsoq erseqqissarusuppara,
taamaattumillu misissueqqissaarnissanni tunngaviusumik oqaluttuarisaanikkut ukiut avillugit
misissueqqissaaleruma, qulequtarsuarnut pingasunut tunngaviusumik misissoqqissaagara
avinneratigut takutinniarpara, atuakkiortut taakkua naliminni qanoq inuttut inissisimanersut.
Taamaattumik atuakkiortut taakkua naatsunnguamik ilisariteqqaalaartassavakka, takutininniarlugu
piviusumi atuakkialiaminnut qanoq sunniuteqarnersut.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
8
Atuakkialiatigummi sunniiniutaasartut eqqartussagaanni ersersarneqartariaqarmat, atuakkiortup
piviusumi nalimini isummersuutigisartagai, taakkualu qanoq aqutsitigisarneri siunertarisamut
oqariartuummi.
Atuakkialiat qulaani eqqaasakka pingaarnertut empiriitut inissisimassapput, tassa pingaarnerpaatut
tarrarsortitassatut atussuakka, taamaakkaluartoq atuakkialiat allat pingaarnertut atugassama
saniatigut naliminnut naleqquttut ilanngussuuttarnissai pingaartippakka, takutinniarlugu
atuakkialiornikkut oqariartuutit ataatsimut qanoq inissisimanersut, qanorlu imminnut
atassuteqaqatigiittarnerat ersersarniarlugu. Taamaattumik atuakkialiat allat eqqartukkanut
aaliangersimasunut naleqquttut atorneqartassapputtaaq tapertaasutut.
Matumanimi misissueqqissaarnermi tunngaviuvoq atuakkialianik aallaaveqarluni
misissueqqissaarneq – kvalitativ tilgang, taamaattumik datakka atuakkialianingaanniik
tigusaassapput, akissutinut ujartukkannut matussusiisussat paasissutissiisussat (jf. Bryman 2012:
35).
Oqaluttuarisaanikkut tarrarsortitsinermi qalluinissami, qularnanngeqaaq pisorpassuarnik
qalluisoqarsinnaasoq. Taamaattorli matumani misissueqqissaarninni siunnerfikka aaliangersimasut
toraarniarlugit killilimmik qalluissaanga. Qulequttaq aaliangersimasut imarisatigut qallorneqartussat
taakkuussapput ersarissaasussat akissutissarsiffigerusutannik, taamaattumik ukiut pisoqarfioqisiut
anguniakkannut attuumasutillit kisiisa sammissavakka, eqqartorneqartussat itinerusumik
tikinnerussagakkit. Qallorusutakkalu tassa sunniiniutit, paquminartut, oqariartuutiviillu.
Oqaluttuarisaanikkullu ukiunut pingasunut agguluineq paasineqassooq, arlaatigut taakkua
ataqatigiinnissaat tamarmik. Taamaattumik qallukkat imminnut attuumassuteqartut
eqqartorneqassapput, qallueriaatsit assigiinngikkaluartut.
Matumani naqissuserlugu ersersarusuppara, qulequttat sammineqartussat misissueqqissaarnermi,
kalaaleqatigiit iluanni pisartunik pissutsinik qaqilerinerussammat. Isumaqarama kalaallit qallunaallu
ataqatigiinnerat oqaluttuarisaanikkut sammilluarneqartareersoq. Pissanganartillugulu kalaaleqatigiit
ukkakkaanni qanoq inerneqassanersoq.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
9
Qallueriaatsit assigiingitsut qulaani taakkartoreeriarakkit teoriit taakkununnga tunngaviliisussakka
sinaakkusersiuisussakkalu eqqartulaassavakka. Tassa paquminartunik, oqariartuutinillu
toqqoqqasunik qalluinissami pingaarluinnartuuvoq, atuakkiortup suut periutsit atorlugit
suleriuseqarnera eqqumaffigissallugu. Taamaattumillu teoriit assigiinngitsut uku atussuakka:
Introduktion til teori og analyse (et.al. Kjældgaard, Møller, Ringgaard, Rösing, Simonsen &
Thomsen 2013), The implied reader (Iser 1974), Hiding from humanity (Nussbaum 2004), Literary
theory: An anthology (Rivkin & Ryan 1998), Dreams, illusions, and other realities (O’Flaherty
1984).
Tassalu tamakkuupput pingaarnertut teoriissakka, tikkuussisussat ujartukkannut tunngaviliillutik.
Erseqqissarneqassooq teoriit taakkua termitai aaliangersimasut kisimik atorneqassammata.
Inaarutaasumik allaaserinnillunga misissueqqissaarnissanni takuneqarsinnaasutuut kalaallisut
allappunga, termilli allanngortinnagit atortassallugit erseqqissaatigissavara, citatinillu
tigulaarinninnermi oqaatsit atuakkami toqqammaviusumik atukkat atorneqartassapput.
Allattaasitoqqamiillu kalaallisut atuisarninni, allattaasitaaq atorlugu allattarnissara
erseqqissassavara, allattaasitaami allatat piuminarnerunerat tunngavigalugu.
Kalaallisullu allannera tunngavigalugu oqaatsit ukua atukkakka paatsoorneqaqqunagit
nassuialaarusuppakka.
Siullertut bevidst - pineqartillugu silassorissutsimik imaluunniit ilisimassutsimik matumani
taaneqartassaaq, ubevidst - tarnip ilorpiaani toqqoqqasut, privat – inuttut ataasiakkaatut pigisat,
provokere – uumisaarineq, socialkontrol – inoqatinik pissusilersornikkut iluarinngisaqarnermi
pissusilersuutissanik aqutsiniarneq, inuiaqatigiinnillu tunngatillugu qanoq inissisimalersimaneq:
Individuel – inuttut ataasiaakkaatut inuunerulerneq aammalu kollektiv – inuiaqatigiittut imminnut
atasutut peqatigiinneq. Kingulliit marluk pineqartut inuiaqatigiinni ataatsimoornerunikuuneq, soorlu
ilaqutariippassuulluni inooqatigiinneq, taavalu inuiaqatigiit imminnut susassareqatigiinnerunerannut
tunngavoq, aappaalu inuttut ataasiakkaatut inuunerulernermut tunngalluni, soorlu
kisimiinnerulernermut.
Oqaatsit qulaani eqqaasakka kalaallisut taaguutaat nassuiarnerannut tunngavigivakka, kalaallisut
allanninni oqaaseqatigiit torersumik ingerlakkusukkakkit oqaatsimmi taakkua ulluinnarni kalaallisut
oqalunnermi ilaatigut qallunaatut taaguutaat tilliinnarlugit – atuinnarlugit atorneqakkajuttarmata.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
10
Annertuumillu matumani allaaserinninnermi atorneqartussaq arlariinnik paasineqarsinnaasoq
naqissuserusutara tassa: Paquminartut – taanna oqaaseq atorneqartillugu imatut paasineqassaaq,
nipagiutiinnarneqartartut ajornartorsiutit kanngunartunngorlutik, ilaatigut soorlu inuttut
ataasiakkaatut ajornartorsiutinut tunngasut. Annertunerusumilli matumani paquminartunik
oqartoqartillugu inunnut isiginnittaasinut tunnganerutippara, inuit iluminni oqaluuserinagu allanut
isiginnittaasiannut attuumassuteqartunik annertuumik sammisaqartussaagama. Soorlu:
kanngusunneq pineqartillugu toqqaannartumik oqarsinnaajunnaartarnermut tunngasut
paquminartunngortut inuiaqatigiit iluanni.
Taamatuttaaq termit atugassakka Hiding from humanity – Disgust, shame, and law (Nussbaum
2006), disgust aamma shame annertuumik matumani atorneqartussat allaaserinninnermi, kalaallisut
oqaasitai atorneqassapput misissueqqissaarinermi tassalu: maajunneq aamma kanngusunneq.
Itinerusumilli termit taakkua imarisaat teoriit ilisaritinneranni nassuiarneqassapput.
Isertornagu oqaatigissuara atuakkialiat piviusumut naleqqiunneqarsinnaanngimmata, matumanilu
naliminnut tarrarsortinneqassapput, piviusutut naqissusinngikaluarlugit taamaattorli piviusumut
qanoq aaliagiitigisarneri ersersarniarlugit, paqumigisammi oqariartuutillu toqqoqqasut
atassuteqartarmata piviusumut, taamaattumik atuakkialiat matumani annertuumik atorneqassapput
takutitsiniutitut qanoq sunniiniutaatiginersut. Taamaattorli piviusumi pisunut, oqallisaasunullu
tarrarsorneri takutittassavakka aviisitigut allatigulluunniit piviusup qiviarnerani. Piviusumik
oqaraagama una pisarpara; oqaluttuarisaanikkut pinikut.
Etiskimik eqqarsarnissaq tunngavigalugu matumani allaaserinninni, oqareernittuut toqqaannaq
oqaatiginngisanut qalluinerusussaavoq manna. Taamaakkaluartorli annertunerusimik atuakkialiat
aqqutigalugit tamanna pissaaq, inuiaqatigiillu kalaallit pineqartillugit amerlanngitsunik
innutaassuseqarneq eqqaassagaanni, eqqartorneqartut misigissutsinut attuumalluinnarsinnaapput.
Matumanili atuakkialiat atorneqarput, toqqaannartumik aalajangersimasunut eqimattanut
inunnulluunniit eqqartuunneqartutut misigisoqaqqunagu. Taamaattorli oqaluttuarisaanikkut
pisimasut qalloraanni annernartoqartuaannarmat, eqqartunngikkaannilu oqiliartorsinnaanatik kiisalu
ajornartorsiutinik kaaviiaartitsiinnarneq unitsinneqarsinnaanani. Taamaattumik paquminartunik
toqqaannaq oqaatiginngisanik qalluineq tikkuartuinikkut minnerpaaffilerneqassooq matumani
misissueqqissaarnermi, qanga pisimasut taamanikkut inuiaqatigiittut imminnut
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
11
attuumalluinnaqatigiittutut qanilaarnerunikuunerat eqqarsaatigilluinnarneratigut, taamaattorli
naqissuserneqaqqissooq paqumigiinnarlugit pissutsit qallunngikkaanni inuiaqatigiittut killiffik
sumiissimassagami? Namminersulivittoqarsinnaanerluni piviusut matuuinnaraanni, piviusoq
imminut ilisimaarinnerulersitsisartoq tunuinnarlugu?
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
12
Teoriit ilisaritillugit
Teoriit assigiinngitsut atorneqartussat matumani termitai atorneqartussat nassuiarneqassapput,
naatsumik ersarissumilli, atorneqarnissaannut misissueqqissaarnermi erseqqaarissumik
takuneqarsinnaaniassaammata.
Atuakkialiat ilusilersorneqarneri
Litteratur. Introduktion til teori og analyse (et.al. Kjældgaard, Møller, Ringgaard, Rösing,
Simonsen & Thomsen 2013) najoqqutassatut toqqarpara, tassuuna atuakkialiat imarisaasa
ilusilersorneqarnerat itinerusumik tikikkusullugu. Taamaaliornikkummi atuakkialiat oqariartuutaasa
ersernerat takutissammagu, atuakkiortullu qanoq pissuseqarluni atuakkialiamini oqariartuutini
atuartussamut sunniiviginninniutigineraa takutinniarlugu.
Atuakkialiat uppernassutsimikkut assigiinngitsunik sunniiniarlutik sakkoqartarput taakkua ilagaat
fiktion. Atuakkialiaq fiktioniugaagami piviusuusaartitaasarpoq. Piviusunik tunngaveqartumik
toqqaannartumik piviusuunnginnerata atuartussaq ikiorsinnaasarpaa, atuakkialiami pisut
tigujuminarsarlugit (Nielsen 2013: 179).
Matumani sakkortuunik atuakkialiaq sammisaqarsimappat, atuartussap oqinnerusumik
tigusinnaavai nalunnginnamiuk piviusuusaartitaasoq, pisartulli assigalugit allataalluni.
Atuakkiortut atuakkialiminni assigiinngitsunik periuseqarlutik oqaluttuariaaseqartarput, taakkuali
atuartussamut qanoq qanilaartiginerat aalajangiisuusarluni.
Homodiegetisk fortælleriuguni oqaluttuami peqataarpalulluni oqaluttuassaaq taamatullu oqaluttuaq
namminerminiik annittutut nipeqartissallugu kinaassusersiutit siulliat ”uanga” atorlugu
oqaluttuarnermigut ersarissisissavaa. Taamatullu oqaluttuamik ilisimannippaluttumik
peqataarpaluttumilluunnit nipeqassalluni (Larsen 2013: 57f).
Heterodiegetisk fortælleriugunili killormut oqaluttuaq qulaaniit isigalugu oqaluttuarerpalussavaa.
Tassanilu kinaassusersiutit tulliat pingajualluunniit atorneratigut ersertarpoq – una/uku (ibid.).
Intertekstualiseriinermi atuakkap allanut atuakkanut sulianullu attuumassussiineratigut pilerfia
atassuserneqartarpoq. Atuakkiortummi allamut atuakkialiamut allanneqareersumut
tigulaariffiginninnermigut arlaatigut saaffiginnittarmat allanneqareersimasumut.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
13
”Genette definerer intertekstualitet: ”ved et samtilstedsværelsesforhold mellem to eller flere tekster,
det vil, eidtisk set og som oftest, sig ved en teksts faktiske tilstedeværelse i en anden” (Friis 2013:
146).
Atuakkiortut assigiinngitsunik sakkoqarlutik pissuseqarlutilluunniit allat atuakkialiaanut
allanneqareersimasunut atassusiisarput, ilaatigut saaffiginninniutitut, atoqqiinermikkut
taamaaliornikkut arlaannik oqaatiginiagaqarnertik takutittarpaat, allanullu allaqqareersunut
atassuteqarnertik takutittarlugu.
Allanneqareersumik tigulaarinninnerit assigiinngitsunik siunertaqarluni atorneqartarput, ilaatigut
oqaaseqarfiginninniarlutik allaqqareersunik tigulaarinnittoqartarpoq, tamannalu taaneqartarpoq
metatekstualitet (op.cit: 147).
Metatekstualitetimi atuakkiortup allap atuakkiliaa atuakkialiaanik oqaasissaqarnermini atoqqiilluni
tigusiffigisarpaa ilaatigullu illuatungiliiniarnermigut ilalersuiniarnermigulluugiit, atuakkialiamini
oqaaseqarfiginninnermigut. Toqqaannartumik taamannak oqaasertaliiffiginninneq allamik
allanneqareersimasumik ima toqqaannarsinnaatigaaq, allaat oqaaseqarfigisani alla
allanneqarsimasoq tigulaariffigisimasariaqarnagu, atuartussalli nalunngeriissavaa sumut
attuumassuteqarnersoq sunalu pineqarnersoq.
Oqallissaariniarnermi allanneqareersimasut ilusaat - periusaalluunniit atorlugit
tigusiffiginnittoqartarpoq tamannalu arkitekstualitetimik taaneqartarluni (Friis 2013: 148f).
Matumani suleriaaseq pineqarpoq, allatap qanoq iluseqarnera malillugu tigulaariffiginninneq
takutitsiniutigalugu suna pissuseq atorneqarnersoq.
Atuakkialiamik atuartup ilaatinneqarnera
Atuakkialiami oqariartuutinik annertuumik ersarissaanissanni pingaaruteqarluinnarsorivara,
atuartussap – atuakkamik paasinnittussap, qanoq atuakkialiap imarisaanik paasinninnissaanik
atuakkiortup sunniiniartarnera aamma sammissallugu. Atuakkiortummi aaliangersimasumik
oqariartuuteqaraagami, sunniiniutit assigiinngitsut atortarmagit. Tamakkualu ersarissarniarlugit The
implied reader (Iser 1974) toqqammavissatut toqqarpara.
Atuakkialiamik atuartoq pingaaruteqartorujussuuvoq oqaluttualiamik paasinninnissamut,
taassumammi atuakkialiamik paasinninnera malillugu atuakkialiap oqaluttuassartaa
ilusilerneqartarmat.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
14
Taamaattumik atuakkiortup atuartullu imminnut ataqatigiinnerat atuakkialiami pilersarpoq,
imannak paasillugu: Atuakkiortup atuartussaq oqaluttualiaminik clue-nik tunisarpaa, atuakkami
ujartugaanik ikiorlugu, taamaattorli atuartussap namminerpiaq paasinninnini oqaluttualiamik
nanisarlugu (Iser 1974: 102f).
Atuakkialiaq pisimasuutinneqartutut allagaasoq, atuartussap nammineq ’piviusuminut’
takorloorlugu atuartarmagu, atuakkiortulli paasissutissanik takussutissanillu oqaluttualiamigut
tunisarpaa, ilaatigut siulersorniarlugu atuakkialiap imarisaanut. Sunniineq atuakkialiamik allattumiit
annertuumik pisarpoq, sakkussanik tikkuussisunik annertuumik atuakkiortoq peqartarami,
oqaluttualiami iluani assigiinngitsunik inuttaaffeqarnermigut:
Siullertut Author: atuakkialiamik allattutut peqataanera. Aappaattullu pissusilersornermigut
atuakkamik ilusilersuisoq – implied author (ibid).
Assersuutigalugu, oqaluttualiap iluani pissutsinik nassuiaanermini, sunniiniutigisinnaavaa
atuartussap inuttaasoq, pisorluunniit qanoq isigissaneraa. Taassuunakkullu atuartussap oqaluttuaq
qanoq isigissaneraa aaliageeqataaffigisinnaallugu.
Pingajuattut atuakkiortoq narrator-iusarpoq, toqqaannartumik atuakkamik atuartuusumut
attaveqaraagami.
Atuakkiortup inuttaaffini taakkua pingasut sakkugalugit, piviusorsiortumik atuartussaq
oqaluttualiaminik takutinniartarpaa. Taamatullu suleriuseqarnermini atuartussaq, oqaluttuamik
pisunik takorluuisissinnaasarlugu allaat misigitissinnaallugu oqaluttualiami peqataasutut:
”The reader can only gain real access to the social reality presented by the implied author, when
he follows the adjustments of perspective made by the narractor in viewing the events described”
(Iser 1974: 104).
Oqarsinnaavunga atuakkialiamik atuartuusup atuakkiortup sunniiniutai, pisunullu atuakkialiami
tikkuussiniutai qanoq paasinninnissamik isumaqatigigaangamigit, aatsaat atuakkami imarisaa
piviusunngorlugu takorloorsinnaagaa. Atuakkialiamimi oqaatigineqartut isumaqatiginngikkunigit
piviusua takorloorsinnaassannginnamiuk. Assersuutigalugu Sinnattugaq (Storch 1914) qiviaraanni:
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
15
”Tamakku tamarmik quiasaarutigiinnarneqartillugit Paavia allatut eqqarsaateqarpoq.
Pingaartumik ajoqip oqaasii, sunaaffa utoqqaat qallunaat kalaallillu imminnut
asaqatigiilluanngillat? Nunamini tamanna tusarneq ajorpaa. Ukulu aningaasat immaqa
taamaattumik peqaleraluarunik illutittaaq kusanarnerulissagaluartut. Soormi qallunaat
ajorineqarpat ajortumillu pinngitsut? Taava eqqaalerpaa ajoqip oqaasia:”Tassa uagut paasineq
saperatsigik”” (Storch 1914: 12f.).
Oqaluttuami qulaani atuakkiortup implied authoriulluni, atuartussamut takutitsissutigaa, qallunaat
Kalaallit Nunaanni ajortuliunngitsut paatsoorneqartulli. Illuatungaanilu kalaallit
paasisimasakinnertik peqqutigalugu qallunaanut akeqqeqqasunik ilaqartut. Tamannalu narrator
aqqutigalugu pisut oqaluttuarai, atuartoq tikkuunniarlugu piviusumi ajornartorsiut sunaanersoq.
Taamaalilluni atuartuusoq, qanga pisimasunut pissutsinullu qanoq paasinissanersoq siulersorpaa.
Narrator annerpaamik sunniisarpoq atuartuusup oqaluttualiamut takorluuinissaanut, taassumap
siulersortarmagit pisut qanorinneri, qanorlu isikkoqarneri oqaluttuarinerisigut. Taamaattumik
nalaatsornerinnaanngitsumik narrator oqaluttuap iluani toqqaannartumik oqaatiginngisaminik
nassaasaasunik atuartussamut tunniussisarpoq, atuartussallu taakku nammineq immersorniassavai
tassuunakkullu oqaluttualiamut peqataanini sunniuteqaqataaffigissavaa. Ima paasillugu:
Oqaatigineqanngitsut oqaluttuami, atuartuusup nammineq takorluuisinnaassutsi atorlugu
qisuariarnermini oqaluttuaq iluitsutut isikkulissagamiuk (Iser 1974: 106ff.).
Narrator oqaluttuamik isiginninnissamut tikkuussinerata malitsigaa, oqaluttuami inuttaasumut
isiginninnissaq qanoq issanersortaaq. Oqaluttuami inuttaasut qanoq isikkoqarnerisigut, qanorlu
pissusilersornerisigut oqaluttuarnermini tamanna takutinniartarpaa.
Ulluinnarni inunnik ajunngitsunik ajortunillu immikkoortitseriaaseq atorlugu, inuttaasut pissusaat
immikkoortiterneqartarput narrator-miik, tassani sakkuusarami oqaluttuap ilusilernissaanut
inuttaasut sorliit qanoq isigineqarnissaat, taamaattumik sakkussat assigiinngitsut isiginninnissamut
tikkuussissutitut atorneqartarput, oqaluttuamut tunngaviusut inuttaatitaniik pilersinneqartut (Iser
1974: 107ff.).
Assersuutigalugu oqaluttuami inuttaritinneqartoq pissusaatigut takutinneqarpat ataqqinnittuullunilu
inussiarnersuusoq, taava atuartussamut sakkussaavoq inuttaasup taassuma ajunngitsumik
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
16
isigineqarnissaa. Akerlianilli inuttaasoq sinngatuujuppat, inoqatimilu terlinganiik
ajortumeerinninniartuuppat, sakkussaavoq inuttaasup taassuma ajortutut naqissuserneqarnissaanut.
Oqaluttuamik atuartuusumut piviusumut takorluuinnarnermiik nuunneq taaneqarpoq; split level
(op.cit: 112).
Tassani atuartuusup takunnilerfigisarpaa, oqaluttuami pineqartut piviusumut tarrarsornerat, taannalu
takunnilerneq atuartuusumut eqiilersitsisarpoq, oqaluttuamilu pisunut isornartorsiuilernerani
tamanna takuneqarsinnaasarluni:
”In other words, it is his own criticism that constitutes the reality of the book. The novel, then is not
to be viewed as the mere reflection of a social reality, for its true form will only be revealed when
the world it present has, like all images, been refracted and converted by the mind of the reader”
(op.cit: 13).
Atuakkialiami oqaluttuap imarisaa oqaluttuarilluarneqartillugu, atuartuusumut misigissutsit
atorneqartut takorlooruminartitsilersarput, taamaattumillu atuartuusup ’piviusuanut’ oqaluttualiaq
isersinnaasarluni. Oqaluttualiarlu atuartuusup piviusutullusooq misigigaagamiuk, pisuusaartitat
attortisimanermigut piviusumi qisuariarfigisinnaasarpai. Taamaalilluni pissusaartitaq piviusutut
isigalugu isornartorsiuneq pigilersarlugu.
Assersuutigeqqilaarlugu Sinnattugaq (Storch 1914), inuttaasut dialogeqarnerisigut,
akerleriittoqartoq takuneqarsinnaavoq. Akerleriissut inuaqatigiinni ineriartulersumi – ilaat
qallunaanik isorinnittut, ilaasalu qallunaanik paasinninnerunissamik siumukarnissaq pillugu
tapersiisut (op.cit: 26).
Eqqartuinerit tamakku naqissuserneqarlutik, siumukarnissamillu siumukarnissap taperserneqarluni
takutinneqaqattaarnera implied authorimiit, naggataatigullu Paaviap sinnattugaatigut siunissap
pilerigisap takutinneqarnera, atuartussamut split level-liniutaavoq. Tassani pissutsit
naammaginannginnerannut takutitsiniutaammat.
Atuakkiortup oqaluttualiaminik atuartussaq sunnissaguniuk, piviusumut
tarrarsorsinnaatittariaqarpaa. Atuartussammi pisut pissutsillu ilisarigunigit aatsaat
takorluuisinnaassutsi atussagamiuk, taamaalilluni sunniivigineqarsinnaalertarpoq oqariartuutinik
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
17
toqqoqqasunik – toqqaannanngitsunik nammineq paasiniagassaasunik. Atuakkialiallu imarisai
tamarmik oqariartuuteqarlutillu siunertaqartarput:
”While the Homeric allusions incorporate into the text a familiar literary repertoire, the parallels
alluded to seem rather to diverge than to converge. Here we have conditions for a rich interplay
that goes far beyond the lines of interpretation laid down by the analogy or permanence theories.
Indeed there arise a certain tension out of the very fact that there is no clearly formulated
connection between the archaic past and the everyday present, so that the reader himself is left to
motivate the parallelism indicated as it were by filling in the gasp between the lines” (Iser 1974:
182).
Allusion atorlugu pissutsit ilisarnartut nassuiarluarneqaratilli eqqarsalersitsisartut, tassaapput
atuartussap ilisarisinnaasai, atuakkiortorlu taamatut sakkoqarluni allariuseqaruni atuartussaminut
eqeersimaartitsilersarpoq; atuartuusullu nammineq putunik sukuiaanermini oqaluttuaq
iluitsunngortissinnaallugu takorluuisinnaanini atorlugu (ibid.).
Oqaluttualiarlu itsarsuarnisarsiorpalulluni allataagaluarpat, soorlu qanga pisimasuutinneqarluni
oqariartuutitigut toqqoqqasutigut, nammineq naliminut pisillugu atuartussamut atorneqarsinnaavoq.
Actualization aqqutigalugu massakkut piviusumut inissinneqartarami (Iser 1974: 184).
Assersuutigalugu Sinnattugaq (Storch 1914), oqariartuutigineqartoq tassaavoq siumukarnissaq,
ilinniagaqarnerulernissarlu 1914-ikkulli nalaani eqqartorneqartoq. Taanna oqariartuut suli
maannakkumut atuuppoq, pissutsillu allanngorsimagaluartut ineriartortoqarsimaneratigut Kalaallit
Nunaanni, oqariartuut suli taannaajuarpoq. Taamaattumillu Storchip taanna atuakkialiaa
tupinnanngitsumik tigulaariffigineqartarpoq suli maannamut. Tamannalu kingusinnerusukkut
eqqartorumaarpara.
Atuartuusutut atuakkialiami oqaatsit atorneqartut maluginiarluaraanni, suut oqaatsit uteqattaartumik
atorneqarnersut maluginiarneratigut, paasiartulerneqarsinnaavoq atuakkiortup immikkut
toqqoqqasumik malugeqqusaarutaa – invocation. Atuakkiortummi allannermini immikkut
malugeqqusaarutaasunik pasitsassaarutinik atuartussamut tunniussisarpoq, taamaaliornikkut
atuartuussup atuakkani itinerusumik paasisinnaagamiuk.
Oqaatsillu atorneqartut atuartuusup eqqumaffigilerunigit, oqariartuutit toqqoqqasut nammineq
qallorsinnaalissavai paasillugillu, oqaatsit invocation-qarneri immikkut maluginialerunigit
uteqattaarneqarnerisigut.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
18
Oqaluttuaq namminermini imaqarsinnaavoq asanninnilikkersaarummik, pinngortitsinermik
imaluunnit erninermik. Oqariartuutilli taakkunannga aallaveqartariaqanngillat, taamaattumik
atuartup invocation aqqutigalugu, oqariartuut toqqoqqasoq nanisinnaavaat paasillugulu (Iser 1974:
185ff.).
Piviusut maajunnartut paquminartullu
Oqariartuutit toqqoqqasut paqumigisallu qallussallugit Hiding from Humanity (Nussbaum 2004)
toqqammavigissavara, taamaaliornikkut oqariartuutiviit immaqa atuakkiortulluunniit nammineq
toqqaannartumik oqaatigisinnaanngisai, imaluunnit tarnip ilorpiaani toqqoqqasunut tunngasut
oqariartuutai qallorsinnaassagakkit.
” Disgust is a powerful emotion in te lives of most human being. It shapes our intimacies and
provides much of the structure of our dayly routine, as we wash our bodies, seek privacy for
urination and defecation, cleanse ourselves of offending odors with toothbrush and mouthwash,
sniff ourarmpits when body is looking, check in the mirror to make surethat no conspiuous snot is
caught in our nose-hair. In many ways our social relations, too, are structured by the disgusting
and our multifarious attempts to ward it off “ (Nussbaum 2006: 72).
Maajunneq - disgust ulluinnatsinni annertuumik maluginngisatsinnik malugisatsinnilluunniit
atugaraarput, ima oqarluaannarluni ulluinnarsiutaavoq. Inerteqqutitut pissutsit isigisagut
naapertuilluartunngortinniarlugit maajunneq pigisarparput.
Maajunneq pineqartillugu, takussutaaginnarsinnaavoq ileqqorissaarnissamut iluamillu
naapertuilluartumik pissuseqarnissamut illersorneq, taamattaarlu inuppalaarneq (op.cit: 74f.).
Assersuutigalu: Ulluinnarni imminut tarrarsuummut qiviartoqartarpoq, takuniarlugu arlaatigut inuit
allat ’takusassarinngisaanik’ peqarnerluni, soorlu: Mascarersimagaanni siallersumilu anisimalluni
nuuttooqqanerluni misissorneqartarpoq, isigiuminarusulluni. Aappaattullu sakkortuumik
pinerlunnerni pisoqarsimatillugu, maajunneq pigineqartarpoq, malugineqartarami iliuutsit
akuersaagassaanngitsuusut, maajunnikkullu taperserneqartarpoq naapertuilluanngitsumik
isiginneqataaneq pisumut.
Inuaqatigiit ataasiakkaatut inuunerisaminni maajugineqarneq misigisarpaat, inuit
pissusilersuutimikkut aqutsiniarlutik takutitsigaangata, misigissutsinilluunniit. Inuiaqatigiimmi
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
19
naapertuussorinngisatik takutitsiniutigisaramikkik ileqqorissaannginnermik aallaaveqarsorisatik
ajorinninniutitut takutinniaraagamikkik, assersuutigalugu: Imerajuttut, ikiaroorajuttut,
naliginnaasutulluunniit atoqatigiinnermut tunngasut avaqqunneqartartutut isigineqartartut –
arnaqatiminoortut, anguteqatiminoortulluunniit. Inuiaqatigiit iluanni tamakkua
maajugineqakkajuttarput privat immorality-tut isigalugit (Nussbaum 2006: 77).
Ulluinnarni inuit namminneq inuunerminni tamakkua toqqagaralugit inuunerisarpaat, qanorlu
ittuunissartik aaliangertarlugu – kiffaanngissuseqarnertik aallaavigalugu. Inuiaqatigiilli iluanni
naapertuutinngitsutut isigineqartarput, eqqarsarluarsinnaassutsikkut ajoqutaasutut isigisaramikkik,
naak ilaanni nammineq ajortumik pineqanngikkaluarlutik maajuttarput, tamannalu takussutissatut
naapertuutsinniarneqartarpoq iluamik inuuneqarnermik.
Assersuutigalugu: Inuiaqatigiinni isornartorsiuneq atorneqartarpoq, maajunneq tunngavigalugu.
Takutinniarlugu eqqarsarluarsinnaassutsimut attaveqanngitsut iliuutsit kanngunartuusut,
pissusilersuutikkullu – isornartorsiuinikkut, maajugisamut takutinneqartarpoq iliuusai
umoralskiusut.
Taamaattumik isornartorsiunikkut maajunneq tunngavigalugu, inuiaqatigiinni naqisimanninneq
atorneqalertarpoq, pissusilersuutikkut inunnik allanik aqutsiniarsarineq aqqutigalugu.
Maajunneq inunnguusaanngilaq angajoqqaaniik, avatangiisiniik inuiaqatiniillu ilinniartarparput –
ilikkarlugu: The cognitive content of disgust (op.cit: 90f.).
Inuit naliginnaasumik naaggaaraagamik, arlaalluunniit akueriusiumanatik maajunnermik
aallaaveqarsinnaasarpoq. Inuiaqatigiillu akueriumanngisaat malinnaaffiginninnikkut
ilikkarneqartarput maajunnartuusut. Soorlu: Meeqqat paanngortaleraagamik alapernaallutik suna
tamaat tigooqqattarpaat, passullugulu. Ilaannilu inersimasutut maajugisaat aallaavigalugit, meeqqat
nassuiaanneqartarput tigussanngikkaat ‘puupaanerarlugu’ – ajortoq, maajunnartoq. Taamaalillutik
meeqqat ilikkariartulersarpaat suna maajunnarnersoq tingoqqusaannginnersorlu. Inersimasuttaaq
silarsuaanni aamma taamaappoq, isigisagut malillugit inoqatitsinnik pissutsinilluunniit
maajuginnittoqartarpoq allanit isigineqarnissaq kusanartumik pigineqartarmat.
Eqqartuunneqarneq – maajugineqarneq inuiaqatigiit iluanni nalinginnaanngitsumik
pissuseqarnermik takutitsiffigineqarfiusarpoq. Taamaattumik ulluinnarni inuit allat akornanni,
kisimiinnermiluunniit naliginnaasumik pissuseqarnissaq pingaartinneqartarpoq, naliginnaasutut
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
20
misigerusulluni- naliginnaasumillu isigineqarusulluni allaniit. Misigigaannili naliginnaasuunani
kanngusunneq pigineqartarpoq – shame (Nussbaum 2006: 173).
“People who look different from others – people with visible diseases or so-called deformities, the
mentally and physically handicapped - wear their shame on their faces, so to speak: social
behavior tells them every day that they ought to blush to show themselves in the company of the
“normal”” (op.cit: 174).
Inuit eqqarsartaatsikkut timikkulluunniit innarlernikut naqisimaneqalertarput,
naliginnaasuunnginnertik pissutigalugu inuit allat isaanni, taamaattumik kanngusunneq
nassatariuarsinnaasarpaat, eqqartuunneqarneq naliginnaasuunngitsuusut takutinneqartarmat.
Allaniillu kanngugisaaneq imminut kannguginermik ilaqalertarpoq.
Arlaanni pisunik toqqorterineq kanngusunermik aallaaveqartarput (op.cit: 296).
Soorlu, oqaluttuamik – inuunerisamilluunniit toqqorterigaanni kanngusunnerup pianik
taamaaliortoqartarpoq. Inuit eqqarsarluarsinnaasut akornanni maajunnartutut isigisaarusunnginneq
pillugu kanngusuutitik paqumigilertaramikkik, taamaattumillu suna kusanartumik
takutinnialertarlugu.
Toqaannartumik oqaatigineqanngitsut
Sunaluunnit sungiusimasaq toqqissisimanartarpoq, killormuanilli sungiusimanngisaq unheimlich
toqqissisimajunnaartitsisarpoq erserusulernermillu pilersitsisarluni. Sumut nutaamut inuunermi
appakaakkaanni, naluneqartarpoq qanoq inerneqarumaarnersoq. Tamanna namminermi
toqqissisimananngilaq ersinarlunilu. Piffissalli ingerlanerani paasinarsisarpoq ajunngitsumik
ingerlanerluni, utaqqiisaali naammagittarnermi siunissaq ersernerluttutut ippat quilertanartarpoq –
uncanny (Freud 1998: 154).
Sungiusimasamiikkunnaarnermi misigissutsit toqqissisimajunnaaraangata erserusulertoqartarpoq,
misigissutsit qamani sorlaat aniatinniarlugu. Taamaattumik ulluinnarni inuit
angerlarsimaffimminniikkunnaarunik, allamut aallarunik, allamik suliffittaarunik,
oqaluttuarisaanikkulluunniit inuiaqatigiinni allanngortoqarpat, toqqissisimannginnerup
misigineratigut erserusunneq atulerneqartarpoq.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
21
Inuttuttaaq pissusilersuutit namminermi allanngoraangata, inuttut ataasiakkaatut erserusulerneq
aamma saqqummertarpoq, soorlu arlaannik isertugaateqarnermi (Freud 1998: 157).
Misigissutsit namminneq ’angerlarsimajunnaarnerat’ peqqutigalugu.
Uncanny – quilertaneq misigerusulerneratigut, inuup qarasaa aallartarpoq ilaatigullu
piviusuunngitsunik takorluukkamigut, soorlu oqaluttualiornikkut arlaannik qamani nammineq
peqarnini takutittarpaa. Taamaattumik atuakkialiatigut ersinartulersaarutaasuni,
takuneqarsinnaalersarpoq inuup nammineq unamminera imaluunniit paqumigisaminik
kanngugisaminillu peqarnera.
Massakkorpiami pisut aallaaviusariaqanngillat erserusulernermut amiilaarnermulluunniit.
Misigisimasat qangaaniit puiguinnarsimasat (fortrængte) aallaaviusinnaaput. Taamaattumik
oqaluttuartup ersinartulikkersaarnermini nammineq ilisimassutsini atorsinaavaa tarnilluunniit
ilorpiaani toqqoqqasut (op.cit: 163f.).
Assersuutigalugu: Angut oqaluttuamini arnamik oqimagissuteqarsinnaavoq, takutitsisuusoq
arnamiik naqisimaneqarneq, meeraalluniluunnit arnamit aaliangersimasumik nuanninngitsumik
pineqarsimaguni, taava ersissutitut atortalersinnaavaa inuunermi ingerlanerani tarnimi ilorpiaani
toqqoqqasut tunngavigalugit.
Pissutsinik paquminartunik – toqqoqqasunilluunniit oqariartuutitalinnik atuakkialiap iluani
nassaarniassagaanni, eqqarsartaatsikkut sianiginngisamik kajungerisat ujartorsinnaaneri
atorneqartariaqarput. Taamaattumillu sianiginngisamik atuakkiortup atuineranut ujaasissallunga
Literary theory: An anthology (Rivkin & Ryan 1998) aammalu Dreams, illusions, and other
realities (O’Flaherty 1984) tunngaviusumik atussallugit toqqarpakka.
Sinnattulikkersaarutini takorluukkersaarutiniluttaaq atuakkiani, atuakkiortup sianigisaminik
tarnimiluunnit ilorpiaani toqqoqqasut eqqaamasani atorlugit piviusoq, takutissinnaasarpaa.
Imaluunniit piviusuni qimakkusullugu taakkuninnga aallaaveqarluni allattarluni.
Piviusunik pinngortikkusutanik sinnattunngorlugit allaaserinnittoqarnerani takuneqarsinnaasarpoq,
piviusut aallaafigalugit takorluuisoqartartoq:
”The intention of that part of a dream that is described in the dream as “dreamt” is to detract
from the importance of what is “dreamt” in the dream, to rob it of its reality. What is dreamt in a
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
22
dream after waking from the “dream within a dream” is what the dream-wish seeks to put in the
place of an obliterated reality. It is safe to suppose, therefore, that what has been “dreamt” in the
dream representation of the reality, the true recollection, while the continuation of the dream, on
the contrary, merely represents what the dreamer wishes….” (O’Flaherty 1984: 43).
Atuakkialiami sinnattortup kissaatiminik sinnattoqarnera piviusunik aallaaveqarluni ersertarpoq,
sinnattorineqartup piviusumut tarrarsorneratigut taamaattorli piviusumi pineqartut allanngortillugit
oqariartuuteqaraanni. Taamaattumik oqaluttuami iluani oqariartuuteqarsimassaaq takorluukkanik,
sinnattuinnartut isigisassaanngitsunik. Sinnattumik oqarneq, piviusumi sinnattuaqinermut
atassuteqarsinnaavoq – dream (O’Flaherty 1984: 44).
Atuakkiortup namminermini sinnattuminik atuakkiamigut sinnattortitsilluni kissaatiminik
takutitsinermigut dream within a dream pilersittarpaa, piviusunillu nalimini takutitsinermigut
anguniakkani ersisittarlugu. Assersuutigalu Sinnattugaq (Storch 1914), sinnattulikkersaarummik
imaqartoq – siunissami kissaatinik imaqartoq piviusunngortikkusutaavoq sinnattuinnaanngitsoq –
really real reality (O’Flaherty 1984: 44).
Illuatugaanik sinnattulikkersaarnermi kissaatiginngisat anninneqarsinnaapputtaaq, sinnattoq
sinnattuinnaasoq takutikkaanni. Taamaattumillu takorluukkat killeqanngitsut matumani
atorneqartarput, pisimasoq utertikkusullugu nutaamik sanarusunnerani sinnattukkut takutinneqarpat
(op.cit: 43).
Sinnattukkut isorisanik takutitsinermi ilaatigut atuakkialiat aqqutigalugit, inuttaatitaasoq iteruni
iliuuseqarusussinnaasarpoq. Taamaattumik sinnattut sinnattuinnartut isigigaluarlugit
sunniiniutitaqartarput aaqqiissutissanik uparuartuinikkut.
“”the sleeper quite literally leap out of his bed.” That is, because the dreamer thinks that his is real,
he would take real physical action appropriate to the dream situation (op.cit 44).
Atuakkialiani sinnattunik imalinnik, takutinniarneqarsinnaasarpoq piviusuunnginnera, inuttaatitalli
sinnattoreerluni qisuariaateqarnera takutitsissutaasarpoq, sinnattortitsineq sinnattualaarutaannaanani
piviusunngortikkusutaasoq. Assersuutigalugu: Kalaallit inuusuttut siunissamut
takorluukkersaarutaanni, sinnattulikkersaarummi Sinnassakkat (Karlsen 2015) tamanna pisoq,
tassuunakkut erserpoq sinnattulikkersaarut piviusorerusutaminik aallaaveqarluni allataasoq.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
23
Sinnattut oqaluttuaatineqartut piviusorsiunngitsumik allaatigineqarsinnaapput takorluugaannaasut
ersillutik – Illusion. Sinnattut taamaattut piviusumik qimarratiginninnermik tarrarsortuupput.
Assersuutigalugu: Atuakkiortut sinnattut illusioninngorlugit allassinnaavaat, piviusoq
kusassarniarunikku, imaluunniit annernarpallaartut qallorniarlugit ‘sinnattuinnartut’
nipeqartinnerisigut paquminarunnaarsinniarlugit (O’Flaherty 1984: 279f.).
Taamaattumik piviusunik eqqumiitsuliornikkut qalluiniarnermi, isornartorsiuiniarnermiluunniit,
annernartunilluunniit qalluiniarnermi illusioniorpasittumik sakkoqarneq atorneqakkajuttarpoq.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
24
Atuakkialiat 1914-1953 Sinnattugaq (Storch 1914) aallaavigalugu
Atuakkiortoq Mathias Storch ilisaritillugu
Mathias Storch (1883-1957) Manerniuni Aasiaat pigisaanni peroriartorsimavoq, pikkorissutsinilu
tunngavigalugu Nuummut Ilinniarfissuarmut ilinniariartortinneqarsimalluni. Naammassigamilu
Danmarkimut atuariartorsimavoq, ukiullu pingasut Danmarkimi najugaqarluni (Berthelsen 1994:
99).
Storch Palasiuvoq atuakkiortuullunilu. Assigiinngitsutigullu allaaserisaqartarneratigut,
takuneqarsinnaavoq Kalaallit Nunaata naalakkersuinikkut ingerlanneqarneratigut
malinnaalluartuusoq, tamannalu tunngavigalugu 1920-imi Kalaallit Nunaanni
ataatsimiititaliortoqarmat, paasisimasalittut ilaatitaanneqarneranut (op. cit: 100).
Storchip Kalaallit Nunaata siumukarnissaa kissaatigisarivaa, taamaattumillu isorisani
ataatsimiitsitaliamut ilaanini iluaqutigalugu annissortarsimavai, aammalu qallunaatut
ilinniartitaanerulernissaq kissaatigisimallugu. Qallunaanullu ataqqinnittuunera erserpoq,
ajunngitsussaq pillugu kalaallinut sullissiuarmata:
”Danmarkip kunngiata Grønland tikeraarmagu inuiaat akiligassaqarfigigaakkavut sinnerlugit
aallartitaalluni” (Storch; AvangnaamioK no 2: 70).
Qallunaat Kalaallit Nunaanni sullissilluarlutik ingerlatsisimanerat ataqqinnissutigaa, taamaammallu
Kalaallit Nunaata taakkununnga akiitsoqartoq erseqqissarlugu.
Taammaattumik siuariartornissamut kissaatiginninnini sulissutiginnikkusunninilu aalluppai,
qallunaat naligalugit Kalaallit Nunaat siuariartortikkusukkamiuk. Tatigisaanini tunngavigalugit
ukiorpassuarni viceprovstitut atorfeqarsimavoq, landsrådimiinnikuullunilu1 sulinermigullu kalaallit
siumukarnissaannut sunneeqataaffigimasaasa ilagaat qallunaatut atuartitaanerup eqqunneqarnera
(Gulløv 2017: 272), meeqqallu 22 danmarkimut nassiunneqarnerat kalaaleqatiminnut
maligassiuisunngortussatut naatsorsuussat (op.cit: 328).
Sinnattukami oqaluttuat piviusunut tarrarsortut
1 http://denstoredanske.dk/Dansk_Biografisk_Leksikon/Kirke_og_tro/Præst/Mathias_Storch
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
25
Kalaallit Nunaanni romaanip siulliup saqqummersinneqarnerata nalaani, atuakkiornikkut anersaap
siunertaa tassa, qaammarsaaneq Naalakkersuinerlu. Tamannalu pillugu Sinnattugaq (Storch 1914)
imarisaatigut qiviaraanni, atuakkiornerup anersaavata siunertarisaanut takutitsilluinnarpoq. Nunami
europamiunit sunnerneqaleriartortumi, inuisalu pissutsinut nutaanut alapernaannerannut
takutitsisuuvoq. Tamannalu Kalaallit Nunaanni oqaluttuamik naatsukullaliamik perngaammik
saqqummertoqarneranut imarisamiguttaaq immikkuullarissuuvoq, siornatigummi taallat
atuagassallu allanneqartartut imarisaasigut qiviaraanni, aliikkutassiaasarput tusaruminartut kiisalu
nunagisamut asanninnermut tunngasut.
Sinnattugaq (Storch 1914) ataatsimut isigalugu immikkoortunut aggulussagaanni kapitali
siullermiik sisamaat ilanngullugu, inuttaasup pingaarnerup Paviap meeraanerani pisut pisartullu
eqqartorneqarput. Taakkunani kapitalini pissutsit sammineqartut, piviusumi 1900 aallartinnerani
pisartunut eqqartorneqartartunullu tarrarsornerat ersersarilluarpoq:
”Sunaana pillugu maanimiut illui pitsaaneruppat, sunalu pillugu inuisa asimiukasinnik
taasarpaatigut, soorlu uatsinnit imminnik pitsaanerutittut, suna pissutaava?” (Storch 1914: 9).
Oqaluttualiami inuttaasoq pingaarneq Pavia, nukappiaraalluni inuiaqatigiit iluanni
immikkoortitaariartorneq pillugu angunni aperivaa. Apeqqut taanna pilersoq oqaluttualiap in
medias res-imik aallartinneratigut pilerpoq.
Oqaluttuap aallartinnerani meeqqat silami aneersut kamaanneranni Pavia aqqutigalugu
paasineqarsinnaavoq inuiaqatigiit iluanni asimioqarfimmiuuneq kiisalu niuertoruseqarfimmiuuneq
immikkoortitaarneqartut. Tamanna takussutaavoq inuuniuteqarnikkut allanngoriartornermi;
qangaaniik piniartutut inuuniuteqartuarsimanermiik atorfilittut inuuniuteqaleraluttuinnarneq,
inuiaqatigiit kalaallit akornanni immikkoortitaarnermik pilersitsisimasoq.
Imatut paasisariaqarpoq, atorfilittut inuussuteqartut tassaasarsimapput qallunaat Kalaallit
Nunaannik nunasiaateqartuusut, makkualu atorfiit kalaallinit tigummineqartalersut
nutaarsiassaallutik: palasit, ajoqit, niuertut.
Tamannarpiarlu aallaavigalugu inuiaqatigiit iluanni aalassanneq immikkoortitaarnerlu piulerput
(Berthelsen 1994: 69).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
26
Inuiaqatigiit iluanni pissutsinut allanut nikikkiartornermi agguluunneq patsiseqarpoq
maajuginnilernermik – disgust (jf. Nussbaum 2006: 72ff.).
Nikeriarnerup inuiaqatigiit isiginnitaatsimik allamik takutimmagit, maluginnilersillugillu
allaanerussusermik. Taamaattumik atugarissaarnerusortaasa atorfilikkormiuusut nunaqqatitik
kanngugalugit maajunnartutut inissittarpaat.
”Tamaani eqqissiveerulluinnarpoq, imminut apersuutigisaraluani akisinnaannginnamigit. Ila sooq
uagut taakkunatut peqalersinnaanngilagut? Sooq taakkua narrugaatigut? Kiisalu allaat
qianiaraluarpoq, nipinili tusaanngilaa, isaalu qulleqaratik uerulussimapput, qiviagaalu tamarmik
soorlu uumisaarisut, iluanilu nipeqarpoq: ”Asimiukasiit”. Utoqqaat nukappiaraq taanna
takugaluarunikku tissigiinnassagaluarpaat. Kiami apeqqutit pingaartut ilungersortumik
eqqarsaatigisarpai? Kiisali aalajaatsumik imminik neriorsorfigaaq: ”Utoqqanngoruma
paasiumaarpakka. Taamanikkullu ullumisut narrugineqassanngilanga.”” (Storch 1914: 10).
Asimioqarfimmiut qallunaanit sunnigaannginnerunertik pillugu, atugarissaarnikkut
appasinnerunerat, matumani takuneqarsinnaavoq Paviap nanertuutigigaa. Niuertoruseqarfimmiunit
– Aappilattormiunit nikagisaaneq illaruaatissiaanerlu misigigamigit. Pissutsinik atugassarititaasunik
naammaginnilluni atuinera killilerneqarpoq, sukasaatitullu atugarissaanerorusulluni
nikagisaaqqinnginnissani pillugu imminut anguniagassinnissani siunniullugu. Pissutsillu
oqaluttualiap naliganeersut qiviassagutsigit, ersarippoq inuiaqatigiit kalaallit iluanni
atugarissaannginneq – europamiorpaluttumik atugarisaqannginneq the cognitive content of disgust-
mik aallaaveqartut (jf. Nussbaum 2006:90).
”Qallunaaqarfinnullu pilluni kalaallit illui qaliaqanngitsut ilaanni maqaasinarseqaat, ilaat
qaqutigut illuinnannguanik illoqalermata. Siulliarsuillu illuisa pisataasa assinginik
pisataqanngitsunik. Atorfillit tamarmik piniartullu pilimanerit qalialiinnarnik illoqalermata,
inoqutikitsut mikisunik, atorfillillu ilaat angisuunik qisuinnaasunik, affarlilinnik iggavilinnik, illut
taamaattut iserlugit siulliarsuit illuinit allanngussusii, illut amiutillit ilaasalu igalaat saagullit,
qaamasulinnik qulillit. Iserlugit ipiitsut tipigissut.” (Errortuut; AvangnamioK no. 2: 7).
Kalaallip errortuummik taaguutillip pissutsinik nutaanngoriartortunik eqqartuinermini,
pigissaaruteqarnermik eqqartuinermigut ersersippaa, atugarissaarutit qanoq peqqissaassusermut
atatillugu qummut isiginartiginerat, naak siulliarsuit illui maqaasinarneraraluarlugit oqariartuutaa
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
27
ersarilluinnarpoq; illut nutaajunerusut ipiitsuullutillu tipiginneri tunngavigalugit
ajukkunnannginneruneri kaammattuutigigai. Tamanna eqqartueriaaseq, asimioqarfimmiunik
niuertoruseqarfimmiunillu isiginneriaatsimut ungasinngilaq. Atugarissaarluni inuunermut
attuumassuteqarnera, atugarissaanngitsunut qimarratiginninniarnertut taaneqarsinnaagami.
Tamannalu nunami siuariartortumi, atugassarititaasutigullu allanngoriartornermi inuiaqatigiinnik
tamakkunatigut malinnaanngitsunik nikaginninnertigut maajunnermik takutitsimmat – disgust (jf.
Nussbaum 2006:72ff.).
Pineqartumi maajunneq (jf. Op.cit: 74f) pissutsit taamani eqqarsaatigissagaanni imannak
paasisariaqarpoq; kalaallit qanga ileqquiniik – inooriaasaanniik, europamiorpaluttunik
inooriaaseqaleriartornermi ilisamalluarneqalersimavoq, eqqarsartaatsikkut nunallu piinik
atugarissaarnikkut kinguarsimaneq siuaasat atugaannut qaninnerusoq. Tamannalu inuiaqatigiinnut
siumukarusuttunut uissuumminarpoq maajunnarlunilu. Atugarisat pitsanngoriartornerisigut
ipertussuseq – peqqissaarnerlu ilisimaneqalersimammata. Piniartuunerlu piniakkat aallaavigalugit
inuuniuteqarneq imaqartoq; orsulinnut qanilluinnarluni inuuniuteqarneq maajunnarsisimavoq.
Soorlu: Piniakkat puisit, arferilu orsoqaqisut ukiorpassuarnili kalaallit inuuniarnerminnut
napassutigilluinnarsimasaat pingaaruteqaqisullu, inuuniarnermi allanik inuussutissanik
qinigassaqalernikkut taassumallu malitsigisaanni atugarisatigut allanngulerfimmi ipertussusermut
attuumatinneqalersimapput maajungineqalerlutik.
”Den i sin tone noget paternalistiske bog viste gennem skildring af en række hverdagssituationer,
hvordan grønlænderne burde ændre adfærd hensyn til sundheden. F.eks. påtaler den den
grønlandske familiefar Jakob, at Pernille hoster, mens hun er ved at flænse en fanget sæl, og at hun
sågar spytter på under arbejdet: ”Hvor mange gange (...) skal dog den gode doktor minde os om
ikke at spytte på gulvene!” Det helt centrale budskab i fortællingen er ”renlighed, renlighed,
renlighed”, som lokale læge siger Jakob.” (Gulløv 2017: 267).
Inuiaqatigiit kalaallit iluanni pualluumik nappaateqarnerup tuniluutipilunnikuunera
oqaluttuarisaanikkut ilisimaneqarpoq. Tamannalu ilaatigut tunngavigalugu nakorsap Alfred
Bertelsenip 1908-mi atuagaq Historien om Jakobs familie – En lille bog lærebog i Sundhedspleje
for Grønlændere, ulluinnarni qanoq peqqissaarnissamik oqaluttuartoq saqqummersissimavaa
(Gulløv 2017: 267). Atuakkap taassumap pilersinneqarsimanera, takussutaavoq inuiaqatigiit qanoq
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
28
ilisimaatsigisimasut peqqissaarnissaq pillugu, saqqummersinneqarneratalu kinguneranut
pissutaaqataavoq kalaallit ilisimasaqarnerulernermikkut maajunnermik pigisaqalersut, ulluinnarnilu
sungiusimaannarlugu ileqqorisimasaminnut kannguginnilernerat (jf. Nussbaum 2006: 173f) -
kanngusunnerup pilersinneratigut, kaammattuutigineqartunut ileqqoreqqusanut malinninngitsunut
maajuginnittalerlutik. Tassami inuiaqatigiit kalaallit peqqissaanngissutsimikkut
eqqartuunneqarnermikkut – takutinneqarnermikkut stereotype pilersinneqarmat; kalaallit
tipeqartuusut ipertuujullutillu. Peqqissaarnermillu ilisimaatsuunerminnik takutinneqarnermikkut
namminneq uppernarsivaat peqqissaarnerusariaqarnertik, ajornartorsiummik kiinarsinermikkut
imminut inuiaqatigiittut maajugineq pigisarilerlugu, naak immaqa toqqaannartumik namminneq
ilisimanngikkaluarlugu tamanna.
Maajunneq (jf. Nussbaum 2006: 72ff), tarrarsuutaavoq imminut uumasunut qaninnerusumik
pissusilersortuunermik isigilernermut, taamaattumillu tupinnanngilaq maliguulluarniartut
inuiaqatigiit akornanni ”inuttut pissusilersortunut”, narruginninniartalernerat
atugarissaannginnerusunut – ilisimasakinnerusunullu. Assersuutigalugu: Sinnattukkami Paviap
asimioqarfimmiuunerminik illaruaatigisaanera, takussutaavoq niuertoruseqarfimmiut imminnut
inuunerusutullusooq piulluarnerusutullu isigalutik nikagimmassuk (Storch 1914: 10).
Taamaattumillu 1900-kkut aallartinneri ukiuupput annertuumik sunniiniarnerusut,
europamiorpalunnerusumik inuuneqalernissamut inuiaqatigiit iluminni pissusilersuutissanik
aaliangersimasunik iluarisaminnik aqutsineq atuuttorujussuunera ersarissimmat, soorlulusooq
imatut paasillugu: ”imatut pissuseqanngikkuit maajunnartuusaatit, nikanartuullutilluunniit”.
”Pinneqaaq, ipeeqalunilu” (Petersen 1944: 20).
Pavia Petersennip atuakkialiaani Niuertorutsip pania (Petersen 1944), Jørgensennip qallunaajusup
niuertorusinngorluni Kalaallit Nunaanni, kiffassani kalaaleq Anna takugamiuk taama oqarpoq.
Tamassumap naqissuserpaa, kalaaleq inuulluartutut isigineqassaguni ipiitsuussasoq, stereotypep
pilersimasup – kalaaleq talakkatsuusoq, ipertuujusoq, tipeqartorlu uppernarsaqqimmagu.
Ukiukkaartumik isigissagaanni 1940-kkunni isiginnittaaseq suli tassaniippoq, kalaallit
nunasiaataasut qallunaat nunaannut assimilerer-niarnerminni qallunaat inooriaasaannut (jf.
Thorbjørnsen 1968: 144), takuteqqiinnarpaa kikkut iluartutut isiginerlugit inuulluassappata . Tassa
kalaaleq naleqqussarluarsinnaaguni qallunaat eqqarsartaasaannut periusaannullu taava qummut
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
29
isigineqarnerussaaq. Implicit-imik tamanna imminnut naliminni inuiaqatigiit iluminni, eqimattanut
aaliangersimasunut agguluunnerannut takussutissaavoq.
Implicit-itimik taaneranik tunngaviuvoq, toqqaannanngitsumik inissitsiterinerummat,
taamaakkaluartorli inuiaqatigiit namminneq ilumini ilisimammassuk kikkut qanoq pissuseqarunik
iluarineqarnerusarnersut – maajunnannginnerusarnersut. 1900-llu aallartinnera qiterpariartorneralu
tassaapput, kalaallit siuaasaminnut qilerutiminnik avissaaqqagallarnerat assimilerer-niarnertik
tunngavigalugu (jf. Thorbjørnsen 1968: 144). Avataaniik (qallunaaniit) qanoq inuiaqatigiittut
isigineqarnertik ilisimavaat, isigineqarnertilli allanngorniarsaraat nalimmassarniarnermikkut.
Nalimmassarnerli mimicry-mut (jf. Bhabha 1994: 85ff) qaninnerulersinnaavoq sianiginngikkaanni,
imminullu ilisimaarinngikkaanni inuiaqatigiittut:
”Nutsernera takingaarami! (Qiimmaallalluni) Uangali iliarsuunngilanga, snart lille gone!
Illutaareerpunga ny us, fin! Atorfeqarpungalu, mange laaja! Aalisartuullungalu, fisk!
Aallaaniartuullungalu, jagt! Umiaasaaraqarlungalu, paaj! Unalu sikaritti (Ataaseq tigullugu)
ilinnut akileqqunngilara. (Tunniuppaa)” (Petersen 2003: 7).
Petersennip isiginnaagassialiaani Ikinngutigiit (Petersen 1934) Taateraakkut Mitillu
dialogeqarneranni takuneqarsinnaavoq, Taateraap atugarissaarnini, qallikkullu kusanarnissani
pingaartikkai. Tamanna tarrarsuutaavoq, atugassarisanik qitiusumik iluamik ilisimasaqarani
qallunaanut ilaarsilluni inuuniarsarinermik. Petersennillu satiremik tunngavilerluni inuttaasumik
taamannak takutitsinermigut ersersippaa, assimileressagaanni paatsoornerusoq issuaaginnarluni
qallunaanut inuuniarneq- pingaartitaqarniarnerlu qanoq quianaannartigisoq. Kalaaleqatinik
tamannak pissuseqartunik uparuaanerinnaanngilaq, oqariartuutigineqartorli pingaarneq tassaavoq
mimicry atorsinnaanngitsoq siuariartussagaanni (Storch 1914: 17; Petersen 1934: 11).
Piffissaq taamanikkut qiviassagutsigu 1914-1953 oqallisaaqisoq siumukarusunneq, nutaanut
pissutsinut inuiaqatigiittut pulajartornermi siunissaq nalunartoq orniginartorli - det ukendte (jf.
Freud 1998: 154), nalleqqavaat. Ukiukkaartumik isigalugu oqallittariaaseq, isummanut
assigiinngitsunut marlunnut avissimasutut isikkoqarpoq: Inuit siumukarusullutik aaliangersimasut
issuaaginnaqusinatilli, inuillu piniartuusut qanoq siuariartornissamut nalornisut apeqqusersuisullu
aporaanneri:
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
30
”Tassami atorfillit inuutissarsiutaasa naalliunnannginnersaat taassavara: sivisuumik issiavimmut
assoroornanngitsumut issiasarput, tassa allakkaangamik atuaraagamillu. – Soorlulu
piniarnitsinnut assoroornersuatsinnut assigutittaraat. - Qaa, uagut piniartuusugut assoroorniarta
ajattugaasutut ittarluta; qaa, illit uannit paasisaqarnerusutit, piniartuunerup ilungersunassusia
saqqumiinnarniaruk!” (Sandgreen; AvangnamioK No.2: 23).
Piniartup Silas Sandgreennip Jonathan Petersennimut allagaani, paasinarpoq Petersennip
atorfiliulluni piniarnilikkersaarsimanera kamaatigigaa. Kamannerata ersersippaa, inuiaqatigiinni
atorfillit piniartullu imminnut avillutik eqimattatut inissisimalersimasut. Arlalitsigullu
Atuagagdliutini AvangnamioK-milu tamakkua oqallinnerit naammattuugassaasarnerisigut, atorfillit
piniartunut akissutigisartagaat imaakkajuttarpoq; ilisimasakinneq peqqutaalluni akeqqiuttoqartartoq
siumukarnissamut. Soorlu: Atuagagdliutini 1922-mi saqqummersumi Petersennip piniartumut Boas
Poulsennimut akissutaani taama allassimasoq (Petersen; Atuagagdiutit No 12: 186f.).
Atuakkiat piffissap tamatuma nalaani saqqummertartut qiviaqqissagutsigit, ilisimasakinneq
erseqqissarneqartuartarpoq:
”Pingaartumik ajoqip oqaasii, sunaaffa utoqqaat qallunaat kalaallillu imminnut
asaqatigiilluanngillat? Nunamini tamanna tusarneq ajorpaa. Ukulu aningaasat immaqa
taamaattunik peqaraluarunik illutittaaq kusanarnerulissagaluartut. Soormi qallunaat ajorineqarpat
ajortumillu pinngitsut? Taava eqqaalerpaa ajoqip oqaasia: ”Tassa uagut paasineq saperatsigik”,
paasinerluineq pissutaanerpa? Immaqami. Paaviakkummi paasinerluisimanngikkunik
qallunaaqqallu kamaatissanngikkaluarput” (Storch 1914: 13).
Storchip atuakkialiamini narrator-itut (jf. Iser 1974: 103) atuartussamut Paavia aqqutigalugu,
oqariartuutigaa paasisimasakinneq qallunaatullu piginnaasakippallaarneq pissutigalugu inuiaqatigiit
kalaallit qallunaallu akunnerminni paatsooqatigiittartut. Naak Paaviap nukappiaraannaagaluarluni
eqqarsaasersornera silatuujorpasinneranik ersersaaniaannartutut isigineqarsinnaagaluartoq,
atuakkiortup oqariartuutiminik erseqqissaanerivaa - atuartussamut qanimut eqqarsaatissiinermigut.
Atuartitaanikkut siumukarnissap kaammattuutigineqartutut nipilerluni eqqaaneqarnera uani
nalaatsornerinnanngilaq. 1905-mimi atuartitaanikkut pitsanngorsaanissaq inatsisitigut
aaqqissuussaalerpoq. Taamaattumillu romanimi matumani siullerpaalluni kalaallimik
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
31
allatarineqartumi, qaqinneqarnera ersersaaginnarpoq piviusumi killiffiusumik takutitsinermik
(Berthelsen 1994: 65f.).
Meeqqat atuartinneqartarnerat ajoqinit qiviassagaanni, inuiaqatigiit iluanni ullut ikilineqarsimanerat
mamiasuutigineqarpoq. Ukiup ataatsip iluani atuartitsinermi ullut 200-juusarsimagaluit 160-inut
appartinneqarsimammata. Taamani ajoqit atuartitsinermik saniatigut piniarnermik tapertaqarlutik
inuussutissarsiortariaqartarsimanerannut atatillugu, siumukarnissap piviusunngornissaanut meeqqat
pimoorullugit atuartinneqarnissaat isumagineqarpoq:
”Siumukarnissaq pillugu oqaluinnaraluaraanni naammasisaqassanngilaq oqqap timitaa
sulinngippat. Timi sulili nipputigisaanik, sulinikkut aatsaat naammatsikkiartorsinnaammat.
Oqaaseq timitaqanngitsoq sumut iluaqutaava? Qajaq paateqanngitsoq qanoq ililluni siumut
ingerlasinnaava? Timiluunniit nioqanngitsoq qanoq ililluni siumut alloriartarsinnaava? Meeraq
siumut ingerlatinniaraanni uneqattajaartippallaartariaqanngilaq kajumiitsunngoqqunagu,
isumamineernermillu eqiasuttunngoqqunagu” (Errortuut; AvangnamioK no. 2: 6).
Matumani ajoqit atuanngiffeqartitserujussuartarnerisa isorinerani sulinerat kanngunartutut
tikkuartorneqarpoq – shame (jf. Nussbaum 2006: 173f).
Ajoqillu ilinniarsimanngitsut aamma isornartorsiorneqartarput. Ajoqit ilinniarsimanngitsut taamani
inuiaqatigiit kalaallit iluanni atorfilittut inissisimapput. Atorfilittullu inissisimanermikkut ”qallunaat
atorfiat” tigummivaat. Inuiaqatigiinni qallunaanngorsagaasuni qummut isigisassatut
takorluugassaagaluartut arlalitsigut uparuarneqartarput sullarlunnerat eqqaaneqartarluni, tamannalu
kalaaleqatiminnit kanngugineqarneq nikagineqarnerluunnit – shame (ibid.) pissarsiarisarpaat.
Atorfilittullu suligaluarlutik suli narrunartinneqartarlutik:
”Ajoqillu ”kajumissaatit” eqqartormagit tunitsiarpaa. Ajoqimi taanna eqqortumik
kajumissartariaqarpoq, tassa suliassaminut kajuminngeqqimmat. Ilami atuartitsinermi
titartaaffii....” (Storch 1914: 16).
Storcip ajoqimut eqqartuussinissaraluaminut qaangiiginnarnera toornerit atorlugit, paasisariaqarpoq
eqqartortariaqanngitsulluunnit ajugaarmata allattaavii. Tamanna takutitsiniutaavoq, ajoqit
ilinniarsimanngitsut qanoq piumasaannarsortigisinnaasartut, tamakkulu siumukarnissamut
ajoqutaasut. Taamaattumillu ilinniartitaanikkut siuarsaanerup kinguneraa, inuiaqatigiit akornanni
sullarluttunik siumugaqarnermi maajunnermik (jf. Nussbaum 2006: 72ff) misigisarneq.
Siumukarnissamummi pitsaasumik ingerlarusunnermi, isorisassanut isit ammalerfiini,
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
32
naapertuutinngitsunik pissuseqartunut uppisitsipallannissaq atorneqalersarmat. Taamaattumik
qulaani eqqartoriikkanni, atugarissaarnikkut malinnaanngitsunik maajunnermik (jf. Nussbaum
2006: 72ff) misigisarneq inuiaqatigiit iluanni taakkununngaannaq tunnganngilaq, atorfilinnuttaaq
iluamik sulinngitsunut tamanna atuuppoq, uparuaanikkulluni erserluni.
Inuiaqatigiit nutaanut pissutsinut nikikkiartornerminni aalassaneq assigiinngitsutigut pigisarpaat,
nalusamut aallarnermi apeqqusersuinerit paatsuuganerillu takutinneqalersarmata.
Sungiusimanngisamummi aallarneq, nalornilersitsisarpoq uniinnarluni nalornineq pigineqanngitsoq
matumani erserpoq, siunnersuutaasunut anngaaginnartoqannginneranik:
”Maannalu nakkutigineqariartormat meeqqat atuarnerata pitsaaninngornissaa siornatigornit
takusassaqarnerussagaluarpusi, taamaattorli taamanernit meeqqat amerlanersaat
pisinnaanerujussuanngorput, taamaammammi ullut makku killup tungaanoornermik
isumaqarfigissanngilavut eqqartuinikkut allannikkulluunniit” (Olsen; AvangnamioK no. 8: 63).
Errortuummut Olsennip akissutigisai matumani ilanngunneqarput. Errortuutip ullunik atuarfiusunik
ikilisaanermik isornartorsiunera Olsennip illuatugilerpaa, meeqqat atuartut pikkorissiartornerannik
takusassaqarneq pillugu siumukarnermut ernumasoqaqqunagu. Isummat imminnut kontrastitut
inissisimasut; siumukarpugut – kinguariartorpugullu AvangnaamioK aqqutigalugu dialogeqarnerini
takuneqarsinnaavoq. Siunissap nutaarluinnaap siumukarusunnermik tunngaveqartut ersititsinera
inuiaqatigiinnit malugitinneqarpoq, sinnattup (jf. O’Flaherty 1984: 44) ornigisap orninnerani
suliarineranilu nalinginnaalluinnartuuvoq apeqqusersuineq isornartuisarnerlu, matumanilu tamanna
pisoq erseqqarilluinnarluni. Inuiaqatigiittummi ilaatigut sinnattorineqarpoq siumukarnissaq –
kissaat piviusunngortikkusutaq takorluuisarnikkut atuakkialiatigut piviusunngorsarneqartoq, soorlu
Sinnattugaq- mi (Storch 1914) taamaattoq. Inuiaqatigiillu iluanni sungiusimanngisamut nutaanut
pissutsinut takorluugaqarneq inuiaqatigiit ilaannit nalornissutigineqarnera piviusumi aviisitigut
erserpoq, taamaattumillu isummat aporaattut pilerlutik. Tamakkualu tunngaviupput nutaanik
periutsinik killiffinnillu takkussuuttoqarnerisigut.
Siumukarnissaq aallaavigalugu eqqarsarnermi piniartuuneq kisiat inuussutissarsiutissatut
isigineqarunnaaraluttuinnarsimavoq:
”Et stigende antal grønlændere, der havde lønarbejde, og herunder især kateketer gjorde op med
ideen om, at grønlandsk identitet udelukkende knyttede sig til fangst. I Jonathan Petersens digt om
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
33
ægte og nye grønlændere er budsakbet, at ægte grønlændere traditionelt har roet kajak, men nu har
grønlændere i faste stillinger er udkomne”bare ikke i kajak” (Gulløv 2017: 274).
Ukiorpassuarni kalaallit siuaasaat piniakkaminnik inuussuteqartuusut, piniakkallu aallaavigalugit
nuttarlutik inuusartut piniartuunerup kisimiilluni napatissinnaajunnaariartortilerpai, tassunga
ilaatigut puisaalatsilernera pissutaavoq. Taamaattumillu nutaamik ujartuinikkut inuussutissarsiutinik
allanik ujartuisoqalerpoq. Silaannaallu kissatsinnera iluatsillugu Kalaallit Nunaata imartaa
aalisagaqarlualersimammat, aalisarneq inuussutissarsiutissatut tapertaalerpoq (Gulløv 2017: 260).
Tupinnanngilarli piniartutut inuuneq kalaallini kinaassusermut ilaasoq, periarfissanik allanik
ujartuinikkut inuuniuteqarnikkut allanik tapertaqalerneq kinaassutsimut innarliisutut
isikkoqartinneqalermat taamatullu tiguneqarluni. Imminermini kanngunarpoq, siuaasat
napassutigisimasaat nammineq inuiattut kisiat napassutigisinnaajunnaaramikku. Saniatigullu
piniartuunngitsut atorfillit allallu atugarissaaleriartortut, kinaassusaasoq; piniartuuneq, inuiaqatit
isaanni maajunnartutut (jf. Nussbaum 2006:173f) ilaatigut isigineqalermat, inuiaqatigiit iluanni
piitsuunerusutut inissisimalernertik pissutigalugu.
Sinnattukkami Storchip allataani tamanna Paavia aqqutigalugu takuneqarsinnaavoq, qanoq
niuertoruseqarfimmut pigami nikagisaasutut misigisimanera, kiisalu angummi piniartuusup kisimi
isumalluutaalluni napparsimalernermini atugarlutsiginerat inuuniarnikkut takutinneqarmat (Storch
1914: 19ff.).
Storchip piniartunut atugassarititaasut, aallarlunilu piniarianngikkaanni qanoq
kinguneqarsinnaanerinut oqaluttualiornermini takutippaa ilungersunartuusoq. Tamannalu
sunniiniutaasoq oqaatigineqarsinnaavoq. Tassa allanik isumannaannerusunik
inuuniutissaqalersimatillugu, taamanna kisiat isumalluutigitillugu qajannassusaa ersersimmagu.
Pisummi taassumap oqaluttuarineratigut atuartussat taamani ”piviusumut” atugarisanullu
misigitimmagit – sentiment of reality (jf. Iser 1974: 104).
Piniartup AvangnaamioK-mut allaatiginninnerani qulequtarisaata qulaarpaa, ajattugaasutut
misiginini Assoroorpugut ajattornata (Sandgreen; AvangnaamioK no. 2: 23).
Ajattugaaneq nikagisaaneq maajugisaanermik aallaaveqartut, ilungersoraluarlutik allanut
inuuniutinut naleqqiunneqarsinnaannginneri angummassinnaanngitsutut nipeqarput. Atuakkianilu
allani piniartut aqqusaartagaat oqaluttuarineqartarput. Frederik Nielsennip atuakkialiaani Tuumarsi
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
34
(Nielsen 1934), ajunaarnerit eqqartorneqarput, kuisimanngikkallarnerullu nalaani pisartut –
akiniuussinerit. Soorluttaaq Ersinngittup piumasaa-ni (Lynge 1938), atuakkialiap imarisamigut
akiniuussisarnerup inuiaqatigiit akornanni toqqissisimannginnermik pilersitsisarnerata
imaqarneranik imminnut paralleleqarnermikkut ersersippaat, pissutsitoqqat maajunnartuusut (jf.
Nussbaum 2006: 72ff). Taamaattumillu kuisimalernikkut pissutsit tamakku qimassimanerini,
atuartussanut siuaasat periusaannik misigisaqartitsinikkut takutippaat, ajunnginnermut
aallartoqarsimanera. Taamaapporlu aamma inuussutissarsiutit nutaanut ikaarsaarnermi,
qajannanngitsumik isumannaattumillu inuuneqalersimaneq takutinneqarpoq atuakkialiatigut.
Storchip oqariartuutai
Maanna Storchip inuiaqatigiit Kalaallit iluanni politikkikkut sunik soqutigisaqarnera, sunillu
anguniagaqarnera paasisaqarfigereernerani, oqaluttuarisaanikkullu Sinnattugaq (Storch 1914)
allallu atuakkialiat naliminiittut tarrarsoreermata, qanoq oqaluttuarisaanikkut sunniuteqarneri
oqaluttualiaannaannginnerilu naleqqiukkusunnarsipput. Storchip atuakkialiamini
minimalistiskiusumi atuartussanut eqqarsaatissiillunilu milorujussisarnini, sunniiniutigilluavippaa
anguniakkaminut oqaatiginiakkaminullu. Tamannalu ilimagisamiik sunniuteqarsimanerunissaa
ilimanaateqarpoq. Qulaani eqqaarneratuulli atuakkialiaa imarisamigut immikkuullarilluinnarpoq,
inuttaatinneqartutigut assigiinngitsutigut atuakkiortup sunniiniutai ersikkamik.
Atukkialiap aallarteqqaarnerani kapitalini siullerni Paavia nukappiaraavoq. Nukappiaqqatullu
ilisaritinneqaqqaarnera nalaatsornerinnaasorinanngilaq. Atuartuusutut annerusumik
misiginneqataanarnerusarpoq, inuttaatinneqartuni meeraq atorneqartillugu – imaammat meeraq, suli
imminut napatilinngitsoq, sulilu illersorneqartariaqartoq. Taamaattumik atuartuusutut
empatiskeunarnerusarpoq, meeraq atorneqartillugu. Matumani Paaviap asimioqarfimmiuunera
pillugu kanngunarsarneqarnera kapitali siullermi eqqartorneqareerpoq, piniartumullu erniunermini
atugarluleraluarnerat kapitali pingajuanni sisamaannilu aamma eqqartoneqareerpoq. Atuartuusup
Paavia malinnaaffiginninneratigut misigissutsini inuttaasumut paasinnissinnaanngortippai,
atuakkiortup implied authoritut pissutsit takutittaramigit, narratoritullu (jf. Iser 1974: 103) qanoq
isiginninnissaq sunniiniutigisarlugu.
” Takuat, kalaaleqatitit paasisaqarneruleramik pitsanngorsimaqisut takuatit, taamaaleqqullugit
suliniarit” (Storch 1914: 68).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
35
Atuakkialiap kompositionia eqqarsaatigissagaanni, inuiaqatigiinni aaqqitassat
oqaatigineqaqattaarput redundantimik. Ersersarneqaramik, suut siuariartornissamut ajoqutaanersut,
ilisimasaqarnerunissarlu aqqutissaammat siuariartornissamut implied author aqqutigalugu (jf. Iser
1974: 103ff). Qulaani Siimuup utoqqaap Paaviap sinnattukkamini naapikkamiuk taamak oqarfigaa,
atuakkiortup narratoritut oqaatigigamiuk (jf. Ibid), piumassuseqarluni ilungersorlunilu suligaanni
anguniagaq anguneqassasoq. Paaviap meeraaneraniik malinnaaffiginerani, Siimuup
eqqarsaatissittuartarpaa paasisaqarnerunissamik, tamaviaarlunilu sulinissamik (Storch 1914: 14ff).
Utoqqaap Siimuup Paaviamut tunniussai isornartorsiuinerit, aqqutaapput atuartussamut
takutitsinermik pissutsinik equngasunik, tamanna implied authoritut (jf. Iser 1974: 103ff) Storchip
atorluarpaa. Annerpaamillu Paaviamut suliniuteqarnissamut kajumissuseqartitsisoq Siimuup
oqaasia:
” Oqareerpunga paasisakinnerput ajoqutaasoq, annertunerusumimmi ilinniartitaalersinnata
pitsaanerulernavianngilagut. Maannalu siumukarnissamik ilavut isumalioniaraluartut qanoq
iliornissaminnik nalusarput, suullu tamanna pillugu tusartakkatik oqaluuseriniaraluaraangamikkik
ilatsikkaluttuinnartarpaat. Illillu oqaatsikka immaqa paasinngikkaluarpatit, puioqinagulu manna,
tassa pisinnaaleruit inoqatitit suliffiginiakkit. Tamanna angeqaaq sulisorlu akissarsissaaq” (Storch
1914: 17).
Oqaatsit kimittuut kajumilersitsisullu nukappiaqqamut, atuakkiortup atuartussaminut
narratoriulluni oqariartuutiminik apuussinerai (jf. Iser 1974: 103ff). Inuiaqatigiit Kalaallit iluanni
generationimut nutaamut soorlu Paaviap peqataanut tulluarput oqaatigissallugit. Meeqqat
siunissaammata, meeraanerminniillu sulilluarneq ilitsoqqukkunikku angusaqarluarnissaat
isumalluarnarmat. Taamaattumillu pissutsit uparuartariaqartut Storchip tapussuullugit
atuakkialiamini takutippai, ajornartorsiutit aaqqinneqarnerussammata, atuartussallu paasillugillu
ilisimalerniassammatikkik.
Atuakkammi kompositionia eqqarsaatigissagaanni, Paaviap meeraaneraniik oqaluttuaq aallartippoq,
pissutsit qangaanerusoq qanorissimanerat takutinniarneqarami. Soorlu: Piniartut qanoq inuiaqatigiit
iluanni inissisimanerat takutinneqartoq, Paaviallu asimioqarfimmiuunini pillugu nikagisaasoq –
nikassaanerullu ilisimaatsuunermik aallaaveqarnera erseqqissaatigineqarluni. Tamakku implied
author (jf. Iser 1974: 103ff) aqqutigalugu takutinneqarput pisut imminnut kontrasteriinneri
takutinneqartaannaramik:
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
36
” Soraarmata palasip asimiuaqqat immikkut paarnarsuarnik tunivai pillaqqippallaaqimmatagooq”
(Storch 1914: 11).
Asimiuaqqat niuertoruseqarfimmiusulli pigissaartiginnginnerat pillugu mitaatigineqartutut ittut
takutinneqareermat, atuarfimmi pikkorissuunerat takutinneqarpoq. Piniartukkormiuunermi,
asimioqarfimmiuunermilu minnerusutut inuiaqatigiit iluanni inissitaasarnerit Paavia aqqutigalugu,
atuartussaq misigitinneqarpoq qanoq misinnarnerannik. Taamaalilluni atuartussaq split
levelernissaminik (jf. Iser 1974: 112) periarfissinneqarpoq illuatugeriit takutinneqarnerisigut –
piniartut ilungersortut (Storch 1914: 23), akerlianilli atorfillit ilinniarsimanngitsut asuleertut (op.cit:
16).
Periuseq atuakkiortup periusaa, kimeqartorujussuanngorpoq atuartussanik eqqarsalersitsinermigut.
Iluarsaattariaqakkat uparuariarlugit, akerleriillu takutillugit toqqaannartumik qanoq iliusissanik
tikkuussinngikkaluarluni, indirektimik oqariartuuteqarnermigut sunniiniartorujussuanngorami.
Paasisimasaqarnerulernissarlu ilinniartitaanikkuinnaq sammineqanngilaq, inuulluarnissarli
kiffaanngissuseqarluni aamma pineqarpoq. Eqqaaneqareersutuut kapitalit siulliit Paaviap
meeraanerani pisunik oqaluttuartut, takutitsisuupput qangaanerusunik pissutsinik. Kapitalit
tallimassaani, Paaviakkut inuusuttunngornerat tikinneqarmat pissutsit qangaanerusut isorisassartaat
tusarneqareermata Storch ima allappoq:
” Ukiut arlalialuit qaangiinnarpavut. Taakkunani pisimasut oqaluttuariniaraluarutsigik atuartussat
qasutiinnassatsigik” (Storch 1914: 30).
Oqaluttualiap silarsuaaniik isigissagutsigu, ukiunut nutaajunerusunut pipput tassa Paaviakkut
inuusuttunngorsimaneranut, isorisalli annikillinngillat eqqartorneqartutigut. Annertuumik
angajoqqaat meeqqamik pissiassaannik aalajangiisarnerat isornartorsiorneqarpoq, tamannalu
takutitsivoq ukiunut siumukarfiit ukiuinut pisimagaluarluni, inuulluarnissakkut inuusuttut inuuneri
sequtserneqartut – asanngisamik pissiartaartitaasarneq peqqutaaqataalluni. Aqqutaanilu
motiviujuartoq oqaluttuap iluani nueqqippoq:
” Kingumut eqqarsaatigisartakkani uterfigai: Ilumummi paasisakippallaarneq pissutaavoq, suut
tamarmik allanngortariaqarput, kisianni qanoq? – Ilinniagaqarnerulerutta aatsaat” (op.cit: 54).
Paasisakinneq namminermi uani pineqarpoq, inuiaqatigiit peqqissut nuannaarlutik inuusut
pilissappata, inooriaatsimut aamma paasisaqarnerunissaq eqqartorneqarpoq. Ataasiinnaq
qularnanngilaq inuulluarnissamut kissaataasoq: Kiffaanngissuseqarluni inuunerup nammineq
immersornissaa, inuusuttuni.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
37
Storchip inuiaqatigiit iluanni isornartorsiuinermigut oqariartuutai, tassaapput nammineq sinnattui –
really real reality (jf. O’Flaherty 1984: 44). Takorluugaannaanngitsut piviusunngortinnissaanulli
atuakkialiani aqqutigalugu, inuiaqatini kajumissaarpai ilungersoqatigeqqulluni, atuakkialiamini
narratoritut (Iser 1974: 104ff) puttukkaagami naqissusiisarnermigut eqqorsorisaminik
eqqunngissorisaminillu toqqaannartumik atuartussamut nassuiaasarnermigut:
” Aammalu makku eqqarsaatigilerpai: Niuertoruseq nammineq pigisaqarpallaanngilaq,
nioqqutissallu nammineq piginagit paarisariinnarpai, taavalu niuertarfiup piinik tunisisaruni
akiligassaqaatigilissavai paarsinerlunnerarneqarluni naalakkaminit, aammalu taarsigassarsineq
niuertorutsimut nanertuutaavoq...” (Storch 1914: 24).
Taarsigassaqartarneq qulaani nassuiarpaa atuartussamut narratoritut inissilluni, paatsoortarneq
niuertorutsinik asuli sullissisunik oqaluttarneq naqqiissutiginiarlugu. Tamannalu kingorna
inuttaasunik dialogeqartitsinermigut naqissuseqqillugu (op.cit: 28).
Sinnattugaq namminermini
” Ulloq taanna Paavia sinnattukaminit, imaluunniit takorluukkaminit aallartinneqangaarami
oqaaseqanngilaq. Ilami aatsaat sinnattugaq piviusunngortiinnagassaq... Kisianni suliassaq
angeqaaq, sulisorlu akissarsissaaq – Guutip saammaanneranit” (Storch 1914: 69).
Storchip atuakkialiamik Sinnattugaq (Storch 1914), taamatut naggasiinera inuiaqatiminut
kajumissaarinermik nipeqarpoq. Sinnattukkap ataatsimut isigalugu implied authoritut (jf. Iser 1974:
103) takutimmagu; aaqqitassat sammeriarlugit, siunissaq siumukarsimanermik atugarissaarnermik
ingerlalluarnermillu takutitsisoq takutereeramiuk oqaatsit kingulliit taamatut nipeqartikkamigit.
Romanip siulliup saqqummernerata kingorna, saqqummersut allat imarisamigut
parallelleqarfigilluarpai, tamanna takutitsiinnarpoq qanoq sunniilluartigisimaneranik.
1931-mi Ukiut 300-nngornerat (Lynge 1931) siunissalikkersaarummik saqqummertoqaqqippoq.
Matumani siunissamik takorluukkersaarummi, siumut ingerlanissaq kissaataavortaaq:
”Nunaqqatikka. Ullumi nalliuttorsiorfitsinni inuiaqatigiissut pilluaqqoqatigiippugut.
Pilluaqqoqatigiippugut ukiuni qaangiuttuni nunarput siumukarluarsimammat.
Pilluaqqoqatigiippugut kalaallit ingerlasimammata piitsunermit pigissaarnermut, narrugisaanermit
ataqqisaanermut, imminik suunngitsuutinnermit imminut tatiginermut nammineersinnaanermillu”
(Lynge 1931: 82).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
38
Uani kissaataasoq ersareqaaq, kalaallit siumukarlutik ilisimasaqarlualersimanerat inuiaqatigiit
imminnut nikagiunnaarsimanerannik oqariartuuteqarmat. Qulaani tikeriigaq eqqaassagaanni,
kalaallit iluminni immikkoortitaalernerat pigissaarnerit pigissaannginnernik maajunginnittalernerat
– disgust (jf. Nussbaum 2006: 296), tamarmik assigiilerlutik ilisimasaqarlualernerisigut naligiitsutut
imminnut isigilersimanerat kissaataavoq. Kalaallillu tamarmik eqinnaallutik sulillualernerat
kissaatigineqarpoq, eqiasulluni pisussanik utaqqiinnarneq inuiaqatigiinni nikassaataasutut – shame
(jf. Nussbaum 2006: 173f) qimanneqarsimanera eqqaaneqarmat:
”Aap, tassuunali aamma nammineq pissutaakujuttarsimapput taamani
eqiasuttoqarpallaarsimagami piitsuunermik ilasaasunik. Soorlu taamani kalaaliminertigut
ajorsartariaqartarsimanngikkaluarput eqiasuinnerusimagaluarunik ” (Lynge 1931: 17).
Piniartut ajorsartarsimanerat inuussutissarsiutiminnik eqiasullutik sulisarsimanerat tunngaviusoq
uani takutinneqarpoq, siunissamili eqiasuitsunngorsimanertik peqqutigalugu
ingerlalluarnerulersimanerisa takutinneqarneratigut, kaammattuutaavoq kikkut tamarmik
sulilluarnissaannik. Soorlu tamanna Storchip Sinnattukkami isornartorsioraa ajoqit
ilinniarsimanngitsup sullarlunneratigut. Kalaallittaaq tamarmik akisussaaffimmik tigusinissaat
1910-mi palasip Jens Chemnitzip peqqussutigisimavaa (Lanngård 2003: 132f.).
Akisussaaffimmik tiguseqatigiinnissamik inuiaqatigiit kalaallit iluani kaammattueqatigiinneq uani
erserpoq. Atuakkiortut atuakkiamikkut sinnattumik annissinneratigut, inuaqatiminnik
sunniiniarnermikkut piviusunnguinissartik qanillisarniarsaraat.
“Flere danske præster rapporterer i årene 1901-1907 om tegn på en begyndende vækkelse. Der er
dog tilsyneladende tale om at visse præster energisk forsøger at fremkalde en vækkelse, nærmest i
iver for at komme først med den sensationelle meddelelse. Derimod er der ingen tvivl om, at de
grønlandske kateketers aktivitet rundt om på bopladserne bliver stærkt øget i disse år – det bliver
mere almindeligt at afholde ugedagsgudstjenester og regelmæssige bibellæsninger” (Thuesen 1988:
85f).
Matumani eqeersaanermik anersaakkut upperisarsiornikullu aallaveqartumik kalaallinut tamanut
atuuttumik kaammattuineq aallartinneqarpoq. Ajoqillu eqeersaanermik aallutaqarlutik
kalaaleqatiminnut kikkunnulluunniit sulilluarnissamik kaammattuutiginnillutik eqeersaasimapput.
Tamatumalu kingorna Peqatigiinniat Stephen Møllerimit pilersinneqarsimavoq, eqeersaanerlu
aallarniutaalluinnarpoq siumukarusulernermut.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
39
Siumukarusulernermilu ilisimasakippallaartut uparuarneqartarput, aaliangersimasumik
silassorissumik kinaanermillu ilisimannilluni siumukarnissaq kissaataammat. Inuiaqatigiit mimicry
(jf. Bhabha 1994: 85f) atorlugu siumukarniarsarisut sarkastiskinik atuillutik, takutinniarsaraat
assimileressagaanni (jf. Thorbjørnsen 1968: 144) qallunaanut issuaanerinnaassanngitsoq, aammalu
paatsoortumik oqaatsinik tusakkanik timitaliisarnerit takutitsiniutigineqarput arlalitsigut ima
nipeqarsinnaasumik: ”Ima paasisaqanngitsigigassi kanngunaqaasi, maajunnaqaasi, ima iliussaasi”:
”Pigissaartut pasillerneqarajuttarput tamakkuinnarnik eqqarsaateqarsoralugit. Soorlulu inuit
ilaasa piitsuussusertik pilunnertillu usorsisimaarutigiinnaraalluunniit. Soorluuku Lasarusitut
piitsuuppat isornaannerussasorigaat, naak Lasarusi sutigut allatigut tamatigut
assiginngilluinnaraluarunikkuluunniit. Oqaatsit ”aqagussaq isumanerluutigeqinasiuk”
illersuutiginiartarpaat katersiumannginnerminnut” (Lynge 1931: 18).
Uniinnarlutik siumukarusuttunut saaffiginninnera ersippoq, paatsoorneq qanoq
annertutigisinnaanersoq namminermini quianarnerata inuiaqatinut tarrarsorsinnaatinnissaa
anguniagaalluni. Soorluttaaq Ikinngutigiinni (Petersen 1934), qallunaanut ilaarsiinnarneq aamma
takutinneqartoq, Storchip atuakkiaani aamma taakkartorneqareersoq (Storch 1914: 17).
Siumukarnissamullu sinnattulikkersaarutaasut atuakkiat taakkua marluk Sinnattugaq (Storch 1914)
aamma Ukiut 300-nngornerat (Lynge 1931) qulaanni taakkartorneqangaatsiareerpoq
ilinniarluarnikkut anguneqarsinnaasut, tassuunakkut paasisimasaqarlualernikkut inooriaatsikkut
atugarissaarnikkullu siumut ingerlasinnaaneq tikinneqarsinnaanera annertuumik
kajumissaarutigineqarlunilu oqariartuutigineqartarluni. Sinnattulli angorusutat atuakkialiatigut
strukturalismeusutigut atuartussanut sunniiniarnermi qallunaat nunaanut atajuarnissaq
oqariartuutigineqarportaaq:
”Taamaaliorluta qallunaanut akerartorujuinnaraluarutta ajorpoq. Taakkumi ajortumik
pinngilaatigut” (Storch 1914:12).
Storchip qallunaat nunaannut avissaariartornissamik eqqarsaqqusinnginnera uani
takuneqarsinnaavoq. Tassami qallunaanut akeqqeraanni taava ungasilliartornissaq taakkununnga
qaninneerarsuussaaq, tamannali anguniagarinngilaa killormulli qaninnerorusuppai, ajortumik
pinnigatik nunasiaatiginnittutut isigisamigit (Gulløv 2017: 275).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
40
Ukiut 300-nngornerat-nni (Lynge 1931) qallunaanut atajuarnissaq aamma ersarissarneqarpoq,
kalaallit siuariartoraluarunilluunniit qallunaat ataasioqatigalugit ingerlanissaq sinnattuummat
(Lynge 1931: 86).
Inuiaqatigiit kalaallit kulturiat – piniartuuneq, pingaartitanut atuakkialiani mininneqanngilaq.
Pineqartulli; piniartut ilungersorlutik, aalajaallutillu namminneq sulilluarnissaat ersarissarneqarluni:
”Misigereerpaami meeraatilluni atuarfimmi aallunneqannginneq qanoq ajortigisoq,
isumaqarpungami kalaallit massakkut piitsuussutsiminnut paasisakippallaarnertik patsisigigaat.
Piniarluarneq qimattariaqanngilluinnartoq sungiusarunnaariartorpaat, taamalu nunaqarfiit
amerlanersaanni piniartut saperuttartunngoriartuinnarput” (Storch 1914: 17).
Oqartoqarsinnaavoq piniartuunermik attassiinnaraluarluni, allanik inuussutissarsiutinik
pilersitsiniarneq inuiaqatigiinni paatsoornarsinnaammat. Matumani qallikkut kissaat piujuassasoq,
inuiaqatigiilli iluanni pissusilersuutit assortuimmata, taanna siunertaq dobbelt moralitut
isikkoqalersimmagu.
Eqeersaaniarneq piniartutut inuuniuteqartunut, suliassaq taanna namminneq kivillugu assoroorlutik
sulissasut, nunami qallunaanit ikiorneqaqisumi, namminerli akisussaassuseqarnerulernissamut
aallarusunnermi qallunaat qimanngikkaluarlugit, inuiaqatigiit iluanni ulluinnaat ingerlaleraangasa
qulaani takoreerparput piniartut ammut isigineqaleriartortut. Allaat maajunnartutut – disgust (jf.
Nussbaum 2006: 72ff) isigineqartut. Piniartunik naqisimannillutik pissuseqartartut, piniartut
paatsoornermik tunisinnaavaat. Qallunaat kalaallinut stereotypeat; kalaaleq ipertuujusoq, tipeqartoq
atugarissaarnerulernikkut kiinarsineqarsimammat ilumut orsukulussunni tipeqartoq. Taamaattumik
ajattuinneq atugaalerpoq inuiaqatigiit akornanni, qitiusumillu siunertarisaagaluaq – piniartuuneq
tununneqassanngitsoq timitaliinikkut imminut assortortunngormat, piniartuuneq pingaarsimaqisoq
annaanniartariaqartutuinnaq isikkunissimalluni:
”Kisiannili ullut allanik piumasaqarput. Pisoqaq ataqqinartoq naammakkunnaarpoq, kulturitoqaq
piniartuunermut tunngasoq toqumut eqqartuunneqareerpoq” (Lynge 1931: 84).
Lyngep siunissami angorusutaani, piniartuunerup toqumut eqqartuunneqareersimanera allaaseraa.
Paasisariaqanngilarli kissaataasoq tamanna, uisitsiniarnertut atorneqarsinnaammat.
Naliginnaasumimmi inuup ajornerpaaq kiinarsiguniuk, aalassatsinneqarnikkut tamaviaarluni
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
41
anguniagaqalersinnaasarmat. Matumanilu ukiuni (1914-1953), kalaaleqatinut
paasititsiniaanerujussuaq atugarineqarpoq, ilaatigut sunniiniarnerujussuarmik ilaqartumik.
Atuakkialiat kuisimanngikkallarnerup nalaani pisimasuusaartinneqartut annertuumik, siuaasat
inuusaasiannik oqaluttuartarput. Inatsisit allassimanngitsut avaqqunneqarsinnaanngitsulli
Ersinngitsup piumasaani (Lynge 1938) nalaalluarneqarsinnaapput:
”Ukiorpassuarnilu ineriartortillugit inuit tamangajammik peqquserlunneq tamanna
ilisimajuarsimavaat kalaallillu eqqartuussiviat pingaartoq: Akiniaasussat inernissaat,
eqqartuussutillu inuiaat upperusiat naapertorlugu naammassineqarnissaa utaqqillugu
nipangersimajuarsimallutik...” (Lynge 1938: 32).
Akiniuussisarnerup avaqqunneqarsinnaanngitsup angutit inuusuttut marluk, ataatassaminnik
toqutsisariaqalernerisa nallerpaat. Kalaallit ileqqutoqaanni tamanna avaqqunneqarsinnaanngilaq
aatsaallu kristumiunngornerup kingorna tamanna unissimalluni. Taamatut allaaserisaqarnikkut Hans
Lyngep takutippaa, siuaasat inooriaasiisa inatsisaasalu qanoq atoruminanngitsiginerat.
Kristumiunngornerullu inuuneq kalaallinut qanoq atoruminarsitigisimanera:
” In this way, when christianity was introduced, one total understanding or interpretation of the
world replaced another. However, the fundamental impression of life, inherited from the eskimo
tradition - that life is something a person is given, but not necessarily something he wants - was not
changed. People still lived under the threat that suddenly an incident might occur which would
deprive them of the will to live in this world. But christianity provided a new moral protection
against this temptation; as had the Eskimo world order in the old world” (Thisted 1992: 144).
Uani tapertaavoq takutitsisoq, qallunaanit tikinneqarnerup sunnerneqarnerullu iluaqutitaqarneranik.
Siumukarnissamut isiginermi takutitsisuusoq, ilumut ilorraap tungaanut ingerlaarnermik.
Tuumarsimi (Nielsen 1934) kristumiunngoreernerup kingorna, kuisimanngikkallarnerup
ileqqutoqaasa amiakkui suli atorneqartut aamma eqqartorneqarput (Nielsen 1934: 16).
Taamatullu piniartuunerup ilungersunassusaa ersersarneqarluni, piniussisup ajunaarneratigut
piniartinngoriataarneq, kiisalu silapiluttorsuarmi piniarnerit (op.cit: 105).
Oqaluttuat taamaattut piniartut aalajaatsuusariaqarnerannik takutitsipput, siuaasat assoroorlutik
nappatiginnissimanerannik takutitsiniutitut, tamannalu piniartunut sukasaatissatut oqariartuutaavoq,
Storchip Lyngellu oqaluttualiaani eqqaaneqareersutut, piniartut eqiasunnertik
inuussutigisinnaanngikkaat sukataarnerusariaqartullu.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
42
Naqisimannittutulli nikaginnilluni inoqatinut pissuseqarneq, inoqatiniillu maajugisaaneq – disgust
(jf. Nussabaum 2006: 72ff), kusanarusunnerup aqqani kiisalu ilisimaatsuunngikkusunnerup aqqani
sukasaataasinnaavoq. Soorlu Sinnattugaq-mi tamanna Paavia aqqutigalugu takugipput,
meeraanermisuulli asimioqarfimmiuunini pillugu nikagisaarusunnginnami sukataarniartoq
ilinniagaqarluarnikkut, kingornalu siunissami sinnattukkamini paasigaa, kalaaleqatimini
sullissilluarnini pillugu ataqqisaalersimalluni (Storch 1914).
Oqaluttualiap taassumap annerusumik minnerusumilluunniit atuartussamut tarrarsortitsisimaguni
sunniuteqarluarsinnaanera qularnanngilaq, piffisami tassani kingulliussaarusunnginneq sakkugalugu
inuttaasoq atorlugu inuiaqatinut eqeersitsiniutaammat, aqqutissiuussisoq qanoq nikagisaaneq
sukasaatigineqarsinnaanersoq, allaat inuiaqatigiinni sulilluartunut ilanngussinnaalluni – split level
(jf. Iser 1974: 112).
Inuiaqatigiit kalaallit piffissami 1914-miit 1953-mut oqallisigisaasa ilaat, atuakkialiat
najoqqutaralugit sammereerlugit, erserpoq sunniiniutaasut qanoq sunniitigisimanersut. Tassami
siumukarnissamik sorsunneq, ukiuni taakkunani eqqartugaaqisoq utaqqisaaqisorlu,
piviusunngormat sukkasuumillu ingerlanneqarnera tulliuttuni paasisaqarfiussammat.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
43
Atuakkialiat 1953-1979 Qooqa (Brandt 1971) aallaavigalugu
Sinnattugaq (Storch 1914) aallaavigalugu oqaluttualiap imarisaani pisut, piviusunut
tarrarsortinnerani erserpoq, inuiaqatigiit kalaallit qanoq taamani siumukarusutsiginersut aammali
nalornisoqarsimalluni.
Atuakkiortoq Ole Brandt
Ole Brandt (1918-1981) niuertoruseqarfimmi Iginniarfimmi peroriartorpoq. Palasiuvoq nuummilu
Ilinniarfissuarmi atuareeramik Danmarkimut atuariartorsimalluni.
Taamani pikkorissut Ilinniarfissuarmi piareeraagamik Danmarkiliarnissaminnut
neqeroorfigineqartarput. Brandtillu atuakkat qallunaatoortut kalaallisuumut nutsertarsimavai,
annerusumillu kalaallisut atuartitsisarsimalluni (Berthelsen 1994: 174).
Tamakkualu nalunaarpaat Brandt kalaallit oqaasiinik pingaartitsisuusoq. Atuakkialianilu
inuiaqatigiinnit nuannarineqaqisut nersornaasigaassutigisimallugit.
Ukiunilu sisamani landsrådimi ilaasortaasimavoq, taamaattumillu sulinermigut inuiaqatigiit iluanni
sunniuteqartuunini takutillugu (ibid).
Brandtilli maanna atuakkialiaani siuaasat annertuumik eqqartorneqarput. Qooqa (Brandt 1971)
siuaasat inooriaasaat tusaruminartumik allaaserineqarpoq. Atuakkiortup kalaallisut oqaatsinik
atuinera, siuaasat naliminni inuunerannut takorluuilluartitsisuupput, piniutinik taakkartuinermini,
taamanilu pissutsinik ilisimasaqarluarluni allaaserinnini tunngavigalugit. Romaanip allataanermigut
qaqugukkut piviusuunera fiktioniuneraluunniit immikkoortikkumminaassinnaavoq, ilami oqaluttuaq
tusaruminarluinnarpoq, oqaatsillu atorneqartut uppernarpalulluinnarlutik.
Atuakkialiaq Qooqa tusaruminartoq
Siullertut tunngavinnik taakkartuinnginnermi Qooqap tusaruminartuuneranik,
eqqaaneqartariaqarpoq atuagaq siullermeerluni saqqummerami allattaasitoqaq atorlugu,
oqaluttualiap aallartinnginnerani, allanneqarsimammat oqaluttualiaq pisimasuvinnik
tunngaveqartuusoq (Brandt 1971).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
44
Atuakkialiami oqaluttuap imarisaani annerpaamik ersersarneqartoq tassaavoq; qanga kalaallit
kuisimasunngunngikkallaramilli toqutsisoqarsimatillugu, toqutsisoq akiniarneqartussaasoq toqumut,
Qooqa aqqutigalugu toqumut pillaasarneq unissimasoq:
“Sakiatsiama Qooqap inutsialassuup, toqoraanermik ersiortitsinermillu sineriassuatsinni
angallavigisatsinni unitsitsisup, anersaava kingornukkumallugu, eqqissisaanerlu sulissutigiuagaa
ataataga qatangutikkalu ikiortigalugit suni tamani tikitassatsinni siaruartertarumallugu.
Inuutillunga angutaaserfigineqassagaluaruma sakiatsiama Qooqap anersaava atorlugu
akisarumaarpakka toqumik pinnagit, paatilli uku kusanartorsuit seqinermut saatillugit
qullarsimasakka nakooqutigalugit” (Brandt 2018).
Matumani implied author (jf. Iser 1974: 103) aqqutigalugu takutinneqarpoq,
piviusuunerarneqareernermigut suna pineqarnersoq – tassa piviusuusoq qanga kalaallit
toqutsisarneq akiniaalluni unitsissimagaat. Taannaannarluunniit eqqaallugu, oqaluttualiaq
namminermini tusarnereerpoq. Qanga Kalaallit akiniaasarnerat toqumik akeqartariaqartarsimasoq,
avaqqutassaanngitsoq inatsisaasoq, siuaasat nammineerlutik ingasagalugu pissuseq
allanngortissimagaat tusassallugu tusaruminarluinnarami. Piviusuutinneqarneranullu
apeqqusissallugu uggornartutut isigineqarsinnaalluni, tusarnernera peqqutigalugu. Taamaattumillu
naqissusiineq piviusuuneranik uppernarsinnaavoq.
Atuakkiortullu periusia qiviassagaanni, narratoritut (jf. Ibid) oqaluttualiamini inuttaq pingaarneq
Qooqa, implicitsimik atuartussamut sunniiniarnera isiginninnissamut atatillugu
kimeqartorujussuuvoq. Tassa nammineq atuakkiortup isummani toqqorterlugu, inuttatigut allatigut
Qooqap qanorittuunera oqaluttuarisaramiuk, namminerminiik nersuiniarnini toqqaannartinnagit:
“Qooqa isumaqaraluarpoq panerit qimaasut angujartussappagit siulliutiinnarniarlugu.
Sivisujaamik ingiaqatigiikkaluarput, kisianni majoqqarsuaq sivisooq atuallallugulu Qooqap
paasivaa malitatik angujartorunnaarlugit. Kulavaappata tuttuaraagaluarpataluunniit malinnissaat
merserinerussagaluarpaa, pannersuugamilli atagu qasullarumaarput. Aaqqioq malunnartumik
qasujartulersoq Qooqap allatut ajornartumik saneqqutiinnarpaa kingumullu qiviassaajussullugu
qimaasorsuit malilerlugit (Brandt 2018: 70).
Qulaani Brandtip takutippaa, Qooqap ningaani qaangernianngikkaluarlugu qasulermat
qaangiinnartariaqaraa, piniagassaminnut qimataajumanani avaqqussinnaajunnaaraa qaangiinissani.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
45
Qooqap pissusaa matumani minguitsumik aallaaveqarluni iliuusaasoq takutinneqarpoq, aappaattullu
qanga kalaallit piniakkatik aallaavigalugit inuusuunerat oqaluttuarisaanikkut ilisimaneqarnera
tunngavigalugu, atuartussamut paasinninnissamut atorneqarluni. Tassa; susaassanngikkunik
piniagassaminnik Qooqa siuartariaqartoq, angut inuusuttoq pileruttortoq qasulermat. Namminermini
tamanna nersorinninneroreerpoq, naak toqqaannanngikkaluarluni. Atuartussalli siuaasat
pingaartitaannut tunngasunik ilisimasaqarnerat atorneqarluni, toqqaannaq oqaatigineqanngitsut
qanoq paasineqarnissai matumani takutinneqarput.
Naggataatigullu Aaqqioq – Qooqap ningaava aqqutigalugu nersorinnissut toqqaannartumik
atuakkiortup tusartippaa:
“”Tassa inummik oqilasuunnguamik takugaluarnarpoq!” Namminermi Qeqertarsuup ikersuata
sikuani arpalluni sungiusartuartarami isumaqarsimagaluarpoq inoqamminut
inorsarpallaarsinnaajunnaarluni – sunaaffagooq-una sakiatsiakasini suli soqqajarsimanagu!”
(Brandt 2018: 70).
Aaqqiup oqilasuumik takusimaneratigut, Qooqa narratorimiit (jf. Iser 1974: 103ff)
oqilanerarneqarpoq. Matumani toqqaannanngissusaa takuneqarsinnaavoq, inuttaq alla atorlugu
eqqaaneqarmat oqilasoorsuusoq. Kalaallillu siuaavisa tuttorsuit arpallutik angumasarsimagaat
takutinneqarluni. Eqqaaneqareersutuullu piviusuvinnik oqaluttuaq tunngaveqartineqarnermigut,
tusaruminarnera ersippoq, siuaasat qanoq piginnaaneqartigisimasut aammalu Qooqa qanoq
immaannaanngitsigisunik piginnaaneqarsimanera tusaruminarluinnarlutik.
Qooqali kisimi tusaruminartumik tusartinneqanngilaq, aammali taassumap inoqutaasa qanoq
sajaatsigineranik inuit allat naapissimasaat aqqutigalugit tusarneqarsinnaapput:
“Nunaminnut angerlarsimaleraangamik eqqartortuartarpaat inuit taakku ilaqarfigilikkamik
peqqissaarluinnassusii! Atisaannik alinnilinnik takuffiunngilaq. Ipeqartillugit
naammattoorneqanngisaannarput. Pisataat tamarluinnarmik sanalluagaapput aseqqoqarnatillu
(Brandt 2018: 75).
Maniitsormiut Tinuteqisaarmiullu Pikiulinnguarmiunut (Qooqakkunnut) aqqusaartarnerminni
peqqissaassusaasa tinguartinnarnerannut eqqartuinermi, takutinneqarpoq Pikiulinnguarmiut
peqqissaarluinnarlutik periuseqarnerat allanit malugilluarneqarsimasoq, taamaatsumillu sunniineq
taanna ingerlatitsisimasutut paasineqarsinnaalluni ima: Kalaallit iluminni naapeqartigiittarnerminni
peqqissaarneq takusartik sineriammut ingerlateqqissimagaat, taamaattumillu peqqissaartuuneq
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
46
kalaallinit nammineq pioreersuusoq. Tamannattaaq tusarlugu tusaruminarluinnarpoq,
oqaluttuatoqqani tusartagaareersut, kalaallit allanit sunnigaannginnerminni iteqqumut (quumut)
qulittarsimasut, takorluuinnarlugu peqqissaassusermut ulluinnarni atugarisaasumi
naapertuuppianngissusaa naleqqiunnartarmat. Taamaattorli siuaasat
peqqissaarluinnartortaqarsimanerannik tusarneq tusarluarnanngitsuunngilaq matumani Brandtip
narratoritut (jf. Iser 1974: 103; Pedersen 1997: 160f) sunniiniutaani.
Brandtip siuaasat pillugit oqaluttualiaani tusaruminarluinnarsinnaasuni, imatut paasillugu;
paasissutissat ‘nutaat’ siuaasanut tunngasut ilumoortikkusutat, atuartuusumut
naatsorsoruminaassinnaapput piviusuunersut piviusuunnginnersulluunniit. Atuakkialiammi nalimini
oqaluttuarisaanikkut pisut eqqaassagaanni, inuiaqatigiit kalaallit iluanni paatsiveerusimaarneq
ersarilluinnarpoq. Kalaallit Nunaanni nutarterineq G-50 – G-60-lu aalassatsitsinermik
kinguneqarmata:
“Det blev dog efterhånden klart, at udviklingen ikke gik ganske som planlagt, og at de voldsomme
ændringer også havde en række negative følger. Den danske Grønlandspolitik og dens grundlag
blev udsat for stigende kritik og ikke mindst en række reportager i tv i 1965 skabte furore og gav
andledning til en større mediestorm (Gulløv 2017: 339).
Nutarterinerup ukiui 1950-ikkunni aallarnersut 1960-ikkunnilu nanginneqartut,
qallunaanngorsaanertut isigineqalernerat, pissutsinik sukkasuumik allannguinermik aallaaveqarput.
Taamaattumillu Kalaallit nunaminni allanngoqisumi, kinaassutsiminnik ilisarinneqqinniarnerat
qaqinniarneqalernera naapertorlugu, Brandtip Qooqamik allataa tusaruminarluinnarluni. Brandtip
oqaatsinik atuinera qiviaqqissagaanni, piniartunik navialisunik oqaluttuallaqqilluinnarpoq;
taamatullu erserluni sunik oqaluttuarnerminik paasisimasaqarluinnartuusoq:
”Mallit anorilu najoqqutariinnarunikkik ornigartik kipusoorpallaassanganngilaat. Qooqa
ungasiarluni assorliuvoq qaartittarnerminit Inequnaaluk tikittorumanagu. Qooqap aappi
Inequnaaluk nersorluinnarpaa aatsaat taamak anorersuarsiortigileramik, kisianni
annilaanganeranik sapileqqajaaneranilluunniit malunnaateqanngilluinnarpoq (Brandt 2018: 57).
Brandtip oqaluttuallaqqinnermigut atuartussamut piviusoq oqaluttuamiittoq
misigitittuusisarneratigut, takorloortittarpaa qanoq ilungersunartigisumik killiffeqaraluarlutik
Qooqakkut akiuutiinnartarnerat, piniarnermikkut.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
47
Taamaalilluni atuartussap Qooqamik atuarnermini, piviusoq malugillatsiartarpaa, Qooqakkullu
qanoq nallersuukkuminaatsiginerat – inornartiginerat piginnaasamikkut takulersarlugu.
Siuaasallu inuuinnarumalutik akiortariaqagaat Brandtip narratoritut (jf. Iser 1974: 103ff)
takutikkaagamigit, oqaluttuallaqqinnermigut uppernassusaa annertutittarlugu. Qulaani
tigulaariffigisaq eqqaassagaanni, takuneqarsinnaavoq anorersuup ataani, Qooqakkut qaannanik
ingerlallutik qanoq akiuulluartiginersut. Tamannalu sapiissusaanik ersersitsivoq. Naliminilu
saqqummernermini atuartussanit piviusuunngissinnaanera apeqqusersorneqarpallaarnani:
”Asasara kalaaleqat kinaagaluarnersutit! Kalaallisut inuiaassutsitta, oqaatsitta, kulturitta allallu
kalaaliussutsimut tunngasut navianartorsiuleruttorfianni atuagaq una ilinnut isaappara” (Brandt
1991).
Qulaani Brandtip atuakkialiami Qooqap (Brandt 1971) nanginnerani Tulliartoq 1-imi (Brandt 1973)
aallaqqaasiummini taamak allappoq. Tassani toqqaannartumik atuakkiamini aallaqqaasiinermini
kalaaleqatiminut tamanut saaffiginnippoq, inuiattut kattuttutut, kinaassutsimik nukittuumik
inissisimanissaq pillugu saaffiginnilluni. Pineqartumi oqaluttuap imarisaani Qooqakkut kinguaavi
eqqartorneqarput, Qooqap inuiaqatigiinni eqqissinermik nassataqartitsilluni aallarniisimaneranik
nangitsisuusunik; akiniuussinermik toqumik akeqanngitsumik, pillaanerli nukiit atortariaqarpata
atorlugit, siooranermilli taarsiisussaanngitsumik (Brandt 1973: 58f.).
Brandtip atuakkiani aqqutigalugu, kalaaleqatiminut attaveqarnera kinaassutsip nukittorsernissaanut
tunngasoq, siuaasanillu oqaluttuarinninnera ’piviusuiit aallaavigalugit’, split levelertitsiniutaavoq
(jf. Iser 1974: 112) nukittoqqutissatut inuiaqatigiinnut alloriarnissamut takutitsissutigigamiuk:
”Kalaaleqat illit kinaagaluarnersutit, qanorluunnit ittumik suliaqaraluaruit, piniartuuguit,
aalisartuuguit, savaatiliuguit, atorfiliuguit, sulisartuuguit, illumi ninguuguit
ilinniartuuguilluunniit tamaviaarit” (Brandt 1973).
Matumani atorfiit assigiinngitsut taagorneqarnerisigut, immikkut maluginiagassaavoq kalaaleq
ataasiusoq. Tassa kalaaleq piniartuunngikkaluaruniluunnit kalaaliusutut naqissuserneqartoq.
Atorfillit nutaarsiassaajunnaarsimanerat peqqutigalugu imminnut ataasiusutut isigineq,
ineriartornerullu sukkasimaqisup aalassatsitsineranik ataatsimuulerneq nukittoqqutissatut
aallervigineqartoq malunnarluni. Tamannarpiarlu sakkorineqarpoq atuartussamut, piviusutut
oqaluttualiap isigineqarnissaanut: ’aajukua siuaasasi sapiitsorsuit tamaavissi malinniarsigit’.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
48
Christian Berthelsennip atuakkialianik allaatigisaqarnermini, siuaasanik allaatiginnittarneq ima
ilaatigut paasisassaasutut allaatigaa:
”Nutarterinerup 1950-imiit aallarnersup nassatai saqqummerartut inuit ilaannut
takornartaalluinnartuupput paasiuminaatsuullutillu; qanganitsaniippulli nammineq pigisat,
paasisinnaasat, kinguaariippassuarni inuiattut atatitsisuusimasut. Taamaattumik qanganitsat
nuannersortaannik tusagaqarumasarneq aamma nassuiarneqarsinnaavoq kalaaliussutsimut
najummatsernertut” (Berthelsen 1994: 157).
Atuakkialiat Brandtip saqqummersissimasai qiviassagutsigit; siuaasat inooriaasiannik
oqaluttuarinnittut, oqartoqarsinnaavoq kalaallit nammineq pigisaannut attuumassuteqartuusut.
Namminerlu pigisanut anersaakkulluunniit tunngassuteqaraluarpat, ilisarsisinnaaneq inummi
pioriissaaq, taamaalilluni atuartussap takorluuisinnaanini ajornanngitsunnguamik sanarfisinnaavaa,
piviusutullu takorloorsinnaanera ajornanngitsumik pilersillugu artualizationernermigut (jf. Iser
1974: 184).
Atuartussammi piviusuminut oqaluttualiaq inississinnaaguniuk, sukataarusussuseqalernermik
pigisaqassutigilissuaa, taamatullu kinaassutsimik aalassatsinneqarfiup nalaani, kalaaliussuseq
nukigalugu inuttut nakkaannarfissaraluami imminut makiteqqinnissaq siunertarilerlugu.
Berthelsennip oqarneratuut kalaaliussutsimut najummatsernermut attuumassuteqartuusinnaasoq,
qanganisalersaarutinik allaaserisaqarneq – siuaasanut aallerneruvoq kinaassutsip aalassassimasup
naneqqinniarnerani. Taamaattumillu Brandtip atuakkialiai Qooqamut attuumassutillit,
saqqummerfiisa naligini tusaruminartuupput, atuartussaminut kalaallinut saaffiginninnermigut,
tusarusutaannillu tusartitsinermigut.
”Romanen er ikke oversat, hvorfor handlingen er ret udførligt refereret. Læsningerne udspringer af
et konkret undervisningsforløb ved Ilisimatusarfik, efteråret 1991. Når netop Qooqa er valgt her,
skyldes det denne romans ganske særlige popularitet; spørger man folk i almindelighed om deres
ynglingsroman henvises der næsten altid til Qooqa, med den begrundelse at den er ”så rigtig
grønlandsk”” (Thisted 1992: 197).
Atuakkialiap nammineerluni qallunaatut nutserneqarnikuunnginnerata ersersippaa kalaallinut
saaffiginninnini. Taamatullu tusaruminarneranut kalaaliviorpaluttumik nipeqarluni allataanera
atuartunit tiguartiffiullunilu, tutsuiginarlunilu tusaamaneqarluarpoq. Matumanilu piviusutut
allagaaneqarnerata sunniutigaa tamanna (op.cit: 195).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
49
Ippiarsuup imai I (Brandt 1982) aqqutigalugu Brandtip tetralogi (Qooqa, Tulluartoq 1-2, Piitaralak
& Taseraq Pingajuallu) allatani suminngaanniik pisimanerlugit takutippaa:
”Una oqaluttuarisara kisivit piginagu inoqatinnut oqaluttuariniaruk – immaqa
silattuallaataasinnaajumaarpoq (Brandt 1982: 19).
Brandtip atuakkialiamini matumani ’uanga’ atorlugu oqaluttuariuseqarnermigut, oqaluttualiaq
nammineq misigisimasamisut nipeqartillugu oqaluttuaraa. Tamannalu cluevoq piviorpalunneranut
sunniiniutitut (Thisted 1992: 218ff). Anersaamillu Inequmik atilimmik, qanga inuusimasumik
naapitsisimanermigut kalaaleqatiminut oqaluttuarisaanik ingerlatitseeqqiinertut oqaluttualiaq
aallaaveqartillugu. Taamaaliornermigullu Pikiulinnguarmiut – Qooqakkut piviusuuneraqqillugit
(op.cit: 24ff.).
Saanikut oqaluttuassartaani-mi (Brandt 1982: 7ff.) Brandtip oqaluttualiamigut oqariartuutaa
taannaaginanngilaq, naliminili pissutsinik tarrarsortitsilluarpoq taassuminnga
oqaluttualiarinninnermigut periuserisamigut. Inuiaqatigiit siunissamut nalunartumut
aallaruttorfianni – ukendt (jf. Freud 1998: 154), qallunaanut ataasioqatiginiakkaminnut
avissaarallarlutik anersaakkut imminnut tunngavissioqqinnermikkut – ujaasineq kinaassutsimik
pigileramikku tupinnanngitsumik matumani oqaluttualiami anersaarsiortumik tusarpugut (Brandt
1982: 19).
Nutaamik aqqummik atuiniarluni ingerlaveqalerneq – qallunaanngorsagaareerluni nammineq
pingaartitat atorusutallu naqqaniik sakkugalugit ingerlaqqinniarnermi – appropriation (jf.
Thorbjørnsen 1968: 144). Taannaannarluunniit ’nalusamut’ aallarneq, misigissutsikkut
aalassaffiusarpoq sumiluunnit pissutsini killiffinnilu, taamaattumik misigissutsit anisariaqartut
erserusulersitsisarput, qamani imminut suliarineq misigissutsikkut taamatut aallarnertarmat.
Matumanilu Brandtip oqaatigigaluarpaa pinngortitami kisimiittuartuugami ersineq ajorluni (Brandt
1982: 8).
Tamannali atuartussamut clueuinnarpoq arlaannik ersiummisaarnartumik pisoqalersoq.
Taanna erserusulerneq, anersaanillu oqaluttuarinikkusulerneq ersiutaavoq inuiattut nalorsarlutik
inissisimanerannut kiisalu misigissutsitigut aalassaqqanerannut. Taamaattumik implicitsimik
tamanna takutitsiniutaavoq, inuiaqatigit qanoq killiffeqarnerannik misigissutsitigut.
Brandtip Qooqamut attuumassutilinnik tetralogiinik (Qooqa, Tulluartoq 1-2, Piitaralak & Taseraq
Pingajuallu) allaaserinninnera, inuiaqatigiit iluanni tusaruminarluinnartumik tiguneqarlutik
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
50
iluatsilluarsimapput. Nuannarineqarluarnerisigullu ilaatigut takussutissaavoq atuakkat
saqqummeqaarnerminniik, nutaanngorsarlugit saqqummeqqittarnerisigut. Ilaatigulli
saqqummeqqaarnermikkut allataasitoqaq atorlugu allataasimaneri allattaasitaamut nuullugit
saqqummeqqittarsimapput. Kalaallillu atuakkialiaannik allataasimut nuussisarneq
naliginnaasuuvoq, atuaruminartunngorlugit saqqummerseqqinnissai siunertaallutik. Taamaattorli
immikkut maluginiarneqarsinnaavoq Qooqa (Brandt 1971), saqqummeqqaarnermini allaqqagami
piviusuinnik tunngaveqartuusoq, taamaattorli kingullermik saqqummersinneqaqqikkami 2018-mi
allagartaq taanna ilanngunneqarsimanngimmat.
Ukiut ingerlanerini atuakkialiap taassumap tusaruminassusaa, imarisaatalu allatut isigineqarnera
allanngorsimavoq. Inuiaqatigiit Kalaallit oqaluttuarisaanikkut allamut pinerminni, atuakkialiamut
isiginnittaasiat allanngorsimavoq, tusaruminartutullu isigineqarnera killeqartinneqarluni,
piviusuunngitsutut isigineqalersimagami imarisamigut.
Brandtip atuakkialiaani oqariartuutaasut paquminarsinnaasullu toqqoqqasut
Ole Brandtip kalaallit siuaasaanik sapiitsorsuarnik tetralogiliamini eqqartuinera, nalimini
tusaruminartumik allaaserinninnertut taareerlugu, atuakkiortup silassorissutsiminik tarnimiluunnit
ilorpiaani toqqoqqasut atorlugit taamatut oqariartuuteqarnera - kalaaliussuseq nukittorserniarlugu,
qalliinnakkut taamatut oqariartuuteqarpasissinnaanera naqissuserusunnarpoq. Oqaluttualiammi
taakkua tusaruminartut (Qooqa, Tulluartoq 1-2, Piitaralak Taseraq Pingajuallu),
oqaluttuarisaanikkut piffimmi sunniiniutaalluarput, nalimini ilisimalersimasaminik sakkoqarluni
sunniiniutaallutik:
” takes place in pre-colonial times and depicts how the Greenlanders in socio-political matters
create norms on a level with the ones taught by Christianity. They abrogate blood feuds and
overcome superstition and black magic. Further, they are like supermen in hunting skills and
execute in a very competent way their commercial relations with English whalers with whom they
speak English” (Langgård 2011: 139).
Karen Langgårdip erseqqissarpaa, Brandtip atuakkialiamini Qooqami (Brandt 1971), kalaallit
pissusitoqaat; akiniuussisarneq – toqumut pillaalluni avaqqunneqarsinnaanngitsutut qanga kalaallit
isigisaanni, oqaluttualiami takutinniarneqartoq kuisimannginneq sioqqullugu Qooqap nammineq
tamanna unitsissimagaa. Aammalu piniartarnermikkut immikkut piginnaasalittut isikkulerlugit
sapiissuseqarnerata ersersinneqarneri, piviusorsiunngitsut. Qooqalu atuakkialiami arfannianut
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
51
tuluttut oqalussinnaanini pissutigalugu attaveqallaqqinnera ersersarneqarluni atuakkialiami (Brandt
1971: 124).
Pissutsinik piviusorsiorpalunngitsunik tusaruminartunilli allaatiginninneq tamanna takutitsivoq,
suniiniutit siuaasanut qummut isiginninnissamut qanoq annertutigisut. Atuakkialiap nalimini
saqqummernermini, inuiaqatigiittut killiffik naapertorlugu – inuiaqatigiit aalassaffiat, oqaluttualiap
upperinissaanut piviusunullu attuumassuteqarneranut apeqqusiisariaqannginneq tupinnartuunngilaq.
Taamaattumillu, oqaluttuarisaanikkut killiffik alla tikinneqarmat aatsaat, tupinnanngitsumik Qooqa
(Brandt 1971) naqiteqqinneqarnermigut 2018-mi piviusuinnik tunngaveqarnera ilaatineqanngilaq.
Atuakkialiarmi atuaannarlugu nalunarunnaarsimavoq, piviusuinnik tunngaveqanngitsoq.
Ingasattajaartumik pikkoritsitsineq, eqqiluisaartitsinerlu kalaallit allanit tikinneqarlutik aatsaat
sunnersimaneqaleramik malugilersimasaat, Brandtip atuakkialiamini inuttaasunut
ingerlateqqikkamiuk, inuttaatitamini protagonistiutitani taamatut kinaassusileramigit.
Brandtip Qooqakkunik qummut isigisassarujunnik oqaluttuarinninnermigut, sunniiniutai qulaani
eqqartorneqareerput qanoq ililluni sunniiniartarnerinik. Tassa inuttatigut allatigut, Qooqakkunnik
ilisarisimannitsutigut eqqartortittaramigit narratoritut (jf. Iser 1974: 103ff) inissilluni, qanoq
Qooqakkut ittuusut takutillugit. Taamaalilluni indirektimik kusanartumik isigititsiniaasarnera
sunniiniarluni, atuartussamut tigujuminarnerusarpoq uppernarnerullunilu.
Ilami Qooqakkut siuaasat pissusaannut sanillersuussassaanngivilluinnarput, eqqiluisaangaarmata.
Kumaqanngilluinnarlutik, tikeraatik immikkut amissaanik peqartittarpaat, nerisassatillu
aaliangersimasunut immikkut tamaasa igaqartittarlugit (Brandt 2018: 75).
Ilaatigullu torratsitaaneri quianaannarsinnaapput ilami qimmiinut allaat peqqissaartuutinneqaramik
(op.cit: 95).
Nutaamik siuaasanik isiginnilersitsinermut Brandtip oqaluttualiai sunniisutut taaneqarsinnaapput,
inuuniutitik malillugit inuusuugamik, orsoq – piniakkatillu allat tipeqarinngilluinnarlugit ullut
tamaasa nerisaralugillu, sinillutik atugaralugit atisaralugillu ulluinnaralugit atugarisarpaat. Qanga
kalaallit tassa taamatut inuusaaseqartut ippinnartuunngillat taakkununnga. Brandtilli
atuakkialiamini sunnigaasimanini allanit malillugu allanngortippai (Thisted 1992: 196), nalimini
atuartussat aamma sunnigaanikkut sunnerniarlugit. Kalaallimi arfannianit tikinneqaqqaartaleramik
inooriaatsiminnik sungiussimasaminnit allat isaani allaanerummat:
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
52
“…Iøvrigt er disse hedninger Ganske snavsede, smudsige og stinkende, med fæl, ildelugtende
Aande og særlig uren og snavset i Ansigtet, da de ikke tvætte eller rense sig; de tørrer selv deres
trannede Hænder af paa deres Haar, og har sædvanligt uanmindelig mange Lus og Utøj paa sig,
som de fange og opæde..( Pedersen 1997: 161).
Haan arfanniat kaptajniata kalaallinik naapitsinerminni oqaluttuarinninnerani takuneqarsinnaavoq,
piviusumi allat isaanniik qanga kalaallit naapillugit qanoq isiginarnersut. Brandtilli
akerlerluinnaanik Qooqakkut ilaqutariit peqqissaassusaannik ersersitsinermigut, qanga kalaallit
piviusumi issusaat kontrastiannik oqaluttuarnerai. Nutaamillu siuaasanik peqqissaartumik
isigititsilluni nittarsaanermigut, ideal pilersitani implicitsimik takutippaa, siuaasat inooriaasiat
taannatoqaq maajunnartuusoq (jf. Nussbaum 2004: 72ff).
Tassaniikkami kusassaaneq, inuiaqatigiittulluunnit killiffimmi pissutsini allanngorsimasumi isinik
allanik isiginnittaaseqalernermi namminneq naliminnut naleqquttumik isiginneriaaseq. 1970-
ikkunnimi kalaallit qallunaanngorsaanerujussuup kingunerisaanik, nutaanik pissutsinik
inuuneqalernermikkut isiginneriaasii aamma allanngorsimalluinnaramik. Taamaattumillu siuaasanik
kusassaalluni oqaluttualiorneq ersiutaavoq, piviusut kanngugalugit (jf. op.cit: 296) nutaamik
oqaluttuareqqiineq kinaassutsinik naqissusiiniarnermi.
Inuiaqatigiilli naliminni 1970-ikkunni, imminnut kalaaliusutut naneqqinniartutut ittut tamakkua
tusassallugit annerivallaassuaat, siuaasatik kinaassutsiminnik ilisarseqqinniarnerminni nukinnik
aallerfigileruttoramikkik aammalu qummut isigileruttorlugit. Taamaattumik selektiv
hukommelseqalerlutik tusaruminartitatik kisiisa siuaasaneersut qallortalerlugit.
Taamaattumik oqariartuut taanna toqqoqqasuuvoq, isumaqartariaqanngilarli Brandtip tamanna
isumagalugu taamatut allassimassasoq. Piviusorli uaneereerpoq, kalaallit allanit tikinneqaramik
tipeqarineqartarsimasut.
”Orninneqarsinnaallutillu artorsaatilinnit allanillu atoruminaatsorsiortunit
kikkuugaluartunilluunniit, tassaagamik kalaallit pulaaleraangatik igalaaminnik matuminnillu
ammarterineq ajortut kalaalersunni anisinniarlugu” (Lynge; AvangnaamioK no.7: 56).
Qulaani Frederik Lyngep Palasi Ostermannikkut pillugit allatamini, ersarissumik oqaatigaa,
nalinnginnaasumik qallunaat kalaallinik isersimasoqarsimagaangamik illumik iluat
tipaarsartarsimagaat. Taamaattumillu immikkut Ostermannikkut iluaralugit tipaarsaaneq
atugarinngimmassuk, tamatumani takutinneqarpoq kalassunnittarneq allanit tipeqarineqartartoq,
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
53
kalaallit aamma iluminni malugisaraat ilisimmarikkaallu. Taamaattumillu kalassunninneq
kanngunartunngorluni (jf. Nussbaum 2006: 173f).
Kanngusunneq taanna maajunnermik aallaaveqartoq, taamanikkut 1970-ikkunni paquminartumik
inissisimasunngorpoq, tassa siuaasat qummut isiginiarlugillu – siuaasallu kalassunnimut
atassuteqartuusut, misigissutsikkut annernarnermigut paqumisunneq piulerpoq. Taamaattumik
Brandtip Qooqakkunnik oqaluttuarinninnermini kusassaanermigut – tipeqanngitsuuneraalluni
namminermini isumaa ersereerpoq; kanngunartoq (ibid.).
Taamaattumillu inuiaqatigiittut isiginneriaaseq siuaasanut assortuuttutut ittoq, piviusumi
maajuginninneq kusassaanikkut qaqilerneratigut, piviusoq paquminarninngortiinnarpaa. Imatut
paasillugu; siuaasat akersuulluarsimasut ataqqisassat, ajortortaannik taasinissaq
annernarninngoqqittoq, taamaattumillu ajunngitsortaat kisiisa qallulerlugit piviusoq
toqqaannartumik ersarissanngikkaluarlugu: ataqqillugit maajugalugilli (jf. Nussbaum 2006: 72ff).
Qooqa (Brandt 1971) aallaavigalugu nalimini paqumigineqartut taakkartornerisigut erserpoq,
siuaasanut atassuteqalerneq ambivalentinngortoq: tassa ataqqillugillu maajugalugillu. Misigissutsit
taakkua siuaasanut tunngatillugu assortuunnerisa, atuakkap oqariartuutivianut tigusinissaq
ajornarnerulersissinnaavaa. Nalimini siaasanut selektiv hukommelseqalerneq, piviusunut
isiginninnissamut ersarlutitsilersinnaanera pissutigalugu. Piffissamili tassani piviusut annisissallugit
paquminarput, killormulli ullumikkut 2019-imi paquminartutut taaneqarsinnaavoq oqassalluni
Qooqa (Brandt 1971) atuagaq piviusunik tunngaveqartoq, killiffimmi inuiaqatigiit
allamiilersimanerannut tamanna takutitsivoq; killiffik – namminersulivikkusunneq.
Paqumigineqartartummi ukiut ingerlanerini, pissutsillu nikinneranni allanngoriartortarput.
Muminganik taasissagaanni, atuakkiortup atuakkialiaa alla qiviarutsigu Ippiarsuup imai (Brandt
1982) intimiusumik oqaluttuarnera, ukiuni nutaajunerusuni paquminartutut isiginarsinnaavoq,
anguteqammut qanilaarpaluttumik eqqartuinera eqqarsaatigissagaanni:
”Ilami inequnangaaravit, taammammat-una maanga innaannaqqugaluarikkit. Oqarfigaanga: -
Taamaaliorusukkaluarpunga aamma uanga illit iluareqigakkit...” (Brandt 1982: 12).
Matumani ukiuni nutaajunerusuni inuusut kinguaariinni nutaami peroriartortut atuarunikku,
anguteqatigiit qanilaarpaluttorujummik dialogeqarnerat, anguteqatiminoorpaluttumik nipeqartutut
paasisinnaavaat. Ukiunimi nutaajunerusuni inuttut ataasiakkaatut inoriaaseqarneq
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
54
ingerlanneqartarmat, taamaattumillu intimiuneq paquminarnerulluni. Tamatumunngalu
tapertaaqataavoq oqaluttualiap imarisamigut allarluinnarmut tunngassuteqartup, anguteqammut
asannippaluttumik nipeqarnermigut atuartussamut tupaallatsitsinera. Atuartussallu naliminut
oqaluttuaq pisinnerani, paquminartumik tigusinnaammagu – actualization (jf. Iser 1974: 184).
Kingumulli qiviassagaanni oqaluttualiap taassuma nalimini ippigineqanngilluinnarluni
paqumigineqaranilu, atuartussanit tiguneqarsinnaavoq. Qangaanerusormi inuiaqatigiit
ataatsimoortutut inooriaaseqarnerunikuupput, ilaqutariippassuillu ataatsimut
najugaqatigeerrattarlutik illu mikigaluarpalluunniit, taamaattumik intimiussuseq takornartaanani
taamanikkut paquminartutut isigneqanngilaq.
Paquminartulli Brandtip atuakkialiaaneersut paasillugit qallorsimagaanni imaanngilaq
oqartoqarsinnaalertoq, atuakkat oqariartuutivii nanisimallugit. Oqariartuutiviilli nanissagaanni,
oqaluttualiat imarisaannai tusarnaarneqassanngillat, atuakkamili allassimasut tamaasa
peqqissaartumik tusarnaarlugillu paasisariaqarput:
Siullertut tusarnaarluarneq una pineqarpoq, oqaatsit redundatimik saqqummersinneqaqattaartut,
assersuutigalugu:
Qooqa (Brandt 1971) qiviaraanni, ataatsimut isigalugu takutinneqarput kalaallit siuaasaat qanoq
sapiitsigisut, taannaannaanngilarli takutitsiniutigineqartoq. Naak oqaluttuarineqartut
ingasattajaarussilluni inuttaasunik peqqissaartitsillunilu pittaatitsigigaluartoq, takutinneqarportaaq
sukataarluni nukiit tamaasa peqqissaartumik sulilluarluni atoraanni taava imminut
napatilluartoqarsinnaasoq. Kalaallillu 1970-ikkunni kinaassutsiminnik aalassattut tamakkua
tusassallugit allaat pisariaqartikkaat oqaatigineqarsinnaavoq, Brandtilli atuakkialiaasa imminnut
atassuteqaqatigiittarnerat imarisamikkut puigorneqassanngilaq. Tulluartoq 1-lu qiviaraanni,
atuakkap tunuani ima allaqqavoq:
”Qooqa aamma Tulluartoq kingornatigullu allat oqaluttuarineqartussat tassaaginnanngillat
piniartorsuit ilinniagassaminnik – pingaartumik qajartornermik, piniarnermik timersornermillu –
ilikkarluarsimasut ilungersortumik sungiusarneq aqqutigalugu, kisianni aamma inuttut pissutsinik
kusanarluinnartunik takutitsisuupput tamatsinnut ilinniarfissaallutik” (Brandt 1973).
Matumani kajumissaarineq kalaaleqatinut siammarterneqarpoq atuakkap saqqummernerani,
soorluttaaq qulaani eqqaareeriga matumap siuleqqiutaani kajumissaarinini kalaaleqatiminut
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
55
saaffiginnilluni allassimagaa. Taamaattumik Brandtip atuakkialiai imatuinnaq paasineqassanngillat,
siuaasat qummut ingattajaarluni isigitinniarsariinnarai, ingattajaarnerli sukataarusussusermik
kajumissaatissatut kalaaleqatiminut tunniuppaa, oqaatiginiarlugu imminut nikaginatik
sulilluarnikkut angusarissaarnertik ataqqinaammik taarsersinnaagaat. Taamaattumik oqaatsit atugai
paasiniarluaraanni oqaatiginiagaata toqqammavia nanineqarsinnaavoq – invocation (jf. Iser 1974:
185ff).
Siuaasat qummut isiginissaannut propagandannerinnaanngilaq toqqaannartumik
toqqaannanngitsumilluunniit, kajumissaarineruvorli oqariartuutimigut kalaaleqatinut:
”Kisianni atuakkiortup siulitsinnik uparuussinermigut atatillugu pingaartitaa manna
paatsuugassanngilaq: Siulivut imminnut napatissinnaajumallutik tamaviaartariaqarsimapput,
aamma illit kingulliaasutit sumilluunniit suliaqaraluaruit suliat tamaviaaruttariaqarpat. Tamanna
tassa nunagisamik pingaartitsineq” (Berthelsen 1994: 177).
Kalaaleqatit inuusuttut sukataaqqullugit kajumissaarpai, puigoqqunngilaali utoqqartaasut ima
siuleqummini allassimagamiuk:
”Uagut kalaallit qanoq atsigisumik piginnaassuseqaraluarsimanerput inuiattullu ataqqinaaterput
uterteqqittariaqalerpavut. Minnerunngitsumik ilissi inuusuttut tamanna suliassaraarsi uagut
utoqqaat suleqatigaluta – soqutaassuseerussimasutut isiginata” (Brandt 1973).
Utoqqarnik uani puigueqqusinnginera takutitsisuuvoq, silatusaarnerusutut isigalugu
takutikkusukkaa; misilittakkat atoqqinneqarlutik isumassarsiffiunissaat kissaatigaa,
ineriartupiloornerup kalaallinit aaliangeeqataaffigineqarsimasup akisunera misigilersimagamiuk.
Matumani oqariartuutaa toqqaannartuuvoq, siuleqqiummini nammineq inuttut ataasiakkaatut
oqariartuumminik atuartussamut apuussinerigamiuk. Tikkuaanerli qallunaanngorsagaanerup
pilersaarutaasimasutuulli iluatsinnginnera, kalaaleqatinik aqqutissiuunneqaqataasimasoq
siumukarumasunit, kingunerisa iluatsinngitsoortumik taasassaaneri namminermi maajunnermik (jf.
Nussbaum 2006: 72ff) imaqarami toqqaannartumik oqaatigissallugu paquminarmat,
toqqaannanngitsumik anippaa utoqqartanik puiguequsinnginnermigut.
Atuakkialiat allat Qooqakkut nalaanneersut paqumisoqataasut oqariartuutaalli killormut
anisut
Qallunaanngorsaanerup ukiui qaangiuteqqammitillugit atuakkialiat allat Brandtip atuakkialiaanut
periutsimikkut parallellertorujussuupput. Tassani toqqaannartumik imarisamikkut oqaatigisaat,
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
56
oqaatiginiakkaminnut pingaarnermut kontrastitut anisaramik, piviusup anninnissaa
paquminarsinnaagami naliminni, kiisalu maajunnerat aqutsisorujussuugami:
Qulaani siuaasanik saqqummiussisarneq Qooqa (Brandt 1971) aqqutigalugu eqqartoreerlugu,
taakkununngalu tunuliaqutaasinnaasut taputartuullugit allaaserereernerani, tupaallaffiunngilaq
piffissami nalimini, qallunaanngorsaanerup ukiuisa ataani qaangiunneranilu annertuumik
qanganisarpaluttunik; siuaasanut tunngasunik atuakkialiortoqarluarsimaneranut. Atuakkiortutut
attussallugit sammissallugillu taakkunaniissimammata. Taamaattumillu qanganisarpaluttut soorlu
ilaatigut makku: Aasiaat (Rosing 1962), Qilak – nuna – imaq allallu (Nielsen 1962), Inuppaat
(Lynge 1962), Tikippoq (Rosing 1963), Ernermik akiniuussisoq (Sandgreen 1964), Ilissi tassa
nunassarsi (Nielsen 1970).
Ilaatigut tamakkuupput qanganisarpaluttunik oqaluttualiorsimasut, atuakkiortut ilai tamakkuninnga
arlariinnik allaatiginnittarsimapput, kulturitoqqaminnik erlinnartuutiginninnissartik
tammattaaviliuinissartillu pillugu oqaluttualiorsimasut. Taamaattumik atuakkialiarineqartartut
tamakkua naliminni tarrarsortorujussuupput, inuiattut kinaassutsiminnik tammartajaartutut
misiginerminni imminnut naneqqinniarnerminni, siuaasamik ileqqutoqaat
saqqummilaarteqqinniarlugit (Ong 2002: 46ff). Qallunaanit 1700-kkunnili annertuumik
siulersorneqariartuaalersimapput inooriaaseq pissutsillu nutaat ilinnialeramikkik, kristumiussutsip
eqqunneqarneraniit (Gulløv 2017:52). Taamanerniilli kalaallit pissutsitoqqat
qimakkiartuaaleramikkik, inooriaatsit atortorissaarutillu allat misiligartalerlugit
siumukarusunnermik pilerineq ornigigaluttuinnarsimavaat, qallunaanngorsaanerullu sukkasuumik
allannguisimaqisup inuaqatigiit paasinnilerfigigamikku anersaakkut allarluinnarmiilersimallutik
siunissamut nalusamut aallartutut kinaassusaaruttutullu misigilerfigalugu – ukendte (jf. Freud 1998:
154).
Toqqammaveqareerlutik siulersortereerlutillu siunissaq nalunartoq tikikkamikku, atuakkialiatigut
qulaani takutippara arlallit siuaasat allaaserineqartorujunngortut, tamanna aamma
nipangiusimasaqarnermut paqumigisaqartutut ililluni taarsiutaasinnaavoq. Matumanimi piffissami
uanerpiarmiinnginneq ersiutaasinnaavoq massakkorpiami kiinarserusutaqannginnermik.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
57
Moses Olsennip naliminni allataa naliminut tunngasoq Aamma uagut taamaappugut? (Olsen 1970),
oqaluttualiamini matumani qulequttamigut kalaaleqatiminut alludererpoq (jf. Iser 1974: 182) –
eqeersaalluni uisitsiniutitullu atorlugu. Oqaluttualiammi imarisaatigut qiviaraanni
minimalistiskiunermigut aamma eqqarsatitsigami atuartussanut. Simertut – simertuaqqat, akuttat –
akutaaqqallu qanoq pissuseqarnerinik takutitsinermigut. Ilaatigut taakkua iluanni akuttanut
naalaannarluni iluareqqusaarneq ersersinneqarpoq, simaartullu akuttanut akerliugaangata
simertoqatiminniit ajorineqartarnerat takutinneqarluni:
”Milloorumanngitsut aappaa oqarpallappoq: ”tamakku amigaatiginngilaat, tuniorarnagit,
kanngunaannarpusi”. Milloortulli ilaata akivaa: ”ilagiumaneq ajormatsit sinnganak,
naalakkumaneq-una ajorakkit ilagiumaneq ajoraatsit” (Olsen 1970: 132f.).
Uani takuneqarsinnaavoq qallunaanut iluareqqusaarneq qanoq naliginnaanerutigisutut
inissisimasoq, akerliusartummi illuatugaanillu eqqarsartut annikinnerunerat ersersinniarneqarami
(op.cit: 133f).
Iluareqqusaarluni akerliliinaveersaarneq, isummamik nammineq tusaatitsinnginneq kalaallit
ilatsiinnartuunerannik takutitsivoq. Pissutsit neutralitut nipeqarluni oqaluttuarineqaraluartut,
takuneqarsinnaavoq pissutsit equnganerannik takutitsiniaasoq. Taamaattumik kalaaleqatit qanoq
kanngunartigisumik pissuseqarnerat ersersarneqarpoq, iluareqqusaarnerup aqqani. Tamannalu
maajunnermik imaqarpoq, killiffigiligaammi tassa nunartik namminneq pissaaneqarfigiunnaartutut
ikkamikku piviusumi, tamannalu oqaluttualiaaqqami aamma ersersinneqarpoq:
”Soormi uagullu pinnguarfigigipput apereqqaanngilaatigut?” (op.cit: 136).
Matumani oqaluttuap takutikkamiuk, iluareqqusaarneq qanoq annertutigisoq naggataani meeqqat
pinnguartafiat pinnguarniaasaartut qallunaap aserorteramiuk illuliorfiginiarlugu piffik,
ataqqineqannginnerup takutinneratigut qanoq pissaaneqanngitsiginerat takutippaa,
unitsinniaraluaramikkulu, qallunaap akerlilerneqartanngingaarami ilassiorneqaannarnasoraluni
aalaterai. Piviusumilu kalaaleqatiminut tutsillugu apeqqutigaa, pissutsit taamaannersut,
uumisaariniutitullu tamanna taaneqarsinnaavoq, uisitsiniaanermik siunertaqarnermigut. Piviusortaa
qiviarlugu nalimini annernareerpoq, killiffiup kinaassutsimik tammartajaarfiusup nammineq
pisooqataanermik takutitsiniutaammat. Ilumoorpat tamanna inuiaqatigiittut aqqutissiuullugu
inuiaqatigiittut imminnut kanngunarsarnermik (jf. Nussbaum 2004: 296) misigiffiusinnaammat
paquminarpoq annertunerusumik nassuerutiginissaa.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
58
Ullumikkumullu qiviarutta apeqqutit tamakkua suli apeqqutigineqartarput, 2017-imi youtubekkut
nipilersuut aalasulianik isiginnaagassartalik Josef Tarrak Petrussennip saqqummersitaa taalliaalu
Tupilak qiviassagaanni2, Kalaallit Nunaata qallunaat nunaannut nunasiaataasimanera eqqartorpaa,
tassanilu qallunaat kisiisa uparuartunngilai, kalaaleqatinili uniinnarlutik imminnut nikagilersimasut
saaffigai, ilatsiinnarnatik sapinnginnertik takuteqqullugu iliuuseqarnikkut (2017: 00:02:39-
00:03:13). Isornartorsiuinikkut ersersinneqarpoq, kalaallit iluminni suli ullumikkut uniinnarlutik
qanoq isigineqarnertik allanngortissinnaanngikkaat, taamaattumillu inuttut ataasiakkaatut
akisussaaffimmik tigusinikkut aatsaat inuiaqatigiittut nukitsuunngortissinnaasut pisussanik
utaqqiinnaratik.
Matumanilu siuaasanik oqaluttuarinninnissaq ukiuni akullerni ajornannginneruvoq, taakkununnga
kanngusunneq, ajuusaaruteqarneq, ataqqinninniummik nipeqartinneqarsinnaammat:
”Neriuppunga atuagannguaq una aliikkutaannaanani kingulliarsunnut paasissutaajumaartoq
siulitta ataqqisariaqarnerannik. Siulivut attavigalugit siumukassagutta, aatsaat inuiaassuserput
immikkut ittoq paasisinnaavarput iluatigalugulu – aatsaallu iluamik tunngaveqarluta siumut
ingerlasinnaavugut (Rosing 1976: 33).
Soorunami ataqqinniniarnermik oqarneq toqqaannartumik nalilerneqarsinnaanngilaq, ajuusaarnerup
pianik taamaaliortariaqanermik. Immikkulli maluginiarneqartariaqarpoq, erseqqissaaneq
inuiaassutsip immikkut ittup paasinissaanut siuaasat eqqaamaneqartariaqarnerat, kalaaleqatinut
taamatut alluderernermigut (jf. Iser 1974: 182) takutippaa tamanna amigaatiginartoq, inuiaqatigiillu
iluanni siuaasat puujugaasutut inissisimasutut nipeqartut. Toqqaannartumillu taamatut
tikkuaannginneq peqquteqarpoq, taamannak pissuseqarnermik kannguginninnermik.
Kalaallit atuakkialiai aallaavigalugit maluginiassagaanni, pisooqataarusunngissuseq piviusumillu
kiinarserusuinngikkallarneq, allanut milorujussuineq pisuutitsinermik nipilik atorneqarmat.
Inuiaqatigiit piffimmi nutaamut killikkaangamik periusaasa ilagisarpaat, oqaluttuatoqqat
nutarterlugit qaqeqqittarlugit. Taamaaliornermili oqaluttuaq allanngulaarneqartarpoq, piffimmi
killiffmmi pissutsit aallaavigalugit:
2 https://www.youtube.com/watch?v=sd-JcV0_NAA Josef Tarrak Petrussen ‘Tupilak’
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
59
”Qangatsiarli maanga pisimapput malillugit akerarisatik. Avillutik qinaasisarsimapput ujarlugit
ilimagisatik. Tamassalu siumuisimapput Alummi katerisimaartunik. Qanoq pisartut
nungunniarneqarniarlutik (Villadsen 1965: 7).
Villads Villadsennip taalliamigut oqaluttuarai Qasapikkut qallunaatsiaallu. Matumanili
oqaluttoqqap allaqqinneqartup in medias resimik aallartinnermigut, Qasapikkut qallunaatsianut
akiniaanerat oqaluttuaraat. Matumani susoqarmat akiniaanermik nassuiaasoqanngilaq, Navaranaarlu
sallumik qaneqartoq ilanngunneqarani. Taamaattumik Villadsennip versionia akiniaanermut
tunngavoq. Akiniaaneq – piffissaq naliminut tarrarsortikkaanni; kalaallit qallunaanut
akeqqersimaaleriartorfiat. Matumanilu Villadsennip tunngavigisaa Nalusuunerup taarnerani
(Villadsen 1965) allanneranut, pissutsinik takutitsilluinnarpoq. Tassa Ammassalimmukartilluni
qallunaamit angallammi naalagaasumik ajuallatsinneqarsimagami (Olsen 2004: 49).
Taamaattumillu Villadsennip versionia akiniaanermut tunngasorujussuunera
tupinnanngilluinnarpoq. Minnerunngitsumillu qallunaanut kamassaqarneq inuiaqatigiit kalaallit
iluanni tunngavissaqarluarpoq.
Kamassaqarnermut tunngaviusoq piviusumik aamma imminut kamaannermik aallaaveqarpoq,
qulaani eqqartoriikkakka kalaallit qisuariarpallaarsimannginnermikkut
maliguutiinnarpallaarsimanermikkullu nunagisaminni naqisimaneqaraluttuinnalersimanerat,
piffisamili naliminni tamanna nassuerutiginissaa annernarsinnaavoq, ilalumi allaat
ilisimanngissinnaavaat takorusunngikkallarlugu. Taamaattumik killiffimmi tassaniikkaanni
oqinnerusinnaavoq pisuutitsineq, allanik kamaassaqarneq, nammineq iliuutsip kannguginera
paquminartuummat nassuerutigissallugu (jf. Iser 1974: 173).
Qallunaatsianilli allaaserinnittarneq takornataanngereerpoq qangaaniilli, kalaallimmi inuunerannut
ilaalluinnarput. Taamaattumik pissanganartunngorlugit akerleriittarnerinik oqaluttualiortarneq
aamma atugaavoq symbolitulli aamma inissisimasinnaalluni.
Soorlu Nunassarsiaq-mi (Kristiansen 1954) kalaallit qallunaatsiaallu oqaluttuarineqartut,
asaqatigiillutik nunaqqatigiissimasut nunamik paggannerminni kalaallit ajugaatinneqarnerat
sammineqarluni (Kristiansen 1954: 168).
Nalaatsornerunngilarli tamanna, ukiuni nalimini takutippaa qallunaanngorsaaneq
ersarissilluinnareersimasoq aammalu arlaatigut kinaassutsimut attuilereersimasoq. Taamaattorli
Kristiansennip oqaluttualiamigut ersersippaa, kalaallit nunartik namminneq pigissagaat
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
60
sinnattoralugu – illusion (O’Flaherty 1984: 279f). Taamaattumik kalaallit ajugaanerannik
kinguneqartippaa, takutillugu qamanerpiaq kalaallit qallunaat naligilerniarsaralugit
siumukarniarsarigaluarlutik namminneq nunartik pigissagaat. Taassuunakkulli erserpoq,
nunagisamut oqartussaassutsip pissaanerullu annaanissaanik ernumagisaqarneq. Ernumanermut
qitiulersoq naalaannartutut ililluni, pissutsinik isornartorsiuinissamik nipaappallaarneq, namminneq
kinaassutsikkut tammartajaalernissaminnut aqqutissiueqataaffitsik paquminaqisoq taamaaliornikkut
annippaat.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
61
Atuakkialiat nutaanerusut (1979-2019) Ole Korneliussennip
atuakkialiai aallaavigalugit
”Kisianni kingusinnerusukkut paasivara 70-ikkunni taalliat atuakkialiallu tamarmik siulinut
tunngasuusut, Taava eqqarsarama tamanna ingasaanneqalersoq, tassa siulitta sammineqarnerat
atuakkiortut allat aallunniarlissuk, uangali nalinni pisut kisiisa oqaluttuariniarpakka – taava
tamanna aallutilerpara. Tamanna nunatta oqaluttuarisaanerani ukiuni kingullerni 50-ini
immikkoorutaasutut isigineqarsinnaavoq” (Langgård 2010: 125).
Ole Korneliussennip kalaallisut takorluukkanik atuakkiortuunerup suut siunertarinerai
aperineqarami, ilaatigut tamanna akissutigaa. Takutillugulu siuaasanut tunngasut allaaserissallugit
naammalersut naliminilu pisut kisiisa sammisarlugit, nammineq atuakkiortutut. Taamaattumik
atuakkialiaasa taalliaasalu nalimini tarrarsorneri atorlugit, inuiaat ataatsimoorussillutik
inooriaaseqartut ataasiakkaariartulerputtaaq. Tassa allataasartut inuiaqatigiinnut tunngasuusut, inuit
ataasiakkaat ajornartorsiutaannut, misigisaannullu tunnganeruleramik.
Ole Korneliussen nutaaliortoq
Ole Korneliussen inuusimavoq 1947-mi Nanortalimmi. Atuakkiortuuvoq taalliortuullunilu. Qulaani
nammineq oqarnermisuut, Kalaallit Nunaanni atuakkialiornerup iluani nutaaliortuuvoq. Nalimini
pisunik isornartorsiuinermik allaaserinittarnini pissutigalugu. Atuakkiortutut atuakkialiamini
implied authoritut (jf. Iser 1974: 103), oqaluttuami imarisaa soqutiginarsisittarpaa, allatai
sarkastiskiusorujussuusaramik taamaattumillu suna toqqaannartumik kusassarnagu anisittarlugu.
Oqaatsinik atueriaasia quianartutut oqaatigineqarsinnaavoq, toqqaannartuugami:
”...akimullu isigillualeriarakku takuara utoqqaanngitsigaluni kigutai katagartariilivissimasut,
ilimagiummernermillu qatanngutaata kigutai qanoq issanersut paaserusulerlugit qiviarpara”
(Korneliussen 1992: 43).
Matumani tigulaariffigineqartumi ersereerpoq qanoq toqqaannartiginera, namminermilu quianarpoq
ulluinnarpaluttumik nipeqarnera, atuartussamut paquminarsinnaagaluartoq piviusoq taamak
toqqaannartigisumik anninneqarmat. Sarkastiskiunermigullu piviusut torrutiinnarlugit anninnissai
ajornarnginnerusutut ilillugit anisittarpai, annernarpallaaratik toqqaannarlutilli atuartussamut
apuuttaramik.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
62
”Tamatuma kingorna qitornartaaqqinngilanga, tusagaqarnikuunngilangami, massakkummi
kinguaassaraluit pinngorneri paasineqajaaraangamik kuuffimmut igiinnarneq
ajornarunnaarnikooriarmat piariivitsigani kinguaartaarneq ajornaqigami. Naluara sumik
allaassuteqarnersoq inuunnginnerani inuusareerneriluunniit igiinnaraanni. Tamarmik imaanut
pisarput” (Korneliussen 1992: 53f.).
Matumani naartuersittarneq isornartorsiorneqarpoq, narratoritullu (jf. Iser 1974: 103ff ) tamanna
atuartussamut toqqaannartumik oqaluttuarineqarpoq sarkastiskimik nipilerlugu. Atuaannarlugu
isornartorsiuinera ersernerlussinnaavoq, taamaattorli meeqqap inooreersup suliluunniit
inunngunngitsup kuuffimmut igiinnarnissaata (toqunnissaata) suna aallaanerussutigineraa
eqqaagamiuk, takutitsiniutigivaa naartuersinneq meeqqamik toqutsinerusoq. Inuttarlu pingaarneq
matumani aqqutigalugu, eqqarsaataasigut takutinneqarpoq, ernini toquinnarusukkaa pisimasunut
nuanniitsunut eqqaasitsiuaannarmat (Kornerliussen 1992: 47).
Atuartussamut tamanna eqqartueriaaseq quianarsinnaavoq uisitsiniutaallunili, toqqaannartumik
pisut oqaluttuarineqarnerat tupaallatsitsisinnaagami, pisut qaavisiguinnaanngitsoq inuttaasulli
eqqarsaatai atorlugit qamani pisut eqqartorneqartaramik Korneliussennip atuakkiaaliaani.
Korneliussennip periutsimigut implie authoritut (jf. Iser 1974: 103) oqaluttuap qiterisaa
ornikkiartuaartarpaa, pissutsinik isornartorsiuerusaajutigaluni, isornartorsiuinerilli annerusumik
qasunarsineq ajorput quianartumik pissuseqarluni oqaluttuartarami. Oqaatsillu ulluinnarpaluttut
atornerisigut, atuartussap paasissutissarpassuarnik pisaraluarluni ’ulikkaartuussutigisariaqarnagit’.
Assersuutigalugu: Seqinnersumi apisoq (Korneliussen 1992), imminortarnermut
tunngassutseqarpoq, angutip inuusuttup imminorfissaminukaarusaartilluni eqqarsaasersorneratigut,
namminerlu inuunerminut kingumut qiviartarneratigut, paasissutissarpassuit nalimini pisut
puttallartittarlugit:
” Arlaleriarlunga misilinnikuuara uanga nammineq piumasannik iliorlunga, malugisarparalu
piumasannik iliornissaq inuit akornanni ajornakusoortorujussuusoq. Allat piumasaat
ileqqoreqqusaallu malillugit inuuguit aatsaat inutsialattut isigineqassaatit. Namminerlu piumasat
malillugu piniaraluaruit inuit allat malersortutut ilissavaatsit, soorlumi tassa ima ittoq:
Angusaqarniaruit inuit allat piumasaat malillugu inuugit, inuit allat assiginiarlugit pigit”
(Kornerliussen 1992: 77).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
63
Matumani inuiaqatigiit akornanni qanoq pissusilersornissamik pissusilersuutikkut aqutsiniarneq
ersersinneqarpoq, paasissutissat tamarmik invocationiuneqarput (jf. Iser 1974: 185ff)
Korneliussennip oqaluttualiaani, atuartussamut malugeqqusut eqqartuineq allanarpalussinnaasoq,
taamaattorli itinerusumik eqqartuerusunnikkut, eqqartukkap sakkortuup qitiata tikinniarnerani
sakkorisakkaminik. Naak ilaatigut ilanngussuuttagai soqutaanngitsutut isigineqarsinnaasaraluartut
oqariartuuteqartarmata malugeqqunerisigut. Soorlu qulaani tigulaariffigisami, inuiaqatigiit
pissutsimikkut aqutsiniartarnerat akerlilerniarlugu, imminut toqunnissani siunniukkamiuk
sapinnginnini takutinniarlugu. Isornartorsiuineruvoq nalimini inuusuttut inissisimanerat pillugu.
””Når det sner mens solen skinner” skriver sig således på mange måder ind i den tids grønlandske
litteratur, hvor eksistentialismens almene beskrivelse af menneskets ensomhed og fremmedgjorthed
i verden kobledes sammen med opgøret med den danske kolonipolitik, således at kritikken først og
fremmest rettede sig mod samfundet. Det var den af danskernes påtvungne moderne
samfundsorden, der gjorde menneskene fremmede i deres eget land. I løbet af 70’erne og 80’erne
steg selvmordskurven i Grønland drastisk, og selvmord blev et af de meste centrale symboler i
periodens digtning: fortolket som et symbol på de unge grønlænderes protest mod et samfund der
ikke ville give dem plads” (Thisted; Tidsskriftet no 1: 9).
Imminut toquttarnerup namminermini sakkortussusaa inuiaqatigiit akornanni pioreerpoq,
taamaattumillu taassumap qulequttap qaqinneqarnerani, attortisimaneq misigissutsikkut
ilisarsinermi atuartussaasumut annertoreerpoq. Matumanilu killormut Korneliussennip takutippaa
Seqinnersumi apisoq-mi, tassa imminut toqunniartup isaaniik eqqarsartariaasaaniillu toqussi
ornikkiartuaaramiuk. Inuusuttullu qanoq inuiaqatigiinniit ’piumasaqarfigineqartartiginerat’
ersersarpaa, taannalu invocationiuvoq (jf. Iser 1974: 185ff), imminut toquttarnerup
aallaavissiornerannik atuartussamut takutitsiniutitut. Taamaalilluni atuakkiortoq kalaaleqatiminut
alludererpoq (jf. Op.cit: 182f), kalaallit inuusuttut inissaqartinneroqqullugit inuiaqatigiit akornanni
takutitsiutigaluni inuusuttorpassuit imminorlutik toqusarnerannik (Korneliussen 1992: 82).
Atuakkialiamini Paasissugumma... (Korneliussen 1992), angutit marluk utoqqaanerusup
inuusunnerusullu dialogeqarnerisigullu ersersippaa, angut utoqqaanerusoq imminut
oqartussaanerusutut, paasisimasaqarnerusutullu isigineranik (op.cit: 7).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
64
Matumani angut inuusunnerusoq uteriippoq paaseqqugaluarluni, naqisimaneqartutullu misiginini
utoqqaanerusumiik tunngavigalugu, isummani paaseqqugaluarlugit (Korneliussen 1992: 11).
Angutit marluk ukiumikkut nikigasut dialogeqartinnerasigut ersersippaa piviusumi, inuusuttut
qanoq naqisimaneqarpalutsigisumik ulluinnarni aqunneqarlutillu misigitinneqartartut.
Atuakkialiaanilu ataasiinnaanngitsumi taamatut nipilimmik isornartorsiuneratigut,
malugeqqusaarutaavoq atuartussamut oqariartuut itinerusoq. Tassa inuusuttut inuttut
ataasiakkaajunerusutut immikkuutaartutut inuuneqaleraluttuinnarnerannut, qamuuna
kiserliornermik annermik tunineqartartut paasineqannitsutut misigitinneqartarnermikkut,
tusarnaaneqartannginnermikkullu.
” The narractors of the suicidestories do not commit suicide themselves. They stay on to tell the
stories. The text are intellectual investigations of the causes of suicide – even though they are often
felt to be more than that, because of the deep fascination with the topic of the stories. However, the
wish for fulfillment is accomplished by the artistic activity itself, which fits in the fact that the actual
suicides are not be found among the educated young, but among the groups living in the most
traditional areas of Greenland” (Thisted 1992: 150).
Imminut toquttarnerup Kalaallit Nunaanni atugaanera peqqutaalluni, eqqartorniarneqarnera
sakkortusinnaavoq. Imminummi toquttoqarsimatillugu inuppassuit eqqugaasarput - imminut
toquttup akissutissani kisimi nassarlugu qanigisani qimattarmagit. Taamaattumik atuakkiortutut
qaqinneqarnera paquminartup qaangernissaanut sakkuulluartuuvoq, annernartut nipagiusimagaanni
paquminarsisarmata. Matumanilu Thistedip eqqaavaa, imminut toquttartut inuusuttut
ilinniarsimasuunnginnerukkajuttartut – tassa ilinniarsimanngitsut annerusumik inuiaqatigiit
akornanni naqisimaneqartarnerat ersersinneqarpoq. Tamanillu inissaqartitsinngitsumik
pissuseqarneq Kalaallit Nunaanni atorneqartoq takutinniarneqarpoq, ajornartorsiutinik
pilersitsisunut ilaasoq. Taamaattumillu Korneliussennip atuakkialiai tusarnaarluaraanni,
paasineqarsinnaapput split levelersitsiniutaasut (jf. Iser 1974: 112) inuiaqatigiinnut.
Assersuutigiinnarneqarsinnaavorlu imminut toquttarnerup peqqutigisinnaasaanik taakkartuinera,
immikkooriiartulernermi inuiaqatigiittut avissaartuuttutut ittumi, inuusuttut ilinniagaqanngitsut
ammut isigineqartarlutik, taava annerpaamik kiserliortitaasarlutik inuiaqatigiinni.
Pissutsittaaq taamaalillutik tarrarsorput piviusumut, inuiaqatigiit kalaallit, nunaqqatitik inuusuttut
ilinniarsimasuunngippata maajunnartutut isigisaraat takutinneqarami, inuiaqatigiit iluanni
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
65
kanngunarsaatitut isiginninnermikkut naqisimanninniartarnerat ersersinneqarmat. Inuusuttut
tamarmik assigiissumik periuseqarnissaat – ilinniarsimasuullutik, atorfinillutik. Taamaanngippat
naqisimanninnikkut takutitsivigisarlugit ilisimaatsuusut utoqqaanerillu malitassarigaat, soorlu
Paasisuugummami (Korneliussen 1992) tamanna eqqartorneqartoq, imarisamigullu
takutinniarneqarluni.
Illuatungaanilli aamma inuit atugarissaalersut inuiaqatigiit akornanni immikkoortinneqarlutik allatut
isigineqalersarnerat, Korneliussennip takutippaa Ungaluliaq ungalulik (Kornelissen 2009):
“Pisuttarneraluunniimmingooq soorlu allanngortoq. Taama oqartarput, Siornatigutullu
ilassiorunnaarluni ilassineqarnissanilu naatsorsuutigisimallugu allatukajaaq qiviartalersimalluni”
(op.cit: 58).
Inuiaat kalaallit suli avissaartuukkaluttuinnarnerat matumani takutinneqarpoq, eqimattanut
assigiinngitsunut inissitsiternermikkut tamanna pilersikkiartoraat takutinneqarami. Inuit
atugarissaartut pissaatikinnerusunut pasillernerat uparuarneqarportaaq, soorlu matumani angutip
illutaarsimasup tillinniartartunut imminut illersornermut ajunaarutigigaa isumannaarsuivallaarnini
pillugu, atornissaalu nalullugit takutinneqarmat (op.cit: 66).
Pingaarnertulli ersersarneqassooq, matumanittaaq inuusuttut ilinniarsimanngitsut qanoq
isigineqarnerat erseqqarissumik ersersinneqarmat:
“Inuusuttuusimagunik. Takuneqartarsimassagaluarput. Alapernaatsut, qulleq qamillugu
igalaarsiorumatuut, piggartuut uniffeqaratillu angalaavartut taama amerlatigerpaluttut, taakku
seqineq nuileraangat tuaviuinnaq tarranikkumanatik morsukaallutik tammakaasartut, ulluunerani
tamanut tamaanga pulaartorlutik taarsitserlugu sinnuttarsimasut…” (op.cit: 63).
Matumani inuusuttut unnuaannarmi eqqumasartut, ullukkullu sinittartut tillinniartarnissaanik
pasilliutigineqarput. Oqaluttuarineqarnermikkut soorpianngitsutut nipilimmik eqqartorneqarput,
uumasunulluunnit eqqaanarnerusumik pissusilersornerisa taakkartorneqarnerisugut,
takutinneqarpoq, inuusuttut taamaattut maajugineqartut – private immorality (jf. Nussbaum 2004:
77).
Amerlanertigut Korneliussennip inuttanik oqaluttuamini pingaarnertut inissisimatitamini,
inuttaatikkajuttarpai: Inuusuttut; naqisimaneqartut - kiffaanngissusermik ujaasisut, soorlu
Paasisuugummami inuusunnerusup naqisimaniarneqarnera utoqqaanerusumiik ersersinneqartoq,
inuusunnerusorlu paaseqqugaluartoq. Imaluunnit imerajuttut. Inuttat taakkua isaanniik, atuartussaq
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
66
narratorimiit (jf. Iser 1974: 103ff) takutinneqartarpoq, silarsuarmi tassaniilluni qanoq
misinnarnersoq. Inuiaqatigiittut eqimattakkuutaariartornermi, imminut paaseqatigiinnerunissamik
naqisimanninnani pinissaq ersersarniarneqarpoq. Amerlanertigulli Kornerliussennip
oqaluttuariaatsimigut sorraappalussinnaasumik soqutigittaappalussinnaasumillu nipeqartarnini,
uumisaariniutaasoq atuartussamut, oqaatiginiagaanut allatut paatsoorsitsilersinnaagaluarpoq,
silarsuamiilli allamiik atuartussaq paasissutissanik tuniorarneratigut eqqarsalersitsiniarneqartarpoq.
“Sunaaffaana aalajangiunnikuusamik naammassinnikkiartulerluni taama pilerinarlunilu
nuannertigisoq. Arpasukaaginnaq ingerlagama erniinnaq qoorortuuaraq toqqortara tikippara.
Nanineqarsimanngilaq. Qujanaqaaq. Tassa isumannaalerpoq. Qununngilanga. Sunami
qununarami. Malugisaqarnavianngilanga” (Korneliussen 1992: 85).
Imminut toquttarnermik eqqartuinermi misigissutsit aalassaqasartut, matumani atuakkialiami
imminut toquttussap pilerineranik tusarpugut. Orniginartumik inuusuttup toqunissaminik
aalajangerneranik eqqartuineq, namminermini alianaraluartoq, matumani illua tungaanik
nipeqarpoq. Tamanna uumisaariniutaavoq, takutinniarlugu ima inuiaqatigiit aaqqissuussaaneranik
kanngunartigisumik inissisimasoqarmat, allaat inuusuttut nunaminni sullissillutik
tullinnguuttussaagaluartut toqorusunnerusalersimasut. Inuiaqatigiit killiffiannik maajuginninnermik
(jf. Nussbaum 2006: 72ff) ersissitsiniutaavoq, taamaattorli uumisaarinikkut
allannguisoqapallattariaqarneranik ersersaalluni.
Korneliussennip periusaasa ilagivaat atuakkialiani amerlanertigut aallartittaramigit in medias
resimik, taamaattumik atuartussap aallaqqaammulli pissutsinut malinnaaniarnissani
isumagilertarpaa, oqaluttualiamigullu oqariartuutini toqqortertarmagit, atuartuusup nammineq
paasissutissanik katersilluni paasiniaanermini eqeersimaartariaqarpoq, oqaluttuami oqaatiginiakkat
piviusuminut inissillugit takulersinnaassagunigit – actualization (jf. Iser 1974: 184).
Iliuuseqartitsiniarnermigummi inuiaqatigiit iluanni eqqarsartaatsikkut, pissusilersuutikkullu
allannguiniarnermi, atuartuusoq peqataatinniarsarisaramiuk.
Seqinnerluni apisoq-mi ( Korneliussen 1992), inuttaasup pingaarnerup taallaq illormi ilisaaneranut
eqqaanartilersimasaa (op.cit: 79) eqqaaneqarpoq, tassalu illuni ajunaarsimasoq eqqartorlugu.
Narratoritulli takutippaa, imigassartorsimalluni aallarsimasoq ajunaarlunilu, ajunaartorlu
ilisaammat arnaata ilerrup saani taanna paatsiveerutaasarluni atorsimavaa. Qalliinnakkut manna
eqqartorneqarpoq, arnaa paatsiveerussimanerarlugu. Matumanili itisuumik eqqarsartitsiniutaavoq
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
67
atuartussamut, inuusuttuni imigassaq ajornartorsiutigineqartarnera takutinniarneqarami.
Anaanaasullu imigassaq aqqutigalugu ernerminik annaasaqarnini anniaatigalugu qisuariarnera
takutinneqarpoq, atuartussap nammineq oqaluttuaq iluitsunngorlugu paasiniarneratigut
takunnilernissaanik tikkuussinermigut, atuartussamut suleqatiginninniarnini takutikkamiuk.
Pisut qalliinnarsiorpaluttumik oqaluttuarisaraluarlugit nipeqartittaraluarlugilluunniit, atuartussamut
qulaaniik aqutserpaluttumik nipeqarani oqaatiginiakkani takutittaramigit,
naqisimannippalunnginnermigut atuartussamut qisuariutissat, eqqarsaatersuutissallu oqittumik
tuttarput, naak eqqartorneqartut ilaatigut oqimaattaraluartut imarisamikkut, sarkastiskiunermigut
eqqarsanartunngortittaramigit, annernartua ungasinninngortillugu.
Atuakkiortut allat sunnerneqarput
Korneliussennip periusaa, eqqartueriaasialu pissutsinik ajornartorsiutinik isornartorsiuinermi,
oqippalaartunngortitsilluni aqqutaavoq, inuiaqatigiit akornanni anniaatinik paqumigineqartartunillu
qalluinissamut sapiissuseqalernermik. Eqqorneruvorlimi oqassagaanni taakkua
oqaluttuariaatsimikkut matumani tikitassamma, paqumisunnginnerullutik ammanerullutillu
saqqummernerat.
Korneliussennip nutaaliornera eqqaassagaanni, tigujuminarsaasumik atuartussamut
paquminarsinnaasunik qalluinera atuakkiornikkut eqqartukkanik oqimaattunik paqumisugani
annitsinissamut aallarniisuuvoq. Matumuunali allannguineq anneruvoq, toqqaannartumik
aniatitsilernermik kinguneqarami.
Assersuutigalugu Uumasoqataata annaappaa (Korneliussen 1992), inuttaq pingaarneq
aqqutigalugu takutippaa, imerniartarfimmi arnamik angerlaassinera (op.cit: 42). Matumani
annikitsorsiorlugu ilanngunneqanngilaq, qanoq pisoqaqqissaarnersoq. Atuartussalli tamanna
naatsorsuutigiinnarsinnaavaa, taamatullu eqqorluartumik eqqartorusunnagu allamut nuulluni (op.cit:
44). Tamatumalu ersersippaa, Korneliussennip qunugisaqanngitsutut illuni qalluisaraluarluni
toqqaannartumik periuseqarnermigut, paqumigisaasoq atoqatigiinnermut tunngasumik
allaaserinninnissaq. Ukiulli nutaajunerusut qiviaraanni, inuusuttut oqaluttualiaminni tamakkua
kannguginagit ilanngussuuttarpaat, paqumisunneq tassani atorneqanngilaq (Sørensen 2015: 109).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
68
Sinnattut aqqutigalugit paquminartunik qaqitsiuminarnerusoq matumani takutinneqarpoq – illusion
(jf. O’Flaherty 1984: 279f).
Atuakkialli allat qiviaraanni, inuusuttut namminneq piviusutik atuartussanut paquminarsinnaasut
allaaserisarpaat. Inuunerup taamaanneranik inuillu allat inooriaasaannik takutitsillutik:
“…timinilu attuullugu sanioqquppoq, piguppoq, qiippoq, qiikkunarpunga, sunerpunga, kisianni
aalakoorpunga, uanga ininnukarta sallaatsumik oqarpoq, siniffianut nallarpunga,
sapingajappunga, aallartinnissaq naluara…” (Korneliussen 2014: 42).
Atuakkialiat allanut killissamik qaangiissinnaasut narratoritut (jf. Iser 1974: 103f)
allaaserineqarnera takutitsivoq, inuit allat paqumigisinnaasaat qallornerisigut inuusuttut
paqumigineqartartunik qaangiiniarnerminnut takutittarpaat eqqartorneqarsinnaasut, inuusuttorsiutit
ulluinnarni misigisartakkaminnik qalluisaleramik. Inuttut ataasiakkaatut inuuleraluttuinnarnermi
ataasiakkaatut misigisartakkat, inuusuttoqatinulli alluderertut (jf. Iser 1974: 182)
kisimiinnginnerannik oqariartuutillit, ataatsimoorussaalermata.
Imatut paasillugu: Inuunermi pisartut toqqaannartumik allaaserineqarnerisigut takutinneqartalerpoq,
kiffaanngissusermik inunnillu allanit aquneqannginnissamik qinigassaqarnermik. Tamanna
takussutaavoq Kalaallit Nunaata nunarsuarmioqataaneranik, politikkimi nunallu aqunneqarneranik
tunngasunik kisimi allaaserinnikkunnaarnermi, isornartorsiuinnaranili, pisartuvinnik inuup qamani
inoqammut allamut pilerinera – arnaqatinuugaluarpat anguteqatinuugaluarpalluunniit.
Silarsuaaqqap allisimanera ersersarneqarmat, allaanerussusermillu inissaqartitsinerulerneq
aqqutissiuuinneqarpoq, inuiaqatigiimmi kiffaanngissuseqarneq ujartorpaat inuttut ataasiakkaatut
aamma.
Imaluunnit naliminni pisartut qattutiinnarnerpaat? Kanngugiliinnarnerpaat Naalakkersuinikkut
pisartut?
“The toning down of the ethnic symbolism and discourse about the Greenlandic way of life that took
place in society at large, but especially among young people in the late 1980s and the 1990s, meant
that many readers were not satisfied with Greenlandic literature” (Langgård 2011: 157f.).
Matumani ersersarneqarpoq atuakkialiat kalaallisut allaqqasut inuusuttunit
naammagineqarunnaarsimasut – soqutiginaatimikkut eqqartukkamikkullu. Taamaattumillu
inuusuttut atuakkiortullumi allat nutaajunerusut, atuakkialiamik atuartarneqarnissaat
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
69
unammillissagunikku imarisamikkut soqutiginarnerusariaqarput. Taamaattumillu paquminartunik
sakkoqarneq atungaanerulerpoq, pissutsit piviusartut annernartunik imallit
saqqummiussuunneqartalerlutik:
“Telefoni tigugakku pisarnermisut asannippaluppoq. Oqaluutilaareersugulli qissaserluni
kamarujussuarsimanini utoqqatsissutigaa. Aperivoq isumakkeerfigisinnaaneriga oqarporlu
asallunga. Uannit asaneqannginnissi annilaagagisarsimanerarpaa. Sianerfigimmanga
nuannaajallaqaanga. Eqqarsaaterpassuimmi kaaviaartipallaleraluarpakka assullu
aliasuleraluarlunga. Taamaattumik paasigakku sooq taamatut pissusilersorsimanersoq
isumakkeerfigaara…” (Petrussen 2001: 22).
Vivi Lynge Petrussennip atuakkialiaani Naalliutsitaanerup pissaanera (Petrussen 2001) imaqarpoq,
tarnikkut naalliutsitaanermik. Qulaani takutinneqartumi ersermat oqaluttuami aappaasoq angut,
ullumiummat tassanngaannaq kamariasaartoq, kingornalu qanoq asannippalutsigaluni sianermat
aappaasoq arnaq nuannaaleqqitsigisoq, isumakkeerfiginnillunilu. Narratoritut (jf. Iser 1974: 103ff)
takutinneqarpoq, misigissutsit qanoq nikerartinneqartigisut, tassanngaannaq sumi tamaanngaanniik
pasilleriasaarneq aapparisamut, kingornalu qiagami isumakkeerfigineqapallatsigineq. Inuusuttut
aappaqartaleqqaaraangamik tappigeqqasutut ilillutik asannilertarnerat implied authoritut (jf. Op.cit:
103) takutinniarneqarpoq. Tarnikkullu naalliukkiartulerneq narratorikkut (ibid.)
ersersarneqartarluni, inuusuttut arnap misigissusaanut isertarnikkut.
“Vivi Lynge Petrussen’s testimony is about the domestic violence she experienced in a former
relationship” (Lanngård 2011: 156).
Atuakkialiaq imarisaatigut qiviaraanni, pisut sakkortuunik imaqarput. Annermilli sakkortuneruvoq
allattuusup nammineq misigisimasani allaaserisimammagit. Annertuumik matumani pisartuinnik
nipaallisimaarnermik killiliisoqarpoq. Petrussennimi allataa testimony-uvoq, inuiaqatigiillu
amerlanngitsut iluanni tamanna ajornakusoorsinnaagaluartoq, inuit amerlanerit imminnut
ilisarisimanerat pillugu, inuttut nammineq misigisaminik saqqummiussinera sakkortugaluarluni
sapiissusaavoq. Taamaaliornermigullu kalaaleqatiminut saaffiginnippoq, pissutsit tamakkua
nalinginnaasuunnginnerannik aappariinnerullu taamatut ingerlasup peqqinnannginneranik
naqissusiilluni ersarissaagami.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
70
Ole Korneliussennip atuakkialiamini tamanna aamma ersersarpaa Uumasoqataata annaappaami
(Korneliussen 1992). Nipaatsumilli toqqoqqasumik tamanna anninneqarmat ersarlunneruvoq,
atuartussamut. Qulaanili eqqaaneqareerneratuut Korneliusennip periusaasa ilagivaat
“sunngitsuusaartumik” isornartorsiuineq, naak ilaatigut toqqaannartarsinnaagaluarluni, allatamili
imarisaasigut asuli atunngitsunik ilanngusaqartannginneratigut takuneqarsinnaavoq, oqaatsit
atukkani pasitsassaarutigisimagai – invocation (jf. Iser 1974: 185ff):
“Taava taamanikkut nunneqqikkata tusarpara nukappiaqqap anaanaa allamik aappartaarsimasoq,
ullummi siulliit ajoraluaqaaq, ilukkulli naalliukkaluarlunga sammarsaatissaqarluaqigama
anigortutut ippara, nalunnginnakkumi inuk kinaluunniit inummik allamik pinngitsaalisamik
inooqateqarsinnaanngitsoq” (Korneliussen 1992: 50).
Korneliussennip takutippaa inoqammik naalliutsitsinerussasoq pinngitsaalisamik inuk
inooqatiginarsarissagaanni, tamannalu atuartussamut alludererniutigaa iperaaneq ajunnginnerusoq
malersuinermiik. Naalliutsitaanerup pissaanerani (Petrussen 2001) aappariinneq taamaattoq
ungasippallaanngilaq, angutip arnaq toqqoqqasumik annertuumik tiguaqqammagu, taamatullu
matutikkaluttuinnarlugu oqartuussaassusaajaanermigullu najorlugu.
Taamaattumik ukiut ingerlaneranni, atuakkialiat pissutsinut isornartorsiuinerinnaanatik inuiaqatinut
attaviginninniarnermik oqariartuuteqartartut amerlanerulerput. Nipangiusimaannartakkat
qallornerisigut atuakkialiatigut, atuartussanut iluaqutissanik tunniussiniarnerit, atuartussallu
atuakkialiat imarisaatigut katarsisimik misigisarneri takussutissaapput oqaluttuat taamaattut
soqutigineqarlutik atuarluarneqartarnerisigut.
Ullutsinnilu atuartartut assigiinngitsorpassuarnik periarfissaqalernikuunerat atuakkialianik
atuartitsiniarnermi unammillernikkut imarisatigut sakkortuunik qalluisarneq unammillerportaaq,
tamakkualu ilaatigut tunngavigalugit sakkortuunik paqumigineqartartunik qalluineq
sakkukilliartunngilaq:
“Maani naggammik inuulluaqqullutik nikorfanitsinni eqqarsaatikka maaniitsinneq sapernarput.
Uannut iliuuserinikuusatit, iliuuserinikuunngisatillu eqqarsaatigeqqajaavakka. Anaana
oqaasiinnaavoq” (Steenholdt 2015: 46).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
71
Anaanamik naggammik qaniunermi, arnap inuusuttup kingumut qiviarnerani takutinneqarpoq:
Imerajuttumit anaanamit perorsarneqarsimaneq, isumaginnittunngortarneq meeqqatut, ersisarneq,
ernumaneq, kinguaassiutitigullu atornerlugaasinnaaneq (Steenholdt 2015: 42).
Oqaatsip nammineerluni imarisaa anaanaq, naliginnaasumik minguitsumik, asannitsumik,
isumassuilluarnermillu paasineqartartup ilaatigut matumani idealiinnaasutut taakkartorneqarpoq.
Nammineerluni tamanna sakkortoreerpoq, anaana oqaaseq symboliugami tulaaffissaqarnikkut,
inuunermi sumiluunnit sakkortuumik atugaqalernikkut toqqissivissaq soorlu Kelly Berthelsennip
taalliamini anaana nassuiaaserpaa inuppassuit isiginnittaasiat malillugu (Berthelsen 1996),
taamattaaq Qaannat alannguani (Olsen 2002: 00:02:40)3 anaanap rolleanut Berthelsennip
taakkartuineranut assigusumik oqaluttuarinnippoq, Danmarkip Kalaallit Nunaannut anaanatut
inissisimanera pillugu.
Anaanalli tamarmik taamatut isigisassaannginnerannik alludererneruvoq (jf. Iser 1974: 182),
piviusumi oqaatsip taassuma paasineqartarneratut tamanut atuuttuunnginnera takutinniarlugu.
Anaanammi tamarmik taanna pigigaluarpassuk, perorsarneqartut tamarmik ajunnginnerpaamik
pineqassagaluarmata. Anaanamik allatut rollelimmik takutitsineq sakkortuvoq, piviusuuvorli.
Soorluttaaq Korneliussennip anaanatut rolle idealiusut avaqqullugit eqqartoreerai:
“Uffamassa tassunga ataataanerarlunga atsioreernikuusunga akilersuigaluartungalu anaanaata,
taassumalu ilaqutaasa, aallaqqaammut nukappiaraq uannut erligilluinnartutut ippaat, soorunami
takusaannaraluarpara, najukkannili isersimaqatiginiaraangakku allanik ilaqartillunga aatsaat
akuerisarlunga. Ukiullu ingerlaneranni qatanngutitaartoriarmat ilaluarisutut illugu uannut
attaveqartinniarsariartoraat paasisarpara…” (Korneliussen 1992: 53).
Tunngaviusumik oqassagaanni atuakkialiani tamakku isiginneriaatsit avaqqullugit allatut
takutitsisarneq atuartussami, tusaruminanngillat. Kisianni piviusunik takutitsinerisigut atuassallugit
soqutiginaataalersarput, inuttullu ataasiakkaajunerusutut inuunerulersimanermi tamanna
nalunaaqutaavoq inuiaqatigiittut, inuttut ataasiakkaatut aqqusaartakkanik kiserliunnginnissamik
saaffiginnittut, paquminartut ulluinnarni oqallisiginissaanut ammaassiniartut.
Ammasumillu eqqartueriaaseq tamanna atuakkialiatigut ilaatigut pisartoq takussutissaavoq,
inuiaqatigiinni ajornartorsiutaasartut qanorinnerannik.
3 Immikkoortuni tallimaasuni immikkoortumi siullermi 1:5.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
72
Inuusuttut kinguaariinni nutaami pilliuteqartut
Ukiuni nutaajunerusuni atuakkialiatigut ammasumik eqqartuisalerneq sammineratigut, kiisalu
Korneliussennip nutaaliorneratigut ammaassinera paquminartut qallornissaanik,
oqaannartoqarsinnaanngilaq nunarsuarmioqataalernikkut kiisalu atuartussanut unammillernikkut
atuakkialiat imarisamikkut sakkortuunik piviusunillu saqqummiussisalersut. Isiginiagassaq
tunngavippiaq takussutissiisoq tassaavoq, inuusuttut pilluteqartut – anniaateqartut.
Korneliussennip assigiinngitsutigut inuusuttunik atuakkialiamini inuttarititaqartarnermigut
takutippaa ilaatigut, inuusuttut annermik ilinniarsimanngitsut inuiaqatigiinni nikagisaasutut
maajugisaasutullu inissisimasartut, taamaattumillu suusupalugisaallutik Kalaallit Nunaata
siunissaattut nikanartutut inissinneqartarlutik (Korneliussen 2009: 63f.).
Atuakkialianili inuusuttut aqqusaartakkaminnik oqaluttualiortalernerisigut erserpoq, ulluinnarni
atugarisamikkut qanoq eqqarsartaatsikkut assoroortartiginerlutik. Aqqusaakkat sakkortuut,
saniatigullu inuiaqatigiit iluanni immikkoortinneqartutut suunngitsutut inissinneqartarlutik,
aaliangersimasumik allat iluarisaannik iliuuseqanngikkunik. Taamaattumik maajugisatut
inissisimaneq qaangerniarlugu, paquminartut killilerniarlugit misigisaminnik allattalerput.
Ole Korneliussennip paquminartunik qalluinissamut aqqutissiuiinnanngilaq,
inuttaatitarisartakkaminili inuusuttunik atuikkajunnermigut takutippai, inuusuttut killiffii,
imminortartorpassuillu inuusuttuunerannik takutitsilluni. Ataatsimut isigalugu, inuusuttut nipaanneq
kipivaat, oqariartuutigalugulu qanoq pilliuteqartiginertik (Korneliussen 1992; Petrussen 2001;
Steenholdt 2015).
Ajornartorsiutinik atuakkialiatigut qalluineq, pisartuvinnillu oqaluttuarneq kalaaleqatinut
saaffiginnittuusoq, anniaatit pigiinnarnagit ingerlaqqinissamik inuunermi oqaatiginnittuupput,
tamannalu takutitsisuuvoq aporfissanik qaangeerusunnermik inuuginnarnissaq pillugu pilliutaasut
nipaarsaarutaaginnannginnissaannik. Taamaaliornikkut takutineqarpoq, inuusuttut ilaatigut
siunissamik aqutsilernissaanut ernumassuteqartartunut, ernumanannginnerannik.
Iliuuseqarnerummat nipaarsaarutaasunik nipiliulerneq. Tusaaqqullutik pissutsit nipaatsumik
naqisimannissutaasut atukkatik qaqilertoramikkik, ilaatigut inuiaqatigiit iluanni ajornartorsiutaasut
imerujuttut, aanngajaarniutik atornerluinerit, iluamik paarineqannginneq angajoqqaaniik, timikkut
tarnikkulu atornerlugaanerit.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
73
Ukiunilu kingullerni – nutaajunerusuni inuusuttuttaaq siumut takorluugaqarneranni tamakkua
ajornartorsiutit inuaqatigiit iluanni eqqartorneqarput:
“imigassaq oqarluaannaraanni Kalaallit Nunatsinni, Inuit kalaallit iluanni nuannaarniut imigassaq
ajornartorsiutaanerpaanikuuvoq. Taannaasarpoq pisunik amiilaarnartunik pisoqaraangat
aqqutaasarnikoq. Toqutsinerit, persuttaanerit, pinngitsaaliinerit, tillinniarnerit, aserorterinerit,
imminornerit ilami sorpassuupput, inuunerup; inuuniviup oqariartuutaanut nuannersumut
qujaannarnerup kingunerisaanik imminut aaneq, tassaniiginnarunarput. Avatangiisinillu
sumiginnaanerujussuaq kanngunaannartoq. Ilami, oqarluaannaraanni kukkuneq” (Broberg 2000:
32).
Matumani siunissami takorluukkersaarummi inuiaqatigiit ajornartorsiutaanik taakkartuineq,
nalimini pisartunik eqqartuineruvoq. Taakkualu sinnattorineqarput qaangerneqarsimasut kalaallit
imminnut upperinerulersimanerat pissutaalluni. Sinnattoq taanna takutitsivoq nalimini
ajornartorsiutinik kannguginninnermik, qaangeerusunnerullu takutippaa maajunnartut pissutsit
tamakkua oqinnerulersitsissasoq anigoraanni – aniguineq, inuiaqatigiittut tulluusimaalersitsisoq
kinaassutsimik. Toqqaannanngikkaluartumik matumani takutinneqarpoq kalaallit ukiuni kingullerni
kinaassussaannut ilaalersimasoq imerajuttuuneq. Taamaattumik sinnattut piviusumi angorusutat
aqqutigalugit, kalaaleqatiminut saaffiginnippoq kanngunarunnaassasut tamakkua qaangerunikkit.
Pissutsinilli piviusunik sinnattut aqqutigalugit nassuerutiginninneq takussutissaavoq,
eqeersimaarnermik imminut ilisimmaarillualerluni ingerlaqqikkusunnermik, anigorusutat
takutinnerasigut. Atuakkiortullu piviusut annernartut assigiinngitsunik sakkoqarlutik,
paquminarunnaarsarniarlugit aniatittalerpaat.
Takutinneqareersutuut inuusuttut pilliuteqarnertik naammagalugu kiffaanngissusermik ujaasisutut
nipeqarnerat atuakkialiani erserpoq, nutaamillu kiffaanngissuseqarluni ingerlanissaq siunissaavoq
nutaaq nalunartulik.
Tamannalu siunissaq nalunartulik erserusunnermik pilersitsivoq, aammali piviusunik
takutitsisuulluni paquminartunik aniatitsiviugami. Naqisimasaqartarneq inoqatinik atugaavoq,
taamaattumik kusanartumik isigineqarnissaq pillugu inuit ataasiakkaatut aamma imminnut
unammillertarput:
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
74
“Illuaameriarmat siniffimmalu kiluatigut nuimmat takulerpara arnaq utoqqaq paarmorluni
paninnguama siniffiata tungaanut ingerlasoq nujarsuani isuissimasut natikkut uniakalaarlugit”
(Egede 1990: 15).
Matumani angutip panini kisimeeqatigalugu, erserusulerpoq, naak qularnaarniarsarigaluarlugu
ersineq ajornini (Egede 1990: 15).
Naqisimaneqartarnerulli inuiaqatigiit akornanni, imminut unammillernera erserusulersitsivoq.
Ataataanerlussanasualuni ernumanerata ersilersippaa, panini kisimiilluni isumassornera
naliginnaasorinagu – unheimlich (jf. Freud 1998: 154).
Taamaattumillu arnamik nujakkaamik takusaqarpoq, namminermini ersinartuummat arnamut
ersiguni, inuiaqatigiit iluanni angutit pissaaneqarnerusutut inissittarneranni, arnamut ersineq –
anaanaasumut taartaalluni unammillersinnaanini qunugigamiuk. Taamaattumik imminut
naammaginani qannartani unammigamiuk, ersigisaminut oqarnini imminut atassuserpaa:
“nigorit, saataniaa” (Egede 1990: 15).
Tamatuma takutippaa ukiuni kingullerni atuakkialiani inuiaqatigiit iluanni ajornartorsiutit
pinngortartut inuusuttut pilliutaanerat, anniartitaanerat. Naqisimanninnikkut aamma imminnut
unammisartut, inuttut ataasiakkaajunerusutut inuunerulernerup kinguneranik,
naatsorsuutigineqartarneq inuttut qanorittuunissamik, imminut unamminartarmat.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
75
Atuakkialiat imminnut naleqqiunnerat
Atuakkialiat eqqartorneqartut matumani imminnut ataqatigiinnerat erseqqarinnerusumik
eqqartorneqassooq. Atuakkialiammi toqqarneqarsimasut imarisamikkut
assigiinngissinnaagaluarlutik, oqariartuutit toqqoqqasut aqqutigalugit assigiissuteqarlutillu
ataqatigiikkamik.
Siullermik ukiut siulliit (1914-1953) qiviarutsigit siumukarusunneq annertuumik
sinnattorineqarpoq. Storchip atuakkialiani aqqutigalugu annertuumik atuartussamut sunniiniutigaa,
siunissap pilerigisami orninissaanut takutitsiniaalluni. Narratoritut (jf. Iser 1974: 103ff)
inissisimanermini takutinniartarpai pissutsit konstrasteriit, soorlu asimioqafimmiuaqqat
nikagisaagaluarlutik atuarfimmi pikkorigisaanerat palasimiit (Storch 1914: 11), taamaaliornermigut
atuartussanut sunniiniartorujussuarmik inissisimavoq, toqqaannanngikkaluamik takutinniartaramiuk
kikkut, suullu ajunnginnerunersut. Paasissutissanillu assigiinngitsunik atuartussamut
takutitsisarnermigut, soorlu: Niuertorutsimut tunngasut (Storch 1914: 24), inuusuttut
kiffaangissuseqarnerunissaannut tunngasut (op.cit: 54). Taamaaliornikkut atuartussanut split
levelertitsiniallaqqikkami (jf. Iser 1974: 112), atuakkiaa assut tiguaaniallaqqippoq. Taamaattumik
killiffiup aappaani (1953-1979) ineriartortitsinerujussuaq – qallunaanngorsaaneq anguneqarpoq,
tamakkualu takutippaat atuakkialiamigut allaat qanoq oqariartuutigimigut sunniiniartigisoq.
Ukiummi akulliit (1953-1979) inuiattut kalaallit kinaassutsimikkut paatsiveerusimaarfigigaat
takuarput, taamaattumillu siuaasanut ataqqinninniarluni qangarpaluttunik allaaserinnittarneq
annertoorujunngorpoq. Siumukarusuttunit siulersorneqareerlutik ilaalu akerliunerminnut
nipaappallaareerlutik, maliguutiinnalersimagaluarlutik qallunaanngorsaaneq sukkasuumik
aallareermat aattaat qaatuaqisutut innertik eqiissutigalugu, sorlassiulernermikkut siuaasatik
samminerulerpaat.
Ukiunilu kingullerni inuusuttut ilaat nikagisaasutut inissisimasalersut Korneliussennip
isornartorsiuinerani erserput. Ataatsimut isigalugu oqartoqarsinnaavoq, ukiuni siullerni akullernilu
eqqartorneqartut pilersaarutaasutullu iluatsinngimmata, ukiuni nutaajunerusuni inuusuttut
pilliuteqalersut, naqisimaneqalernermikkut naatsorsuutigineqarujussuarnermikkullu Kalaallit
Nunaata siunissaa eqqarsaatigalugu, taamaattumillu ukiuni nutaajunerusuni atuakkiatigut erserpoq
inuusuttut naalliuutaat kiffaanngissusermillu ujartuinerat.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
76
Ukiut taakkua tamaasa naatsumik oqaluttuareqqilaareerlugit, imarisaasigut iserfigalugit
assigiissutigisorujussuaat kalaaleqatigiit iluminni imminnut nikagisaannertik, allaallumi
maajugisaqarnerat inuiaqatiminni. Taamaattumik eqqartukkat qulequttamikkut
assigiinngissitaarsinnaagaluarlutik, ataatsimuussutigaat anguniakkamut aalajangersimasumut
pigaagamik, avissaartuuttutut nipeqalernermikkut kikkut naqisimaneqalertarnersut,
maajugisaalersarnersullu:
Ukiuni siullerni (1914-1953) ataatsimut isigalugu siumukarnissamut ilatsiinnarnerusutut
inissisimapput piniartut, taakkua siuaasanut qaninnerusumik anersaaqarlutik inooriaaseqartut
oqaatigineqarsinnaavoq. Toqqaannanngikkaluamillu tipeqarnerannik ersersaaneq, takutitsivoq
maajugisaasut. Piniartuuneq nikagisaaneranut namminermini aallaaviunngikkaluarpoq, Storchimmi
takutippaa piniartuuneq qimanneqartariaqanngitsoq tamaviaaqataasariaqartulli imminnut
napatinnissartik pillugu, soorluttaaq aamma Lyngep siunissalikkersaarutimini eqqaagaa, piniartut
eqiasukkunnaaramik siumut aallarsimasut (Storch 1914; Lynge 1931).
Ukiuni akullerni siuaasanut ataqqinninniarnerup kusassaanertaqarnerata ersersippaa
toqqaannanngikkaluamik, siuaasanut kanguginninneq. Kanngunginninnerullu piviusumik
ersarissumik takutissinnaannginnera pissutigalugu tikkuartuisunngorput kamattunngorlutillu. Tassa
qallunaanut kamalerput, kalaaleqatitik siumukarnissamut aqqutissiueqataasimasut toqqaannartumik
uparuarsinnaannginnamikkik. Misigissutsitigummi paatsiveeruteqqanerup nalaaniipput piffimmi
tassani, qallunaanngorsaanerullu suli ukiuiniillutik pisunut qanippallaarlutik. Taamaattumik
oqariartuutitik toqqorlugit takutitsipput, siuaasat pillugit ataqqinninniummik allaaseralugit,
piviusumik maajugigaluarlugit, kinaassutsiminnik eqqaaniaaffigalugit najummatserfigigamikkik.
”De grimme følelser vækker altså mulighed for refleksion. Ngai mener tillige på baggrund af sine
analyser at kunne konstatere, at de grimme følelser især har at gøre med at indkredse eller
diagnosticere tilstande af passivitet” (Thisted 2019: 171).
Ukiuni akullerni (1953-1979) takuneqarsinnaavoq – siuaasanik maajuginninnikkut,
takusinnaaleramikkik ukiut siuliini (1914-1953) kalaaleqateqarsimallutik maliguutiinnarsimasunik.
Soorlu taakkua nalingini atuakkialiani takutinneqartoq, piniartut siumukarnissamut
ingerlaqataanermikkut tamaviaaqataanerusariaqartut. Ukiunilu akullerni imminut qiviarfiusuni
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
77
tamanna erserpoq, taamaattumik qangarnisarpaluttunik atuakkialiatigut allaaserinninneq
annertusimmat kusassaanertalik, eqiilerfiugaluarpoq inuiaqatigiit kalaallit iluminni pissutsinik
takunnilerfimmik (Olsen 2002: 00:14:30)4.
Tamannali toqqaannartumik nassuerutigineqanngilaq annerusumik, Aamma uagut taamaappugut
(Olsen 1970) eqqaassanngikkaanni Moses Olsennip kalaaleqatiminut alluderernera (jf. Iser 1974:
182f) iluareqqusaarluni qallunaanut maliguutiinnarneq mimicrymik (jf. Bhabha 1994: 85f)
aallaaveqartoq, matumani ersersarneqarmat. Ukiullu siulii qiviaraanni piniartut inuiaqatigiit iluanni
inissisimanertik kanngusuutigaat (jf. Nussbaum 2006: 173f).
Imminnut kalaalivittut taakkartoraluarlutik, appasinnerusumilli atorfilinniik inissismanertik
pissutigalugu malersuinerat ersarikkami aviisitigut allaaserisamikkut.
”Sem har ikke gjort noget som helst, han kan skamme sig over men alligevel skammer han sig til
døden over den, han er (blevet til): en mand, som ikke kan forsørge sig og sine, men som må lade
sig forsørge af andre” (Thisted 2019: 173).
Piniartup namminermi piniartuunini kanngusuutiginngikkaluarlugu, ilaquttaminut
pilersuisinnaannginninni kanngusuutigaa, tamanna annisissallugu paquminarpoq annernarami,
Niuertorutsip pania (Petersen 1934) aqqutigalugu tamanna tusarparput, ukiunilu siullerni (1914-
1953), tamanna arlalitsigut atuakkialiatigut ersarissarneqarpoq, kiisalu piviusumi aviisitigut
eqqartorneqarluni (Storch 1914; Lynge 1931; Sandgreen; AvangnaamioK)
Oqariartuutit taakkua atorneqaqattaarneri invocationeqalerput (jf. Iser 1974: 185ff), atuartussamut
takutitsillutik inuiaqatigiit iluanni ajornartorsiummik, eqqartukkamikkut uteqattaartukkut
parallelleqarnermikkut.
Piniartut ajornartoornermi ikiuutinik tunineqartariaqartarnerat, namminermi misinnarsinnaammat
ilaquttanut pilersuisinnaanani allaat ikiorneqartariaqalerluni. Pilersuisinnaannginneq ilaquttanut
naammattumik, inummi nammineq naleqassutsimut appartitsisarpoq kanngusunnerup
misigilernerani. Tamaattumik toqqaannanngikkaluamik atuakkialiani aviisinilu oqallisigisaasuni
tamanna ersersarniarneqarpoq atuartussamut. Atuartussallu maluginiarluaruniuk tamanna
paasisinnaavaa, oqariartuutip taassuma paasineratigut takulerneqarsinnaavoq, piniartut atorfilinnut
4 Immikkoortuni tallimaasuni immikkoortut pingajuat 3:5.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
78
akeqqersimaanerat – uniinnarlutik assoroornatik akissarsiarissaarlutilli sulinerarlugit
taakkartuisarnerisigut, namminneq kanngusuutiminnik allanut kamaqalerlutik ajornartorsiutinik
miloriussiniarsarinerannik.
Taamaattumik akisussaaffimmik tigusilluni ajornartorsiutip qiterpiaanik suliaqannginneq
pisuutitsininngortoq erserpoq. Taamatuttaaq ippoq ukiuni akullerni, inuiaqatigiittut nammineq
maliguutiinnarpallaarsimanermi takunnilernerminni, maajuginninnertik ersersippaat siuaasaminnut,
naak ataqqinninniummik oqaluttualiariniaraluarlugit, oqariartuutimik assortuuttutut
nipeqartilerneranni takutippaat kanngusuuteqarlutik. Kanngusunnermikkulli nassuerutiginninngillat
toqqaannartumik, qallunaanik pisuutitsineq aallunneruleramikku. Soorlu Villadsen qallunaatsianut
akiniaanermik oqariartuutilimmik allattoq Nalusuunerup taarnerani (Villadsen 1965), tassuunakkut
pisuutitsineq erserpoq. Oqaannartoqarsinnaanngilarli qallunaat pisuussuteqanngitsut, taamaattorli
matumani erseqqissaatigineqassooq siumukarusunnermut kalaallit peqataanikuummata,
akerliusoqaraluartorli qallunaanngorsaaneq anguneqarpoq, ilaatigut maliguutiinnarpallaarsimaneq
peqqutigalugu. Taamaattumik ukiut akulliit tamatuminnga takunnilerfiupput (Olsen 2002:
00:03:36)5.
Naqissusiinerli uaniippoq, kalaaleqatit siumukarnissamut sulissutiginnissimammata.
Qallunaanngorsaanerlu anguneqarsimammat kalaallinit aaliangeeqataaffigineqarluni, taamaattumik
kamaqalernermi pisuutitsineq qallunaanut annerusumik toqqaannartumik takutissallugu
oqinneruvoq. Ukiunimi akullerni kalaallit imminnut naneqqinniarnermikkut – kinaassusaat
eqqarsaatigalugu, ataatsimut imminnut pisariaqartipput, taamaattumik ukiuni taakkunani kikkut
kalaaliuppamik apersorneq nipaallisutut ippoq atuakkialiat aqqutigalugit, Brandtillu atuakkialiamini
kalaaleqatiminut saaffiginninermigut takutippaa, kalaallit tamarmik kalaaliusut atorfiliungunik
piniartuungunilluunniit.
Issuaaginnarluni siumukarniarsarineq ukiuni siullerni mianersoqqussutitut
takutinniarneqaqattaarpoq atuakkialiani, tamakkualu satirinik nipilerluni allaaserineqartarput,
qanoq kanngunartigineri takutinniarlugit (Storch 1914; Lynge 1931; Petersen 1934).
5 Isiginnaagassani immikkoortuni tallimaasuni immikkoortut sisamaat 4:5.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
79
Uteqattaarinikkulli invocationeqaraluartut (jf. Iser 1974: 185ff) takutitsiniutigalugu, issuaaginnarani
assimileressallutik (jf. Thorbjørnsen 1968: 144) qallunaanut, taamaattoq ukiuni akullerni Moses
Olsennip Aamma uagut taamaappugut aqqutigalugu isornartorsiorpaa, inuiaqatigiit
maleruutiinnarnerat. Tassalu qallunaanngorsaaneq ingerlalereersoq, tassuunakkut takutinneqarpoq,
maleruutiinnarnerup tappiillisissimagaat maliguutiinnartunngortillugit, allaat namminneq
nunaminnut oqartussaanermik annaasaqarsinnaaneq ernumagisaqalerluni. Kiisalu Qooqakkut
arfannianik naapitsinerminni tuluttut oqaluttartutut saqqummiunneqarnermikkut takutinneqarput
inuiaasut namminersortut maleruutiinnaratik, allanik inuiannik takusareeraluarlutik qanoq imminnut
napatinnissaminnut pikkoritsigisut isornanngitsigisullu, tassuunakkuttaaq takutinneqarpoq,
inuiaqatigiittut kalaaliusutut imminnut ataqqisuusut, tassuunakkullu erserpoq toqqorterniarneqartoq
naliminni issuaaginnarsimanerup kanngunassusaa (Brandt 1971).
Ataatsimut isigalugu ukiut siulliit taakkua marluk (ukiut siulliit akulliillu), assigiittorujussuupput
maajugisaqarnikkut pisuutitsinikkullu, imminnullu ataqatigiinnerat oqaluttuarisaanikkut erserluni
pissutsit ataqatigiinnerat pissutaalluni, oqaluttuarisaanikkut imminnut qaninnerminni
aaqqissuunniarsarigaluaramikkik kukkusutitik allanut pisuutitsinikkut.
Ukiut siulliit akulliillu imminnut qanikkaluarlutik, oqaluttuarisaanikkulli killiffimminnik
assigiinngitsorujussuarmik inissisimagaluarlutik – siumukarusunnerup kinguneranik
qallunaanngorsaaneq sukkasuumik ingerlanneqartoq, imminnut parallellertunik aamma
eqqartuipput. Storchip atuakkialiaani Sinnattugaq-mi, utoqqaq Siimuut Paviamut
eqqarsalersitsisarpoq, tamannalu Storchip narratoritut (jf. Iser 1974: 103ff) aqqutigalugu
atuartussamut takutittarpaa, ilinniartitaanerup pitsanngorsarnissaa aallunnissaalu qanoq
pingaartigisoq. Storchillu taamatut kalaaleqatiminut saaffiginnittarnera toqqaannanngikkaluamik
takutitsisuuvoq, utoqqaat qanoq ilisimasaqarnerat sakiminartigalunilu asuleerutaannaanngitsigisoq.
Taamatuttaaq Brandtip siulequsiamini Tulluartoq 1-mi toqqaannartumik atuartussamut oqaatigaa,
inuusuttut kalaallit sulilluassasut nunartik pillugu utoqqaat peqatigalugit (Brandt 1973). Tamakkua
oqariartuutaapput misilittakkat iluaqutigalugit ingerlariaqqinnissamut. Misilittagallillu utoqqaat
iluatigineqarnissaat kissaatigineqarpoq – taakkua suliartik nalunngimmassummik
erseqqissaaffigineqarlutik inuusuttut.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
80
Ukiunili kingullerni (1979-2019) Korneliussennip ersersippaa inuusuttut ilinniarsimanngitsut qanoq
inuiaqatigiinni nikagisaatiginersut, ilaatigullu ajortuliortuinnartut unnuami angalaaginnartunik
taakkartorneqarlutik (Korneliussen 2009: 63).
Pissutsinillu isornartorsiuinermigut ilaatigut imminut toquttarneq eqqartorpaa, tassuunakkullu
inuusuttut inuiaqatigiinnit naqisimaneqarusunnginnerat akerliliiniutitut takutikkusullugu imminut
toqunnera oqaluttuaralugu. Taamaaliornikkut takutinneqarpoq inuiaqatigiinni inuusuttut
inissisimanerat, inuiaqatigiit iluminni ilinniarsimanngitsunut nikaginninnerat.
Ilinniarsimassutsikkut pitsanngorsaanermi oqallinneq suli tassaniittoq matumani erserpoq, ukiuni
arlalinni ilinniartitaanissamik inuiaqatigiit pingaartitaqarnerat qitiujuartoq takutinneqarami (Olsen
2002: 00:06:23)6. Taamaattumillu ilinniarsimanngitsunik inissaqartitsinngitsutut takutitsineq,
maajunnermik aallaaveqarnera erseqqilluni. Tassuunakkut erserpoq ukiuni 1914-2019 suli
oqariartuutigineqartoq kaaviiaartoq – ilinniarluarsimanikkut siumukarneq.
Isumaq taanna, oqallisigineqartartoq namminermini pingaaruteqartoq paasineqarsimavoq.
Ajunngitsumillu isumaqarluni siunniussaalluni, ukiulli ingerlanerini pissutsit oqaluttuarisaanikkullu
killiffiit eqqarsaatigalugit, ukiuni kingullerni (1979-2019) inuusuttut nikanartutut isigineqarnissaat
oqinnerusutut isikkoqarpoq, tassa isumalluutaanerulernikuugamik
piumasaqarfigineqartorujussuanngoramik naatsorsuutigineqarnermikkut. Kingumulli qiviaraanni,
siumukarusunnerup ukiuini, kalaallit iluminni annertuumik ilatsiinnartoqarsimanera
maleruutiinnarsimanermik kinguneqartoq, qallunaanngorsagaanerup ukiuini takuneqarsinnaalerpoq.
Qallunaanngorsagaanerulli ukiuini malunnartumik akisussaaffimmik tiguserusunnginneq erserpoq,
tassa pisuutitsineq atorneqarneruvoq pisooqataanermik nassuerutiginninnermiik. Taakkualu
kinguneraat ukiuni kingullerni inuusuttut pilliuteqalernerat. Avatangiisiminni ulluinnarni inuusuttut
avaanngunartunik aqqusaagaqarput, imerajuttoqarfimmiuullutik imerajoqataallutik,
atornerlugaallutik timikkut tarnikkullu, saniatigullu inuiaqatigiit iluanni naqisimaneqarlutik –
aaliangersimasunik siunnerfeqanngikkunik, aaliangersimasumillu pissuseqanngikkunik
iluarisimaarneqarsinnaanatik. Taamaalillutik ukiut siuliini oqaluttuarisaanikkut pisartut
aallaavigalugit, inuiaqatigiinni pissusaalersut; maajuginninneq, pisuutitsinerlu, anniaatigilerpaat
pilliutaallutik. Akisussaaffimmimmi tiguserusunnginnerup imminut qiviarluni
6 Isiginnaagasssami tallimanik immikkoortortalimmi immikkoortut pingajuat 3:5.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
81
kukkussutaasimasunik aaqqiinissaq matoortarpaa, taarsertarlugulu misigissutsinik matoorinernik.
Matoorinerillu inuiaqatigiit immikkoortitaalersimaqisut ataasiakkaatut inuuneranni, matut
matoqqasut tunuanni annernartunik misigisanik immersulertarpai. Tamannalu ilaatigut ukiuni
akullerni siunissami nalorninartumiinermi kinguaanut tunniussassat killeqartitsipput imigassamut
qimaasimaneq ilaatigut peqqutaalluni (Olsen 2002: 00:04:47)7.
Taamaattumik ukiuni kingullerni paquminartunik qalluineq atuakkialiatigut
atugaasorujussuanngorpoq, ilaatigullu erserusussuseqalerneq aallunneqalerluni, tassuunakkut
misigissutsitik aniatittaramikkik toqqoqqasumillu oqaluttuassartatik aniatittarlugit. Taamatut
periuseqarnermikkut ukiuni kingullerni atuakkiat takutippaat, kiffaanngissusermik ujartuineq.
Kiisalu imminnut suliaralutik avitseqatigiillutik atuakkialiatik aqqutigalugit saaffiginninnermikkut.
Inuiaassutsikkut naalliuutit ingerlaavartut matumani ukiuni kingullerni killilerniarsarineqarput,
nipaallisimaarneq ajornartorsiutinillu qiteqatiginniinnarluni taamaattussaannartut isiginninneq
qimanniarsarineqalerami. Avaqqunneqarsinnaanngittumilli naliginnaasumik, imminut qiviarluni
suliarinermi kamak takkuttarmat, ukiuni nutaajunerusuni kamaqarneq aamma ersersinneqarpoq.
Taamaattumik imminut aallaaviginerulluni allattarnermi, sunniuteqarportaaq atuakkialiami
oqaluttuartariaaseq takussaanerulermat homodiegestisk fortællerinngortoq (jf. Larsen 2013: 57)
atuakkat nammineq misigisanik aallaaveqartinneratigut uppernassusaa ”uanga”
kinaassusersiutigineqartalermat soorlu Naalliutsitaanerup pissaanerani (Petrussen 2001).
Taamaattumik atuakkialiat piviusuumik tunngavillit fiktioniunermikkut (jf. Nielsen 2013: 179),
atuartussamut attaveqarnerat sakkukillisarneqartarpoq, misigisat sakkortuut eqqartorneqartillugit.
Atuakkialli ukiuni siullerneersut akullernilu annerpaamik heterodiegetisk fortællerimik (jf. Larsen
2013: 57) oqaluttuarineqartarput ”heltinik” pilersitsiniarnermikkut atuartussamut inuttarititaminnut
atassuteqarnertik toqqorterniarlugu.
Taamaattumik atuakkiortut ukiuni nutaajunerusuni kamaqarnertik qangaanerusunut, takutittalerpaat
uukapaatinneqartutut misigisimaneq takutillugu. Ilannguaq Karlsennip toqqaannanngikkaluamik
siuaasaminut pissutsinik isornartorsiuinermini takutippaa isiginnittaaseq ataaseq kisimi
naammaginanngitsoq, kinguaariit nutaat allangortariaqartut takutiutigalugu:
7 Isiginnaagassami tallimani immikkoortotaqartumi immikkoortut pingajuat 3:5.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
82
”Angajulliit tassa utoqqaat ilitsoqqussaq inuusaaseq atorlugu ingerlaqqinngitsoortartut
’ujaranngorlutik’, isiginnittaaseq allanngortinngitsuugaq, pisunik pereersunik ’kingumut’
qiviaqattaarpallaarlutik inuusimasunik. Kisiannili nukarleq tassa, inuusuttut pisinnaanngorsimasut
immaqa angajoqqaami ilitsoqqussarisaat atugarinagit siunertik kisiat isigalugu, ingerlaartuartut”
(Karlsen 2015: 215).
Suut tamarmik taamaattussaannartut isigisariaqannginnerannik nutaaliorluni kiffaanngissuseqarluni
inuunissamik kissaateqarneq matumani takutinneqarpoq. Kingumut qiviaqattaarpallaartarneq
saaffiginnissutigaa utoqqaanerusunut takutinniarlugu, pisuutitseqattaaginnarluni uninnganeq
unittoorfiusartoq. Illuatungaanillu nukarliup siunertaminik aallussilluni ingerlanera
inuusoqatiminut saaffiginnitsillugu. Matumani ukiunut kingullernut (1979-2019) atassuteqarnera
malunnarpoq. Pereersimasut utertinneqarsinnaannitsut uteqattaarlutilli ajornartorsiutinngorsimasut
inuiaqatigiit akornanni, nutaamik isiginnittaasitaarnikkut.
Inuiaqatigiit iluanni ajornartorsiutaasartut ilaat imigassamut nakkaanneq qaqinneqarportaaq,
silattuaqinermilu unitsinnera takutinneqarluni. Tamanna alludererneraa (jf. Iser 1974: 182)
inuiaqatigiinnut, takutitsissutigalugu nammineq ajornartorsiutip akisussaaffiginissaa kinguaarinni
unitsissallugu (Karlsen 2015: 216).
”Inuiaqatigiit pilluarnerpaasinnaagaluit, kukkusumik imminnut pilluaasersortut nunap piinik
imminnut nuannaartinniarlutillusooq pillutik” (Karlsen 2015: 217).
Nunap piinik pilluaasersorneq arlaleriarluni eqqartorpaa, tassuunakkut oqaaseq taanna
invocationeqarnera (jf. Iser 1974: 185ff) takussutissaavoq. Qallikkut nunallu piinik
atugarissaarnissaq inuiaqatigiit pingaartitarilersimagaat takutinneqarpoq, atuakkialianilu
misigisanik sakkortuunik eqqartuisoqartalerneratigut testimony-usunik, takutinneqarpoq tarnikkut
qanoq inuiaqatigiit akornanni atugaqartoqartarneranik. Inuusuttullumi ilinniarsimanngitsut
naqisimaneqarnerat narrugisaasutut misinnartoq takutineqarportaaq, taamaattumik inuit qamuuna
qanoq misiginerat tusaanagu, ilinniarluarsimanikkut qallikkut kusanarnissaq pillugu
naqisimannittarneq isornartorsiorneqarneratigut matumani parallellerpoq. Tassa nunap pii
pinermut, inuit tarnikkut naalliuuteqartut saniatigut naqisimallugit inuiaqatigiittut periuseqarneq.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
83
Pissutsinik taamaattunik Karlsen takutitsereerluni intertekstualitet atorlugu ukiunut siullernut
(1914-1953) uparuartuivoq.
Siullertut Ukiut 300-nngornerat intertekstualerfigaa, qulequtaatigut. Matumani nunarsuup
mumissimanera ajortumut saalluni eqqartorneqarpoq (Karlsen 2015: 218).
Augo Lyngelli siunissamut pilerigisamut atuakkialiani taanna tunngatillugu, siunissaq qaamasoq
isumalluarnartoq takorloorlugu. Tassuunakkut Karlsen akerliliivoq, nunap piinik pingaartitsinerup,
ilinniarsimanngitsunillu inissaqartitsinngitsutut pissuseqarnerup takorluugaq mumisillugu
takutikkamiuk.
Oqaluttuamigullu pisseqqinnermigut Umiarsuup tikinngilaattaanimut (Lynge 1982)
intertekstualerpoq. Piffissap arriinera tassani unnerpaa, kiisalu inuttaasup pingaarnerup oqaluttuami
sinnattumigut angajuni angajulliup ilagileraani oqaloqatigilerlugu (Karlsen 2015: 222f.).
Matumani ukiunut siullernut (1914-1953) alludererpoq (jf. Iser 1974: 182), arriitsumillu
piffissamut uteriartornera Umiarsuup tikinngilaattaanimut intertekstuelleqqilluni.
”Anniarneq malugisaatinni tamani malugissavat, uteriaruimmi piviusoq malugissutsinnit nutaaniit
malugisinnaanngussavat. Kissaakkusuppakkit anniarumaartutit akiuukkumaartutillu, soorlu
anniarnerunikuunak akiuukkusunnerorusunnikuunallu” (Karlsen 2015: 222).
Kalaallit oqaluttuarisaanerannut uteriartornermut manna atalersippaa, massakkumi inuusumut
nammineq misigilugit allat ukiut, piviusoq malugiartorlugu takullugillu susoqarnersoq.
Anniarnersuaq oqaluttuarisaanikkut pisunut uterfik, ukiullu 300-nngunnginneranni mumisitsinissap
unitsinnissaa pillugu sinnattortippaa matumani inuttaasoq.
Tassuunakkut Sinnattugaq (Storch 1914) siumukarusunnermut sulissutiginninneq
metatekstualisererpaa (jf. Friis 2013: 147) isornartorsiuinermigut oqaaseqarfigigamiuk
kukkusimasut. Pisimasut kingumut aaqqissuullugit, aaqqissussaanermik inuiaqatigiillu kalaallit
oqaluttuarisaanikkut allannguinermik siunertaqarluni allaaserinninnermigut takutippaa, ukiut
siuliini sulissutiginnittut kukkusimasut. Tassani takuneqarsinnaavoq ukiunut taakkununnga
ungasinnerulluni inuusimanermi, nassuerutiginnissinnaaneq kalaaleqatit aqqutissiueqataasimasut
qallunaanngorsaapiloornermut. Isornartorsiuninilu ima ersaritsigisumik naggaserpaa:
”Ulloq taanna Ilannguaq sinnattukkaminit, imaluunniit takorluukkaminit aalatinneqaqigami
oqaasissani naluai. Ilami aatsaat sinnattugaq piviusunngortitassaanngitsoq.... Kisianni suliassaq
angeqaaq sulisorlu akissarsissaaq Guutip saammaanneranit” (Karlsen 2015: 224).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
84
Isornartorsiuinittaaq qulequttamigut Sinnattugaq (Storch 1914) kontrastianik arketekstuelisererpaa
tassa qulequtaqarami Sinnassakkat (Karlsen 2015), kalaallit takorluukkatigut
sinnattulikkersaarutitigut sinnassagaasimanerat ersersarniarlugu oqallissaarutigigamiuk (jf. Friis
2013: 148) – Sinnattugaq (Storch 1914), Ukiut 300-nngornerat (Lynge 1931).
Ole Korneliusennip atuakkialiamini ukiut siuliinut alludererportaaq:
”Amerlanerpaat nipangerlutik assoroortut, ilaallu ataaseq oqalulerpoq: - Nammaqatigiinneq
nukittuunngortitsisarpoq, qaa assoroorniaritsi! Assorooqqusillunimi oqalussinnaaguni taava
nammineq assoroorpiarsimanavianngilaq, assoroortunullu siuttuunissani kisiat
kissaatigisimallugu. Inuit taama ittut aatsaat ima oqarfigisassat: - Qaa oqaluinnarnak
assoroorniarit” (Korneliussen 1992: 78).
Ukiut siuliini siumukarnissamik kissaateqartut atuakkiornikkut annertuumik inuiaqatiminnut
sunniiniarput, sooq taama siumukarnissaq piumanartiginera takutikkamikku, qanorlu
siumukarsinnaanertik atuakkiamikkut. Matumani sinnattulikkersaarutit takorluukkersaarutit
aallaavigineqarput (Sinnattugaq, Ukiut 300-nngornerat). Matumanilu assoroorluni sulinikkut
siumukarsinnaaneq takutinniarneqarmat, Korneliussennip taakkununnga saaffiginninnera erserpoq.
Ukiullu siulliit akulliillu atuakkialiatigut inuttaatitaasartut pingaarnerit qummut
isigisassaatinneqartarnerat malunnarpoq. Tassuunakkut atuartussanut maligassatut
isigitinniarneqartaramik. Inuttaasut taakku sapiitsuutitat, soorlu: Pavia (Storch 1914), Qooqa
(Brandt 1971) sunniiniutaapputtaaq atuartussamut, inuup maligassap qanorittuuneranik
takutitsiniarnikkut, inuiaqatigiinnilu inornangajattumik torraassuseqarneri atorlugit
takutitsiniutigigamikkik, qanoq pissuseqarunik qummut isigisaassanersut. Isiginneriaatsillu taakkua
inuttaatitaminnut, allanit isigineqarnertik sunnertisimassutigalugu ’kalaaleq iluartoq’
naapertuutsitartik atortarpaat:
”Eksempelvis ser Hans Egede (1741) grønlænderne som koldsindige, dumme og følelsesløse, og
som værende uden lov, orden og disciplin, ligesom de er grove, umoralske og ganske urenlige...”
(Thomsen 1998: 29).
Kalaallit atugartuunngorsarneqanngikkallarmata qulaani eqqaaneqartutut isigineqartarsimapput,
atuakkialianilu ukiuni siullerni akullernilu malunnarput, inuttat pingaarnerit qummut isigisassat
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
85
taakkua isiginneriaatsit avaqqunniarsareqqinnaarlugit isigitinniarneqartartut. Taamaattumillu
kusassaaneq soorlu Brandtip allataani ersertoq takutinneqartoq, maajuginninnermik aallaaveqartoq
erseqqissitinneqarluni.
Ukiuni kingullerni – nutaajunerusuni, atuakkialiani tigulaariffigisanni malunnarpoq, inuttaasut
pingaarnerit ukiuni taakkunani siullerniik allaaneruneruneri. Matumani kanngugineqanngilaq
toqqorterniarneqaranilu, inuttaasup pingaarnerup tarnikkut naalliuutai. Ajornartorsiutinik
qalluinikkut ulluinnarni aqqusaagaasartut qallorneqarput, taamaattumillu inuttaatinneqartartut
nakkaqqassutigisaat takutinneqartarlutik. Taamaattorli inuiaqatinut alluderertarput (jf. Iser 1974:
182) takutillugu, ajornartorsiuteqarneq nakkaqqanerlu kanngunartuunngitsut.
Paqumisunnerlu qaangerniarlugu nalinginnaasunngorsaapput piviusumi aqqutigineqartartunut.
Taamaattumik inuttaatinneqartartutiguttaaq atuakkialiani ukiut nikikkiartornerini
oqaluttuarisaanikkut inissisimaneq ersersinneqartarpoq, tassa ukiuni siullerni akullernilu:
Kusanartumik takutitsiniarnikkut, aalajangiisarput sunniiniutinut, sanngiiffinnik
takutitsinaveersaarnikkut. Ukiunili kingullerni kiffaanngissusermik inuttut ataasiakkaatut ujartuineq
takutinneqarluni, piviusortik paquminartuujunnaarsarniarlugu pilliuteqarnertik takutikkamikku.
Inoqatiginillu aqutserusulluni pissusilersuutikkut nikaginnilluni takutitsisarneq, maajuginninermik
aallaaveqartoq atuakkialiani sammineqartuni erseqqarissisorujussuaq, ukiuni siullerni (1914-1953)
ersarippoq atugarissaannginnerusut paasisimasakinnerusullu maajugineqartartut. Ukiunili akullerni
(1953-1979) siuaasaminnit maajuginninnerat erserpoq. Taakkua marluk ataatsimut isigalugu
toqqoqqasutigut ersarissivoq inoqatinut toqqaannarnerusumik maajugisaqarneq. Ukiunili
kingullerni, inoqatinut maajuginninneq ersersinneqartillugu uumasunut kattutsitsisarneq
atorneqakkajuttarpoq (jf. Nussbaum 2006: 173):
”...kingusiinnarlu eqqarsalerpoq immaqa inuit qaammatip qorsorpaluartup qitsunngortissimagai.
Misigivorlu nammineq ingerlaqqinngikkuni aamma qitsunngortinneqassalluni” (Karlsen 2015:
224).
Matumani inuit ilatsiinaartutut pissusillit qitsunnut assersuunneqarput, asuli illoqarfimmi
angalaannarlutik sulinatik, aningaasannattartut maajuginerannik takutitsiniarnermi. Qitsuullu
assersuutigineqarnera paasineqarsinnaavoq, inuiaqatigiit amerlanerit namminersornerulersimasut
kiffaanngissuseqarnerulerlutillu. Matumani inunnit allanit qanoq isigineqarnissartik
apeqqutaatippallaarnagu inuuneqalersimanermikkut, inuit pissusilersornermikkut aqutsiniartarnerat
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
86
iperarlugu kiffaanngissuseqarnerulersimasut. Soorlu ukiuni akullerni inuit katataasimasutut
taakkartorneqartut atorfissaqanngitsutut nunagisaminni misigitinneqartarnermikkut
maajugisaasartut (Olsen 2002: 00:37:51)8. Ukiunilu kingullerni Korneliussennip uumasut
atortorujussuusarai inunnut assersuullugit malunnarportaaq, maajuginninneq aallaavigalugu
uumasutut isiginerisigut oqilisartaramiuk paasinarsarlugu sooq maajunnarnersut (Korneliussen
1992: 52f.). Taamaattorli maajugineqarnissamut ersiunnaarsimanermuttaaq uumasunut
attuumassusiisarneq isigineqarsinnaavoq, inuit kiffaanngissuseqarlutik allanit aqunneqaratik
inuunerulersimanerat ukiuni nutaajunerusuni.
8 Isiginnaagassani immikkoortuni tallimaasuni immikkoortut pingajuat 3:5.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
87
Naggasiut
Matumani inaarutaasumik allaaserinnillunga naammassissutissanni, apeqqutit aallarteqqaalerama
aallaqqaasiutinni sarsuatissimasakka, akissutissarsivakka.
Ukiukkaartumik misissuinikka immikkut tamaasa paasisaqarfigaakka, siullertut Sinnattugaq (Storch
1914) najoqqutaralugu ukiut siulliit (1914-1953), annertuumik sunniiniuteqarsimasoq
siuariartornissamut toqqortersinnaanagu paasivara. Storchip atuakkialiani aqqutigalugu implied
authoritut (jf. Iser 1974: 103), takutitsissutigaa siunissaq pilerinartoq. Sinnattuinnaanngilarli
naggataanimi Paaviap sinnattua aqqutigalugu kajumingaarnini narratoritut (jf. Ibid) atuartussamut
sunniiniutigaa kajumissaarilluni ilisimasaqarlualernikkut siumukarneq anguneqarsinnaasoq,
kalaaleqatiminut toqqaannanngikkaluamik kajumissaaraluni saaffiginninnermigut (Storch 1914:
69).
Storchip atuakkialiaata imarisamigut nalimini allanut atuakkialiat imarisaannut parallellerneratigut
paasivara, kisimiinnani atuakkiortutut siumukarnissaq sunniiniutigigaa. Allamimi
siunissalikkersaarutaasumi Ukiut 300-nngornerat (Lynge 1931) tamanna sunniiniutigineqarportaaq.
Atuakkiortut naliminni siumukarnissamik takorluuinerminni qallunaanut issuaaginnarluni
siumukarnissamik piniarsarisunut maajuginninnerat (Nussbaum 2006: 72ff) erserpoq. Taamatullu
atugarissaannginnerusunut inuiaqatigiit iluanni nikaginnilluni ammut isiginnittarneq
ersersinneqarluni Sinnattugaq (Storch 1914) aqqutigalugu. Tassuunakkut inuttaasup pingaarnerup
Paaviap asimioqarfimmiuusimasut malinnaaffigineratigut erserpoq.
Ukiuni siullerni (1914-1953) ukiut siumukarusulerfiit ukiuini, atugarissaarnerulerusunnermi,
atuartitaanikkullu qaffasinnerusumik inissisimarusulernermi, paasivara siuaasanut piniarnermik
pingaarnertut inuuniiuteqartuarsimasunut, anersaakkut ungasinneruneq pigineqartoq. Taamaattumik
siuaasanik kannguginninneq (Nussbaum 2006: 173f) toqqammavigalugu ipiitsutut,
tipeqanngitsutullu isigineqarusunneq pillugu, inuiaqatigiit iluanni tassunga naapertuutinngitsumik
inissisimasutut isikkoqartinneqartut – piniartut, naqisimaneqartutut inissisimapput. Tamakkualu
atuakkialiani aviisinilu eqqartorneqarnerisigut erserput, atuakkialiani piniartut atugarisartagaat,
siuaasallu inooriaasiisa takutinneqarnerisigut, kiisalu aviisitigut piniartut ajattorneqartutut
misiginerminnik takutitsinerisigut (Sandgreen; AvangnaamioK no. 2: 23; Nielsen 1934; Lynge
1938). Taamaattumik siumukarusunnerup ukiuini atuakkialiani annertuumik toqqoqqasumik
oqariartuutigineqarpoq siuaasanut qaninnerusumik anersaaqarluni inuuneq maajunnartoq.
Atuakkialiallu matumani eqqumiitsuliaannaanngillat, sunniiniutaappulli angorusutamut – ukiunut
nutarteriffiusunut.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
88
Taamaattoq ukiut akulliit eqqaassagaanni Qooqa (Brandt 1971), annertuumik siuaasanut
tusaruminartunik oqaluttuarinnilluni atuakkiortoqartalerpoq. Tamakkualu tusaruminartut tassaapput
kusassaanerit siuaasanut attuumassuteqanngitsut, taamaattorli takorluugaannaat. Piviusoq
avaqqullugu siuaasanik eqqiluilluinnartorsuarnik, peqqissaartunillu akiniaanermillu unitsitsisunik
allaaserisaqarneq takutitsissutaavoq, ileqqutoqqanut maajuginninnermik (jf. Nussbaum 2006: 72ff).
Ukiunimi akullerni kalaallit qallunaanngorsagaareerlutik inuiaqatigiittut imminnut
naneqqinniarnerminni siuaasatik aallerfigisorujussuanngorpaat ujartukkaminnik, tamannali
atuakkialiani oqariartuutaavoq qalliinnaq. Kusassaallunimi oqaluttuarinninneq kanngusunnermik
(jf. Op.cit: 173f) aallaveqarpoq. Taamaattumik naliminni siuaasanut misigissusaat
ambivalensinngorput; siuaasat ataqqiniaraluarlugillu kanngugigamikkit. Ukiummi siuliini
sulissutigineqarsimasut kalaaleqatinit – siumukarnissaq. Pilersaarutit uniuunnerini, ilaatigut
maliguutiinnartoqarpallaarsimaneratigut kinguneri atuleramikkik (Olsen 1970), kinaassutsimikkut
tammartajaalerlutik. Kalaaleqatinillu toqqaannartumik pisuutitsisinnaannginnikkut qallunaanut
kamassaqalerneq toqqammavigilerpaat (Villadsen 1965), ajornartorsiutit matoorlugit
pisuutitsilernimikkut. Taamaattumik ukiut akulliit (1953-1979) inuiaqatigiittut naneqqilerniarfimmi,
toqqammavissaarunnermiiffiupput siuaasanut maajunneq (jf. Nussbaum 2006: 72ff) tapertaagami,
taakkununnga anersaakkut attavineqqinnaveernermut. Naatsumik oqaatigalugu, atuakkialiat
tamatuma nalaani qangarnisalernerat ataqqinninniutaannarnik siuaasanut attuumassuteqanngillat,
siuaasanulli oqariartuutimikkut toqqoqqasutigut kanngusunnermik (jf. Op.cit: 173f)
oqaatiginnillutik.
Ukiuni nutaajunerusuni (1979-2019) Ole Korneliussennip quiasaartumik uumisaarisunillu
sakkoqarluni, inuiaqatigiinni ajornartorsiutaasartunik qalluivoq. Anniaatit
pilersinneqariartorsimasut inoqatinik maajuginninnikkut kannguginninnikkullu, ukiut siulliit (1914-
1953) ammalu (1953-1979) toqqammavilersimasaat, inuiaqatigiinni pissusilersorluni
aqutsiniartarnikkut takutinneqartartutigut, naapertuuttumik allat isaaniik kusanartuunnginnikkut
paqumigineqalersimasut, soorlu inoqatinut naqisimanninnikkut – ilinniarsimanngitsunut
imerajuttunulluunniit takutitsiniutaapput, allaanerusumik periuseqarusulernermik,
kiffaanngissuseqarusulernermik.
Ukiunimi nutaajunerusuni paasinarsivoq atuakkialiatigut testimony-nik allaaserinnittalernikkut,
akisussaaffimmik tigusisimannginnerup kinguneranik ukiuni akullerni (1953-1979), allanik
pisuutitsilluni kamaqalernermi ukiuni nutaajunerusuni kinguaariit kingulliit pilliuteqartitaasut.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
89
Taamaattumillu inuiaqatigiit iluanni kusanartuinnarnik allaaserinnittarneq killilerneqarpoq,
inuiaqatigiinnut saaffiginnissutaalluni, ajornartorsiutit kanngunartuunngitsut inuillu atukkamikkut
artorsartut taperserlugit kisimiinnginnerannik saaffiginnillutik (Korneliussen 1992; Petrussen 2001;
Steenholdt 2015).
Inuiaqatigiimmi kalaallit iluanni ajornartorsiutaasut annertuumik soorlu: Imerajuttuuneq,
ikiaroorajuttuuneq, perorsarnerlugaaneq, imminut toquttarneq, timikkut tarnikkullu atornerlugaaneq
ukiuni nutaani (1979-2019) paquminarnerat killilerniarneqarpoq. Tamannalu takussutaavoq
ingerlaqqikkusunnermik, anniaatinik avitseqatiginnikkut, qanoq atugaqarsimagaluaraanniluunni
inuiaqatigiinni naqisimaneqarnani kiffaanngissuseqarusussuseq. Inuiaqatigiinni pissusilersuutinik
takutitsilluni ajorinninnikkut aqutsiniartarneq atugaasorujussuaq, oqariartuutitigut toqqoqqasutigut
takutinniarneqarpoq, ajornartorsiutinik pilersitsisuusartoq, kanngusulernikkut imminut matoornermi
allanut qimaasarnernut, soorlu: Imminut toqunnermut, aanngajaarniutinulluunnit nakkaannermut.
Qulaani ukiut siuliinut akullernullu pissutsinut iluatsippianngitsunut annertuumik
taakkartuereerlunga ersersaanikkut, oqaatigerusuppara pissutsit tamakkua
eqqartuunneqarnissamuinnaq tunnganngitsut, tassami pissutsit naliminni pingaartitaasut
aqqutigisimanngikkaani oqaannarluni kukkusimaneraanik ajornanngitsunnguummat. Naliminnili
ajunnginnerpaanik eqqarsarlutik inuiaqatigiit imminnut aqqutissiuunniarsimapput, ajornartorsiutilli
kaaviaaginnassanngimmata ukiuni kingullerni (1979-2019) paqumigineqartunik killiliiniarneq
annertuumik takutinniarneqarpoq, kinguaariit kingulliit kiffaanngissuseqarlutik
inuuneqarusunnerannik takutitsinikkut (Korneliussen 1992; Korneliussen 2014).
Taamaattumik atuakkialianik aallaveqarlunga misissueqqissaarninni, pissutsinik atuakkialiat
naligisaaneersunik qalluinikkut annertuumik pisunik, oqaluttuarisaanikkut paasisaqarpunga.
Tamannalu killigalugu naqissuseqqippara, atuakkialiat eqqumiitsuliaannaanngimmata,
annertuumilli oqaluttuarisaanermut tarrarsortarmata. Taamaattumik Kelly Berthelsennip oqaasia
isumaqatigilluinnarpara: “Atuakkiorneq tassaavoq inuiaat isaat, siutaat qarngilu (Langgård 2010:
156).
Atuakkialiatigummi piviusut toqqaannartumi toqqaannanngitsumilluunniit anisinneqartarput,
inuiaqatigiinnut tarrarsortorujussuit – tarrarsortitsisorujussuilluunniit. Taamaattumik annertuumik
inuiaqatigiinnut atuakkialiatigut sunniiviginnittoqarsinnaasarpoq atuartussanut.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
90
Atuakkialiatigut pisartunik pisunillu oqaluttuarisaanikkut qalluinikkut malunnarpoq ukiut siuliini
(1914-1953) kiisalu ukiuni akullerni (1953-1979) annertuumik oqariartuutinik toqqoqqasunik
qalluisoqartoq, tamakkualu takutitsipput inuiaqatigiit iluminni oqaluttuarisaanikkut piffinnut allanut
ingerlanerminni piffissaq qanippallaaraat toqqaannartumik eqqartuissallutik, kanngusuutiminnik –
maajugisaminnillu. Taamaattumik toqqaannartumik qalluinnginnermikkut paqumisuttutut
pissuseqarput, taamaattumillu annerusumik ukiut taakkua pisoqarfii qimakkaanni oqariartuutivii
ersarinnerulerlutik. Ukiunili nutaajunerusuni kiffaanngissusermik ujartuinermi toqqaannartunik
ajornartorsiutinik qalluisalerput, inuiaqatigiit naapertuulluarsorisaat malillugit aqunneqartutut
ilillutik inuuneqarneq killilerusullugu.
Inoqatinittaaq nikaginnilluni naqisimannittarneq ajortuinnartut tigusassaanngitsoq ersarissivoq,
Sinnattugaq (Storch 1914) aqqutigalugu inuttaasukkut pingaarnikkut takutinneqarmat, Paavia
nikagisaanerminik sukasaatiginnittoq ajukkunnanngitsumillu isigisaalerniarluni
sukataarniarneratigut ilinniarluarsimanikkut, tassuunakkut takutinneqarmat inuup qanoq
pineqarnerminik qanoq tigusinera apeqqutaasoq. Taamaattumillu maligassatut inissinneqarpoq,
inuiaqatigiit naqisimaneqartutut misiginertik, ajunngitsumut saatillugu sukasaatigisinnaammassuk.
Naggataanilu oqaatigerusuppara matumani allaaserinninninni, misissoqqissaakkakka
tarrarsorfigineratigut inuttuttaaq pissarsiaqaatigeqigakkit. Nammineerlunga oqarsinnaavunga
pilliutaaqataallunga, allat anniaataat aqqutigalugit kanngusunnermik ilaatigut peqarlunga
peroriartorsimagama. Allaanerorusunnermilli peqarnikkut anguniagassannik imminut
siunnerfilernikkut, pitsaanerusumik inissisimasinnaaneq upperisimallugu. Tassuunakkut inuiaqatigit
pissusilersuutinik takutitsillutik isorinnittarnerat annertuumik paasisaqarfigivara, sooq
kanngusuuteqartarninnut inissiiffigigakku. Taamaattumik inuttut nammineq, ilisimasassanillu
allanik paasisaqarfigaara.
Qulaani pingaartillugu oqaatigisimasara inuiaqatigiit namminersulivikkusuttut piviusunik
tusarsinnaanissaat, matumani oqariartuutinik toqqoqqasunik qalluinikkut ersarissivoq, nammineq
inuttut ataasiakkaatut akisussaaffimmik tigusinngikkaanni ajornartorsiutaasartut, inuiaqatigiit
kalaallit iluanni akiorneqarnissaat ajornassasut. Inuttullu ataasiakkaatut akisussaaffinnik
tigusinngikkaanni namminersulivinnissaq sinnattualaarutaannaasutut isigigakku,
oqaluttuarisaanikkut pisartut kaaviaaginnartinneqaqqissanngippata. Soorlu
siumukarusuttoqarnikuusoq.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
91
Litteraturliste
Berthelsen, Christian
- 1994: Kalaallit atuakkialiaat 1990 ilanngullugu. Atuakkiorfik, Nuuk
Berthelsen, Kelly
- 1996: Anaana taallallu allat. Atuakkiorfik, Nuuk.
Bhabha, Homi K.
- 1994: Of mimicry and man. The ambivalence of colonial discourse. Homi K. Bhabha. The
location of culture. Routledge, New York, pp: 85-92.
Brandt, Ole
- 1995: Saanikut oqaluttuassartaat. Ole Brandt. Ippiarsuup imai. Atuakkiorfik, Nuuk. (pp: 7-
32).
- 1991: Tulluartoq 1. Atuakkiorfik, Nuuk. 2 udgave.
- 2018: Qooqa. Tredje udgave. Milik publishing, Nuuk. (1971 1 udgave).
Broberg, Randi
- 2000: Sinnattumit anillanneq tullialu. (et.al). Pauline Lundblad Abelsen, Nuka Møller,
Nukaraq Eugenius (red). 2020. Specialtrykkeriet Viborg. (pp: 29-48).
Egede, Johan
- 1990: Misigisaq qiiaamminartoq, aaqqissuisoq Frederik Lynge, Eeq! Atuakkiorfik, Nuuk
pp: 12-23.
Freud, Sigmund
- 1998: The uncanny. Et.al. Redaktør: Julie Rivkin & Michael Ryan. Litherary theory: an
anthology. Blackwell Pulishers Inc. (pp: 154-167).
Friis, Elisabeth
- 2016: Intertekstualitet. (et.al) Redaktør: Lasse Horne Kjældgaard, Lis Møller, Dan
Ringgaard, Lilian Munk Rösing, Peter Simonsen, Mads Rosendahl Thomsen. Litteratur.
Introduktion til teori og analyse. Aarhus Universitetsforlag. Anden udgave. (pp: 143-156).
Gulløv, Hans Christian
- 2017: Grønland. Den arktiske koloni. Forfatterne og Gads Forlag A/S.
Iser, Wolfgang
- 1974: The Implied Reader. The Johns Hopkins University Press.
Kalaaleq, Errortuut
- 1921: Qanoq-una pisoq? Kalaaleqatersi Errortuut. AvangnaamioK. No 1. 1921 sp 4ff.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
92
Karlsen, Ilannguaq
- 2015: Sinnassakkat. Redaktør: Lene Therkelsen. 2040. NAPA & milik publishing (pp: 214-
227).
Korneliussen, Niviaq
- 2014: Crimsom & Clover – FIA. Niviaq Korneliussen. Homo sapienne. Milik publishing.
(pp: 17-50).
Korneliussen, Ole
- 2009: Meerannguatut ilinngikkuni. Forlaget Atuagkat.
- 1992: Uumasoqat. Atuakkiorfik, Nuuk.
Kristiansen, Ulloriannguaq
- 1954: Nunassarsiaq. Atuakkiorfik, Nuuk.
Langgård, Karen
- 2010: Atuakkiat tassaapput inuiaat isaat, siutaat qarngilu. Et-al: Birgitte Jacobse , Birgit
Kleist Pedersen, Karen Langgård & Jette Rygaard: Kalaaleq Nunarsuarmiorlu.
Ilisimatuarfik, Nuuk.
- 2003: Danmarkip pia – og indkredsning af den koloniale reception versus den postkoloniale
reception af metaforen ’grønlændere er børn’. (red.): Aksel V. Carlsen, Estrid Janussen,
Karen Langgård, Birgit Kleist Pedersen, Kenneth Pedersen, Jette Rygaard. Grønlandsk
kultur- og samfunds forskning 2003. Ilisimatusarfik/ Forlaget Atuagkat, Nuuk. Pp: 129-148.
- 2011: Greenlandic Literature from Colonial Times to Self-Government. Karen Langgård &
Kirsten Thisted (red). From oral tradition to rap. Forlaget Atuagkat. (pp: 119- 188).
Larsen, Gorm
- 2016: Fortæller. (et.al) Redaktør: Lasse Horne Kjældgaard, Lis Møller, Dan Ringgaard,
Lilian Munk Rösing, Peter Simonsen, Mads Rosendahl Thomsen. Litteratur. Introduktion til
teori og analyse. Aarhus Universitetsforlag. Anden udgave. (pp: 57-70).
Lynge, Augo
- 1931: Ukiut 300-nngornerat. Atuakkiorfik, Nuuk.
Lynge, Frederik
- 1921: Palasi Ostermann-imut. AvangnaamioK no. 7 1921 sp. 54ff.
Lynge, Hans
- 1991: Ersinngitsup piumasaa. (3 udgave) Atuakkiorfik, Nuuk. 1 udgave 1938.
Nielsen, Frederik
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
93
- 1970: Ilissi tassa nunassarsi. Atuakkiorfik, Nuuk.
- 1962: Qilak – nuna – imaq allallu. Atuakkiorfik, Nuuk
- 1934: Tuumarsi. Atuakkiorfik, Nuuk
Nielsen, Henrik Skov
- 2016: Fiktion. (et.al) Redaktør: Lasse Horne Kjældgaard, Lis Møller, Dan Ringgaard, Lilian
Munk Rösing, Peter Simonsen, Mads Rosendahl Thomsen. Litteratur. Introduktion til teori
og analyse. Aarhus Universitetsforlag. Anden udgave. (pp: 179-190).
Nussbaum, Martha C
- 2004: Hiding from Humanity. Disgust, Shame, and the law. Princeton University Press.
O’Flaherty, Wendy Doniger
- 1984: Dreams, Illusion and other realities. The University of Chicago Press.
Olsen, A
- 1923: Errortuummut avannaamiumut. A. Olsen. AvangnaamioK. No 8 Juuli 1923 sp. 62f.
Olsen, Moses
- 1970: Aamma uagut taamaappugut? Atuakkiorfik, Nuuk
Olsen, Tupaarnaq Rosing
- 2002: Qaannat alannguat. I skyggen af kajakkerne. In the shadow of the kayaks.
Naminersorlutik oqartussat, Nuuk.
- 2004: Sallu atuleraangat/Når løgnen går ind/When the lies begins in: Suluk #4. Pp: 46-51.
Ong, Walter J.
- 2002: Orality and literacy. Routledge, New York.
Pedersen, Birgit Kleist
- 1997: Den ædle vilde som projekt. Synet på forfædrene i den grønlandkse litteratut i
perioden 1970-1990. (Red): Jette Rygaard, Claus Andreassen, Birgitte Jacobsen, Daniel
Thorleifsen & Hanne Petersen. Grønlandsk kultur- og samfunds forskning 97.
Ilisimatusarfik/Atuakkiorfik, Nuuk. pp: 153-173.
Petersen, Jonathan
- 1922: Piniartoorpianngitsumut. Jonathan Petersen. Atuagagdliutit. No12. 10. April
1922 sp.186f.
Petersen, Pavia
- 2003: Ikinngutigiit. Ilinniusiorfik Undervisningsmiddelforlag. (3 udgave).
- 2018: Niuertorutsip pania. Ilinniusiorfik Undervisningsmiddelforlag. (3 udgave).
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
94
Petrussen, Vivi Lynge
- 2001: Naalliutsitaanerup pissaanerani. Forlaget Atuagkat.
Rosing, Otto
- 1962: Aasiaat. Atuakkiorfik, Nuuk
- 1976: Taseralik. Atuakkiorfik, Nuuk.
- 1963: Tikippoq. Atuakkiorfik, Nuuk.
Sandgreen, Otto
- 1964: Ernermik akiniussisoq. Atuakkiorfik, Nuuk.
Sandgreen, Silas
- 1921: Assoroorpugut ajattornata. Silas Sandgreen. AvangnaamioK no. 2 februar 1921 sp.
23.
Steenholdt, Sørine
- 2015: Anaana oqaasiinnaammat. Sørine Steenholdt. Zombiet Nunaat. Milik publishing (pp:
37-47).
Storch, Mathias
- 1914: Sinnattugaq. Atuakkiorfik, Nuuk.
- 1921: Kunngitta ilaqutaasa, nuliata ernerisalu niuertoqarfimmut Ilulissanut tikeraarnerat
Julip 14-ni unnulersoq uk. 1921. AvangnaamioK nr. 2 Februar 1921 sp. 69ff.
Sørensen, Karoline Lennert
- 2015: Rejsen. Et.al. Redaktør: Lene Therkelsen. 2040. NAPA & milik publishing. (pp: 94-
113).
Thisted, Kirsten
- 1992: Greenlandic Literature: Suicide as an interpretation of Modern Life. (et.al) Redaktør:
Gunilla Blom, Peter Graves, Arne Kruse & Bjarne Thorup Thomsen. Nordic Language
Secretariat, Oslo. (pp: 141-154).
- 1992: Mundlighed/skrift, en teoretisk indkredsning af ”det grønlandske” i grønlandsk
litteratur. In: Grønlandsk kultur- og samfundsforsking 92. Ilisimatusarfik/Atuakkiorfik,
Nuuk. Pp: 195-226.
- 2001: Ny roman af Ole Korneliussen -Salstøtten. En introduktion til bogen og
forfatterskabet. Tidsskriftet, Grønland no 1, 01.2001 pp: 7-12.
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
95
- 2019: Skyld, skam og soning. Ole Høiris, Ole Marquardt & Gitte Adler Reimer (red.).
Grønlændernes syn på Danmark. Historiske, kulturelle og sproglige perspektiver. Aarhus
Universitetsforlag. (pp: 153-190).
Thorbjørnsen, Lis
- 1968: Om den nationale kultur. In: Fordømte her på jorden. Rhodos, København.
(Orig.udg. Les damnes de la terre, 1961).
Thuesen, Søren
- 1988: Fremad, opad. Rhodos, København.
Villadsen, Villads
- 1965: Nalusuunerup taarnerani. Atuakkiorfik, Nuuk
Nittartakkamiit:
http://denstoredanske.dk/Dansk_Biografisk_Leksikon/Kirke_og_tro/Præst/Mathias_Storch
06. juni 2019 00:43
https://www.youtube.com/watch?v=sd-JcV0_NAA
22.juni 2019 22:53
Ajannguaq Grønvold
SLM
Speciale afhandling
96
Kort resumé af min specialeafhandling på dansk
I denne specialafhandling har jeg beskæftiget mig med bøger fra 1914 til 2019, herunder har jeg
søgt at finde skjulte og indirekte budskaber i indholdet ved at sammenligne og spejle indholdet med
de faktiske forhold i de år bøgerne er skrevet. Ved denne metode har jeg søgt efter tabu, skamfulde
og væmmelige emner i samfundet.
De centrale bøger der omtales her, er Sinnattugaq (Storch 1914), Qooqa (Brandt 1971) samt Ole
Korneliussens forskellige korte noveller, viste at samfundet i takt med bevægelsen i
samfundshistorien har anvendt væmmeligheden og skammen til at påvirke medmennesker, ved at
som samfund at vise at man er uanselig. I de senere år (1979-2019) er det blevet tydeligere at den
nye generation hungrer efter frihed ved at i talesætte tabu emner ud fra egne erfaringer.