1

LATVIJAS LAUKSAIMNIECÎBAS KONSULTÂCIJU UNIZGLÎTÎBAS ATBALSTA CENTRS

MATERIÂLS SAGATAVOTS UN IESPIESTS DAÏÇJI PARVALSTS SUBSÎDIJU LÎDZEKÏIEM, KAS PAREDZÇTI LATVIJAS

REPUBLIKAS ZEMKOPÎBAS MINISTRIJAS PASÛTÎTO INFORMATÎVOMATERIÂLU SAGATAVOÐANAI UN IZPLATÎÐANAI

KÂ MAN IZVEIDOT SAVUSAIMNIECÎBU

111 mazi darbiòi zemnieku bçrniem unmazpulcçniem

1999

K. Zariòa

2

Mîïais draugs,ir ïoti jauki, ka tu esi nolçmis palîdzçt vecâkiem,

veidojot savu nelielo saimniecîbu un meklç palîdzîbu ðajâgrâmatâ, kurâ piedâvâts veikt 111 mazus darbiòus daþâdâslauksaimniecîbas un mâjsaimniecîbas nozarçs, kâ arî videssakopðanâ un reklâmas veidoðanâ, kas palîdzçtu uzsâkt savassaimniecîbas veidoðanu un rast iedvesmu saimniekot.

Grâmata sadalîta septiòâs lielâs nodaïâs, katrâ no tâmviens darbiòð ir tâdu grâmatu lasîðana, kas palîdzçtu dziïâkiepazîties ar attiecîgo darbîbas nozari.

Veidojot savu saimniecîbu, ir svarîgs vecâku unvecvecâku atbalsts, pieredze un zinâðanas, tâpçc iepazîstiniar ðîs grâmatas saturu arî viòus un varbût, ka viòi vçlçsiesdalîties ar tevi savâ pieredzç.

Darbiòi ir domâti daþâda vecuma bçrniem, tâpçcizvçlies tos, kurus tu varçtu un gribçtu veikt, kâ arî tos, nokuriem tu varçtu iemâcîties kaut ko jaunu.

Îpaðiem darbiòiem ir îpaðas atzîmes:

- darbiòi, kas veicami visjaunâkajiem bçrniem(vecumâ lîdz 6 gadiem).

- darbiòi, kas veicami tîòiem (vecumâ no 13 lîdz16 gadiem).

Par atbalstu grâmatas tapðanâ îpaði vçlos pateiktiesðîs grâmatas recenzentiem Dr.agr., assoc.prof. D. Lapiòam,dipl.agr. Lîgai Ruþai, redaktorei Mârai Cîrulei un mâkslinieceiElîzai Zikmanei, manas grâmatas pirmajam lasîtâjam, 5. klasesskolniekam Reinim Rukmanim, kâ arî saviem mazpulcçniemno Ozolnieku mazpulka Troïïi, darbabiedriem un vecâkiem.

Kristîne Zariòa

3

SATURS

Plânoðana, darbîbas jomas izvçle unlçmuma pieòemðana ..................................................... 4

Augkopîba ......................................................................... 7

Dârzkopîba ..................................................................... 2 0

Lopkopîba ....................................................................... 3 1

Putnkopîba ..................................................................... 3 9

Mâjsaimniecîba ............................................................. 4 3

Vide un ekoloìija .......................................................... 5 9

Tirgus un reklâma........................................................ 7 2

4

1. darbiòðIZPLÂNO, KÂDA BÛS TAVA SAIMNIECÎBA

Uzsâkot jebkuru darbiòu, tas ir rûpîgi jâizplâno.Sameklç papîru un pildspalvu vai zîmuli un pieraksti

tâs lietas, kas atrodas tavu vecâku mâjâs vai saimniecîbâ unkuras tev liekas noderîgas tavas saimniecîbas veidoðanâ(darbarîki, telpas, izejmateriâli, zemes platîba utt.).

Stâdot ðâdu sarakstu, izpçti, kâdas lietas vari izmantot,izvçloties savas saimniecîbas veidu un darbîbas nozari (taviemvecâkiem pieder daudz aramzemes vai neliels dârzs, viòi audzçliellopus vai citus mâjdzîvniekus utt.).

Aprunâjoties ar saviem vecâkiem par lietâm, kurastu vçlçtos izmantot savas saimniecîbas veidoðanâ, noskaidro,vai tavs saimniecîbas plânojums ir reâls.

Tikpat svarîgi ir noskaidrot, kurâ nozarç tavi vecâkivar sniegt lielâku atbalstu. Varbût tev tiks uzticçts kâdsnoteikts darbs vecâku saimniecîbâ, kurâ tev arî bûsjâsaimnieko. Atceries, cik svarîgs ir vecâku atbalsts, laiveidotu nelielu saimniecîbu un tajâ saimniekotu.

PLÂNOÐANA, DARBÎBAS JOMAS IZVÇLE

UN LÇMUMA PIEÒEMÐANA

2. darbiòðIZVÇLIES NOZARI, KURÂ TU VÇLIES DARBOTIES

Nozares, kurâs var darboties, ir daudz un daþâdas.Svarîgi ir izvçlçties vienu galveno darbîbas nozari, kurai tiktupievçrsta lielâka uzmanîba un kas tiktu rûpîgâk izplânota.

Lai to bûtu vieglâk izvçlçties, aizpildi tabulu (6. lpp.),atbildot uz jautâjumiem un attiecîgajâ lauciòâ ievelkotkrustiòu.

Tad saskaiti krustiòus katrai nozarei atseviðíi.Tev ir lielâka iespçja darboties nozarç, kurâ ir

vislielâkais krustiòu skaits.

5

Jautâjumi, kas palîdz izvçlçties darbîbas nozari

Izvçlçtajâ lauciòâ ievelc krustiòu, lûk tâ - X

Jautâjumi Dârzkopîba Augkopîba Lopkopîba PutnkopîbaMâjsaim-niecîba

Vides kopðanas

darbiKurâ nozarç darbojas tavi vecâki?Kurâ nozarç tu vçlçtos darboties?Cik liela ir zemes platîba, kuru tu varçtu izmantot?

10x10 m 250x250m 250x250m 50x50m Virtuve, darbnîca

30x30m

Kâdi darbarîki un materiâli bûtu tavâ rîcîbâ?

Lâpsta, grâbeklis, kaplis, lejkanna, dârza ðíçres, dârza dakðas u.c.

Lâpsta, grâbeklis, kaplis, ðïûtene laistîðanai, dârza dakðas u.c.

Lopu mîtne, íerra, dârza dakðas, noþogota teritorija ganîbâm u.c.

Vieta putnu turçðanai

Skalpelis, darbarîki koku grebðanai, ðíçres, lîme u.c.

Lâpsta, akmeòi, koki, grâbeklis u.c.

Kâdus izejmateriâlus tu varçtu izmantot?

Dârzeòu un ziedu sçklas un stâdi

Daþâdu laukaugu sçklas un stâdi

Mâjdzîvnieki, kurus audzç vecâki

Putni, kurus audzç vecâki

Kokmateriâli, dzija, audums, produkti, papîrs u.c.

Piemâjas dîíis, meþs u.c.

Kurâ nozarç tavi vecâki tevi visvairâk atbalstîtu?Kurâ nozarç bûtu visizdevîgâk darboties?

Kuras nozares raþojumus visvieglâk bûtu pârdot?Kurai nozarei nepiecieðami vismazâkie izdevumi?Kopâ

6

3. darbiòðPIEÒEM LÇMUMU, KÂDA BÛS TAVA SAIMNIECÎBA

Kad esi izplânojis un izvçlçjies darbîbas nozari, atliekpieòemt lçmumu, kâda bûs tâ saimniekoðanas joma, kurâ tudarbosies - dârzkopîba, augkopîba, putnkopîba vai lopkopîba,kâ arî kâdâ blakusnozarç tu vçlies nodarboties -mâjsaimniecîbâ, vides vai tirgus pçtîðanâ.

Pastâsti vecâkiem par savu lçmumu veidotsaimniecîbu un par to, kas tev bûs nepiecieðams, kâ arîvienojies par vajadzîgo atbalstu un materiâlo plânojumu.

Protams, - daudzâs lietâs tev bûs vajadzîga vecâkupalîdzîba, piemçram,

� augu aizsardzîbâ (kâ un ar ko pareizi mçslotaugus, piemçram, pesticîdu izmantoðanâ);

� daþâdu nepiecieðamo materiâlu iegâdç(minerâlmçslojuma, mâjdzîvnieku barîbasiegâdç u.c.);

� tehnikas izmantoðanâ un apkopç;� lielâka produkcijas daudzuma tirgoðanâ u.c.

Saimniekoðana ir arî darbs tavu vecâku saimniecîbâ,kurâ viòi tev ir iedalîjuði tâdus darbus, par kuriem tu atbildi

un kurus tu veic. Savukârt par ðo darbuveikðanu tu iegûsti peïòu naudas izteiksmç(latos un santîmos) vai arî nopelni kabatas-naudu skolai vai produktus skolas virtuvei.Par ðâdu saimniekoðanu tev ir jâvienojas arvecâkiem. Tas ir vienkârðâkais veids, kâiesâkt savu saimniecîbu un iemâcîties bûtatbildîgam un rûpçties par savu saimniecîbu.

7

AU G K O P Î B A

4. darbiòðIZSTRÂDÂ NELIELU BIZNESA PLÂNU

Iztsrâdâjot biznesa plânu, vçlreiz atbildi uz ðâdiemjautâjumiem:

� Kâdu kultûraugu esmu nolçmis audzçt?� Cik ilgam laika periodam?� Ko es vçlos no tâ iegût?� Kâdas ir manas zinâðanas un pieredze ðajâ

nozarç?� Cik man izmaksâs audzçðanas uzsâkðana, kas

man ðim darbam ir nepiecieðams (darbarîki,zemes platîba, minerâlmçsli utt.)?

� Kâdu raþu es varçtu iegût, un ko es ar to darîðu?

Aprçíinu tabula

Aizpildot ðo tabulu, vari aprçíinât arî peïòu -ienâkumi - (izdevumi+zudumi).

Iekârto nelielu burtnîcu visiem aprçíiniem un darbakalendâram, kurâ ierakstîsi visus darbus, kas jâpaveic, unlaiku, kurâ tu tos paveiksi, kâ arî pçtîjumus, kurus bûsi veicisaugkopîbâ, salîdzinot daþâdas ðíirnes, mçslojuma veidus undevas, kopðanas veidus utt.

Noteikti sâc plânot arî to, kur realizçsi savu raþu.Veidojot ðâdus pierakstus, ir daudz vieglâk saimniekot,

jo viss ir izplânots un atliek tikai strâdât.

Nr. p.k.

Kultûrauga nosaukums

Izdevumi, Ls

Zudumi* Paðpatçriòð**Ienâkumi,

Ls

* Zudumi - darbojoties augkopîbâ un dârzkopîbâ, var gadîties,ka daïa raþas ir sapuvusi vai savâdâk bojâta un tâ ir jâizmet.

** Paðpatçriòð - raþas daïa , kuru izlieto savâ pârtikâ.

8

5. darbiòðNOSKAIDRO, KÂDA AUGSNE IR TAVÂ LAUCIÒÂ

Mâla augsne ir lipîga un gluda. Tâ sastâv no sîkâmdaïiòâm, tâpçc ir smaga, íepîga un mitrumu aizturoða.Mâlainâs augsnes ir grûti apstrâdât, bet tâs ir auglîgas. Tajâslabi aug puízirnîði, rozes, âbeles, plûmes, íirði, ceriòi, kïavas,ievas u.c.

Smilts augsne ir sausa, irdena un grantaina. Tâ var âtriizþût, labi neaiztur barîbas vielas. Tai ir nepiecieðamaintensîvâka kopðana, tomçr sâkumâ to ir viegli apstrâdât.Smilts augsnçs labi aug rozmarîns, pîlâdþi, jasmîni, pelaðíi,deviòvîru spçks u.c.

Ir sastopamas arî mâlsmilts un smiltsmâla augsnes.Svarîgi noteikt arî pH lîmeni, kas raksturo augsnes

skâbumu vai sârmainumu. To var izdarît ar îpaðu krâsunoteikðanas komplektu, kuru var iegâdâties dârzkopîbasveikalos, bet daudz vienkârðâk ir uzzinât no vecâkuiepriekðçjo gadu pieredzes - kâdi augi vislabâk augtu tavâlauciòâ.

Sârmainâ augsnç nav pieejamas barîbas vielas, tâpçcaugu, kas tajâ labprât augtu, nav daudz - kïavas, ceriòi,vizbulîtes, tulpes, sîpoli u.c.

Skâba augsne var bût gan smilðaina, gan mâlaina, gansmilðmâla. Lielâkâ daïa augu var izdzîvot skâbâ augsnç,piemçram, virði, zilenes, rododendri, kamçlijas u.c.

Augsnes uzlaboðana bûtu jâsâk pirms stâdîðanas unsçðanas, jo no tâ, kâdâ augsnç tu sçsi vai stâdîsi, ir atkarîgsraþas lielums.

Augsni var uzlabot ar kûdru, kaïíi, kompostu unminerâlmçsliem.

9

6. darbiòðIEPAZÎSTIES AR MÇSLOJUMA VEIDIEM

Organiskie mçsloðanas lîdzekïi (tâdi, kas nâk no dabas):komposts (sastâv no dârza un virtuves atkritumiem - labsslâpekïa avots), kûtsmçsli (labs slâpekïa un mikroelementuavots), sçòu komposts (satur daþâdas barîbas vielas), lapu kokupelni ( satur nedaudz kâlija).

Minerâlmçsli (tâdi, kas raþoti rûpnîcâ) ir daþâda veida:granulçtie (satur galvenâs barîbas vielas vienâdos daudzumos),ðíidrie un ðíîstoðie (ðíîdinâtus ûdenî tos lieto laistîðanâ, laiaugs uzòemtu barîbas vielas caur lapâm), nûjiòas un tabletes(jâierok augsnç pçc stâdîðanas).

Kompleksais mçslojums - daþâdu firmu piedâvâtsmçslojums, kurâ uz iepakojuma ir norâdîta tâ deva unsastâvdaïas (NPK un mikroelementi).

Augu barîbas vielu nozîme augu dzîvç

Barîbas

vielas

Kâdiem augiem

nepiecieðamas

barîbas vielas

Kad un kâdâs augsnçs

visvairâk trûkst barîbas

vielu

Barîbas vielu trûkuma

pazîmes

Slâpeklis visiem, îpaði lapu dârzeòiem

pçc raþas novâkðanas, îpaði- liesâs augsnçs

bâlas lapas, nîkulîgs augums

Fosfors visiem, îpaði sakòu attîstîbai un nesen stâdîtiem augiem un sîpoliem

pçc raþas novâkðanas, îpaði- smilts vai nabadzîgâs augsnçs

slikti attîstîtas saknes un iesakòoðanâs

Kâlijs visiem, îpaði ziedu un augïu dçï audzçtiem

ja augsnes saòçmuðas daudz slâpekïa mçslojuma vai iestrâdâti kûtsmçsli

uz lapâm veidojas dzelteni vai brûni plankumi

Magnijs visiem kâ hlorofila sastâvdaïa

smilts, skâbâs, mitrâs augsnçs un augsnçs ar augstu kâlija saturu

vecâs lapas starp dzîslâm sâk bâlçt vai sârtoties, kïûst raibas, lapu malas ieritinâs

Dzelzs visiem, îpaði, tiem, kas nepanes sârmainas augsnes

visâs, îpaði- ar augstu pH lîmeni krîta, kaïíakmens un kaïía dçï

lapas kïûst dzeltenas ar zaïâm dzîslâm

Kalcijs visiem, seviðíi nepiecieðams sakòu sistçmas attîstîbai

skâbâs augsnçs, kûdras substrâtos

jaunâs lapiòas bâlç un saritinâs, brûni plankumi uz augïiem

10

7. darbiòðNOSKAIDRO, KÂ TU VARI UZLABOT AUGSNI SAVÂ LAUCIÒÂ

Lai uzlabotu augsnes pH, var izmantot kaïíi vai kûdru.Kaïíis palielina augsnes pH, palîdz uzlabot smagu unsablietçtu augsni, savukârt kûdra samazina augsnes pH unuzlabo mitruma aizturi.

Augsnes uzlabotâji ir� kûdra,� organiskâs vielas (kompostçtas viengadîgâs

nezâles, lapas),� trûdzeme,� komposts (kompostçtas koku lapas),� kûtsmçsli,� kaïíi,� minerâlmçsli.

Katram no ðiem augsnes uzlabotâjiem ir savaspielietoðanas îpatnîbas, piemçram, minerâlmçsli unsadalîjuðies kûtsmçsli jâsajauc ar augsni, lai tie nesaskartosar augu saknçm.

Izpçti augsnes uzlabotâju îpatnîbas un uzlabo augsnisavâ lauciòâ.

8. darbiòðIEKOP SAVU LAUCIÒU UN APSTRÂDÂ AUGSNI

Iezîmç sava lauciòa robeþas. Uzroc augsni, lai tâsvirskârta ir pietiekami irdena, kâ arî pârdomâ, kâ tu apkarosinezâles, neizmantojot herbicîdus (íîmiskie lîdzekli, ar kuriemapkaro nezâles), piemçram, tu vari izmçìinât mulèçðanu (pieaugiem augsnes virskârtu apsedz ar salmiem, avîzçm, grantivai kûdru). Nevar jau aizmirst arî tâdus nezâïu apkaroðanasveidus kâ ravçðanu un kaplçðanu.

Neaizmirsti augsnes uzlabotâjus!Iestrâdâ augsnçmçsloðanas lîdzekïus, kaïíoðanas materiâlus un augu atliekas.Augsnes apstrâde stipri ietekmç raþas lielumu un tâs kvalitâti.

11

9 darbiòðIZPLÂNO LAUCIÒU

Lauciòa izplânoðanâ ietilpst ne tikai dârzeòu, augïuvai garðaugu izvçle, bet arî lauciòa plâna izveide. Tas irjâsastâda paðam, òemot vçrâ gan tos augus, kurus vçliesaudzçt, gan arî lauciòa platîbu.

Atceroties par augu rotâciju, vari sadalît lauciòu èetrâsvagâs un augus èetrâs grupâs, katru gadu pârvietojot augusno trim vagâm uz citu vietu tâ, lai paietu divi gadi, lîdz augiatgrieztos to sâkotnçjâ vietâ.

Katrâ vagâ iesçj vai iestâdi tikai vienu izvçlçtu augu,lai lauciòð izskatîtos vienveidîgs un vieglâk kopjams.

Lauciòa plâna piemçrs

I vaga II vaga III vaga IV vagaZiedkâposti Ziròi Kartupeïi Rozmarîns

Roþu kâposti Kârðu pupas Burkâni MaurlokiRâceòi Pupas Sîpoli Baziliks

Virziòkâposti Lapu salâti Tomâti ArtiðoksBrokoïi Cûkupupas Puravi Rabarberivai citi Artiðoki Bietes Sparìeïi

augi vai citi augi Kabaèi Piparmçtras vai citi augi vai citi augi

Lauciòâ uzroc zemi un iestrâdâ komplekso mçslojumu.

Divas, trîs nedçïas pirms sçðanas uzroc augsni un iestrâdâ komplekso mçslojumu. Augsne regulâri jâlaista, lai bûtu laba pâkðaugu raþa.

Pirms stâdîðanas augsni divreiz uzroc un iestrâdâ sadalîjuðos kompostu, pievienojot nedaudz kompleksâ mçslojuma.

Ðeit vari stâdît daudzgadîgos augus, kas netiek iekïauti rotâcijas plânâ.

12

11. darbiòðIZVÇLIES SÇKLAS

Sçklas ir jâizvçlas ïoti rûpîgi, tâpçc ieteicamskonsultçties ar vecâkiem un draugiem.

Vienas sçklas var uzreiz sçt lauciòâ, bet citas vispirmsir jâiesçj nelielos konteineros, puíu podos, lecektîs(vienkârðâs no plçves izveidotâs siltumnîcâs) u.c. un no tâmjâizaudzç stâdiòi. Tâpçc pirms sçðanas pârliecinies, ka esiveicis pareizu sçklu izvçli.

Sçklas nav ieteicams iegâdâties tirgû �pie tantiòâm�,jo tu nevari bût droðs, ka iegâdâsies îsto ðíirni un sçklumaisîjumu.

Iegâdâjoties sçklas,izvçlies tâdas augu ðíirnes, kurâmtava lauciòa augsne bûtupiemçrota, kâ arî tik daudz, ciknepiecieðams tava lauciòaplatîbai.

10. darbiòðIZPÇTI DAÞÂDUS AUGUS

Katram augam ir savas îpatnîbas, tâpçc ir svarîginoskaidrot to, kas ir vajadzîgs tavâ darbâ - sçðanas vaistâdîðanas laiks un vieta, kopðana, iespçjamâ raþa. Svarîgizinât arî pieprasîjumu tirgû.

Augu izpçtes plâns

Aug

a no

sauk

ums

Nep

ieci

eðam

ie

augð

anas

aps

tâkï

i

Sçða

nas

laik

s

Sçkl

u da

udzu

ms,

g/

m2

Raþ

as

novâ

kðan

as la

iks

Raþ

a, k

g/m

2

Tav

a la

uciò

a lie

lum

s, m

2

Kop

çjâ

raþa

tavâ

la

uciò

â, k

g

Piep

rasî

jum

s tir

gû

1 2 3 4 5 6 7 6x7 8

13

13. darbiòðKOP SAVUS AUGUS

Ar sçðanu darbi tikai sâkas. Tev ir jâkopj gan dçstiemiestâdîtie, gan lauciòâ iesçtie augi. Konteinerus novietodabiskâ gaismâ, taèu ne tieði saules gaismâ, lai dçstineapdegtu.

Lauciòâ dçsti ir gan jâravç un jâlaista, gan arî jâretina(piemçram, burkâni), uzmanîgi izraujot vâjos un slimos augus.Augu retinâðana jâveic arî kastîtçs un konteineros, laispçcîgâkos stâdus vçlâk varçtu pârstâdît lauciòâ.

12. darbiòðIESÇJ SÇKLAS

Savâ lauciòâ atvçlç nelielu vietu (10x10 m)izmçìinâjumiem ar daþâdâm vienas sugas augu ðíirnçm, kurusturpini arî nâkamajos gados, lai noskaidrotu, kâdus augusvislabâk un visizdevîgâk audzçt tavâ lauciòâ. Pârçjâ lauciòadaïâ apstrâdâ augsni, sagatavojot to kultûraugu sçðanai unstâdîðanai. Daþas sçklas pirms sçðanas ir nedaudz jâizdiedzç.Lauciòâ ar grâbekïa kâtu var izveidot seklas vadziòas, kur sçtlielâkâs sçklas (pupiòas, ziròus utt.).

Sçjot sçklas, atceries, ka svarîgi visas sçklas iesçtvienâdâ dziïumâ, kas nepârsniedz paðas sçklas izmçrus trîsreizes.

Sçjot konteineros, vispirms ir jâsagatavo augsne,lîdzîgi kâ lauciòâ. Konteinerâ ievietoto augsni nolîdzini.Sçklas augsnç iekaisi vienmçrîgi, tâm pâri ar sietu pârsijâplânu augsnes kârtiòu. Ja sçklas ir pârâk sîkas, lai tâsvienmçrîgi izkaisîtu augsnç, var izmantot pârlocîtu kartonagabaliòu.

14

Pirms dçstu pârstâdîðanas augsni rûpîgi salaisti, laisamazinâtu sakòu bojâjumus. Retinâðanu un pârstâdîðanu veicvçsâkâ laikâ, lai samazinâtu mitruma zudumus. Izòemot dçstuno konteinera, atbrîvo tâ saknes un augu pieturi aiz dîgïlapâm(nevis kâta vai îstajâm lapâm), tad ar mietiòu izveido lauciòâbedrîti un ievieto tajâ dçstu, pieblietçjot ar kociòu augsni apsaknçm. Ja dçsti ir vairâki, tad vari vispirms izveidot bedrîtesun pçc tam veikt pârstâdîðanu. Lai nostabilizçtu augsni apsaknçm, augus labi aplej gan pçc retinâðanas, gan pçcpârstâdîðanas.

Augu kopðana lauciòâ ir ïoti darbietilpîgs process,tâpçc atvelti tai laiku ik dienas, kâ arî pavçro, vai navnepiecieðams kâds papildmçslojums vai kaitçkïu apkaroðanaslîdzeklis. Par kaitçkïu apakroðanu konsultçjies ar vecâkiem!

Papildmçslojuma un kaitçkïu apkaroðanas lîdzekïulietoðanai ir savs laiks. Svarîgi izvçlçties tâdu mçslojumu,kas atbilst mçslojamâ auga specifiskajâm prasîbâm ungadalaikam, kurâ ir plânots to lietot. Lîdzîgi ir arî ar kaitçkïuapkaroðanas lîdzekïiem.

Vari izmçìinât daudz vienkârðâku kaitçkïuapkaroðanas veidu, piemçram, iesçjot vai iestâdot kopâdaþâdus augus - burkânus ar sîpoliem, starp zemençm audzçjotíiplokus un dilles utt.

Daþiem augiem ir nepiecieðamas arî maikstis, pretkurâm varçtu atspiesties augi, kuriem nav tik izturîgs laksts(piemçram, ziròi). Augu nostiprinâðanai ir nepiecieðamimietiòi vai koka zari un aukla.

15

Íçrsa Viengadîga nezâle, aug puíudobçs; apkarot var mulèçjot, ravçjot vai regulâri kaplçjot

Kosa Daudzgadîga nezâle, kuras apakðzemes daïa var sniegties lîdz pat 3 m dziïumam; apkaro kaplçjot

Skarene Daudzgadîga nezâle, aug zâlienos un slikti koptos lauciòos; apkaro, regulâri ravçjot vai labi mçslojot augus

Tîtenis Daudzgadîga nezâle, kas ataug no sakòu fragmentiem; apkaro izrokot, ravçjot

Sîkâ nâtre Daudzgadîga nezâle, aug dobçs un brîvâs vietâs starp augiem; apkaro, regulâri ravçjot vai apstrâdâjot ar herbicîda ðíîdumu

Vârpata Daudzgadîga nezâle, kas izplatâs ar saknçm un aug dobçs; apkaro, izrokot ar dakðâm no irdenâm augsnçm, ravçjot un kaplçjot

Krustaine Viengadîga nezâle, aug puíudobçs un brîvâs vietâs starp augiem; apkaro mulèçjot, ravçjot vai regulâri kaplçjot

Skâbene Viengadîga nezâle, kas aug dobçs un uz celiòiem, tâ atjaunojas no maziem saknes gabaliòiem un vairojas ar sçklâm; apkaro izravçjot

Virza Daudzgadîga nezâle, aug puíudobçs un brîvâs vietâs starp augiem; apkaro kaplçjot, ravçjot vai mulèçjot

Lielâ nâtre Viengadîga nezâle, kas atjaunojas no saknçm un vairojas ar sçklâm; apkaro izravçjot vasaras pirmajâ pusç un irdenâs augsnçs izrokot saknes

14. darbiòðIEPAZÎSTIES AR IZPLATÎTÂKAJÂM NEZÂLÇM

Noskaidro, kâdas nezâles aug tavâ lauciòâ, un neïaujtâm izaugt. Iestâdi lauciòâ íirbi un novçro, kâ tas ar savâmlapâm nomâc nezâles.

16

15 darbiòðIEPAZÎSTIES AR AUGU KAITÇKÏIEM UN SLIMÎBÂM

Daudziem augiem kaitçkïi un slimîbas var nodarîtnopietnus bojâjumus, tâpçc ir svarîgi iepazîties ar to îpaðîbâmun apkaroðanas metodçm.

Izplatîtâkie kaitçkïi ir gliemji un gliemeþi (uz lapâm,kâtiem un ziedpumpuriem atstâj apaïus caurumus, kâ arîspîdîgas gïotu pçdas), kâpuri (satin lapas ar sudrabainu tîklu,izgrauþ caurumus), siltumnîcu baltblusiòas (lapas zaudç krâsu,tiek noklâtas ar lipîgiem izdalîjumiem), smecernieki (izrobolapu malas, ieurbjas saknçs un gumos), spîïastes (bojâ lapasun pumpurus), tîklçrces (lapas kïûst brûnas un iet bojâ, redzamismalki tîkli), laputis (sûc augu sulu, izdala lipîgu ðíidrumu,lapas zaudç krâsu un bojâjas), kâpostu un burkânu muðas(iegrauþas saknçs, augi vîst un iet bojâ, lapotne zaudç krâsu),spradþi (izveido caurumus uz lapu virspuses) u.c.

Izplatîtâkâs slimîbas ir rûsas, lapu plankumainîbas (uzlapâm parâdâs oranþi, dzeltenbrûni vai brûni plankumi),miltrasa (uz lapâm parâdâs balta pûderveida aplikuma kârta).

Lai ðîs slimîbas apkarotu, tev ir jâkonsultçjas arvecâkiem, îpaði, ja vçlies izmantot pesticîdus (íîmiskas vielas,ar kuru palîdzîbu apkaro kaitçkïus un slimîbas). Tomçrpamçìini kâdus dabiskus kaitçkïu apkaroðanas paòçmienus -kaitçkïu nolasîðanu no augiem vai citu augu iesçðanu vaiiestâdîðanu audzçjamo augu starpâs, kas aizsargâtu tos nokaitçkïiem. Piemçram, iestâdot starp burkâniem sîpolus,burkânu muða vairs nebûs tik bîstama.

17

16. darbiòðNOVÂC RAÞU

Raþas novâkðana ir tikpat svarîgs darbs, kâ visiiepriekð minçtie. Tas ir jâveic, rûpîgi atdalot raþas daïupaðpatçriòam, pârdoðanai tirgû, sçklas vai stâdâmâ materiâlaieguvei, kâ arî bojâto daïu - zudumus (tos varçs izmantotkomposta veidoðanai). Katras raþas daïas saturu rûpîgi atzîmçun novieto glabâtavâ. Glabâtavas novietojums ir atkarîgs noaugu sugas un uzglabâðanas prasîbâm (piemçram, kartupeïusvar turçt sietotos maisos, grozos vai kastçs aukstâs telpâs).Par glabâtavu izmantoðanu vai veidoðanu jau savlaicîgi irjâvienojas ar vecâkiem.

17. darbiòðIZVEIDO SÇKLU KOLEKCIJU

Veselîgâko raþas daïu izmanto sçklu un stâdâmâmateriâla iegûðanai. Sçklu iegûðanas veidi ir daþâdi:

� pâkstis var brîvi izlikt kâdâ kastç vai uz papîra, laitâs izkaltçtu, tad tâs izloba un sçklas uzglabâ papîra turziòâs(nesajaucot daþâdâs ðíirnes);

� augus, kas var noderçt kâ stâdâmais materiâls(piemçram, kartupeïus, sîpolus), uzglabâ vçsâ vietâ (pagrabâ);

� augiem, kas nogatavina sçklas uz lauka (piemçram,kaòepçm), ap sçklotni var apsiet papîra turziòu, lai tâuztvertu izkaistîtâs sçklas. Uz turziòas atzîmç auga sugu, ðíirniun sçklu ievâkðanas datumu;

� dârzeòus (piemçram, tomâtus, guríus) var pârgrieztuz pusçm, rûpîgi izspiest no tiem sçklas un atstât tâs noþût uzpapîra dvieïa vai salvetes. Pçc tam sçklas ieliek tîrâ, sausâkastîtç un glabâ vçsâ, sausâ vietâ.

Tîras un pilnîgi sausas sçklas var glabât arî fotofilmukastîtçs. Neaizmirsti uzlîmçt katrai kârbiòai uzrakstu.Nâkamajam gadam ir svarîgi iegût ne tikai sçklas, bet,atseviðíos gadîjumos, arî augu stâdus - no spraudeòiem, kurusiegûst, auga atvasîti ieliekot ûdenî, lai tâ izdzîtu saknîtes.

18

18. darbiòðORGANIZÇ RAÞAS REALIZÂCIJU UN PAÐPATÇRIÒU

Raþas lielâkâ daïa ir jârealizç, kâ tas bija ieplânotsjau pirmajos darbiòos. Ja nepiecieðams, veic visus raþasapstrâdes darbus (piemçram, lakstu nogrieðanu burkâniemun bietçm) un visus reklamçðanas darbus, piedâvâjot savuprodukciju veikaliem un pârdodot tirgû. Pirms tam ir svarîgiaprçíinât produkcijas cenu, kura veidojas no visiemaudzçðanas izdevumiem (sçklu iegâde, mçslojums, kaitçkïuapkaroðanas lîdzekïi, transporta izdevumi, darba laiks utt.)un tirgus cenas. Tavam piedâvâjumam ir jâbût ne tikaiizdevîgam, bet arî saprâtîgam.

Raþas daïu, kas netiek realizçta tirgû, izlietopaðpatçriòam - konservçðanai un ievârîjumu gatavoðanai,ikdienas pârtikâ utt. Tomçr arî paðpatçriòð ir sava veidaienâkums - tu pats no sevis iegâdâjies pârtiku.

Pârdomâ ðâdas realizâcijas un paðpatçriòa iespçjas:� pârdot raþu mazâ apjomâ tirgû ar vecâku palîdzîbuvai uzticçt raþas realizâciju vecâkiem,� nodot raþas lielâko daïu par attiecîgu naudas summustarpniekam, kas to pârdod tirgû vai nodod veikalâ,� nodot daïu raþas vecâkiem un skolai paðpatçriòam.

19. darbiòðSAKOP AUGSNI NÂKAMAJAM GADAM

Pçc raþas novâkðanas augsne ir rûpîgi jâapstrâdânâkamajam gadam. Tâ ir jâuzrok, un tajâ var iestrâdât arînedaudz raþas zudumu. Apstrâdâtaaugsne labi pârziemos, tâ bûs irdenaun viegli uzrokama nâkamajâ gadâ.

19

20. darbiòðVEIC SAVAS SAIMNIEKOÐANAS APRÇÍINUS UN AIZPILDI

GRÂMATVEDÎBAS PIERAKSTUS

Kad augkopîbâ darbs paveikts, ir svarîgi aprçíinât,vai izvçlçtâ saimniekoðanas joma ir bijusi izdevîga un vaitavs biznesa plâns ir izpildîts, vai esi ieguvis to, ko bijiieplânojis.

Nauda kabatâ= Ieòçmumi - Izdevumi

21. darbiòðIEPAZÎSTIES AR LITERATÛRU

Iepazîsties ar papildliteratûru, kas saistîta ar tavaizvçlçtâ kultûrauga audzçðanu, kopðanu un pârstrâdi. Varuieteikt tikai daþas jaunâkâs grâmatas:P. Grînvuda. Dârzkopîbas rokasgrâmata.- Rîga: Jumava, 1998.M. Narvils. Guríi lauku un segtajâs platîbâs.- Ozolnieki, 1999.M. Narvils. Kâpostaugu audzçðana.- Ozolnieki, 1999.D. Lapiòð. Nezâles, to apkaroðana.- Ozolnieki, 1998.

Grâmatvedîbas pieraksti

daudzums summa daudzums summa

Zudumi

Dat

ums

Izde

vum

i

Saraþots

Izde

vum

i ko

pâdaudzums summa daudzums summa

Ieòçmumi kopâ

Pârdots Personîgais patçriòð

20

DÂ R Z K O P Î B A

22 darbiòðIZPLÂNO DÂRZU

Dârza izplânoðanâ ietilpst ne tikai dârzeòu, augïu vaigarðaugu izvçle, bet arî dârza darbu kalendâra un dârza plânaizveide. Dârza darbu kalendâra paraugu var apskatît ðîs nodaïasbeigâs. Dârza plâns ir jâsastâda paðam, òemot vçrâ gan tosaugus, kurus vçlies audzçt dârzâ, gan arî dârza platîbu.

Dârza plânu sastâdi, òemot vçrâ to, kâds ir tavs dârzs- saulains un sauss, sauss un çnains vai mitrs un çnains.

Saulainâ un sausâ vietâ augus nepiecieðams kârtîgilaistît, lai nodroðinâtu to veselîgu un spçcîgu augðanu. Tajâvar sçt un stâdît asteres, rozmarînu, vînkoku u.c. augus.

Sauss un çnains parasti ir zem kokiem, kur ir sausa unirdena augsne. Tâdâ vietâ var audzçt hiacintes, vizbulîtes u.c.

Mitrs un çnains parasti ir dârzos, kur ir mitrumu dabiskiaizturoða augsne. Ðeit var audzçt kreimenes, rododendrus,peonijas u.c. augus.

23. darbiòðIZVÇLIES AUGUS, KURUS AUDZÇSI SAVÂ DÂRZÂ

Plânojot dârzu, pârdomâ, kâdus dârzeòus, garðaugusvai augïus tu tajâ audzçsi vai arî kâdus augus dârzâ tev uzticçsaudzçt tavi vecâki.

Lemjot, kurus dârzeòus vai citus augus izvçlçtiesaudzçt savâ dârzâ, svarîga ir to izturîba pret slimîbâm, viegla

kopðana, kâ arî ienâkðanâs pakâpeniski ilgâkâlaika periodâ. Liela nozîme ir arî augsnei unklimatiskajiem apstâkïiem. Dârzkopîbai irjâbût ienesîgai, tâpçc izpçti tirguspieprasîjumu, savas iespçjas un uzziniìimenes vçlmes.

21

24. darbiòðIEPAZÎSTIES AR DÂRZA DARBARÎKIEM

UN TOS IZKRÂSO

Labas kvalitâtes darbarîki vienmçr atvieglos tavudarbu. Nepiecieðamâkie darbarîki ir

Uzzîmç vçl kâdu dârza darbarîku, kuru izmanto tavivecâki dârza darbos.

kaplis

lâpsta dakðas

lejkanna

dârza ðíçres

grâbeklis

rokas dakða rokas lâpstiòa

ðïûtene

íerra

cimdi

22

25. darbiòðIESÇJ UN IESTÂDI IZVÇLÇTOS AUGUS

Pçc tam kad esi izvçlçjies augus, apstrâdâjis unsagatavojis augsni, sadalot dârzu plânotajos lauciòos unizveidojot vagas, vari sâkt sçðanas un stâdîðanas darbus. Sçjotatceries, ka sçkla jâiesçj dziïumâ, kas nepârsniedz 3 reizes tâsizmçru. Stâdot atceries, ka ir svarîgi ievçrot pareizo attâlumuno viena stâda lîdz otram.

26. darbiòðIZVEIDO DÂRZIÒU NELIELOS KONTEINEROS UN PUÍUPODOS

Nelielam piemâjas vai palodzes dârziòam irnepiecieðams tikai mâla puíupods, koka kaste vai kâds citamateriâla trauks-konteiners, kâ arî substrâts: kûdra,smilðmâls, lçnas iedarbîbas mçslojumu un ûdeni aizturoðasgranulas.

Konteineru apakðâ izurb nelielus caurumus, uz kuriemizklâj izlietotus tçjas maisiòus vai puíupodu lauskas. Lieloskonteineros ieklâj kûdru vai kûdras substrâtu, jo tâ ir irdenâkanekâ smilðmâla augsne. Labi salaisti gan augsni konteineros,gan augus. Kopâ ar augsni ieber arî granulas, tad sâc stâdîðanuno vidus, sâkot ar lielâkajiem augiem. Pârliecinies, vai augiir novietoti taisni un saknes nav sapinuðâs. Ar pirkstiempiespied augsni, lai nepaliek tukðas vietas, tad augus labiaplaisti un atstâj uz daþâm dienâm droðâ vietâ. Konteinerosmçìini iestâdît daþâdus garðaugus: pçtersîïus, maurlokus,timiânu, salvijas u.c. Garðaugi regulâri jâapgrieþ. Lîdzîgi variizveidot augïu un dârzeòu konteinerus ar zemençm, lapusalâtiem, kârðu pupâm, tomâtiem, redîsiem, bietçm,baklaþâniem, papriku, burkâniem, sîpollokiem u.c. Auguapkopðana konteineros lîdzinâs to kopðanai uz lauka vai dârzâ,tikai ar vienu atðíirîbu - tas jâdara daudz uzmanîgâk, lainebojâtu augoðos augus. Lîdzîgi var mçìinât audzçt arî puíes.

23

28. darbiòðREGULÂRI LAISTI SAVU DÂRZU UN

PASARGÂ AUGUS NO SALNAS

Daþâs vietâs augsne âtri izkalst, un laistîðana kïûstpar ïoti svarîgu darbu, lai iegûtu labu raþu. Pareiza laistîðananodroðina ûdens izsûkðanos lîdz auga saknçm, tâpçc ðïûtenesvai lejkannas gals ir jâpieliek pie auga pamatnes, taèu nevajagstrûklu virzît tieði uz auga pamatni. Nelaisti augus karstâlaikâ! Ïoti sausa augsne jâlaista palçnâm, lai ûdens varçtuiesûkties.

Mitrumu mîl� nesen iestâdîti koki un krûmi, kâ arîdaudzgadîgie augi;� stâdi un pârstâdîti augi;� lapu dârzeòi, pâkðaugi un kukurûza;� kabaèi, tomâti (îpaði ziedçðanas laikâ).

Labs veids, kâ pasargât savus augus no salnas ir lietotagroplçvi (îpaða plçve, ar kuru nosedz augsni ap augiem, laitâ ilgâk uzturçtu mitrumu un sargâtu augus no salnâm),piemçram, agroplçve labi pasargâ guríus no salnâm unmitruma zudumiem.

27. darbiòðRÛPÎGI KOP DÂRZU

Dârzs ir apsçts un apstâdîts, tâpçc tagad ir jârûpçjaspar augiem, kas tajâ aug. Tie ir jâravç, jâlaista, jâruðina unjâretina, un, iespçjams, tam jâdod arî nepiecieðamaispapildmçslojums. Ieplâno katru dienu apskatît dârzu unpârliecinies, ka tavi augi jûtas un aug labi.

24

29. darbiòðIEPAZÎSTIES AR DERÎGAJIEM DÂRZA KUKAIÒIEM

Daudzi kukaiòi ir plçsçji, kas iznîcina kaitçkïus, tos apçdot.Derîgie kukaiòi ir

simtkâjis

30. darbiòðNOVÂC RAÞU

Raþas novâkðana dârzâ ir rûpîgs darbs, kas prasa daudzpacietîbas. Ðajâ darbâ ir svarîgi nesabojât nedz dârzeòus,nedz augïus un ogas. Raþa dârzâ jânovâc tik bieþi, cik tas irnepiecieðams. Novâkto raþu sadali paðpatçriòam, realizâcijaiun, nepiecieðamîbas gadîjumâ, arî sçklu ieguvei nâkamajamgadam (piemçram, pupiòas, ziròi). Bojâtos augus atstâjzudumos, kurus varçsi iestrâdât augsnç vai izmantot kompostagatavoðanai.

mârîte

zeltactiòa

dârza zirneklis

25

31. darbiòðAPSTRÂDÂ UN SAKOP AUGSNI

Pçc raþas novâkðanas augsni uzroc, tajâ vari ierakt arîbojâto augu atliekas. Dârzu atstâj ziemas atpûtai sakârtotu,lai nâkamajâ gadâ augsne bûtu irdenâka un tev to bûtuvieglâk apstrâdât.

32. darbiòðATPAZÎSTI DÂRZEÒUS UN IZKRÂSO TOS

Atpazîsti, kuri no uzzîmçtajiem augiem irdârzeòi, un katram pievieno attiecîgo nosaukumu:

tomâtsguríisburkânsbietepupiòassîpolssaulgriezezemenekartupelis

26

33. darbiòðUZSÂC RAÞAS REALIZÂCIJU UN PATÇRIÒU

Raþas vâkðanas laikâ jâuzsâk arî tâs realizâcija.Iepazîsties ar iespçjâm to realizçt tirgû, vietçjos veikalos vai arîpârstrâdes uzòçmumos. Tavas izaudzçtâs produkcijas cenai bûtujâatbilst tâs kvalitâtei, kâ arî sabalansçtai arizdevumiem(sçklu un stâdu iegâde, augsnes apstrâde, transportaizdevumi, darba laiks u.c.) un tirgus cenu/pieprasîjumu.

Nozîmîgs ir arî produkcijas paðpatçriòð - sagatavoðanaziemai (konservçðana, kaltçðana, ievârîjumu vârîðana u.c.),kâ arî izlietoðana ikdienas pârtikâ. Produkcija paðpatçriòamir jâuzglabâ atbilstoði katra auga prasîbâm (piemçram, íirbjusvar uzglabât istabâ, bet zemenes ziemai sasaldçt saldçtavâ).

34. darbiòðVEIC APRÇÍINUS

Aprçíini ir jâveic, lai pârliecinâtos, vai tavasaimniekoðana dârzâ ir bijusi izdevîga. Tie jâveic par katruaugu atseviðíi. Aprçíinu paraugu apskati 20. lpp.

35. darbiòðIEPAZÎSTIES AR LITERATÛRU

Pirms uzsâc darbu dârzâ, neaizmirsti iepazîties ar visuiespçjamo literatûru, kas saistîta ar izvçlçto dârzeòu, augïu,ogu vai garðaugu audzçðanu. Uzzini par to îpaðîbâm, kopðanu,iespçjamâm slimîbâm un raþu. Varu ieteikt daþas grâmatas.

Dârzeòa rokasgrâmata: Kâ izaudzçt burkânus un guríus?I daïa.-Ozolnieki, 1996.

Dârzeòa rokasgrâmata:Kâ izaudzçt salâtus un cukurkukurûzu?II daïa.- Ozolnieki, 1997.

Dârzeòa rokasgrâmata: Kâ izaudzçt pupiòas un bietes?III daïa.- Ozolnieki, 1997.

Dârzeòa rokasgrâmata: Kâ izaudzçt kartupeïus un íirbjus?IV daïa.- Ozolnieki, 1998.

27

Nelielas idejas dârza darbiem pavasarîVieta Agrs pavasaris Pavasara vidus Vçls pavasaris

Sçj cûkupupas, ziedkâpostus, roþu kâpostus, burkânus, sîpolus, redîsus, agros ziròus

Retini dârzeòu dçstus, norûdi jaunos ziemâ sçtos ziedkâpostu, puravu, sîpolu, lapu salâtu, ziròu un dârza pupu dçstus pirms izstâdîðanas ârâ

Retini sakòaugu un sîpolu dçstus, sçj kukurûzu, sparìeïus, ziròus, kârðu pupas, lapu salâtus

Ieroc labi nostâvçjuðos mçslus seleriju vagâs

Sagatavo dobes un stâdi sparìeïus, saspraud balstus ziròiem

Pârstâdi roþu kâpostus un puravus, aplaisti augu dçstus

Stâdi agros kartupeïus un sîpolus

Sçj brokoïus, puravus, kolrâbjus un ziedkâpostus konteineros vçlâkai izstâdîðanai laukâ

Apraus jaunos kartupeïu dzinumus, lai pasargâtu no salnâm

Mçslo lapu salâtus ar komplekso mçslojumu

Stâdi auglîgâ zemç vçlos kâpostus Sçj lauka guríus pildîtâs vadziòâs, kurâs iestrâdâti mçsli un komposts

Sagatavo vagas kârðu pupâm, iestrâdâjot augsnç kompostu vai labi nostâvçjuðos mçslus

Augïu dârzs

Stâdi jâòogu un upeòu krûmus, avenes. Labi aplej

Ravç nezâles ap ogu krûmiem, apkaro kaitçkïus

Rûpîgi atbrîvo zemenes no stîgâm, laisti ogu krûmus

Dârzeòu dârzs

28

Siltumnîcâs pavasara darbos bûtu jâsçj garðaugi, jânorûda ârâ stâdâmie augi, jâmçslotomâtu stâdi. Vasarâ siltumnîcâ bûtu jâlaista un jâmçslo tomâti, guríi un saldie pipari.

Nelielas idejas dârza darbiem vasarâ

Augu apsmidzinâðanu pret kaitçkïiem noteikti veic kopâ ar vecâkiem, kâ arî konsultçjies ar viòiem,kâds preparâts bûtu jâsmidzina.

Vieta Vasaras sâkums Vasaras vidus Vasaras beigasIevâc garðaugus ziemai Stâdi sîpolus, regulâri

laisti un ravç dârzeòus

Pakâpeniski sçj agros kâpostus, râceòus, kâïus

Novâc kârðu pupas

Augïu dârzs

Apsmidzini ogu krûmus, îpaði avenes, pret kaitçkïiem

Nolasi bojâtos augïus Noòem zemençm vecâs lapas un stîgas pçc ogu nolasîðanas

Dârzeòu dârzs

Apsmidzini dârzeòus, îpaði kâpostus, pret kâpuriem

Atkârtoti sçj salâtus, râceòus, pupas, redîsus, izstâdi ârâ tomâtus

29

Rudenî siltumnîcâ podos jâsastâda sîpolpuíes un jâsâk sçt salâtus, redîsus un burkânus, jânovâcpçdçjie tomâti, kâ arî laiku pa laikam jâlaista pârziemojoðie augi.

Nelielas idejas dârza darbiem rudenî

Vieta Rudens sâkums Rudens vidus Rudens beigasNovâc daïu burkânu, kartupeïu un bieðu (kad augsne nav mitra), kâ arî kabaèu un ârâ augoðo tomâtu raþas

Novâc sîpolus, ziedkâpostus

Sçj cûkupupas, izòem un uzglabâ pastinakus, mârrutkus, topinambûrus, roþkâpostus un puravus

Stâdi agros kâpostus Novâc inficçtâs salâtu un kâpostu lapas

Uzroc brîvâs platîbas un atstâj augsni ziemas mierâ

Augïu dârzs

Sâc stâdît ogu krûmus Izravç zemeòu dobes un tâs labi aplej, sagrâb nobiruðâs koku lapas

Apgriez ogu un augïu kokus

Dârzeòu dârzs

30

Nelielas idejas dârza darbiem ziemâ

Vieta Ziemas sâkums Ziemas vidus Ziemas beigasNovâc selerijas, puravus, râceòus, kâïus, kolrâbjus un pastinakus

Novâc topinambûrus, siltumnîcâ podos stâdi agros kartupeïus

Sçj pirmos burkânus, agros ziròus, stâdi sîpolus un sîpollokus

Sasien ziedkâpostu lapas pâr galviòâm, lai pasargâtu tâs no sala

Sagatavo dobes un stâdi sparìeïus, saspraud balstus ziròiem

Retini vasaras vidû siltumnîcâ iesçtos salâtus

Augïu dârzs

Apgriez jâòogu krûmus, âbeles un bumbieres

Ap çrkðíogu krûmu apliec labi sadalîjuðos mçslus

Apgriez avenes

Siltumnîca

Apgriez vînogas Sâc sçt puíes Palîdzi vecâkiem aplaistît dçstus ar fungicîdu (íîmisks lîdzeklis, kuru lieto slimîbu apkaroðanai), vçdini siltumnîcu

Dârzeòu dârzs

31

LOPKOPÎBA

36. darbiòðATPAZÎSTI MÂJDZÎVNIEKUS UN IZKRÂSO TOS

Atpazîsti, kuri no uzzîmçtajiem dzîvniekiem irmâjdzîvnieki, pieraksti tiem atbilstoðos nosaukumus:

cûkagovszivskâmiseziskaíisaitatrusisvilkslâcis

32

37. darbiòðIEPAZÎSTIES AR MÂJDZÎVNIEKU SUGÂM UN ÐÍIRNÇM

Kâ jau tu zini, mâjdzîvnieki ir daþâdi: mâjas mîluïi(suòi, kaíi, kâmîði, zivtiòas, bruòurupuèi, þurciòas u.c.),pundurtrusîði un truði, nutrijas, kazas, cûkas, aitas, govis, zirgiu.c. Tomçr katrai mâjdzîvnieku sugai ir daudz un daþâdasðíirnes (piemçram, Latvijas baltâ, Lielâ baltâ, LatvijasLandrases, Djurokas u.c. cûku ðíirnes). Katra mâjdzîvniekuðíirne nedaudz atðíiras gan ar izskatu, gan kopðanas veiduun produktivitâti. Tâpçc ir ïoti svarîgi, pirms izvçlies, kâdumâjdzîvnieku audzçsi, iepazîties ar tâ îpatnîbâm un daþâdajâmðíirnçm.

38. darbiòðIEPAZÎSTIES AR DAÞÂDU MÂJDZÎVNIEKU DZÎVESVEIDU

Visi dzîvnieki, ko audzç cilvçks, kaut kâdâ ziòâ mumskalpo. Agrâkos laikos cilvçki medîja meþa dzîvniekus ganpârtikai, gan apgçrbam. Vçlâk viòi pieradinâja meþonîgosdzîvniekus un sâka par tiem rûpçties ne tikai, lai iegûtu pârtikuun apìçrbu, bet arî lai justos pasargâti un nebûtu vientuïi.

Karstasiòu dzîvnieki - elpo gaisu, iznçsâ savus mazuïus,tiem ir apmatojums, parasti èetras kâjas un aste. Tie irzîdîtâji. Vieni no tiem ir plçsçji (suns, kaíis u.c.), citi - zâlçdâji(truði, liellopi, aitas u.c.). Daþi meþa dzîvnieki çd gan zâli,gan citus dzîvniekus. Karstasiòu dzîvniekiem ir nepiecieðamabarîba (zâle, siens, graudi vai gaïa, zivis) un ûdens katru dienu.Ðiem dzîvniekiem ir arî svarîgi, lai to apmatojums bûtu tîrs.Daþi no tiem (piemçram, kaíis, suns, trusis) var tîrît paðisevi laizoties, tomçr ir dzîvnieki, kuriem mums ir jâpalîdztîrît apmatojumu (piemçram, liellopi, aitas). Karstasiòudzîvnieki ir arî putni, taèu tie nav zîdîtâji, jo dçj olas.

Aukstasiòu dzîvnieki - zivis, amfîbijas, râpuïi, toíermeòa temperatûra mainâs lîdz ar gaisa un ûdenstemperatûru.

33

39. darbiòðIZKRÂSO ATTÇLU

Mçs esam putni.

40. darbiòðIEPAZÎSTIES AR MÂJDZÎVNIEKU KOPÐANAS VEIDIEM

Izvçloties mâjdzîvnieku, jâòem vçrâ arî tas, kâda irtâ kopðana. Atbildi uz ðâdiem jautâjumiem:

Es esmu râpulis.

Es esmu zivs.

Jautâjumi Atbildes

Kâda mîtne nepiecieðama?Kâdi dzîves apstâkïi jânodroðina?Kâda barîba nepiecieðama?Cik bieþi ir jâçdina?Kâ notiek dzirdinâðana, cik bieþi?Kâdas pastaigas/ ganîbas nepiecieðamas?Kâdi vçl darbi jâveic?

34

41. darbiòðIZVEIDO NELIELU DARBA PLÂNU UN DARBU KALENDÂRU

Izvçloties saimniekoðanu lopkopîbâ, tu esi pieòçmisnopietnu lçmumu, jo tagad tu bûsi atbildîgs ne tikai par seviun savu rîcîbu, bet arî par tiem dzîvniekiem, kurus esi nolçmisaudzçt.

Saimniekoðanas sâkumâ izveido nelielu darba plânu,kurâ izplâno vietu, kur audzçsi dzîvniekus, kâdus dzîvniekustajâ audzçsi, cik daudz un kas ðo dzîvnieku audzçðanai irnepiecieðams (kâda barîba, kopðana, cik daudz naudasvajadzîgs utt.).

Darba plâns

Lai izvçlçtos no daþâdâm mâjlopu sugâm tâs, kurasbûtu izdevîgi audzçt, ir jâapsver visi iespçjamie izdevumi unieòçmumi, kâ arî raþîba un pieprasîjums tirgû.

Izdevumu un ieòçmumu plâns

Lîdzîgi arî jâsaplâno darbu grafiks, jo mâjdzîvniekiemaprûpe ir nepiecieðama vismaz divas reizes dienâ.

Darbu kalendârs

Nep

ieci

eðam

â m

îtne

Bar

îba

Kop

ðana

Iesp

çjam

âs

slim

îbas

Tuv

âkâ

vete

rinâ

rârs

ta

vârd

s, u

zvâr

ds,

adre

se, t

âlru

nis

Past

aigu

, gan

îbu

viet

a

Iespçjamo izdevumu saraksts

Iespçjamo ieòçmumu saraksts

Iespçjamais pieprasîjums

Iespçjamâ raþîba

Darba nosaukums Datums Darba laiks

35

42. darbiòðIZVÇLIES MÂJDZÎVNIEKU AUDZÇÐANAI

Pirmajâ gadâ izvçlies audzçt vienu mâjdzîvnieku, kasbûtu viegli kopjams un neprasîtu pârâk daudz laika. Nâkamajosgados vari mçìinât palielinât savu mâjdzîvnieku skaitu vienassugas un ðíirnes robeþâs.

43. darbiòðIEPAZÎSTIES AR MÂJDZÎVNIEKU ÇDINÂÐANU UN

DZIRDINÂÐANU

Kad esi izvçlçjies, kâdu mâjdzîvnieku audzçsi,iepazîsties ar tâ çdinâðanas un dzirdinâðanas îpatnîbâm. Taspalîdzçs saplânot darba laiku un arî sâkt veidot çdinâðanasun dzirdinâðanas plânu.

44. darbiòðIZVEIDO ÇDINÂÐANAS UN DZIRDINÂÐANAS PLÂNU

Daudziem mâjdzîvniekiem ir ïoti svarîgi, lai barîbaun ûdens bûtu laikâ un vajadzîgâ daudzumâ, tâpçc ir jâizveidoçdinâðanas un dzirdinâðanas plâns. Tas palîdzçs arî iegâdâtiesun sagatavot pareizo barîbu nepiecieðamajâ daudzumâ.Mâjdzîvniekam jânodroðina pastâvîga pieeja pie ûdens. Ðajânolûkâ var izgatavot îpaðus dzirdinâðanas traukus.

Çdinâðanas plâna izveidei ir jâzina mâjdzîvnieka sugaun ðíirne, vecums, masa, vçlamâ dzîvmasa un audzçðanasmçríis (gaïas, piena, mazuïu ieguve, mâjas sargâðana utt.).

Çdinâðanas plâns

Izveidojot dzîvnieku çdinâðanas plânu, noteiktikonsultçjies ar vecâkiem, vecvecâkiem vai lauksaimniecîbaskonsultantiem.

Barîbas vielas

DaudzumsCik

çdienreizesCik

bieþiKurâs

çdienreizçs

36

45. darbiòðIZVEIDO SAVAM MÂJDZÎVNIEKAM MÎTNI

Katram mâjdzîvniekam ir nepiecieðama savamâjvieta- akvârijs, bûdiòa, kûts, bûrîtis, aizgalds utt. Mîtnetiek gatavota, òemot vçrâ dzîvnieka apmçrus un aktivitâti.Tomçr viss ir atkarîgs no tavas fantâzijas. Iepazîsties arnoteiktajiem standartiem mîtnes veidoðanâ izvçlçtajamdzîvniekam. Veidojot un sagatavojot mîtni savammâjdzîvniekam, atceries, ka tai jâbût çrtai, parocîgai arî tevkopðanas darbos.

Truðu mâjiòa

46. darbiòðORGANIZÇ SAVAM MÂJDZÎVNIEKAM

PASTAIGAS UN GANÎBAS

Ikvienam mâjdzîvniekam ir vajadzîga pastaiga, tamnepiecieðams justies brîvam un nepiesietam. Ikdienâ irjâdomâ par mûsu mâjdzîvnieku labklâjîbu, tâpçc ðâdas brîvaspastaigas vai ganîbas ir tik svarîgas. Govju, kazu, zirgu unaitu ganîbas ir pazîstamas, un mçs zinâm, ka, izveidojotierobeþotu teritoriju kâdâ pïavâ, varam organizçt nelielasganîbas ðiem dzîvniekiem. Tomçr lîdzîgi ir arî ar mâjasmîluïiem, truðiem un pat cûkâm. Latvijâ cûku brîvas pastaigasaplokos nav tik izplatîtas , tomçr ir zinâtnieki, kas uzskata,ka ðâdas pastaigas un brîvîba ir nepiecieðama arî tâm.

Ganîbu un pastaigu vietu ierîkoðana ir saistîta ardzîvnieku daudzumu un lielumu: jo lielâki dzîvnieki un to irvairâk, jo lielâkai ir jâbût ganîbu un pastaigu teritorijai. Tomçrdaudziem dzîvniekiem ganîbas un pastaigas saistâs arî arçðanu (piemçram, govîm). Tâpçc ganîbas bûtu jâierîko labâzâlâjâ, nepiecieðamîbas gadîjumâ tas ir arî jâuzlabo.

37

47. darbiòðIEPAZÎSTIES AR DZÎVNIEKU SLIMÎBÂM UN

VETERINÂRO APRÛPI

Dzîvnieki, lîdzîgi kâ cilvçki, mçdz slimot, un tiem irnepiecieðama veterinârâ palîdzîba, tâpçc noteikti uzzinituvâkâ veterinârârsta adresi un tâlruòa nummuru.

Noskaidro, kâdas slimîbas iespçjamas izvçlçtajammâjdzîvniekam, kâdi ir to simptomi un kâ tâs var izârstçt.Tâpat arî izpçti, kâda barîbas piedevas (piemçram, vitamîni)un minerâlvielas ir nepiecieðamas, lai mâjdzîvnieks bûtuvesels un normâli augtu.

48. darbiòðIEPAZÎSTIES AR ÐÍIRNES DZÎVNIEKU SELEKCIJAS DARBU

Izpçti izvçlçtâ dzîvnieka ðíirnes selekcijas darbu, laisaglabâtu tâ ðíirni un turpinâtu to audzçt un vairot. Vari izpçtîtarî iespçjas selekcionçt un varbût pat radît jaunas ðíirnes.Selekcijas darbs ir interesants, bet tam nepiecieðams daudzzinâðanu, tâpçc ieteicams lûgt palîdzîbu un padomu saviemvecâkiem vai vecvecâkiem, speciâlistiem.

49. darbiòðIZVEIDO PIEZÎMJU UN GRÂMATVEDÎBAS BURTNÎCU

Ïoti svarîgi, lai tu atzîmçtu daþâdas lietas, kas notiekar tavu mâjdzîvnieku visa gada laikâ. Tas palîdzçs, uzsâkotnâkamo gadu, sastâdît çdinâðanas, dzirdinâðanas, darba uncitus plânus jau izveidotajam ganâmpulkam/ saimei.

Lîdzîgi arî pieraksti visus izdevumus, kas raduðies,audzçjot mâjdzîvnieku, un ieòçmumus, ja tâdi ir bijuði,pârdodot kâdu produkciju, ko raþo tavs dzîvnieks (piemçram,pienu, sivçnus) vai kas radusies, nokaujot tavu mâjdzîvnieku(piemçram, gaïu, âdu). Grâmatvedîbas burtnîca palîdzçspârskatît, vai mâjdzîvnieka audzçðana ir bijusi izdevîga tavaisaimniekoðanai.

38

50. darbiòðLASI LITERATÛRU PAR MÂJDZÎVNIEKU AUDZÇÐANU,

ÇDINÂÐANU UN KOPÐANU

Izlasot grâmatas par izvçlçtâ mâjdzîvnieka audzçðanu,bûs vieglâk organizçt saimniekoðanas darbu, tâpçc varu piedâvâtdaþas jaunâkâs grâmatas:Mikiòa mâjdzîvnieku audzçðanas rokasgrâmata: Zirgu audzçðanaun izmantoðana.- Ozolnieki, 1997.Mikiòa mâjdzîvnieku audzçðanas rokasgrâmata: Kâ audzçttruðus?- Ozolnieki, 1997.Lopkopîbas gadagrâmata� 98.- Ozolnieki, 1998.Lopkopîbas gadagrâmata �99.- Ozolnieki, 1999.J. Uzuleòð. Rûpes par mâjdzîvniekiem gada garumâ.-Sigulda,1996.

Izkrâso kaíîti un skudriòu.

39

PUTNKOPÎBA

51. darbiòðATPAZÎSTI MÂJPUTNUS UN IZKRÂSO TOS

Atpazîsti, kuri no uzzîmçtajiem putniem irmâjputni, un uzraksti to atbilstoðos nosaukumus:

gailisvistapîlezossvârna

40

52. darbiòðIEPAZÎSTIES AR MÂJPUTNIEM UN TO DZÎVESVEIDU

Mâjputni ir cilvçku pieradinâti putni: vistas, tîtari,pçrïvistas, paipalas, pîles, zosis un fazâni. Pçdçjâ laikâ Latvijâsâk audzçt arî strausus.

Mâjputni visîsâkâ laikâ dod pilnvçrtîgus, diçtiskus ungarðîgus pârtikas produktus- olas un putnu gaïu-, kâ arî dûnasun spalvas siltam apìçrbam vai spilvenu un segu izgatavoðanai.Zosu taukus pat izmanto kâ izejvielu medikamentu unparfimçrijas izstrâdâjumu raþoðanai. Mâjputni palîdz iznîcinâtarî daþâdus dârza kaitçkïus, un tos var redzçt katrâ lauku sçtâ.

Lai izvçlçtos, kâdus mâjputnus audzçt, iepazîsties armâjputnu sugâm, ðíirnçm, to dzîvesveidu un kopðanu.

53. darbiòðIEPAZÎSTIES AR VISTU ÐÍIRNÇM

Vistas ir raþîgâkâ un izplatîtâkâ mâjputnu suga. Pçcsaimnieciskâs nozîmes izðíir dçjçjvistu, gaïas-olu, gaïas,dekoratîvo un kaujas vistu ðíirnes.

Noskaidro, kuras ir Latvijâ izplatîtâkâs vistu ðíirnes.

54. darbiòðIZPLÂNO MÂJPUTNU AUDZÇÐANU

Kad esi izvçlçjies, kâdus mâjputnus audzçsi, izveidoaudzçðanas plânu.

Audzçðanas plâns

Noskaidro, kâda kopðana izvçlçtajiem mâjputniem irnepiecieðama, kâ arî pârdomâ produkcijas realizâciju unpaðpatçriòu.

MâjvietaPutnu barîba

Iegûstamâ produkcija

Izdevumi Ienâkumi

41

55. darbiòðIZLEM, KÂDU PRODUKCIJU VÇLIES IEGÛT

Vispieprasîtâkâ ir produkcija pârtikai - olas un putnugaïa. Daþâdu mâjputnu sugu olas atðíiras gan pçc lieluma,gan pçc to barîbas vçrtîbas. Mâjputnu gaïa ir augstvçrtîgspârtikas produkts, kas satur minerâlvielas un vitamînus. Tavaiizvçlei ir jâbût saistîtai arî ar tirgus pieprasîjumu un mâjputnuaudzçðanas izmaksâm.

56. darbiòðIZGATAVO LABAS MÂJPUTNU MÎTNES

Katrai mâjputnu sugai ir savas prasîbas pçc mîtnes,tâpçc noteikti iepazîsties ar tâm, pirms sâc izgatavot putnumâjiòas.

Ir mâjputni, kas labprât dzîvo liellopu kûtî vai cûkuaizgaldâ, tomçr taviem mâjputniem ir nepiecieðama savamâjvieta, lai to raþotâ produkcija (piemçram, olas) bûtuzinâmâ un droðâ vietâ, lai to varçtu kontrolçt un uzskaitît,kâ arî lai putniem bûtu savas mâjas.

Putnus var turçt pietiekami plaðâ, sausâ un gaiðâ telpâbez caurvçja. Telpas var bût bez logiem, bet tad jânodroðinanepiecieðamais apgaismojums. Barîbas silçm jâbût putnamuguras augstumâ tâ, lai putni nevarçtu iekâpt silç unpiemçslot barîbu. Dzirdinâðanas siles var izgatavot nodaþâdiem materiâliem, bet svarîgi, lai tajâs ûdens bûtuvienmçr svaigs. Naktîs putni guï uz laktâm, kuras varpagatavot no koka. Savukârt ligzdas var izgatavot no dçïiemun finiera, vismaz 40 cm augstumâ virspakaiðiem. Pakaiðiem ir jâbût tîriem, tiemvar izmantot zâìu skaidas, salmus vaisienu. Vistâm, pçrïvistâm un tîtariem irnepiecieðamas arî pelnu vannas, lai, tajâsperoties, putni atbrîvotos nospalvgrauþiem.

42

58. darbiòðGATAVO PILNVÇRTÎGU BARÎBU PIETIEKAMÂ DAUDZUMÂ

Mâjputnu çdinâðanas plânâ vari izmantot trîs veidaçdinâðanas lîdzekïus:

� rûpnieciski pagatavoto kombinçto spçkbarîbu (tad navnepiecieðama papildbarîba),

� mîkstbarîbas maisîjumu (tas jâpapildina ar vâjpienu,raugu, zivîm, zaïbarîbu vai sakòaugiem),

� abus barîbas lîdzekïus kombinçti (divas reizes dienâizbaro tikai kombinçto spçkbarîbu, vienu reizi - mîkstbarîbasmaisîjumu).

Putnus çdini vienâ un tajâ paðâ laikâ pçc noteiktareþîma, lîdzâs barîbas silçm turi tîru, svaigu dzeramo ûdeniun silîti ar minerâlvielâm un granti. Barîbu silç ber tikai tikdaudz, lai vienâ çdinâðanas reizç putni to varçtu apçst, jaunubarîbu uz neizçstâs neliec. Iepazîsties, kâdiem barîbaslîdzekïiem ir jâbût mâjputnu çdinâðanas plânâ (piemçram,graudi - 2/3 no visas barîbas, sulîgâ zaïbarîba, ziemâ -sakòaugi u.c.).

59. darbiòðIZVEIDO PIERAKSTUS PÇTÎJUMAM

Mâjputnu audzçðana ir lielisks objekts pçtniecîbasdarbam. Vari salîdzinât daþâdu mâjputnu izturçðanos unprodukcijas apjomu daþâdos dzîves apstâkïos, kâ arî çdinotdaþâdu barîbu. Veicot aprçíinus, uzzinâsi, kâdus mâjputnusir izdevîgâk audzçt un arî kâ tev sokas saimniekoðana.

57. darbiòðUZGLABÂ PUTNU MÇSLUS MAISÎJUMÂ AR KÛDRU

Putnu mçsli ir vçrtîgs koncentrçts organiskais mçslo-jums, kas satur visas augiem nepiecieðamâs barîbas vielas.Uzglabâjot maisîjumâ ar kûdru, tos varçsi lietot lauku vaidârza mçslojumâ.

43

MÂJSAIMNIECÎBA

Darbs ar dabas materiâliem

60. darbiòðIEPAZÎSTIES AR KOKU DAUDZVEIDÎBU, SALÎDZINI DAÞÂDU

KOKU LAPAS UN MIZAS, IZVEIDO NELIELU HERBÂRIJU

Nepiecieðamie materiâli: zîmulis un papîrs (piezîmjuveikðanai, salîdzinot daþâdos kokus dârzâ un meþâ), nelielakârba (lapâm un mizas paraugiem), slogs-grâmata (augunoslogoðanai), lîme, adata un diegs, kniepadatas, kartons(herbârija veidoðanai).

44

61. darbiòð

NO KOKA KÂRTÎM UN VIRVÇM IZGATAVO DÂRZA GALDU

Nepiecieðamie materiâli: priedes koka (vai cita koka)kârtis (garums - 2 m), zâìis, virves, dçïi.

62. darbiòðIZGATAVO NELIELU LAUKA TRAUKU NOVIETNI

Nepiecieðamie materiâli: vienâda apkârtmçra kokakârtis (garums - 50 cm), zâìis, virve.

45

63. darbiòðIZGATAVO BILÞU MÎKLU JEB PUZLI

Nepiecieðamie materiâli: finiera gabals, zâìis,zîmçðanas papîrs, PVA lîme, kârba.

64. darbiòðIZGATAVO TRUÐU MÂJIÒU

Nepiecieðamie materiâli: 54 koka dçlîði(garums -45 cm), jumta pape (100x55 cm), stiepïu pinums durtiòâm(40x40 cm), eòìîtes, skrûvîtes, 15 lîstîtes (garums - 90 cm),âmurs, zâìis.

Uzlîmç zîmçjumu uzfiniera gabala un izzâìçgabaliòus puzlim.

46

Darbs ar audumu65. darbiòð

SALÎMÇ NO KRÂSAINA AUDUMA GABALIÒIEM NELIELU

MOZAÎKU

Nepiecieðamie materiâli: kartons vai linu audums,PVA lîme, krâsaini auduma gabaliòi (var bût daþâdi), vilnasdzija, adata, ðíçres.

66. darbiòðSAÐUJ LUPATU LELLI

Nepiecieðamie materiâli: dziju gali, audumu gabali,pogas, diegs un adata, lîme, flaneïa auduma gabaliòi, stieplîte,ðíçres.

Izgriez noflaneïaaudumalelleskontûras.

Saðuj tâs malas. Piepildiar dziju galiem.

Pieðujpamatnîti, kuraimalâ ieðûtastieplîte.

No pârçjiemauduma gabaliòiemizgriez lellîtei apìçrbuun to piestiprini.

47

Darbs ar dziju

67. darbiòðIZGATAVO CEPURES BUMBUÏUS

Nepiecieðamie materiâli: krâsaina vilnas dzija vaimulinç diegi, ðíçres.

68. darbiòðIZGATAVO DZIJAS ASTOÒKÂJÎÐUS

Nepiecieðamie materiâli: krâsaina dzija, dziju gali vaiporolona gabaliòð, lîme, ðíçres, dekoratîvâs �actiòas� vainelielas podziòas (var izmantot arî uz papîra uzzîmçtas�actiòas�, tâs izgrieþot un pielîmçjot).

Iesâclîdzîgi, kâ

izgatavojotcepures

bumbuli.

Ievietogalvas daïâ

porolonagabaliòu.

Nosien,atdalot

galvas daïu,un sapindiedziòusastoòâspînîtçs.

48

69. darbiòð

IZGATAVO DRAUDZÎBAS ROKASSPRÂDZÎTES

Nepiecieðamie materiâli: krâsaini mulinç diegi,ðíçres.

Paòem daþâdas krâsasdiegus un tos sasien augðpusç.

Izvçlies vienas krâsas diegu, kuru apsienpârçjiem diegiem pa virsu.

Lîdzîgi turpini arî ar pârçjiem diegiem, ievçrojot krâsusecîbu, lîdz no krâsu salikuma izveidojas rakstiòð.

Kad ir izveidojies vajadzîgais garums, tad mezgloðanu pârtraucun sasien diegu galus kopâ.

49

70. darbiòðIZLOKI NELIELU PAPÎRA GLÂZÎTI

Nepiecieðamie materiâli: krâsains papîrs, ðíçres.

Darbs ar papîru

71. darbiòðIZLOKI KRÂSAINU TURZIÒU

Nepiecieðamie materiâli: krâsains papîrs, ðíçres,lîme.

Izloki papîru, kâ parâdîts zîmçjumâ.

no vienas puses no otras puses

Atloki katru maluuz savu pusi.

Ielej izlocîtajâ glâzîtç sulu un toizmçìini.

Paòem divas daþâdaskrâsas papîra lapas .

Izgriez strçmelîtes unpârloki lapas uz pusçm.

Lapas savâ starpâ savij, vienas strçmeles ieliekot citu starpâs,kamçr izveidojas neliela izvîta krâsaina turziòa.

50

72. darbiòðIZLOKI NO PAPÎRA PUTNIÒU

Nepiecieðamie materiâli: krâsains papîrs, ðíçres.

73. darbiòðIZGRIEZ EÒÌELÎÐUS ZIEMASSVÇTKU ROTÂJUMIEM

Nepiecieðamie materiâli: papîrs, ðíçres, zîmulis,dzçðgumija.

Padomâ arî par rotâjumu izgatavoðanu citiemsvçtkiem - Lieldienâm, Lîgo un Jâòu dienai, Mârtiòiem u.c.

51

74. darbiòðIZGATAVO AKVÂRIJU

Nepiecieðamie materiâli: krâsains papîrs, kartons,þurnâlu krâsainu attçlu izgriezumi, ðíçres, lîme, kokteiïasalmiòi, diegs, adata.

Izgriez un aplîmç lielo zivi.

Izgriez un aplîmç mazâs zivtiòas.

Salmiòð

Diegs

Savieno lielo ziviar mazajâm zivtiòâm.

52

Kulinârija75. darbiòð

IZGATAVO SÂÏÂS MÎKLAS SKULPTÛRAS

Nepiecieðamie materiâli: milti, sâls, ûdens, glâze,bïoda, karote, rullîtis, ðíçres, nazis, kniepadatas vai zobubakstâmie kociòi, cepamâ lâpstiòa, ûdenskrâsas un otiòa,laka, papîra saspraude vai stieplîte.

Mîkla 5 figûriòâm: 2 glâzes silta ûdens, 1,5 glâzes sâls,4 glâzes miltu. Masu sajauc lielâ bïodâ.

Figûriòas veido, ripinot un veltnçjot mîklu.Atseviðíos elementus vari izgriezt vai izveltnçt. Tos kopâvari sastiprinât ar zobu bakstâmajiem kociòiem vaikniepadatâm un ûdeni. Gatavâs figûriòas ieliec cepeðkrâsnîuz neilgu laiku 1000C temperatûrâ, kamçr tâs apþûst unnedaudz sakalst, tad uz diennakti atstâj cepeðkrâsnî sacietçt.Nâkamajâ dienâ tâs vari izkrâsot ar ûdenskrâsâm.

Câlîtis

53

Cilvçciòi

Lai figûriòas varçtu piekârt, uzreizpçc veidoðanas (pirms sacietinâðanas) katraino tâm piestiprini nelielus âíîðus.

54

76. darbiòðPAGATAVO MÎKLU UN IZCEP

Mîklas pagatavoðanai nepiecieðams: 3 olas, 1 l piena,2 kg miltu, 10 g kançïa, 50 g rauga (vai 20 g rauga pulvera),cukurs, sviests, vanilîns.

Uzsildi pienu, pievieno 100 g cukura, nedaudz sâlsun taukvielas (margarînu vai sviestu). Iejauc miltus unpievieno atdzîvinâto raugu*. (Lietojot rauga pulveri, to sajaucar miltiem un pievieno ðíidrumam.) Visu maisi, berot klâtmiltus, kamçr izveidojas mîkla. Tad 30 min turi to bïodiòâapsegtu, lai tâ uzrûgst.

Cepðana:Bulciòas. Samîci mîklu, izveido garenu kukulîti un

sagriez gabaliòos, veidojot bumbiòas. Tâs novieto uz pannas,nedaudz uzbriedini, apzied ar saputotu olu un pârkaisi arcukuru. Cep cepeðkrâsnî, kamçr gatavas - gaiði brûnas.

Kançïmaizîtes. Izklâj mîklu uz galda virsmas, kasnokaisîta ar miltiem, un izveltnç. Tad uz mîklas virsmas uzziedsviestu, uzber cukuru, vanilînu un kançli. Pârloki mîklas plâtiðíçrsâm uz pusçm un sadali strçmelçs. Katru strçmeles galuspirâlveidîgi griez uz savu pusi un liec vienu slâni otram virsû,veidojot nelielas kançïmaizîtes. Tâs liec uz pannas, nedaudzuzbriedini, apzied ar saputotu olu, tad cep cepeðkrâsnî, kamçrgatavas.

Pîtâ maize. Sagriez mîklu trîs garâs strçmelçs, kurasizveltnç katru atseviðíi. Galus savieno kopâ un izveido pîni.Ieliec pannâ, nedaudz uzbriedini, apzied ar saputotu olu unapber ar cukuru, kançli, riekstiem, rozînçm vai mandelçm.Cep cepeðkrâsnî, kamçr gatava.

*Raugu iejauc nelielâ daudzumâ silta piena vai ûdens, piebernedaudz cukura un miltu, ïauj uzrûgt.

55

77. darbiòðPAGATAVO PICU

Mîklas pagatavoðanai nepiecieðams: 3 olas, 1 l piena,2 kg miltu, 50 g rauga (vai 20 g rauga pulvera), sâls, cukurs,sviests.

Uzsildi pienu, pievieno 100 g cukura, nedaudz sâlsun taukvielas (margarînu vai sviestu). Iejauc miltus unpievieno atdzîvinâto raugu (sk. 55. lpp.). (Lietojot raugapulveri, to sajauc ar miltiem un pievieno ðíidrumam.) Visumaisi, berot klât miltus, kamçr izveidojas mîkla, ko 30 minturi bïodiòâ apsegtu, lai tâ uzrûgst.

Pildîjums: desa vai þâvçta gaïa (arî þâvçta putna gaïa),siers, tomâtu mçrce vai keèups, sçnes, marinçti guríîði u.c.piedevas, kâ arî daþâdas garðvielas.

Pagatavoto mîklu izveltnç, izveido apaïus plâcenîðus,kurus apzied ar sviestu un uz neilgu laiku ieliec siltâcepeðkrâsnî, tad apzied ar saputotu olu un cep neilgu laiku.Tad plâcenîðu vidû uzlej tomâtu mçrci, uzliec kârtâs pildîjumuun visam pâri pârber sarîvçtu sieru un garðvielas. Ielieccepeðkrâsnî un cep, kamçr pica gatava.

78. darbiòðPAGATAVO VESELÎGUS SALÂTUS

Nepiecieðamie materiâli: karote, nazis, bïoda,grieþamais dçlîtis.

Nepiecieðamie pârtikas produkti: eïïa vai salâtumçrce, tomâti, guríi, zaïie zirnîði, 3 vârîtas olas, paprika,1 âbols, garðvielas.

Produktus sasmalcini un samaisi ar eïïu vai salâtumçrci, pievienojot graðvielas.

Salâtus var çst kopâ ar krâsnî ceptâm siermaizîtçmvai pagatavoto picu.

56

79. darbiòðIEPAZÎSTIES AR GALDA KULTÛRU

Organizçjot kâdas viesîbas vai ballîtes, svarîgi irievçrot galda kultûras noteikumus gan galda klâðanâ, çdienupasniegðanâ, gan arî saskarsmç ar ciemiòiem.

Galda piederumus izvieto atkarîbâ no çdienu skaitaun secîbas (piemçram, ja bûs saldais çdiens, galda piederumukomplektâ ir deserta karote). Lîdzîgi ir arî ar dzçrieniem.Kârtojot galdu, atceries, ka arî salvetes un to izkârtojums varpadarît galdu krâðòâku. Katram viesim pie galda ieplânovismaz 70 cm platu vietu.

Salvetes var locît daþâdi:

Esot ciemos, atceries, kamâjâs ir jâaiziet tad, kad vçl irinteresanti, tad saimniecevçlçsies tevi aicinât vçlreiz. Kadmaltîte pabeigta, dakðiòa unnazis ðíîvî jânovieto blakus.

57

Galda piederumus izkârto atkarîbâ no çdienudaudzuma:

80. darbiòðIZGATAVO GALDAKARTES

Galdakartes var izgatavot daþâdas formas un nodaþâdiem materiâliem - krâsaina papîra vai kartona, koka,apsveikuma kartîtçm u.c.

Galdakartçs vari ierakstît savu ciemiòu vârdus vaiarî kâdas dzejas rindas.

:

58

82. darbiòðMÂCIES IZPLÂNOT SAVU LAIKU

Lîdzîgi kâ citâs darbîbas nozarçs, arî mâjsaimniecîbâbûtu jâizveido veicamo darbu kalendârs, ieplânojot laikupalîdzçðanai mâjas darbos - vecâkiem, vecvecâkiem unvientuïajiem vecâkajiem cilvçkiem kaimiòos. Arî mâcîbasskolâ un tur uzdoto mâjasdarbu veikðana ir svarîga nodarbesavas saimniecîbas veidoðanâ - jo vairâk tu iemâcîsies unvairâk zinâsi, jo vieglâk bûs saimniekot savâ saimniecîbâ.Izplâno savu laiku tâ, lai paspçtu izdarît visus darbus un arîatpûsties.

81. darbiòðSADALI PRODUKTUS PA GRUPÂM

Augïi un dârzeòi

Maize un graudaugu

produkti

Ar bultiòâm norâdi, kurâ grupâ jâbût uzzîmçtajiemproduktiem.

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

Piena izstrâdâjumi

Gaï

as p

rodu

kti

59

83. darbiòðNOSKAIDRO, KAS IR VIDE

Vide ir vieta, kurâ mçs uzturamies, kuru mçs izman-tojam, par kuru mçs priecâjamies un kuru piesâròojam.

Pavçro, kâda ir tava apkârtçjâ vide.

VIDE UN EKOLOÌIJA

84. darbiòðIZPÇTI APKÂRTÇJO DABU

Nepiecieðamie materiâli: krâsas, ota, krîtiòi, lîmeun zîmçðanas papîrs.

Dodies pastaigâ un ievçro daþâdos kokus, çkas, ceïus,debesis, ûdenstvertnes, dzîvniekus, pat peïíes. Salasi daþâdaslietas, kas gadâs ceïâ (piemçram, akmentiòus, izmestoskrâsainos atkritumus, koku lapas, interesanti veidotas saknes,zarus utt.). Uzzîmç ar krîtiòiem daudzos objektus, kurusredzçji pastaigâjoties, tad pielîmç pie papîra salasîtâs lietas.

Apskaties izveidoto darbu un novçrtç, kâda ir tavaapkârtçjâ daba.

85. darbiòðVELTI LAIKU SAVAS MÂJAS APKÂRTNES IZPÇTEI UN

SAKOPÐANAI

Visi darbi saimniecîbâ sâkas ar mâjas apkârtni-pagalmu un celiòiem, kas ved uz mâjdzîvnieku mîtnçm,lauciòu vai dârzu. Esi labs saimnieks un rûpçjies par savasmâjas apkârtnes izskatu un apkârtçjo vidi!

60

87. darbiòðATPAZÎSTI PUTNUS UN IZKRÂSO TOS

Pieraksti uzzîmçtajiem putniem atbilstoðosnosaukumus:

stâríiszîlîtevanagspûceirbedzenis

86. darbiòðIEPAZÎSTIES AR PUTNIEM UN KUKAIÒIEM

Nepiecieðamie materiâli: zîmulis, papîrs un krâsas.Dodies pastaigâ un vçro kukaiòus un mçìini tos

uzzîmçt, kâ arî aprakstît to îpatnîbas. Vçro putnus un klausiesto dziesmâs. Mçìini tos atpazît pçc dzîvesvietas, dziesmâmun izskata.

61

88. darbiòðATPAZÎSTI KUKAIÒUS UN IZKRÂSO TOS

Pieraksti uzzîmçtajiem kukaiòiem atbilstoðosnosaukumus:

mârîtevabolemuðaskudra

sienâzistaurenis

62

89. darbiòðATÐÍIR CILVÇKA UN DABAS RADÎTO

pudeïu koríiskoðïâjamâs gumijaspapîrspogakonservu kârbapapîra saspraudesaldçjuma kociòð

putna spalvakoka lapapuíepriedes skujaakmenssçkla

Cilvçka radîtais Dabas radîtais

Dabas radîtais ir skaists,îslaicîgs un nekaitîgs. Tas parâdâs unpazûd, savâ vietâ radîdams kaut kocitu tikpat skaistu - pavçropienenes, cik tâs ir dzeltenas vasarassâkumâ un baltas - beigâs.

Cilvçka radîtais arî nav mûþîgs, bet tas bieþi vieniznîcina dabas radîto skaistumu îpaði, ja cilvçks neprotrîkoties ar atkritumiem, kas raduðies, lietojot cilvçka radîtâslietas. Neviena uz zemes nomestâ konservu kârba nesatrûdkâ koku lapas, tâ ilgi indç zemi, kurâ mçs varçtu audzçtdârzeòus un ogas.

Tâpçc mâcies rûpçties un apbrînot dabas radîtâslietas, saprâtîgi rîkoties ar cilvçka radîtajâm lietâm, kâ arî aratkritumiem, lai nepiesâròotu dabu.

63

90. darbiòðNOSKAIDRO, KAS NOTIEK AR ATKRITUMIEM

Saraksti visas lietas, ko tu un tava ìimene ikdienâizmet.

91. darbiòðKOMPOSTA SAGATAVOÐANA SAIMNIECÎBÂ

Gandrîz visus virtuves vai dârza atkritumus varizmantot komposta gatavoðanai (bet ne slimus augus vaidaudzgadîgas nezâles). Ðim nolûkam var izmantot arîsasmalcinâtas avîzes, vecus paklâjus un adîjumus. Navieteicams komposta kaudzç likt smirdîgus virtuvesatkritumus, kas pievilinâtu klaiòojoðus dzîvniekus.

Kompostâ var likt nopïautu zâli, sasmalcinâtus ziròuatgriezumus, ar sausâkiem materiâliem sajauktas viengadîgâsnezâles, virtuves atkritumus (piemçram, mizas), sagrieztusdabisko ðíiedru adîjumus, mazos gabaliòos sagrieztus vecuspaklâjus, vecus spalvu spilvenus, sasmalcinâtu avîþu papîru.

Komposta kaudzi veido, liekot plânâs kârtâs daþâdosmateriâlus (piemçram, mitru, lapainu materiâlu kopâ ar sausiemsasmalcinâtiem zariem). Neliec tajâ pârâk daudz mitras zâles,lai komposts nesâktu pût. Karstâ, sausâ laikâ kompostuaplaisti, lai vielas âtrâk sadalîtos, bet vçsâ laikâ kompostakaudzi nosedz ar kâdu konteineru (piemçram, ar plastmasasmucu, koka kasti vai stiepïu pinumu).

Uzzini, kas notiek ar ðiem atkritumiem- kurus no tiempârstrâdâ, ar kuriem tiek piesâròota daba un kas notiekpiesâròotâ vidç.

Atkritumu izmantoðanas pçtîðanai

papîrs plast-masa

dzelzs stiklsAtkritumu

veidsMateriâls Pârtikas

pârpalikumiIespçjas izmantot

saimniecîbâ

64

92. darbiòðIZVEIDO UN IEKÂRTO DÎÍI

Dîíis pie mâjas vai dârzâ ir ne tikai skaista, bet arînoderîga vieta. Dîía izveidoðana neprasa tik daudz darba, ciktâ iekârtoðana un kopðana.

Izrakt dîíi tev varçtu palîdzçt vecâki, bet to iekârtotvajadzçtu gan tev paðam. Lai iekârtotu dîíi, kurâ dzîvotuvardes, zivis, milzum daudz nekaitîgo kukaiòu un citu sîkudzîvnieku, ir jâzina, kâ to darît. Vispirms varçtu izveidotieslîpas dîía malas, gar tâm iestâdît augus. Dîíî var ievietotdaþâda lieluma akmeòus un iestâdît augus arî ûdenî.

93. darbiòðIEAUDZÇ DÎÍÎ ÛDENSAUGUS

Lai ievietotu dîíî groziòus ar daþâdiem augiem, noklâjdîía dibenu ar íieìeïiem. Robeþaugiem patîk sekls ûdens,ûdensliliju lapâm un ziediem ir jâpeld pa ûdens virsmu, purvaaugi var atrasties mitrâkajâ vietâ dîía malâ. Dîíimnepiecieðami arî skâbekli radoðie augi, piemçram, purvusermulîtes, ûdenîtes, zemûdens raglapes, elodejas u.c.

Ûdensaugus stâda grozâ, lai tos bûtu vieglâk ievietotdîíî, kâ arî nepiecieðamîbas gadîjumâ nomainît. Izvçliespietiekami lielu grozu (vai podu), lai tajâ varçtu ietilpt augasaknes, izoderç to ar maisa audumu un lîdz pusei piepildi aratbilstoðu augsni (dîía, nevis dârza augsni). Tad groza centrâievieto augu un uzber tâ saknçm augsni, pieblietç to garmalâm, apmçram 2,5 cm no augðmalas atstâjot brîvu joslu.Aplaisti augu ar ûdeni, neappludinot grozu. Tad uz augsnesuzber grants kârtu vai sîkâkus akmentiòus. Pievienojotgroziòa malâm auklas rokturi, to vieglâk ievietot ûdenî. Jagrozs ir viegls, to nostiprini ar akmeòiem.

Neaizmirsti savus ûdensaugus kopt. Pamçìini ieaudzçtsavâ dîíî arî zivtiòas.

65

94. darbiòðIEPAZÎSTI MEÞU

Meþs ir viena no skaistâkajâm dabas veltçm. Tâ irvesela pasaule ar dzîvniekiem, kokiem, kukaiòiem, augiemu.c. Meþu var iepazît, tikai to izpçtot, tâpçc neej pa meþuvienaldzîgi, bet gan vçrîgi visu apskati.

95. darbiòðIZPÇTI AUGU UN DZÎVNIEKU PASAULI MEÞÂ

Iepazîsti daþâdos kokus pçc to lapâm un skujâm.

Parastâ priede Parastâ egleKârpainais bçrzs

Pûkainais bçrzsParastâ apse

MelnalksnisBaltalksnis

Ozols

Osis

VîksnaGoba

Parastâ liepaBlîgzna

Kadiíis

Lazda

Ieva

Parastaissaussçrdis

Krûklis Pîlâdzis

Zalktene

66

Iepazîsti daþâdâs meþa sûnas.

Rûsaine

Izpçti zirnekïu tîklus meþâ.

Straussûna

Spuraine

Stâvaine Sfagnu sûna Skrajlape

Kociòsûna Viïòainâ divzobe

Roþgalvîte

Paegïu dzeguþlini

67

Iepazîsties ar dzîvnieku daþâdîbu.

kaíi

Iepazîsties ar barîbas íçdçm dabâ.

Saule

Graudi

Augi Grauzçji

PelesKâposti

Truði, zaíi

Pûces

lini

68

96. darbiòðIEPAZÎSTIES AR ÇDAMAJIEM AUGIEM MEÞÂ

Meþâ daudzi augi ir çdami - ogas, sçnes, daþâdaslapiòas u.c., taèu ir jâzina, kurus augus var çst un ko no tiemvar pagatavot. Tâpçc, dodoties uz meþu, iepazîsties ar çdamosçòu un ogu sugâm. Izkrâso uzzîmçtos augus.

97. darbiòðIEPAZÎSTIES AR INDÎGIEM AUGIEM MEÞÂ

Daudzas sçnes, ogas un augu lapas ir indîgas.Svarîgi ir iepazîties ar indîgajâm sçnçm, kâ arî tâdâm, kurasvar çst, tikai pareizi sagatavotas. Daudzi indîgie augi ir ïotilîdzîgi çdamajiem augiem, tâpçc labi iemâcies tos atðíirt.

Mellenes

Baravikas Gailenes

Zaískâbenes

Muðmires

Suòusçnes

69

98. darbiòðIEPAZÎSTIES AR ÂRSTNIECÎBAS AUGIEM

Ârstniecîbas augi ir sastopami ne tikai pïavâs, meþos,ûdenstilpju krastos, tos aizvien bieþâk audzç arî piemâjasdârzâ. Iepazîsties ar pïavâs un meþos augoðajiem ârstniecîbasaugiem un savâc nelielu ârtsniecîbas augu herbâriju(piemçram, liepu ziedus, ceïmallapas, raspodiòus u.c.). Piekatra ârstniecîbas auga pieraksti arî tâ nozîmi unsagatavoðanas veidu.

99. darbiòðPAGATAVO SALÂTUS NO ÇDAMAJIEM PÏAVAS UN

MEÞA AUGIEM

Tu noteikti esi çdis mellenes, meþa zemenes vaiavenes ar pienu un cukuru. Tas ir garðîgi un veselîgi. Pamçìiniarî pagatavot salâtus no sasmalcinâtâm zaískâbençm,apceptâm gailençm un baravikâm, pievienojot nedaudzkrçjuma un garðvielu.

100. darbiòðPAGATAVO TÇJU NO ÂRSTNIECÎBAS AUGIEM

Bçrnîbâ vecâki tev droði vien devuði dzert piparmçtrutçju. Pamçìini pagatavot arî liepziedu vai prieþu pumpurutçju. Salasi liepziedus, prieþu pumpurus un nedaudz raspodiòuvai aveòu lapiòu. Gatavojot tçju, vajadzîgo drogas daudzumuaplej ar verdoðu ûdeni un ïauj ievilkties - tas bûs tçjas

stiprums. To pievieno verdoðam ûdenim, untev bûs veselîga un stipra tçja.

Ieliekot ûdenî notîrîtu ievas zaru,ûdeni var attîrît no mikrobiem. Tâdçjâdivar iegût tîru dzeramo ûdeni.

nes

s

70

101. darbiòðIZPILDI ÐO TESTU UN UZZINI, VAI TAVS DZÎVESVEIDS IR

VESELÎGS

Rûpîgi pârdomâ testa uzdevumus un iegûto punktuskaitu ieraksti tabuliòâ (72. lpp.).

1 4 punkti, ja tu çd augïus, dârzeòus, maizi, gaïu,zivis un piena produktus katru dienu, ja tas tâ nav,tu saòem 0 punktu.

2 2 punkti, ja tu katru dienu neçd saldumus, kûkasun nedzer limonâdi, ja to dari katru dienu -0 punktu.

3 2 punkti, ja tu neçd èipsus, kartupeïus frî unceptus çdienus katru dienu.

4 2 punkti, ja tu çd svaigus augïus vai dârzeòus, zaïossalâtus un âbolus katru dienu.

5 2 punkti, ja nesen esi apmeklçjis ârstu.6 2 punkti, ja ârsts uzskata, ka tavs svars atbilst

tavam augumam.7 4 punkti, ja tu trîs reizes nedçïâ 20-30 min velti

vingroðanai.8 mînus 3 punkti, ja skaties TV vairâk nekâ trîs

stundas dienâ.9 2 punkti, ja dodies kâjâm uz to vietu, kur var arî

aizbraukt.10 3 punkti, ja tu mazgâ zobus vismaz divas reizes

dienâ.11 2 punkti, ja mazgâjies katru dienu un mazgâ arî

matus.12 2 punkti, ja tu guli katru nakti 8-10 stundas.13 mînus 4 punkti, ja nelieto droðîbas jostu, kad brauc

maðînâ.14 3 punkti, ja tu zini un pildi satiksmes noteikumus

uz ielas.

71

102. darbiòðUZZÎMÇ SAVAS APKÂRTNES KARTI

Nu, kâ tev gâja? Saskaiti punktus kopâ.Ieraksti rezultâtu ðeit

Ja tavs rezultâts ir22-28 punkti - tu esi veselîgs,

pat ïoti;16-21 punkts - labi, bet var jau

arî labâk; 9-14 punkti - tavai veselîbai

ir nepiecieðama palîdzîba,un tava vçlçðanâs ir bûtveselîgam;

0-8 punkti - tu riskç ar savuveselîbu!

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

72

TIRGUS UN REKLÂMA

103. darbiòðIEPAZÎSTI TIRGU

Kas, pçc tavâm domâm, ir tirgus? - nelielas nojumes,kurâs pârdod pârtiku, kosmçtiku, apìçrbu, apavus u.c., vaiarî tâ ir liela sistçma, kura pamatojas uz to, kâ cilvçki pçrkun pârdod daþâdas lietas, nosakot cenas, kâ arî produkcijaskvalitâti.

104. darbiòðNOSKAIDRO, KAS IR IEKÐÇJAIS, NACIONÂLAIS

UN PASAULES TIRGUS

Noskaidro, kâdas ir cenas un kvalitâtes prasîbas katrâno tiem un kâdas ir vienoðanâs starp daþâdâm valstîm untirgiem (piemçram, Baltijas valstu tirdzniecîbas lîgums).

105. darbiòðNOSKAIDRO, KO NOZÎMÇ PIEDÂVÂJUMS UN

PIEPRASÎJUMS

Katrâ tirgû ir savs produkcijas pieprasîjums - tas, kovçlas pircçji, un piedâvâjums, - ko var piedâvât raþotâji.Noskaidro, kâ tie iespaido produkcijas cenas noteikðanu.

106. darbiòðNOSKAIDRO, KÂ RODAS CENA

Cena ir lîdzsvars starp pieprasîjumu, piedâvâjumu unprodukcijas raþoðanas izmaksâm, kâ arî iekðçjâ un pasaulestirgus noteikto cenu.

piedâvâjums

pasaules tirgus cena

cena

daudzums

pieprasîjums○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

raþoðanas izmaksas

Nosaki cenu savai saraþotajai produkcijai, izmantojotsavas zinâðanas par to, kâ tiek noteiktas cenas tirgû.

73

108. darbiòðNOSKAIDRO, KÂDI IR REKLÂMU VEIDI

Ikdienâ mçs sastopamies ar reklâmu radio, televîzijâ,uz transporta lîdzekïiem un plakâtiem, kâ arî veikaluskatlogos, uz rakstâmlietâm utt. Apraksti kâdu no ðiemreklâmas veidiem un paskaidro, ar ko tie atðíiras viens nootra. Kâdai reklâmai tu dotu priekðroku?

109. darbiòðUZRAKSTI, KÂ TU VARÇTU REKLAMÇT SAVAS

SAIMNIECÎBAS PRODUKCIJU

Sâkumâ pieraksti, kâda ir tavas saimniecîbasprodukcija, tad - ar ko tâ atðíiras no citas lîdzîgas produkcijasun kâpçc tieði tava produkcija ir tâ, kuru bûtu vçrts iegâdâties(piemçram, labâka kvalitâte, veselîgâka).

110. darbiòðUZZÎMÇ REKLÂMU SAVAI SAIMNIECÎBAI

Reklâmas zîmçðana ir îpaðs darbs, jo ar ðo zîmçjumutev ir jâizsaka tas, ko tu vçlçtos, lai citi zinâtu par tavusaimniecîbu, un tas, ar ko tava saimniecîba atðíiras no citâm.

111. darbiòðIZVEIDO FIRMAS ZÎMI SAVAI SARAÞOTAJAI PRODUKCIJAI

Firmas zîmes ir katrai lielâkajai kompânijai, kasizplata savus raþojumus visâ pasaulç, taèu arî tu vari izveidotîpaðu firmas zîmi savas saimniecîbas raþojumiem. Tajâ tu variattçlot kâdu îpaðu simbolu, ar kuru tu apzîmçtu savusaimniecîbu. Izgatavoto firmas zîmi piestiprini pie saviemraþojumiem.

107. darbiòðNOSKAIDRO, KAS IR REKLÂMA UN KÂDA TAI IR

NOZÎME TIRGÛ

Reklâma iepazîstina ar produkciju un veicina izvçlesiespçjas. Izraksti kâdu reklâmu no sava mîïâkâ þurnâla unpaskaidro, kâdu informâciju tu no tâs esi ieguvis.

74

KÂ MAN IZVEIDOT SAVU SAIMNIECÎBU111 mazi darbiòi zemnieku bçrniem un mazpulcçniem

Materiâlu sagatavoja K. ZariòaMâkslinieciskais noformçjums E. ZikmaneMateriâls sagatavots un pavairotsLatvijas Lauksaimniecîbas konsultâciju un izglîtîbas atbalsta centrâ

Rîgas ielâ 34, Ozolnieki, Jelgavas rajons, LV - 3018Tâlrunis: 3050220; 3050225Fakss: 3022264Izdevçjdarbîbas reìistrâcijas apliecîba Nr. 2-1075

un SIA �Jelgavas tipogrâfija�Raiòa iela 27, Jelgava, LV-3001Tâlrunis: 3024501

Tirâþa 1000 eks.