kadın dergileri

8/6/2019 kadn dergileri

1/13

Kurgu DergisiS: 17,143-155,2000K A D N D E R G L E R : POPLER VE p O L T K S Y L E M N

B U L U T U G U YERDr. Sheyla KIRCA

ZETBu a l m a d a , k a d n dergilerinde birbiriyle e l i e n sylemlerin, ticari, ataerkilve feminizm gibi, n a s l i ie g e t i i ve gnmz 'modem' k a d n imgesinio l u t u r d u u incelenecektir. Popler kltr metinlerinde e t k i l e i m iinde olanbu sylemler geleneksel pasif k a d n imgesini saf d b r a k a r a k , zel vekamusal alanda var olan aktif, zgr, zne ve 'kltr' reten konumdaki k a d nimgesinin temsiliyetini mmkn k l a r . Birmingham Kltrel a l m a l a rk u r a m l a r n n toplumsal cinsiyet ve medya a l m a l a r temel a l n a r a k iki k a d ndergisi, Kim ve K a d n c a , incelenecektir. 1995 s a y l a r n kapsayan ierik analizi,bu dergilerin geleneksel ataerkil g r l e r e meydan o k u d u u n u , feminizminp o p l e r l e m e s i n d e k a r m a k , bazen e l i e n , bazen y a p c ve retken yollars a l a d n ortaya k o y m a k t a d r .

1970'lerden itibaren feminist sylemlerin y a y g n l a m a s n d a m e d y a n n nemli birrol oldu. Bu dnemden nce y a p l a n feminist a r a t r m a l a r m e d y a n n anti-feministo l d u u n u ileri srp, k a d n l a n geleneksel rolleriyle temsil ederek ataerkil d e e r l e r iyeniden rettikleri iin popler kltr rnlerini e p e y e l e t i r d i . Bu b a k a s m e d y a y ,stereotip imajlar reten bozuk, r m bir sistem olarak grmekten k a y n a k l a n r .Ancak i 980'lerden beri kltrel a l m a l a n n ve y a p s a C l k s o n r a s teorilering s t e r d i i gibi, 20. Y z y l n sonlanna d o r u , bu r m l k nosyonu kltrendstrilerinin ve p o l i t i k a n n i l e y i i n i maskeleyen bir hal a l d . Her e i t metin, bilgive politik uygulama, kltr endstrilerinin rekabet halindeki ekonomik, politik vesosyal alanlan ierisinde y a p l a n d n l d . B a z feminist a r a t r m a c l a r n da b e l i r t t i i gibi,popler kltr y a l n z c a kapitalist ve ataerkil sistemlere hizmet e t t i i gerekesiyle birkenara b r a k p nemsememek yeterli d e i l , nk popler kltr a y n zamanda b a s k nideolojilere k a r koyan a n l a m l a r n r e t i l d i i bir mcadele a l a n (Gamman &Marshment, 1988, s. 1).

" B a h e e h i r niversitesi, i l e t i i m Fakltesi

143


2/13

Bu g r feminizm a s n d a n d e e r l e n d i r i l d i i n d e denebilir ki, popler kltr,feminist sylemleri gnmz kltrne tamamen z bir biimde k o n u m l a n d r m a d a n ,y a y g n l a m a s n a olanak s a l a r . Her ne kadar g e m i t e ve bugn b a z feministlerpopler ve feminist sylemleri z t , birbirinin k a r t sylemler olarak grse de, sonyirmi y l d a , bu alanda y a p l a n a l m a l a r popler ve ticari sylemlerle feministsylemlerin n a s l i ie g e t i i n i ve bunun ne anlamlara g e l d i i n i t a r t m a y a a t . Bug e l i m e y e daha karamsar bakan feminist a r a t r m a c l a r feminizmin p o p l e r l e t i r i l e r e kiinin b o a l t l d n , a p o l i t i k l e t i r i l d i i n i ve m e t a l a t n l a r a k k a d n l a r a geri s a t l d n ileri srer. D i e r g r ise, z ve e l i k i l i grlen bu sylemlerin, e i t l i popler kltrmetinlerinde bir arada yer a l m a s n n olumlu ynlerini vurgular. Bu g r 198'lerde ve9'larda popler kltrn s u n d u u 'yeni k a d n ' t a n m n feminist d e e r l e r i vepolit ikalan da iine alarak, yeniden t a n m l a r ve yeniden y a p l a n d n r . Birbirleriylee t k i l e i m iinde olan bu sylemler pasif k a d n imgesini ve mitini saf d b r a k a r a k ,zel ve kamusal alanda var olan aktif, zgr, zne ve 'kltr' reten konumdaki k a d nimgesinin temsiliyetini mmkn k l a r .

Bu a l m a d a temelolarak b a z popler kltr f o r m l a n n n , k a d n l a r n f a r k l (hembirbirinden f a r k l , hem de b a s k n ideolojilerden f a r k l ) ses ve ifadelerinin iletilmesindea r a c bir rol oynayarak feminist p o l i t i k a l a r n retilmesine n a s l ve ne dereceye kadarolanak s a l a d incelenecektir. e i t l i popler kltr formlanndan, a r l k l olarakk a d n l a r iin ve k a d n l a r t a r a f n d a n retilen ve Trkiye'de zerinde az a l l a n bir alanolan k a d n dergileri zerinde d u r u l a c a k t r . ilkblmde, B a t ' d a feminista r a t r m a c l a n n k a d n dergileri zerinde y a p t k l a n a l m a l a n n teorik ve metodolojikg e l i i m i zerinde durulacak; ikinci blmde ise popler ve feminist sylemlerin iiegemesinin, gnmz feminist politikalan iin ne anlama g e l d i i ve i 99'larda n a s lbir k a d n imgesinin yeniden t a n m l a n p i n a e d i l d i i ve k a d n dergileri a r a c l y l as u n u l d u u Trkiye b a z n d a incelenecektir. E L E N / B R L E E N ALANLAR: F E M N s T E L E T R , POPLERKLTR VE K A D N D E R G L E R

Feminizm ve popler kltr a r a s n d a m u l a k bir i l i k i o l d u u iin ortaya e i t l it a r t m a l a r k m a k t a d r . Shiach(1994, s. 3 3 l ) ' n b e l i r t t i i gibi bu deyimler birbirineparalel d e i l d i r : 'biri politik bir a l a n ifade eder, d i e r i ise zerinde a r a t r m a l a r y a p l a nbir 'nesne'dir'. Popler kltr olduka g e n i bir kavram olup, kabul gren politikalar,s n f s a l kimlikler, kltrel d e e r l e r konusunda bir dizi t a r t m a l a n kapsar ve bunlari 97'lerden itibaren h z l a g e l i e n ve nem kazanan bir alan olan kltrel a l m a l a n nteorik erevesini ve metodolojik g e l i m e l e r i n i b i i m l e n d i r m i t i r . Ancak, Shiach

144


3/13

popler kltr ve kltrel a l m a l a r a r a s n d a k i bu i l i k i y i sorunlu bulur. nk onagre, popler kltr kurumsal bir alan ve politik bir kavramolarak politik mcadelenin,tarihsel g e l i m e n i n ve s n f s a l kimliklerin t a n m l a r n kapsar. Ama bu t a n m l a r ,genellikle feministlerin gndeme g e t i r d i i s o r u l a r ve toplumsal cinsiyet e i t s i z l i i n d e nkaynaklanan s o r u n l a r grmezden gelir.Nitekim, kltrel a r a t r m a l a r a l a n n d a popler kltre b a l a n t l olarak y a p l a n ilk

a l m a l a r 19. Y z y l d a n kalma kategorilari k u l l a n p s n f s a l f a r k l l k l a r t e o r i k l e t i r m e y e a l r k e n , setikleri kltrel biimlerde k a d n m a r j i n a l l e t i r i p ,b u l d u k l a r s o n u l a r n da tipik i i s n f n temsil e t t i i n i ileri s r m l e r d i r (1). Bu a l m a l a r , 1970'lerde Birmingham niversitesi'nde kurulan a d a Kltrel a l m a l a r Merkezinin popler kltr a l a n n d a k i a r a t r m a l a r n b i i m l e n d i r m i t i r (2).Feminist a r a t r m a c l a r alt-kltr ve medya a l a n n d a y a p l a n erken dnem a l m a l a r n , analizlerinde k a d n l a r ve gen k z l a r d a r d a b r a k pm a j i n a l l e t i r d i k l e r i iin e l e t i r i y o r d u (3). Feministlerin tepki gsterdikleri d i e r biralan ise bu a r a t r m a l a r n sadece erkeklere hitap eden popler kltr biimlerini,d o l a y s y l a , erkek izleyicileri ve o k u y u c u l a r k a p s a m a s oluyordu. Bu e l e t i r i l e rparalelinde y a p l a n a l m a l a r d a k a d n ve erkek kimlikleriyle, medya, politika vetoplum a r a s n d a k i i l i k i l e r i n a l t izilmekteydi. A y r c a , medya rnlerinin retim vetketiminde 'toplumsal cinsiyet' k a v r a m n n y a p s a l bir unsur olarak kabul edilmesi ved o l a y s y l a bu k a v r a m n analitik bir kategori olarak medya analizlerine dahil edilmesisavunuluyordu (4).

Feminist a r a t r m a c l a r medya metinlerini toplumsal cinsiyet, k a d n l k ve idealk a d n imgelerinin t a n m l a n p s u n u l d u u bir alan olarak grdkleri iin bu metinleriincelemeye a l d ve k a d n l a r a ynelik popler kltr biimlerinin, r n e i n diziler, k a d ndergileri, a r o m a n l a r , reklamlar ve b a z film trleri gibi, nemini v u r g u l a d .niversitelerde k a d n a r a t r m a p r o g r a m l a r n n k u r u l m a s y l a birlikte, bu alanda y a p l a n a l m a l a r artan bir h k a z a n r k e n , kltrel a l m a l a r vemedya a r a t r m a l a r n d a da bupopler kltr f o r m l a r kayda d e e r a l m a a l a n l a r olarak nem k a z a n d .

K a d n dergileri zerine y a p l a n a r a t r m a l a r a b a k t m z d a , b u n l a r n tam olarakkronolojik bir zamanlama izgisi takip e t m e d e n f a f d a a m a l a r d a n o l u t u u n ugryoruz. McRobbie (1997, s. i 92)' ye gre, k a d n dergilerine ynelik feminist e l e t i r idrt a a m a d a n o l u u r : 'dergileri z a r a r l ~ l u p o n l a r reddeden y a k l a m , ideolojiky a k l a m teorisi, k a d n a zg h a z l a r n - n c e l e n m e konusu o l m a s ve okuyucularaynelik a r a t r m a l a r ' .

145


4/13

a l m a l a n n ilk a a m a s n d a , k a d n dergileri a r l k l olarak gzellik miti, moda vea k o n u l a n n i l e d i k l e r i iin e l e t i r i l i r . S a t l a n a r t t r m a k iin dergilerin n y a r g l olduklan, y a n l k a d n imgelerini k u l l a n d k l a n ileri srlerek k a d n l a r n bu b a s k vesmrden kurtulmalan g e r e k t i i savunulur (5).

Daha ok, akademik a r a t r m a l a n n y a p l d ikinci a a m a d a ise Althusser (i 977)' inideoloji teorisi k u l l a n l r . Bu teoriye gre, ideolojinin d e e r l e r i ve anlamlan toplumsalolarak o l u u r . d e o l o j i k a v r a m zerine y a p l a n a l m a l a r , kapitalist ve ataerkil,k u r u m s a l l a m g i l i k i l e r i n i n ideal k a d n imgesini ve cinsler a r a s f a r k l l b e l i r l e d i i n i gsterir. r n e i n McRobbie (1978 ve 1993) ve Winship (1978)semiolojiyi ve Gramsci'nin hegemonya terorisini kullanarak, ideal k a d n n vek a d n l n ideolojik y a p l a n m a s n n k a d n ve gen k dergilerinde n a s lo l u t u r u l d u u n u inceler. Az olmakla birlikte, Trkiye'de y a p l a n a r a t r m a l a n n birk s m da, k a d n dergilerini incelerken ideoloji k a v r a m zerinde y o u n l a t . r n e i n ,Arat (1995) K a d n ve Aile dergisi zerine y a p t a l m a d a , derginin, s l a m i ideolojia r a c l y l a k a d n k i m l i i n i n a s l y a p l a n d r d n incelemektedir.

i 98'lerde, y a p s a l c l k s o n r a s kuramlann etkisiyle, k a d n dergileri zerine a l a nfeminist a r a t r m a c l a r ideoloji k a v r a m n n temel ve ideal bir k a d n l k durumunun a l t n i z d i i n i ileri srerek, k a d n dergileri a r a t r m a l a n n d a ideolojinin y e t e r s i z l i i n i ortayak o y m u l a r d r . r n e i n McRobbie (1997, s. 193) ideolojinin a r d n d a yatan gerekleriaramak yerine a r t k incelenmesi gereken konu, a n l a m n gcdr' der. Feminista r a t r m a l a n n bu a a m a s k a d n d e r g i l e r i n i a d a k a d n n ne o l d u u n u n t a n m l a n d ticari rekabet a l a n olarak grr. Bir taraftan k a d n l a n ' k a d n l k ' konusundabilinlendirirken, d i e r taraftan da k a d n l a r m arzu ve h a z l a n n biimlendirir. Feminista r a t r m a c l a r anlamlarm o l u t u r u l m a s n n y a n s r a , k a d n l a r n dergileri okumaktann a s l ve neden zevk a l d k l a n n incelemeye de b a l a m t r . Bu a r a t r m a l a r d a a r l k l olarak psikanaliz metodu k u l l a n l d . Ancak bu y a k l a m , k a d n l a r a zg hazlan nplana k a r t p ideolojik imalan g z a r d etme tehlikesi g s t e r d i i iin tek b a n a yeterligrlmedi.

D i e r taraftan, k a d n a zg h a z l a r n s o r g u l a n m a s , o u k a d n n benzer hazlarp a y l a t d n c e s i n d e n yola k a r a k , feministler ve ' s r a d a n k a d n l a r ' a r a s n d a e i tolmayan i l i k i n i n yeniden d n l m e s i n e neden oldu. r n e i n , bir grup feminista r a t r m a c , k a d n dergilerini inceleme isteklerinin bu y a y n l a r d a n a l d k l a n hazdank a y n a k l a n d n belirterek a l m a l a n n a b a l a d (Ballaster, Beetham, Frazer & Hebron,1991). McRobbie (1997, s. 194)'ye gre bu itiraf 'feminizm' ve ' k a d n l k ' (6)a r a s n d a k i z t l k l a n ortadan k a l d r m a y a neden olur. Bu durum feministlerle d i e r

146


5/13

k a d n l a r n y a a m l a r a r a s n d a grlen e l i k i l i i l i k i l e r i n , birbirleriyle gittike dahab a l a n t l o l d u u n a i a r e t eder. Bu b a l a n t feminizmin p o p e r l e m e s i n d e nemlietkenlerden biri olarak grlmelidir.

198'lerin sonundan itibaren, kltrel a l m a l a r k u r a m l a r n d a n etkilenen feminista r a t r m a c l a r o k u y u c u l a r a n l a m l a r sorgulayarak d o r u d a n kabul etmeyen, b a z a n l a m l a r reddedip b a z l a r n kabul eden a k t i f k i i l e r olarak grdkleri iin okuyucularadaha fazla g atfeder hale geldi. Metin analizlerinin y a n s r a , o k u y u c u l a r ndeneyimleri de k a d n dergileri a r t r m a l a r n d a nem k a z a n d . r n e i n , Hermes (1995),y a p t e t o g r a f k alan a r a t r m a s n d a , k a d n dergilerinin gnlk y a a m ierisinde neanlama g e l d i i n i k u r a m s a l l a t r m a y a m a l a m t r .

zetle, y a k l a k son otuz y l d a k a d n dergileri a l a n n d a y a p l a n bu a l m a l a r ng e l i i m i n i d e e r l e n d i r d i i m i z d e , k a d n dergilerinin a r t k b a s k uygulayan y a y n l a rolarak d e i l , k a d n bireyolarak g e l i t i r m e n i n y o l l a r n arayan y a y n l a r olaraka l g l a n d grlr. Dergilerde tespit edilen bu durum, k a d n l a r n y a a m n a ait pek okkonuya b a k a l a r n da d e i t i r d i . Gen k a d n l a r a hitap eden dergilerin sylemleri iyibir e anne ve e v k a d n n a s l o l u n u r t l e r i n d e n u z a k l a a r a k liberal feministsylemleri ticari ve popler sylemlerle b i r l e t i r i p k a d n l a r n kariyerlerindeykselebilme1eri, cinsellik ve y a a m n d i e r a l a n l a r n d a kendilerini g e l i t i r m e l e r i , zevka l m a l a r , cinsiyetler a r a s e i t s i z l i k l e r l e mcadele edebilmeleri gibi e i t l i konularzerine y o u n l a m a y a b a l a m l a r d r . Kendini g e l i t i r m e ve kendine gven budergilerin temel ilkesini o l u t u r m a y a b a l a d . Bu durum, d o l a y s y l a gen k a d ndergileri ve feminizm a r a s n d a bir sredir var olan bir i l i k i y e ve e t k i l e i m e i a r e t eder.Bu g e l i m e l e r i k u r a m s a l l a t r m a y amalayan McRobbie (1997, s. 192), y u k a r d at a r t l a n a r a t r m a l a r a , k a d n dergilerinde ok grnr olan 199'lardaki yenicinselliklerin a n l a m , dergilerin feminizmle olan i l i k i l e r i ve retim-tketim a r a s n d a k ii l i k i y i yeniden k a v r a m s a l l a t r l m a s gibi analitik boyut daha e k l e m i b u l u n m a k t a d r . K a d n dergilerinin sylemlerinde grlen bu d e i i m l e r feminizm vek a d n l k k a v r a m l a r n n yeniden d n l m e s i n i ve k a v r a m l a t r l m a s n gerektirmektedir.

Medya metinlerinin retimi, birbirleriyle mcadele eden m e n f a a t l a r ve sylemlerik a p s a d iin e l i k i doludur. K a d n dergilerinin biimini ve i e r i i n i byk ldepiyasa sermayeleri, yani kapitalist sistem ile ataerkil sistem belirler. Ancak kapitalist veataerkil sylemlerin her zaman uyum iinde o l d u u sylenemez. Bir de bunlarafeminist sylemler eklenince k a d n dergilerinin olduka k a r m a k bir y a p y a sahipo l d u u grlr. D o l a y s y l a , bir k a d n dergisi herhangi bir s a y s n d a , k a d n tek tip

147


6/13

zne olarak d e i l , birbirleriyle e l i e n e i t l i k a d n l k durumlan biimindesunar. Bunedenle k a d n dergileri bu a l m a d a e l i e n menfaatlann ve sylemlerin u z l a l d ,modifiye e d i l d i i , uyum s a l a d kltrel retim alanlan olarak grlmektedirler. Bub a k a s , popler kltr metinlerinde b a s k n ideolojilerin e l i k i s i z , dz bir biimdev e r i l m e d i i n i ve nitekim bu metinlerin tek tip okur znesi r e t m e d i i n i savunur.Popler kltr formlan veya sosyal i l i k i l e r her zaman g i l i k i l e r i a ierisinde varo l m a k t a d r . Sonu olarak 1990'larda gen k a d n dergilerinin s u n d u u k a d n imgelerini,zaman zaman biribirleriyle e l i e n , zaman zaman uyum s a l a y a n ataerkil, kapitalist vefeminist sylemler o l u t u r u r .K VE KADINCA D E R G L E R N N 'ZGR' K A D N L A R !

Bu blmde, Trkiye'de 1990'larda k a d n dergilerinin ne tr k a d n l k imgeleris u n d u u , bu sunumda feminist d e e r l e r i n ve d n c e l e r i n ne lde, n a s l k u l l a n l d ve feminist politikalar iin ne anlama g e l d i i t a r t l a c a k t r . a l m a , Kim ve K a d n c adergilerinin 1995 s a y l a n n k a p s a m a k t a d r . Bu dergilerin seilme nedeni, bu dnemdeok satmalan, daha da nemlisi feminist sylemleri de bnyelerinde b a n n d r m a l a n d r .

Gnmz k a d n dergilerinin ortaya k n ztrkmen (1998) 1980'ler politik vekltr o r t a m n d a grlen iki paralel g e l i m e y e b a l a r : Yeni feminist hareket ve yenimedya biimlerinin g e l i m e s i . Bu dnem y a y n l a n a n 'yeni' k a d n dergilerinin ilklerdenbirini o l u t u r a n K a d n c a . nemli bir yere sahip. K a d n c a ' n n nemi, zellikle on y l d a nfazla derginin e d i t r l n yapan Duygu Asena'dan k a y n a k l a n y o r . Gerek y a z l a n y l agerek toplumsal k i m l i i y l e 1980'lerde feminizmin p o p l e r l e m e s i n d e etkin rol olanAsena, feminist sylemleri dergisine t a y a r a k bu dergiyi, o dnemde feministhareketin yan-politik denebilecek bir y a y n haline getirdi (7). K a d n c a , k a d n ,geleneksel ataerkil sylemin d n d a konumlayarak t a n m l a m a y a a l a n ve olduka azrastlanan popler kltr y a y n l a n n d a n biri oldu. Daha sonra, 1990'lann b a n d ak u r d u u ve e d i t r l n y a p t Kim dergisinde de Asena, feminist izgisini devamettirdi (8).

Feminist politikalar erevesinde k a d n l a n bilinlendirme gayretleri vefeministlerin gndeme getirdikleri konulara yer vermesi nedeniyle, Kim ve K a d n c a ,Trkiye'deki d i e r k a d n ' dergilerinden a y n l r l a r . Gnlk y a a m n s o r u n l a n n p o p l e r l e t i r i p dile getirdikleri ve k a d n l a r m zel y a a m l a n n n politik ynleriniv u r g u l a d k an iin, bu dergilerin k a d n hareketine k a t k d a b u l u n d u k l a n n sylemeky a n l olmaz. K a d n l a r m zel a l a n l a n n n p o p e r l e t i r i l m e s i , 1980'lere kadar hakimolan g r t e n , yani Trkiye Cumhuriyeti'nin m o d e r n l e m e projesinin bir p a r a s olarak

148


7/13

devletin denetiminde g e r e k l e e n k a d n n kurumsal k u r t u l u u n u n , ' k a d n h a k l a r 'olarak t a n m l a n m a s p o l i t i k a s n d a n f a r k l l k gsterir. e r i k analizi s o n u l a r n d e e r l e n d i r d i i m i z d e dergilerde yer alan k o n u l a r , a l t tema a l t n d a toplamakmmkndr: cinsellik, aile ve evlilik, kendine gvenen a d a k a d n imgesi, i vekariyer, 'modem' erkek k i m l i i ve feminist p o l i t i k a l a r n temsili. D o r u d a n feministk o n u l a r kapsayan blm, dergi i e r i i n i n y a k l a k te birini o l u t u r m a k t a d r . Bununy a n n d a d i e r temalarda feminist sylemlerin alt-metin olarak yer a l d grlmektedir.

Her iki dergide de feminist d e e r l e r i n ve feministlerin gndemindeki k o n u l a r nt a r t l d bir blm yer a l m a k t a d r . K a d n c a bu blme 'Pembe Sayfalar' b a l n verirken, Kim daha radikal ve k k r t c olan ' C a d c a ' ismini uygun b u l m u t u r . ' C a d c a 'kelimesinin k u l l a n l m a s , Kim dergisinin, feminizme, ideolojik ve politik y a k l a m n a k a ifade eder. ' C a d ' kelimesi Avrupa ve Amerika'da ataerkil d e e r l e r i ve n o r m l a r olduka sert e l e t i r e n radikal feministleri t a n m l a m a k iin k u l l a n l r . 16. ve 17.y z y l l a r A v r u p a ' s n d a c a d l a r , e r k e i n gcn tehdit eden d o a - s t yeteneklerio l d u u iin c e z a l a n d n l y o r d u . C a d olarak a l g l a n a n feministler de, m a j i n a l , 'muhalifk a d n l a r olarak grlyordu. Kim, ' c a d ' s z c n kullanma t a r z y l a , s z c e olumlubir anlam ykleyerek kelimenin a n t r d o l u m s u z l u k l a r d e i t i r m i t i r . Asena,C a d ' y h o , gzel, sevimli bir e y o l a r a k gstermeyi a m a l a d k l a r n syler. C a d ' y bu e k i l d e t a n m l a m a k l a Kim, c a d l a r , d o l a y s y l a feministleri, erkek gc iin tehlikeli vetehditkar o l m a d k l a r n gstermeye a l r . Byle bir aba, k a d n hareketinin gndemeg e t i r d i i k o n u l a r , popler sylemlerin bir p a r a s haline getirmek ve a m a l a r n m e r u l a t r m a k iin bir strateji olarak g r e b i l i r .

Kim ve K a d n c a her ay dzenli olarak y a y n l a d k l a r bu blmlerde, k a d nhareketinin p o l i t i k a l a r n a , k a d n sivil toplum rgtlerinin aktivitelerine, aile y a s a s n nd e i m e s i n e , politik partilerin k a d n h a k l a r konusundaki yetersiz p o l i t i k a l a r n a , k a d ns n a k l a r n a , aile ii i d d e t e , cinsel tacize, tecavze, k z l k kontrolne, ve daha pekok benzer konulara yer verir. B u n l a r n y a n n d a az olmakla birlikte, tabu olarakgrlen ensest, ocuklara ynelik taciz, seks i i l e r i n i n s e n d i k a l a m a s gibi b a z konular da i l e n i r . Gerek hitap ettikleri okuyucu kitlesi, gerekse ticari k a y g l a r nedeniyle, dergilerin bu 'ciddi' k o n u l a r i l e m e b i i m l e r i feminist y a y n l a r d a n f a r k l l kgsterir, ancak bu y a k l a m o n l a r n daha az nemli ve etkin o l d u u a n l a m n d ayorumlanamaz. r n e i n Kim ironik ve k k r t c bir dil k u l l a n r . zellikle y a k l a k onb e sayfa olan erkek ekinde a l a y c ve ironik dilolduka a k t r . Kim, erkeklerin z e k a s ,c i n s e l l i i ve f z i k s e l grnmyle dalga geerek erkekleri ciddiye almaz ve stereotipikerkek zelliklerini p a r o d i l e t i r i r . Postfeminist olarak a d l a n d n l a b i l e c e k bir y a k l a m l a ,ironik bir dil kullanarak stereotipik k a d n erkek temsiliyetlerini alt st etmeye a l r .

149


8/13

K a d n ve erkeklerin zne olarak y a p l a n d n l d t bir yer olan k a d n dergilerinin buironik t a r z ilerideki feminist stratejiler iin ne ifade eder? Belki de McRobbie (1996, s.188)'nin d e d i i gibi 'ironi, p a r o d i l e t i r m e ve k a d n l a r n n a i f l i i n i reddetme yoluyla,okuyucu a d n a g e n i bir e l e t i r e l y a n s t m a a l a n sunar'. Dilin sofistike bir e k i l d ek u l l a n m dergilere ve d o l a y s y l a okuyucuya 'ciddi' konularla b a a k a b i l m e k iindaha rahat bir yol ve k a d n l a r n fantazilerini, h a z l a n n , e l e n c e l e r i n i daha zgrceortaya koyabilecekleri bir alan y a r a t r . A y n zamanda gen k u a k k a d n l a r a r a s n d ap a y l a l a n bir d i l o l u t u r u r ki bu da erkek egemen dilin s n r l a n n a m a e i l i m i olarakgrlebilir. Bu a l m a d a k i analizler, dergilerin sylemlerinde yer alan ironik diline l e t i r e l d n c e y i y a n s t m a olanaklan s u n a b i l e c e i n i destekler. Sonu olarakdiyebiliriz ki bu tr dergiler, her ne kadar bilinli y a p l m a s a da, o k u y u c u l a r ngeleneksel k a d n - e r k e k rollerine, ataerkil kurumsal y a p l a r a , ve belki, bir dereceyekadar, kapitalist sisteme e l e t i r e l b a k m a y t e v i k etmektedir.

e r i k analizinde ortaya k a n temalann hepsini, y a z n n u z u n l u u nedeniylet a r t m a k mmkn o l m a d iin feminist sylemlerin alt-metin olarak v e r i l d i i birtema zerinde, cinsellik zerinde, durmak istiyorum. zellikle bu konuyu sememinnedeni, resmi din olarak M s l m a n l k ' n kabul e d i l d i i Trkiye'de, olduka t a r t m a y aa k , ama bir o kadar da t a r t l a m a y a n k a d n c i n s e l l i i n i n popler kltrdekisunumunu incelemektir. Son zamanlarda b a z erkek y a z a r l a r n (9), 'zgr' k a d nc i n s e l l i i n e bir tedirginlikle ve panikle tepki gstermeleri, daha cinsel devrimin biley a a n m a d bir lkede 'backlash', yani, y e n i l i e k a r umumun aksi tepkisinino l u m a s olduka ilgin bir g e l i m e d i r . Bu n a s l d e e r l e n d i r i l e b i l i r ? K a d n dergilerindeveya d i e r popler kltr rnlerinde sunulan k a d n c i n s e l l i i 1990'lann sonunda neanlama gemektedir?

Uzun sredir cinsellik, hem Trkiye hem de B a t ' d a k i k a d n dergilerinin en nemlitemalanndan biri olup, dergilerin v a r o l u u iin bir ereve o l u t u r u r . Genelolarakbunun nedenini, rekabetin yksek o l d u u bir alanda, seksi bir dergi k a p a n n vecinsellikle ilgili k o n u l a r n daha ok s a t a c a d n c e s i o l u t u r m a k t a d r . AncakMcRobbi (1997, s. 199)'nin de d e d i i gibi, c i n s e l l i i n ok s a t t n ileri sren bua k l a m a , c i n s e l l i i n , toplumsal i l i k i l e r i ve temsiliyeti konusunda pek bir e sylemez. McRobbie'ye gre bunlan anlayabilmek iin iki faktr gz nndebulundurmak gerekir: Birincisi AIDS'in y a r a t t sorunlar ve sonular, ikincisi isefeminist hareketlerin etkisi. Trkiye'de a r l k l olarak ikinci faktrn etkilerihissedilir.

150


9/13

Kim ve K a d n c a dergilerine b a k l d n d a , k a d n c i n s e l l i i n i n temsiliyetinde,feminist sylemlerin etkisi a k a grlmektedir. Hatta, Trkiye'de feministlerink o l a y l k l a t a r t a m a d , k a d n l a r n cinsel arzu, istek ve h a z l a r gibi b a z k o n u l a r i l e d i k l e r i bilinmektedir. Cinsellikle ilgili y a z l a r d a , k a d n l a r n cinsel h a z l a r ,c i n s e l l i i n r e n i l e n bir sre o l d u u , cinsel s a l k ve cinsel i l i k i l e r d e e i t l i kk o n u l a r n d a bilgiler yer a l r . Bilgilerin bir k s m doktorlar, psikologlar vepsikiyatristlere atfen verilir. Kurumsal cinsel e i t i m i n o l m a d bu lkede, k a d n l a r nv c u t l a r ve cinsellikleri h a k k n d a bilgi sunan bu dergileri erkek c i n s e l l i i n e bir tehditolarak a l g l a m a k , k a d n l a r her alanda o l d u u gibi cinsellik konusunda da e r k e eb a m l k l m a d n c e s i n d e n te bir e d e i l d i r . Evlilik ncesi cinsel i l i k i n i n halatabu o l d u u bir lkede o u n l u u bekar olan bir okuyucu kitlesine hitap eden budergilerin, k a d n l a r zne olarak konumlayarak cinsel zgrlk konusunda bilgilendiripe i t m e s i , ataerkil d e e r l e r i e l e t i r d i i iin tabii ki tutucu tepkilere maruz k a l a c a k t r .

Burada incelenen dergilerde c i n s e l l i e , genellikle, seksolog ve feminist b a k a l a r olmak zere iki sylem zerinden y a k l a l r . Seksologlar s e v i m e yntemleri zerinebilgi verir, d i e r i ise c i n s e l l i i n , erkek egemen d e e r l e r i n hakim o l d u u bir alan o l d u uve k a d n l a r n bu alanda kendilerini z g r l e t i r m e l e r i g e r e k t i i n i vurgular. K a d n l a r atoplumsal y a a m n e i t l i a l a n l a r n d a k i e i t s i z l i k l e r i n i n y a n n d a , cinsel alandakie i t s i z l i k l e r e k a r mcadele etmeleri tavsiye edilir. r n e i n bakirelik ve k z l kkontrol k o n u l a r , toplumsal ve yasal sorunlar olarak gsterilir ve zmleri de ataerkilk u r u m l a r n d e i m e s i n d e a r a n r . Bu tr k o n u l a r n i l e n m e s i , feminist bilince sahip olanveya olmak isteyen bir okuyucu kitlesinin v a r l n a i a r e t etmektedir.

Ancak u n u da belirtmek gerekir ki, c i n s e l l i i veya d i e r k o n u l a r feminist d e e r l e ra s n d a n ele a l p i l e m e l e r i , dergilerin her zaman iin a y n fikirde ve bir btnlkiinde o l d u k l a r a n l a m n a gelmemektedir. K a d n l a r n f a r k l , bazen uyum iinde, bazen e l i e n , zneler olarak a y n metin iinde bir arada temsil edilmelerine s k l k l a r a s t l a n r . r n e i n , feminist sylemlerin yer a l d bir makalenin y a n n d a , k a d n vcdunu vec i n s e l l i i n i m e t a l a t r a n , k a d n l a r geleneksel d e e r l e r iinde konumlayan reklamlarolduka f a z l a d r . Bu a l m a k a p s a m n d a , editrlerle y a p t m z g r m e l e r d e , reklamve promosyon k o n u l a r n n d n d a kalan tm y a y n p o l i t i k a l a r n kendilerinino l u t u r d u k l a r n belirttiler. Bu da gstermektedir ki r e k l a m c l a r , ya feminist bilincesahip bir okuyucu kitlesini kabul etmemektedirler ya da bunun f a r k n d a d e i l l e r d i r .

ISI


10/13

SONUBu a l m a , k a d n dergileri gibi b a z popler kltr f o r m l a r n n feminizmin

p o p l e r l e m e s i n d e k a r m a k , bazen e l i e n , bazen y a p c ve retken yollar s a l a d n ortaya k o y m a k t a d r . B a t ' d a feminizmin p o p l e r l e m e s i zerine y a p l a n d i e r a l m a l a r n da b e l i r t t i i gibi, 199'larda m e d y a n n feminizme y a t n m y a p t grlmektedir. B a z d i e r m a j i n a l sylemler gibi ( r n e i n punk veya gay), feminizmde merkeze d o r u ekilerek medya t a r a f n d a n s a t l a b i l e n bir meta halined n t r l m t r . Bu durum e i t l i e k i l l e r d e , olumlu veya olumsuzd e e r l e n d i r i l e b i l i r . Politik bir sylemin popler sylemlerle iie gemesi, onun'politik' i e r i i n i n b o a l t l a r a k , okuyucuya veya dinleyiciye tekrar s u n u l m a s olarakyorumlanabilir. Ancak bu sre iinde yer alan g e l i m e l e r ve d o u r d u u o n u l a r gznne a l n d n d a , bunun a s l n d a feminizmin f a r k l biimlerdeki sunumu ve k u l l a r n m o l d u u d n l m e l i d i r . K a d n dergileri r n e i n e b a k t m z d a , bu dergilerin feministve k a d n l k k a v r a m l a r n n t a n m l a r n esnettiklerini grrz. Byle bir durum birdenfazla feminizm t a n m n mmkn k l a r a k , f a r k l k a d n l a r n feminist d e e r l e r veanlamlar ierisinde kendi deneyimlerine ve i h t i y a l a r n a denk d e c e k ynlerinib u l m a l a r n k o l a y l a t r a b i l i r . Bylece femizmin ne anlama g e l d i i ve ne o l m a s g e r e k t i i n i belirleyen ltler, akademisyen veya p o l i t i k a c l a r gibi kk bir grubuntekelinden k p , f a r k l zellikteki k a d n l a r da bu hareketin iine dahil ederek gittikefeminist sylemlerin m e r u l a m a s n a olanak s a l a r .

Medya, k a d n - e r k e k , iyi-kt gibi k a v r a m l a r yeniden t a n m l a y p , retip toplumasunar; 'modem' insanlar olarak ne giymemiz g e r e k t i i n i , n a s l d a v r a n m a m z l a z mg e l d i i n i byk lde bu metinlerden r e n i r i z . Bu a l m a d a k i rnekte de g r l d gibi, k a d n dergileri k a d n l k durumunu ve 'ideal' k a d n imgelerini yenident a n m l a r k e n , feminist sylemlerden olduka e t k i l e n m i l e r , k a d n n nesne olarak temsili,h z l a yerini, aktif, gl, kendine gvenen zne konumuna b r a k m t r . Seenekleri,tercih a n s , a l m gc olan bu tr k a d n l a r n medyadaki temsili, tketimi a r t t r m a k iinkapitalizmin i i n e yararken, geleneksel ataerkil g r l e r d e n ise a r tepkiler alarakk a d n l a r n uzun sren mcadeleler sonunda k a z a n d k l a r b a z h a k l a r n geri tepmeyeb a l a m a s y l a s o n u l a n m t r . r n e i n , Amerika'da k a d n l a r n zorlu mcadeleylek a z a n d k l a r krtaj h a k k , son zamanlarda tutucu gruplar t a r a f n d a n i d d e t l ee l e t i r i l m e k l e k a l m a y p , krtaj yapan d o k t o r l a r ldrmeye ve tehdit etmeye kadarv a r m t r . Ya da, Trkiye'de kamusal ve zel alanda bir zne olarak var olmaya, kendik a r a r l a r n vermeye ve ekonomik z g r l n kazanmaya a l a n , geleneksel ataerkild e e r l e r i e l e t i r e n k a d n l a r n k r s a l alanda namus cinayetine kurban gitmesi, e h i r d eu r a d tecavzden bizzat kendisinin sorumlu tutulabilmesi veya kt, tehlikeli

152


11/13

k a d n l a r olarak her an karalamalara ve ev ii i d d e t e maruz kalabilmesi, gnlk olaylarhaline g e l m i t i r . i 9 9 0 ' 1 y l l a r d a bunun rnekleri ok s y a a n d . Bu a l m a d aincelenen dergilerin ele a l d k l a n ve inceledikleri konular gz nndeb u l u n d u r u l d u u n d a , gen k a d n l a n ve k z l a n feminist b a k a s n d a n bilinlendirmeyeve bilgilendirmeye ynelik abalan, onlann y a r a r l , e i t i c i y a y n l a r olarakd e e r l e n d i r i l m e s i n e olanak s a l a m a k t a d r . nk dergiler, b a k m ve gzellikk o n u l a n n n y a n n d a , yukanda sz edilen trden sorunlarla k a r l a a n k a d n l a r a busorunlarla n a s l b a a k a b i l e c e k l e r i konusunda zmler de n e r m i l e r d i r . Sonuolarak diyebiliriz ki feminizmin Kim ve K a d n c a gibi dergiler a r a c l y l ap o p l e r l e m e s i , zellikle B a t ' daki o u feministin t a r t t gibi, k a d n l a r a y a l n z c abireysel zmler sunmakla kalmamakta, kolektif bir hareketin g e r e k l i l i i n i ved e v a m n alt-metinlerde de olsa dile getirmektedir.Ancak feminist politikalarm popler kltrdeki temsilierinin s n r l o l d u u , y a l n z c a

b a z ynleriniri seilerek ele a l n d u n u t u l m a m a l d r . D o l a y s y l a bu temsilierifeminist politikalara e i t grmek y a n l olur. Feminist ideoloji k a d n dergilerininideolojilerine u y d u u lde a l n p k u l l a n l m a k t a d r . Bunun derecesi de dergiyiretenIere, y a y n c l a r a , o lkenin soyo-ekonomik ve kltrel o r t a m n a ve feministhareketin g e l i i m srecine gre d e i i k l i k l e r gsterebilir. Kim ve K a d n c a dergilerindefeminist sylemlerin bu kadar d o r u d a n ve y o u n ele a l n m a s , Trkiye'deki d i e rk a d n dergilerinde de byle o l d u u a n l a m n a gelmez. Sonu olarak denebilir ki,toplumdaki e i t l i gruplan bir hedef kitle olarak belirleyen ve buna ynelik y a y n l a ryapan medya sektrlerinin, popler sylemler y a n n d a , bir zamanlar ve halen b a z gruplar t a r a f n d a n m a j i n a l olarak grlen sylemlere, y u m u a t l a r a k da olsa bir alana m a s , feminist ve d i e r politik hareketler iin yeni stratejiler g e l i t i r m e d e yeni yollarave imkanlara i a r e t eder.D P N O T L A R1- Bu a l m a l a r a rnek olarak b a k n z , Hoggart, R. (1957). The uses of Iiteracy.Harmondsworth: Penguin.; Williams, R. (1958). Culture and society i 780- i 950.Harmondsworth: Penguin.; Thompson, E.P. (1963). The making of the Englishworking class. London: Gollancz.2- Bu dneme ait a l m a l a n n en nemlileri Hall, S. & Jefferson, T. (Ed.) (1976).Resistance through rituals: Youth subcultures in post-war Britain. London: Hutchinson.k i t a b n d a biraraya g e t i r i l m i t i r .

153


12/13

3- Bu dneme ait a l m a l a n n en nemlileri Hall, S. & Jefferson, T. (Ed.) (1976).Resistance through rituals: Youth subcultures in post-war Britain. London: Hutchinson.k i t a b n d a biraraya g e t i r i l m i t i r .4- r n e i n , Harrison, R. (1978). "Shirley": Relations of reproduction and the ideologyof romance. In CCCS Women's Studies Group, (Ed.), Women take issue. London:Hutchinson.; McRobbie, A. (1978). Jackie: An ideology of adolescent femininity.Birmingham: The Centre for Comtemporary Cultural Studies.; Hobson, D. (1980).Housewives and the mass media. In S. Hall vd., (Ed.), Culture, media, language..London: Hutchinson.5- r n e i n b a k n z Friedan, B. (1963). The feminine mystigue. London: Penguin;Greer, G. (1970). The female eunuch. London: MacGibbon & Kee.6- Burada k u l l a n l a n ' k a d n l k ' kelimesi n g i l i z c e d e 'feminity' kelimesinin k a r l olarak k u l l a n l y o r .7- K a d n c a zerine y a p l a n a y n n t l a r a t r m a l a r iin ztrkmen'in metin iindebahsedilen makalesine ve Saktenber, A. (1993). Trkiye'de medyada k a d n : serbest,msait k a d n veya iyi e fedakar anne. Tekeli (Ed.), 1980'ler Trkiye'sinde k a d nb a k a s n d a n k a d n l a r . Istanbul: I l e t i i m .8- Duygu Asena 1998 't e Kim dergisinden aynlarak D o a n Medya grubunun k a r d tm dergilerin k o o r d i n a s y o n l u u n u yapmaya b a l a y a r a k gazetedeki y a z l a n n a devametmektedir.9- Ycel, T. (1999). zgr K a d n l a r . Defter, 35.Y A R A R L A N L A N KAYNAKLARAlthusser, L. (1977). Ideologyand ideological state apparatuses. Lenin and philosophy.London: New Left Books.Arat, Y. (1995). Feminism and Islam: Considerations on the journal ' K a d n ve Aile'. In

Tekeli (Ed.), Women in modem Turkish society. London: Zed.Ballaster, R., Beetham, M., Frazer, E. & Hebron, S. (1991). W o m e n ' worlds:ideology, femininity and the women's magazine. London: Macmillan.

154


13/13

Gamman, L. & Marshment, M. (1988). The female gaze. London: The Women's Press.Hermes, J. (1995). Reading women's magazines. Oxford: Polity and BlackwelL.McRobbie, A. (1978). Jackie: An ideology of adolescent femininity. Birmingham: TheCentre for Comtemporary Cultural Studies.----------------- (1993). Jackie magazine; Jackie: An ideology of adolescent femininity,

InB. Waites, T. Bennet & G. Martin (Eds.), Popular culture: Past and preseni.London: OUP and Routledge.------------------ (1996). More!: New sexualities in girls' and women's magazines. In J.Curran vd., (Eds), Cultural studies and cornmunication. London: Amold.-------------------(1997). More!: New sexualities in girls' and women's m a g a z i r e s .. InA. McRobbie (Ed.), Back to reality: Social experience and cultural studies.Manchester: Manchester University Press.ztrkmen, A. (I 998). A short history of K a d n c a magazine and its feminism, In Z.Arat (Ed.), Deconstructing images ofTurkish women. London: Macmillan.Shiach, M. (1994). Feminism and popular culture. In1. Storey (Ed.), Cultural theoryand popular culture: A reader. London: Harvester Wheatsheaf.Winship,1. (1978). A Woman's world: Woman - an ideology offemininity.Womentake issue. InCCCS Women's Studies Group. (Ed.), London: H u t c h i n s o r &Birmingham

155

kadın dergileri

Documents