ka jingpynshai halor ka

84
Forum for Indigenous Perspectives and Action Ka Seng ne Jingialang na ka bynta ki kam ki jam jong ka thain bad ki trai nongshong shnong A A D D B B Ka Jingpynshai halor ka Ka Lamphang kumno ban sngewthuh ia ka ADB

Upload: haduong

Post on 11-Jan-2017

449 views

Category:

Documents


12 download

TRANSCRIPT

Page 1: Ka Jingpynshai halor ka

Forum for Indigenous Perspectives and Action

Ka Seng ne Jingialang na ka bynta ki kam ki jam jong ka thain bad ki trai nongshong shnong

AADDBBKa Jingpynshai halor ka

Ka Lamphang kumno ban sngewthuh ia ka ADB

Page 2: Ka Jingpynshai halor ka
Page 3: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 1

Ka Jingsngewnguh

Ha ka jingialeh ban pyni bad ban iatai nia halor ka jingwan jong ka ADB ha shaphang shatei lam mihngi

jong ka ri India, Ka FIPA ka la pynkylla ktien ia kane ka kot ‘Unpacking the ADB’ na ka ktien phareng sha ka

ktien Khasi bad Assamese khnang ban ioh jingmyntoi ia kito ki briew ki bym lah ban sngewthuh ia ka ktien

phareng. Kane ka jingialeh jong ka FIPA kan pyrshang ruh ban pynkylla ktien ia ka ‘Guide’ (Jingialam lynti)

bad kiwei kiwei pat ki jaid kot kiba iadei bad ki IFI ha kiwei pat ki jaid ktien. Kane ka Guide la pynmih

nyngkong eh ha ka ktien phareng hi, da ka BIC bad ka NGO forum jong ka ADB. Ha ka ktien phareng phi lah

ban ioh na kane ka website www.bicusa.org/bicusa/issues/misc resources/1630.php bad na ka website jong ka

NGO Forum kaba long kumne www.forum-adb.org/pub/toolkits/toolkit.html.

Ka FIPA ka pyni ia ka jingsngewnguh jong ka ia u Richard Mahapatra, Avilash Roul bad ka Shefali jong

ka BIC halor ka jingiarap jong ki ha ka ban shna ia kane ka kot lyngdap. Ngi sngewsnguh ruh ia ka BIC halor ka

jingiarap jong ka na ka bynta ban pynkylla ktien bad ban pymih ia kane ka kot. Ngi sngewruh ia U Teiborlang

Kharsyntiew, Ka Melissa Wallang bad ia u Raplang Synjri, u Ranjit ha ka jingiarap jong ki ha ka ba pynkylla

kyntien ha ka ktien Khasi /Assamese. Ia kane ka kot lyngdop phi la ban ioh ruh ha ka ktien English na ka website

ka ba long kumne www.bicusa.org/bicusa/issues/misc resources/1630.php bad na ka website jong ka NGO

Forum ka ba long kumne www.forum-adb.org/pub/toolkits/toolkit.html.

Forum for Indigenous Perspectives & Action (FIPA)

Jupiter Yambem Center

Paona International Market

Imphal – West – 795001, Manipur

Email: [email protected], [email protected]

Page 4: Ka Jingpynshai halor ka

2 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Ka Lamkhmat shaphang ka kot lyngkdop halor ka ADBBalei ngi dei bad tip shaphang ka ADB?

Ka Jingdonkam jong kane ka lyngkdop (Purpose of the Toolkits)

Ka Lyngkdop jong kane ka kot halor ka ADB ka long ban ïarap ïa kito ki bym pat ju ïohsngew ne tip shaphang kaAsian Development Bank ban sngewthuh shaphang kane ka Bank, ki kam kiba ka trei, bad balei ka long ka bakongsan na ka bynta ki kynhun seng bhalang (civil society group) ban tip ïa ki jingtreikam jong ka. Kane ka kot kaai ïa ka lamkhmat shaphang ka ADB, ka kynthup ïa ki jingtip halor ki tnat ba pher bapher jong ka ADB, ki jaidjingïarap kiba ka ai sha ki sorkar jong ri kiba dang kiew bad kylla (developing and transitional country) ha ki thaiñjong ka Asia bad Pacific, ki jaid projek bad prokram kiba ka bei tyngka, bad ka jingïarap kaba ka ai sha ki sengshimet (private sector companies) kiba trei ha kane ka thaiñ. Na kabynta kito kiba khmih bniah (monitoring) lanekwah ban kham tip halor ki kam jong ka ADB ha ka ri jong ki, kane ka kot ka kot ka batai ïa kiei ki lad kiba lah banïoh halor ka ADB bad lam lynti ruh kumno ban ïoh bad pyndonkam ïa kine ki jingtip (information)

Kane ka kot lyngkdop ka long ruh ka lad na ka bynta kito nongtreikam kiba khmih bniah ïa ki kam jong ka ADB.Kame ka kot ka kynthup ïa ki jingtip kiban ïarap ïa ki nongtreikam kumno ban syllok bad ïasaid/pynbor (lobbying)bad ka bank, lyngba ka jingphiah ïa ka aiñ rukom treikam jong ka ADB, lam lynti kumno ban pyndonkam ïa karukom jingkitkhlieh ba thymmai (accountability mechanism) ha ka ADB, bad ki lad ban ïasaid/pynbor (lobbying) ïaki Board of Directors bad nong pynïaid (Management) jong ka ADB.

Khatduh, ki jingthoh kiba don ha kane ka kot lah ban rah ban pyndonkam ha ki workshop1 lane ha ki kitab kiba lahban pyndonkam ha kaba ai jinghikai (training) halor ka ADB sha kito ki ba dang shu tip shaphang ka ADB. Kine kijinghikai lah ban pynïaid kat kum ka jingsngew bit bad donkam jong kano kano ka shnong/ paid nongshong shnongkiba pyrshah ïa ka kam kaba ka ADB ka bei tygka, lane lah ruh ban pyndonkam ha kata ka dur na ka bynta kajingïalang jong baroh ki nongtreikam ha ka ri bad ha ka thaiñ (regional). Ïa kane ka kot lah ruh ban pyndonkam daki nongtrei kam ba rim bad thymmai kum ka jingkdew halor ka ADB.

Balei ngi dei ban Shim khia ia ka ADB (Why should we be concerned about the ADB)?

Ki Multilateral Development Banks (MDBs2 ) ki dei ki lad bei tyngka ha ki kam pynroi bah eh tam ha ka pyrthei, kaju ai ram hapdeng US$30-$40 billion ha ka shisnem sha ki ri kiba duk bad duna ha ka ioh ka kot. Ka ADB ka ai loanda ki billion US dollar3 sha ki dkhot jong ki ri kiba dang kiew (Developing Member Countries- DMCs). Lyngbakane ka jingai ram, ka Bank ka don bun ki bor pyntreikam ha kaba iadei bad ki jingthmu jong ka ha ki kam pynroi kiDMC. Ha ki katto katne ki khep ka ADB ka lah ruh ban kham khlain bor ban ia ki nongmihkhmat jong ka ri ha kabanmang tyngka ia ka lut ka sep (budget) bad ka jingpyntreikam ia ka. Ka ba bun na ki jingbei tyngka kaba ka ai, ki deiha ki rukom jong ki ‘loan’. Ki DMC bad kumjuh ruh, ki trai shnong, namarkata wat lada ki projek ki dei kiba seisohne duhnong, dei ban siew biang ka pisa sha ka ADB. Ki ju don ruh ki por ba ki projek ki long ki bym seisoh bad kinongshong shnong hi hap ban ia kynduh ia bun ki jingeh kiba mih na ki. Ha kum kine ki por, ki traishnong ki hap bankitkhia ia ki ram bad jingsiew kiba mih na kine ki projek.

Ki MDB ki long ruh ki lad ba nyngkong eh ban ioh jingnang jingstad halor ki ain bad ki kam pynroi pynsan. Lem badbun ki jingbei tyngka bad ryngkat ruh ki ain jingbthah, ki MDB ki long kiba kongsan bha ha ka ban shim rai ia kirukom pyntreikam ki ain pynroi ha ka ri. ( Nalor kane… thep tyngka.) Kum ban ai nuksa, ki ain jong ki kiba iadeibad ka mariang bad ka imlang sahlang ki lah long ki kyrdan jingthew (standard) ba kongsan ha kaba kiwei pat kiseng ha baroh kawei ka pyrthei, ki ju bud dien. Bun na ki seng ai ram ha khaii pateng (Export Credit Agencies), kibank (commercial banks) bad ki private company ki ju bud dien ia ki kyrdan jingthew jong ka MDB kum ki jong lajong (kane ka long ruh ban iada ialade na kano kano ka jing shah pharep ha ki seng pyrthei). Namar kata ka daw, iaki kam pynroi ba iaineh (sustainable development) kumba lah buh ha ki MDB, la ju pyntrei ruh ha kiwei kiwei kiseng pynroi bad bei tyngka.

1

Page 5: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 3

Na ka bynta ka thain Asia-Pacific, ka ADB ka long ka b alai ha ki jingai jingiarap (hadien ka sorkar Japan bad kaWorld Bank) haba ki ram kiba ka ai sha ki DMC ki poi kumba $5 haduh $6 billion ha ka shisnem. Ka ADB kum baka long mynta ka kham ialeh ban pynkhlain bei tyngka sha ki kam jong ki seng/riew shimet (private sector) bankyrshan ia ki prokram jingpynkylla (structural adjustment) kumba lah buh da ka IMF, bad ban pyntreikam ia ki ainkhaii pyrthei (global trade rules). Ka long ruh kaei kaei kaba sngewphylla ban tip ba kine ki mat ba la pyntreikam dakane ka seng ki long kiba dang don jingduna ha ka rukom pyniaid ia ki, ha ka liang ki ain jingiada kiba i troin, badki loan sha ki sorkar khlem ka jingpyntip ia ki nongshong shnong. Ka ADB ka dang lah ban leh kumne namar ka treiha ka rukom ba jar jar bad lyndet, khnang ban ym khring kano kano ka jing ud ne ujor na ki paitbah. Wat lada kisengpyrthei khihlang kiba khmih bniah ia kine ki sengpyrthei bei tyngka (international financial institutions) ki lahban pynseisoh ha da kaba pynbor ia ki MDB- khamtam ia ka World Bank- ban kham pynbun ia ka bor synshar sha kipaitbah bad ban pyntrei ia ki ain treikam ka ban iada ia ka mariang bad ban iarap ia ki kam pynroi kiban neh(sustainable development), ka ADB kam shym pat da long ka kongsan ha ka rukom pyntreikam ia kane, ha kimat treikam jong ka.

Ka long kaba donkam eh ba ki seng bhalang ha Asia (Asian civil society) kin thew bad peitbha ia ka ADB. Ha kajingpynkhlain bor ialade da kaba pyniaid ha kata ka rukom, lyngba ka Regional Cooperation Strategies4 , ba kaniohnam kum ka nongiarap ha ki jingiasyllok jong ki thain (regional cooperation), ka ADB ka la nang oh dur ia kikam pynroi jong ki ri synshar khadar paitbah (democracy), sorkar komunist, bad ki ri ba la pyniaid da ki shipai ha kithain. Ka ADB ka buhrieh ia ki jingkthah halor ka mariang bad ka imlang sahlang da kaba kdew ia ki jingmyntoi kibal ah ban ioh na ki loan jong ka. Ka jingairam jong ka, ka long kaba kham kongsan ha kaba iadei bad kajingiasngewthuh jong ki MDBs ban pyntreikam ia ki projek kiba bun jingma (risk)/ heh buskit (reward) ha kipor kiba dang wan.

Ki seng bhalang (Civil Society Organisations- CSO) kiba snoh kti ha ki kam (campaign) ban iakhih bad ban pynkyllaia ki rukom treikam ka ADB, ki kham khuslai ia:

● Ka jingiashimbynta jong ki paitbah (Public participation) ha ki rukom pyrkhat bad jingshna (design),ki rukom pyntreikam (implementation), ki rukom khmih bad thew bniah (monitoring and evaluation)ia ki projek jong ka ADB.

● Ka jingkthah jong ki prokram bad ki projek jong ka ADB ia ka imlang sahlang bad ka mariang (thesocial and environmental impacts), ka jingbahkhlieh/ jingmynjur (accountability/willingness) jongka Bank ia kine ki jingkhtah, bad kumjuh ruh ban wad ia ki lad ki lynti ban pynsangeh noh ia ki.

● Ka jingdonkam ban leh jarjar (secrecy) ia ki rukom pyniaid pyntreikam bad ki jingshimrai jong kaADB.

Ka Jingduna ha ka jingbympyni hok ki rukom treikam bad ka jingiashim bynta ban seisoh (Lack ofTransparency and Meaningful Participation)

Ka jingkthah ba sniew jong ki projek ka ju long na ka daw ba ia ki kam pynroi la ju pyntreikam khlem ka jingpynkhrehkaba biang bad/lane ka jingpyntreikam ka long ka bym da biang bha. Ki kam jong ka ADB barabor, la ju pyniaidkhlem ka jingpyntip bad khlem ka jingiashim bynta lang jong kito ki briew kiba shah kthah ha kine ki projek, kisengbhalang ruh bad teng teng, haduh ki briew sorkar jong ka ri kaba shimram. Bunsien ki sorkar lane ki sengshimet (companies) kiba iakren bad phylliew bad ka ADB ha ka ban shim ia kano kano ka rai, kim ju kynthup ia kitrai shnong bad ki riew shnong, wat lada dei kine ki nongshong shnong ki ban shah kthah jur ha ki projek. Ka raijingpyntreikam ha ki kam pynroi dei ban kynthup ia ki kynhun bad nong ioh bynta (stakeholder) na baroh ki liangnamar ki ri ki dei ban kitkhlieh ha kaban siew biang ia ka tyngka kaba ki shim ram; khatduh khatwai, man la kiprojek thymmai ba lah kohnguh, ki nang pynkiew ia ka jingshah ram jong kine ki ri bad ki nongshong shnong.

Ka ADB ka kynthup ia 63 tylli ki sorkar ri, bad ia ki rukom treikam jong ka la bei tyngka da ka pisa siewkhajna jongki traishnong jong kine ki ri. Ka jingshisha ba kane ka dei ka seng bei tyngka da ki paitbah (publicly-funded institution)ka pyni ba ia ki rukom pyntreikam bad ki jingrai jong ka Bank, dei ban pyllait paitbah bad ai jubab sha ki paidnongshong shnong jong kine ki ri khnang ban kham seisoh ha ki rukom treikam jong ka. Ka dei ban mih khmat na ka

Page 6: Ka Jingpynshai halor ka

4 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

bynta ki kynhun nongioh bynta ba na shabar (external stakeholders) bad ka dei ruh ban pyntikna ia kane da kabashah ia ki nongtrei sorkar ba la jied, kynhun seng bhalang, seng shimet, ki nonghikai ba nongthohkot (academics),bad khamtam eh ia kito ki paitbah ki ban shah ktahha kine ki projek, ban iashim bynta ha ki jingpynkhreh ia ki projeklyngba ki jingtip ba biang.

Ki Jingkthah ia ka mariang bad ka imlang sahlang (Environmental and social impacts)

Wat lada ka ADB ka pyni ba ki kam jong ka la pyntreikam na ka bynta ka jingmyntoi jong ki paid nongshnong baduk jong ka thain Asia Pacific, ki kam ba la bei tyngka da ka ADB barabor ki ju long kid aw ba pynjulor ia kamariang bad ka imlang sahlang. Kane ka jingkthah ka kham jur shuh ha kito ki briew bad kynhun ba duk raitoi. Haman ki por, ki nongshong shnong ki duh ei ia ki iing ki sem bad/lane ka lad kamai kajih; ka kthah ruh ia ka koit kakhiah, bad ka pynjot ia ki rukom im tynrai. Kham niar ba ki nongshong shnong kiba la shah ktah ha kine ki projekkin ioh bai lut bai sep ba tikna na ka bynta kine ki jingjot bad julor kiba ki shah.

Dang shen ka ADB ka la pyni ba ka don ka jingthrang kaba shyrkhei ban pynbun bad pynkhlain ki jingiarap ha kiprojek jong ki kam pynbha (infrastructure projects). Kane ka long kaei kaei ka ba diaw bad sngew ma namar kumbaju long barabor, kine ki projek ki ju pynmih ia bun ki jingjynjar kiba kthah ia ki nongshong shnong bad ia ka mariangruh kumjuh. Ban pyntreikam bad pyniaid ia ki projek ba heh ka long kaba jynjar namar ha bun ki ri kiba shim ram naka ADB kim don la ki jong ki ain lne tnat ban khmih bniah ia ki rukom pyniaid ia ki projek. Nalor kane, haduhmynta, ka ADB kam shim la lah ban pyni shai lane ai nuksa lyngba ki kam kiba ka la pyntreikam ha ki por bamynshuwa, halor ki sap kiba ka la lah ban pyntreikam hok ia ki ain kiba ka la thmu na ka bynta ka mariang bad kaimlang sahlang. Ha kane ka rukom, ka jinglah pyntreikam jong kine ki projek ha ka ban rat dynkhong ia ka jingdukbad ki rukom pyntreikam ban ioh ia ka thong jong ka ADB, ha baroh ki liang, ki long kiba khongwain bad lah bantohkit ar sien.

Ka Samut Prakarn Wastewater Management Project, Thailand

Ha ki snem kiba dang shen, ka ADB ka la bei tyngka na ka bynta ka projek ban pyniaid ia ki um jakhlia haThailand ha kaba la thmu ban rat dynkhong ia ka jingkynrei jong ka um jakhlia ha ki kharkhana ba marjan jongka shnong Samut Prakarn (Samut Prakarn industrial area). Hynrei, ha ka por ba ia ka projek dang pynkhreh, iaka karkhana pynkhuid um la pynkynriah na ka jaka tynrai (original site) jong ka rud wah ka long ka ChaoPhraya-kaba long wah ba jakhlia tam sha ka rud wah Klong Daan. Kane ka wah ka long ka wah um mluh (saltwater) ka kyrshan ia ka rukom im jong ki trai shnong lynba ki kam rukom tong dohkha ba pher kaba kaba jingaikumba 20 kilometer na tynrai. Ka ADB bad ka sorkar jong ka ri Thailand kim shym la ai kano kano ka jingtip batikna halor ka projek sha ki trai nongshong shnong ha Klong Daan, ha kaba kine ki nongshong shnong ki la tipshaphang kane ka projek tang ynda la sdang pyntreikam ia ka projek. Ka projek ka thmu ban pynkhuid ia ka umjakhlia na ki karkhana Ba marjan jong ka shnong Samut Prakram da kaba pyntuid ia kane ka um jakhlia sha kikarkhana pynkhuid um ha Klong Daan ha shuwa ban pyllait sha duriaw ha jan Klong Daan. Hynrei, kane kakarkhana pynhuid um ha ka por ba shna ym shym peit jngai ha kaba iadei bad kumno ban iakhun bad ki jakhlianar bad kiwei pat ki jakhlia kiba kham shyrkhei jong ki kharkhana. Ha kane ka dur ka um kaba la pyllait shaduriaw ka iai long ka ba jakhlia. Nalor kane, lynba ka jingpyllait ia kane ka um jakhlia, lah don ka jingktah ba jurhalor ka jinglong jong ka um mluh ha kane ka jaka. Kane kan ialam jingeh ia ki nongshong shnong shnong jongka Klong Daan namar ka jingpduna ruh ia ki jait dohkha kum ki shimprong, ki tham, bad kiwei pat ki jait dohkhakiba ki nongshnong shnong ki donkam na ka bynta ka jingim jong ki. Namar kata, lada ia kane ka projek ynpyntreikam, kan long kaba ma shi katdei na ka bynta ka mariang ha kane ka rud duriaw bad kane kan kan ktahia ka imlang sahlang bad ka rukom im jong ki hynriew phew hajar (60,000) ngut ki briew kiba donkam ia kaneka duriaw na ka bynta ka im suk im sain jong ki.

Hadien bun snem jong ki jing iakhun bad pyrshah da ki nongshong shnong jong ka Klong Daan (kiba kynthupruh ia ka mudui jong jingtohkit(including the filing of and inspection case) bad ka jingpynbor na ki seng khilangpyrthei (international monitoring campaign), ka ADB ka la rai ba kan ym snoh kti shuh bad kane ka Projek.

Page 7: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 5

Ka Chashma Right Bank Irrigation Project, Pakistan

Ka thong jong kane ka projek ka long ban ring um sha ka jaka kaba 231,000 hectares kaba don ha ka mon kaliang jong ka rud wah Indus ha Pakistan. Ka jingktah jur ia ka mariang bad ka imlang sahlang kiba mih na kaneka projek ki long na ka daw ba ia ka projek ym shym la pyrkhat bha, bad ha ka jingduna ban pynkhreh ia ka jakasah ha ka ban pynkhriah shnong namar kine ki jingduna halor ki jing pyrshah ka la wanrah ia ka jingslei um hakipor lyiur, ha ka ba la ktah ia ka imlang sahlang ha ka shnong ka thaw. Ka la wanrah ruh ia ka jingjular ha ki iingki sem ha ka ba ki hap ban phet na la shnong. Nalor kane, ka projek ka wanlam ia ki jingjot jong ki khlaw ki btap,ki mrad ki mreng, bad jingsynjor jong ka khyndew. Ka ADB ka la ialam bakla ha ki dulir ia ki jingktah jong kaprojek ia ka mariang bad ha kane ka rukom kam shym la pynkhreh ne tohkit ia kine ki lamsniew kiba la ktah iaka mariang.

Ka Chashma projek ka don ha ka tnat jingtohkit jong ka ADB; ka kaiphot ba khatdun (Final Report) jong ka tnatjingtohkit (Inspection Panel) ka rai Ba ka rukom jingpyniaid jong ka ADB ka la pynkhein ia hynriew tylli ki ainha ka por ba pynkhreh bad pyntreikam ia ka Chashma project.

Ki nuksa ba la pyni ba ki dei na kito ki projek ha kaba ki trai nong shong shnong kiba la shah ktah ha ka ba ki la lahban iakhun bad ka ADB ha ka ban pan bad pynbor ia ka bank ba ka dei ban kitkhlieh na ka bynta kine ki jingjulor.Don bun ki nuksa, ia ki ba ym lah ban kdew hangne, ha kaba ki trai ki trai nong shong shnong jar jar ki la iai shahshitom lynba ki projek jing ka ADB.

Balei yn thew ia ka ADB na ka bynta ki jingiarap (Why target the ADB for Advocacy)?

Wat lada ki sorkar jong ka ri ki kitkhlieh lang bad ka ADB halor ki projek kiba shem jingeh ka long kaba kongsanban kdew ia ka ADB na ka bynta kine kid aw harum:

● Ka ADB bei tynka sha ki ri shimram, ka don ki bor ban aibor halor ki ain jong ki kam pynroi ha kine kiri.

● Ka projek kam lah ban iaid shaphrang khlem ka muhor jingkohnguh jong ka ADB, lynba kane ka ADBka la lah ban shim ram na kiwei ki seng bei tyngka (multilateral, bilateral and private sector sources) naka bynta kano kano ka projek.5

● Katto katne na ki jingdonkam jong ka, ka ADB ka shaniah ha ki jingai jingiarap ha ki ri kiba iasyllokdkhot bad ka bank, ki paidbah siew khajna jong kine ki ri namar kata ki lah ban kam ba ka bank ka donka kamram ban jubab sha ki. Ka bor jong ki seng pyrthei halor kine ki kam ka pynlong ia ki sengkhihlangban kdew bad puson ha kito ki mat kiba Ba kongsan hynrei Ba synjor.

● Bun na ki sorkar Ba shim ram na ka bank ki long ki sorkar ki bym da khlain ha ka synshar khaddarpaidbah. Kito ki sorkar thombor (authoritarian government) ki long barabor ki Ba nyngkong ban iuhroitia ka imlang sahlang bad ka mariang na ka bynta kine ki projek kiba rem dor. Ki seng khih lang li iasaidba kum ha kine ki khyllipmat ka bank ka dei ban kitkhlieh na ka sorkar.

● Ka jingthew bad khmih bniah (evaluations) ba hapoh jong ka bank, ka ADB ka la kubur ba bun na kiprojek kim shym lah/lane jop ka jingthmu jong ka6 .

● Ki don ki jingpynshi Ba ia ka jingduk ym pat lah ban pynduh ne rat dyngkhong ha ki katto katne ki ri:ha man ka por kine ki projek ki wanlam pynban ia ka jingduk Ba ar shah, wat la da bun snem ba la aijingiarap da ka ADB.

Ka kamram jong ki seng bhalang ha ki kam jong ka ADB (Civil society role in ADB operations)

Ki don ki kamram jongki ban tohkit ia ka jingtreikam ha ka ADB ha ka liang ban pynroi pynsam ia ki ri, da ka Ba aijingiarap ka ka pisa, tyngka bad ban rat dyngkhong ia ka jingduh, jingjar jong ki, kine ki seng bhalang ki lah ban lehia kane da kaba:

Page 8: Ka Jingpynshai halor ka

6 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

● Khmih bniah ia ki projek bad prokram Ba la bei tyngka da ka ADB ha ka ri jong ki (MonitoringADB-funded projects and programs in their country). Ka long kaba iarap ban tip halor ki projek haka por ba dang ‘pyniaid’(kata, ha ka kyrdan Ba dang pynkhreh) khnang Ba ki seng bha lang badpaidbah ki ioh ki lad ban pynbor bad ai jingmut shaphang ka projek ha shuwa ban kohnguh da kaBoard of Executive Directors. Katba phi dang tip kham kloi halor ki projek, ka kham suk ban pynborbad ai jingmut ha ki por Ba dang pynkhreh bad treikam. Da kaba khmih bniah ia ki projek bad prokramjong ka ADB, ki seng bhalang bad paidbah ki lah ban trei kum ki nongkhmih ban pyntikna ba ia ka pisala pyndonkam bha.

● Bang lang kum ki jingnong iasaid bad mihkhmat hapdeng ka ADB bad kito ki briew kiba la shah ktahda ka projek (Being a liason between the ADB bad communities affected by ADB projects). Ka ADB,bad ki ri kiba shimram, ki donkam ban iakynduh bad kren bad kito ki trai nongshong shnong kiba lahban shah ktah lyngba ka projek bad prokram jong ka ADB. Ki seng bhalang ki lah ban iarap ia kine kitrai nong shong shnong ban batai bad pynsgewthuh halor ka ADB, bad iarap ia ki ban ia ki jingdonkambad jingwit jong ki markhmat bad ka ADB.

1. Naduh u snem 2000 ka ADB ka la ai ram sha ki ri jong ka developing member countries (DMC) ha ki thaiñAsia Pacific ka long kume : 2000 - $5.6 billion; 2001 – $ 5.3 billion; 2002- $5.6 billion; 2003 – $6.1 billion;2004 - $5.3 billion (baroh ha ki US dollar)

2. Ha u snem 2004, ka ADB ka la lah ban haduh US $2.4 billion ha ka ban bei tyngka lang (co-financing) ia kiprojek kiba ka ïarap, kine kyllum lang ki long kumba 46 percent na baroh ki jingai ram jong ka. 33 ki projek,ha ki 14 tylli ka la ïarap lang ban bei tyngka bad ka ri China, India bad Vietnam ha kaba ka la ïoh bun eh katyngka.

3. Ha kaba peitbniah ïa ka projek jong ka ADB bad ki jingtrei kam jong ka na ka bynta ka ri Indonesia, Pakistanbad Sri Lanka, la shem ba kumba 70 percent na ki projek jong ka ADB ha kine ki ri kham bun sien ki lah banlong ba kin ym lah ban ïarap ne ïoh jingmyntoi ha ki por ba jngai (long term) ïa ka imlang sahlang bad ka ïohka kot. Ïa kane ka jingkhmih bniah, la tohkit da ka Environmental Defense(nongïada ïa ka mariang), kah banïoh na http://www.environmentaldefense.org/documents/2898_ADBinitsownwords.pdf

Page 9: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 7

Ki rukom pyniaid bad ki tnat treikam jong ka ADBKaei ka ADB?

Ka Lam phrang (Introduction)

Ka Asian Development Bank (ADB) ka dei ka Bank treikam ha kiba bun ki bynta jong ka roi ka par (Multilateral

Development Bank-MDB).1 Ka jingthmu jong kane ka Bank ka long ban rat dyngkhong ïa ka jingduk bad ban

kyntiew ïa ka ïoh ka kot ha ki thaiñ Asia-Pacific. Kine ki MDB ki bei tyngka (da kaba ai sut duna-low interest, ai

loan ba jlan (long-term loans) bad grants) bad ruh ai jingmut ba tikna ïa ki ri ba dang kiew shaphrang (developing

countries) ha ka liang ka ïoh ka kot bad ka roi ka par. Ka ADB ka dei ruh ka seng ka ba treikam bun ki bynta. Ki

dkhot jong ka bank ki long kito ki ri kiba la siew synñiang sa ka bank. Ha kane ka dur ïa ka bank la kam da baroh kito

dkhot kiba synñiang sha ka.

Na ka bynta ki Developing Member Countries (DMCs)2 , ka ADB ka pyntreikam kumne harum:

● Ai ram bad puroi (investment) ia ki DMCs3

● Ai jingïarap bad batai kumno ban pyniaid ïa bun jaid ki project bad program.

● Ïarap bad kyntiew ïa ki seng paidbah bad shimet (public and private) ban bei tyngka ha ki kam pynroi.

● Ïarap ïa ki DMC ban pyniasnoh ïa ki buit bad rukom pyntreikam bad na ka bynta ki kam pynroi.

Ha kine ki snem ba la leit, ka ADB ka la ai ram kumba 5 bad 6 billion dollars ha ka shi snem. Wat la da ka pisa kaba

ka ABD ka ai ka syriem ïa ki rukom ai jingïarap da ki ri ar mamla (bilateral)(barabor kane ka kynthup ia ka tyngka

kaba kano kano ka dkhot ba bei-donor country) na ka bynta ka roi ka par, ki aiñ ban ïarap tyngka ki long kiba

khongwain bad klumar namar ia ka ADB la kam da ki ri ba pher ba pher.

(Tynrai: http://www.adb.org/About/glance.asp)

Ki rukom shna rai ha ka ADB (ADB’s decision-making structure)

ka ADB ka kynthup ia u synñiang na ki 64 member ri, ka Japan bad ka United States ki dei ki ri ki ba bun eh u

synñiang. Man ka ri don u wei u nongmih khmat ha ka Board of Governors kaba long ka khlieh tam ha ka jngpynïad

kam ïa ka Bank.4 Ki Governor jong ka Bank (Lat) ki dei ki riew shimet kiba la paw khmat bha ha la ka jong ka ri.

2

Loan Approvals* (US$ million)

Page 10: Ka Jingpynshai halor ka

8 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Kine ki kynthup ïa ki riew shimet kum u Minister ka pla tyngka (Finance Minister) ne u President jong ka Central

bank. Ka Board of Governors ka ïa kynduh man ka shisien shi snem ha u bnai May ha ka Annual General Meeting

(ka meeting ka ba shisien shi snem) jong ka ADB. Ka kam-ram jong ki Governors ka long ban mynjur ha ka ban

pynrung dkhot thymmai ha ka Bank, ban pyllait khubor ïa ki kam kiba ka ADB ka la pyntrei ne seisoh. Kumjuh ruh

lyngba kine ki khubor ki kdew ïa kino ki bynta kiba ka bank ka donkam ban pyntreikam kham bha. Kine ki Governor

ki don tang khyndiat bor ha ka ba iadei bad ka rukom trei kam ba man ka sngi jong ka bank.

Ha kaba ïadei bad ka rukom pyniaid ïa ki kam jong ka bank, ka Board of Governors ka la pynkham bor ïa ki 12 ngut

ki member kiba latip kum ka Board of Executive Directors lane ka Khlieh duh jong ka Board of Directors.5 Man

la u/ka Executive Directors (ED) ki thung ïa la u/ka jong u/ka nongmih bujli u/ka (ba la tip kum u Alternate ED) ban

mihkhmat ha ka no kano ka por kaba u/ka Executive Director kam don ne lait por. Kumba ka ju long barabor, ka

sorkar jong ka ri mihkhmat ha ka ADB ka thung ia kine ki ED bad Alternate ED na ka bynta ar snem kynti. Ïa ki ED

bad Alternate ED la ïarap da ki Development Advisor (Ki nongai jingmut ha ka liang ka roi ka par) bad ki kiwei

kiwei ki nongiarap ba man ka sngi. Ka ophis khliehduh jong ka ADB ha Manila, Philippines, ka long ruh ka ophis

treikam jong kine ki Director.

Executive Director Country REPRESENTATION

Japan

USA

China

India ; Bangladesh; Bhutan; Lao People’s Democratic Republic; Tajikistan; Afghanistan

Australia ; Azerbaijan; Cambodia; Hong Kong, China; Kiribati; Federated States of Micronesia; Nauru; Solomon

Islands; Tuvalu

Germany; United Kingdom; Austria; Luxembourg; Turkey;

Belgium; Italy ; France; Portugal; Spain; Switzerland

Canada; Norway; Denmark; Finland; Netherlands; Sweden

Thailand; Myanmar (Burma) ; Malaysia; Nepal; Singapore;

Pakistan; Philippines; Kazakhstan; Maldives; Marshall Islands; Mongolia;

Indonesia; New Zealand; Cook Islands; Fiji Islands; Kyrgyz Republic; Samoa; Tonga

Korea; Uzbekistan; Papua New Guinea; Sri Lanka; Taipei,China; Vanuatu; Viet Nam

Note: U/ka Executive Directors bad Alternate Directors ki dei na ki ri kiba la ruid dak rong “iong”.Khyndiat na

ki kyrdan jong ki ED bad AED la bat ha ka ba bujli kylliang hapdeng ki ri ba pher ha ka juh ka constituency.

Ka US, Japan bad China ki dei ki ri kiba bun eh u synñiang. Kine ki laitylli ki ri ki mihkhmat da la ki jong ki ED.

Kiba bud khyndai ngut ki ED ki mihkhmat ïa ki ri ba pher bapher da kaba kyllum lang ha kawei ka kynhun; Ha kane

ka rukom kine ki ri ki ïa sam ka wei ka ED ophis bad ïa phylliew jingmut lang lyngab kane ka ophis. Ha ka ba ia dei

bad ka India bad Australia, kine ki artylli ki ri barabor ki lam khmat ia ki ar kynhun ba pher namar ki long ki ri ki ba

pawkhmat bad bun ruh u synñiang. Ki ba bud ar tylli ki ED ophis la bynta sha ki ri Europe ki ba long ki nongai

synniang snewbha sa ka ADB. Ia ka ophis jong kine ki ri la ïa buji man ka por hapdeng ki ri Europe sepngi (Western

Europe). Ka ophis jong ki ri Europe ki ïa bujli man kapor hapdeng ki ri sepngi Europe. Haba shim kyllum, 6 na ka

12 tylli ki Executive Director la pyndap da ki ri ba synniang sngewbha.(Ha ka juh ka por u/ka ED jong ka Australia

ki mihkhmat ia kito ki ri na Pacific bad Cambodia kiba shimram na ka ADB)

Page 11: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 9

Ki ED bad Alternate ED ki trei kam pura ha ADB bad ki ju iakynduh ar sien shi taiew ban shim rai ïa ki ram, ki

soskular, bad ki grants. Ïa ki ram (loan) kiba duna ia ka $200 million na ka bynta ki kam pynroi paidbah bad $50

million na ka bynta ki projek shimet la mynjur khlem ka jingujor lane ka ba latip kum ka “no objection basis”. 6

Namarkata, nalor ba ka ïarap myntoi, ka jingkongsan jong ka vote jong u/ka ED ka shong eh ha ka jingbun jong u

synñiang jong ka ri kaba u/ka ED u/ka mihkhmat. Ki ri kiba bun eh ki synñiang ki dei ka US bad Japan. Kine ki ar

tylli ki ri ki bat kumba 13 percent ia ka bor thep vote. Ha ka ba ïa nujor bad ka rukom thep vote ha ka United Nation

ha kaba “kawei ka ri, kawei ka vote” (one nation, one vote) ka ABD ka vote ha ka dur “kawei ka tyngka dollar,

kawei ka vote” (one dollar, one vote”). Ha kane ka rukom, ha ka ADB, ki ri kiba riewspah ki kham don bun bor

namar ka vote jong kawei pa kawei ka ri la pynïahap kat kum ka ïoh ka kot jong kata ka ri bad kumjuh ruh kat kum

u synñiang kaba ka ai sha ka bank. Ka ri China bad India kiba long ki ri kiba khlaiñ shim ram ki long ruh ki ri kiba

kongsan ha ka ADB namar khlem ka jingshim ram jong kine ki artylli ki ri ka Bank ka lah ban duhnong ha ki kam

khaïi jong ka.

Ki paid nongshongshnong jong ki ri kiba mihkhmat ha ka ADB kim dei ban shynraiñ ban ïakynduh ïa ki ED bad

Alternate ED (kiba long ki nongmihkhmat ïa ki ri jong ki) ha kaban phylliew jingmut bad mudui ïa ki rukom

pyntreikam jong ka ADB. Barabor ka dei ka kamram jong ki nongmihkhmat ha Board (Board Members) jong ka

ADB ban batai bad ai jubab ïa ki nongshongshnong jong ka ri kaba ki mihkhmat.

Ïa ka Board jong ki Executive Directors la pynïaid da u/ka President jong ka ADB (President of the ADB. Ïa u/ka

President la thung na ka bynta san snem. Kumba ka long ha kiwei ki seng ai ram (financial institutions), ïa ki

nongialam jong ka ADB (kum ka rukom, wat lada ym juh thoh pynshai) la mang kyrpang sha kito ki ri kiba don

kham bun bor iktiar.

Ki Thaiñ Treikam (Regional Departments)

Ha kaba ïadei bad ka rukom pyntreikam ha ki ri bapher ba pher, ka ADB ka la phiah ïa ki rukom pyntreikam jongka

ha ki san tylli ki thaiñ. Ia kine ki thaiñ la shna ha kata ka dur ba kin ïa syriem ha kine ki rukom: ka jaka ba marjan;

kolshor; ka ioh ka kot; imlang sahlang; ka roi ka par; ka jingsuk ha ka rukom pyntreikam; ka lad ban trei ryngkat bad

snoh kti lang bad kiwei ki seng bad kynhun treilang ha ka juh ka thaiñ (sub regional cooperation and sub regional

group). Ha man la ka thaiñ treikam don ka Regional Management Team and Country Teams ( Ka Kynhun ka ba

ïadei ban pyniad bad peit khmih ïa ki thaiñ bad ki ri) ka ba ai jingtip sha ka Regional Director General. Kine ki

thaiñ ki kynthup ïa kine harum:

East and Central Asia Armenia, Azerbaijan, People’s Republic of China, Hong Kong, Kazakhstan,

Republic of Korea, Kyrgyz Republic, Mongolia, Taipei, Tajikistan, Turkmenistan,

Uzbekistan

Mekong Cambodia, Lao People’s Democratic Republic, Burma (Myanmar), Thailand,

Vietnam

Pacific Cook Islands, Fiji Islands, Kiribati, Marshall Islands, Federated States of

Micronesia, Nauru, Palau, Papua New Guinea, Samoa, Solomon Islands, Timor-

Leste, Tonga, Tuvalu, Vanuatu

South Asia Afghanistan, Bangladesh, Bhutan, India, Maldives, Nepal, Pakistan, Sri Lanka

South East Asia Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore

Man la ki thaiñ treikam ki don bun ki tnat (division) kiba la pyniaid bad treikam katkum ki projek. Ki nongpynïaid

jong man ki tnat ki kynthup barabor ïa ki nongthoh tynrai (original author) jong kino kino ki projek kiba ka ADB ka

la mang tyngka. Kine ki nongthoh ki kitkhlieh ruh a ka rukom treikam jong kano kano ka project naduh sdang haduh

Page 12: Ka Jingpynshai halor ka

10 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

kut. Nalor kane ki dei ruh ban pyntikna ba baroh ki project bad prokram la pynwandur bad pynïaid katkum ki rukom

bad aiñ treikam (policies and procedures) jong ka ADB. 8

Ki nongpynïaid kiba ïadei bad kine ki tnad ki kham tip bha halor ki rukom pyniaid ia kine ki projek bad prokram.

Man la ki projek/prokram ba la airam la aiti ha u/ka “nongialam jong ka kynhun” (team leader) u/ka ba long ruh u

kongsan ha kaba ïadei bad ki lad ban wad jingtip halor kino kino ki projek. Lyngba u/ka project leader lah ruh ban

mudui lada phi sngew ba kine ki projek don ka jingthuh ne jingma ha ka imlang sahlang. Ia ki kyrteng bad ki jingtip

halor kine ki team leader lah ban ïoh na ki website (internet) jong ka ADB.

Ha rum ki long ki nuksa jong ki tnad bapher bapher bad ki jaid projek kiba mih na katei ka tnat.

Ki tnat (Division) Ki jaid projek (Types of Projects)

Ki kam pynbha bad pynroi Surok; ka bor ring ding; ki bor ai ding (Roads; hydopower plants;

(Infrastructure)10 power transmission facilities)

Ka rep, mariang, bad ki mar Ka ring ne ai um; ka rep ka riang; ri jingri bad ri dohkha na ka

khyndew (Agriculture, Environment bynta ban shalan sha bar (Irrigation; agriculture, livestock and

and Natural Resources) fisheries for export)

Ki bynta kiba ïadei bad ka imlang Ki projek kiba ïadei bad ka koit ka khiah bad ka thoh ka tar (Health

sahlang (Social Sectors) and education projects)

Ka aiñ treikam, pla tyngka bad khaïi Ka bynta kiba iadei bad ka pla tyngka ha ka ban ïarap ban plie ïa ka

pateng (Governance, Finance and Trade) ïew khaïi pateng (Financial sector reforms promoting greater market

liberalization)

Ïa Man ki tnad treikam la pynïaid da u/ka Director General bad ki nongiarap jong u/ka kiba kynthup ïa u/ka Deputy

Director General bad kiwei ki rangbah ai jingmut (senior advisors) bad ki adkar (economists). Haba mudui halor

kano kano ka project, ka long kaba kongsan ban wanrah ïa kino kino ki jingwit ne thud sha u/ka Director General

namar u/ka dei u/kaba peit ba baroh kito kiba trei hapoh jong u kin trei kat kum ki aiñ jong ka ABD. Ki Director

General ki kitkhlieh ruh ia ka rukom pyntreikam jong ki loan bad grant ba pher ba la pynïaid da ki department hapoh

jong ki.

Kiwei pat ki tnat treikam ba kongsan (Other Key Departments)

Harum ki long ki tnad treikam ba kyllum jong ka ADB ryngkat bad ki weblink jong ki department bapher bapher na

ka bynta ka jingtip ba khambniah.

Mano ba kitkhlieh (Accountability Mechanism): Ka Accountability Mechanism ka kynthup ïa ar tylli ki ophis:

Ka ophis jong ka projek ba kyrpang, (Office of the Special Project Facilitator (OSPF)7 bad ka Office of the Compliance

Review Panel (OCRP).8 Na ka bynta ka jingtip ba kham bniah halor kine ki ophis, peit ïa ka kot lyngkdop-BIC’s

Asian Development Bank’s Policy Framework bad ruh ha kine ki website: (i) SPF – http://www.adb.org/SPF (ii)

CRP – http://compliance.adb.org.

Ka tnat ba peit ia ki kam bamsap (Anticorruption Unit): Kane ka tnad ka tohkit ïa kino kino ki jingmudui bamsap

ha ki kam jong ka ADB. Kane ka ophis ka treikam ha poh ka ophis jong u/ka General Auditor (Office of the General

Auditor). Kane ka tnad ka shim ruh ïa ki jingmudui na kino kino ki briew bym kwah ban pynpaw kyrteng paidbah.

Kawei ka jingduna ha ka rukom treikam jong kane ka ophis ka long ba wat lada ka pynshlur ban phah ïa ki

jingmudui ne pyni sakhi halor ka jingbamsap, hynrei ia kum kita ki jingmudui la pyntreikam tang ynda la tikna bha.

Ka daw kaba ka ai ka long ban ïarap ïa ki rukom tokit. http://www.adb.org/Anticorruption/unit.asp.

Page 13: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 11

Ka department khmih Bniah (Operations Evaluations Department- OED): ka OED ka dei ka department ba

marwei (independent) bad ka treikam beit hapoh jong ka ADB. Kane ka department ka rupot sha ki Board ofDirectors, ym sha u/ka President. Ha kajuh ka por ka bishar ïa ki rukom treikam bad jingseisoh jong ki projek,

prokram, loan bad grant. Katkum ka ruport jong ka ADB, ka OED ka khmih bniah kumba 40% na baroh ki projek

kiba ka ABD ka la pyntreikam. Ha ka juh ka por na ka bynta ka jingmyntoi jong ki seng bhalang, ka OED ka pynmih

paidbah ïa kine ki rupot harum: (http://www.adb.org/OED/):

● Project Performance Audit Report (PPAR): kane ka rupot ka thew ïa ki jing ktah jong kano kano ka

projek(mariang, kolshor, imlang sahlang bad ter ter) ha baroh ki liang. Kane ka kynthup ïa ki projek ba

ka ADB ka la lah ban pyntreikam na ka bynta katto katne por.

● Country Assistance Program Evaluation (CAPE): kane ka rupot ka thew habaroh ki liang ïa ka

jingktah jong ka ram kaba ADB ka la ai ïa kano kano ka ri naka bynta kata ka snem.

● Special Evaluation Studies (SES): kane ka rupot ka thew ïa ka ram kaba ka ADB ka la ai ïa kano

kano ka/ki ri kiba la jied kyrpang. Ia kine ki jaid ram la ai ban pyntreikam na na ka bynta kito kam ba

kyrpang (particular sector).

● Technical Assistance Performance Audit Report (TAPAR): kane ka rupot ka thew ïa ki jingïaidkam

jong ka loan bad grant kaba ka ADB ka la ai.

Private Sector Operations Department (PSOD). Kane ka jingthmu bakongsan jong kane ka department ka long ban

kyntiew ki projek ba la pynïaid da ki kynhun shimet (private sector). Ha kum kita ki jingïarap kham bunsien eh ki ju

leit sha ki projek kiba ïadei bad ka pla tyngka bad kam pynroi. http://www.adb.org/PSOD/

Regional and Sustainable Development Department (RSDD). Kane ka department ka kitkhlieh bad peit ia ki aiñ

jong ka ABD. http://www.adb.org/RSDD/

Strategy and Policy Department (SPD). Ki kam kiba kane ka department ka trei ka long ban peit ïa ki jingiaid beit

ki rukom treikam ha ka ADB bad kumjuh ruh ban kdew bad lam lynti ïa ka ADB kumno ban pyntrei ki por ba shen

bad jlan kumjuh. Kane ka department ka ruh ia ki rukom treikam bad jingïadei hapdeng ki department ba pher ba

pher; jingiadei jong ka ADB bad kiwei ki seng pyrthei kiba trei ïa ki kam pynroi(international development community)

bad khamtam eh ha kaba ïadei bad ki rukom wanrah jingmyntoi (resource mobilization). http://www.adb.org/SPD/

default.asp

Department of External Relations (DER). Ki kam pathai khubor na ka bynta ban iarap ia ki paidbah kumno ban

khamtip bha ia ki kam ba ka ADB ka pyntrei ki long ki kam ba hakhmat eh jong kane ka ophis. Nalor kane, ka ophis

ka kitkhlieh ruh ia ki kam pathai khubor ka ABD (Public Communications Policy) kumba la mynjur ha u snem

2005. Ban khamtip kham bniah halor kane ka ophis peit ïa ka lyngkdop kot ADB Transparency: How to Access

Information from the ADB. http://www.adb.org/OER/

NGO Center: Ki kam kiba kane ka ophis ka kitkhlieh ki kynthup ïa ki lad ban pynkhlain ïa ka jingïadei hapdeng ka

ADB bad ki seng bhalang bad kumjuh ruh jubab ïa ki jingud jong kine ki seng. Kane ka ophis ka treikam hapoh ka

department jong ka Regional and Sustainable Development Department (RSDD). http://www.adb.org/NGOs/

ngocenter.asp

Mano ba bei tyngka ia ka ADB?

Ia ka ADB la bei tyngka lyngba:

● Ki bond ha ki iew khaïi (issuing bonds (on the market)9 : Ha ka jingthew jong ka ADB (ADB ‘s triple

A-rating) don lai jaid ki rukom kiba ju khyllie hapdeng US$4 billion bad US$5 billion ha ka shisnem

lyngba ki ki bond.

Page 14: Ka Jingpynshai halor ka

12 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

● Ki ram kiba ki dkhot ki shim (kane ka kynthup ia ka pisa siew khanja jong ki paid nongshongshnong

jong kano kano ka ri ba shim ram na ka ADB) (recycling loan repayments from its borrowing members)

● Ka synniang jong ki dhot (kane ka kynthup ia ka pisa siew khanja jong ki paid nongshongshnong jong

kano kano ka ri ba ai synniang sha ka ADB) (contributions from its donor members)

Da kaba bei pisa na ka pla tyngka lajong (co financing), ka ADB ka pyntrei kam ïa bun ki project. Kine ki kynthup

ruh ïa kaba ka ADB ka pan kylliang na kiwei ki seng airam. Kane ka rukom bei tyngka na ka pla la jong ne co-financing ka kynthup ruh da kaba ka shim pisa kylliang na ka sorkar jong ka ri kaba shimram na ka ADB. Ha u

snem 2004 ka ADB ka lum kumba US $2.4 billion da kane ka rukom. Kane ka long kumba 46 percent na baroh ki

lad kiba ka ADB ka ai ram. Kane ka rukom bei tyngka kaba ka ABD ka ioh na ki bank paidbah, ki seng bei tyngka

bad kiwei kiwei ki seng haba kyllum lang ka long kumba $1.7 billion. Da kane ka rukom, ka ADB lyngba ki soskular

kiba ka iateh bad kiwei ki para dkhot bad seng, ka la lum kumba $713 million tyngka ha ki rukom ki loan bad grant.11

1. Nalor ka Asian Development Bank, kiwei ki MDBs ki kynthup ia ka World Bank, ka European Bank for

Reconstruction and Development (EBRD), ka Inter-American Development Bank (IDB) bad ka African

Development Bank (AfDB).

2. Developing Member Countries (DMCs): Kine ki kynthup ia ki ri kiba dang iai kiew ha ka liang ka ioh ka kot

bad ka roi ka par. Kine ki dei ruh ki dkhot jong ka ADB

3. Na kabynta ki jingtip halor ki projek kiba dang tyrwa bad kiba la mynjur, bad kumjuh ruh ia ki prokram loan

lah ban ioh ha http://www.adb.org/Projects/profiles.asp.

5. Khmih ha appendix I na ka bynta ka ADB Organizational Chart. (ka rukomtreikam bad tnad bapher ka

ADB).

6. Khmih ha appendix II na ka bynta ka jingtip halor ki Executive Directors bad Alternate Executive Directors

kat kum ha u November 2005. Ka jingtip ba kham bniah bad ba shen halor kine lah ban ioh na ka website

jong ka Bank Information Center: www.bicusa.org/bicusa/issues/misc_resources/111.php bad kumjuh ruh na

ka website jong ka ADB: www.adb.org/BOD/.

7. Ia ki Grant kiba hapoh ka $ 1 million la mynjur da u/ka President; ki TA ba hapdeng US $150,000 bad

$500,000 la mynjur da u/ka Vice President; ki TA ba $150,000 ne duna la mynjur da u/ka Regional Department

Director General.

8. Khmih ia ka bynta ADB’s Policy Framework and Independent Accountability Mechanism ha ka ADB Toolkit

na ka bynta ki jingtip ba khambniah halor ki policy jong ka ADB.

9. Ia ki ki jingtip halor kino kino ki projek lah ban shem ha http://www.adb.org/Projects/profiles.asp.

10. Ha ka South Asia Regional Department, ha ka jaka jong ka tnad na kabynta ki kam punroi bad pynbha

(infrastructure division) ka department ka don ar tylli ki tnad (divisions): ka wei na ka bynta ka Transport bad

Communications, bad kaba ar na ka bynta ka Energy.

11. Na ka bynta ka jingtip ia ki kam kiba ka ADB ka la bei pisa na ka pla tyngka lajong na ka nynta ki ram ia ki

projek ha u snem 2004 (2004 Cofinancing Activities for Loan Projects) lah ban shem ha http://www.adb.org/

Documents/Others/Cofinancing/IN94-05.pdf.

Page 15: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 13

Ka Nongrim thep tyngka ha ki jingpyntreikam jong ka ADB(The Basics of ADB Investments)

Kumno ka ADB ka treikam

Ka ADB ka ai jingïarap ïa ki Ri ba dang kiew shaphrang ha ki bynta jong ka Asia-Pacific lyngba ka jingai ram ha ki

sut kaba rit, ki loan ba lah ban shim por ban siew suki pa suki bad ki jait scheme ne grant. Ka ADB ka bthah ruh ïa

kine ki ri halor ka ïoh ka kot bad ka roi ka par ha ka imlang sahlang. Ïa kine ki jingïarap la ai sha ki sorkar jong ka

ri bad sha ki seng shimet (private companies), hynrei ïa kum kine ki jingïarap ym lah ban ai ha uno uno u briew ba

treikam marwei shimet.

Harum ki dei ki jaid bei tyngka kiba ka ADB ka tyrwa sha ki Developing Member Countries (DMCs):

● Ki lad bai seng ba ju lah ban ioh (Ordinary Capital Resources). Kumba hynniewphew san percent

(75%) jong ka jingairam jong ka ADB ka dei ha ka rukom jong ka Ordinary Capital Resources (OCR).

Ki loan jong ka OCR barabor ki long na ka bynta 15-25 snem, ki don ka shah kat kum ba la pynïad da

ka ïew khaïi tyngka bad ïa kane ka ram la ai sha ki DMC kiba la kham kiew ha ka liang ka ïoh ka kot.

● Asian Development Fund (ADF)1 . Kane ka jingkynshew ba kyrpang la sdang ha u snem 1973 kum ka

atiar na ka bynta ban ai ram kylliang ïa kito ki dkhot kiba kham duna ha ka ïoh ka kot. Ïa kino kino ki

projek kiba ka ADF ka ai loan, la ju ai kham bun por ïa kine ki ri ban siew ïa kine ki loan (ka por ha

kaba ïa kine ki loan lah ban siew ki long 32 snem2 , kane ka kynthup ïa phra (8) snem kylluid ha kaba

ki ri shimram kim donkam ban siew sut), bad lada donkam, ka sut ka long ha ka dor ka ba rit (1% -

1.5%). Ïa kum kine ki jaid loan la ai tang sha kito ki dkhot kiba duk bha. Don katto katne ki ri kiba ïoh

khleh lang ïa baroh ar jaid ki loan, ka OCR bad ADF.

Ïa ka tyngka na ka bynta ka ADF la ïoh lyngba ka jingkular ai synniang (kaba ïaid kumba saw (4) snem) na ki dkhot

jong ka thaiñ (regional) bad kumjuh ruh na kito ki dkhot ki bym dei na ka juh ka thain (non-regional). Kane ka jingai

synniang la tip kum ki “jingpyndap biang” (Replenishments) ha kaba la rai hadien ka jingïakut hapdeng ki ri synniang

bad ka ADB. Kine ki jingïakut ki thew ïa ka jingkynshew (kiba ki dkhot kin synniang) bad kumjuh ruh ïa ki kyndon

kiba kine ki dkhot kin buh kum ka dak jong ka jingsynniang jong ki. Kat kum ka “jingpyndap biang” ba khyndai (9th

Replenishment)3 jong ka ADF, 27% jong baroh ki jaid jingïarap ba mynta jong ka ADB ki wan na kane ka “jing

pyndap biang ba khyndai” bad 24 tyllli ki ri ki ïoh ïa kine ki jingïarap.

Kumno ki nongshimram ki pyndonkam ïa ki jingai ne ke fund jong ka ADB?

Ka ADB ka ai ki loan bad ki grant sha ki DMC na ka bynta ki kam pynroi. Ka sut na ka bynta kine ki loan ka kham

duna ban ïa kito ki ram kiba ai da kiwei pat ki bank. Na ka bynta kino kino ki loan, ka ADB ka bei tyngka na ka bynta

katto kane bynta, bad ki nongshimram ki dei ban pynbiang bad pyni ïa ki wei pat nong bei tyngka nalor ka ADB. Ka

bynta kaba ka ADB ka bei tyngka, barabor ka long, kham bun ban ïa kiwei pat ki para bei tyngka.

Ka long kaba kongsan ban buh dak ba ki nongshimram/ri shimram ki dei ban siew ïa ki loan kiba ka ADB ka

ai ryngkat bad ka sut. Ïa ka sut dei ban siew wat lada ka projek lane prokram ka long kaba seisoh ne duhnong.

Namarkata, ha kaba khatduh ïa ka lyngkor barabor hap ban siew da ki trai shnong.

La shem da ki seng kiba peitkhmih bniah ïa ki kam jong ka ADB ba barabor ki projek bad prokram kim long kiba

seisoh bad barabor kim ju ïarap ïa baroh ia kaei ba ka thmu. Kawei ka nuksa ka long ha ka ban rat dyngkhong ïa ka

jingduk ha ka thain Asia-Pacific. Ka long kaba kongsan ban buh dak ba wat ka Operations Evaluation Department

(OED) jong ka ADB ruh ka mynjur ba bun na ki projek jong ka ADB kim long satia kiba seisoh lane wat lada seisoh

ruh ki long tang katto katne.

3

Page 16: Ka Jingpynshai halor ka

14 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Ki loan kat kum ki tnat treikam (2004) US$ (million) % jong ka jingairamha ka shisnem

Ki lynti syngkien, ka kit ka bah bad ka pathai khubor.

(Transport and Communications) 2,031 38.4

Ki Bor met kum ka ding, ka um bad kiwei kiwei de. (Energy) 762 14.4

Tnat treikam ba kyllum (Multisector ) 651 12.3

Bishar-khadar, rukom pynïaid ïa ka ioh ka kot, bad ka aiñ

paidbah (Law, Economic Management, & Public Policy) 584 11.0

Bei tyngka (Finance) 338 6.4

Ka Thoh- Ka pule (Education) 278 5.2

Ka Koit-ka khiah, Ka bam ka dih, & Ka imlang sahlang (Health,

Nutrition, & Social Protection) 273 5.2

Ka rep ka riang bad ki mar khyndew (Agriculture and Natural

Resources) 199 3.8

Ki kharkhana bad khaïi pateng (Industry and Trade) 148 2.8

Ka Um bam um dih, painkhna, nala bad rukom pynïaid ïa ki

jakhlia (Water Supply, Sanitation, & Waste Management) 30 0.6

Total 5,293 100.0

Tynrai (Source): ADB website (http://www.adb.org/About/glance.asp).

Ki Loan na ka bynta ki projek paidbah (Loans for public sector projects). Ka jingthmu ba kongsan jong ka

ADB ka long ban ïarap bei tyngka paidbah na ka bynta ki projek– khamtam eh ia ki projek ba heh ba ïadei bad ki

kam pynbha na ka bynta ki kam pynroi – jong bor ding, kit ka bah, pathai khubor, bad ka rep ka riang. Ka nuksa jong

kum kine ki kam ki long ki jing ïarap kiba ïadei bad ka jingshna bad tei ïa ki surok, jingkieng, sainar pathai khubor,

ki dam pynmih bor ding elektrik, jaka sam bor ding, projek jong buh umphniang (petrol) bad gas, bad prokram ring

um na ka bynta ka rep ka riang. Kine ki jaid projek barabor ki long kiba kham ma ha kaba ïadei bad kajingktah ïa ka mariang bad kumjuh ruh ïa ki trai shnong kiba shong ha jan jong kito ki jaka kiba ka projekka pyntreikam.

Ki loan jong ka Prokram (Program loans). Ka jing ai loan jong ka ADB na ka bynta ki prokram ka la sdang naduh

ki por u snem khyndai phew (1990). Ha kaba ïadei bad ki ram jong ka prokram, ki sorkar jong ki ri shimram ki ïoh

ki loan kyllum (lump sum loan) na ka bynta ban ïarap ïa ki na ka bynta ban pyntreikam ïa ka aiñ ban pynbha ïa ki

rukom treikam ha kino kino ki bynta, kum ha kaba ïadei bad ka um lane ka bor ding, bad da kaba pyntikna ba kane

ka bynta la pyntreikam ha ka rukom ba dei. Lyngba kine loan ka ADB ka la lah ban pyntreikam ïa ki jingthmu jong

ka ban kyntiew laitluid ïa ki ïew khaïi pateng (market liberalization ideology )jong kine ki ri. Barabor, kine ki

jingïarap ban kylla ki long ru ki lad ha ka ban ïarap ïa ki riewshimet/seng shimet ban shim bynta bad pynïaid ïa kino

kino ki bynta (sectors) kiba ju pynïaid da ka sorkar pdeng ha mynshuwa.

Ki Loan na ka bynta ki projek seng shimet/riewshimet (Loans for private sector projects). Ka ADB ka ai loan

tang khyndiat, hynrei kham bun, shah (percentage) na ki loan jong ka sha ki seng shimet (private companies) na ka

bynta ki projek kam pynroi ha DMC. Kumba ka long mynta, ïa ki loan la mang na ka bynta ki kam projek pynbha

bad ki kam bei tyngka. Ha u snem 2004, ka ADB ka la mynjur $807 million na ka bynta ki kam ba la pynïaid da ki

seng/riew shimet, kane ka long ka jingkiew kumba 49% ha ka ban ïanujor bad ki jingïarap jong ki snem ba la leit.

Page 17: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 15

Tynrai (Source): ADB Annual Report 2005.

Jingïarap ha ka jingtrei jingktah (Technical Assistance -TA). Ha kaba ïadei bad ka jingïarap ha ka jingtreijingktah (Technical Assistance), ka ADB ka ai loan bad/grant sha ki DMC na ka bynta ban kdew bad pynkhreh ïa kiprojek lane prokram. Ïa ka jingïarap ha ka jingtrei jingktah la mang lyngba kine kine ki bynta harum:

● Ki Projek kiba dang pynkhreh ha ki kam ai jingïarap ha ka jingtrei jingktah (Project PreparatoryTechnical Assistance) na ka bynta ban pynkhreh ïa ki jingpule bad khmih bniah ïa ka jinglong jingmanjong ka projek.

● Ka jingpyntreikam ïa ka projek jong ka jingïarap ha ka jingtrei jingktah (Project implementationtechnical assistance) ka kynthup ïa ki kam ai jingmut na ka bynta ka jingpyntreikam ïa ka projek, kaneka kynthup ïa ka jing ai jinghikai (training) ïa ki nongtrei kiba donkti bad ka projek.

● Ka jingbthah kaba ïadei bad ka jingïarap ha ka jingtrei jingktah (Advisory technical assistance) na kabynta ban pynkhlain ïa ka seng (institution), tnat (sector) bad jingpule ïa ki aiñ, bad na ka bynta kito kikam pynroi ïa ka long briew man briew (human resource development) hynrei ki bym don jingïadeibad ka projek.

● Ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah jong ka thain (Regional technical assistance) na ka bynta kajingmyntoi jong ka thain lane ka dong (region or sub region).

Kumba ka long bad kiwei ki kam jong ka ADB, donkam ban phylliew jingmut bad kito ki briew kiba shah ktah ha kaprojek bad kiwei pat ki nongïoh bynta ban na shabar (external stakeholder) na ka bynta ki kam pynroi, jingpynkhrehbad pyntreikam ïa ka TA.

Tynrai (Source): ADB Annual Report 2005.

Top borrowers, 2005

Technical Asssitance grants by sector, 2005

Page 18: Ka Jingpynshai halor ka

16 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Jingim jong ka projek (Project Cycle)

Ka long ka ba kongsan ba kin tip ba ha kano ka rukom ka ADB ka pyntrei bad pynkhreh ïa ki projek. tang ynda ïakine la sngewthuh bha, ki lah ruh ban sngewthuh ïa ki rukom treikam jong ka ADB bad kumjuh ruh ïa ki buit ba kiseng bhalang (civil society) ki lah ban pynbor ne pynkylla ïa ki rukom pyntreikam jong ka ADB. Ïa ki kyndonbapher jong ka projek- dang ba la sdang ban sdang ban pyntreikam haduh ban da dep- la ju tip kyllum kum ADB’sProject Cycle4 (project cycle jong ka ADB). Ha man ki kyrdan bapher jong ka projek cycle don ki lad na ka byntaki seng bhalang ban ïoh ïa ki jingtip halor kano kano ka projek, kine ki jingtip ki kynthup ruh ïa ki bor jong ki sengbhalang kumno ban pynbor ne pynkylla ïa ki rukom treikam jong ka projek lane wat ban pynsangeh ïa ka jingreikamjong ka projek. Katto katne ki jingtip lah ban ïoh lyngba ka ADB Public Communications Policy5 , ha kaba lapynshai ba “ïa ki jingtip halor ki projek paidbah ne seng/riewshimet ïa kiba dang pyntrei dei ban ai bad pynbna shakito ki briew kiba shah ktah”. Kane ka aiñ ka “kyrshan ïa ki hok jong ki briew ban wad, ïoh, bad pynbna ïa kine kijingtip bad jingmut (ideas) halor ki kam kiba ka ADB ka kit khlieh lane ïarap”

Ka dur jong ka project cycle harum ka pyni kumno ki jingtip ki kylla ha man ki kyrdan6 , bad ki ai jingmut ïa kikynhun seng bhalang (Civil Society Organizations -CSO) kumno ban lap kham bun ïa ki lad ban ïaleh pyrshah, laneban pynbor/pynkylla ïa ki jingtrei jong ka projek. Barabor ka kham suk ban pynbor ïa ki rai jong ka ADB halor kaprojek ha ka por ba ïa ka projek dang shu sdang (earlier stages of the project cycle). Hadien ba la sdang shna ïa kaprojek, ka long kaba eh ban pynbor ne pynkylla ïa ki dur (design) jong ka projek, bad ka kham eh shuh ban ïasaidban pynsangeh ïa ka projek baroh kawei.

The Project Cycle

Tynrai (Source): ADB Annual Report 2003.

Kyrdan (Stage) 1: Jingkdew bad jingjied ïa ki Projek (Project Identification)

Ha man ka por jong kane ka kyrdan, ka ADB ka phylliew jingmut bad kiba ha khlieh (kum ki minister) jong kasorkar kaba shimram ha ka ban pyni ne kdew ïa ki projek bad prokram ba lah ban pyntreikam. Baroh ki projek badprokram dei ban ïahap bad ki jingthmu kam pynroi kumba la pyni ha ka Country Strategy and Program (CSP) jongkata ka ri. Ka ADB ka lah ruh ban phah ïa ki briew jong ka ban shem ïa ka jingshisha (fact-finding mission) na kineki jaka kiba ka projek ka pyntreikam khamtam lada ka ADB ka mut ban pynbiang ïa ka Project Preparatory Technical

Assistance (PPTA) na ka bynta ka projek.

Evaluation Identification Preparation

Implementation Loan Negotiation& Board Approval

Appraisal

Page 19: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 17

Kum kino ki jaid jingtip lah ban ïoh (What information is available): Ha katba dang jied ia ki project lah ban

ioh jingtip na ka internet (web page) ha ka sla “Business Opportunities” (“ki lad khaïi pateng”) jong ka ADB- http:/

/www.adb.org/Business/Opportunities/prpprjcs.asp. Ki CSO ki dei ban peit janai bha ïa ki jingtyrwa jong ki PPTA,

namar ka lah ban long ba ka ADB kan ai ïa ki loan sha ki projek kiba ka kyrshan lyngba kane ka jingïarap ha ka

jingtrei jingktah (Technical Assistance), bad kumjuh ruh kine ki dei ki rukom jingtip kiba ha khlieh tam ïa kiba lah

ban tip shaphang ka projek kaba la bei tyngka da ka ADB. Ki CSO ki dei ban peit khmih ïa baroh ar tylli ki kot

kyrteng (list) jong ki PPTA, kine ki kynthup ïa kito kiba dang shu tyrwa (proposed project) bad kumjuh ruh ïa kito

kiba la shah weng noh. Kane ka jingkhmih long kaba kongsan khamtam ha ka kot kyrteng ba ar (jong kito kiba la

weng noh) namar kane ka kot ka batai ïa ki projek bym shym la buh shuh ha ki thup jingtyrwa; ka ju long barabor ba

hadien ba la mynjur, ïa ki projek/ TA la pynkynriah sha ki bynta ba dei pat ban pyntreikam (implementation phase).

Ïa ki jingtip halor ki projek bad jingïarap ha ka jingtrei jingktah (technical assistance) lah ban ïoh na internet ha kaba

la tip kum ki Project Profiles7 . Kine ki Project Profile ki ai jingtip lyngkot kumba 1-2 sla halor ka projek. Ïa ki

Project Profile lah ban ïoh na ka website kumne- http://www.adb.org/Projects/profiles.asp. Lah ruh ban ïoh ïa ki

jingtip halor kino kino ki projek kiba dang shu tyrwa na ka annexes ha ka CSP bad CSP update jong ka ri ïa kaba ka

projek ka pyntreikam. Ïa kine ki jingtip lah ruh ban ïoh na ka website jong ka ADB-http://www.adb.org/Documents/

CSPs/. Kawei na ki annexes ka kynthup ïa ki kot ai jingmut (concept papers) na ka bynta ka projek kaba dang shu

tyrwa hynrei ïa kaba ka sorkar ka la dep ban ïakren bad ADB.

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Ki lad khaïi pateng lane ki Project Profile

kumba la buh ha ka website jong ka ADB ki buh ïa ki kyrteng, bad kiwei ki jingtip shaphang ki projek ophisar kiba

kitkhlieh ïa ki projek lane kaba iadei bad ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah (technical assistance). Lada phi kwah

ban tip kham bun shaphang ka projek, phi lah ban thoh lane phone ïa kine ki ophisar. Lada ki projek ophisar kim

jubab ïa phi lane ki shithi jongphi, phi lah ban leit ne thoh sha u Director General jong ka thaiñ (Director General of

the regional department) ha ka ri jong phi. Phi lah ruh ban thoh ne ïa kynduh ha kano kano ka por ïa ka InfoUnit (tnat

ai jingtip) hapoh ka Department of External Relations (DER) lada phi shem jingeh ban ïoh jubab na kitei halor. Ka

InfoUnit/DER ka kit khlieh ha ka ban pyntikna ba ïa baroh ki jingkyrpad jong phi yn ym khein sting. Ïa ki jingtip

halor ka Regional Departments bad ka DER ryngkat bad ki jaka treikam ban ïakynduh lah ban ïoh ha Appendix III.

Nalor kitei ki jingtip halor shaphang ki ophisar kiba ïadei bad projek lane ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah (technical

assistance), ki Project Profiles ki kynthup ruh ïa ki jingtip halor ki nongmihkhmat (representive) na ka sorkar. Ki

CSO ki lah ban pyndonkam ïa kine ki jingtip ha ka ban ïakynduh bad kito ki nogpynïaid ïa ka projek bad da kumne

kin lah ban ïoh bun ki jingtip halor ka projek, lane ban pynpaw ïa ki jingud bad jing sngewdiaw jong ki.

Katkum ka aiñ jong ka ADB, ka rukom ban pynshisha ïa ki nongioh myntoi na ka projek bad ïa ki briew kiba shah

ktah ha ka projek dei ban sdang ha ka por ba ïa ka projek dang shu kdew ne pyni (identification stage of the project).

Ki kynhun seng bhalang, khnang ban kham sngewthuh shaphang ki projek ki ba dang tyrwa ban pyntreikam ha ka ri

jong ki, ki lah ban pyrshang ban ïakren bad ki nongtrei jong ka ADB ha ki Resident Mission lane ha ki tnat jong ki

thaiñ (regional department) treikam ha ka ophis khlieh duh jong ka ADB ( ADB Headquarter).

Kyrdan (Stage) 2: Jingpynkhreh ïa ka Projek (Project Preparation)

Ha man ka por jong kane ka kyrdan ka sorkar ba shimram, lem bad ka jingkyrshan jong ka ADB, ki sdang trei ban

pynkhreh na ka bynta ka projek. Nalor kane ka sorkar, bad ka jingïarap jong ka ADB, ki dei ban khein bad thew ïa

ka jingktah jong ka projek ïa ka mariang. Lada ka long ba ka projek ka lah ban ktah jur ïa ka mariang, ka sorkar ka

dei ban pynkhreh ïa Environmental Impact Assessment (EIA)8 kaba kdew ïa ka jingma ïa ka mariang bad kumno yn

ïakhun ïa kine ki jingma. Lada ka jingktah ka long ka ba kham jur ar shah, ka sorkar ka dei ban pynkhreh ïa ka Initial

Environmental Examination (IEE)9 kaba kdew ïa ki jingma ïa ka mariang bad kumno lah ban kiar bad pynduna ïa

kine ki jingma. Ka IEE kam da bniah eh kum ka EIA.

Page 20: Ka Jingpynshai halor ka

18 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Ka sorkar, bad ka jingïarap jong ka ADB, ka dei ruh ban thew bad kheiñ ïa ka jingktah jong ka projek halor ka

imlang sahlang bad kumjuh ruh ban pynshisha ïa mano ban ïohnong, bad man ban shah ktah jur ha ka projek. Kane

ka kynthup ïa ka jingkheiñ ha kaba katno ngut ki briew dei ba pynkynriah jaka shong, ba lada ka rukom im jong ki

nonshong shnong lah ban shah ktah ne em ha ka projek, bad ka jingktah ba tikna jong ka projek kaba lah ban hap ha

ki nongshongshnong, khamtam eh ha ki kynthei/longkmie, briew tynrai (indigenous), bad ki wei ki jaitbynriew rit

paid kiba na kawei ka tynrai ne niam (ethnic and religious minorities). Kine ki jingtip la buh ha ka Initial Poverty

and Social Assessment (IPSA)10 kaba batai kumno yn ïakhun pyrshah ïa ki jingeh ha ka imlang sah lang.

Shong ha ka jingktah, katto kattne na ki projek lah ban donkam ïa ka sorkar ban pynkhreh ïa ka Resettlement Plan,

kaba batai katno ngut ki briew hap ban pynkynriah na ka daw jong ka projek, shano yn pynkynriah ïa ki, bad kumno

bad katno yn siew bai lut ïa ki. Katto katne na ki projek lah ban donkam ïa ka Indigenous People’s Development

Plan (IPDP), kaba batai ïa ki jingma bad jingktah ba sniew jong ka projek kiba lah ban hap ha ki briew tynrai

(indigenous people), kumno yn pynduna ne kiar, ha kano ka rukom yn siew bai lut ïa ki briew tynrai (indigenous

people), bad ha kano ka dur ka projek ka kitkhia ïa ki jingthrang bad kiwei ki lad jong ki briew tynrai.

Ka jingbuh kyrdan ïa ka mariang ha ka ADB (ADB Environmental Categorization)

Ki projek ha Kyrdan “A” (Category “A” Projects): Ki projek kiba don ka jingma ba jur halor ka jingktah ïa ka

mariang la buh ha ka kyrdan “A”. Ïa kine donkam ban pyntreikam ïa ka EIA.

Ki projek ha Kyrdan “B” (Category “B” Projects): Ki projek kiba don katto katne ka jingma halor ka jingktah ïa

ka mariang la buh ha ka kyrdan “B”. Ïa kine donkam ban pyntreikam ïa ka IEE khnang ban tip bad thew ba lada

donkam ne em ban pyntreikam ïa ka EIA ruh. Lada ym donkam, ka IEE kan long ka dulir ka ba katduh halor ka

mariang.

Ki projek ha Kyrdan “C” (Category “C” Projects): Ki projek ki bym don kano kano ka jingma halor ka jingktah

ïa ka mariang la buh ha ka kyrdan “C”. Wat lada ym donkam IEE lane EIA ban pyntreikam ha kane ka kyrdan,

hynrei donkam ban khmih bniah lada don kano kano ka jingthah.

Ki projek ha Kyrdan “F1” (Category “F1” Projects): Ki projek kiba ïadei bad ki kam pisa tyngka lane bei tyngka

la buh ha ka kyrdan “F1”. Kito kiba ïadei bad ka kam pisa-tyngka ki dei ban thep ïa ka rukom pynïaid ïa ka

mariang (environmental management system) lada la khmih bal ah ban don ki jingktah ïa ka mariang).

Source: ADB Operations Manual Section F1/OP.

Wat lada ka sorkar ka dei ban kitkhlieh ban pynbiang ïa ki dulir bapher kumba la kdew ha jrong, ka ADB ka dei ban

pyntikna ba kine ki dulir ki ïahap bad ki aiñ jong ka ADB. Ha man ka por, ka ADB kan ai jingïarap da lade ha ki

rukom jong ka PPTA na ka bynta ban pynkhreh ïa ki jingthew bad pule kumba la kdew ha jrong bad kumjuh ruh ïa

kiwei ki jingpynkhrei ha ka rukom jingtreikam lada donkam. Kumba ka ju long barabor ka sorkar kan shim wai ïa ki

nongai jingmut (consultants) ha ka ban pynkhreh ïa kine ki dulir.

Kum kano ka jingtip lah ban ïoh (What information is available): Ha mar ka por jong ki kyrdan pynkhreh

(preparation stage) ka sorkar ka dei ban ban pynïoh ïa ki jingtip shaphang ka jingktah bad jingma ïa ka mariang bad

ka imlang sahlang, kumjuh ruh ïa ki jingtip kiba ïadei bad kumno ban kiar ne pynduna ïa kum kita ki jingma. Ka

ADB ka donkam ba ka sorkar kan ïaleh ban ai sha ki paid nongshong shnong ba la shah ktah bad sha ki CSO ïa ki

EIA bad IEE ha man ka por ba ki kyrpad. Ïa ki kot/dulir ba malu mala jong ki jingpynkynriah jaka shong (Drafts of

Resettlement Plans) bad ki IPDP lah ban ïoh ka kane ka kyrdan. Ïa kine ki dulir dei ban ai sha kito ki briew kiba la

shah ktah ha ka projek lyngba ki ktien kiba ki lah ban sngewthuh bad dei ruh ban ïoh jubab na ki halor kine ki dulir.

Ka ADB ka lah ruh ban thung ïa u/ka briew khnang u/ka ba lah ban ïakynduh man ka por bad kito ki briew kiba la

shah ktah, bad lada donkam, lah ban pyntrei ïa ka rukom ai jingtip ba kyrpang halor kano kano ka projek.

Page 21: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 19

Na lor kane, ha mar ka por jong ka kyrdan pynkhreh ïa ka projek ka ADB ka kitkhlieh ïa ka jingpynthymmai/pynbha

(updating) ïa ka Project Profiles ha ka website jongka ha man ka shisien lai bnai khnang ban lah ban puson halor ki

jingkylla ha ka projek.

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Ka aiñ jong ka ADB ka donkam ba ïa kitoki briew ki ban shah ktah ha ka projek dei ban ïakynduhbad ïakren katba ïa ki dulir ba la kdew halor (EIA, IEE, ISA,Resettlement Plans, Indigenous People’s Plans) dang pynkhreh. Ka ADB ka donkam ruh ïa ka jingpynkhreh ha kikam jong baroh ki kyrdan jong ka dur (design) bad jingpyntreikam jong ka projek. Dei ha kane ka rukom, ka sorkarkan hap ban pyntip sha kito ki nongshong shnong kiba shah ktah halor ka projek bad ai lad ïa ki ban pynpaw khamkloi ïa ki jingsngew halor jong ka projek. Ki CSO ki lah ban ïakynduh ïa kito kiba pyntreikam ïa ka projek bad ADBkhnang ban tip ïa ki jinglong jingman jong ka projek halor ka mariang bad ka imlang sahlang, bad ruh kumno banleit ban pynpaw ïa ki jingsngew da kaba aï jingmut ïa kine ki dulir kiba ïadei halor ki jingthew/khmih (assessment).Lada ïa kine ki dulir la dep pynkhreh, ki CSO ki dei ban pan ïa kine ki dulir bad lah ban pynpaw ïa ki jingsngewjongki halor ka projek sha kito kiba nongpynïaid ïa ka projek. Lada ki CSO ki sngew ba don ka jing bakla ha karukom kyrdan ïa ka jingktah ïa ka mariang, ki dei ban pyntip sha ka ADB.

Ki CSO ki lah ban kham sngewthuh ïa ki katto katne ki aiñ jong ka ADB kiba ïadei bad ki jingbatai ba kumno kasorkar ka dei ban leh ha kaba ïadei bad ka jingktah ïa ka mariang bad ka imlang sahlang, jingpynbna paidbah ïa kijingtip bad jingïashim bynta jong ki nongshong shnong ba shah ktah. Ki CSO ki lah ruh ban rai ba lada ka sorkar kabud ne em ïa ki aiñ bad rukom ba la buh da ka ADB. Ka kot lyngkdop (The Toolkit) halor ka ADB Policy Framework

and Accountability Mechanism ka kdew ïa ki katto katne ki aiñ kiba kham kongsan ïa kiba ki CSO ki dei ban tipkhambha. Lada ki CSO ki sngew bad ngeit ba ka sorkar kam bud ïa kine ki aiñ ha ka por ba dang pynkhreh ïa kaprojek, ïa kane dei ban pyntip mar mar sha ka ADB. Ka CSA ka lah ban kham pynkhlaiñ ïa ki jingmudui jong kalada ka kdew tikna ïa kum kino ki aiñ ka snew ne ngeit ba la pynkheiñ da ka sorkar. Ka kyrteng ba pura jong ki aiñjong ka ADB lah ban ïoh na http://www.adb.org/Development/policies.asp

Kyrdan (Stage) 3: Ka jingthew bad jing oh dor halor ka Projek (Project Appraisal)

Ha mar ka por ba ka projek dang thew ne puson shuwa ban pyntreikam ka ADB ka tohkit la ki projek ki lah banpyntreikam ne em. Ïa kane la tohkit da ki tnat leit wad jingtip ba tikna (fact-finding mission) bad ka tnat ba ïadei badka leit thew ne puson ha shwa ban pyntrei ïa ka projek. Ha mar ka por jong ka jingleit wad jingtip ne thew, ka ADBka tohkit ïa ki rukom pyntrei, rukom bei tyngka bad ka ïoh ka kot, bad ruh ïa ki jingtohkit halor ka jingktah jong kaprojek halor ka imlang sahlang bad ïa ka mariang. Ka ADB ka dei ban kit khlieh ïa baroh ki jingkhmih bniah ïabaroh ki bynta jong ka projek khnang ban pyntikna ba ka projek ka ïahap bad ki aiñ bad jingkdew lynti jong kaADB.Ia ki jingtip ba la ïoh na ka jingleit wad jingtip bad thew la pyndonkam da nongtrei jong ka ADB ha ka banshna ïa ka kot malu mala (draft) jong ka Report and Recommendation of the President (RRP) bad ka kot malu mala(draft) jong ka Loan Agreement.

Ki nongtrei jong ka ADB staff ki dei ban ïakynduh bad ki briew kiba lah ban shah ktah ha ka projek ha mar ka porjong ka jingthew halor ka Projek (Project Appraisal stage).

Kum kano ka jingtip lah ban ïoh (What information is available): Ïa ki kot malu mala ba khatduh halor kijingpynkhreh pynkyriah jakashong/shnong (Final draft resettlement plans), jingpynkhreh lane ki dur (framework)kaba ïadei bad ki riew tynrai (indigenous peoples), bad jingktah ïa ka mariang lah ban ïoh ha kane ka kyrdan. KaDesign and Monitoring Framework11 , kaba ai por ïa ki jingthmu (target) bad ki dak ban thew ïa ka projek lah banïoh ha ka ne ka kyrdan.

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Barabor kane ka kyrdan ka dei ka lad bakhatduh ha kaba ki CSO ki lah ban pynbor ne ïasaid ha kaban pynkylla ïa ka dur jong ka projek ha shuwa ba ka ADBkan rai ban bei tyngka ïa ka projek namar dei ruh ha kane ka por ba ka ADB kam pat ïa soi soskular halor ka Loanbad ka sorkar. Shisien ba ïa ka Loan la ïa soi soskular, ka aiñ jingïakut hapdeng ka sorkar bad ka ADB la pyntreikam

Page 22: Ka Jingpynshai halor ka

20 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

shi syndon. Lada ka ADB ka pynkylla ïa ki jingthmu jongka halor ki projek hadien ba la ïa soi ïa ka Loan, kane kakdew ïa ka jingpynkhein ïa ka aiñ jingïateh; ka ADB ka lah ban leh ïa kane tang ha ki por kiba phyla bad ruh tanghadien ba la ïoh jingbit na ka sorkar ba shimram.

Lada ki CSO ki don jingwit halor ka projek ki dei ban rah ïa ki sha u/ka Director General jong ka RegionalDepartment ïa kaba ka projek ka hap. KI lah ruh ban rah ïa ki jingwit jong ki sha u/ka Vice-President bad kumjuhruh sha u/ka President jong ka ADB. Ïa ki jingtip halor ba ïakynduh ne ki ophis jong kine lah ban ïoh ha kaAppendix III. Ki CSO ki lah ruh ban ïakynduh ïa ka ADB lada ki kwah ban ïakynduh bad ki nongtrei jong ka ADBha mar ka por jong ki jingleit wad jingtip tikna bad thew.

Kumba la kdew ha ka kyrdan ba bang pynkhreh (preparation stage), ki CSO ki lah ban kdew ïa ki aiñ kiba ka sorkarka la pynkheiñ khnang ban kham pynkhlaiñ ïa ki jingmudui jong ki. Lada ki CSO ki ïarap ne sngewbit ïa ki projek,hynrei ki sngew ba ki donkam ban kham tip halor ki katto katne ki mat halor ka mariang bad/lane ka imlang sahlang,ki lah ban pyntip sha ka nongtrei ADB bad ong ïa ki ban kynthup ïa katto katne ki jingmana-kiba ki ngeit lah banpynduna ne kiar ïa kano kano ka jingma jong ka projek ha ka dulir malu mala jng ka RRP dulir malu mala jong kajingïasoi kular ïa ka Loan (Loan Agreement).

Kyrdan (Stage) 4: Ka jingïakren halor ka Loan bad ka rai jong ka Board (Negotiation and Board Approval)

Ha mar ka por jong kane ka kyrdan ïa ka ka dulir ba malu mala jong ka jingïasoi loan ba la pynbiang da ki nongtreijong ka ADB khmih bad peitbniah biang sha shisien da ka ki nongmihkhmat jong ka ri ba dang kiew (developingmember country), bad ka ADB bad baroh ar mamla ki phah ïa ki jingsngew jong ki halor kane ka jngïasoi. Hadienba dep ïasoi ïa ka soskular jong ka loan, ïa ka sorkar la khot na ka bynta ban ïakren bad pyrkhat bad ka ADB.

Hadien ka jingïakren bad pyrkhat, ïa ka RRP ba khatduh la phah sah ka Board of Executive Directors (Board) jongka ADB na ka bynta ban shim rai bad kohnguh. Hadien ba ka Board ka la kohnguh, ïa ka dulir la phah sha ka sorkarjong ka ri shimram na ka bynta ban shimrai bad kohnguh.Hadien ha jingkohnguh, ka soskular jong ka loan la ïasoihapdeng u/ka President jong ka ADB bad u/ka nongmihkhmat jong ka sorkar. Ka jingïasoi soskular ïa ka loan (TheLoan Agreement) ka dei ka aiñ jingïakut hapdeng ka sorkar shimram bad ka ADB.

Kum kano ka jingtip lah ban ïoh (What information is available): Ki RRP bad jingïasoi soskular ïa ka loan(Loan Agreements) lah ban ïoh hadien ba la rai bad kohnguh da ka Board.

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Ha kane ka kyrdan, ki jingsngew wit nethuh haklor ka Projek dei ban ïathuh beit sha ka Board. Ka long kaba kongsan na ka bynta ki CSO ban pyntip/ïathuhïa ki jingwit/thuh ha shuwa ba ka Board kan ïakynduh ban pyrkhat shaphang ka Projek. Ka almanac (calendar) jongka jingtreikam jong ka Board lah ban ïoh na ka website jong ka ADB bad ïa kane la pynbha/pynthymmai ha nam kashi sien lai taïew.12

Lada ka Board ka kohnguh ïa ka projek bad ki CSO ki dang don kano kano ka jiwit/thut halor ka jingktah jong kaprojek ïa ka mariang bad ka imlang sahlang, ïa ki jingmudui lah ban thoh sha ka Accountability Mechanism jong kaBoard. Na ka bynta ban kham tip halor kane peit ïa ka kot lyngkdop jong ka BIC (BIC’s Toolkit) halor ka ADB

Policy Framework and Accountability Mechanism.

Kyrdan (Stage) 5: Jingpyntreikam ïa ka Projek. (Project Implementation)

Ïa ka projek la pyntreikam da ka tnat treikam jong ka ri katkum ki aiñ bad dustur kum ba la kut. Ïa ka jigpyntreikamla ju shimpor hapdeng ar lane san snem hynrei ïa ka ju long ruh ba ka por pyndep ka shong ha ki rukom bad jaid jongka projek.

Ha man ka por pyntreikam ïa ka projek, ka ADB ka kitkhlieh ha ka ban peit bad khmih ïa ki rukom treikam jong kaprojek khnang ban pyntikna ba ki nongshimram ki pyntreikam kat kum ki aiñ jong ka soskular halor ka loan bad kiaiñ jong ka ADB. Ka tnat ba pyntreikam ka kitkhlieh ha ka ban pyntikna ba ka projek kam don kano kano ka jingjotne jingktah ïa ka mariang, lane pynmynsaw ïa ki nongshong shnong ha ki jaka kiba ka projek ka pyntreikam. Lada

Page 23: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 21

don kano kano ka jingpynjot ne mynsaw ïa kiba ym shym la thoh ne pynpaw ha ki dulir jingthew ïa ka jingktah halorka mariang bad ka imlang sahlang, ki nongshim ram ki dei ban peit ïa kine ki jingeh da kaba pynkhreh ïa ki ladkumno ban pynduna ne kiar ïa ka jingktah bad ruh ban siew bai lut sha kito ki nongshong shnong kiba la shah ktahne duhnong.

Kum kino ki jingtip ba lah ban ïoh (What information is available): Ka soskular loan ka lah ban donkam banpynkhreh katto katne ki kaiphot halor ki jingkhmih bniah ha mar ka por jong ka jingpyntrei kam ïa ka projek. KaADB ka donkam ban pynpaw paidbah ïa kine hadien ba ki nongshim ram ka la phah sha ka ADB. Ïa ki khaiphothalor ki jingïaid shaphrang jong ki loan (Progress reports on loan tranche releases) la pyntip hadien ba la kohnguhda ka Board lane Ki nongpynïaid (Management). Ïa ki khaiphot ba khatduh jinglong jingman (feasibilities), kaiphotjong ki nongai jingmut (consultant reports) ba la pynmih katkum ka TA, kano kano ka jingpynkylla ba bun ha kirukom treikam bad ia ki lad ki lynti jong ka projek, bad ïa ka jingmynjur halor ki rukom pynïaid ia ka projek (scopeof the project, and the Project Administration Memorandum) ruh lah ban ïoh.

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Ki CSO ki lah ban peit khmih ïa ki projekba lada ki nongshim ram ki bud ïa ki jingkular kiba ki la mynjur ha ka soskular jong ka loan (Loan Agreement), badban pyntikna ba lada ki lad ban pynduna bad kiar ïa ka jingktah ïa ka mariang bad ka imlang sahlang la pyntreikamne em. La ju don ki por ba ki nongshim ram kim ju bud ïa kine ki jingkular, ha kum kine ki khep, ki CSO ki dei banpyntip sha ka ADB. Lyngba kum kine ki jingmudui ka ADB ka lah pynshlur ïa kito kiba shimram na ka banpyntreikam ïa ki jingkular. Lada ba ïa kine ki jingkular ym shym la pyntreikam, ka Board jong ka ADB ki don ka borban pynsangeh shi por ïa ki loan, wat lada ïa kine la ju pyntreikam kat kum ka soskular halor ka Loan (LoanAgreement), hynrei ka long ka ba kham niar ba ka ADB kan shim ïa kum kita ki rai. Wat la katta ruh, phi lah ban panne phah ïa kino kino ki jingkyrpad jong phi kiba ïadei bad kane sha ka ADB.

Ki seng bhalang (NGO) kiba la rah ïa ki jingud bad diaw halor ka projek ba mynshuwa jong ka ADB ki shem ba kaADB ka duna shibun eh ha kaba ïadei bad ki jingkhmih bniah (monitoring) ia ki projek ha baroh ki por jong kajingpyntreikam ïa ka. Ki NGO ki ngeit ba don khyndiat ki daw kine ki kynthup ïa ka jingnoh shiliang halor ka jiingaibuskit bad jingpynkiew kyrdan ïa ki nongtrei hapoh ka ADB ha kaba la ju jied da ka ba shim ba katno tylli ki loankine ki nongtrei ki lah ban tyrwa, hynrei ym kumno yn lah ban pyntrei kham bha ïa ka projek. Kumjuh kawei na kidaw ka long ka jingïalam bakla ba ïa ka jingkitkhlieh ban bud ïa ki aiñ jong ka ADB ka hap bad ka sorkar shimram.Sa kawei ka daw ka long ruh ba ka por bad ki nongtrei kiba donkam ha ka ban khmih bniah ïa ka projek ha ka porba pyntreikam ki kham duna shibun ban ïa nujor bad ha ka por ba dang pynkhreh ïa ka projek. Wat la katta, ka aiñjong ka ADB ka donkam ïa ki nongtrei jong ka ADB ban pyntikna ba ïa ki aiñ jong ka la bud thik thik, bad ban ïarapïa ka sorkar ba shimram ha kaban bud ïa kine ki ain. Lada ki CSO ki sngew ba kine kim shym la pynurlong, ki deiban ujor sha ki nongshim rai jong ka ADB kum ka Board, u President bad u Vice-President, bad kumjuh ruh sha uDirector General jong ki thaiñ jong ka tnat treikam (regional department) kiba ïadei bad ka ne.

Lada ha man ka por jong ka jingpyntreikam ki CSO ki dang sngew diaw halor ka mariang bad ka imlang sahlang,bad ki sngew ba ïa ki jingdiaw bad ud jong ki ym shym la shim da ka ADB, ka jingujor lah ban ud ne thoh sha kaAccountability Mechanism jong ka ADB.

Kyrdan (Stage) 6: Ka jingpyndep/jingpeit bniah ïa ka Projek (Project Completion/Evaluation)

Hadien ba ka projek la pyndep bad la pynïaid kam, ka tnat treikam (department) jong ka ADB kaba peit ïa ki projekkiba la dep bad pynïaid kam (operational department) ka kitkhlieh ban pynkhreh ïa ka Project Completion Report

(PCR) khnang ban pynbiang ïa ki dulir kiba ïadei bad ka jinghikai ne jingmad jingshem ha kaba ki la ïoh mad laneshem haba dang pyntreikam. Ïa kane ka dulir dei ban pynkhreh hapoh 12-24 bnai hadien ba ïa ka projek la pyndep.

Ka Operations Evaluation Department (OED) jong ka ADB ka kdew bniah ïa ki rukom pynïaid bad jingpyntreikamïa ki projek da kaba jied bad pynkhreh ïa katto katne tylli ki mat kiba ïadei bad ki kaiphot jong ki tnat, kane kakynthup ïa ka Performance Audit Reports (PPAR) jong ka ADB ïa kaba ju kdew ïa ka rukom pynïaid, jingpyntreikam,

Page 24: Ka Jingpynshai halor ka

22 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

tyngka, bad ka jingmyntoi ïa ka imlang sahlang, bad jingktah halor ka mariang. Ïa ki kaiphot la ju pyndep kumbahapoh lai snem hadien ba ïa ka projek la pyndep lane ar snem hadien ba ïa ka PCR la phah sha ka Board.

Kum kano ka jingtip lah ban ïoh (What information is available): Ïa ka Project Completion Reports lah ban ïohhadien shi snem lane ar hadien ba ïa ka projek la pyndep. Ïa kane ka kaiphot lah ruh ban ïoh na internet http://www.adb.org/Projects/reports.asp lane lah ban kyrpad lyngba ka ADB Publications Unit13. Ki PPAR bad kiwei kijingthew/khmih bniah (evaluation) jong ka OED halor ki jiingthew ia ka jingktah (impact assessment) bad ki jingpule halor ka jingthew/khmih bniah ba kyrpang (special evaluation studies), jing pule ba ar sien halor ka jingthew/khmih bniah (reevaluation studies), bad ka jingthew/khmih bniah halor ki prokram jingïarap ïa ka ri lah ban ïoh nainternet ha http://www.adb.org/Evaluation/reports.asp bad ruh lyngba ka Publications Unit.

Kaei kaba ki seng bhalang ki lah ban leh (What civil society can do): Kino kino ki kynhun ki lah ban phah ïa kijingsngewthuh jong ki ha ka por ba pynkhreh ïa ka PCR da kaba ïa kynduh ïa ka Regional Department jong ka ADBka ba long ka nongkit khlieh ïa ka projek bad ïa ka PPAR bad ruh ïa kiwei ki jingthew/khmih bniah (evaluations) dakaba ïakynduh ia OED jong ka ADB. Ka OED ka pynkhreh ba buh ïa ki jingtreikam jong baroh shi snem ha kawebsite jong ka ADB ïa kaba lah ban ïoh ha http://www.adb.org/Evaluation/work_prog.asp.

1. Ka kynshew pisa na ka bynta ka roi ka par jong ki ri ha ka dew bah Asia.

2. Ki loan jong ka ADF Program ki don 24 snem ban kut.

3. Kane ka kynthup ia ka jingtyngkai naduh u bnai January 2005 haduh December 2008.

4. Project Cycle ka kdew ïa ka jingim jong ka projek. Ka jingim jong ka projek ka sdang naduh ka por jong ka jingpynkhreh

halor ka projek, bad bud da ka por pyntrei ïa ka projek bad khatduh eh jingpyntreikam ïa ka projek.

5. ADB Public Communications Policy: Ki aiñ thymmai jong ka ADB kiba ïadei bad ka ai jingtip sha ki paidbah.

6. Na ka bynta ban tip kham bniah ïa ki dulir ba la kdew ha kane ka kot lyngkdop, peit ïa ka Trei hok ha ka ADB:

Kumno ban lum jingtip na ka kot lyngkdop jong ka ADB (ADB Transparency: How to Access Information from the

ADB Toolkit).

7. Project Profile: ki jingbatai ba kyllum hynrei ba bniah bha halor ki projek

8. Jingpule ha kaba thew bniah ïa ka jingktah jong ka projek ïa ka mariang.

9. Jingpule bad tokit ba ha khmat eh halor ka mariang.

10. Ka kaiphot ha ka phang lum jingtip ïa ka imlang-sahlang11. Design and Monitoring Framework: Kane ka dei ka kynja nuksa ha ka ban ïarap ban khmih bniah bad thew ïa ka

projek bad ki rukom pyntreikam ïa ka.

12. Ka Almanak (Calendar) jong ka Board lah ban ïoh ha: http://wwsw.adb.org/bod/calendar.asp

13. ADB Publications Unit13: Ka tnat shon kot bad pynmih khubor jong ka ADB

Page 25: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 23

Ka rukom pynkhreh treikam jong ka ADB ha ka ri

Ka Lynti treikam jong ka ADB ha ka ri jong phi.

Ka ADB ka wad jingtip bad tohkit halor ka jinglong jingman jong ka ïoh ka kot jong ka ri ha baroh ki bynta. Kijingshem na kine ki jingtohkit bad jingthew la pyndonkam ha ka ban pynbiang ïa ka dulir jong ki buit pyntreikamkaba la tip kum ka Country Strategy and Program (CSP)1 . Kane ka dulir ka pynkhreh na ka bynta man la ki rishimram, kane ka long ruh ka “jingpynkhreh na ka bynta 5 snem” (“5-year master plan”) jong ka ADB na ka nyntakano kano ka ri. Ka CSP ka ruid dak ïa ki kam pynroi jong ba shipor (medium-term) jong ka ADB na ka bynta kanokano ka ri bad ka kdew ruh ïa ki buit ban pynduna ïa ka jingduk, bad kumjuh ruh na ka bynta kino kino ki mat jongkano kano ka bynta (sector). Ka ADB ka pynmih ruh man u snem ïa ki CSP kiba la pynthymmai man ka por lane kibala tip kum ka CSP Updates (CSP-U). Ïa ka CSP-U la pynmih khnang ban lah ban pyni ba lada ka CSP ka dang ïaidkam ne em ha ki jingmyntoi jong ka bad jinpyntreikam.

Ki CSP la ju khmih lynti ba ki dei ban puson ïa ki thong kiba ka ADB ka la buh na ka bynta ki buit treikam ha ki porba jlan (Term Strategic Framework)2 , buit treikam ha shi por (Medium Term Strategy), bad ki buit treikam na kabynta ban pynduna ïa jingduk (Poverty Reduction Strategy).

Kumno la shna ïa ki (How are CSPs developed)?3

Ka kynhun jong ka ri (Country Team) ka kynthup ïa ki nongtrei kiba mih khmat na man ki bynta jong ka tnattreikam (sector division)4 hapoh ki tnat jong ka thaiñ (regional department), bad ki nongtrei na ki Resident Mission.Kine ki kitkhlieh ha ka ban shna ïa ka CSP bad ki rukom treikam jong ka. U/ka prokram ophisar ba rangbah (seniorprogram officer) na man ki tnat jong ka thaiñ (Regional Department) la thung ïa u/ka kum u/ka nongïalam jong kakynhun (Country Team Leader) ha ka ban ïalam bad treilang ha ki kam jong ka kynhun jong ka ri (Country Team).Ha kaba ïadei bad ka jingpynkhreh ïa ka CSP, ka ADB ka ong ba ïa “ka CSP ka pynkhreh ne shna ryngkat bad kajingïashim bynta jong ki DMC lem bad ki jingïasyllok bad ka sorkar bad kiwei ki nongïoh bynta(stakeholders)-kumki paitbah nongshong shnong, ki seng bhalang,seng shimet (private sector)bad kiwei ki tnatne seng ai jingïarap.”Ka lad kaba haduh katno ki seng bhalang ki lah ban ïa syllok, bad lada ki jingdonkam ha shuwa ban ïa syllok (peit ïaki “Practical Tips” ha ki synduk harum) la kynthup ne em, ki long kiba wit bad bym shai satai nalor ba ki ïa pher nakawei ka ri sha kawei pat.

Ha shuwa ba ïa ka CSP yn shna, ka Country Team ka tohkit ha man ka ri ïa kine ki harum khnang ban lah ban thewïa:

● Ka ïoh ka kot (economic growth

● Ka jingduk ha ka ri (level of poverty)

● Ki jingthew ha ki mat ba kyrpang kum, jinglong kynthei/shynrang, aiñ pyntreikam, mariang bad sengshimet (thematic assessments, on issues such as gender, governance, environment and the private sector)

● Jingthew ïa ki bynta ba kyrpang kum um bad bor ding ( sector assessments on areas such as water andpower).

Kane ka Kynhun (Team) ka tohkit ïa kine ki jingthew bad khmih bniah (lane ka rai ba lada ki jingthew ba mynshwaki dang ïaid kam ne em ha ki jingïalang “stock-taking”5 ba la pynïaid da u/ka Director General jong ka thaiñ) khnangban kdew ïa ki mat jong ka kam pynroi ba kongsan bad ki jingtynjuh kiba ki hap ban ïakynduh. Katto katne na kineki jingthew ne khmih bniah (assessment) la lah ban bei tyngka da ka grant ai jinïarap ha ka trei ka kthah (technicalassistance) bad barabor la ju kynthup ruh ïa ki mission sha ka ri.

Ïa ka country team la aiti kylluid ha ka ban rai kumno ban trei ryngkat bad ka Developing Member Country (DMC)ha ka ban shna lane pynkhreh ïa ka CSP. Barabor, ki team ki dei ban ïasyllok ba ki bun jaid ki nongïoh bynta(stakeholders) jong ka DMC, kane ka kynthup kum ïa ki seng bhalang, nalor ka sorkar. Kynnmaw ruh ba ïa ki team

4

Page 26: Ka Jingpynshai halor ka

24 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

la pynkham bor ba ki dei ban pyllait ne pynbna ïa ki dulir malu mala jong ki buit pyntreikam (draft strategies) ïa kiprojek sha ki nongïoh bynta khnang ban ai lad ïa ki ban ai jingmut halor kane ka dulir ha shuwa ban shong pyrkhat.

Ka jingpynkhreh ïa ka CSP la pynïahap bad ki jingpynkhreh jong ka CSP jong ka ri. Ïa kane la leh khnang banpynïasnoh ïa ka CSP bad ka aïom mang pisa tyngka/ ka lut ka sep (budget) jong ka ri. Ïa ka CSP Update la pynkhrehha man ka snem pynmih khnang ban lah ban pyni ba lada ka CSP ka dang ïaid kam ne em ha ki jingmyntoi,jingpyntreikam, bad ki jingpynïaid kam ïa ki prokram jong ka na ka bynta ki lai snem kynti.

Ka Buit bad Prokram pyntreikam na ka bynta ka ri: Ki jingtip kyndon pa Kyndon (Country Strategy and Programformulation: Step-by-Step)6

Kyrdan (Step) 1: Ki jingtohkit bad jingthew Ka jingpynkhreh ïa ki jingpule bad tohkit halor ka ïoh ka kot (Economic Growthla sdang shuwa ban sdang ïa ka CSP Analysis), ka jingduk (Poverty Analysis), Ki jingthew ha ki mat ba kyrpang kum,(Pre-CSP)7 jinglong kynthei/shynrang, aiñ pyntreikam, mariang bad seng shimet (Thematic

Analysis (gender, governance, environment, private sector), ki rukom treikam jongKa Por: 18-23 taïew ki bynta ba pher (Sector Performance Assessments), ka ka rukom treikam jong

kito ki mat ba la buh ha ka jingthoh (Portfolio Performance Assessments).

Kyrdan (Step) 2: Ka jingpynkhreh ïa ka Ka kaiphot halor ki jinglong jingman, kiba kynthup ïa:CSP– Stock-Taking Meeting ● Ka daw ba balei donkam ïa ka CSP (lada ym lah ban ai ha shisien 5 snem)

● Jingpyntip ba thymmai halor ki jingpule/jingthew bad ka jingdonkam na kabynta ban pulekham sani.

● Ka ToR na ka bynta ban kheiñ bad thew bniah ïa ki CSP ba mynshuwa.Por: 2 taïew ● Ki lad bad buit kiba donkam na ka bynta ban pule/thew.

● Ka kyrteng jong ki Country Team bad ToR● Ka rai ban pynkhreh ïa ka CSP ba thymmai

Step 3: Jingpynthymmai ïa ki jingtohkit badjingthew jong ka Pre-CSP (Pre-CSP Analysisand Assessments)Por: 4-6 taïew

Kyrdan (Step) 4: Jingpynkhreh ïa ki kot Ka CIP ba la pynkhreh ka kynthup ia ki jingtai nia:lamkhmat na ka bynta ka CSP (Preparation ● Ki dieng pynkiang ïa ka roi ka parof CSP Initiating Paper-CIP) ● Ka jingthoh lyngkot halor ki mat ba donkam jong ka kam pynroi

● Ka jingtyrwa ïa ki buit ha ka ban pyntreikam ïa ki kam jong ka ADB.Por: 2 taïew ● Ki dkhot jong ka CSP Mission Members, ki ToR, bad ka por na ka bynta ban

pynkhreh ïa ka CSP (CSP Mission Members, ToRs and Timeframe for CSPPreparation

Step 5: Ka jingpuson ba nyngkong halor ka Ïa ka kot malu mala (draft) jong ka CIP la pynbna bad ïatai nia bad ki nongïohCSP (CSP Initial Consultation) bynta jong ka DMC (sorkar, seng bhalang, seng shimet, ki tnat/seng bei pisa ban

a bar, ba kiwei kiwei. (Draft CIP disclosed and discussed with DMC stakeholdersPor: 2 taïew (government, civil society, private sector, external funding agencies, etc.)

Step 6: Ka meeting na ka bynta ka CSP Ïa ki rai halor ki buit treikam jong ka ADB la shim ha kane ka kyrdan (kynthup ïa(CSP Initiating Meeting) ki bynta/mat/jaka/jigtreilang hapdeng ki thañ) (Decision taken on the strategicP r: 1 taïew focus of ADB operations (sector/thematic/geographic/regional cooperation).

Step 7: La pynthymmai ïa ki jingpynkhreh Ki jingpynkhreh ba thymmai bad ki kot ai jingmut la pynkhreh ha kane ka por; kijong ki mat bad bynta (Updating Sector and lad bei tyngka lang la kdew. (Updated Roadmaps and Concept papers prepared;Thematic Roadmaps) co-financing possibilities identified)Duration: 4-6 weeks

Step 8: Ka CSP Mission Ka Country Team jong ka ADB ka leit jngoh sha ka ri ban (Country visited byADB Country Team to):

Por: 3-4 taïew ● Ïa Jingïalang syllok bad ki nong ïoh bynta (ïa ki sulir malu mala jong ka CSPla pyllait ha shuwa ki jingïalang)

● Soi ki soskular bad ka sorkar ha ki bynta/mat, thaiñ/thong (Sign agreementswith government on sector/thematic selection, geographical focus, goals,targets)

Page 27: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 25

● Ïa phylliew jingmut halor ki soskular bad ka sorkar na ka bynta ki kam aijingïarap.

● Pytikna ïa ki nong bei tyngka lang bad ki wei pat ki tnat ne seng (Confirmco-financing with other agencies)

● Pynkhreh ïa ki kot ai jingmut ba la dep pynthymmai (na ka bynta lai snem)Ready updated Concept Papers (for initial three years)

● Soi ki soskular jingïasngewthuh jingmut (Sign Memorandum ofUnderstanding)

● Kohnguh ïa ki kaiphot ba leit biang sha ki ophis (Back-to-Office-Report) dau /ka Vice president (Endorse Back-to-Office-Report (BTOR) by VP)

Kyrdan (Step 9): Ka jingpyntreikam ïa ka ● Ka kot malu mala ba nyngkong (First draft) jong ka CSP la ïa pyrkhat ha kaCSP (CSP Finalization) Management Review Meeting8 bad pynkylla kat kum ki ai jingmut na kane

ka jingïalangPor: 13 taïew ● Ka kot malu mala baa r jong ka CSP la pynkhreh bad phah sha ka sorkar bad

“ai jingbit” (Second draft CSP developed and sent to government for“endorsement”)

● Ka CSP ba la thoh pynbiang bha la sam sha ka Board bad ruh la batai ïa kanesha u/ka President jong ka ADB.

● Ïa ka CSP la kohnguh da ka Board● Ha dien kane, ïa ka CSP la shon bad pyllait paitbah na ka bynta ki paitbah● Ïa ki CSP la pynkylla sha ki ktien ba donkam hapoh 90 sngi hadien ba ka

Board ka la kohnguh.

Ka jingeh bad ki CSP: Ka jingïoh bhah bad shim bynta (Problems with the CSPs: Ownership and Participation)

Ka ADB ka la kam ba ïa ka CSP la pynkhreh lembad ka jingïashim bynta jong ki seng bhalang bad kiwei ki nongïohbynta ka long ka bym shisha. Kum ka nuksa, ka ADB kam lah ban pylllait paitbah ïa ka CSP ha shuwa ba kankohnguh da ka Board of Directors. Wat ka sorkar jong ka DMC ruh kim shim la kohnguh ïa kane ka CSP hynrei kashu pynpaw ki “jingmynjur” (“endorse”) jong ka ïa kane. Ki seng bhalang bad nong ïoh bynta la ju khot teng khat haka ban “ïaphylliew” jingmut halor ki kot malu mala jong ka CSP ïa kaba kim pat ju ïohi.

Ki CSP ki don tang katto katne ki lad treikam ban pynïahap bad ka jing myntoi jong kiba duk ba rangli jong kadewbah Asia. Ka jingduna ha ka jingïasnoh kti jong ki nongïoh bynta, ka sorkar, bad ka jingbit na ka parliament kamut ba ka dulir jong ka ADB halor ki kam bei tyngka ha ki por ban dang wan ki long ki bym don ba kam trai(ownership). Namarkata ka daw, ïa kano kano ka ram kiba ka ADB ka ai, dei ki sorkar jong ka ri kiba hap ban shahshitom.

Ha kano ka rukom ki seng bhalang ki lah ban ïa treilang ha ki jingpynkhreh ïa ka CSP (How can civil societyparticipate in the development of a CSP)?

Phi lah ban shem ba ha kano bad lano ka por ba ka ADB ka mut ban pynkhreh ïa ka CSP ba thymmai na ka bynta kari jong phi da kaba leit jngoh ïa ka website jong ka CSP (http://www.adb.org/Documents/CSPs/), lane ïa kynduh ïaka Info Unit (tnat ai jintip) jong ka ADB, ka Regional Department (ki tnat jong ka thaiñ) kiba ka ri jong phi ka haphapoh, lane ïa ki Resident Mission ha ka ri. Ka jingtip na ka bynta ban leit ïakynduh ïa kine phi lah ban ïoh ha kaAppendices III bad IV. Kynmaw ban tip ba kat kum ka aiñ pynbna jong u snem 2005 (2005 disclosure policy), KaADB ka dei ban buh bad pyni paitbah ha ki website jong ka ïa ka kyrteng jong ki CSP ba thymmai kiba ka mut banpyntreikam ha ki snem ki ban sa wan. Ki seng bhalang ki don hok ruh ban ïoh ïa ki kot malu mala (draft) jong ki CSPna ka bynta ban phylliew jingmut bad phah jingtip kylliang ha shuwa ban phah sha ka CSP Initial Consultation(peit ïa ka kyrdan ba 5) bad ruh ha shuwa ban phah sha ka CSP Mission consultations (peit ïa ka kyrdan ba 8).

Page 28: Ka Jingpynshai halor ka

26 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Ki nuksa jong ki CSP & ki CSP-U kiba lah ban ïoh na ka website jong ka ADB

Country Por Lah ban ïoh ha

Afghanistan CSP: 2002-2004 http://www.adb.org/Documents/CSPs/AFG/default.aspCSP-U: 2006-2008

Azerbaijan CSP: Not listed http://www.adb.org/Documents/CSPs/AZE/default.aspCSP-U: 2005-2006

Sri Lanka CSP: 2004-2008 http://www.adb.org/Documents/CSPs/SRI/default.aspCSP-U: 2006-2008

Papua New Guinea CSP: Not listed http://www.adb.org/Documents/CSPs/PNG/default.aspCSP-U: 2005-2006

India CSP: 2004-2006 http://www.adb.org/Documents/CSPs/IND/default.aspCSP-U: 2005-2007

Philippines CSP: 2005-2007 http://www.adb.org/Documents/CSPs/PHI/default.aspCSP-U: 2004-2006

ADB ka him ïa ka CSP kum ki lam khmat ba kongsan ha ka ban ïarap ïa ki kam jong ka. Ka long kaba shisha ba kidulir jong ka CSP ki kynthup ïa ki jingtip ba halor tam shaphang kano kano ka projek kaba ka ADB ka mut banpyntrei kam ha ka ri, ka CSP, namarkata, ka long ka dulir kaba kongsan tam na ka bynta ki kynhun seng bha lang.Ka long ruh ka ba kongsan ban tip ba ka jingpyntrei ha ka ri ïa kano kano ka projek jong ka ADB da ki seng shimet(private sector) ka dei ban ïahap kat kum ki mat jong ka CSP. Ha ki por ba dang ai jingmut (concept stage), ka ADBka dei ban thew ba lada ka projek ba la mut pynïaid da ki seng shimet ki hap ne em bad ki kam pynroi bad jingdonkamjong ka ri.

Ki buit/nuksa na ka bynta ka jingïashim bynta jong ki seng bhalang ha ki CSP.

Lada la shah khot ban ïa phylliew jingmut halor ka CSP, ki Civil Society Organisation (CSO)9 ki lah ban ai kattokatne ki mat sha ka ADB bad sha ka sorkar ki ba dei ban pyntreikam khnang ba ka jingïaphylliew jingmut kanlong kaba iaid beit. Kine ki mat ki lah ban long ki jingdawa na ka bynta:

1) Ka jingpyntip ba biang bad kloi halor ki CIP. Kan kham bha ba lada kito ki CSO kiba kwah ban kynthohhalor ka CSP kin lah ban ïashim bynta ha ki kyrdan ba 4-5 jong ka CIP.

2) Ka jingpynbiang ba tikna ïa ki kot ki sla khnang ba ki CSO kin lah ban pynkhreh na ka bynta ka jingïalng(meeting). Nalor ka kot malu mala jong ka CSP (draft CSP) bad baroh ki annexes jong ka, kine ki kynhunki lah ban kyrpad da kaba thoh ïa ki daw kiba ki donkam, ka mat ba kongsan jong ki kot pynkhreh ïa ka CSPlane ka CSP-U, ka kyrteng jong ki jingpule ba la pyndep ha ka ban pynkhreh ïa ka CSP, bad ka jingthoh balyngkot shaphang ki mat bad ki daw jong ka CSP.

3) Ka jingpynbiang ïa ki kot ki sla ha ki ktien ba pher khnang ban ïarap ïa kito ki don jingeh ha ka bansngewthuh ïa ka ktien phareng

4) Ka jingbatai ba shai halor kaei ka daw jong ka jingïaphylliew jingmut. Ka nongpynïaid na ka ADB lane kasorkar ki dei ban kdew ba ha kano ka rukom ka jingïaphylliew jingmut kan sdang, mano ban ïashim bynta,bad kaei kaba ki nongpynïaid ki khmih lynti na kane ka jingïaphylliew.

5) Ka long kaba kongsan ban don bun ki lad khnang ban pyntikna ba ïa ki jingsngew bad donkam jong ka CSOlah ban kythup lang ka ka dulir ba khatduh (kam lei lei wat lada ïa kine ki jingsngew la sha kyntai)

6) Ka rukom jied ïa ki nongmihkhmat na ki seng bhalang dei ban long kaba hok bad khuid

Page 29: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 27

Kiei ki jingtip don hapoh ka CSP (What information does a CSP contain)?

Ki mat bad ki jinglong jong ki kam pynroi (Development Trends and Issues)

Ka jingbthah lyngkot halor ki jinglong jingman jong ka ïoh ka kot, ka saiñ hima bad ka imlang sahlang, la pynhap hakat kum kine ki bynta harum:

● Ka jingroi ha ka ïoh ka kot (Economic growth)

● Jingduk (Poverty)

● Ka lyer saïn hima (Political Environment)

● Ka aiñ bishar lane teikam bad ka bor jong ka bor pynïaid (Governance and Institutional Capacity)

● Jinglong shynrang/kynthei ( bad kiwei ki mat ba ïadei bad ka imlang sahlang ) (Gender and othersocial issues if appropriate)

● Ka bynta ka ba ïadei bad ki seng shimet (Private Sector)

● Ka Mariang (Environment)

● Ka jingïasyllong/treilang jong ki thaiñ (Regional Cooperation

Ki buit kam pynroi jong ka Sorkar (The Government’s Development Strategy)

Kane ka bynta ka kynthup ïa kine harum:

● Ka thong ba jngai (long term goal) jong ka DMC, ki jingthmu ba katto katne por (medium-termobjectives), bad ki jingthoh lyngkot halor ki kam pynroi jong ka DMC, kine ki kynthup ïa ki mat kibaka DMC ka la kdew kum kiba kham kongsan tam.

● Ka batai kumno yn bei tyngka ïa ki kam pynroi, haduh katno donkam ïa ki jingïarap na shabar, bad kijingpyrshang kiba ka DMC ka ïaleh ban ïoh jingïarap.

● Ka batai ïa ki kam bad jinglut jingsep ba donkam na ka bynta ban bei tyngka ïa ki kam pynroi jingïarapbal ah ban ïoh lyngba ki jingïarap ba na bar (external assistance)

● Ka kynthup ïa ki jingthew/khmih bniah jong ka ADB halor ka kam bad buit pynroi jong ka DMC badruh ïa ki jinglong jingman ha kaban pyntreikam ïa ka.

Ka jingmad jong ka ADB ha ki kam pynroi (ADB’s Development Experience)

● Ka bthah ïa ki jingïarap ba mynshwa jong ka ADB sha ki ri bad ka khmih bniah ïa ka jingktah jong kineki jingïarap.

● Batai ïa ki jinglong jong ka ri shimram ha ka mynta, kumno ka ADB ka sngew halor ki rukom treikamjong ki projek, bad lada don kano kano ka jingeh ne jingma kiba ka ADB ka la kdew.

● Batai ïa ki jingsneng kiba la mad na ki jingïarap kiba ADB ka la ai sha ka ri, ka jingtrei jong ki projek/prokram, bad kuno kine ki jingsneng ki lah ban ïarap ia ka CSP ba thymmai.

Ki Buit treikam jong ka ADB (ADB’s Strategy)

● Ka kdew ïa ki jingeh ba kongsan ha ka kam pynroi kiba ka ri ka ïakynduh.

● Ka kdew ïa ki thong ba jngai (long-term) bad ka jingthmu ba katto katne por (medium term) kiba lamynjur hapdeng ka ADB bad ka DMC ha ka Poverty Partnership Agreement (PPA)10

● Ïa phylliew jingmut halor ki buit ban pyntreikam ha ki bynta (sector), mat (thematic issues), thaiñ(geopraphical area) bad, lada don, ki jingïasyllok ne ïatehlok ha ki thaiñ.(regional cooperation)

Page 30: Ka Jingpynshai halor ka

28 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Ka Prokram ai jingïarap jong ka ADB (ADB’s Assistance Program)

● Batai ïa baroh ki lad jingtyrwa ai jingïarap na ka Ordinary Capital Resources (OCR) jong ka ADB11

bad kumjuh ruh ïa ki lad jong ka Asian Development Fund (ADF)

● Batai ïa ki jingïarap na shabar (external funding) bad ki jingmynjur ïateh lok.

● Kdew katno ngut ki nongtrei hapoh ka ADB donkam na ka bynta ban pyntreikam ïa jong CSP

Ki jingkhmih bniah bad thew ïa ki jingma bad jingtrei (Risks and Performance Monitoring and Evaluation)

● Batai ïa ki jingma ba lah ban ur long ha ka CSP, kane ka kynthup ïa ka jingsynjor ha saiñ hima,jingduna bei tyngka na ka ri, jingïakhih ba hapoh ne shabar, bad kiwei kiwei.

● Batai khyndiat kumno yn pynïaid bad khmih ïa ki jingtreikam jong ka CSP.

Ki Annexes ba Kongsan ha ka CSP

Bun na ki annexes ha ka CSP ki kynthup ïa ki jingtip ba donkam halor ki projek ban sa pyntreikam bad ki mat kibaka kdew. Namarkata ka long ka ba myntoi shibun ban ïaid lyngba kine ki annexes, katto kane na ki la batai harum.

Ki Lynti (Roadmaps)

Ka ADB ka pynkhreh ïa ki mat bad ki bynta jong ka jingtreikam (Thematic and Sector Plans), kiba la tip kum ki“Roadmaps” na ka bynta ka jingpyntrei kam ha kito bynta jong ka ri kiba ka ADB ka la ai ram. Kine ki roadmaps kibatai ïa ki jingtrei jong ka ADB ha kito ki bynta, kaba kynthup ïa ka jingpynkylla ha ki aiñ treikam bad ha ki projekbad prokram ki ba ka mut ban pyntreikam. Namarkata kine ki long ki lad kiba bha tam ha ka ban ïoh jingtip halor kiprojek ba halor. Ka jingkynthup ïa ki projek/prokram ha kine ki roadmaps ki long kiba donkam na ka bynta ban beityngka sha ka ri ha kito ki bynta kiba la kdew ha ka roadmap.

Ki kot ai jingmut na ka bynta ki projek bad prokram ba dang tyrwa treikam (Concept Papers for Proposed Projectsand Programs)

Man la ka CSP ka kynthup ïa ka annex jong ka kot ai jingmut (concept paper) na ka bynta kito ki projek bad prokramki ba ka tyrwa ban pyntreikam ha ka ri. Kane ka kot barabor ka kynthup ïa kine ki jingtip harum:

● Ki jaid ai jingïarap (i.e. la ha ki rukom jong ka loan ne grant)

● Ki nongrim ba kyllum halor ki kam jong ka ( nuksa: jingïada ïa ka mariang, ka ïoh ka kot, etc.)

● Ka kyrteng jong ki nongtrei jong ka ADB bad ka tnat (department) kiba ki kitkhlieh.

● Ka jingbatai ba lyngkot halor ki phang treikam jong ka projek

● Ki tnat (agency) kiba pyntreikam ïa ka projek

● Ka por kaba ïa ka projek ka dei ban phah na ka bynta ka jingmynjur bad ka snem kaba yn pyntreikamïa ka

● Ki lad bei tyngka jong ka ADb (nuksa: OCR, ADF, lane ka grant) bad ki jingkdew ïa kilad bad kijingbei tyngka lang (co-financing) ïa ka projek.

Kin buit bad prokram jingïatreilang/ jingïasnohkti ha ka thaiñ bad dong (Regional and SubregionalCooperation Strategy and Program)

Ka jingïatreilang/snohkti hapdeng ki thaiñ (Regional) ka long ka wei na ki lai tylli ki nongrim kiba la kdew ha kaLong-Term Strategic Framework of the Asian Development Bank (2001–201512) bad ka Poverty Reduction Strategy(PRS)13. Ban pyntikna ïa ki jingïahap ha ki rukom treikam, ki jingïasnohkti ha ka dong kiba la tip ruh kum ka sub-regional cooperation strategies and programs (RCSPs) la pynkhreh na ka bynta ki san tylli ki dong kiba hapoh katnat jong ka thaiñ (regional department) jong ka ADB, ryngkat ba ki jingpynthymmai ba man u snem (annualupdates lane RCSP-Us). Kat kum ki jingdonkam, ka ADB ka ïarap ïa ki DMC ban bei tyngka na ka bynta ka

Page 31: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 29

jingïasnohkti ha ki thaiñ lyngba ki loan bad grant jingïarap ha ka trei ka ktah (technical assistance). Ka ADBRegional and Sub-regional Cooperation Strategies and Programs (RCSP) ki don ha ha ki kyrdan ba pher jongki jingtreikam. Kumba ka long mynta, ïa ki RCSP la pyntreikam ha ki thaiñ Mekong (Mekong Region),14 Ki thaiñAsia bapdeng (Central Asia Region),15 bad ka Pacific,16 bad kiwei pat ha ki kyrdan ba pher jong ka jingpynkhreh.

Ka ADB ka pyrshang ban ïarap ha ki jingïasnohkti ha ka thaiñ da kaba (i) pynkiew ïa ki jingïasngewthuh bad tipjong ki DMC halor ki lad ki bal ah ban mih na kane ka jingïasnohkti bad kumjuh ruh ka jingkiew halor ki jingsngewthuh ïa ki kam jong kito ki seng ha ki thaiñ (regional cooperation) bad rukom ïasyllok.(ii) Kdew ïa kito ki projekkiba lah ban ai jingmyntoi ïa ki thaiñ bar oh kawei da kaba ai lad jingïarap ha ka trei ka kthah, khamtam lyngba kigrant, na ka bynta ban pule bniah ïa ki jinglong jingman, bad (iii) bei tyngka lane ïarap ban bei tyngka na ka byntakito ki projek kiba khlaiñ ha ka liang ka ïoh ka kot bad kiba lah ban ïarap ban pynduna ïa ka jingduk ha ka thaiñ.Kane ka jingthmu lah ban pynkylla la da ka ADB ka ngeit ba ki wei pat ki lad ki long ki ba kham myntoi. Ka ADBka lah ruh, lyngba kane ka jingthmu, ban bei tyngka na ka bynta ki projek jong ka ri kiba lah ban don ki jingmyntoina ka bynta ka thaiñ baroh kawei lane kan ïarap ïa kane ka projek lyngba da kaba pynshlur ïa ki sorkar jong kane kathaiñ ban bei tyngka ha ka projek jong ka wei pat ka ri.

1. Country Strategy and Program –CSP: Ka Buit ban pynreikam ïa ki prokram ha ka ri: Ka CSP ka dei ka dulirne kaiphot jong ka ADB halor ki rukom pynkhreh treikam shuwa ban sdang ïa ka projek ha ka ri.

2. Ka Long-Term Strategic Framework (LTSF) ka ruid lain ïa ki kam pynduna jingduk jong ka ADB na ka byntaki 15 snem ba bud. Peit ha http://www.adb.org/Documents/Policies/LTSF/default.asp. Ïa ka LTSF la pyntreikamlyngba ka Medium Term Stratgies (MTS) kaba la buh na ka bynta 5 snem lynter. Ka MTS ba nyngkong, ka balong ka jingpynïasnoh hapdeng ka LTSF bad ka CSP, ka kynthup ïa ka snem 2001-2005. Peit ha http://www.adb.org/Documents/Policies/MTS/2001/default.asp

3. Ka ADB kan pynkylla ïa ki rukom trekam jong ka CSP ha u snem 2006. Kane ka jingpynkylla la pyntreikamhapoh ka Innovation and Efficiency Initiative (IEI).

4. Ki bynta jong ki tnat (Sector divisions) barabor ki kynthup ïa ki: kam pynbha (infrastructure); ka rep ka riang(agriculture), mariang bad mar khyndew (environment and natural resources); bynta jong ka imlang sahlang(social sectors); aiñ pyntreikam (governance), pisa tyngka (finance) bad khaïi pateng (trade).

5. “stock-taking” –kane ka mut ban puson ïa ki kam ba la dep ne pyntrei.6. Ki jingtip ha kane ka synduk la shimna ka Appendix 2 jong ka ADB Business Processes (2001), CSP Operations

Manual, bad 2005 Public Communications Policy. Peithttp://www.adb.org/Documents/Policies/Reorganized_ADB/in296_01.pdf,http://www.adb.org/Documents/Policies/Review_Business_Process/Business_Process.pdf,http://www.adb.org/Documents/Manuals/Operations/OMA02_29oct03.pdf, andhttp://www.adb.org/Documents/Manuals/Operations/OML03-1sept05.pdf.

7. Ki jingpule kiba ïadei ban pynkhreh ha shuwa ban sdang ïa ka CSP.8. Ka jingïalang jong ki nongpynïaid ba ha khlieh ban khmih bniah.9. CSO- Ki kynhun seng bhalang10. Poverty Partnership Agreement (PPA): ka jingïamynjur ban ïatehlok khnang ban trei ha ki kam pynduna

jingsuk11. Ki loan jong ka OCR barabor ki long na ka bynta 15-25 snem, ki don ka sut kiba la buh kat kum ka ïew khaïi

tyngka bad la ai sha ki DMC kiba don kam bun ka ïoh ka kot ha ki kam pynroi12. Long-Term Strategic Framework of the Asian Development Bank (2001–2015): Ka buit treikam jong ka

ADB na ka bynta kip or ba jlan (2001-2015)13. Poverty Reduction Strategy (PRS): Ki buit treikam ban pynduna ïa ka jingduk.14. http://www.adb.org/Documents/CSPs/GMS/2004/default.asp15. http://www.adb.org/CAREC/default.asp16. http://www.adb.org/Documents/CSPs/PAC/2003/default.asp

Page 32: Ka Jingpynshai halor ka

30 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Aiñ(Tarik ba la Mynjur)

Ka Ain jong ka Mariang(November 2002)OM F1/BP: October 2003

Ki dak ba kham donkam

Ki Aiñ jingïada

* Ka donkam ia ki nongshimram ba kin shaindor nepeit bniah (evaluate) ïa ka jingktah jong ka projekïa ka mariang bad ban pyni pynshai ïa ki lad balah ban shim ha ka ban pynduna ïa kine ki jingktah.

* Donkam ba ki paidbah (kham tam ki nongïoh byntana ka projek) ban donkti lang ha kane ka jing peitbniah bad ruh ban khmih bniah (monitoring) ïa kijingpyntrei ban pynduna ïa kine ki jingktah.

* Donkam ban pyllait paidbah ïa ki jingthoh lyngkothalor ka jingthew ïa ka jingktah ïa ka mariang 120sngi ha shuwa ba ka Board kan thep vote halor kaprojek. Ïa ki dulir ba pura jong ka jingthew ïa kajingktah ïa ka mariang lah ban ïoh lada kyrpad.

* Donkam ia ki project kiba la lah ban ktah ia kamariang ban peit bniah bad pynduna ia ki jingktahne jingjular ban lah ban kiar.4

Mano/ïano yn ïakynduhha ADB 3

* Director, Environment andSocial Safeguard Division,Regional and SustainableDevelopment Department(RSDD)

* Chief Compliance Officer,RSDD

5Ka Aiñ treikam bad jingkitkhlieh ba laitluid ha ka

rukom pyntreikam ha ka ADB

Kumno phi lah ban pynkitkhlieh ïa ka ADB?

Ka ADB ka la shna ki aiñ bad lymphang ban batai lynti ha ki jingpyntreikam jong ka. Ki aiñ kiba ka Board ka lamynjur la pynkylla sha ka Operations Manual (ki jingatai kumno ban pyntreikam) da ki nongtrei jong ka Bank. Badkane ka kot ka lam lynti ïa ki nongtrei kumno ban pyntreikam ïa ki aiñ. Ka long kaba donkam ïa ki seng bhalang bansngewthuh bad phikir ïa ki Policies and Operations Manual (ki aiñ bad ki jingbatai kumno ban pyntreikam) namar(1) ki ruid laiñ ïa ki hok kiba ki traishnong ki don kam ban tip ha ka por kaba ka ADB ka treikam ha ka ri jong ki. Kikynthup ïa ka hok ban pyntip, syllok, bad ban ai jingmut jong ki bad jingsngew halor ki project kiba lah ban ktah ïaki, (2) ki kynthup ïa ki aiñ na ka bynta ban ïada ïa ka mariang, bad (3) Ka ADB kam banse ban kohnguh bad kine kiaïn ha ka por ba ka pynkhreh ban pyntreikam ïa baroh ki projek.

Ka Strategy and Policy Department (SPD)1 jong ka ADB ka kitkhlieh ha kaba peit ïa ka jingpynmih ïa ki aiñ badki lamkhmat jong ka ADB. Ka Regional and Sustainable Development Department (RSDD)2 ka trei ban peitbniah bad pyntikna ba ka ADB ka bud katkum ki aiñ kiba ka la buh da lade. Ki jingtip halor kumno ban ïakynduhlane thoh sha kine ki department lah ban ïoh ha Appendix III jong ka kot lyngkdop.

Ki aiñ bad ki jingbatai trei kam jong ka ADB (ADB Policies and the Operations Manual) lah ban ïoh ha ka websiteha:

● Na ka bynta ki Aiñ (Policies)– http://www.adb.org/Development/policies.asp

● Jingbatai Treikam (Operations Manual )– http://www.adb.org/Documents/Manuals/Operations/default.asp?p=aadb

Katto katne halor ki Aiñ ba kham donkam

Page 33: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 31

Aiñ(Tarik ba la Mynjur)

Ki dak ba kham donkam Mano/ïano yn ïakynduhha ADB 3

Ki Aiñ jingïada

* Ka kdew ba ka jingpynkynriah jaka shong/shnongjubor dei ban kiar katba lah.

* Ki jingpynkhreh ban pynkynriah jaka shong/shnong dei ban ïa syllok bad kito ki briew kiba lashah ktah.

* Ïa ki nongshong shnong kiba shah ktah ha ka projekdei ban siew dor ia ka jingduh.

* Dei ban pyntip tikna sha kito ki briew kiba shahktah.

* Ym dei ban don ka jingwit ne dieng pynkiang naka bynta ban ïoh bai lut tang namar ba ym biang iaki dulir pata khyndew.

* Kito ki briew kiba shah ktah ki dei ban im bhakum ha ki por ba mynshuwa ha ka ïoh ka kot badha ka imlang sahlang wat hadien ba la pyndep ïaka projek

* Ka ong ba ka bank ka dei ban ïakren beit shuwabad ki briew tynrai.

* Kat ba lah, ki jingtrei dei ban da pyrkhat bha,pynkhreh, bad pyntreikam, ryngkat bad ka jingtipbad mynjur jong ki nong shong shnong ba shahktah.

* Ka jingpynkhreh na ka bynta ki riew tynrai(Indigenous Peoples Plans) dei ban shna badpynkhreh.

* Ki lad ai jingtip ba biang bad ki trai nong shongshnong dei ban pyndonkam (kata ka mut ba ïa kijingstad tynrai halor ki rukom pyntreikam dei banpyndonkam)

* Ha iwei pa iwei ki dkhot jong kaDevelopingMember Country (DMC), ka ADB ka shim kyntiia ki kyndon jong ka national classification na kabynta ki trai shnong kumno ban tip shai ia kajingmut ka ktien trai shnong kumba ba la batai daka sorkar kmie ba la thoh ha ka konstitution

Sector Policies

* Ka mana ïa ka ADB ban bei tyngka ïa kito ki projekkiba lah ban ai jingiarapbeit ban beit ne khongwaiñia ki jingjot ha ki khlaw ki btap lane ka ka khyndewka mariang.

* Ka EIA 7 dei ban pyntreikam ha kano kano kaprojek kabalah ban ktah ïa ki khlaw ki btap.

Involuntary ResettlementPolicy (August 1995)OM F2/BP: October 2003

Indigenous Peoples Policy(April 1998)OM F3/BP: May 2004

Forestry6 Policy(February 1995)No OM Available

* Chief Compliance Officer,RSDD

* Director, Environment andSocial Safeguard Division,RSDD

* Deputy DG, RSDD* Chief Compliance Officer,RSDD

Page 34: Ka Jingpynshai halor ka

32 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Aiñ(Tarik ba la Mynjur)

Ki dak ba kham donkam Mano/ïano yn ïakynduhha ADB 3

Kiwei ki Aiñ ba donkam

* Ka jingthoh ba bniah ha ka jingïalang (meeting)jong ka Board (Board minutes), Ka almanac jongka Board, bad ka jingthoh jong u/ka Chairmanhalor ka jingïasyllok jong ka Board dei ban pynpawpaidbah.

* Ki dulir malu mala jong ka buit/aiñ (Draft countrystrategy/policy), ka kaiphot khmih bniah halor kamariang/imlang sahlang, bad ka kaiphot malu malajong ka OED la pyllait patbah

* Dei ban pyntip hapoh 30 sngi ïa kino kino kijingkyrpad jingtip (information requests)

* Ki jingthoh lyngkot halor ki jingthew bad khmihbniah ïa ka mariang lah ban ïoh ha shuwa banmynjur ïa ka loan.

* Donkam ba ka ADB kam khmih bad thew ïa kajingtrei jong ka projek ha man ki kyrdan jong kajing pynkhreh ïa ka projek.

* Donkam ba ka ADB kan shna ïa ki tarik bad porjong ka thong ban pyndep bad ki dak ba jingthew,ki jingma ba kongsan, ki jingmutdur kiba lah bankhmih bniah bad thew ïa ki ba bun ki kaiphot jongka ADB kum ka Project/Program PerformanceReports (PPR), Technical Assistance ProgressReports (TPR), Project/Program CompletionReports (PCR), Technical Assistance CompletionReports (TCRs), Project/Program PerformanceAudit Reports (PPARs), bad Technical AssistanceAssessment Reports (TPAR).

* Donkam ïa ka Initial Social Assessment (ISA)10

na ka bynta jong baroh ki projek khnang ban pyniïa ki briew kiba lah ban ïoh jiingmyntoi lane shahktah jur ha ka projek.

* Donkam ban pyntrei kam ïa ka rukom ïashim bynta,kynthup ka jingïashim bynta ha baroh ki kyrdanjong ka jing dro dur ïa ka projek bad jignpyntreikam

* Ka ong ba ka ADB ka dei ban ai jingïada ha kaimlang sahlang bad rukom siew bai lut, khamtamïa kito ki kynhun ki ba kham duk kiba lah ban shahktah jur ha ka projek.

Public CommunicationsPolicy (April 2005)OM L3/BP: September2005

Project PerformanceManagement SystemOM J1/OP: October 2003

Incorporation of SocialDimensions in BankOperationsOM 47: January 19979

* Director General,Department of ExternalRelations

* Director, OperationsEvaluation Department

* Chief Compliance Officer,RSDD

Page 35: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 33

Aiñ(Tarik ba la Mynjur)

Ki dak ba kham donkam Mano/ïano yn ïakynduhha ADB 3

Kiwei ki Aiñ ba donkam

* Ki nongtrei jong ka ADB ki dei ban leit sha kaophis jong u/ka General Auditor (Office of theGeneral Auditor) na ka bynta kino kino kijingtohkit lane dak bamsap kiba ki ïoh neïakynduh.

* Ban buh ïa ki rukom treikam bad ki aiñ na ka byntaban tohkit bad ban ialeh halor ki jingpharep/jingkynnoh bam sap ha ki projek bad prokram jongka Bank

* Ïada ïa ka kyrteng jongkito kiba mudui ïa kajingbamsap lada ki kwah ban ym don ba tip ïa ki

* Donkam ba ki nongtrei jong ka ADB ki ïoh khmihbniah ïa ki jingma jong ka jingbamsap peit ha barohshi lynter jong ka kyrdan jingpyntreikam ïa kaprojek.

* Ka ADB ka ruid lain ïong (blacklists) ïa kino kinoki seng kiba ka shem ki long kiba bam sap, hynreiïa ka kyrteng jong kine ki seng ym lah ban pynmihpaidbah

* Donkam ba ïa ka jingthew ba nyngkong halor kijingduk bad ka imlang sahlang (Initial Poverty andSocial Assessment -IPSA) ban pyntreikam khamkloi katba lah na ka bynta jong baroh ki loan badprokram jong ka ADB, ha kaba ka jingthew halorka jinglong shynrang/kyhthei (gender) ka longkaba kongsan. Kane ka jingthew ka donkam ïa kajingshim bynta jong ki kynhun kiba lah ban shahktah lynba ka projek.

* Baroh ki loan bad ki ai jingïarap ha ka trei ka ktah(technical assistance) jong ka ADB dei banbuhthong na ka bynta ban pynduna ïa ka jing duk

* Ha ka ba jied ïa ki projek, ka ADB ka dei bankham noh sha kito kiba kular ban wanrah khambunha kaba ïadei bad ki kam pynduna jingduk

* Ka ong ba ki wei ki lad na ka bynta ka projek deiban khmih bad thew bniah bha, bad ban pyrkhatbha ba kan long kumno lada ïa ka projek ym shymla pyntreikam satia.

* Ka daw ba balei la jied ïa kata ka dur ha ka ban ïanujor bad kiwei pat ki dur dei ban da batai shai.

* Ki nongtrei ki dei ban kdew ïa ki kynhun kiba lahban ïohnong lane duhnong na ka daw jong kaprojek, ki dei ruh ban kdew ïa ka jingkhia jongkita ki jingduhnong ne ïohnong

Anticorruption Policy(June 1998)OM C5/BP: October 2003

Gender and DevelopmentPolicy (May 1998)OM C2/BP: October 2003

Poverty Reduction Policy(November 1999)OM C1/BP: October 2003

Economic Analysis ofProjectsOM G1/BP: December2003)

* General Auditor

* Director, PovertyReduction and SocialDevelopment Division,RSDD

* Director, PovertyReduction and SocialDevelopment Division,RSDD

* Assistant ChiefEconomist, EconomicAnalysis and OperationsSupport, Economics andResearch Department

Page 36: Ka Jingpynshai halor ka

34 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Wat hapdeng kitei ki aiñ treikam, dang don ki projek kiba long ki diengpynkiang

Wat lada ki aiñ kiba la kdew halor ki dei na ka bynta ban ïada ïa ka mariang bad kito ki nongshong shnong na kajingktah jong ka jingbei tyngka jong ka ADB, hynrei ki jingktah ïa ka mariang bad/lane ka imlang sahlang lyngba kiprojek jong ka ADB ki long ki ba kynrei bha. Ha kine ki snem ba la leit, ka jingïalap ban wad bniah da ki sengbhalang bad ki nongshong shnong halor ki projek, la shem ba ka ADB kam shym la lah ban pyntreikam ïa ki aiñ kibaka la buh da lade. Ki sengbhalang kiba donkti ha kane ka jingïalap ban pynkylla ïa ka rukom treikam jong ka ADBki la shem ba ka jingban na ka bynta ka jingbun ki projek/prokram pyrshah ïa ka jingbha jong ki ka long ka daw jongkane ka jingbym lah ban pyntreikam ïa ki aiñ. Ha ka jaka ban ai buskit ïa ki nongtrei jong ka na ka bynta kajingpyntreikam hok ïa ki ain, ka ADB barabor ka ju ai buskit pynban ïa kito ki nongtrei kiba lah ban pynïaid ïa katyngka jong ka Bank sha ki loan lane kiba la tip kum ka tyngka ba “la ngiat sha bar ka jingkhang” jong ka Bank(“pushed out the door”). Kham niar ruh ba ki nongtrei kin shah pynshitom lada kin bakla ha ki jingpyntreikam ïa kiaiñ.

Namarkata, tang ka aiñ pyntreikam marwei hi kam lah ban pyntikna ban ïakhun ïa ki jingeh kiba don ha ki projek.Hynrei, ba ki CSO ki la kham sngewthuh ïa kine ki aiñ, namarkata ïa ki jingeh kaba ki shem ha kano kano ka projekki CSO ki lah ban kdew ba dei ki aiñ jong ka ADB hi kiba long ki daw jong kine ki jingeh. Haba rah ïa kine kijingsngew halor ka projek, ki CSO ki dei ban kdew ïa ki aiñ kiba ka ngeit skhem ba ka ADB ka la pynkheiñ bad ruhban batai ïa ki diengpynkiang kiba ki ïakynduh na ka daw jong ka jingbym pyntreikam ïa kine ki aiñ. Lada phidonkam ki jingïarap ha ka ban kdew ïa kito ki aiñ kiba lah ban pynkheiñ, phi lah ban peit ïa ka Appendix VII na kabynta ki kyrteng jong ki seng kiba lah ban ai jingïarap.

Ki jingpyntreikam halor ka jingbah khlieh ha ka ADB (The ADB Accountability Mechanism)

Ka Accountability Mechanism (kumba la mynjur ha u snem 2003) ka dei ka atiar na ka bynta kito nongshongshnong kiba shah ktah jur ha ki projek jong ka ADB. Katkum ki aiñ pyrthei (international law), ka ADB, kumbalong kiwei pat ki Multilateral Development Banks (MDB), ki laitluid na kano kano ka aiñ, kane ka mut bad da lei leiruh ka aiñ bishar jong ka ri kan ym lah ban pyntreikam halor ka ADB. Namarkata, dei tang ka AccountabilityMechanism kaba long ka tnat treikam kaba kito kiba la shah ktah ha ka projek ki lah ban rah ïa ki jingsngew jong kisha ka ADB, bad kumjuh ruh bad shah ïa kine ki jingud ban thew bad khmih bniah da ki seng kiba laitluid bad bymïashah shiliang.

Ka Accountability Mechanism jong ka ADB ka don ar tylli ki rukom pyntreikam ba ïahap markylliang (two

complementary functions), ka consultation phase11 bad ka compliance review phase.12 Ka consultation phaseka dei ka jingïarap na ka bynta kito kiba la shah ktah ha ka projek bad ïa kane la ïarap lang bad ryngkat ka jingïamynjurjong baroh kito kiba donkti ha ka projek. Ïa kane ka kyrdan la pynïaid da u/ka Special Project Facilitator (SPF)13 u/kaba jubab sha u/ka President jong ka ADB. Kane ka rukom treikam ka donkam ba ïa baroh ki jingmudui dei banphah sha kane ka ophis. Hynrei, lada kino kino kiba pha ïa kine ki jingmudui ki sngew ba kane ka rukom kam longkaba hun, ki lah ban phah ïa ki jingmudui jongki sha ka Compliance Review Panel (CRP)14 hadien katto katne lapyndep ia ki rukom pyniaid.

Ka compliance review phase ka rai ba lada ka ADB ka la pynkheiñ ne em ïa ki aiñ treikam jong ka ha baroh shilynter jong ka jingpynbiang, pynïaid, lane pyntreikam ïa ka projek kiba lah ban ktah ïa ki trai shnong. Ïa kane kakyrdan la pynïaid da 3 ngut ki briew jong ka Compliance Review Panel (CRP) kiba treikam khlem ka jingpynwit nakano kano ka liang bad kiba jubab beit sha ka Board jong ki Directors jong ka ADB.

Kumno ban dawa: Ka ophis ba kyrpang jong ka jingïarap ïa ka projek (How to File a Claim: Office of theSpecial Project Facilitator)15

Khnang ban lah ban dawa, ïa ki nong mudui dei ban phah ïa ki jingkyrpad jong ki sha ka Office jong ki SpecialProject Facilitator. Lada ïa baroh ki jingtip halor ka jingkyrpad ba la thoh tikna, ym donkam satia ïa ki dur kyrpang(special format).

Page 37: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 35

Mano ba lah ban dawa (Who is eligible)?

Ki jingmudui sha ka SPF lah ban phah da ki:

(1) Kino kino ki kynhun ba ar ngut ne kham bun (kum ki seng, kynhun) kiba sha ktah beit, lane kiba lahban shah ktah ha ka projek kiba ka ADB ka bei tyngka kiba don ha ka ri jong ki dkhot shimram, laneha ki ri ba marjan.

(2) Ki nongmihkhmat, (kum ki seng bhalang -non-governmental organization-(NGO), kiba dawa na kabynta kito ki nongshong shnong kiba sha ktah, khnang ban lah ban dawa, kane ka seng ka dei banpynshisha ba ka la ïoh ki jingbit na u/ka nongshong shnong ban kam.

(3) Ha kum ki khep kiba kyrpang ha kaba ki nongmihkhmat jong na ki shnong ym lah ban ïoh, ka nuksa hakum ki ri ba ïa ki seng bhalang ym shah ban treikam, lane ha kaba don ki jingtieng ba ka sorkar ka lahban pynshitom, ki nongmihkhmat ban na shabar shnong ki lah ban dawa na ka bynta kito ki nongshongshnong kiba sha kta. Kane ka seng ka dei ban pynshisha ba ka la ïoh ki jingbit na u/ka nongshongshnong ban dawa. Ka SPF ka dei ban ia mynjur ïa u/kane ka nongmihkhmat.

Ïa ki jingmudui lah ban mudui ha kito ki projek ki bympat pyntrei bad kumjuh ruh ïa kito ki projek kiba la mynjur.Hynrei, ïa kito ki projek kiba la dep bad kiba ka ADB ka la pyllait ïa ki kaiphot pyndep kam (project completionreport) ym lah satia ban mudui; kane barabor ka ju long hapdeng shi snem bad ar snem hdien ba ïa ka projek lapyndep.

Ïa ki jingmudui dei phah da kaba thoh bad phah kyrpang sha ka Special Project Facilitator. Ïa kine ki jingmuduilah ban phah lyngba ka dak, email lane da ka kti sha ka SPF ha ka ophis khlieh duh jong ka ADB (ADB headquarters)bad sha kino kino ki Resident Mission jong ka ADB, ophis jong ki nongmihkhmat (representative office), lane kaophis jong ka ri (country office), ïa kine ki jingmudui kiba ym pat plie yn phah pat sha ka SPF. Ïa ki jingmudui lahban phah ha kino ki ktien ba la ithuh da ka ADB lane ha ki ktien tynrai jong ki DMC. Kino kino kiba mudui ki lahban kyrpad ba ïa ka kyrteng bad jingithuh shaphang jong ki ban long kiba buh rieh, wat na ki nongtrei jong ka Bankruh. Ka SPF kam lah ban treh ïa ki jingmudui ki bym don kyrteng ba biang.

Kaei ba dei ban kdew ha ki jingmudui sha ka SPF (What must be said in a complaint to the SPF)?

Ka jingmudui ka dei ban kynthup:

(1) Ka jingthoh ba u/ka nongmudui u/ka la shah ktah ha projek lane u/ka lah ban shah ktah ha ka projectjong ka ADB.

(2) Ka jingthoh ba kita ki jingma ki mih lane kin mih na ka daw jong ka projek lane ba ka ADB ka lakyntait ïa katto ki aiñ pyntreikam.

(3) Ka jingbatai halor ka jingma ba mih na kane ka jingktah.

(4) Ka jingtip halor ka kyrteng bad jaka shong jong u/ka nongmudui, lane nongmih khmat.

(5) Lada ba ïa ki jingmudui la mudui da ki nongmih khmat na ka bynta ki trai shnong, donkam ïa kajingpynshisha ïa ka bor jong ki nongmihkhmat. Ki trai shnong kiba shah ktah ki lah ban soi ïa kajingdawa da lade lane da kaba ai jingthoh ban aiti ïa kane sha ki nongmih khmat jong ki.

(6) Ka jingbatai ba lyngkot shaphang ka projek, lada don dei ban kynthup ruh ïa ka kyrteng bad jaka jongka projek.

(7) Ki lad kaba ki nongmudui ki lah ban ïarap ïa ka ADB.

(8) Ka jingbatai halor ki kyndon kiba ki trai shnong kiba la shah ktah ki shim ha ka ban rah ïa ki jingudjong ki sha ki nongpynïaid ïa ka Bank (Bank Management).

Lada ïa ki jingtip ba la kdew ha lor ym lah ban pynbiang, ki nongmudui ki dei ban batai balei ym lah ban ïoh.

Page 38: Ka Jingpynshai halor ka

36 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Jai aïu hadien ba la mudui sha ka SPF (What happens after a complaint is filed with the SPF) ?

1. Ka SPF ka buh jingthoh bad pynshisha ba ka la ïoh ki jingmudui (Registers and Acknowledges the Complaint)

Shisien ba ka SPF ka la ïoh ki jingmudui, u/ka dei ban dei ban pyntip sha phi hapoh 7 sngi, lyngba ki jingthohba biang, ba u/ka la ïoh ïa ka jingmudui. Ka jingmudui la buh jingthoh ruh ha ka “Complaints Registry” (kotthoh jingmudui), kiba la phah sha ki nongpynïaid jong ka ADB, bad la buh ha ka website (internet) jong kaSPF.

2. Ka SPF ka rai ba la ka jingmudui ki long ki ba donhok (Determines if the Complaint is Eligible)

Ka SPF ka don 21 sngi na duh ka por ba ki ïoh ïa ka jingmudui ban rai ba ka don hok ne em (shong katkumki jingkdew ba la buh ha ka “mano ba don hok bad ba i bit ne em” (“Who is Eligible?”). Ha ka ban rai ladadon hok ne em, ka SPF ka khmih bniah ïa ki dulir jong ka projek ha ki ophis khlieh duh jong ka ADB (ADB’sheadquarters) bad ka lah ruh ban leitjngoh ïa ki jaka ban ïakynduh markhmat bad ki nongmudui. Lada kaSPF ka shem ba ki jingmudui kim long kiba don hok, ïa u/ka yn sa pyntip lyngba ki jingthoh ba biang bad kadaw jong ka jingkyntait, bad ruh yn sa pyntip sha ki nongmudui ba ki lah ban mudui bad ka CRP.

3. Ka SPF ka khmih bniah ïa jingmudui bad ai jingmut ïa ki lad ban weng ïa ki jingeh/diengpynkiang. (Reviewsthe Complaint and Proposes a Problem- Solving Method)

Lada ka SPF ka shim ïa ki jingmudui, ki sdang ban khmih bniah bha ïa kine ki jingmudui da ka ba leit jngohïa ki jaka ba ka projek ka pyntreikam, kylli bad ïakren bad baroh kito ki ba donkti ha ka projek (ki nongmudui,nongpyntrei ïa ka projek, ka sorkar ba shimram bad ki nongtrei na ADB), bad ruh khmih bniah ïa ki dulir jongka projek. Hamar ba dang khmih bniah, ka SPF kan thew kiei kita ki diengpynkiang kiba ka shem bad kan aijingmut kumno lah ban weng ïa kine ki diengpynkiang kiba ki nongmudui la phah.16 U/ka kin thoh ïa kajingshem jong u/ka ryngkat bad ki jingai jingmut sha ka Review and Assessment Report17. Ïa kane yn phahsha kito ki nongmudui, ki tnat treikam jong ka ADB kiba ïadei bad kane, bad sha u/ka President jong kaADB.

Ha kane ka por, u/ka nongmudui u don 7 sngi ban jied ïa ki ar tylli ki lad. Lada kim sngew tynnad ne sngewhun bad ka jingai jingmut jong ka SPF, ki lah ban mih noh na ka jingïasyllok (consultation) bad thoh kijingmudui sha ka CRP. Lada ki hun ïa kiei kiba ka SPF ka tyrwa bad ai jingmut, ki lah ban nang shong ha kikyrdan jong ka jingïasyllok.

4. ïa ki jingkynthoh jong ki nongmudui bad ki nongtrei jong ka ADB halor ki jingtyrwa jong ka SPF; ka SPF kaphah ïa ki jingtyrwa ba khatduh (final proposa) sha u President jong ka ADB na ka bynta ka jingmynjur jongu/ka.

Lada ki nongmudui ki kwah ban ïai bteng bad ka kyrdan jingïasyllok, baroh ar- u/ka nongmudui bad ka tnatba dei peit ïa ki jingpyntreikam jong ka ADB (ADB operations department) ki don 14 sngi ban phah ïa kijingkynthoh sha ka jingtyrwa jong ka SPF. Nangta ka SPF kan sa shim ïa kine ki jingkynthoh na ka bynta banpynkhreh ïa ka jingtyrwa ba khatduh, ha kaba u/ka phah sha u/ka President jong ka ADB na ka bynta banmynjur. Lada u President u mynjur, ïa ki jingtyrwa jong ka SPF kan sdang ban pyntreikam.

5. jingpyntreikam ïa ki ïa ki lad ban weng ïa ki jingeh/diengpynkiang. (Implementation of Problem-SolvingMethod)

Ka surok treikam (Course of Action) la pyntreikam, ha kaba la buh ïa ki kyndon jingmynjur jong ki arliangmamla ha ka ban weng ïa ki jingeh/diengpynkiangkiba don ha ka jingmudui. Ka Kaiphot jinglong jingmanjong ki surok treikam (course of Action) la pyllait paidbah lada baroh ar mamla ki mynjur. Ha ka por ba dangpyntreikam ia ka SPF, ki nongmudui ki laitluid ban mih noh na ka jingïasyllok ha kano kano ka por lada kisngew ba kim hun, bad ki lah ban phah biang ïa ki jingmudui sha ka CRP. Ka long kaba kongsan ban tip balada don kino kino ki mamla, laitnoh ka SPF, kiba donkti lang ha ka jingïasyllok, ki nongmudui ki lah banmih noh na kane ka jingïakren ha kano kano ka por lada kim sngew hun satia.

Page 39: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 37

Ha ka por ba la dep ban pyntreikam ïa ki lad ban weng ïa ki jingeh/diengpynkiang, ka SPF ka thoh ïa kikaiphot ba malu mala (draft) ha kaba ka batai ba lada ka jingïasyllok ka long ka ba myntoi bad ïaidbeit, ki eiki jingmynjur kiba mih (lada don), kynthup ïa ki lad ban pynbha, bad kumjuh ruh ban ai jingmut. Ka SPF kaphah ïa kane ka kaiphot sha u/ka President u/ka ban shim ïa ka rai ba khatduh halor kum kino ki lad pynbhalah ban pyntreikam. Ka kaiphot ryngkat bad ka rai khatduh jong u/ka President la phah sha ki nongmudui badkiwei ki mamla kiba donkti ha kane.

Kumno yn phah ia ka jingdawa sha ka Compliance Review Panel (Filing a Claim with the ComplianceReview Panel)

Mano ba lah ban dawa (Who is eligible)?

Kito kiba kot ki kyrdan ba la buh ha ka por ba kam ïa ka SPF, bad kito kiba la ju dawa teng, ki lah ban kyrpad ia kijingdawa sha ka CRP. Ïa ki jingkyrpad yn pyntip hapoh 128 sngi hadien ba ka ADB ka la ïoh ïa ki jingmudui, kineki jingpyntip ki kynthup ruh ïa ki rai ba khatduh jong ka ADB.

Lada ka SPF ka shem teng ba kane ka jingkyrpad ka long ka ba shong dor, ka CRP kan rai ba lada ki jingktah ki longna ka daw jong ka jingpynkheiñ ïa ki aiñ bad rukom treikam jong ka ADB. Lada ka SPF ka shem ba kine kijingkyrpad kim long ki ba shong dor, ka CRP kan rai pyrkhat dalade ba lada ka jingkyrpad na ka bynta ban khmihbniah ïa ki aiñ pyntreikam (compliance review) ki ïahap ne em katkum ki kyndon kiba ka CRP ka la buh.

Balei yn dawa biang ha ka CRP wat hadien ba la dawa bad ka SPF (Why should a claim be filed with the CRPif it has already been filed with the SPF)?

Ki nongmudui ki lah ban kwah ban phah ïa ki jingkam jong ki bad ka CRP lada kawei na kine ka ïatyngkhuh ha kapor jong ka SPF:

● Ka SPF ka shem ba ka jing mudui kam long ka ba ibit.

● Ki nongmudui kim hun bad ka jingthew lane jubab jong ka SPF halor kine ki jingmudui bad ki lad kibaka tyrwa ban weng ïa ki jingeh (problem-solving method).

● Lada ki nongmudui kim sngew hun ïa ki rai kiba latyrwa ha mar ka por jong ki jingpyntreikam ïa ki ladban weng ïa ki jingeh, lane ki kwah ban mih noh na ki jingïasyllok ha lor kane.

● Lada ki nongmudui ki hun ïa ka rai kiba latyrwa ha mar ka por jong ki jingpyntreikam ïa ki lad banweng ïa ki jingeh, hynrei ki ngeit ba don ki jingpynkheiñ ïa ka aiñ jong ka ADB, ha ka juh ka por, kinongmudui ki lah ban dawa bad ka CRP katba ki dang ïashim bynta ha ki jingïasyllok ban wad ïa kilad ban weng ïa ki jingeh (problem-solving method)

Kaei ba dei ban kdew ha ki jingmudui sha ka CRP (What must be said in a complaint to the CRP)?

Ka jingmudui sha ka CRP ka dei ban kynthup ïa ki juh ki jingtip kiba la phah ha por ba dawa sha ka SPF. Wat ladaki nongmudui kim donkam ban kdew thik ïa kum kino ki aiñ ka sngew ba ka ADB kam pat bud satia, hynrei u/ka kilah ban kdew la da ki kwah.18

Jia aïu hadien ba ïa ki jingmudui la phah sha ka CRP?

1. Ka CRP ka shim bad buh dak ïa ki jingkyrpad (CRP receives and Files Request)

Ki nongmudui ki thoh ïa ki jingkyrpad ha ka Complainants OCRP hadien ba la dep ïaid lyngba ïa ka “kyrdanjingïasyllok” (“consultation phase”) bad ka SPF. Ki nongmudui ki lah ban phah ia ki jingmudui sha ka CRPha ka Kyrdan ba 3 jong jingtreikam jong ka SPF (lada ka SPF ka shem ba ki jingmudui kim long kiba donhok)lane ha ka Kyrdan ba 5 (lada ki nongmudui ki shem ba ka jingtreikam jong ka SPC kam long ka ba shongnia).

2. Ka CRP ka buh jingthoh bad pynshisha ba ka la ïoh ki jingmudui (CRP Registers and Acknowledges Complaint)

Ka CRP kan thoh ïa ki jingmudui hapoh 7 sngi ba ka la ïoh ïa ka. Kan buh ruh ïa kine ha ka website jong kaADB, pyntip sha ka Board, bad pynmih sha ki kot khubor khnang ban pynshisha ba ka la ïoh ïa ki jingmudui.

Page 40: Ka Jingpynshai halor ka

38 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

3. La rai ba lada ki jingmudui ki long kiba don hok ne em (Eligibility of Complaint is Determined)

Ka CRP ka rai ha ka 14 sngi ba ki jingmudui ba la thoh ki don hok ne em. Hynrei, lada ïa ki jingkyrpad lakyntait shuwa da ka SPF, ka CRP kan rai hapoh 21 ba lada ki jingmudui ki don hok ne em. Ha ki khep kiba kinongmudui kim shym la batai thik ïa kano kano ka aiñ kaba la pynkheiñ da ka ADB, ka CRP kan rai ïa kineruh kumjuh. Ka CRP ka lah ban ïasyllok bad baroh ki nongïohbynta (stakeholders) khnang ban ïarap ha kaban rai ïa ki hok ban mudui, bad ka lah ruh ban leitjngoh ïa ki jaka kiba ka projek ka pyntreikam.

4. Ki jingbit na ka Board ban pyntreikam ïa ka Compliance Review (Authorization of the Board toconduct Compliance Review)

Ka Board ka ka jubab ha ki rukom “ym don-jingujor” (“no-objection”) sha ka kaiphot jong ka CRP halorkano kano ka jingmudui hapoh 21 sngi hadien ba ka la ïoh ïa ka. Hapoh 7 sngi jong ka kaiphot jong ka Board,ka CRP kan pyntip sha kito kiba kyrpad jingtip ïa ka rai jong ka Board halor ka jingbit. Ïa kine ki rai yn buhruh ha ka website jong ka ADB

5. Rukom pynïaid ïa ka Compliance Review (Conducting the Compliance Review)

Ïa ka kaiphot khmih bniah (review) jong ka CRP lah ban pyndep ha kano kano ka por. Ka jingkdew halor kikam jong ka bad ka por kaba kadei ban pyndep hap ban “pyllait” bad ka Board Compliance Review Committee(BCRC). Bad ïa kane yn sa pyllait paidbah hapoh 14 sngi hadien ba la ai jingbit da ka Board (kumba la kdewha kyrdan 4). Baroh ki nongïoh bynta (stakeholders) yn sa ïasyllok da ka CRP ha mar kane ka por bad ka CRPkan khmih bniah ïa baroh ki jingthoh bad dulir. Lada ka ri (lane ka seng shimet) kaba ka projek ka pyntreikamka ai jingbit, ka CRP ka lah ruh ban leit jngoh ïa kine ki jaka.

6. Ki kaiphot malu mala jong ka CRP (CRP Draft Report Issued)

Ka kaiphot malu mala jong ki jingshem jong ka CRP la ïasam lang sha ki Nongpynïaid jong ka ABD (ADBManagement) bad sha kito kiba kyrpad tang shu dep khmih da ka CRP.

7. Ki jubab halor ka Kaiphot malu mala da ki Nongpynïaid bad kito kiba kyrpad (Response to Draft Report byManagement and Requester)

Sdang na ka sngi kaba ki ïoh ïa ka kaiphot, u/ka nongmudui bad Nongpynïaid jong ka ADB ki don 30 sngiban kynthoh ïa ka kaiphot malu mala (draft report) jong ka CRP. Ka rai halor kane ka shong bad ka CRP.

8. Ka kaiphot khatduh jong ka CRP (Final Report of the CRP)

Hapoh 14 sngi hadien ba la ïoh ïa ki jubab na ki nongmudui bad Nongpynïaid bad ynda la dep pynkylla ïa kitoki mat ba donkam, ka CRP ka phah ïa ki kaiphot khatduh sha ka Board. Ka kaiphot khatduh kan don kijingshem jong ka jingtohkit bad ai jingmut jong ka CRP ha ka ban pyntikna ba ki projek ki hap kat kum ki aiñjong ka ADB. Lada donkam, ka CRP ka lah ban tyrwa ïa ki jingkylla ha ki jingtreikam jong ka projek. Kijingkynthoh jong ki Nongpynïaid bad ki nongmudui ba la phah mynshuwa yn sa teh lang bad bad ka kaiphotkhaduh. Ïa ka kaiphot khatduh yn ym ïa sam bad ki Nongpynïaid lane ki nongmudui.

9. Ka Board ka rai halor ki jingaijingmut jong ka CRP ( Decides on CRP Recommendations)

Ka Board kan pynmih ïa ki rai ba khatduh jong ka halor ki jingai jingmut ba la tyrwa da ka CRP (kum ha kijingpynduna ne kiar ïa ki jingma bad ktah lane kumno ban wanlam ïa ka projek ban bud ïa ki aiñ) hapoh 21sngi hadien ba la ïoh ïa ka kaiphot khatduh jong ka CRP. U/ka nongmudui un ïoh ïa ka rai jong ka Board, kakaiphot khatduh jong ka CRP, bad baroh ki jubab hapoh 7 sngi hadien ba ka Board ka la rai. Ïa kane yn buhha ka website jong ka ADB.

10. Jingkhmih ïa ki jingai jingmut (Monitoring of Recommendations)

Ka CRP kam khmih ïa ka jingpyntreikam ïa ka jingai jingmut jong ka Board halor ki lad bad lynti banpynbha. Kumjuh ruh kan jubab pyrshah halor kine sha ka Board ha man ka snem na ka bynta 5 snem..19 Kirukom jingïashimbynta yn pyntreikam ha ka kyrdan ba khmih bniah (monitoring stage) bad ïa baroh ki

Page 41: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 39

nongïohbynta (stakeholders) yn ïa syllok/pyntip khnang ban rai ïa ki jingïaid shaphrang jong ka jingpyntreikam.Ki jingleitjngoh sha ki jaka kiba ka projek ka pyntreikam lah ruh ban shim.

Kaei ka Board Compliance Review Committee (BCRC)?

Ka BCRC ka dei ka kynhunba rit (sub-committee) jong ka Board jong ki Directors jong ka ADB. Ka BCRC kadonkam ban (i), pyllait ïa ka kot malu mala jong ki jingkdew bad por (Terms of Reference and Timeframe) jong kajingmudui kuba la tyrwa da ka CRP bad (ii) khmih bniah ïa ki kaiphot jingthew ba malu mala jong ka CRP ha shuwaba ïa kine yn pynkhreh khatduh bad phah sha ka Board. Ka BCRC ka kynthup ïa ki 6 ngut ki dkhot jong ka Boardmembers; 4 ngut ki dei na ki ED jong ki ri na ka thaiñ (regional countries) (la kumno kumno lain gut dei ban wan naki ri kiba shimram) bad ar ngut na na ki rib a shabbar jong ka thaiñ (non-regional countries.

Don ne em kino kino ki jingmana ha ka Accountability Mechanism (ki kam jong ki rukom kitkhlieh)?

Ka Accountability Mechanism (kam jong ki rukom kitkhlieh) kam ïadei bad ki jingmudui kiba:

● Shaphang ka kam kaba ym ïahap satia bad kaei kaba ka ADB ka dei ban leh lane ka la leh.

● Shaphang ki rai kiba la shim da ka ADB lane ki nongshimram, halor ki jingthied ïa ki tiar bad shimwaiïa ki nongtrei, kane ka kynthup ïa ka kam ai jingmut.

● Shaphang ki jingpharep thok bad bamsap (namar ïa kine la peit da ka tnat kaba ïadei kyrpang bad kakambamsap)

● Shaphang ka projek kaba ïa ka kaiphot jong ki projek ba la dep (project completion report-PCR) ladep pynbiang (ïa kine ki kaiphot la ju pynbiang hapoh 1-2 snem hadien ba ïa ka projek la pyndep)

● Shaphang ki jingmudui kiba la dep pyntreikam da ka Accountability Mechanism (tnat ba ïadei kirukom kitkhlieh) lane da ka tnat treikam tohkit ba mynshwa (Inspection Function).20 Tang lada lah banpyni ïa ki jingshisha ba thymmai ïa kiba ym shym la tip ha ka por ba mudui mynshwa.

● Shaphang ki jingbiang bad ïahap jong ki aiñ bad rukom treikam ba mynta jong ka ADB.

● Kam kai, bud nam, barit, lane kito ki ban ïoh jingmyntoi ïa lade.

● Shaphang ki kam kiba hapoh ki jingpynïaid jong ka Appeals Committee21 jong ka ADB, laneAdministrative Tribunal22 jong ka ADB, lane kito ki kam kiba ïadei bad ki jingthung kam ha ka ADBbad jong ka ADB marwei.

● Shaphang kito ki kam ïing kam sem kiba ka ADB kam pyntreikam, nuksa kum ka tyngka pisa bad kajingpynïaid ïa ka ADB (finance and administration).

Katto kane ki jingduna jong ka Accountability Mechanism (Possible Limitations of the AccountabilityMechanism)

Ka Accountability Mechanism kaba la sdang ha u snem 2003 ka lasdang trei kam tang ha kine ki khyndiat snem,namarkata, ka long kaba eh ban tip ba haduh kattno ka long kaba myntoi ha ka ban khmih ïa ki jingud ne jingsngewjong kito ki briew kiba la shah ktah ha ka projek. Hynrei, wat la katta ruh ngi lah ban mutdur ïa kiei ki jingduna kibakane ka tnat ka lah ban ïakynduh. Ki rukom reikam, aiñ bad ki jingmad na ki jingtohkit ba mynshwa ha ka ADB,World Bank bad kiwei ki MDBs lah ban pynshai halor kane.

Ka long kaba kongsan ban kynmaw ba ki bor jong ka Accountability Mechanism ki long tang ha ka ban tohkit ïa kijingpynkheiñ ïa ki aiñ jong ka ADB da ki nongtrei jong ka ADB. Kam lah ban rai ba lada ka ri shimram ka pyntreikamnee m ïa ki jingkular jong ka kumba la soi ha ki jingïateh ïa ka loan. Kumjuh ruh, ka SPF bad ka CRP ki lah tang banai jingmut sha u President bad Board jong ki Executive Directors jong ka ADB, shaphang kumno yn leh shaphangki jingeh kiba ka projek ka ïashem. Tang u President u lah ban rai khatduh halor ki kam ba bud kumba la aijingmutda ka SPF, bad tang ka Board jong ki Executive Directors ki lah ban rai khatduh halor ki jingpynkheiñ ïa ka aiñ badki lad ban pynbha kumba la kdew da ka CRP. Namarkata, ki kynhun ba phah ïa ki jingmudui sha ka Accountability

Page 42: Ka Jingpynshai halor ka

40 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Mechanism kim don kano kano ka jingpyntikna (wat lada ki jingshem jong ka SPF bad /lane CRP ki don ha ki liangjong ki) ba kin ïoh bai lut bai sep na ka bynta ka jingjot kiba ki la shah, lane ïa ka projek yn pynsangeh shi syndon,wat hadien ba ki la ïaid lyngba kine ki lynti.

Ha ka juh ka rukom, ka jingpyntreikam ïa ki lad ban pynbha (remedial measures) ki dei ki jiingkit khlieh jong ki rishimram. Namarkata ki nongmudui bad kito ki trai shnong ba shah ktah ki dei ban pynbor ïa ka sorkar jong kikhnang ban pyntikna ba ka sorkar ka pyntreikam ïa ki lad ban pynbha. Ki jaka kiba leitjnggoh da ka SPF bad/laneCRP ruh ym shym lah ban pyntikna ha ka Accountability Mechanism; ki jingbit ha shuwa dei ban ïoh da ka ADB naki sorkar shimram shuwa ban ïoh leit sha kine ki jaka.

Kaei de kaba phi lah ban leh hadien ba phi la thep ïa ki jingmudui?

Ka long kaba kongsan ban pyrkhat ban pyndonkam ïa ka Accountability Mechanism kum kawei ka lad na ka byntaban ïoh jingïarap na ka bynta ka jingjot kiba ka projek ki la pynurlong. Kiwei ki seng, kum ka sorkar jong ka ri (katnat treikam ba pher jong ka ri –kum ki bor bahalor, ïingthawaiñ, ïing bishar- legislative, executive and judicialbranches), ki kotkhubor, bad seng bhalang jong ka ri bad pyrthei (national and international civil society) dei banpyndonkam ha ka ban kitkhlieh. Ki jingïateh bad kiwei ki seng bad kynhun lah ban pyndonkam ha ki por ba biangkhnang ban kham ïarap ha ka jingïasaid bad teinia.

Balei don ki briew ki bym kwah ban mudui?23

Ka long kaba kongsan ban tip ïa kaei kaba hap ïaid lyngba hadien ba phah ïa ki jingmudui na ka ADB. Ka jingpynkhrehïa ka jingmudui, ryngkat ka jingïawer (ïa kito kiba shah ktah, bad kiwei ki seng bhalang) bad ka jingkhmih bniahbad ïasam jingtip kiba donkam na ka bynta kane ka jingmudui, ki lah ban long ki ba bam bor shibun. Nakata ka dawda kaba antad lypa ïa ka bor bad sor kaba kane ka jingmudui ka donkam, bad ki jingpynkhreh ïa ka, ka long ka bamyntoi lada ba peit sani shuwa ban phah ïa ki jingmudui.

Kymjuh ruh, ki daw ba lah ban shah rah kti pyrshah (ïa kamet lane kiwei pat) dei ban buh jingmut lypa. Kum kanuksa, lah ban don bun ki riew shimet bad/lane ki seng ki bym sngew tynnad satia lada ïa ka projek khlem peit shinne khmih bniah. Wat lada ka ADB ka shah bad ailad ban phah ïa kino kino ki jingmudui ba khlem kyrteng hynreidon bun ki lad kiba lah ban tip ne antad ïa ka jingtip shaphang ki jingmudui. Na kata ka daw ka jingma ban shah rahkti ne pynmynsaw dei ban sngewthuh lypa bad ïaleh katba lah ban kiar.

Ha kaba shim kyllum ïa ka lut ka sep, ka jingthoh mudui ka barabor ka long ka kam kaba myntoi. Ka lah ban ïarapïa u/ka ban puson ba lada ka por, ka bor bad sor kaba la pynleit ha kane ki long kiba shongdor ne em. Kajingpyndonkam ïa ki wei ki buit, bad lyngba ki jingïatreilang jong ka tnat tohkit lane marwei, dei ban pyrsahang haka ban peit ba lada ïa ka Accountability Mechanism lah ban pynïaid na ka bynta kiwei pat ki kam.

Jingtip halor ka ka ophis jong ka Accountability Mechanism jong ka ADB kaba phi lah ban leit ïakynduh(Contact information for ADB Accountability Mechanism)

1. Ka Ophis jong ka Special Project Facilitator (Office of the Special Project Facilitator-OSPF)

Special Project FacilitatorAsian Development Bank6 ADB Avenue, Mandaluyong City0401 Metro Manila, PhilippinesTel: (63-2) 632-4825Fax: (63-2) 636-2490Email: [email protected]

Page 43: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 41

2. Ka Ophis jong ka Compliance Review Panel (Office of the Compliance Review Panel -OCRP)

Secretary, Compliance Review PanelAsian Development Bank6 ADB Avenue, Mandaluyong City 1550PhilippinesTel: +632 632 4149Fax: +632 636 2088Email: [email protected] : www.compliance.adb.org

1. Na ka bynta ki kyrteng bad ophis jong ki ophisar kiba bat ïa kane ka kam bad kiba phi lah ban leit ïakynduhpeit Appendix III.

2. Ka aiñ ka donkam ba ïa ki projek la kyrdan kum “A” lada ki don bun ki jingktah ba jur bha ha ka mariang,bad ka jingthew ïane ka jingktah ( Environmental Impact Assessment -EIA) yn sa pyntohkit. Ki Projek ha kakyrdan “B” lada ki don katto katne ki jingktah jur ïa ka mariang, hynrei kham duna ban ïa ki projek ha kakyrdan “A”. Ka Jingtohkit Ba nyngkong ïa ka Mariang (Initial Environmental Examination -IEE) la donkamna ka bynta ban rai ba lada ka jingktah ïa ka mariang ki donkam ïa ka EIA ban pyntreikam. Lada ïa ka EIA ymdonkam, ïa ka IEE la pyndonkam kum ka kaiphot ba khatduh ha kaba ïadei bad ka jingthew ïa ka mariang.Na ka bynta ki jingtip ba kham bah halor kine ki kyrdan peit ïa Operation Manual (OM) halor ki jingpyntreikamjong ka ADB bad ka mariang. (EnvironmentalConsiderations). http://www.adb.org/Documents/Manuals/Operations/OMF01_29oct03.pdf)

3. Na ka bynta ki kyrteng bad jingtip ban ïakynduh ïa ki ophisar ki ba bat ïa kine ki kyrdan peit Appendix III.4. Haduh kaba kut jong u snem 2004 ïa kane ka aiñ la buh ban hapoh ki jingkhmih bniah (under review). Ïa ka

Operation Manual (OM) ym pat shym pat la pynmih na ka bynta ki aiñ jong u snem 1995.5. Na ka bynta ki kyrteng bad jingtip ban ïakynduh ia ki ophisar kiba bat ïa kine ki kyrdan peit Appendix III.6. Ka OM ba dang pynthymmai (up-dated) dang pynkhreh mynta.7. Peit ruh ïa la Dulir jong ka ADB “Ka lynti sha ka kyrdan jingïasyllok halor ka Accountability Mechanism

jong ka ADB” (A Guide to the Consultation Phase of the ADB Accountability Mechanism”) ha http://www.adb.org/SPF/Documents/Guide_consul_phase.pdf bad http://www.adb.org/SPF/Documents/OSPF_flyer.pdf .

8. Kane ka lah ban kynthup ïa ki jingïarap ïa ka jingïasyllok hapdeng jong baroh ki nongïashim bynta (all partiesinvolved) kat haduh ban da lah ban rai bad mynjur da baroh, lane tyrwa ban puson biang sha shisien.

9. Review and Assessment Report: ka kaiphot halor ki jingkhmih bad thew bniah.10. Ka aiñ jong ki jingtreikam jong ka ADB kiba ïadei bad ka projek kiba hapoh ka jingkhmih bniah (compliance

review) yn sa pyntreikam (i) lada ïa ki projek kiba la pyntreikam ha ka por kaba ïa ki jingmudui la phah shaka SPF; bad (ii) lada ïa ka projek kaba dang pyntreikam, kito kiba ha ka por ka Board ka la mynjur halor kirukom bad pynïaid kam ïa ka projek, bad ïa kito ki jingpharep halor/ ne kam lyndet jong ka ADB ha ka por bapyntreikam ïa ka projek. Ka “projek ba la tyrwa” (“proposed project”) ka thew ïa ka projek kaba hapoh kijingpynkhreh bad kiba ka Board jong ki Directors lane u/ka President (kumba la aiti da ka Board) kim patmynjur, bad ka “projek ka ba dang pynïaid” (“ongoing project”) ka thew ïa ka projek kaba ka Board jong kiDirectors lane u/ka President (kumba la aiti da ka Board) ka la mynjur bad kaba dang pyntreikam.

11. ka bynta ba khmih ïa ki jingïakaja ne treikam jong ka ADB12. Ïa kane ka bynta la pynbud kylliang na ka “Strategic Guide: Strategic Tips for filing complaints with

international financial institutions” kiba la pynkhreh da ka Friends of the Earth-International bad InternationalAccountability Project, 2004. Ïa kane lah ban ïoh ha: http://www.foei.org/publications/pdfs/strategic_guide.pdf

Page 44: Ka Jingpynshai halor ka

42 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Ki jingtrei hok ha ka ADB (ADB Transparency)

Kumno ban ioh Jingtip lynba ka ADB

Ka ka lynnong la pynbiang khnang ban iarap ia kino kino kiba kwah ban tip shaphang ka ADB namar ki lah ban:

1. Kwah ban tip ia kino ki projek bad prokram ka ADB ka la mang tyngka lane ka mut ban mang tyngkaha ka ri jong ki

2. Ban shim khia bad ban kham ioh jingshai ia kano kano ka projek ka Ba ka ADB ka pyntreikam, lane

3. Ki Ba la shah khot kyrpang da ka ADB ban shim bynta ha ka ban ia phylliew jingmut halor ki projekkiba ka pyntreikam.

Ki trai nongshong shnong ki don ka hok ban ioh jingtip (right to information) shaphang ki projek bad policy kiba lahban ktah ia ka imlang sahlang jong ki. Ymdei tang katta, hynrei ki ba lah ruh ban ktah ia ka mariang, ka ioh ka kot,bad ia ka rukom synshar khaddar ka sorkar. Ki don ruh ka hok ban ioh jingtip janai ha ka por ka ba biang, ym dei tangban shu long ki nong sngap ki bam lah ban leh ei ei ruh, hynrei ha kaba ki lah ban pyrshah ne ban ia sngewthuhjingmut lang.

Ka ain pyntip paidbah ba thymmai (disclosure policy) jong ka ADB jong u snem 2005 (Public CommunicationPolicy <PCP>) ka kdew shai ba ka ADB ka ong kumne “ Ka dei ban pyntip kloi ha ka por ba biang halor ki kam kijam jong ka khamtam sha kito ki briew kiba la shem jingeh, jingjinjar na ki projek khnang ban kin ioh lad ban tipkumno ban pyntreikam kham bha ia ki projek. Ha ka juh ka por kane ka ain ka kdew shai ba lada don kino kino kijingeh halor ki kam ki jam ha kaba kim ju pynpaw, ki don hok ruh ban tip ia ki khlem kano kano ka jingwit. Ki traishnong namar kata ki dei ban tip ia kine ki ain bad ban pyndonkam ia kine ki ain khnang ba kin lah ban ia shim byntaha ki kam pynroi ka ADB.

Kane ka kot lyngkdop ka long ka atiar ha kaba batai kumno ban iaid ban ioh jingtip na ka ADB. Ha ka juh ka porkane ka lyngkdop kot ka batai kumno bad ha kino ki por treikam jong ka projek ki trai shnong ki lah ban ioh ne lumia kine ki jingtip. Kine ki jingtip ki long kat kum u snem 2005.

Ki jaid jingtip ki ba lah ban ioh. (Types of documents available)

Harum ki dei ki dolil (document) ba pher ba pher la pynpaw paidbah da ka ADB. Kino kino ki dolil, kynthup ia kitokiba ym shym la niew harum, lah ban kyrpad na ka ADB. (see Tips section below).

Ki dolil jong ki projek (Project-specific documents): Ha man ki kyrdan jong ka projek, ka ADB ka la pynmih ïa bunjaid ki dolil. Ki projek kam paidbah (public sector project) la pyntreikam da ka sorkar jong ka ri ba shimram na kaADB. Kine ki projek ki kynthup ia kum ki kam pynbha ne shna surok, ka dam bad ka sam um dih; ki projeck kibaiadei bad ka imlang sah lang ki kynthup ïa ka thoh ka pule bad ka koit ka khiah; ki projek bad ki kam pynroi ki longkum ka tih ia ki mar khyndew, ka rep ka riang bad ka ri dohkha; ha ki projek ai ram (loan sectors) ki ram kiba ïadeibad ka pla tyngka (financial), ki bor ding (energy), bad um ki long kiba kham kongsan. Ka ADB ka bei tyngka ruhia ki projek ba la pynïaid da ki riew shimet (private companies) da ka ba bei tyngka-pyntrei-aiti (build-operate-transfer) 1 ïa ki projek ba kumjuh ruh ka kular ban ai jamin na ka bynta kito ki kam ba iadei bad ka khaïi pateng.

Ia ka synduk harum la phiah katkum ki kyrdan jong ka projek ha baroh shi linter (stages of the project cycle). Ia kanela leh khnang ban pyni ïa kum kino ki dolil la pynmih ha kino ki kyrdan bad la ki la kine ki dolil lah ne em ban ïohpaidbah. Ïa kito dulir kiba ïahap bad ki projek paidbah, hynrei kiba lah ruh ban pyndonkam ha ki projek shimet, lakdew katkum ki jingdonkam. Nalor ki web link ha ki synduk, ngi la pynkhreh ha ki synduk ba bud kumno lah banïoh ïa kine ki dulir. Ia kine ki jingtip lah ban ïoh tang ha ka ktien phareng.

6

Page 45: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 43

Ki jaid dulir(Document type)

Concept Papers2

Ki kot ai jingmut

Ka dulir ai jingtipshaphang ka projek(Project InformationDocument (PID)

Ka kaiphot halor kiprojek kiba dangpynkhreh ha ki kam aijingïarap ha ka jingtreijingktah (ProjectPreparatory TechnicalAssistance (PPTA)Reports)

Ka jingthoh pynkhrehjong ka projek (ProjectPreparatory Note(PPN) Lyngba

Ka kaiphot ha ka phanglum jingtip ïa ka ïoh kakot ha ka imlang-sahlang (Initial Povertyand Social Assessment)

Ka jingtip kaba ki kynthup(Information it contains)

Ki kot ai jingmut (Concept papers) na ka bynta kino kino kiprojek kiba ka ADB ka kwah ban pyntreikam ha kano kano ka rila bynrap lang ha ka annex sha ki Country Strategy andProgram lane CSP (khmih ia ka synduk na ka bynta ka jingtipba kham bniah halor ki ri shimet.). Ka concept paper ka kdewïa:* Ki jaid ai jingïarap (kum ïa ki loan lane grant)* Ki phang kynthup (General theme) (kum ki kam ïada ia kamariang, ka ïoh ka kot, bad kiwei kiwei)* Ki nongtrei ha ka ADB bad ka department kaba kitkhlieh ïa kaprojek.* Ki jingkdew lyngkot halor ki kam jong ka projek ki long* Ki tnat ki ba pyntreikam ïa ka projek1. Ka por ne tarik kaba ka projek ka dei ban phah ban ïohjingmynjur bad ruh ka snem kaba ka kan pyntreikam.2. Ki tyllong bei tyngka jong ka ADB (OCR, ADF, grant, co-financing)

ka Project Information Document (PID) ka ai lyngkot ïa ki jingtipba tikna halor ki projek, ba ka kynthup ïa kine harum:* Ka jingbatai lyngkot, ki jingthmu, bad ki jingkhmih lynti ïa kijingktah jong ka projek halor ka roi ka par.* Ka jinglut-jingsep bad ka rukom bei tyngka.* Ka por, kane ka kynthup ia ka tarik kaba ka projek ka dei banpyntip bad kumjuh ruh ban ïoh ïa ka jingmunjur na ka board.* Ka jingbynta ha kaba ïadei bad ka jingktah jong ka projek ïaka mariang (lada ka projek ka lah ne em ban ktah ia ka mariang)* Ka lyngkdop halor ki mat jong ka mariang bad ka imlangsahlang.* Ki jingphylliew jingmut halor ki mat ban pyntreikam.* Ki lynter ba lada kine ki projek kin long kiba seisoh ne em badkumjuh ruh ia ki dolil jingtrei jong ka projek.* Ki nongtrei ha ka ADB bad ki jingtip halor jong ki bad ka kamkaba u/ka kitkhlieh.* Ka tnat ka ba pyntreikam (Implementing agency) bad ki jingtiphalor jong ka.

Ka kaiphot jong ka PPTA ka long ka tynrai kaba kongsan tamban ïoh jingtip halor kino kino ki projek kiba dang pynkhrehbad kiba ïadei bad ka jingïarap ha ka jingtrei jingktah (TechnicalAssistance). Namar ïa kine ki projek kiba dang pynkhreh lapynïaid nyngkong eh lyngba ki grant ai jingïarap. Lyngba kineki grant, bun na ki sorkar jong ki ri kiba shim ram, ki pyndonkamia ki ha kaban pule janai ïa ki jinglong-jingman, jingktah badkumno ban kham pynbha ïa ki tnat treikam jong ka sorkar hakaba ïadei bad kine ki projek.

ka PPTA, ïa kane ka jngthoh la pynkhreh na ka bynta kito kiprojek kiba ym pat sdang pyntreikam. Kane ka jingthoh ka bataiïa ki projek kiba mut ban pyntreikam bad kumjuh ruh ïa ka porbad ki lad ba donkam na ka bynta ban pyntreikam.

Kane ka rupot ka lum jingtip na ka bynta baroh ki projek badprokram. Kane ka rupot ka kdew ruh ia ka jingtip shaphang kajingktah ne ka jingmyntoi jong ki projek.

Mynno/lano bad nangnolah ban shem ia ki?

* Ka nuksa jong ki CSP (Draft CSPs)lah ban ïoh na Resident Missions3

* Ia ka dulir ba khambniah badkhatduh (Final versions) la buh ha kainternet (posted online) hadien ba kaBoard ka la mynjur* Ia ki dulir ba pynkylla sha kiwei kiktien lah ban ïoh hapoh 90 sngi hadienba ka Board ka la munjur.* Ki lamkhmat jong ka jingphylliewjingmut jong ka Shuki jong ka boardjong ka CSP (Chair’s summary ofCSP Board discussion) la buh ha kainternet hadien ba la mynjur da kaBoard.* Link: http://www.adb.org/Documents/CSPs/default.asp lanehttp: / /www.adb.org/Countr ies/default.asp

* Ia kane la buh ha internet mar siendep pynbiang bad hapoh 30 snginaduh ka sngi ba la mynjur ïa kaconcept paper* Kane ka shong tang ïa kito ki projekkiba pynïaid da ki riew/seng shimet(private sector projects)* Ki nongtrei jong ka ADB ki dei banpynthymmai ïa ka PID ha man ka laibnai jong ka por ba pynbiang badtreikam jong ka projek.* Ka ADB ka don por ar (2) snemnaduh u September 2005 ban buhpaidbah ia ki projek jong ka PID.* Link: http://www.adb.org/Projects/profiles.asp

* Hadien ba la dep, ïa kine ki rupot labuh ha internet.* Link: http://www.adb.org/Business/Opportunities/PPTA.asp

* Hadien ba la mynjur da kadepartment ïa kane ka rupot la buh hainternet.* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp?key= reps&val=PPN

* Hadien ba la dep, ïa kine ki kaiphotla buh ha internet. Barabor ia kine lakyllum lang bad ki PPTA ha kaappendix.* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp?key= reps&val=IPSA

Kyrdan 1: Ka Project Identification

Page 46: Ka Jingpynshai halor ka

44 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Kyrdan 2: Ka Jingpynkhreh ia ka projek

Ki jaid dulir(Document type)

Ka kaiphot halor ki durbad khmih ïa ki rukomtreikam jong ka projek(Design & MonitoringFrameworks)

Ka dulir kaba ïadei badka jingktah jong kaprojek halor ka mariang(Environmental ImpactAssessment (EIA)

Initial EnvironmentalExamination (IEE)

Ki jingpynkhreh hakaba ïadei bad kajingkynriah shnong.(Resettlement Plans)

Ka jingtip kaba ki kynthup(Information it contains)

Kane ka khaiphot ïarap ïa ki projek ophisar (project officer) banpynkhreh ïa ki projek bad ïa ki jingtip la ju pynthymmai na kaweika por sha kawei pat. Kane ka kaiphot ka thew ïa ka por badkiwei ki dak kiba ka projek ka dei ban pyndep, kumjuh ruh kapyni ïa ki kito ki bynta ba kongsan ha kaba ïadei bad ki jingthewïa ki rukom jingma bal ah ban mih na ka projek.

Ïa ki EIA la pynkhreh na ka bynta ki projek kiba lah ban donkino kino ki jingktah ne jingjot ka ba jur ïa ka mariang. (ia kinela buh ha ka thup “A”). kine ki ju kynthup ïa kine harum:* Ka jinglong-jingman jong ka mariang katkum ha ka por shwaban pyntreikam ia ka projek.* Kano kano ka jingktah ne jot ia ka mariang kaba lah ban longha kano kano ka rukom.* Ka jingïanujor hapdeng ki lad bapher bal ah ban pyntreikamïa ka projek khlem da pynthut ïa ka mariang.* Ka jingpynkhreh da kiwei ki lad kiba lah ban pynduna ïa kano/kino ki jingjot da kaba kdew ïa ki rukom ïada, siew bai lut, badka thong ban pyndep.* Ki lad ban khmih bad pynkhreh halor ki projek bad ka mariang* Katto katne na ki EIA ki lah ban kynthup ïa i) ki lad badrukom ban pynkhreh ha kaba ïadei bad ka pynynriah shnonglane ii) ha kaba ïadei bad ki jinglong-jingman jong ki traishnong.

Ïa ki IEE la leh na ka bynta kito ki projek kiba lah ban pynthuhne julor ïa ka mariang. are done for projects that may or willhave significant environmental impacts (ia kine la buh ha kathup “B”). Ïa Ki IEE la pyntreikam ruh na ka bynta kito kiprojek kiba ha ka thup “A”. Barabor kine ki kynthup ïa kumkine ki jingtip harum:* Ka jingbatai halor kito ki projek kiba khmih lynti ban don kajingjulor ia ka mariang.* Ki jingpynkhreh ba bniah halor ki lad kiba lah ban pynduna ïakano/kino ki jingjot bad ka thong ban pyndep ia ki projek.* Ki lad ban khmih bad pynkhreh halor ki projek bad ka mariang

Ha man ki projek jong ka ADB, ki jingpynkhreh ha kaba ïadeibad ka jingkynriah shnong ki long kiba kongsan. Ki jingtip halorkine ki kynthup ïa kine harum:* Ka jingthew ia ki rukom ktah jong kane ka jingkynriah shnongha ki paidbah ba la shah pynkynriah.* Ka rukom pynkhreh na ka bynta kane ka jingkynriah shnong.* Ka jingtip ba la lum ha kaba ïadei bad ka imlang sahlang badka roi ka par.* Ka aiñ treikam, kane ka kynthup ïa ki rukom treikam ha kabaïadei bad kumno ban teh ïasuk haba don kino kino ki jing ïakaja bad ki jingud.* Ka jingthew bad jingsiew ha kaba ïadei bad ki jingduh bad jotjong ki mar ki mata.* Trai khyndew, bai wai, shim duh, bai aiti.* Ka lad ban shah hikai, ioh kam, bad shim shah.* Ka jaka rieh, pynbha bad pynroi( infrastructure), bad ki kampynroi ha ka imlang sahlang.

Mynno/lano bad nangnolah ban shem ia ki?

* Ki dulir ba dang malu mala(draft)la pyllait ha shwa ba ki projek kinpynteikam; ki dulir kiba la khampynbha la pyllait kum ki appendix haka RRP* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp?key= reps&val=DME

* Ïa ki EIA la pyllait sha ki paidbahlada la kyrpad kyrpang.* Ia ki thup lyngkot jong ki EIA labuh ha internet hapoh 120 sngi hashuwa ba ka loan kan leit sha kaBoard.* Ia ki “jingtip ki ba donkam”(“Relevant information”) shaphang kamariang lah ban ioh na ki ResidentMission. Ia kine ki jingtip lah ban ïohha kito ki por kiba ka EIA ka dangshu sdang ban pynreikam. Ha ka juhka por lah ruh ban ïoh ha ki dur kidulir ba malum mala (draft)* Kane ka kynthup ia ki projek shimet.* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp

* Ïa ki IEE la pyllait sha ki paidbahtang ynda la kyrpad shwa.* Ia ki thup lyngkot jong ki IEE labuh ha internet hapoh 120 sngi hashuwa ba ka loan kan leit sha kaBoard.* Ia ki “jingtip ki ba donkam”(“Relevant information”) kiba ïadeishaphang ka mariang la pyllait hashuwa bad ha ka por ba dang phylliewsha kito ki briew kiba la shah ktah haka projek.* Ka kynthup ïa ki projek jong ki riewshimet* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp

* Ki Dulir ba malu mala (Drafts) lahban ïoh ha shwa ban pyntreikam. Iakine lah ban ioh na ka kyrdan jong kasorkar ba iadei ba ka projek bad ruhna ka website jong ka ADB4

* Ka jingpynkhreh ba khatduh (Finalplans) la pyllait da ka sorkar hadienba la dep bad buh ha ka website jongka ADB.* Kine ki jingpynkhreh lah ban ïohruh ha ki ktien trai (local languages)* Link: http://www.adb.org/Resettlement/plans.asp

Page 47: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 45

* Ki rukom ïada bad pynbha ïa ka mariang.* Ka thong ban pyndep, ka lut ka sep (budget), bad ka jingkhmihbad jingthew.

Ka long kaba donkam ïa ki projek ban pynkhreh na ka byntakino kino ki jingthuh kiba ka lah ban ktah ia ki briew tynrai(Indigenous Peoples-IP). Kine barabor ki kynthup ïa kine kijingtip harum:* Kano kano ka jingktah ne thuh kiba lah ban long kiba iohnongne duhnong ïa ki riew tynrai.* Ka lad ban pyntikna ba kine ki riew tynrai kin ïoh banshimbynta ha ka projek.* Ki lad ban iaid lait, pynduna, lane siew bai lut ïa ki jingktah nejulor jong ka projek halor ki riew tynrai.* Ban pyntikna ba ki jingïohnong kiba mih na ka projek kinïarap ïa ki riew tynrai.* Ka lut ka sep (budget ) na ka bynta ki riew tynrai.* Ki rukom khmih bniah bad thew ïa kine baroh.

Ka SPCM bad ki kaiphot halor kito ki projek kiba ka ADB kamut ban pyntrei ki ïahap bad ki lai tylli ki aiñ jingïada ba la buhda ka ADB. Ha kajuh ka por ka SPCM bad ki kaiphot ki bud ïaki kyndon kiba donkam ha ka ban pyntreikam ïa kitei ki aiñ.

Ki jingpynkhreh na kabynta ki briew tynrai(Indigenous PeoplesPlans)

Ka jingïatheh halor kiaiñ jingïada (SafeguardPolicy ComplianceMemorandum -SPCM)

* Kumjuh kum ha ka jingpynkhrehjingkynriah shnong* Link: http://www.adb.org/IndigenousPeoples/plans.asp

* Ïa kane ka dulir la pynkhreh hashuwa jong ka meeting jong kaManagement Review (ka tnat ba deipuson ia ka rukom treikam jong kaADB). Ia kane ka dulir la pynkhrehkyrpang tang na ka bynta jong kaADB ophis. Namarkata ïa kine ki dulirym lah ban ïoh paidbah.

Kyrdan 3: Ka jingmynjur jong ka Board

Ki jaid dulir(Document type)

Ka kaiphot bad kaReport andRecommendation of thePresident (RRP)

Ka jingtip kaba ki kynthup(Information it contains)

Ka RRP ka dei ka dulir jingkyrpad (proposal) loan kaba la phahsha ka Board jong ki Directors (Board of Directors) na ka byntaka jingmynjur jong ki. Kane ka jingkyrpad ka kynthup ia barohki jingtip kiba donkam ha kaban ïarap ïa ka Board ban rai laneban kyntait ïa ka projek. Kine harum ki pyni ïa:* Mano ba kitkhlieh ïa ka projek ha ka ADB.* Mano ba kitkhlieh ha ka ri jong ka projek. (ka tnat bapyntreikam)* Ka jingtip shaphang ka pla tyngka: ka dor jong ka loan, jingtipshaphan ki ba ïarap ban bei tyngka, bad ha kano ka por yn samïa ka loan.* Ka jingtip bad batai bajanai halor ka projek.* Kumno kata ka projek ka ïarap ïa ki jingthmu jong ka CSPjong kata ka ri.* Ka projek kaba jied ha shuwa hynrei bad la kyntait noh badkaei ka daw ba la kyntait.* Ki thup jingtip jong baroh ki jingtohkit ba la lum ha kabanpynkreh ïa ka projek. Kine ki kynthup ïa ka ISA, EIA lane IEE,ka jingpynkhreh na ka bynta ki briew tynrai, jingkynriah shnong,ka ioh ka kot bad kiwei ki jingtohkit ïa ka rukom pyntrikam.* Mano ban ïashim bynta ha ki kam pynroi jong ka projek: kasorkar, ki seng bhalang, ki paidbah ba shah ktah ha ka projek,kumta ter ter.* Jingmudui: ia ka projek don ba lah ban pyrshah bad kiei kidaw ne mat kiba ki pyrshah.* Jingma: jingma halor ka jingbamsap ha ka projek, ka lah banlong ba don ka tuh ka thiem lane jingpyndonkam bakla ïa kapisa, ka rukom pynïaid ïa ka pisa-tyngka bad ka bor pynïaidjong ka sorkar.* Ki aiñ jong ka loan: kaei kaba ka sorkar ka dei ban kohnguhha ka ban ïoh ïa ka loan khlem kano kano ka jingthut.

Mynno/lano bad nangnolah ban shem ia ki?

* Ïa ki RRP la buh ha internet hadienba ka Board ka la mynjur ïa ka loan* Ïa kito ki RRP jong ki riew shimetla pyllait tang hadien ba la khate nohïa kito ki jingtip ba rieh.* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp

Page 48: Ka Jingpynshai halor ka

46 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Kyrdan 4: Ka rukom pyntreikam ia ka projek (Project Implementation)

Ki jaid dulir(Document type)

Ka kaiphot halorjingthew khmih ïa kaimlang-sahlang bad kamariang (Social andEnvironmentalMonitoring Reports)

Ka kaiphot halor kijingïaid beit jong karukom ai loan(Progress Reports onLoan TrancheReleases)

Ka jingïasoi halor kirukom pynïaid ïa kaprojek (ProjectAdministrationMemorandum-PAM)

Ki jingkylla ha kijingthmu/jingïaidkamjong ka projek(Changes in ProjectScope)

Ka jingtip kaba ki kynthup(Information it contains)

Kine ki ai jingtip halor ka jingktah jong ka projek ïa ka imlang-sahlang bad ka mariang bad kumjuh ruh ïa ki kyndon kiba ka rishim ram bad ka ADB ki la shim ha ka ban pynduna iakinokino ki jingjot ne ktah jong ka projek. Kito ki ba shim ram kipynbiang bad thep ïa ki dulir halor kine sha ka ADB.

Ki kaiphot halor ka jingïaid beit jong ka kyrdon katkum ba labuh ha ka jingïasoi ïa ka loan. Ia ki Prokram lane ki aiñ jong kiloan la ju sam ha ki kyrdan.

Ka PAM ka pynbiang ïa ki jingïasoi halor ka jingpyntreikam ïaka projek ne prokram. Ia ki jingtip kiba mih nangne lapyndonkam da kito ki ba shim ram, ki tnat pyntreikam ïa ki loanbad projek, bad ka ABD ha ka ban peitthuh ïa ki projek bad kijingktah jong ki. Ïa kane ka kaiphot la pynthymmai ha man kapor ba donkam, khamtam eh hadien jong ka jingkhmih ba shitengsnem bad hadien jong ka jingkylla jong ka jinglut, jingthmu badki rukom pyntreikam ïa ka projek.

Hateng-hateng ïa ki jingthmu jong ka projek la pynkylla noh dakumwei. Ha kum kine ki jingkylla, ki dulir ba donkam la jupynimh.

Mynno/lano bad nangnolah ban shem ia ki?

* La buh ha internet hadien ba la aisha ka ADB* Na ka bynta ki projek jong ki riewshimet, ïa kine ki kaiphot la aï sha kitoki briew kiba la shah ktah da kaprojek.* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp?key=reps&val=SEMR

* La buh ha internet hadien ba lamynjur da ka Board.* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp?key=reps&val=PRTR

* La ban ïoh hadien ba kla mynjur.* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp?key=reps&val=PAM

* La buh ha internet hadien ba ïa kineki jingkylla la munjur.

Ka jingmynjur ïa ka loan ba ïahap bad ki kam paidbah ka dei kajingïasoi aiñ hapdeng ka ADB bad ka ri ka ba shim ram na kabynta kano kano ka loan.* Ïa ki aiñ jingïasoi bad ki riew shimet ym shym la buh paidbah.

Ki rukom mynjur halorka loan (Loanagreement)

* Na ka bynta ki jingïasoi mynjurhadien ka 1tarik u September 2005:Lah ban ïoh kum ki appendix kibaïadei bad ka RRP* Na ka bynta ki jingïasoi mynjur hashwa 1tarik u September 2005: Lahban ïoh kyrpad hadien ka jingmunjurjong ka Board.* Ïa ki jingtip ba rieh la pyndonkam.

Kyrdan5: Ka jingpyndep bad pynshongdor ïa ka Projek (Completion and Evaluation)

Ki jaid dulir(Document type)

Ka kaiphot jong kiprojek nba la dep(Project CompletionReports-PCR)

Ka kaiphot halor kijingkhein ïa projekba la dep (ProjectPerformance AuditReports -PPAR)

Ka jingtip kaba ki kynthup(Information it contains)

Ki PCR ki dei ki jingthew ba la thew da ka tnat OperationsEvaluation Department (OED) jong ka ADB ïa ki projekhadien ba la pyndep.

Ki PPAR ki dei ki jingthew ïa ki jingktah, jingïaidkam badkyrsoi jong ki projek hadien ba la pyntreikam ïa ki. KaOperations Evaluation Department (OED) jong ka ADBka pynïaid ïa kine ki jingthew.

Mynno/lano bad nangnolah ban shem ia ki?

* La buh ha internet ynda la depphah sha ka Board.* Barabor lah ban ïoh ar snemhadien ba ka projek ka la dep.* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp

* La buh ha internet ynda la depphah sha ka Board* Barabor lah ban ïoh lai snemhadien ba ka projek ka la dep.* ka thup lyngkot jong ka shuki(chairman) la buh ha internethapoh 2 taïew hadien ba kaDevelopment Effectiveness

Page 49: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 47

Committee (DEC) ka la phylliewjingmut halor ka kaiphot.* Kino kino ki jubab ba la ai da kaManagement lane ka OED la dadon la buh lang ha internet hadienba la dep.* Link: http://www.adb.org/Evaluation/reports.asp

* Kumjuh kum ki PPAR.

Ki dulir airam halor ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah (Technical Assistance Lending Documents). Nalor kiPPTA, don sa kiwei ki dulir halor ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah kiba la pynmih ha ki por ba dang shu pynshishaïa ki projek ha ki kyrdan ba dang shu sdang. Kine ki TA (Technical Assistance) ki long kiba donkam namar ha manki projek/prokram jong ka ADB la sdang nyngkong da ki jingïarap ha ka jingtrei jingktah (technical assistance).

Ki jaid dulir(Document type)

Ki kot ai jingmut(Concept papers)

Ki kaiphot halor kajingïarap ha kajingtrei jingktah(TechnicalAssistance (TA)Reports)

Ki dulir kiba la pynihapoh ka jingïarap haka jingtrei jingktah(Documents underTechnicalAssistance)

Ka jingtip kaba ki kynthup(Information it contains)

Ka dakhor (annex) jong man ki Country Strategy andProgram (CSP) ki kynthup ïa ki kot ai jingmut (conceptpapers) na ka bynta ki TA bad loan kiba dang tyrwa. (Peitïa ka synduk haneng halor ka CSP na kabynta ki jingtip bakhambniah)

Ka kaiphot TA ka dei ka jingaibuit ban bei tyngka na kabynta ban ai jingïarap ïa ki projek kiba ïahap bad ka jingtreijingktah (technical assistance project). Kine ki kynthup ïakine ki jingtip harum:* Jingbatai hakor ki jingeh lane ki mat kiba ka ka TA kamut ban shim.* Kaba la khmihlynti ïa ki jingmih ne ka rai jong ka TA.* Ki kam ba kham kongsan ha ka TA.* Ki jinglut, ba ïadei bad ka lut ka sep (budget) bad katynrai jong ki rukom bei tyngka.* Jingpyntreikam ïa ka TA bad ki jingbatai halor ki byntajong ka sorkar, ka ADB bad kiwei kiwei kinongïashimbynta ha kine ki jingpyntreikam.* Ki kyndon kdew (Terms of Reference) na ka bynta kitoki seng aibuit (consultants) kiba ka ADB ka la shim wai.

Ka projek jong ka TA ka donkam ïa ki katto katne kikaiphot kiba ka dei ban pynmih. Kine ki kynthup ïa:* Ka jingthew bad pule sani ïa ka projek ba lada ka lahban long ne em. (Feasibility studies)* Ki dur ne jingdro ba bniah jong ka projek (Detailedproject designs)* Ki jingpeit bniah ha man ki bynta (Sectoral reviews)* Ki kaiphot jong ki seng aibuit (Reports by consultants)

Mynno/lano bad nangnolah ban shem ia ki?

* Ki dulir kiba dang malu mala badba khatduh la ban ïoh. (peit ha kabynta jong CSP haneng)* Link: http://www.adb.org/Documents/CSPs/default.asp

* La buh ha internet ynda la depmynjur da ki bor bahalor (Board,President, lane Vice President)* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp

* La buh ha internet ynda la dep,hynrei ka sorkar ka lah ban muduihalor ki jingpynpaw ïa ki dulirhapoh ka advisory TA.* Lada ka ABD ka sngew donkam,ïa ki kaiphot ba malu mala jongkano kano ka ri hapoh ki TA lahban sam sha ki nongïoh bynta(stakeholder) ha ka ri khnang bankham ïarap ha ki liang iashimbyntabad syllok.* Link: http://www.adb.org/P ro jec ts / repo r t s .asp?key=reps&val=TACR

Ki IES ki thew bniah ïa ki jingktah jong ki projek laneprokram ha ki por ki ban sa wan. Ki IES ki khmih ïa kiprojek ha ka wei ka kynhun kiba ïahap ha ka juh ka rukomne ha ka juh ka ri. Kine ki bniah ruh ïa ka jingktah jongbad ïa ka kam pynroi.

Ka jingpule halor kajingthew bniah ïa kajingktah jong kaprojek (ImpactEvaluation Study-IES)

Page 50: Ka Jingpynshai halor ka

48 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Kine ki (kumba 2 sla) kaiphot ki kynthup ïa ka jingtip balyngkot bad bniah jong ka kaiphot ka TA bad kumjuh ruhïa kine:* Jingthew ïa ki kam bad myntoi rung ha ka bad min na kaTA.* Jingthew bad peit ha baroh ki liang ïa ka kam jong kaTA.* Ki lynnong ne jingsneng ba kongsan kiba ka ka pule badsnewthuh.* Ki kam ba bud ba dei bad pynïaid bad ai jingmut.

Ki TPAR ki thew ïa ki dur (design), rukom pyntreikam,bad ïa ki jingtrei jong ki projek jong ka technical assistance(TA) hadien katto katne snem hadien ba ki projek ki lapyntreikam. Man ka por, ïa ki TA la lum lang bad pynmihha ka wei ka kaiphot.

Ki kaiphot halor kajingïarap ha kajingtrei jingktah(TechnicalAssistanceCompletion Reports)

Ki kaiphot halor kakheiñ ka diah ïa kijingtreikam jong kajingïarap ha kajingtrei jingktah(TechnicalAssistancePerformance AuditReports -TPAR)

* La buh kha internet hadien ba lasam sha ka Board* Link: http://www.adb.org/Projects/reports.asp

* La buh kha internet hadien ba lasam sha ki nongpynïaid bad kaBoard* Link: http://www.adb.org/Evaluation/reports.asp

Kiwei ki jingtip kiba ïahap bad kano kano kano ka ri. (Country-Specific Information)

Ki jaid dulir(Document type)

Ka jingïatheh lokhalor ki kam ratdyngkhong ïa kajingduk (PovertyPartnershipAgreement-PPA)

Ka Buit banpynreikam ïa kiprokram ha ka ri(Country Strategyand Program -CSP)

Ka Buit banpynreikam bad thewïa ki prokram ha ka ri(Country strategy andprogramassessments)

Ki Jingkhmih halor kaïoh ka kot jong ka ri(Country EconomicReviews)

Ka jingtip kaba ki kynthup(Information it contains)

Ka PPA ka dei ka jingïateh kular hapdeng ka ri bashimrambad ka ADB. Kane ka jingïateh kular ka thmu haka ban rat dyngkhong ïa ka jingduk. Ïa ka PPA ym donkamban pyntreikam na ka bynta kito ki ri kiba don la ka jongka prokram ban rat dyngkhong ïa ka jingduk.

Ki CSP ki ruid laiñ ïa ki buit pyntreikam ha ki kam pynroijong ka ADB na ka bynta ki por ba shen (medium-term).Ka CSP ka rai ruh ha kano ka dur bad katno ki ri ki lah banshim ram. Ki CSP ki long ki tynrai ba bha tam ban ïohjingtip halor ki kam jong ka ADB.

Kine ki dei ki dulir ba la thoh ha kaba ïadei bad kajingpynkhreh ïa ka CSP, bad ki kynthup ïa ki jingbniahhalor ki: jingrat dynkhong ïa ka jingduk, ïoh ka kot,mariang, aiñ pyntreikam, ïa ki shynrang/kynthei, bad projekshimet (private sector) jong ka ri. Kine ki jingthew(assessment) kin long ki khmat jong ka CSP Initiatingpaper5 (khmih harum) kiba ha ka juh ka por kin ïalam shaka draft CSP (dulir malu mala jong ka CSP) bad ïarap banphylliew jingmut bad ki nongïohbynta/shimbynta jong kari.

* Ki batai ïa ka ioh ka kot jong ka ri ha ka kata ka por.* Ki peit bniah ïa ka shen bad shipor (short- and mediumterm) jong ki lad ka ïoh ka kot.* Kheiñ bad thew ïa ka rukom treikam jong ka ri.* Ai jingbatai bniah ïa ki jinglong jingman jong ka ïoh kakot bad kumno. Kane ka dulir ka ïarap ruh ia ki ri kumnoban pynïahap/ïadei ïa ki rukom treikam lada don ka kyllaha ka ïoh ka kot jong ka ri.

Mynno/lano bad nangnolah ban shem ia ki?

Lah ban ïoh paidbah.* Link: http://www.adb.org/Publications/category.asp?id=4000

Khmih ïa ki Concept Papers ha kisynduk kiba ïadei bad ki project.

* La buh ha internet ynda la dep* Ki nongïoh bynta/shimbynta kilah ban ïoh ïa ki dulir malu malaha ka por ba dang phylliew jingmuthalor ki projek.* Link: http://www.adb.org/documents/assessments/default.asp

* La buh ha internet ynda la dep* Ki nongïoh bynta/shimbynta kilah ban ïoh ïa ki dulir malu malaha ka por ba dang phylliew jingmuthalor ki projek.* Link: http://www.adb.org/Documents/CERs

Page 51: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 49

Ki jaid dulir(Document type)

Ki meeting, mat, jongka Board (Boardmeetings schedule,minutes andsummaries.)

Ki kaiphot jingthewhalor ka projek(Evaluation Reports)

Ki kaiphot ba shi sienshi snem jong ka(ADB AnnualReports)

Ka jingtip kaba ki kynthup(Information it contains)

Kane ka dulir ka lum ïa ki ki mat, jingthoh bad ka rai jongka jingïalang (meeting) jong ka Board jong ki Director(Board of Directors). Kane ka lah ban kynthup ïa ki jingbuh dak halor ka rukom vote ha ka meeting.

Kine ki kynthup:* Ki kaiphot jingkheiñ (audit) halor ka jingtrei jong kaprojek.* Ki jingpule tohkit bad thew halor ka jingktah jong kaprojek.* Ki jingthew halor ki prokram jingïarap ha ka ri.* Ki jingthew halor ki jingïarap ïa kito ki prokram kibaïadei bad ki tnat (sector) bapher bapher.* Ki kaiphot halor ka jingthew ba shisien shi snem.Ki kaiphot halor ka jingthew ba shisien shi snem ka pyniïa ki thup lyngkot (summary) halor ki jingthew ïa ki kambad jingshem ha kata ka snem. ha ka juh ka por ka thewbad pyni ïa ka jingtrei jong ka ADB.

Ka pyni ïa ki dulir jong ka jingtreikam jong ka ADB hakata ka snem. Ïa kine ki jingtip la buh kyllum ha ka rukomïathuh ter ter bad ha ki rukom kot jingkheiñ.

Mynno/lano bad nangnolah ban shem ia ki?

* Ïa ki jingtip halor ki meeting jongka Board la buh ha internet 3 taïewshuwa ka meeting.* Ïa ki batai bniah (minute) jongka meeting la buh ha internet 60sngi hadien ka meeting.* Link: http://www.adb.org/BOD/default.asp

* La buh ha internet hadien ba laai sha ki bor pynïaid(Management) bad ka Board.* Ïa ka thup lyngkot jong Ka shukiba halor (Chair’s summary) la buhha internet hapoh 2 taïew jong kajingïaphylliew jingmut jong kaDevelopment EffectivenessCommittee (DEC)* Link: http://www.adb.org/Evaluation/reports.asp

* Lah ban ïoh paidbah ha man kashi sien shi snem jong u bnai April.* Link: http://www.adb.org/Documents/Reports/Annual_Report/

Ki Jingtip kyllum halor ka ADB (General ADB Information)

Kumno lah ban ïoh ïa kine ki dulir (How to obtain these documents)

1) Kumno ban wad jingtip ha ka website jog ka ADB (Access the ADB website).

Ka website jong ka ADB- www.adb.org ka long ka lad ba nyngkong eh ban ïoh ïa ki jingtip halor ka ADB. Kumbala pyni ha ki synduk halor, ïa ki jingtip halor kino kino ki phang ba donkam lah ban ïoh lyngba kine ki weblink. KaA website jong ka ADB ka kynthup ruh ïa ki lad ban treikam bad khaïi pateng -http://www.adb.org/business/opportunities/, bad lyngba kane lah ban bud ïa ka jinglong jong ka projek ba dang shu pynbna, ba thymmai, ki loanbad ki jingïarap ha ka trei ka ktah (technical assistance).

Don katto katne ki por kiba ka ADB ka la buh shna kyrpang ki website na ka bynta kano kano ka projek/prokram nekam kaba khring ïa bun ki jyngkylli na ki nongshong shnong bad seng bhalang bapher. Ki nuksa ia kum kine kiwebsite kiba ka ADB ka shna ki kynthup ïa ka Chashma Right Bank Irrigation Project, Southern TransportDevelopment Project, Dali-Lijiang Railway Project, Nam Theun2 Hydroelectric Project, Nam Leuk Hydropower,bad ka Tonle Sap Initiative. Ïa kine lah ban ïoh na http://www.adb.org/Projects/proj_websites.asp.

Ki atiar kiba ryngkat bad ki dulir ka ADB ha ban lum jingtip ki long ki Index bad ki Style guide, kiba pynkhreh ïa kijingtip halor ki ktien (terminology) bad jingbatai ïa ki tien lyngkot (acronyms) bad kam jong ka ADB. Ïa kine lahban ïoh na: http://www.adb.org/Help/Index/default.asp

2) Kumno ban kyrpad ban ïoh jingtip na ki nongtrei jong ka ADB (Request information from ADB staff).

Lada ka internet kaba phi don kam shah ban sei (download) ïa ki dulir kiba heh, lane lada ïa ki dulir ym pat buh hainternet, phah ïa ki jingkyrpad jong phi na ka bynta ban ïoh jingtip sha kine khlieh/ophis jong ka ADB:

Page 52: Ka Jingpynshai halor ka

50 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

● Ki ophisar lane tnat (department) kiba kitkhlieh ïa ka projek (ADB officer or department responsiblefor the project). Ïa ka jingbthah halor U/ka nogpynïaid ïa ka projek lah ban ïoh na ka kot batai lane(Project Profile) ki dulir jingtip halor ki projek na internet (Project Information Document webpage),ka synduk halor kan ïarap halor kane. Ki jingbthah jingtip na ka bynta man ki tnat(department) jong kaADB lah ban shem ha ka Appendix III.

● Ka tnat ïoh jingtip bad ïathuh paidbah (Public Information and Disclosure Unit (InfoUnit), ka tnat jongki treikam ba shabar. (Department of External Relations). Phah ïa ki jingkyrpad na ka bynta ki jingtipsha [email protected]

● Ki Resident Missions. Ki Resident Missions jong ka ADB bad ki ophis jong ka ADB ha kano kano kari ki dei ban pyntreikam ïa ka jingtip bad ïathuh paidbah ïa ki dulir kiba la kdew ha neng. Ka dei ruhban pynbiang ïa ki jingtip halor ki projek, prokram bad aiñ treikam kiba ïadei bad ka ri jongphi. (khmihïa ka Appendix IV na ka bynta ki jingtip jong ki nongpynïaid). Ka ADB ka don ki Resident Missionsha ki 16 tylli ki ri ha kylleng jong ka dewbah Asia.7 Nalor kine, ka ADB ka don ki ophis ha Philippines,ka mission offices ba pynkha kyrpang ha Gujarat (India), Papua New Guinea, East Timor, bad Vanuatuna ka bynta ka South Pacific, bad ki Ophis Nong Mihkhmat (Representative Offices) ha ka US(Washington, DC), Japan (Tokyo), bad Europe (Frankfurt, Germany).8

U Shalaj na Nepal u dang shu tip ba ka sorkar, lyngba ka jingbei tyngka da ka ADB, ka mut ban shna surokbah ha ka jaka kaba u sah. U Shalaj u don hok ban tip ba jia aïu ha man ki kyrdan jong ka projek. Harum kisei ki jing batai ïa ki dulir kiba u Shalaj u lah ban ïoh ha man ka teng jong ka projek jong ka ADB (ADBProject Cycle).

Ka ADB ka mut ban ai ram tyngka sha ka ri Sri Lanka na ka bynta ka surok bah (Highway Project)

Ka ADB Country Strategy & Program (drafts & khatduhl)Lah ban ïoh ha ki ktien trai ri

Ka ADB ka pynkhreh ïa ka TA ha ka ban thew bniah ïa ki jingmyntoi na ka surok

Ka Project Cycle Ki kaiphot ka PPTAjong ka ADB Initial Poverty & Social Assessment

Ki Dulir jingtip halor ki projek(Project Information Document (PID)

Ki nongrei jong ka ADB staff ki leit sha Sri Lanka bankhmih bniah ia ka projek

Ka jingthew ïa ka mariangKi jingpynkhreh ha kaba ïadei bad ka jingkynriah shnong.Ki jingpynkhreh na ka bynta ki briew tynraiÏa ka PID la pynthymmai (Updated PID)Ki jing ring dur & khmih (Design & Monitoring Framework)

Ka ADB & ka Sorkar ki mynjuh bad ïaid shaphrang bad ka projek surok

Ka kaiphot bad ai jingmut jong u/ka President (Report & Recommendation of the President)Ki jingmynjur halor ki Loan (Loan Agreement)Ïa ka PID la pynthymmai (Updated PID)Ka Sorkar ka sdang ban pyntreikam shna ïa ka Surok

Ki kaiphot halor ka khmih ïa ka imlang sahlang bad ka mariag

Ïa ka PID la pynthymmai (Updated PID)Ki kaiphot ba khatduh kiba mih na ki TA la ai da ki seng ai jingmuts (Consultants)Ka jingthoh halor k jingpynïaid ïa ka projek (Project Administration Memo)Lah ban ïathuh lada don kano kano ka jingpynkylla ha ka projekKi kaiphot halor ka jingïaid bei jong ka projek la pynmih da Loan Tranche

Ki kaiphot halor ka Projek ba la depKi kaiphot jingkheiñ halor ki jingtrei jong ka projekKa jingpule bniah bad thew halor ka jingktah jong ka projek ba la dep

Ia ki Dulir la buh hainternet lane lah ban ïoh

lada kyrpad

Page 53: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 51

3) Ki jingtip halor ka ABD lah ban ïoh na ka ophis jong ka ADB Public Information Centers lane na kaHeadquarters Library.

Baroh ki dulir kiba la plie paidbah lah ban ïoh na ka Library bad Public Information Centre (PIC) jong ka ophiskhliehduh (Headquarter) jong ka ADB. Ïa kine ki jingtip lah ruh ban ïoh na ki PIC jong ki Resident Missions haJakarta, bad ka Pacific Liaison and Coordination Office ha Sydney. Ha man ki PIC ki don ki computer bad internetha kaba ki paidbah ki lah ban pyndonkam ha ka ban wad jingtip na ki website jong ka ADB. Ïakynduh/ peit ïa kineki PIC na ka bynta ki jaka treikam lane ophis ba tikna bad por treikam jong ki: ka PIC ha Manila– [email protected],+632 632 5883 or +632 632 5894; ka PIC ha Jakarta– [email protected], +6221 251 2721 lane 5798 0661 (direct);ka PIC ha Sydney– [email protected], [email protected] lane [email protected], +612 8270 9444.

Kan long ruh ka ba ïarap lada phi leit sha ki Resident Mission (wat sha kito ki bym don ki PIC) ban lum jingtip. Daphone shuwa khnang ba phin lah ban pyn tikna ïa kip or ophis treikam; bad kylli lada ka ophis ka shim pisa ne emna ka bynta kino kino ki dulir bad kumjuh ruh kylli ba lada donkam ne em ban ïakut shuwa ban leit (appointment).Ka long ruh kaba bha lada phi rah ryngkat bad ki jaid jingpyn ithuh (Identity card) sorkar kum ki license ñiah kali(driver’s license) bad election ID, na ka bynta ban kham suk.

4) Synniang ïa ki khubor lyngba ka email jong ka ADB (Subscribe to ADB’s email notification system).

Phi lah ruh ban synniang ha http://www.adb.org/Disclosure/contact.asp na ka bynta ka khubor lyngba ka email. Haka website haneng phi lah ban kdew ïa kum kino ki jaid jingtip ki kwah ban ïoh. Ha kane ka rukom, phi lah ban ïohïa ki dulir jong ka ADB ha man ka por lyngba ka e-mail.

Ki buit ban Kyrpad Jingtip (Tips on Information Requests)

Harum ki dei ki buit kiba phi lah ban pyndonkam ha man ka por ba phi kyrpad jingtipna ka ADB.

1) Ïa leh ban ïoh ka kot jong ka aiñ pynbna jong ka ADB. (ADB’s disclosure policy) na http://www.adb.org/Documents/Policies/PCP/PCP-R-Paper.pdf. Ïa ka kot halor ki aiñ jong ka Operations Manual (OM) lah banïoh na http://www.adb.org/Documents/Manuals/Operations/OML03-1sept05.pdf. Ka kot halor ka OM kaïarap ïa ki nongtrei ka ADB ha ka ban pyntreikam ïa ki aiñ jong ka ADB.

2) Kdew tikna ïa kum kino ki jaid jingtip kiba phi kwah. Lada lah ban long, synrap lang ha ki kot jingkyrpadjong phi ïa ki kyrteng jong ka projek, ka tarik kaba ïa ka projek la mynjur, bad ka ri kaba ka projek kapyntreikam.

3) Wat lada phi leit mih lade sha ki ophis jong ka ADB, buh ïa ki jingkyrpad jingtip jong lyngba ki shithi batikna. Wat lada phim ïoh jubab lane ïa ki jingkyrpad jong phi ym lah ban ai, kane kan lah ban ïarap ïa phi bantip kumno ban bud dien ïa ki jingkyrpad jong phi sha ka ADB.

4) Buh Carbon copy (cc) ïa ki jingkyrpad jong phi sha ka Department jong ka Director of the ExternalRelations (Director of the External Relations Department).9 Kane ka Department ka kitkhlieh ba barohki nongtrei jong ka ADB ki dei ban bud kat kum ka aiñ pynbna (disclosure policy) jong ka ADB.

5) Ka ADB ka dei ban pyntip ïa phi ba ka la ïoh ïa ki jingkyrpad jong phi hapoh 5 sngi jong ki sngitreikam. Ka ADB ka dei ruh ban pyntip ïa phi hapoh 30 sngi halor ki jingtip kiba phi pan.10 Lada kimlah ban ai ïa ki jingtip ki ba phi kyrpad, ki dei ban ai ki jingthoh ba tikna ïa ki daw ba balei kim lah ban ai ïakine ki jingtip. Kynmaw ban kdew ïa kitei kamram jong ka ADB ha ki shithi kyrpad jongphi, ha kane karukom ka ADB kan tip ïa ka hok jong phi.

6) Ïa ki jingtip ba rieh ruh lah ban pynbna lada kine ki jingtip ki long kiba kham kongsan na ka bynta kajingbha jong ki paidbah ban ïa ka jingmynsaw ka ba lah ban mih na kane ka jingpynbna paidbah. Ïa kane la tipkum “public interest override”11.

7) Ïai pynkynmaw man ka por: La da phim ïoh ïa ki jubab halor ki jingkyrpad jong phi hapoh 30 sngi , phahïa ka shithi pynbud ban pynkynmaw ïa ka jing kyrpad ba nyngkong jong phi. Phi lah ban carbon copy ïa kajingkyrpad ba ar jong phi sha u Director General ka department.

8) La da lah shah kyntait noh ia ka jing kyrpad jong phi lane lada ka ADB kam shym lah jubab ïa kashithi pynbud jong phi, thoh sha ka Public disclosure Advisory Committee (PDAC) jong ka ADB badkyrpad na ka bynta ka jing peitbniah sa shisien. Ka Public disclosure Advisory Committee (email:[email protected], fax: 632-636-2640) ka dei ka tnat peit khmih bad shimti ïa kito ki jingkyrpad kiba la shah

Page 54: Ka Jingpynshai halor ka

52 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

kyntait. Kane ka tnat ka dei ban pyntip ïa phi ba ka la ïoh ïa ki jingkyrpad jong phi hapoh 5 sngi jong kisngi treikam, bad ka dei ruh ban pyntip ïa phi hapoh 30 sngi halor kino kino ki rai kiba ka shim halorki jingkyrpad jong phi.

9) Lada PDAC ka pynskhem ba ïa ki jingkyrpad jong phi lah shah kyntait, hynrei phi sngew bad tip tikna ba kijingkyrpad jong phi ïa kine ki dulir ki long kiba donkam na ka bynta ban iada ïa ka ka imlang sahlang na kinokino ki jingmynsaw ne jingjot kiba lah ban mih na ka projek jong ka ADB, pyrshang ban leit sha ka departmentjong ka Accountability Mechanism hapoh ka ADB bad khmih lada ki lah nee m ban ïarap ïa phi.

10) Lada phi dang ïakynduh bun ki jingeh wat hadien ba phi la pyrshang ïa baroh ki lad, leit sha ki Seng NGO(NGO Forum) kiba ïadei bad ka ADB lane ka Jaka ai jingtip jong ka Bank (Bank Information Center)na ka bynta ka jngïarap kumno lah ban pyntreikam ïa ki jingkyrpad jong phi.

Dang donkam bun ki jingpynbna

Ki aiñ pynphriang khubor thymmai jong ka ADB (new ADB communications policy) ha ka ban ïanujor bad ki aiñ barim jong ka ki la long kiba kham, hynrei, wat la katta ruh, ki rukom jingpynbna jongka ADB ki dang duna bun shah ha ka ban ïa nujor bad ki rukom pyntreikam jingpynbna ha tulluppyrthei (international best practices). Ki seng bhalang (Civil society) namarkata ki dei ban tip ba ïa kaADB dang donkam ban pynbor ban pyntip ba ka jingbun ha ka trei khuid (transparency)-wat la ki deiha ki jing kular ne jingtrei- ki long kiba kongsan ha ka ban ïarap ym tang ban tei ïa ka kyrteng jong kaBank bad kumjuh ruh kan ïarap ha ka ban pyntreikam khambha ïa ki kam pynroi jong ka Bank. Hakane ka rukom kan pyntikna ba kito kiba dei ban ïoh jingmyntoi na ka projek kin lah ban ïashim byntaha ki aiñ pyntreikam jong ka. Harum ki dei kato katne ki buit kiba ki seng bhalang ki lah ban pyndonkamha ka ban ngiat ïa ka ADB ban pyntreikam bad kham pynbha ïa ki rukom pyntreikam jong ka:

1) Pynbna ïa baroh ki dulir kiba donkam. Kine ki long ki dulir kiba ïa mynta ym pat pynmihpaidbah hynrei ki kynthup ïa ki jingtip ba kham donkam ha ka ban ïarap ïa ki trai shnong bankham sngewthuh ïa ki rukom treikam jong ka ADB ha ki baroh ki liang: 1) Ki dulir jong kaBoard, kum ki jingthoh(transcripts), ki kot malu mala ba khatduh jong ki RRP (final draft RRPs),ki buit bad aiñ pyntreikam (strategies and policies), bad 2) Ki dulir kiba ïadei bad ki projekshimet (private sector documents) kum ki kot ai jingmut jong ka projek (project concept clearancepapers) bad ki kaiphot jong ki projek shimet bala dep (completion reports for private sectorprojects).

2) Pynkylla ïa baroh ki dulir ba donkam sha ki ktien trai. Kambun na ki dulir ba kongsan jongka Bank– kynthup ïa ki aiñ, ki jingtyrwa ïa ki projek (project proposals), jingthew ïa ka jingktahïa ka mariang bad jingkynriah jaka shong,– lah ban ioh tang ha ka ktien phareng. Namarkata,kane ka jingtip kan ym lah ban poi sha ki ba bun ki briew kiba shah ktah da ka jingairam jong kaADB.

3) Pyntreikam ïa ki rukom jingkyrpad ba laitluid. Ban pynïahap bad ki rukom treikam tylluppyrthei, hapoh ka ADB dang donkam ban rah kham hajrong ïa ki rukom pyntreikamjingkyrpad(PDAC) da kaba pynkup bor ïa kane ka kam sah ki tnat ba laitluid (kan kham bhalada phah sha ka Compliance Review Panel), kum ka lad na ka bynta kito ki jingkyrpad ba lashah kyntait.

1. Ïa ki projek la shna, ban pyntreikam da ki seng shimet (private company) na ka bynta katno katne snemkumba la ïa munjur bad hadien kata la aiti biang sha ka sorkar ban pynïaid.

2. Kine ki kot ki ai jngmut ha ka ban pynkhreh ne pynbiang ha shwa ban sdang ïa kano kano ka kam ne projek.3. Hadien ba dep pynbiang ïa ki dulir ba pynkhreh (initiating paper) bad ha dien ba ïa ki prokram la dep pynbiang

hynrei ha shwa ba ka meeting jong ki nongpynïaid ba ha khlieh jong ka Board.4. Ka aiñ jong ka ADB halor ka jingpynkynriah shnong/jakashong jubor ka kdew ba dei ban ka kamram jng ka

ADB ban pyntip ïa kito ki briew kiba shah ktah ha ka projek ïa ki “jingtip” halor ki jingsiew pisa bad kiweipat ki lad ha shuwa ka meeting jong ka Management Review Meeting (MRM). Ka meeting jong ka MRM kashong ha ki jaid projek, ka meeting ba nyngkong ka juh long hapdeng 8-32 taïew ha shuwa ba ka Board kanrai halor ka projek.

Page 55: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 53

5. Ki kot ha ka ban ïarap ïa ka CSP ha ka ban khmih ïa ki lad ban sdang ïa ka projek.6. Ïa ki jngkyrpad lah ruh ban phah sha ka Cindy Malvicini ([email protected]) ka ba long ka External

Relations Specialist7. Ka ADB ka don ki Resident Mission ha kine ki ri: Afghanistan, Bangladesh, Cambodia, China, India, Indonesia,

Kazakhstan, Kyrgyz Republic, Lao PDR Mongolia, Nepal, Pakistan, Sri Lanka, Tajikistan, Uzbekistan, VietNam.

8. Ïa ki jaka shong bad jingtip halor kine ki ophis lah ban shem ha http://www.adb.org/About/field.asp bad ha kaAnnex IV jong ka kot lyngkdop (Toolkits).

9. Ka Ann Quon ([email protected]) ka dei ka Director jong ka OER , bad u Jeffrey Hiday ([email protected]) kumu Director General.

10. Lada ka ADB ka la ïoh ïa ki jingkyrpad ha kiwei ki ktien nalor ka ktien phareng, ka aiñ jong ka ka long ba ïaki nongtrei hapoh ka ADB la ai pork ham bun khnang ba kin lah ban pynkylla ktien ïa kine ki jingkypad.

11. Kine ki jingpynbna ki kham khia bad don hok ban pyni paidbah namar kilong kiba donkam na ka bynta kajingbha/myntoi jong u paidbah.

Page 56: Ka Jingpynshai halor ka

54 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

KA ADB HA KA THAIN SHATEI LAMMIHNGIJONG KA INDIA

(ADB in India’s NE 1 )

Ka jingwan jong ka ADB ha ka thain lammihngi jong ka India ka long kaba thymmai, hynrei ka rukom wan iuh kjatjong ka kaba long kyndit bad ha ka rukom kaba i pher khamtam lei lei naduh u snem 2004 ka long kaba pynkhuslaishibun, bad halor kane donkam ban da peit bad bishar bniah. Ki jingpynshai shaphang ka jingwan iuhkjat jong ki IFIha ka thain lammihngi ki don ha ka kot ai jingtip ba la ai kyrteng “Insiduous Financial Institutiions in India’s NorthEast.” Ia kane ka kot jingpyntip la pynmih da ka “Inter cultural Resources and Forum for Indigenous Prospectives &Action.” Harum ki dei ki jingpyni ba lyngkot na ka kot jingpyntip shaphang ka ADB ha ka thain lammihngi.

Ki projek jong ka ADB kiba dang iaid mynta (Existing ADB Projects)

Bynta Projek Loan Amount Snem ba la mang Jinglong mynta(Sector) (Jingairam) (Year of Approval) (Status)

Jingpynmih Jingpynmih bording ha Assam 150 M $ US 10 Dec-2003 Dang iaid (Active)bording (Assam Power Sector Development(Power/ Programme)Energy)

Jingpynmih bording ha Assam-II 100 M $ US 10 Dec-2003 Dang iaid (Active)(Assam Power Sector DevelopmentProgramme-II)

Ka jingbei pisa sha ka Lafarge 10% (Katno ym tip) Dang iaid (Active)Surma Cement (Jingtih mar poh Amount not knownkhyndew ha Meghalaya) ADBfunding to Lafarge Surma CementMining in Meghalaya

Ka jingpynmih bording (Power and Energy)

Ka ADB bad ka JBIC ki iadon bynta da ka jingbei tyngka ha ki kam pynmih bording ha ka thain shatei lammihngi(NE). Ka jingiarap jong ka ADB ha ki kam pynmih bording ki kynthup ia ki bynta ba kham donkam, kum kijingpynthymmai ia ki tnat pynmih bording (power sector reform); ban kyntiew ia ka jingpyndonkam ia ki marpohkhyndew ha ka rukom kaba seisoh (promotion of higher efficiency and low carbon power sources); ki jingpynheh,weng ia ki jingeh bad ki jingpyndonkam ba pura ia ki rukom T & D (expansion, de-bottlenecking and optimization ofT & D systems); jingpynkhlain ia ki tnat treikam khnang ban pyntreikam ia ki jingpynkylla katkum ka ain ElectricityAct of 2003; ki jingiarap ban kyntiew ia ka jingtreilang ki seng shimet bad jingpynshlur ha ki rukom pyrkhat banpynmih bording (promotion of private sector participation and encouraging energy strategy); ki jingpynthikna banpynneh bad pynbha ia ka mariang bad ia ka imlang ka sahlang (ensuring environmental and social sustainability). KaADB ka kham pynnoh ki jingiarap sha ki jingpynmih, jingpynbha ia ki kor pynmih ding (grid) bad ia ki jingsam ia kabording (power transfer).

Ki Prokram pynmih bording ha Assam (Assam Power Sector Development Programme)

Ia ki prokram pynmih bording jong ka Assam (Assam Power Sector Development Programme2 ) la iarap da ka ADB.Ka Sorkar India bad ka ADB ha u snem 2002 ki la iamynjur lang ban kyrshan ia ki jylla Assam ha ki bynta jong kajingpynthymmai ia ka mang tyngka bad ki jingpynmih bording. Ia kine ki jingkyrshan la kynthup lang ha ka rukompyrkhat treikam ka ADB na ka bynta ka ri India (ADB’s Country Strategy Program for India). Ka ADB ka la buhkyndon ruh lyngba ka Sorkar Kmie (Central govt3 ) ba khnang ban ioh ia ka pisa jingiarap, ka sorkar Assam ka deishuwa ban pyni ia ka “jingkut jingmut” ban phiah ia ka Assam State Electricity Board (ASEB) ha ki san bynta; Ka

7

Page 57: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 55

Assam Power Generation Corporation Limited (APGCL), ka Assam Electricity Grid Corporation Limited (AEGCL),ka lower Assam Electricity Distribution Company Limited (LAEDCL) ka Central Assam Electricity DistributionCompany Limited (CAEDCL) bad ka Upper Assam Electricity Distribution Company Limited (UAEDCL).

Ia ka jingpynthymmai jong ka ASEB ba la dep sdang katkum ki TA 4(Technical Assistance) ba mynshuwa, bad ia kirukom treikam ban kham myntoi (profit centred approach) la dep pynrung ha ki 14 tylli ki lympung treikam (distributioncircles) kum ka bynta kaba nyngkong ha kaban phiah bad ban pyntreikam (corporatising) ia ki tnat ba pher bapherjong ka ASEB. Ha kaba iadei pat bad ki jingkhein jingdiah halor ka lut ka sep, ki ophis heh (headquarters) ki la phiahlypa la ka jong ka jong khnang ba ia ka jingkhein pisa (financial performance) jong kawei kawei ka lympung treikam(circle) yn lah ban peit bha.

Ki projek pynmih bording ha ka thain shatei lammihngi (North East Power Development Project)

Ki jingiabuit ka ADB halor ka North East Power Development Project5 kan long kum kajingbynrap ia ka jingthmu“Bording ia baroh ha u snem 2012” (“Power for All by 2012”) da ka sorkar India ha ka thain shatei lammihngi.Katkum ka jingaibuit jong ka ADB, ki lad jingiarap ba la don lypa (locally available resources), kiba kynthup ia ki borpynmih ding lyngba ka um (hydro power), kynja lyer ba mih napoh khyndew (natural gas) bad ki bording ba lah banioh shi ioh na ka mariang (renewable energy sources) yn iarap pynioh bad pynwandur da ki jingaibuit ka ADB. Nalorkine, ka ADB kan aibuit ruh kumno ban sam (distribution) bad ban pynskhem bha ia ki jingtreikam ka tnat pynmihbording (power sector). Ia ki jingaibuit (TA) yn pyntreikam ha ki ar bynta : (i) ka jinglum jingtip halor ka jinglong kabording ha ka thain shatei lammihngi bad (ii) ka jingpyrkhat bniah halor ki jingthmu bei tyngka (investment) jong kaADB sha ki katto katne ki jylla jong ka thain shatei lammihngi. Nalor kane, ka Bynta-I (Phase-I) jong kane ka projekkan kynthup ia ka jinglum ia ki jingpyntip (report) bad ia ki jingpynshongnia halor ki jingpynmih bording (energysector-issues) bad ruh ki jingaijingmut (strategy) bad ki bynta ban ioh jingiarap pisa (investment priorities). KaBynta-II (Phase-II) kan kynthup ia ka jingshim jingkhein (evaluation) halor ki jingthmu bei tyngka ba la pynkhreh daka MDONER, bad kane kan kynthup lang ia ki jingpynshongnia bad jingsngewthuh ba paka halor ki buit treikam(technical) jinglong ka mariang (environmental), ka jingdon pisa (financial), ka jinglong ka ioh ka kot (economic), kajinglong ka imlang ka sahlang (social), bad ka jinglong ki tnat treikam (institutions)

Page 58: Ka Jingpynshai halor ka

56 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

ADB Technical Assistances (TAs) or Projects in Pipeline

Sector

Energy/Infrastructure

Energy/Infrastructure

Energy/Infrastructure

Energy/Infrastructure

Energy/Infrastructure

Energy/Infrastructure

Energy/Infrastructure

Energy/Infrastructure

Infrastructure

Infrastructure

Infrastructure

Governance

Governance

Governance

Governance

Trade

Trade

Agriculture

Tourism

Environment

Assistance Product

PPTA: IND 35290-01. NorthEastRegion Urban Development – I

PPTA IND 38584-01. NorthEast PowerDevelopment Project

TAR: IND 3713. NorthEastern StateRoads

NER Transport Capacity Development

TAR:IND 36012. Inland WaterTransport Sector Development Strategy

PPTA: IND38260-01. NorthEastRegion Urban Development – II

Assam Integrated Flood Control andRiver Erosion Mitigation Project (CP)

Urban Management Support in theNorthEast Region (CP)

TAR:STU 37030. SubregionalTransport Connectivity Project (India).SASEC

TAR:STU 36462. Subregional CorridorOperational Efficiency Study in theSouth Asia Subregion

TAR: OTH Technical Assistance forSASEC Information & CommunicationTechnology Development Plan

TAR: IND 36348. Budget procedurereform, Computerization, andexpenditure Management (Assam)

Capacity Building for ProjectManagement and CommunityMobilization in the NE region

TAR: IND 36055. Capacity building forfiscal reforms in Sikkim

TAR: IND 36308. Assam Governanceand Public Resource ManagementProgram

NorthEast Region Assessment andDevelopment Strategy

TAR: IND 37407. NorthEastern StatesTrade & Investment Creation Initiative

Agribusiness Development Support

TAR: IND 037367. SASEC HRD & CPin the Tourism Sector

TAR: OTH 37014. Regional AirQuality Management Project. SASEC

State/Region

Multi states

Multi sates

Multi states

Multi sates

Multi states

Multi sates

Assam

Multi States

SASEC

SASEC

SASEC

Assam

Multi States

Sikkim

Assam

Multi States

Multi States

Multi States

SASEC

SASEC

Grant/Loan

1000,000 $. DFID

800,000 $ UK Govt& 200,000 by GOI

900000 $

900000 $ JSF &225000 $ GOI

800000 $

800000 $

800000 $

800000 $ ADB &200000 $ GOI

250000 $ ADB

450000 $ ADB

1,000000 $

UK Government &262000 $ by GOA

600,000$

600,000 $ (DFID) &222750 $ by GOS

700,000 $ (DFID) &175000 $ by GOA

750,000$

500,000 $ (grant) &125000 $ GOI

1000000$ (DFID)

600000 $

400,000 $ (JSF)

Year

Jun, 2004

Aug 2004

Aug 2004

Nov 2002

Nov 2004

Aug 2004

Aug 2004

Dec 2003

Jul 2003

Feb 2005

June 2003

Aug 2004

Dec 2003

Jul 2003

Aug 2004

Oct 2004

Oct 2003

Dec 2004

Dec 2004

Period

Oct 2004 to April2005

Cancelled/on hold

Nov 2004-Aug 2005,Firm loan for 2006

Feb – Aug 2003

September 2005 toApril 2006

PPTA for 2005

Firm loan for 2007

Feb – Sept 2004

Sep 2003 – March2004

April 1 – Aug 2005

Sept 2003 – Nov2004

ID 2005

Feb 2004 – Jul 2004

Oct 2003 – Jun 2004,Firm loan for 2007

PPTA 2005

Dec 2004 to July2005.

Firm loan for 2006

Jan 2005 – June 2006

Feb 2004 – Jan 2005

Page 59: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 57

Ka ADB ka la kdew shai ba ka thain shatei lammihngi kan long kum ka lynti (corridor) kaban lam sha ka khaii kapateng (economic integration) bad kiwei kiwei ki ri jong ka dewbah Asia ba shathie (South Asia) bad kaba shaphangmihngi jong ka Asia (South East Asia). Ka ADB ka shim ia kaban lamkhmat ia ka thain shatei lammihngi (NE) hakaban pynbha ia ki rukom kit jingkit da ki kali (transportation) bad ki rukom pyntip (communication), ki jingpynbhaia ka sor (urban Development), ki jingkyntiew ia ka die ka thied jong ki mar rep (Agri business), ki jingpynbha ia karukom pynmih bording (Power Reforms), khnang ban pynlong (facilitating) ia ka thain shatei lammihngi kum ka ladban ia khaii (sub-regional trade) bad kiwei ki rib a marjan jong ka Asia. Ka ADB ka shim ba kine ki jingpyrshanglamkhmat (initiatives) jong ka ha ka liang ka khaii ka pateng (trade) na ka bynta ka thain shatei lammihngi ki longkiba donkamm khnang ban pynthymmai bad ban pynbha ia ka rukom khaii (trade) bad ban pynmyntoi ia ka jingbeipisa (investment) jong ka ADB ha kine ki jylla jong ka thain shatei lammihngi. Ka jinglam khmat jong ka ADB kanwan rah ruh ia ka jinglong kaba biang ha kaban ioh ia ki jingbei tyngka mna ki seng shimet (private sector investments)khnang ban pynlah ia kane ka thain ba kan ia shim bynta ha ki jingiakhaii bad ka pyrthei baroh kawei (global) bad ruhha ki rib a marjan (regional trade) ban pynseisoh ia ka jingshimbynta jong ki riew shimet (private players)

Ki Projek surok ia ki jylla ba shatei ka thain lammihngi (North Eastern State Roads Project)

Ki projek surok (Road Project) jong ka ADB ha ka thain lammihngi jong ka India ki thew ban iarap ha kaban pynbhaia ki surok bah bad ruh ban pyniasnoh ia ki lynti bad kiwei kiwei ki surok bah jong ka ri India baroh kawei, nangta ruhbad ki lynti surok bah jong ki ri b a marjan (sub-regional level network). Ha ka jingpyrkhat jong ka ADB, ki phra tylliki jylla jong ka kane ka thain lammihngi kin ialong kum kawei ka thain da ka jingpynlong jong kine ki projek surok,bad da kine ki projek kin sa jied kino ki surok (national highways, state highways bad ki surok district kiba pynbiasohbad ki nongbah jong ki jylla, bad kiwei kiwei ki surok rit jong ki district) kiban long ki lad ban pyniatylli ia ka thainbaroh kawei (regional intergration) Kine ki projek surok kin pynsuk (facilitate) ruh ia ka khaii ka pateng jong kathain lammihngi bad ka ri India baroh kawei bad ruh sha ki ri ba marjan (neighbouring countries). Ka jingaibuit laneTA kan shim shuwa (prioritized) kumba 2,500 KM ka surok da kaba shim jingkhein ia ka jinglong ka surok, kijingiaid kali, bad ki jingpyniasoh jong kine ki surok (connectivity6 )

Ki Dulir Pyrkhat kam ha kaba iadei bad ka leit ka wan – Ki surok ha ka thain shatei lammihngi. (NortheasternRegion Transport Capacity Development Concept Paper)

Ki dulir pyrkhat kam ba la tip kum “ADB’s Northeastern Region Transport Capacity Development Concept paper of17 August 2004”, ka pyni ia ki jingthmu ha kaban wanrah ia ki jingmyntoi ba khyndiat snem (medium-term institutionaldevelopment), kynthup ruh ia ki prokram ai jinghikai (training), ki rukom ai jinghikai (framework for training), kijingthoh bniah halor ki jingiakren (consultants) ban pynbha ia ka jingtrei bad jingkitkhlieh (accountability) jong kitnat ba dei peit ia ki surok (road sector institutions) ha ki jylla jong ka thain shatei lammihngi.

Ia ka dulir pyrkhat kam (concept paper) la pynkhreh halor ka nongrim ba ki tnat treikam jong ki 8 tylli ki jylla (publicworks departments) ha kane ka thain shatei lammihngi kata ia ka jylla Assam, Arunachal Pradesh, Meghalaya, Nagaland,Tripura, Mizoram, Manipur bad Sikkim ki duna ha ka bor ban pyrkhat, rukom shna, jingpyntreikam, jingbuddien ia kiprojek surok (planning, engineering, supervision and monitoring of road development works) bad ki duna kajingsngewthuh ha kaban pyntreikam ia ki projek heh ba bei tyngka na shabar (externally funded projects), bad ki dunaka jingtip jingstad ban pynkhreh ia ki jingthoh jingtar kiba iadei bad ki projek baheh (project report) bad kiwei kiweiki jingtreikam (investigations)

Ka Bynta-II ki Surok Nongkyndong (Rural Roads Sector-II)

Ka Bynta ba-ar (Second Phase) jong ka Rural Roads Sector-II ka kynthup ia ka jylla Assam na ka bynta ka projek baar-kyrdan (two-stage) ba la kyrshan da ka Asian Development Bank. Ia ki rukom surok Nongkyndong (Rural RoadSystems) la thmu ban pyntreikam lyngba ki prokram ba ar kyrdan (2 stage): nyngkong, baroh ki shnong nongkyndongba don palat 1000 ngut ki nongshong shnong yn pyniasoh ia ki da ki surok ba paka (all-weather roads), nangta par iaki shnong nongkyndong ba don palat 500 ngut ki briew ruh pyniasoh lang da ki surok. Ka ADB ha kaba iadei badkane ka liang ka lah da iaid shakhmat (initiated) ha kaba ai jingiarap lyngba ka Rural Roads Sector I project ha kajylla Madhya Pradesh bad Chattisgarh bad ka la kynthup ruh ia ka jylla Assam, Orissa bad West Bengal ha ka kyrdan

Page 60: Ka Jingpynshai halor ka

58 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

ba ar (Second Phase) jong ki jingpyntreikam surok. Ki jingthmu jong kane ka projek ki kynthup ban pynduna ia kajingkyrduh (poverty) bad ruh ban kyrshan ia ka roi ka par (economic growth) jong ka thain shatei lammihngi (Northeast)da kaba (i) plielad ia ki lynti khaii (markets) ki kam ki jam (jobs) bad ki lad pynbha ia ka imlang sahlang (socialservices), kynthup ruh ia ka koit ka khiah bad ka jingpule puthi (health and education); (ii) pynbha ia ki nongkyndong(rural habitations) da kaba pyniasoh ia ki da ki surok ba paka (all-weather road connections)

Ka Rukom Leit Jingleit da ki Wah Bynta-I (Inland Waterway Sector-I)

Ka ADB ka ia kyrshan pisa ia 3 tylli ki projek (3 waterway projects) ka sorkar India na ka bynta ki rukom leit jingleitda ki wah (water transport) kaba kynthup ia ka bynta Brahmaputra-Barak kum kawei na ki lynti um (waterway).Kane ka long katkum ki jingthmu jong ka plan ka ADB na ka bynta ka ri India (ADB’s 2003-2006 Country StrategicPlan for India). Ka jingthmu ka kynthup ban pynjur ia ka jingiasnohktilang hapdeng ki ri jong kane ka thain (sub-regional cooperation) lyngba kine ki rukom leit jingleit da ki wah hapdeng ka India bad ka Bangladesh (Waterwaylinkages between India and Bangladesh). Jingpynkhuid (Dredging) ia ki wah heh bad wah rit ba iaid ki lieng kitjingkit jong ka thain (navigational fairways in the region), ki jingpynbiang ia ki jaka ba paka khnang ban suk kajingleit na baroh ki liang jong ka um bad ruh ki surok (intermodal terminals), kine ki long ki mat kiba kham kongsanjong kane ka projek. Ka jingthmu treikam ka kynthup ruh ia ka jingpynthymmai (redefining) jong ka rukom trei kamka tnat Inland Waterways Authority of India bad ka jingpynkhlain ia ki rukom bei pisa (financing capability) nangtaka kynthup ruh ban pynjur ia ka jingiajan hapdeng ka India bad Bangladesh da kaba pynbha ia ki jingiateh (existingagreements) khnang ban pynsuk ia ka leit jingleit da ki wah hapdeng kine ki artylli ki ri (cross border inland waterwaytransport between India and Bangladesh).

Ka rukom leit jingleit da ki wah Bynta-II (Inland Waterway Sector-II)

Ka thong jong ka Inland Waterway Sector-II kumba la batai ha ka dulir pyrkhat kam (ADB Concept paper) jong kaADB ka long ban pynbha ia ka synshar khadar (good governance) da kaba pynkhlain ia ka tnat ba dei peit ia ka leit kawan da ki wah. Ka Inland Waterways Authority of India (IWAI), kum ka tnat ban pyntreikam ia ki jingpynbha badjingpynheh ia ki lynti jong ki wahbah (National Waterway System). Kane ka jingthmu ka long ban pynsuk, pynheh,pynjur bad pynshongtat ia ka leit ka wan lyngba ki wah ha ka thain (sub-region), kan pynjur ruh ia ka jingiadei ba janhapdeng ki ri jong ka thain (sub-regional cooperation) khamtam hapdeng ka India bad ka Bangladesh. Ki jingthmubei pisa ka long ban pynbha (improving) ia kumba 2500 KM jong ki lynti wah jong ka ri India. Kane ka kynthup iaki bynta jong ka National Waterway 2 bad sha lyndet ka Dibrugarh ha ka thain shatei lammihngi bad ka NationalWaterway 3 ha Kerela, kan kynthup ruh ia ki jingthmu ka National Waterways ha Orissa da kaba pynkhuid (dredging)ia ki wahrit (inland waterway), jingshna ia ki jinghikai shaphang ki kam iadei bad ki wah (construction of rivertraining works), jingpynbiang ia ki jaka ba paka khnang ban suk ka leit ka wan lyngba ki surok bad ki wah bad ruh kitiar ki tar ha kum kine ki jaka (intermodal terminals and their associated equipment7 )

Ki projek ban pynbha ia ki sor Bynta I & II (Urban Development Project Phase I & II)

Ka jingthmu ka long ban kyntiew ia ka koit ka khiah ki paidbah bad ban pynbha ia ki rukom treikam treijam ha sor.Ka projek ka ringdur ha kaban pyniar ban pynbha, pynheh ia ki sor bad ban kyntiew ia ka ioh ka kot, ban pynduna iaka jingduk jingkyrduh (reduction of poverty), ban pynbha ia ka synshar khadar ha sor (enhancing of urban governance)bad pynkhlain ia ki rukom treikam jong ki (institutional capacity) Ki jingpynthymmai ia ki tnat treikam b ad ia kirukom trei kam (policy and institutional reform) ki long ki kongsan ha kane ka projek. Ki jingaibuit lane TechnicalAssistance ba la pynkhreh da ka ADB na ka bynta ka thain shatei lammihngi (Northeast Region Urban Development(Phase I & II) ka kynthup ia – ka um (water supply), jingkhuid bad jingbred jakhlia (sanitation and waste management/water supply & sanitation8 ). Ka Bynta I (Phase I) ka kynthup ia ka Shillong (Meghalaya), Gangtok (Sikkim), Aizawl(Mizoram), Agartala (Tripura) bad Kohima (Nagaland), nangta ha ka Bynta II (Phase II) kan iarap aibuit ia ka Imphal(Manipur), Itanagar (Arunachal Pradesh), Dispur & Guwahati (Assam). Ka jingiarap (Technical Assistance) na kabynta ka projek kan long ha ka dur jong ka jingshim jingkhein kumno ban pyntrei ia ki projek ha kine ki nongbah,haduh katno ki donkam ia ka pisa (financing), peit ia ki jingiarap ha ki por ba la leit ha ki sor (review past support tothe urban sector), lum jingtip halor ka ioh ka kot jong u paitbah (conduct a socio economic survey), lum jingtip halorka duk ka kyrduh (poverty economic survey).

Page 61: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 59

Ka jingaibuit lane Technical Assistance halor ka phang “Urban Management Support in the North East Region” lane“ka jingiarap ban pynbha ia ki Sor ha ka thain shatei lammihngi” ka pyni ia ki thong bad ki jingthmu ban iarap ia kitnat treikam ha sor (urban local bodies), ha kaban pynkhreh bad pyntreikam ia ki jingthmu khnang ban pynlong iakine ki tnat kiba seisoh (efficient) bad kiba laitluid ha ka jingtrei jong ki (autonomous local self governments) Kijingpynthymmai ia ki rukom khein bad lum khajna (computerization of municipal databases for tax billing collectionand reassessment), lum jingtip halor ki jingdonkam ba kongsan ha ka imlang sahlang (Surveying basic infrastructureconditions) bad jingpynbiang ia ki kot kdew (preparation of digitized maps), lum jingtip ia ki jaka ki puta bad jingdonjingem (property and infrastructure databases) khnang ban sngewthuh kumno ban bei pisa ia ki projek bapher bapher(investment planning), kine ki long ki mat ba kongsan jong ki jingaibuit lane Technical Assistance.

Ka jingkha-i pateng bad ka Jingbuh pisa ban pynmih phoida (Trade and Investment)

Ka jingthmu jong ka ADB ka long ban pyndonkam ia ka thain kaba shatei jong ka lam mihngi, haka ban wanrah kajingiadei bad jingiatrei lang ha ka jingdie jingthied bad ka thain dewlynnong kaba shathie sharum kaba ki khot kaSouth Asia. Ka jingtrei kam jong ka ADB hangne ha thain kaba shatei jong ka lam mihngi, kum ki kam ba iadei badka shna surok shna lynti bad ban shna ia ki bormet kiba lah ban wanlam khubor kylleng ka pyrthei baroh kawei; kajingtei ia ki nongbah; ka jingpynkyntiew ia ka die ka thied halor ki mar kiba mih na rep ka riang; ka jingthaw ia ki bormet kiba mih na ka um; bad kiwei kiwei de, ki long ba ka ADB ka thmu ban pynkiew pynkhlain ha ka jingiadei ha kaliang ka die ka thied bad ka jingbuh pisa ha katta ka rukom ban iohnong. Ka ADB ka la pyllait ia ka TA ia kane kajingthmu jong ka hangne ha thain kaba shatei jong ka lam mihngi ha u bnai risaw u snem 2004. Kane ka pyni balei kajinkha-i pateng bad jingbuh pisa ban pynmih phoida ha kane ka thain, namar kane ka wanlam ia ka jingbun nejingiohnong jong ka ri India hi baroh kawei, ha ka liang ka die ka thied bad jingkynshew pisa kaba la pyntreikam hida ka ADB bad kiwei kiwei ki IFI. Ka jingai jingiarap kaba ki ong ka TA ka pyni ruh ba hangne ha thain ka long kaba duna bha,; bad yn kham iohnong bha lada ki ia trei lang bad ki hima kiba shajan jum ki hima Bangladesh, Bhutan,Nepal bad ka hima China9 . Ka ADB ka pyrkhat ba ka kam kha-i pateng bad kane ka jingpuhpisa ban pymih phoidahangne ha thain ka dei kaba donkam, haka ban pynbha, pynkiew ia ka rukom iaid iew jong kane ka thain shane; badban pynkih, pynibang ia ki seng shimet ban kin trei ha kane ka thain. Ka ADB ka ong ruh ba dei ban kyrshan bad banshim kabu ia kito ki jait kha-i pateng halor ki mar kiba lah ban wanlam bun ha ka liang ka jingiohnong. Kane ka bankka kdew ruh ha ka hima Assam , bad kiwei kiwei ki jaka ha kane ka thain, kiba dang long khlaw bha, ki bym pat donmano mano ruh ban ktah ia ka spah kaba ki don kumba la thaw hi; bad ruh ha ka lynti kaba bteng ia ka hima Nepal badBhutan lynba ka hima West Bengal bad lynba ka hima Sikkim, kine ki long ki jaka ki ban plie lad lynti ban tei ia kakam kha-i pateng halor ki mar kiba mih na ka rep ka riang.

Ka TA10 ka thmu ban pynkiew shuh shuh ia ka bormet jong ki seng riew shimet hangne ha thain kaba shatei jong kalam mihngi. Wat lada don ki jingeh ruh, ka jingthmu ka ADB ka long ban pyntrei ha katta ka rukom ka ban wanlamia kane ka thain sha khmat rynkat bad ki ri ba na shabar India ha ka liang ka iewbah iewsan. Ka TA ruh ka thmukumjuh hi, ha kaba ka kam ia die ia thied jong ka SASEC ha kham khlain ban kham jan ha ka jingiadei jong ka nakawei ka shnong sha kawei pat. Ka ADB ruh ka mynjur kumjuh, ban wanlam ia kane ka thain sha khmat, ban ioh iashim bynta bad ki iew bah iew san jong ka pyrthei hi baroh shi tyllup kaba ki ong ki global market; bad ban pynkhlainia kito ki riew shimet ha ka ban wanlam ruh kumjuh ia ki sha khmat; bad ha ka juh ka por kane kan kyntiew ia ka riIndia ha ka jingiadei jong kane ka thain bad ka South Asia bad ki khappud shnong jong ka , kaba ki khot ka GreaterMekong Subregion.

Tourism

Ka ju iai long ba ka ADB ka pyni ia kane ka thain lam mihngi kum ka jaka ka ba iai long ka thain kaba sah kumjuh,ka bym ju don mano mano ruh ban tip bha shaphang jong ka, ka pyni ia ka kum ka jaka ka dang long sotti ha ka bymdon mano mano ruh ban ktah ia ka, ka ba dang long kumba la thaw, ha jingdap jong ka da ka spah mariang ka ba dangiphuh iphieng. Kane ka jinglong jong ka, ka plie lad lynti ban shna pisa ha ka ban tei ia ka da kaba wanrah ia ki breiwna bar ban wan peit kai ia ka, bad ban shna ki jait jingialeh kai ki ba pher ba pher bad pyni ia ki briew ia ka niam karukom jong ki, ban pyni ia ka rukom im ki nongkyndong ha ki shnong rit, bad kiwei kiwei pat. Ka ADB ka la kdewshai ba ka torisim (ki ju ong tourism ia ki nong leit jingleit, nongshang pyrthei ne maphusor) ka long ka kongsan baka

Page 62: Ka Jingpynshai halor ka

60 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

SASEC kan pyntrei kam bha kham kloi kum ha u snem 200011. Ka SASEC ka pyni ba ka tourism kan long ruh ka bakongsan ha poh ka iatylli lang ha ka jingtrei jong ka bad ki thain rit ruh. Ka seng kaba ia trei lang na ka bynta katourism (working group) la thaw ia ka da ka SASEC prokram, bad ka pyni shuh shuh ban kan trei khnang na ka byntakito ki jait jingiarap ne ki lad ki ban tei ia u jait bynriew jong ka thain. Ka meeting ka ba lai jong ka ne ka seng(working group) kaba la long ha u July 2003 ka la ia sngewthuh jingmut halor ar tylli ki kyndon kita ki long kumne:ka Buddhist circuits (ka jingiaid maphusor) bad ka ecotourism ka ba iadei bad ka pyni phuh iphieng ia ka mariang kaba ka tynrai jong ka, ka long na ka leh niam leh rukom jong kane ka thain hi. Ka jingpynkhreh ne ka plan kaba ha usnem 200312 ka ba iadei ban tei ia ka tourism jong SASEC, ka la kynthup hi ia kitei ki ar tylli ki kyndon ki ba la kdewha neng , bad ki kdew ruh ia kito ki ba kongsan kiba iadei kumno ban pynkhlain bor bad ban tei ia ki spah khyndew,mariang jong ki briew jong kane ka thain13. Ka tnat ba iadei ha ka jingbatai, jingai nuska na ka bynta kane ka seng lapyni ha ka Regional Cooperation Strategy bad ka prokram na ka bynta u snem 2004 ban kyrshan ia ka seng tourismhapoh ka SASEC14.

North East Region Assement and Development Strategy concept paper

Kane kot shemphang ka ba btai ia ka rukom pyniad kam, bad jingthew, jingbniah jong ka thain lam mihngi bad kabadei na ka bynta ki buit ki lynti ha ka ban tei ia kane ka thain, ka kdew shai ia ki mat ba kongsan ki ba pynkhlain shuhshuh halor jong ka jingtrei kam jong ka ADB hapoh kane ka thain lam mihngi bad ka jing thaw ia ka seng ka ban aibuit ai bor, ban pynduna ia ka jingduk jong kane ka thain. Kane ka kot ka kdew ia ki mat kongsan kum ka jingiarapban tei ia ka thain hi baroh kawei, kine ki long ba donkam kyrkieh ban pynkhreh na ka bynta kane ka thain lammihngi ha ka ioh ka kot jong kane ka thain hi kaba ki ong ka Economic and thematic sector work (ESTW). Kane kasngewthuh shai ba hangne ha thain lam mihngi ka don ka jingiashaniah jong kawei shnong ha kawei pat ka shnongha ka imlang sahlang. Bun ki ESTW ba la thaw la sdang pyntrei kam ha ka shnong Sikkim. Kine ki ESTW kin peitbniahh ha ki shnong kum ka Assam, Arunachal Pradesh, Meghalaya, Manipur, Mizoram, Nagaland bad ka Tripura.Kane kot shemphang ka btai halor ki buit ki lynti jong ka ADB kumno ka shim nyngkong eh ia kito ki jingtyrwaprojek kiba ia khun ban ioh tyngka. Kane ka kot la buh khmat lypa ban pynwan nia lada don kano kano ka daw ba haka thain lam mihngi, nalor ba ka ioh bai seng, ne kiwei pat ki jingiarap tyngka na ka sorkar kmie (ka long haduhkhyndew phew percent 90% kum ki grant) haduh ba pyni ba ha baroh kawei ka ri shityllup ka ioh bun hi kane kathain lam mihngi ha ka liang ka pisa na ka sorkar kmie. Hangne phi iohi ba kat kum ka jingong jong ka ADB, ka iohka kot jong kane ka thain lam mihngi ka iai long kabam don lad don lynti ban tei bor met ia la ka shnong, bad habaphin ia khein bad ka ri hi baroh kawei, ka thain lam mihngi ka dang long ka jaka kaba dang duk , kaba ki trainongshong shnong kim lah trei kam trei jam, bym nang trei, bym nang pynroi bad ba ki jaitbynriew ki dang iai sahbieit. Kane ka kot ka ong shuh shuh ba jingiarap ia ka thain lam mihngi kan dei ban kham long ka ba tyneh, ba jurshuh shuh ba ka sorkar ka ri India kadei ban pynkhlain shuh shuh na ka bynta ka ne ka thain ka ki ong “ka thain baduk, ba bieit ba them ba sah marwei” ba dei ban wanrah rynkat bad kiwei pat ki thain pdeng shnong ka ri kiba ka iohka kot, ka imlang sahlang ka la kiew bha shakhmat.

Ka TA ba kane ka kot shemphang ka tyrwa kan sa tei ia ki (i) jingpule jinputhi kiba iadei bad ka synjuk seng badsynshar khaddar bad ia ka jingiathuh hyndai hynthai ban tip ia ka tynrai jong kawei pa kawei ka hima hangne ha thain(ii) Ka jingpule bniah ha ka ioh ka kot ha kawei pa kawei ka hima jong ka thain lam mihngi. (iii) ka jingpule jingputhiba thew ia ki jingdonkam ban dei ban shim nyngkong ne khmih bniah. (iv) ki buit ki lynti ki ba iadei na ka bynta bantei lang ia ka thain baroh kawei shityllup, ka ban iarap ia ka ADB kumno ban jied bad ban shim nyngkong eh ia kitoki projek kiba pan jing iarap kiba kham kongsan.

Assam Governance and Public Resource Management Programme

Ka TA na ka bynta ka Assam bad ka prokram pyniaid ia ka jingdon jingem ki paidbah kan btai hangne ia ki kyndonkumno ban pyntrei kam kaban pynstet ha ka kiew ka ioh hapoh Asaam, da kaba kyrshan ia ka sorkar Assam ha ka banshna dur ia ki kyndon ki ba iadei ia rukom pyniaid ia ka jingdon jingem ki paidbah. Kine ki long ban pynthymmai iaki kyndon ki ba rim ki ba la shna ha katta ka rukom ban pyni shai ia ka tynrai jong ka pud ka thew kaba ia dei bad kajingkynshew pla tyngka ka ba ki ong ka MTFRP (Medium Term Fiscal reform program) ka MoU, (ka jingsngewthuhrynkat lang hapdeng ki ar tylli ki kynhun) ka ba peit bniah ia kine harum (i) ka jingpynthymmai ia ki ain khajna kiba

Page 63: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 61

iadei na ka ban pynkhreh ia ka jingdon jingem, ki mar ki matta. (ii) ka jingpynthymmai ia ki ain khajna kiba iadei badka jinglut jingsep jong ki paidbah ban pynkhlain ban ai bor ha kaban pynbha, ban pyniaid ryntih ia ka rukom ai marai matta, ne pisa. (iii) ka jingpyntymmai ia ki ain khajna ban pynskhem ia ka pla tyngka jong ka sorkar bad (iv) ka borsynshar ne bor pyniaid bad ki jingpynthymmai ia ki ain kiab iadei na ka bynta u paidbah ki ba ai jingiarap , bad kajingkit jinkyrshan ia u paidbah lynba ka jingai bor pyniaid ha ki sorkar kiba kitkhlieh kham bha bad ha ki seng shimet.Ha kat kum ka jingiohi ka ADB ka sorkar bad ki seng shimet (public sector) ki dei ban peit tang ia kito ki kam kiabla buh hi tang ia ki ha kane ka ioh ka kot jong ka pyrthei ba mynta, kiba kyrshan ia jingmih khajna bad ka jinglutjingsep. Ki saw tylli ki kyndon ba pyntreikam da ka TA ki dei ki (i) ki khajna (ii) ki khajna ba iadei bad ka jinglutjingsep jong ki paidbah, (iii). ki khajna ba dei bad ki ram , bad (iv) ka jingsynshar bad bor pyniaid ha ba pynthymmaiia ki ain ki rukom.

Ka rukom treikam jong ka TA kan peit bniah ia ka jinglong jong ka sla khyndew bad ia ki kam ki jam ha ka liang kaioh ka kot jong ki seng ha thain lam mihngi ha kaba iadei pat bad ki to ki ri kiba hap hapoh ka SASEC. Yn khmihbniah ruh ia ki kam ki jam jong ki seng kiba dei bad ka kha-i ka pateng, bad ki kam ki bapher bapher kiba iadei badka kam shalan shabar. Baroh ki kam shalan shabar yn peit ia ki kat kum ki ain ki kyndon ba la kdew da ka WTO(world trade organisation) lane kin pyndonkam da ka ba pyndep jong ka jingioh jong ka ri India na WTO. Ha kaweipat ka liang, ka TA kan khmih biang sa shisien ia ka rukom kha-i pateng jong ka ri India bad ki ain buh tyngka, badkito ruh ki jingbuh tyngka bad ki ri shabar India ka ba ki ong ka Foreign Direct Investment (FDI), kiba lah ban iarapne ktah ia ka thain lam mihngi shane. Ka jingpeit bniah ia ka iew bad ia ka seng-ain na ka bynta ka kha-i ka pateng badbuh pisa tyngka kan long ruh ka bynta jong ka TA ban thuh bniah.

Ka jingpynthymmai ia ki ain ki ba iadei na ka bynta ka jingbatai ban pyniaid ia ka pisa, Ka Komputor bad kajingpyniaid ia ka lut ka sep

(Budget Procedure Reform, Computerization and Expenditure Management)

Ka TA ka kyrteng “Budget Procedure Reform, Computerization and Expenditure Management”, jong ka sorkarAssam15 kan btai bniah ia ki kyndon kumno ban pynkhlain bor ia ka sorkar ha ka ban lah ban pyntreikam ia ki ainkhajna ba thymmai da ka ba thaw ia ka nuksa ne kyndon ban pynbha ia ki ain khajna, bad ban pynbha ruh ia kijingpynkhreh jong ka hima bad ka jingbatai ia ka jingiaid ka pisa tyngka; ban pynkhlain ia ka jingpyniaid pisa tyngkajong sorkar Assam; ban pynkhlain ia ki seng shimet bad ia ka hima bor synshar; ban pynkhreh, pyntreikam da ka bashna bha ia ki seng ha ka liang ka bor met ban pynbha ia ka jingiadei jong ki nongtrei kiba ia trei lang ha ka juh kaseng.

Capacity Building for Fiscal Reforms in Sikkim

Ban tei ia ka bormet ka ban peit na ka bynta ban pynthymmai ne pynkylla ia ki ain kumno ban kynshew pisa ha kahima Sikkim16. Kane ka thmu ban iarap ia ka sorkar jong ka Sikkim ban shna dur thymmai ia ki lynti ne rukompyniaid pisa ka ba kham bha ha ka ba ki bormet jong ka sorkar hi kiba dei ban peit ia ka jingpyntreikam da ka ba budia kine ki lynti. Ka TA ka ai nuksa bad ai jingbatai kumno ban iaid shakhmat ban ioh ia kane ka thong jong ka. Ka banynkong eh ka long ban iarap ia ka sorkard jong ka Sikkim kumno ban shna ia ki ain lane ki kyndon ban shim khajna,bad ia kiei pat ban nym shym. Ka ba ar ka long band iarap ia ka sorkar ha ka jingphiah, ne jingtei ia ki ophis kyrpangka ki ju khot department khnang ba kine kin kham don bor ha ka jingsynshar, jingpyniaid kam ha liang ka pisa katynka jong ka sorkar. Bad ia kine ki ophis kyrpang la shna ha kata ka rukom ban pyni ia ki jingiaid beit iaid ryntih haka kam pisa bad ka jingtrei kam jong ka la ban iohi paidbah ia ka jingkhuid ha ka rukom treikam. Kaba lai ka TA kanshna biang ia ka jingpynkhreh ne ka ba ki ju ong ka plan na ka bynta kito ki seng ba dei hi jong ka sorkar. Ka jingthmujong ka TA hi baroh kawei: (i) ka long ban pynkhlain bor ia ki seng ki ba rit ki ba dei na ki dong hi khnang ba kin lahban trei kam bha. (ii). Ka ophis kyrpang kaba dei peit ia ka jinglut jingsep jong ka hima ka ba ki ong ka Directorate ofEconomics and Statistics ka ban lum ia ki dak ki shin kumba ka long ha ka liang ka lut ka sep jong ka hima Sikkim.Ka rukom pyntreikam jong ka TA ka kynthup ia ka jingpynmih ia ka VAT (value added tax) kane ka mut ia kajingbuhdor halor ki mar ki matta ki bym ju buh, kiba iadei bad ka kha-i pateng jong ki paidbah.. Ka jingpymih ia kaVAT kan long bad ka jingkyrshan jong ka ophis kyrpang ka ba dei pet ia ki khajna halor ka kha-i ka pateng jong ki

Page 64: Ka Jingpynshai halor ka

62 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

paidbah. Kane ka jingleh jong ka ban pynmih ia ka VAT ka long ban ioh shim khajna na kito ki kam kha-i ki bym lasiew hap ban siew bai khajna, bad ban pynbun ki jingsiew kiba iadei ia ki kam na ka bynta u paidbah. Ka TA ruh kapule bad khmih halor jong ka jingsam tyngka da ka ba buh jingthoh, da ka jingthmu ban ioh pynshongnia ia ka rukomba pyndonkam pisa, khnang ba ha uwei u snem lah ban btai kumno yn pyniaid ia ka pisa. Kane ka jingthoh jong ka,kan wanlam ia ka jingpynduna bad kan ai jingiada na ka jingduhnong, jingduk bad jingjot.

Ka prokram jingiada na ka bynta ka jingshlei um ha ka hima Assam (Assam Flood Control Program )

Kane ka kot ai jingmut halor kane ka prokram ka kdew ia ki jingthmu jong kane ka projek ka ba iadei bad ka jingteiia ka ioh ka kot ban pynduna ia ka jingduk jong ki briew kiba im ba sah hapoh ka wah Brahmaputra bad ha wahBarak. Ka TA na ka bynta kane ka prokram kan btai kynthup ia ka jingiada, jingpynduna ban leh kumno ynda donjingshlei um ne jingbam um ia ka khyndew. Kane ka prokram yn pyntreikam ha ar tylli ki mat ne por ba la phiah. Haka mat nynkong, kine ki long ki kam kiaba hap ban pyndep : ban pynkhreh ia ki ain ka hima ka dei bad ka jingiaid iaka um ka wah; ban pynkhreh ia ka jingpyniaid ia ki wah ha Assam, kiba ker kut ker sawdong ia ka rep ka riang, ka jingai um, ka khlaw ka btap, ka jingri dohkha, bad ka surok iaid ka kali hapoh ka hima; ban pynkhreh ia ka jingwan ki jaitjingjulor ban iada na kine ha ka dor ka ba kham tad; bad ban shna ia ki rukom trei kam na ka bynta ka jingpyniaid umbad ki wah bad ban kdew ia ki jingbuh pisa tyngka ki ba kyrpang. Ha kine ki kam ba la kdew ha neng, ha ka phase nemat ba ar kin shna ia ki prokram ban ai training na ka bynta kito ki projek rit ha kine ki jaka kat kum na ki jingthohjingpule halor ka rep ka riang, ka jingpyniaid um, ka khlaw ka btap, ka jingri dohkha bad kiwei ki jait prokram kibaia dei bad ka jingtei ia ka imlang sahlang jong kito ki shnong ba lah shah bam ha ka um, bad ban shna ia ka sengbormet ha Assam bad ia ki projek shna tyngka na ka bynta ka rukom pyniaid pisa ka ADB ruh yn pynkhreh ia ka.

La khmih lynti na ka TA ban pynmih ia ka kot lyngkdap jong ka Assam State Water Policy (ka ain halor jong kajingpyniaid um ka hima ka Assam), ka lynti ne rukom trei jong ka sorkar na ka bynta ban iada na ka jingshlei um nejing shah bam um; bad ki prokram kiba dei ia ka jingpynbha ia ka imlang sahlang na bynta ki projek ha ki jaka kibarit, kiba kynthup ia ki jingpynbha jingtei ia ki jaka, ka rep ka riang, ka jingri dohkha bad kiwei kiwei pat kiba iadeibad ki kam ki jam ha ka liang ka ri dohkha. Ka jingkhmih lynti na ka projek jong ka TA la pynmih ia ka jingiada jongka ioh ka kot ka hima Assam lynba ki kam trei ba janai kiba la iada na ka jingshlei um bad lyngba ki training ba la aina ka bynta ka ka wah. b) ka jingailad na ka bynta ki jaidtbynriew ha ka imlang sahlang hapoh ki projek kiba iahapbad ki jingkyrshan ha ka rukom ban pynmih tulop.

Sikkim Agribusiness Development Support Project

Ka TA ba kyrshan da ka ADB ha projek dei ban jingtei ia ka thung ka rep, bad ka jingdie jingthied, kaba ki khot kaAgribusiness Development Support Project17; ka ju iarap ia ka sorkar jong ka hima Sikkim ban shna dur ne pynkhrehia ki project kumno ban kynshew ne seng na ka bynta ban pyniaid pisa shabar, kaba pyrshang ban ialeh ha kabanpymih tulop, bad ban plie lad lynti ban ai kam ia ki briew lyngba ka die ka thied jong ki jingthung jingrep jong kamariang. Kine ki jingkynshew; jingbuh tynka ka long ban pynkiew ia ka jingmih na kine ki jingthung, bad ban die banpyniaid sha bar ia kito ki jingrep kiba kham iohnong bha; bad ban tei ia kito ki kynhun ki ba kynshew pisa, bankyrshan ia kane ka jingtreikam,; bad ban kyrshan ia ka agribusiness da ka pyrshang ban die ban thied ia ka rep kariang, ban pynkhih ia kito ki briew shimet ban ia lum pisa, bad ban kynshew ha ka phang jong ka rep ka riang.

Ka projek ka pyrshang ruh ban ai jingiarap ban pynbun ki lad ki lynti na ka bynta ka die ka thied halor ka mar ka mattajong ka rep ka riang (i) ban buh dor shuh shuh ha ka die ka thied jong ka rep ka riang, bad ban ialeh ban pynduna iaka jingduhnong hadien ba la dep lum ia ki jingthung jingrep; (b) da ka ba tei ia ka ha katta ka rukom ban pynjur ia kajingdawa na u paidbah bad na ki jingmih na ki seng riew shimet; bad ban pyniaid ia ki mar ki matta ki iew kiba shabarhapoh ri la jong bad shabar ri ruh kum juh bad (c) ban pynmih ki jait kam kiba heh tulop na ka bynta ki nongrep lynbakine ki iew. Ka TA ka ai jingtohkit kaba janai ia kaei ba ka ADB ka shem jingeh bad ia ki lad ki lynti hapoh jong kahima, bad ka kdew ruh ia ki jingmih jingsep jong mar kha-i. kane ka jingkdew ia ki projek la buh nongrim ha kine kimat kongsan kum kine ba bud (i) ka jingpule bad khmih bniah ia ka rukom iaid ka iew, (ii) ka rukom jinpyndap nebuhai, (iii) ka lad ba ioh na ka jingia khun ki para nongdie nongthied (iv) ki lad kumno ban ioh nong, (v) ka jingpyniaria ka jingduhnong haba lum ia ka rep ka riang, bad (vi) ka jingbun ki nongrep kiba lah ban iohnong. Ka TA kan kdew

Page 65: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 63

ia ki lynti treikam hapoh ka hima, ban rat ia kito ki jingpynwit ha ka liang ka bor synshar na ka bynta ki seng riewshimet kiba ia lum pisa ha kki kam jingiadawa, jingdie, jingthied jong ki mar ki matta ki ba mih na ka rep ka riang. Kapyni nuksa da ka ba lum kawei ka kynhun ka iarap da lade ia lade hi ka bi ki ong ka Self Help Group, ka associationne kynhun jong ki nongrep, bad ki ki kynhun ba don lang ka juh ka jingthmu. Ban iarap ia ki shnong nongkyndongbad ia ki nongrep kiba sdang trei ki kam barit, ka TA ka batai da ka ba ai nukssa ban trei kam ha kaban pyndonkam kilad lynti kiba thymmai da ka ba shna ia ki kynhun bapher bapher, kum ki seng kiba iatylli lang haka juh ka jingmut,ki kynhun u riew paidbah, ne ka seng jong u riew shimet lane ban ia snoh kti lang ha kaba bud lang da kine ki lyntikiba long kumne (i) ban shna lad ban iohnong na ka bynta ki nongrep ban pynmih kum ja jingdonkam jong ka jingbhane jingsniew jong ki mar kha-i kat kum ki kyndon ba la ia sngewthuh jingmut lang; (ii) ban pynbiang da ka ba aijingmut, ban ai ia ki tiar kiba thymmai ki techonology, bad ban pynshai halor ka dor bad ka jingleh doh iap; (iii) banai ia ka lad ban ioh ia ki technology kiban pynmih bha ha ka jingiohnong; (iv) ban ai ia jingmut halor ka rukom iaidiew khnang ban sngewthuh kumno ban leh lada la don kano kano ka jingkylla ha ka die ka thied (v) kumno ban lehban pynbieit ia kito ki ba ai pisa; bad (vi) ban shim bynta bad kito ki mat kiba iadei bad ka jingdon jingem, ki kynhun,ka rukom trei kam bad ban khmih bniah ia ka jinglong katta ka jingsniew ne jingbha jong ki mar kha-i.

SASEC for Regional Air Quality Management (TAR: OTH 37014)

Hapoh jong ka SASEC prokram , ka don ka jingdonkam ban tei ia ka Air Quality Management (AQM) hapoh ki thainrit da ka ba ia trei lang ban ia sam lem, ne ai jingmut lem ha ki rukom khein, rukom treikam ha la ha la ki jong ki himakumba la ia don jingsngewthuh lang. Kane ka jingdonkam kumba la thoh da ka SASEC ka wan namar ka daw ka longba la mih ki jait pa ki jaid kompany, ka jinglong nongsor ki shnong ki thaw, bad ia ka jingwan jong ki rukom pynmihbormet na ka mariang kiba la ban ktah ym dei tang ha shnong, ne ri bad ha ki ri shabar ruh. Ym don kam ban ong,hynrei kaei ba ka TAR ka leh ka long ba ka kham pyni ia ki jingjakhlia, jingjaboh ba la wan rah ha ka tei ia kine kibormet ka ba ka ADB bad kiwei kiwei ki IFI ki pyntrei kam. Ha ka jaka ban pynthymmai biang ia ki lynti ban iarap iaki briew ha kane ka thain, ka jingtrei kam ha ka liang ka mariang ban sumar sukher ia ka, pynban ka la iada ia kijingjakhlia, ki jaid bih, ba la mih ha ka jingtrei kam jong ki ha kane ka thain lam mihngi.

Lafarge Cement Plant

Ka Lafarge Surma Cement Limited (LSC) ka la sdang treikam naduh u snem 1997 bad ka parmaw hapoh ka himaMeghalaya. Kane ka don hapoh ka jaka kaba ki khot ka Chhatak, ha shnong Sylhet ka don kum ba shiphew kilometerna ka bordar hima Meghalaya. Kane ka par ka lah ban pynmih haduah 1.2 metric ton ka dew bilat ha ka shi snem. KaLum Mawshun Mineral Private Limited (LMMPL) ka dei ban peit ia ka hok jong ki nongtih par. Ka jing ai wai ia kakhyndew kadei bad ka LSC ka ba dei trai haduh 74 percent bad ka ka Lafarge Umium Mining Private Limited(LUMPL) ka pyniaid ia ka jingtih par haduh 100 percent kaba dei trai da ka LSC. Ka jingbuh pisa tyngka ka longhaduh 240 million pisa tyngka jong ka USA, ka ba kyntup ruh ia ki jingsiew bad bai nongtrei. Ka ADB bad kiweikiwei pat ki IFI, bad ka Lafarge ka kynthup ia ki dei ki nong buh pisa kiba kham kyrpang kiba don hok haduh10percent, bad 10 percent bad 50 percent.

1. La shim na ka dulir Insiduous Financial Intrusion in India’s North East, ICR & FIPA (Extract from the InsiduousFinancial Intrusion in India’s North East, ICR & FIPA)

2. ADB:TAR:IND 36318, ba la bei tyngka da ka Japan3. Ka loan “Assam Governance and Public Resource Management” ba la kynthup ha ka prokram jong ka ADB

2004 ia ka ri India. Ka jingaibuit ba nyngkong eh ha ki jingpyntip ka ADB Business Oppurtunities, 1 July2002. (A loan “Assam Governance and Public Resource Management” included in ADB’s 2004 country programfor India. The TA first appeared in ADB Business Oppurtunities (Internet Edition) 1 July 2002)

4. ADB 2000 : Jingaibuit ia ka India ban kyrshan ia ki tnat pynmih bording, Manila (ADB 2000 : TechnicalAssistance to India for Support for Power Finance Corporation, Manila)

Page 66: Ka Jingpynshai halor ka

64 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

5. ADB : TAR : IND 38312, December 2004, Jingaibuit ia ka India ban pynkhreh ia ka projek bording ha thainshatei lammihngi.

6. Da ka jingiarap ka ADB, la pynkhreh ia ka list kaba kynthup ia 4, 000-5,000 KM ki surok (With the support ofan ADB – financed staff consultant, a long list of about 4,000-5,000 KM has been identified)

7. Ki Plan ka ADB na ka bynta ka India , 2003-2006 (ADB 2003-2006 Country Strategic Plan for India)8. PPTA : IND38260 – 01 (ADB)9. ADB : Jingaibuit halor ka khaii ka pateng bad ka jingbei pisa ha ka thain shatei lammihngi ka India (ADB :

Technical Assistance to India for Preparing Northeastern States Trade and Investment Creation Initiative,TAR: IND37407 Oct 2004)

10. ADB: Technical Assistance to India for Preparing NorthEastern States Trade and Investment Creation Initiative,TAR: IND 37407 Oct 2004 (Ka jingiarap ba shihud na ka bynta ka ri India kumno ban khreh ia ka rukom kha-i pateng hangne ha thain lam mihngi)

11. ADB: TAR: IND: 37407: Technical Assistance to India for Preparing the NorthEastern States Trade andInvestment Creation Initiative

12. ADB 2000. TA for Identification and Prioritization of Subregional Projects in South Asia. Manila; and ADB2001. TA for South Asia Subregional Economic Cooperation II. Manila.

13. ADB,2003: Technical Assistance for SASEC Tourism Development Plan, Manila.14. The TA first appeared in ADB Business Opportunities (Internet Edition) on 25 November 2003. Ka TA ka mih

nyngkong eh ha ka kot kumba la kdew haneng ha ka ktien phareng15. ADB: TAR: IND 36348, on Budget Procedure Reform, Computerization and Expenditure Management

(ASSAM), June 2003.16. ADB: TAR: IND 36055: Technical Assistance to India for “Capacity Building for Fiscal Reforms in Sikkim”,

December 2003.17. ADB: TAR: IND 37091, Agribusiness Development Support Project, Sikkim, October 2004

Page 67: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 65

MANAGING DIRECTORGENERAL

OPERATIONS EVALUATIONDEPARTMENT

OFFICE OF THECOMPLIANCE REVIEW PANEL

VICE-PRESIDENT(Knowledge Management and

Sustainable Development)

VICE-PRESIDENT(Operations 1)

VICE-PRESIDENT(Operations 2)

VICE-PRESIDENT(Finance and Administration)

REGIONAL & SUSTAINABLEDEVELOPMENTDEPARTMENT

SOUTH ASIA DEPARTMENT EAST AND CENTRAL ASIADEPARTMENT

OFFICE OFTHE SECRETARY

ECONOMICS ANDRESEARCH DEPARTMENT

AFGHANISTANRESIDENT MISSION

AZERBAIJANRESIDENT MISSION

OFFICE OFTHE GENERAL COUNSEL

OFFICE OF COFINANCINGOPERATIONS

BANGLADESHRESIDENT MISSION

PRCRESIDENT MISSION

BUDGET, PERSONNEL &MANAGEMENT SYSTEMS

DEPARTMENT

INDIARESIDENT MISSION

KAZAKHSTANRESIDENT MISSION OFFICE OF

ADMINISTRATIVE SERVICES

NEPALRESIDENT MISSION

KYRGYZRESIDENT MISSION CONTROLLER�S

DEPARTMENTPAKISTAN

RESIDENT MISSIONMONGOLIA

RESIDENT MISSIONTREASURY

DEPARTMENTSRI LANKA

RESIDENT MISSION

TAJIKISTANRESIDENT MISSION OFFICE OF INFORMATION

SYSTEMS ANDTECHNOLOGY

MEKONG DEPARTMENTUZBEKISTAN

RESIDENT MISSION

CAMBODIARESIDENT MISSION

SOUTHEAST ASIADEPARTMENT

LAO PDRRESIDENT MISSION

INDONESIARESIDENT MISSION

VIET NAMRESIDENT MISSION

PHILIPPINESCOUNTRY OFFICE

THAILANDRESIDENT MISSION PACIFIC DEPARTMENT

PRIVATE SECTOROPERATIONS DEPARTMENT

PACIFIC LIAISON ANDCOORDINATION OFFICE

PACIFIC SUBREGIONALOFFICE

PAPUA NEW GUINEARESIDENT MISSION

SOUTH PACIFICREGIONAL MISSION

Ka Dur halor ki tnat treikam jong ka ADB

BOARD OF GOVERNORS

BOARD OF DIRECTORS

PRESIDENT

SPECIAL LIAISON OFFICEIN TIMOR-LESTE

CENTRAL OPERATIONSSERVICES OFFICE

ASIAN DEVELOPMENTBANK INSTITUTE

OFFICE OFTHE AUDITOR GENERAL

STRATEGY AND POLICYDEPARTMENT

OFFICE OF REGIONALECONOMIC INTEGRATION

OFFICE OF THE SPECIALPROJECT FACILITATOR

CREDIT RISKMANAGEMENT UNIT

DEPARTMENT OF EXTERNALRELATIONS

EUROPEANREPRESENTATIVE OFFICE

JAPANESEREPRESENTATIVE OFFICE

NORTH AMERICANREPRESENTATIVE OFFICE

I

ANNEX

Page 68: Ka Jingpynshai halor ka

66 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Ka Board jong ki Executive Directors jong ka ADB 1

Haruhiko KurodaPresident bad Chair jong ka Board of DirectorsPhone: (632) 632-6005/6000Fax: (632) 636-2000Email: [email protected]: Stella Torres ([email protected])

Executive Director, Alternate, Bad Advisors Ki Ri Ba Mihkhmat

Mr. Masaki Omura – Executive Director JapanPhone: (632) 632-6095/6014Fax: (632) 632-6176Email: [email protected]: East, Suite 12, Room 9724Assistant: Josie Coscolluela

Mr. Atsushi Mizuno – Alternate DirectorPhone: (632) 632-6096/6099Fax: (632) 632-6176Email: [email protected]: East, Suite 12, Room 9736Assistant: Tess Carreon

Mr. Takeshi Murazawa – Director’s AdvisorPhone:(632) 632-6856/6069Email: [email protected]: East, Suite 12, Room 9728

Mr. Kazuhiro Iryu – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6074/6104Email: [email protected]: East, Suite 12, Room 9732Assistant: Louise Alberto

Mr. Paul W. Speltz – Executive Director United StatesPhone: (632) 632-6050/6053Fax: (632) 636-4003, 636-2084Email: [email protected]: South, Suite 7, Room 9444Assistant: Shirley Agliam

Mr. Paul Curry – Alternate DirectorPhone: (632) 632-6051/6052Fax: (632) 636-2084Email: [email protected]: South, Suite 7, Room 9432Assistant: Marites Perfecto

II

ANNEX

Page 69: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 67

Ms. Barbara Holloway – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6054/5017Email: [email protected]: South, Suite 7, Room 9436

Mr. Atticus Weller – Director’s AdvisorEmail: [email protected]

Mr. Ashok Saikia – Executive Director India, Bangladesh, Bhutan, LaoPhone: (632) 632-6040/6028 People’s Democratic Republic,Fax: (632) 632-5780 Tajikistan, AfghanistanEmail: [email protected]: South, Suite 10, Room 9644Assistant: N. Srinivasan

Mr. Nima Wangdi – Alternate DirectorPhone: (632) 632-6041/6043Fax: (632) 632-5780Email: [email protected]: South, Suite 10, Room 9632Assistant: Cheryl Managuelod

Mr. Ajay Seth – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6106/6177Email: [email protected]: South, Suite 10, Room 9640Assistant: Lucy Pery

Mr. Shumsher Sheriff – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6174/6067Email: [email protected]: South, Suite 10, Room 9636

Mr. Xiaosong Zheng – Executive Director ChinaPhone: (632) 632-6071/6026Fax: (632) 636-2052Email: [email protected]: West, Suite 6, Room 9324Assistant: Maridel Capulong

Mr. Xialong Mo – Alternate DirectorPhone: (632) 632-6034/6073Fax: (632) 636-2052Email: [email protected]: West, Suite 6, Room 9336Assistant: Becca Regis

Mr. Wenxing Pan – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6071/6033Fax: (632) 636-2052Email: [email protected]: West, Suite 6, 9328Assistant: Liu Weijie

Page 70: Ka Jingpynshai halor ka

68 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Mr. Minwen Zhang – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6110/6012Fax: (632) 636-2052Email: [email protected]: West, Suite 6, 9332

Mr. Stephen Sedgwick – Executive Director Australia, Azerbaijan, Cambodia,Phone: (632) 632-6065/6027 Hong Kong, China, Kiribati,Fax: (632) 636-2072 Federated States of Micronesia,Email: [email protected] Nauru, Solomon Islands, TuvaluLocation: North, Suite 4, Room 9232Assistant: Marilou Tabangay

Mr. Richard Moore – Alternate DirectorPhone: (632) 632-6098/6068Fax: (632) 636-2072Email: [email protected] Location: West, Suite 4, Room 9244

Ms. Senny Phillip – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6072/6025Email: [email protected]: West, Suite 4, Room 9236Assistant: Ja Alcantara

Mr. Vusala Jafarova – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6066/5490Email: vjafar [email protected]: West, Suite 4, Room 9240

Mr. Agus Haryanto – Executive Director Cook Islands, Indonesia, Fiji Islands,Phone: (632) 632-6055/6017 Kyrgyz Republic, New Zealand,Fax: (632) 636-2076 Samoa, TongaEmail: [email protected]: West, Suite 5, Room 9316Assistant: Muhammad Jumbeli

Mr. Richard Stanley – Alternate DirectorPhone: (632) 632-6056/6058Fax: (632) 632-5095Email: [email protected]: West, Suite 5, Room 9304Assistant: Tonette Bravo

Ms. Janice Spalding – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6059/6057Fax: (632) 636-2076Email: [email protected]: West, Suite 5, Room 9312Assistant: Mayette Hernandez

Ms. Sinate Mualaulau – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6087/6019Email: [email protected]: West, Suite 5, Room 9308

Page 71: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 69

Mr. Chaiyuth Sudthitanakorn – Executive Director Thailand, Malaysia, Myanmar, Nepal,Phone: (632) 632-6081/6083 SingaporeFax: Email: [email protected]: South, Suite 8, Room 9464Assistant: Baby Bolano

Mr. Sein Tin – Alternate DirectorPhone: (632) 632-6080/6022Fax: (632) 636-2080Email: [email protected]: South, Suite 8, Room 9452Assistant: Evelyn Aparri

Mr. Lal Shanker Ghimire – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6077/6042Fax: (632) 636-2081Email: lghimir [email protected]: South, Suite 8, Room 9460Assistant: Cynthia Kalingo

Ms. Siti Zauyah Mohd Desa – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6077/6082Fax: (632) 636-2081Email: [email protected]: South, Suite 8, Room 9456Administrative Assistant: Cynthia Kalingo

Mr. Volker Ducklau – Executive Director Austria, Germany, Turkey, UK,Phone: (632) 632-6076/6078 LuxembourgFax: (632) 636-2056Email: [email protected]: East, Suite 11, Room 9704Assistant: Bles Maca

Mr. David Taylor – Alternate DirectorPhone: (632) 632-6079/5079Fax: (632) 636-2056Email: [email protected] Location: East, Suite 11, Room 9716Assistant: Chat Banes

Ms. Nicole Bintner-Bakshian – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6091/5812Fax: (632) 636-2056Email: [email protected]: East, Suite 11, Room 9708Assistant: Raquel Velasquez

Mr. Ugur Salih Ucar – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6075/6037Email: [email protected]: East, Suite 11, Room 9712

Page 72: Ka Jingpynshai halor ka

70 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Mr. Patrick Pillon – Executive Director Belgium, France, Italy, Spain,Phone: (632) 632-6035/6032 SwitzerlandFax: (632) 636-2044Email: [email protected]: South, Suite 9, Room 9624Assistant: Clarisse M. Santos

Mr. Niklaus Zingg – Alternate DirectorPhone: (632) 632-6036/6093Fax: (632) 636-2044Email: [email protected]: South, Suite 9, Room 9612Assistant: Angelica Alejandro

Mr. Johan Dubois – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6024/6021Email: [email protected]: South, Suite 9, Room 9620Assistant: Gems Gonzalez

Ms. Paola Pettinari – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-5084/6189Fax: (632) 636-2044Email: [email protected]: South, Suite 9, Room 9616

Mr. Chol-Hwi Lee – Executive Director Republic of Korea, Papua New Guinea,Phone: (632) 632-6045/6038 Sri Lanka, Taipei-China, Uzbekistan,Fax: (632) 632-5599 Vanuatu, VietnamEmail: [email protected]: East, Suite 1, Room 9144Assistant: Cecille Alcantara

Mr. Batir Mirbabayev – Alternate DirectorPhone: (632) 632-6046/6048Fax: (632) 632-5599Email: [email protected]: East, Suite 1, Room 9132EAssistant: Evelyn Buenaventura

Mr. Chang Huh – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6049/6047Fax: (632) 632-5599Email: [email protected]: East, Suite 1, Room 9140Assistant: Young-Mi Shin

Mr. Yen-Dar Den – Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6049/5097Email: [email protected]: East, Suite 1, Room 9136

Page 73: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 71

Executive Director (Vacant)Phone: (632) 632-6030/6018Fax: (632) 636-2040Email:Location: North, Suite 2, Room 9152Assistant: Bes de Guzman

Ms. Marita Magpili-Jimenez – Alternate Director Kazakhstan, Maldives, MarshallPhone: (632) 632-6031/6088 Islands, Mongolia, Pakistan, PhilippinesFax: (632) 636-2041Email: [email protected]: North, Suite 2, Room 9164Assistant: Marimil Francisco

Mr. Erjan Djalmukhanov– Director’s AdvisorPhone: (632) 632-6197/6044Fax: (632) 636-2041Email: [email protected]: North, Suite 2, Room 9160Assistant: Diane Vallado

Mr. Emile Gauvreau – Executive Director Finland, Canada, Denmark,Phone: (632) 632-6060/6023 Netherlands, Norway, SwedenFax: (632) 636-2048Email: [email protected]: North, Suite 3, Room 9224Assistant: Zenaida Pangan

Mr. Pasi Hellman – Alternate DirectorPhone: (632) 632-6061/6062Fax: (632) 636-2048Email: [email protected]: North, Suite 3, Room 9212Assistant: Vivian Quiroz

The Asian Development Bank is located at:6 ADB Avenue, Mandaluyong City 1550 Metro Manila, PhilippinesTel: (632) 632-4444 | Fax: (632) 636-2444 | Email: [email protected]

1. Ki jingtip ba kham thymmai lah ban ïoh na ka website jong ka BICha http://www.bicusa.org/bicusa/issues/misc_resources/111.php bad website jong ka ADB ha http://www.adb.org/BOD/default.asp

Page 74: Ka Jingpynshai halor ka

72 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Ki jingtip halor ki ophis jong ki katto katneki tnat jong ka ADB

(Contact Information for Selected ADB Departments)

Accountability MechanismOffice of the Special Project FacilitatorNalin Samarasingha, Special Project FacilitatorTel: (632) 632-4825Fax: (632) [email protected]

Compliance Review PanelAugustinus Rumansara, ChairTel: (632) 632-4149Fax: (632) [email protected]

Anticorruption UnitOffice of the Auditor GeneralPeter Egens Pederson, Auditor GeneralTel.: (632) 632-5004Fax: (632) [email protected]*Please mark correspondence “Strictly Confidential”

Strategy and Policy DepartmentKazu Sakai, Director [email protected].: (632) 632-6550

Operations Evaluation DepartmentBruce Murray, Director [email protected]: (632) 632-4100

Private Sector Operations DepartmentRobert Bestani, Director [email protected].: (632) 632-6315

Department of External RelationsJeffrey Hiday, Director GeneralTel: (632) 632-5870

Public Information and Disclosure Unit (InfoUnit,DER)Cindy Malvicini, External Relations [email protected], [email protected]

Public Information CenterTel: (632) 632-5883Fax : (632) [email protected]

NGO CenterBart Edes, Head NGO [email protected]: (632) 632-6751Fax: (632) 636-2195

Regional DepartmentsEast and Central AsiaH. Satish Rao, Director [email protected].: (632) 632-6100Fax: (632) 636-2384

MekongRajat Nag, Director [email protected].: (632) 632-6201Fax: (632) 636-2231

PacificPhilip C. Erquiaga, Director [email protected].: (632) 632-6085Fax: (632) 636-2441/2442

South AsiaKunio Senga, Director [email protected].: (632) 632-6200/4959Fax: (632) 636-2212

Southeast AsiaShamshad Akhtar, Director [email protected].: (632) 632-6955Fax: (632) 636-6318

III

ANNEX

Page 75: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 73

Afghanistan Resident MissionAsian Development BankAfghanistan Resident Mission126, Street 2, Haji Yaqoub RoundaboutShahar-e-Now, P. O. Box 3070Kabul, AfghanistanTel: + 93 20 2103602 + 632 632 5535

Azerbaijan Resident Mission96 Nizami Street, The Landmark Building4th Floor, Baku, AZ1010, AzerbaijanTel. +994 12 496-5800Fax. +994 12 465 9990Email: [email protected]

Bangladesh Resident MissionPlot No. E-31Sher-e-BanglanagarDhaka 1207GPO Box 2100Tel: +880 2 815 6000 - 8, 815 6009 - 16Fax: +880 2 815 6018 and +880 2 815 6019

Cambodia Resident Mission Office# 93-95 Preah Norodom Blvd. (corner of Street 208)P.O. Box 2436,Sangkat Boeung Raing, Khan Daun PenhPhnom PenhTel: + 855 23 215 805, 215 806, 216417Fax: + 855 23 215 807Email: [email protected]

China Resident Mission7th Floor, Block DBeijing Merchants International Financial Center156 Fuxingmennei Avenue, Beijing 100031Tel: +86 10 6642 6601 to 6642 6605Fax: +86 10 6642 6606, 6642 6608Email: [email protected]

Ki jingtip halor ki ophis jong ki Resident/Regional Missions Jong ka ADB

(Contact Information for ADB Resident/Regional Missions)

Ka ADB ka don 19 tylli ki Resident Missions bad 2 tylli ki Regional Missions ha Asia. Ka don ruh 3 tylli kiOphis jong ki nongmih khmat (Representative Offices) bad 3 tylli ki ophis ba kyrpang (Special Offices).

India Resident Mission4 San Martin Marg, ChanakyapuriNew Delhi 110021, IndiaP.O. Box: 5331, Chanakyapuri H.P.O.New Delhi 110021, IndiaTel. + 91 11 2410 7200Fax: + 91 11 2687 0955Email: [email protected]

Indonesia Resident MissionGedung BRI II, 7th FloorJl. Jend. Sudirman Kav. 44-46Jakarta 10210, IndonesiaP.O. Box 99 JKPSAJakarta Pusat, IndonesiaTel: + 62 21 251 2721Fax: + 62 21 251 2749Telex: + 73 65018 ADB IAEmail: [email protected]

Kazakhstan Resident Mission10th Floor, Astana Tower Business Center12 Samal MicrodistrictAstana, 473000, KazakhstanTel. + 7 3172 325053Fax. + 7 3172 328433Email: [email protected]

Kyrgyzstan Resident Mission52-54 Orozbekov Street,Bishkek, 720040 Kyrgyz RepublicTel: +996 312 627343 +996 612 900445 (trunk line)Fax: +996 312 627344Email: [email protected]

Lao PDR Resident MissionCorner of Lanexang Av. and Samsenthai Rd.P.O. Box 9724Vientiane, Lao PDRTel. 856 21 250 444Fax. 856 21 250 333Email: [email protected]

IV

ANNEX

Page 76: Ka Jingpynshai halor ka

74 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Mongolia Resident MissionMCS Plaza, Second Floor4 Natsagdorj StreetUlaanbaatar 46, MongoliaTel. + 976 11 329 836Fax. + 976 11 311 795Email: [email protected]

Nepal Resident MissionSrikunj Kamaldi, Ward No. 31Block 2/597, Na. Na. Pa.Kathmandu, NepalP.O. Box 5017 K.D.P.O.Kathmandu, NepalTel. + 977 1 227 779, 227 784, 220 305Fax. + 977 10 225 063Email: [email protected]

Pakistan Resident MissionOverseas Pakistanis Foundation (OPF) BuildingSharah - e- Jamhuriayat, G-5/2,Islamabad, PakistanTel. +92 051 2825011-16Fax. +92 051 2823324, 2274718Email: [email protected]

Sri Lanka Resident Mission49/14-15 Galle RoadColombo 3 Sri LankaTel. + 94 1 387 055, + 9475 331 111Fax. + 94 1 386 527Email: [email protected]

Papua New Guinea Resident MissionLevel 13, Deloitte Tower, P.O. Box 1992Port Moresby, National Capital DistrictPapua New GuineaTel: + 675 321 0400/0408Fax: + 675 321 0407E-mail: [email protected]

Tajikistan Resident Mission107-5, Nozim Hikmat StreetDushanbe, 734001, TajikistanTel: + 992 372 235 314/ 235 315/ 210 558Fax: + 992 372 244 900

Thailand Resident Mission23rd Floor, The Offices at Central World999/9 Rama 1 Road, Wangmai, PathumwanBangkok 10330 ThailandTel: +66 2 263 5350Fax: +66 2 263 5301

Uzbekistan Resident Mission1, A. Khodjaev Str., Shaikhantaur District,Tashkent 700027 UzbekistanTel. + 998 71 120 7921/22/24/25Fax. + 998 71 120 7923Email: [email protected]

Vietnam Resident MissionUnit 701 - 706, Sun Red River Building23 Phan Chu Trinh StreetHanoi, Viet NamOffice Hours: 8:30 AM - 5:00 PM, Monday - FridayTel. + 84 4 933 1374Fax. + 84 4 933 1373Email: [email protected]

Special OfficesEast Timor Special Liaison OfficeADB BuildingRua Direitos HumanosDili East TimorTel: + 670 3324 801Fax: + 670 3324 132

Philippines Country Office6 ADB Avenue, Mandaluyong City 1550Metro Manila, PhilippinesTel. + 632 683 1000Fax. + 632 683 1030Email [email protected]

Central Asia Regional Economic CooperationUnit (Field Office)28A Kazibek BiAlmaty 050010Republic of KazakhstanTel: + 7-3272 918-513/27Fax: + 7-3272 918-762

Regional Missions● Pacific Liaison and Coordination Office, Australia● South Pacific Sub-regional Office, Fiji.

Representative Offices● North America● Japan● Europe

Page 77: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 75

Ki Jingtip halor ki Nongtrei kiba kitkhlieh ïa ki Aiñ jingïada(Contact Information for Staff Responsible

for Safeguard Policies)

Ka ADB ka don 3 tylli ki aiñ jingïada. Kine ki long ka

Aiñ jingïada ïa ka Mariang (Environment Policy),

Ka Aiñ Jingïada ïa ki briew tynrai (Indigenous

Peoples Policy), bad ka Aiñ jingïada na ka

Jingpynkynraih jakashong/shnong jubor

(Involuntary Resettlement Policy).

Vice President, Knowledge Management andSustainable DevelopmentGeert H.P.B. Van Der Linden

Email: [email protected]

Tel: +63-2-632 5006

Director General/Chief Compliance Officer,Regional Sustainable Development Department(RSDD)Bindu N. Lohani

Email: [email protected]

Tel.: + 63-2-632 6781

Deputy Director General, RSDDKlaus Gerhaeusser

Email: [email protected]

Tel: + 63-2-632 6717

Director, Environmental and Social SafeguardDivision (ESSD), RSDDN.J. Ahmad

Email: [email protected]

Tel.: + 63-2-632 6883

Principal Safeguard Specialist, ESSD, RSDDAlbab Akanda

Email:[email protected]

Tel: + 63-2-632 6784

Principal Environment Specialist, ESSD, RSDDDaniele Ponzi

Email: [email protected]

Tel: + 63-2-632 6789

Senior Social Development Specialist, ESSD,RSDD1

Ruwani Jayewardene

Email: [email protected]

Tel: + 63-2-632 6956

Social Development Specialist, ESSD, RSDD2

Indira Simbolon

Email: [email protected]

Tel: + 63-2-632 6912

V

ANNEX

1. Kitkhlieh na ka bynta ka jingpynkynriah jakashong/shnong

2. Kitkhlieh na ka bynta ki briew tynrai.

Page 78: Ka Jingpynshai halor ka

76 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Ki kyrteng lyngkot ha ka Asian Development Bank(Asian Development Bank Acronyms)

ADB Asian Development Bank

ADF Asian Development Fund

AED Alternative Executive Director

BCRC Board Compliance Review Committee

CAPE Country Assistance Program Evaluation

CEA Country Environment Assessment

CIP Country Strategy and Program InitiatingPaper

CRP Compliance Review Panel

CSO Civil Society Organization

CSP Country Strategy and Program

CSPU Country and Strategy Program Update

DER Department of External Relations

DMCs Developing Member Countries

DPL Development Policy Letter

ED Executive Director

EIA Environmental Impact Assessment

GMS Greater Mekong Subregion

IEE Initial Environmental Examination

IES Impact Evaluation Study

ISA Initial Social Assessment

JSF Japan Special Fund

LTSF Long-Term Strategic Framework

MDB Multilateral Development Bank

MDG Millennium Development Goal

OAG Office of the Auditor General

OCR Ordinary Capital Resources

OED Operations Evaluations Department

PCP Public Communication Policy

PCR Project Completion Report

PCR Project Completion Reports

PPA Poverty Partnership Agreement

PPAR Project Performance Audit Report

PPTA Project Preparatory TechnicalAssistance

PRG Political Risk Guarantee

PSOD Private Sector Operations Department

RRP Report and Recommendation to thePresident

RSDD Regional and Sustainable DevelopmentDepartment

SES Special Evaluation Study

SPD Strategy and Policy Department

SPF Special Project Facilitator

TA Technical Assistance

TASF Technical Assistance Special Fund

TPAR Technical Assistance PerformanceAudit Reports

VI

ANNEX

Page 79: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 77

Ki kyrteng jong ki Seng Bhalang kiba Khmih bniah ïa kikam jong ka ADB

(List of Civil Society Organizations that Monitor ADB)

Note: Don bun bah ki seng ha ka dew bah Asia kiba donkti ha kaba khmih bniah ïa ki kam jong ka ADB.Kito ki ba la kdew harum ki dei ki kyrteng jong katto kane ki seng kiba lah ban ïarap kdew lynti ïa phi shakiwei pat ki seng ha ka ri jong phi.

Action Aid Asia13th Floor, Regent House Building,183 Rajdamri Road,Lumpini, Pathumwan,Bangkok 10330, Thailand.Website: www.actionaidasia.orgPhone: + 00 662 651 9066 - 9Email: [email protected]

Bank Information Center1100 H Street, NWSuite 650Washington, DC 20005U.S.A.Website: www.bicusa.orgPhone: +1 202-737-7752Fax: + 1-202-737 1155Email: [email protected]

Delhi ForumF-10/12, Malviya Nagar,New Delhi - 11017IndiaPhone: + 91-11-26680883/26680914Email: [email protected]

Focus on the Global Southc/o CUSRI, Chulalongkorn UniversityWisit Prachuabmoh BuildingBangkok 10330ThailandWebsite: www.focusweb.orgPhone: +66 2-2187363-65Email: [email protected]

Mekong Watch2F Maruko Bldg. 1-20-6 Higashi UenoTaito-ku, Tokyo 110-0015JapanWebsite: www.mekongwatch.orgEmail: [email protected]: +81 3 3832 5034

NGO Forum on the ADB85-A, Masikap Ext., Central DistrictDiliman, Quezon City, 1101PhilippinesWebsite: www.forum-adb.orgPhone: +63 2-921-4412Email: [email protected]

NGO Forum on CambodiaAddress: #9-11 Street 476, Toul Tompong, P.O.Box 2295, Phnom Penh 3, Cambodia.NGO Forum on CambodiaWebsite: www.ngoforum.org.khTel: + 855-23-213482/994063 Fax: + 855-23-214 429Email: [email protected]

Oxfam Australia156 George StFitzroy, Victoria 3065Australiawebsite: www.oxfam.org.auPhone: +61 (0)3 9289 9444Fax: +61 (0)3 9419 5318

VII

ANNEX

Page 80: Ka Jingpynshai halor ka

78 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

ORGANIZATIONS MONITORING IFIsIN NE INDIA

River Basin Friends (RBF)PO+Village Akajan via SilapatharDistrict Dhemaji – 787059, AssamEmail: [email protected]: 03753-246306, 09435089275Fax : 03753-245758Contact Person: Ravindranath

Arunachal Citizens Rights (ACR)Yara-Tabang ComplexNear Govt. Higher Secondary SchoolESS-Sector, Itanagar-791111,District Papum Pare, Arunachal PradeshEmail: [email protected],[email protected]: 09436057205Contact Person: Bamang Anthony

Dialogue on Indigenous Culture andEnvironment (DICE) FoundationHouse No. 47, Nepali GaonNear Lions ClubDimapur – 797112, NagalandEmail: [email protected]: 09436010419Contact Person: M. Kikon

Forum for Indigenous Perspectives & Action(FIPA)Jupiter Yambem CenterPaona International MarketImphal – West – 795001, ManipurEmail: [email protected],[email protected]: 09862197179Contact Person: Jiten Yumnam

Center for Peace and Development (CPD)1st Floor Ngurthangsangi BuildingCanteen SquareAizawl - 796001, MizoramEmail: [email protected]: 09436142699Contact Person: Angela Ralte

Affected Citizens of Teesta‘Tasso Lee’ Mushi Colony Development AreaGangtok – 737101, SikkimEmail: golden_ [email protected]: 03592-203036; 09434033777Contact Person: Tseten Lepcha

Indigenous and Tribal Development Center(ITDC)Mission CompoundA.D. Nagar,Agartala - 799003, TripuraEmail: [email protected]

[email protected]: 09436121877Contact Person: Sukhendu Debbarma

Intercultural ResourcesC-72, South Extension IINew Delhi 110049Tel: 011- 65665677Email: [email protected]: www.icrindia.orgContact Person: Ramananda Wangkheirakpam

VIII

ANNEX

Page 81: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 79

JingbataiIX

ANNEX

Ka ktien

Alternate Director

Asian Development

Bank (ADB)

Board of Directors

Bretton Woods

Institutions

Compliance Review

Panel (CRP)

Country Assistance

Plans (CAP)

“Peit/khmih ruh ïa”

Peit ia ka Board of

Directors

World Bank

World Bank,

International

Monetary Fund

Inspection Panel

Country Strategy and

Program, Country

Assistance Strategy

Jingmut

Ki treikam hapoh jong u Executive Director bad u don ka bor treikam ba

kumjuh bad ia u Executive Director; la thung da ki dkhot (member

country).

Ka Bank kaba pyntreikam ïa ki bun jaid/rukom treikam ha ki kam pynroi

ha ki thain Asia bad Pacific naduh u snem 1966. Ka ADB ka kynthup ïa

ki dkhot jong 63 tylli ki ri.

www.adb.org

Ha ka ADB, ki 12 ngut ki dkhot jong ka Board of Directors la jied da ka

Board of Governors. Phra na ki 12 ngut la jied da ki ri napoh ki thaiñ

Asia-Pacific, bad saw ngut kiwei pat la jied na sha bar ka thaiñ Asia–

Pacific da ki ri dkhot jong ka ADB. Man la u/ka Director kit hung ïa u/ka

Alternate. U/ka President jong ka ADB u pynïaid ïa ka Board of Directors.

Ha ka World Bank, ka Boards of Executive Directors ka kitkhlieh na ka

bynta ban pynïaid ïa ki kam ba man ka sngi (day-to-day) jong ka World

Bank. Ki Boards ki kynthup ïa ki 24 ngut ki Director, ïa kiba la thung

lane jied da ki ri ba long dkhot lane da ki kynhunjong ki ri (groups of

countries). U/ka President jong ka World Bank u/ka long ruh u/ka

Chairman jong ka Boards.( Chairman of the Boards)

Ka kyrteng ba kyllum jong ki tnat jong ka World Bank bad ka International

Monetary Fund (World Bank Group and the International Monetary Fund

-IMF), ki kynhun seng (institutions) ba la seng ha u snem 1944 ha Bretton

Woods, U.S.A.

World Bank: www.worldbank.org

International Monetary Fund: www.imf.org

Bretton Woods Project (NGO): www.brettonwoodsproject.org

Ka jaid seng kaba ki briew kiba la shah ktah ha ka projek (bad ha ki khep

kiba kyrpang, kino kino ki dkhot jong ka Board of Executive Directors)

lah ban phah/thoh ïa ki jingkyrpad na ka bynta ka jingkhmih biang ba

lada ka ADB ka treikam ne em kat kum ki aiñ lajong.

www.adb.org/Documents/Policies/ADB_Accountability_ Mechanism/

Ka dulir kaba kongsan tam ha ki jingpynkhreh jong ka ADB ha kano

kano ka dkhot ri ba dang kiew (developing member countries). Kane ka

ïasyriem ïa ka Country Assistance Strategy (CAS) ha ka World Bank.

Naduh u bnai August jong u snem 2001, ka ADB ka la bujli ïa ki CAP da

ki Country Strategy and Programs (CSPs).

www.adb.org/Documents/CAPs

Page 82: Ka Jingpynshai halor ka

80 Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank

Country

Operational

Strategy Study

(COSS)

Country Strategy

and Program (CSP)

Developing member

country (DMC)

Executive Directors

Export credit agency

Greater Mekong

Subregion (GMS)

International

Financial Institution

(IFI)

International

Monetary Fund

(IMF)

Multilateral

Development Bank

(MDB)

Country Strategy and

Program

Country Assistance

Plan, Country

Assistance Strategy

Asian Development

Bank

See Board of Directors

International financial

institution

Asian Development

Bank, East-West

Economic Corridor

Multilateral

Development Bank,

International

Monetary Fund,

Export Credit Agency

Bretton Woods

Institutions

Ka dulir kaba batai ïa ki mat ba donkam kiba ka ADB ka lah ban tip

kumno ban pyntrei ïa ki bynta bad ki mat ba donkam (thematic and

sectoral) ha ki ri ba dang kiew (priorities in its developing member

countries). Naduh u bnai August 2001, ka ADB ka la bujli ïa ka COSS

da ka Country Strategy and Program (CSP).

www.adb.org/Documents/COSSs

Ka jingpynkhreh da ka ADB na ka bynta kawei pa kawei ka ri ha ka ban

ruid lain ïa ki prokram bad projek kiba kan pyntreikam. Barabor la ju

pynkhreh shisien san snem bad pynthymmai man u snem.

www.adb.org/Documents/CSPs

Ki dkhot jong ka ADB kiba ïoh ïa ki loan bad thep tyngka na ka bynta ka

ïoh ka kot bad ka roi ka par ha ka imlang sahlang ha ka ri.

www.adb.org/Countries/default.asp#dmcs

Ka tnat paidbah ba la kyrshan da ka sorkar (government-backed) kaba ai

ia ki loan, jingpyntikna bad ka insurance sha ki seng bapher (seng khaïi)

ha kito ki ri ki ban khaïi pateng sha bar ri bad sha kito ki ri bad ki ïew kiba

dang kiew (developing countries and emerging markets). Bun na ki ri

kiba riewspah ki don la kumno kumno ruh ka wei ka ECA. Ki Export-

Import Bank1 ki dei ki ECA.

ECA Watch (NGO): www.eca-watch.org/eca

Ka kam jong ka jingïatrei lang ha ka ïoh ka kot kaba la kyrshan da ka

ADB. Ka kynthup ia ki hynriew tylli ki ri: Burma, Thailand, Vietnam,

Laos, Cambodia bad ka Yunnan Province jong ka ri China. Ka GMS ka

don khatwei tylli ki kam ba kongsan kiba la tip kum ka “flagship

initiatives.”

www.adb.org/GMS

Kum ki juh ki seng pisa tyngka kiba treikam ha kyrdan pyrthei salonsar,

naduh ki kam pynroi ba bun jaid jong ki Bank (Multilateral Development

Bank-MDB), kum ka World Bank and Asian Development Bank (ADB),

bad ki seng bei tyngka kiba donbor, kum ka International Monetary Fund,

bad ka export credit agencies (ECAs).

Ka seng bei tyngka ba don bor ba triekam pyrthei salonsar ban pyntikna

ba ka ïoh ka kot bad pisa tyngka ha ka pyrthei baroh kawei ki long kiba

ïaid beit. Ka ïarap bad pynshlur ha ka khaïi pateng ha ka pyrthei, bad ka

ai jingïarap tyngka ba shipor khnang ban ïarap ïa ki ri ba kin lah ban siew

ïa ki ram ki shah (balance of payments adjustment).

www.imf.org

Ka seng pyrthei salonsar kaba ki dkhot ki dei ki sorkar jong ki ri. Kane ka

seng ka ïarap pisa tyngka bad sneng ïa ka sorkar ha ka liang ka ïoh ka kot

bad ka ki kam pynroi ha ka imlang sahlang ha ki ri ba dang kiew

(developing countries). Ki san tylli ki MDB kiba kongsan ki long: Ka

World Bank, Inter-American Development Bank, Asian Development

Bank, European Bank for Reconstruction and Development, bad African

Development Bank.

Page 83: Ka Jingpynshai halor ka

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank 81

Ki jinglam lynti ïa ki Multilateral Development Banks (MDBs) ba ki dei

ban bud ha ka por kaba ki pyntreikam. Katto katne na ki aiñ ki long kiba

donklam ha ka ban ïada lane pynduna ïa ki jingktah jong ka mariang bad

ka imlang sahlang ha ka jaka kabaka projek ka pyntreikam lane ha ki trai

shnong. Ïa kum kito ki aiñ la khot ki “safeguard policies.”

Ka sla jong ka ADBhalor ki aiñ jong ka:

www.adb.org/Development/policies.asp

Ki loan ba la ai da ki multilateral development bank (MDB) kiba donkam

ïa ki nongshimram ban bud ïa ki jingsneng bad ai jingmut jong ka Bank

ha ka ban ïarap ïa ka ri ban khyllie biang ïa ka ïoh ka kot.

Ka ktien kaba barabor ka ju thew ïa ki ar tylli ki seng ha ka World Bank

Group: International Bank for Reconstruction and Development (IBRD)

bad Development Association (IDA).

Ka ktien ba kyllum na ka bynta ki san tylli ki seng: Ka International Bank

for Reconstruction and Development (IBRD), Ka International

Development Association (IDA), Ka International Finance Corporation

(IFC), Ka Multilateral Investment Guarantee Agency (MIGA), bad ka

International Centre for Settlement of Investment Disputes (ICSID).

International Bank for

Reconstruction and

Development,

International

Development

Association, World

Bank Group

World Bank

Policy

Structural

adjustment loans

World Bank

World Bank Group

Page 84: Ka Jingpynshai halor ka

Table of Contents

● Ka Jingsngewsnguh 1

1. Ka Lamkhmat shaphang kane kot lyngkdop halor ka ADB: 2

Balei ngi dei bad tip shaphang ka ADB?

2. Ki rukom pyniaid bad ki tnat treikam jong ka ADB: Kaei ka ADB? 7

3. Ka nongrim thep tyngka ha ki jingpyntreikam jong ka ADB: 13Kumno ka ADB ka treikam?

4. Ka rukom pynkhreh treikam jong ka ADB ha ka ri: 23Ka lynti treikam jong ka ADB ha ka ri jong phi.

5. Ka Aiñ treikam bad jingkitkhlieh ba laitluid ha ka rukom pyntreikam ha ka ADB: 30Kumno phi lah ban pynkitkhlieh ïa ka ADB?

6. Ka Jingtrei hok ha ka ADB: 42Kumno ban ioh jingtip lynba ka ADB

7. Ka ADB ha ka Thain Shatei Lammihngi Jong ka India 54

● Annex

I. Ka Dur halor ki tnat treikam jong ka ADB 65

II. Ka Jingtip halor ka Board jong ki Executive Directors jong ka ADB 66

III. Ki Jingtip halor ki ophis jong ki katto katne ki tnat jong ka ADB 72

IV. Ki Jingtip halor ki ophis jong ki Resident/Regional Mission jong ka ADB 73

V. Ki Jingtip halor ki Nongtrei kiba kitkhlieh ïa ki Aiñ jingïada 75

VI. Ki Kyrteng lyngkot ha ka Asian Development Bank 76

VII. Ki Kyrteng jong ki Seng Bhalang kiba Khmih bniah ïa ki kam jong ka 77

VIII. Organization Monitoring IFIs in NE India 78

IX. Jingbatai 79

Ka ADB: Ka Lad ban kham sngewthuh ïa ka Asian Development Bank