ANKARA ÜNiVERSiTESi İLAHİY AT FAKÜLTESi

'

K E LAM Bilimler Hiyerarşisindeki Yeri

Ketam-Mantık ve Fıkıh Usulü

Tarihsel Süreçte ve Günümüzde Kelam Öğretimi

(Kızılcahamam 20-22 Haziran 2008)

Ankara 2008

Alnian Üniversitelerinde Kelam (Teoloji) Öğretimi .

özcan TAşçı• ·

I. Alman Üniversitelerinde Din Eğitimi

Alman:ya'da Üniversite düzeyinde yapılan din öğretimi Türkiye'de olduğu kadar sade ve kolayca anlaşılır değildir. Çünkü bizde din

eğitimi sadece ilahiyat Fakültelerinde yapılmaktadır. Almanya' da ise çeşitli adlar altında değişik Fakülte, Enstitü ve YüksekokuÜarda yapılmaktadır. Bunları başlıca şu şekilde sıralayabiliriz:

1. KatoHk ve Protestan Teolojisi (Katholische und EvangeHsche Theologie)

2. Din Bilimleri (Religionswissenschaft)

3. Yahudi Dili ve Edebiyatı (Judaistik)

4. Arap Dili ve Edebiyatı (Arabistik)

5. Türk Dili ve Edebiyatı (Türkologie)

6. Fars Dili ve Edebiyatı (Iranistik)

7. İslam Bilimleri (Islamwissenschaft)

Şimdi bunlar hakkında daha detaylı bilgiler sunacağız:

1. Katolik ve Protestan Teolojisi (Katholische und

Evangelische Theologie)

AJmanya genelinde Katalik ve Protestan teolojisi öğretimi veren 100 civannda Fakülte, Yüksekokul ve Enstitü bulunmaktadır. 1 Bunlann bir kısmı devlet tarafından bir kısmı da Kilise ve cemaatler tarafındatl! idare edilmektedir? Katalik ve Protestan teolojisinden amaçlanan "K.ilisenin Tann'ya ve Onun insan haline gelmiş olan Nasıralı İsa'ya dair olan itikadı-

• Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İ lahiyat Fakültesi Kelam Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi

1 "www.studienfuehrer-theologie.de" ı a.g.y.

.,

154 Kelam Oorelimi Serrpozyumu

nın öğretilmesidir. "3 Katolik ve Protestan teoloji · öğretiminde temel olarak şu bölümler bulunmaktadır:

-Tarihsel gruba dahil bölümler (Historische Fachergruppe): Eski Kili­se Tarihi, orta ve yeni Kilise tarihi

-Kutsal Kitapla alakah bölümler-Kutsal Kitap Y~rumuyla alakah Bö­lümler (Biblische Flichergruppe-Exegetische Fachgebiete): Eski Ahit, Yeni Ahit'e Giriş- Eski Ahit, Yeni Ahit Yorumu (Bu bölüm daha ziyade tefsir'le uygunluk arz etmektedir).

-Sistematik gruba dahil bölümler-Sistematik Teoloji (Systematische Fachergruppe/Systematische Theologie): Fundamental teoloji, Dogmatik, Moral teoloji, Hıristiyanlığa dair sosyal bilimler (Bu bölüm şayet bir karşı­laştırma yapılacaksa daha ziyade Kelam ve Din ve Felsefe bilimleri grubu­na girmektedir).

-Pratik gruba dahil bölümler (Praktische Fachergruppe): Pastaral teo­loji, din eğitimi, liturya (ritüeller vs.) bilimi ve Kilise hukuku (Bu bölüm daha ziyade Kilise ve okullarda papaz ya da din dersi öğretmeni olacaklar içindir. Bizdekiyle karşılaştırdığırruzda daha ziyade Din Eğitimi bölümüyle uygunluk arz etmektedir).

Bu eğitimin iki temel amacı vardır. Bunlar:

a. Teorik Amaç: Öğrencinin Katalik ve Protestan teolojisinin anlam dünyasını, metotlarını ve içeriklerini kavramaya yönelik teorik bilgilere sahip olması.

b. Pratik Amaç: Öğrencinin teorik olarak öğrendiği bu bilgileri Kili­se'de topluluk, okullarda ise öğrenciler üzerinde uygulaması, yani pratiğe dökmesi için Katalik ve Protestan teolojisiyle alakah uygulamaya yönelik her türlü bilgiye detaylanyla sahip olması.

Bunlardan birincisi öğretimin 1. aşamasında yani temel öğretimde (Grundstudium), ikincisi ise Esas öğretimde (Hauptstudium) verilmektedir. Temel öğretimden Esas öğretime geçmek için ara bir: sınavdan

(Zwischenprüfung) başarılı olmak gereklidir,

Öğrenciler mezun olduktan sonra değişik görevlerde iş bulabilmekte­dirler. Bunlar daha ziyade Kiliselerde pastör, papaz ya da okullarda din dersi öğretmeni olmaktadırlar. Bundan dolayı da onların aldıkları derslerin içerikleri, dolayısıyla da diptomalan da ileride yapacakları işin niteliğiı:ıe

3a.g.y.

Alman Üniversitelerinde Ketam (Teoloji) Öğretimi 1 Özcan Taşcı 155

. ·göre farklılık arz etmektedir. Bu noktada iki .temel öğretim bölümü vardır. Bunlar:

1. Diplam Öğretimi (Diplomstudium): Bu öğretim daha ziyade Kili­selerde hizmet verecek olanlar için düzenlenmiştir. Öğretim iki aşamahdır. Bunlardan birincisi Grundstudium (Temel öğretim) ikincisi ise

- Hauptstudium'dur (Esas Öğretim). Grundstudiumda genel olarak Katalik teolojisine ilişkin temel bilgiler (Grundzüge), m~totlar (Methoden) ·ve içe­rikler (Inhalte) verilir. Hauptstudiumda ise alana ilişkin uygulamayla alaka­lı pratik bilgiler detaylı bir şekilde verilir. Diptom öğretimi için zorunlu bir takım temel kaynaklara başvurmak için Latince, Yunanca ve İbranice dille­rinin bilinmesi ön koşul olarak ileri sürülmektedir.

2. Öğretmenlik Öğretimi (Lehramtsstudium): Bu bölümde daha ziya­de ileride Kilise ve devlet okullarında din dersi öğretmeni olacaklar öğre­tim görmektedirler.

2. Din Bilimleri (Religionswissenschaft)

Din bilimlerini Katalik-Protestan Teolojisi Fakültelerinden ayıran en ·önemli özelliği,

genelde dinler, özelde ise Yahudilik ve Hıristiyanlık üzerine dinden bağımsız bir şekilde araştırmalar yapması, eğitim-öğretimi de bu bağlamda yürütmesidir. Bu bölümlerde Katalik-Protestan fakültelerinde olduğu gibi, ~erhangi bir şekilde alt bölümler bulunmamaktadır. Buna bağlı olarak da biidekine benzer ayrı bir Teoloji-Ketarn ilmi bulunmamaktadır. Bununla birlikte ele aldığı konular arasında sıklıkla Yahudi-Hıristiyan Teolojisi konularına yer verilmektedir.

3. Yahudi Dili ve Edebiyatı (Judaistik)

Alman üniversitelerinde Yahudi Dili ve Edebiyatı bölümünde daha ziyade Yahudi kültürü ve dili üzerinde araştırmalar yapılmakta, ~ğitim­öğretim de buna bağlı olarak tanzim edilmektedir. Ancak bu eğitim­öğretimin içeriği ve çerçeve şartları elbette ki Yahudiliğin Kutsal Kitapları ve dini temelinde şekillenmektedir. Bu bölümde bağımsız bir teoloji dalı ~~mamak~~ P

4. Arap Dili ve Edebiyatı (Arabistik)

Yahudi Dili ve Edebiyatı bölümlerinde olduğu gibi Arapça bölümle­rinde de, Arap Kültürü ve Dili Kur'an ve İslam Dini temelinde ele alınmak­ta ve eğitim-öğretim de bu bağlaında düzenlenrnektedir. Bu bölümde Ke-

156 KeiAm Öğretimi Sen"flOzyumu

lam yani teoloji konutanna her sömestirde yer verilmesine karşın tek başına ayn bir teoloji dalı bulunmamaktadır.

S. Türk Dili ve Edebiyatr(Türkologie) Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde İslam Dünyasında. önemli bir yere

sahip olan Türkiye'nin Kültürü ve Dili, İslam Dini çer9evesinde ele alınıp işlenmektedir.

6. Fars Dili ve Edebiyatı (lranistik) İran Dili ve Kültürü İslam Dini'yle bağlantı lı olarak ele alınmakta ve

araştınlmaktadır. Eğitim-Öğretim de bu doğrultuda düzen.lenmiştir. 7. 'İslam Bilimleri (Islamwissenschaftllslamkunde) İslam Bilimleri Bölümü Almanya'da Arap Dili ve Edebiyatı bölü­

müyle birlikte oryantalizm çalışmalarına paralel bir gelişme göstermişti r.

Başlangıçta bu bölümün teşekkülünün en önemli nedeni İslam'ı , Kur'an'ı, İslam Dünyası'nı ve Müslümanlan tanıyıp buna göre bir politika geliştir­mek olduğundan, bir başka ifadeyle içe dönük değil de dışa dönük oldu­ğundan eğitim-öğretimin niteliği ve tanzimi de bu doğrultuda olmuştur. Bu eğitim-öğretİrnde Katolik-Protestan Fakültelerindeki teoloji eğitim-öğreti­

mine benzer şekilde disiplin-ilim dallan ayırımı söz konusu değildir. Bu­nunla birl.ikte her ders yanyılında mutlak surette hemen hemen İslami fi!m disiplinlerde bir ya da birden fazla ders verilmektedir. Öyle ki bu bölüm­lerden mezun olan öğrencilerden Kelam, Tefsir, Hadis gibi temel İslam Bilimleri sahalannda önemli müsteşrikler yetişmiştir. Örneğin bir Tefsir sahasında Nöldeke'yi, bir hadis sahasında Goldzieher'i, bir Kelam sahasın­da Max Horten ya da günümüzde J osef V an Es s' i saymak mümkündür.

a. Öğretimin İçeriği Bu bölümde öğretim Magister ve Bachelor sistemlerine göre- yapıl-

maktadır. ·

a.l. Magister Öğretim Sistemi: İki aşamalıdır. Buiılar şu şekildedir:

a.l.l. Temel Öğretim (Grundstudium)4:

Bu öğretim sırasında (Arapça, zorunlu ve Farsça ya da Türkçe'den bi­ıi seçmeli olmak üzere iki dil) öğrenimi ilk sırada gelmektedir. Bundan

4 Kaynak: Uni Tübingen-Fakültat fllr Kulturwissenschaften-Zentrum fllr Asien und oıientwissenschaften-lslamkunde "www.uni-tuebingen.de/orientsem/islampl.htm"

Alman Oniversitelerinde Kelim (Teoloji) Öğretimi/ Ozcan Taşcı 157

başka bu öğİ'etimde İslam hakkında temel bilgiler öğretilmektedir. Normal şartlarda bu öğretim 4 yanyılda tamamlanmaktadır. Grundstudiumdan Hauptstudiuma geçiş ara bir sınav (Zwischenp~fung) ile sağlanmaktadır.

Temel Öğretim (Grundstudium) Ders Planı:

Arapça I-II Okuma/Yorumlama Dersleri (Arapça II ve N)

Yan Alıştırmal ar

İkinci Dil t

İslam Bilgisine Giriş

"

Arapça ya da ikinci dille bağlantılı olarak ana ~al la ilgili derslere katı­lım.

a.1.2. Ana Öğretim (Hauptstudium)5:

Bu öğretime devam etmeye Grundstudium'u başarıyla tamamlayan öğrenciler hak kazanmaktadır. Grundstudium'da dil öğrenimine ağırlık verilirken, Hauptstudium' da ise daha ziyade, dili geliştirmekten taviz ver­meden, (İslam) sahasında tercih edilen alanda derinlemesine bilgiler kaza­nılır ve de tek başına bilimsel çalışma yapabilme yeteneğinin kazanılması hedeflenir. Bu yetenek ise alanla ilgili daha ziyade ana kaynaklardan Arap­ça bir eserin seçilip, onun üzerinde yorum, analiz ve tartışma yapılması

aracılığıyla kazandır. Bu öğretim en sonunda 8. yanyılda bir tez (altı ayla sınırlı) ile yazılı ve sözlü birer sınav ile tamamlanır (Magisterprüfung).

Ana Öğretim CHauptstudium) Ders Planı:

Arapça ve diğer iki dilde pratik dil alıştırmaları

Okuma!Y orumlama Dersleri (Uzmanlık alanına göre bu üç dilde ve ana bölümle ilgili okuma dersleri).

dair

Serninerler/Kolokyumlar (Her ana bölümle ilgili en az bir tane).

1998 Yaz Dönemi Magister Öğretimi Ders Programı: Temel Öğretim CGrundstudium):

-İslam ve İnsan Hakları

-Adab Literatürüne Giriş (tartışmada Yöntem)

-Dürziler ve Lübnan: Bir azınlığın tarihsel ve siyasal mensubiyetine

sa.g.y.

158 Ke!Am Oğretiml Senlıozyurro

-Cezayrr'in iç Savaşa Yolculuğu

-İslamcılık ve Feminizm Arasında Kadınlar

-İslam Aile Hukuku: Terminoloji, Temel Bilgiler, Gelişmeler

Dil Kursları:

-Arapça

-Türkçe

Ana Öfu"etim CHauptstudium):

-İbn Teyrniye'ye Göre Din, Hukuk ve Toplum

-:tyıax W eber ve İslam

-İslam' da Çalışma

-Şeytan Figüıüne Dair

-Hoş bir Arap KültürTarihi olarak: el-Mes'udi

2007-2008 Kış Dönemi isıarn Bilimleri Magister Öğretimi Ders Programı:

Temel öğretim (Grundstudium):

-Kur'an ve Kur'an Bilimlerine Giriş

-Oryantalizm

-Osmanlı Şehir Tarihi

-Tolumun İslamlaştmlması·

Dil Kurslan

-Arapça

-Türkçe

Ana Öğretim (Hauptstudium):

-Semavu'l-Mağribi'nin İfhfunu'l-Yahud adlı eseri ve bunun islam ve Yahudi Dünyasındaki Etkisi

-Ordu ve Toplum.

-Yakın Doğu'da Okul Sisteminde Din

-Endülüs Mistisizrni ve Vahyin Akılla temeliendirilmesi

-Çağdaş Şii İslam'ında Dini Otorite

-Doktora için Kolokyum

-İslam İkon Sanatı

Alman Üniversitelerinde Kelam (Teoloji) Ö!jretiml/ Özcan Teşçı 159

2008 Yaz Dönemi İslam Bilimleri Dersleri:

-Arapça ll, Farsça II, Türkçe n -Ön Asya Tarihi ve Toplumu

-Sami Dünyasında Araplar: Ön Asya Dini Tarihine Giriş

-İranlılann Tarihi ve Kültüıü

-Abbasiler Dönemi Kültür ve Toplumu " -İslam'ın Ortaya Çıkışı -Kültür ve l;oplum n -Siyasal İslam'ın Kaynakları -Ön Asya Literatüıü ve Kaynakları n -Arap Literatüıüne Giriş - İran Literatüıüne ve Kaynaklarına Giriş -Modem Türkçe Kaynaklarına Giriş -20. Yüzyılda Şeriat'ın Tatbiki

-Şeriat ve İnsan Haklan Tartışmalan -"Şeriat ve İnsan Haklan Tartışmaları" Serninerinin Uygulama Dersi

a.2. Bachelor Öğretim Sistemi:

2004-2005 öğretim yılından itibaren aynca Bachelor öğretim sistemi uygulamaya konulmuştur. Magister öğretiminden bazı farklı yanlan olsa da içerik olarak temelde ikisi de aynıdır. Bachelor sistemde öğretim 4 yıldan 3 yıla düşüıülmüştür. Bu öğretimde genel olarak 1. ders yılında dil öğrenimi­ne daha fazla ağırlık verilmektedir. İkinci ve üçüncü yıllarda ise daha ziya­de, dilin geliştirilmesinin yanı sıra uzmanlık alanına göre dersler seçilmek­tedir. Bachelor tezi en geç 5. yanyılın sonunda seçilir ve üç ayda tamamla­nır. 6 Dikkat edilirse Magister tezi 6 ayda tamarnlanmaktaydı. Bazı üniversi­telerde sadece Bachelor öğretimi yapılmaktadır.7

İslam Bilimlerinde Bachelor Sistemi Gen~l Öğrenim Plaıu8

1. Yıl

I. yan yıl: Arapça I, Tarih ve Toplum I 2. yan yıl: Arapça n, Tarin ve Toplum II

6 Bkz. "www.uni-bamberg.de/oıientalistiklleistungen/studium" 7 Bkz. "www.fachschaft-oıienlasia.de/studium.hlm" 8 Kaynak: "www.geschkullfu-berlin.de/elislamwissl_media/Dateien!IW_Studienverlaufsplan.

pdr' ·

160 Keıam Oğretimi Sempozyumu

2. Yıl yan yıl: Arapça m, Literatür ve Kaynaklar I 3. yarı yıl: Arapça ID, Literatür ve Kaynaklar II

3.Yıl

4. yarı yıl: Arapça IV, Düşünce Tarihi

5. yarıyıl: Arapça IV, Politika ve Hukuk, Bachelor Çalışması, Sözlü Sınav

2006-2007 Bachelor Eğitim-Öğretim Yılı Kış Dönemi

ı, Yan yıl Ders Programı9

Pazartesi: Arapça I, Abbasiler Dönemi Kültür ve ToplurTı

Salı: Arapça I, Ön Asya Tarihi ve Toplumu

Çarşamba: Arapça I

Perşembe: Arapça I Cuma: İslam'ın İlk Döneminde Kültürel ve Sosyal Gelişmeler

Not: Lüften bu seminerlerden sadece birini seçiniz! 2006-2007 Bachelor Eğitim Öğretim Yılı Yaz Dönemi 3. Yarıyıl Ders

Programı:

Pazartesi: Arapça m Salı: Kur'an, Kur'an Yorumu-Tefsiri ve Kur'an Okuma, İslam }eolo-

jisi (Kelamı)

Çarşamba--------------------------

Perşembe: Arapça m, Literatür ve Kaynaklar I

Not: Lüften bu seminerlerden sadece birini seçiniz!

II. Alman Üniversitelerinde Kelaın (Teoloji) Eğitimi ı. İslam Bilimleri (lslamwissenschaft-Islaınkunde):

Yukarıda da belirttiğimiz gibi İslam Bilimleri Bölümlerinde ayn bir disiplin olarak Kelarİl diye bir alt bölüm bulunmamaktadır. Zaten Alman­ya'daki İslam Bilimleri bölümlerinde bizdeki gibi kesin hatlarla disiplinler arasında bir ayının da söz konusu değildi r. Bununla birlikte Kelam, Hadis, Tefsir gibi herhangi bir disiplinde uzmaniaşmak isteyenler için Temel Öğ­retimde (Grundstudium) zikredilen derslerin her birinden bir veya iki tane ders verilmektedir. ileriki öğrenim safhalarında öğrenci hangi. sahada uz-

9 Kaynak: a.g.y.

Alman Üniversitelerinde Kelıim (Teoloji) Öjjretimi 1 Ozcan Taşcı 161

manlaşmak istiyorsa tercihini temel öğretimde yapar ve Ana Öğretimde, seçtiği alanda daha da yoğunlaşır. Magister ya da Bachelor çalışmasını da seçtiği alanda yapar.

islam Bilimleri Bölümlerinde Ketarn için kullanılan özel ad İslam te­olojisidir (islamische Theologie). Almanya'da ~u alanda önemli şahsiyet­ler yetişrnişti r. Hatta şunu söyleyebiliriz ki, Almanya'da, felsefenin Avıu­pa'da en fazla geliştiği ülke olmasıyla da bağlantı lı olarak, İslami disiplin­ler içerisinde üzerinde en fazla çalışılan Kelam olmuştur. 10 Günümüzde de bu durum aynı şekilde devam etmektedir. Şimdi İslam Bilimleri Bölümün­de Kelam'ın ele alınışıyla ilgili genel bir bakış açısı kazandırmak için deği­şik üniversitelerin İslam Bilimleri bölümlerinde son yıllarda (2000-2008) Kelam içeıikli (Islamische Theologie) verilen derslerden bazılarını sunaca­ğız:

1.1. Berlin Üniversitesi İslam Bilimleri (2003-2008 arasındaki Dersler)11

-İslam Kelamına Giriş (Einführung in die Islamische Theologie):

Bu ders, Tanrı tasavvurları, Tann'nın sıfatlan, Tann'nın kullanyla olan ilişkisi, insan fiilierin in önceden takdir edilmesi gibi İslam Kelarru tartışmalarının merkezinde yer alan temel problemleri ele almaktadır. Bu problemlere ilişkin Kur'an'ın söylemleri elbette ki ilk planda gelmektedir. Çeşitli Teolojik/Kelami düşünce ekallerinin sistematik yaklaşımlan da bu noktada önemli bir yere sahiptirler.

Bu dersle bağıntılı olarak ayrıca aşağıdaki dersin de alınması tavsiye edilir:

-Kur'an ve Kur'an Yor umuna (Tefsirine) Giriş (Einführung in Koran und Koranexegese)

Bu ders Kur' an hakkında genel bir bakış açısı sunacaktır. Aşağıdaki konular özellikle ele alınacaktır: Kur'an yapısı ve metin tarihi, vahyin kro­noloj isi; nesih konseptleri, çok anlamlı ve tek anlamlı ayetler; Teolojik (Kelami) açıdan önemi olan problemler (Kur'an'ın yaratılrruşlığı ya da

. ~ 10Bu konuda daha detaylı açıkJamalar için bkz. Özcan Taşcı , "Almanya'da Kelam Çalışma-

lan", Dini Araştımıalar, C. 6, Sayı. 18,2004, s. 21 1-220. 1 1 "www.fu-berlin .de/einrichıungen/fachbereiche/gesch-kultur/orient/isl.htrnl" Berlin Freie

Uni-Fachbereich Geschichts-und Kulturwissenschaften-Osıasien und Vardere Orient­Institut fiir lslamwissenschaft (Berlin Hür Üniversites.i Tarih ve KüllUr Bilimleri Bölümü Doğu Asya ve Ön Doğu Bölümü İslam Bilimleri EnstitUsii).

162 Kelam Öğretimi Sempozyumu

yaratılmamış olduğu; mucizenin tabiatı); ·metnin dilsel ve edebi (literarisch) özellikleri ve tercüme edilir olup olmadığına dair sorun. Bundan başka modem ve klasik dönemlerdeki Kur'an yorumlaona da giriş yapı lacaktır.

Bu derse giriş için: Michael Cook: Der Koran. Kısa bir Giriş, Stuttgart 2002, tavsiye edilmektedir. ·

-İslam İnanç Alddeleri (İslamiscbe Glaubensbekenntnisse):

İslam'da inanç akideleri üzerine hemen hemen teolojik bütün ekaller bir şeyler yazmışlardır. Bu ders bu konudaki literatürle alakah olduğu kadar, bu inanç akidelerinin fonksiyonu hakkında da genel bir biı.k.ış açıst sunmak­tadtr. Teorik düzlemde yöneltilen sorular ise inanç akideleri hakkındaki okuma dersiyle (lektüre) tamamlanacaktır.

Bu derse giriş için: Art. "Creeds", in: Jane Dammen McAuliffe (neşr.) Encyclopaedia of the Qur'an, Leiden 2001, Bd. I, s. 480-485, tavsiye edil­mektedir.

-Müslüman Polemik Literatürü (Muslimische Polemische Litera­tür):

İslam, başlangıcından itibaren diğer iki dinle, yani Yahudilik ve Hıris­tiyanlıkla sürekli bir mücadele içerisinde bulunmuştur. Bu mücadele Kur'an'da önemli bir konudur. ileriki yüzyıllarda ise bir polemik literatüro oluşmuştur. Bu ana ders (Hauptseminar) çerçevesinde ilk planda İslam'ın Yahudiliğe karşı olan polemik literatücü ele alınacaktır. Bir yanda poJemik kavramı tanımlanıp analiz edilirken, diğer yanda ise 10. yy'dan 20. yy'a kadar olan zaman süreci içerisindeki örnek polemik eserler incelenecektir. Bu derse katılım koşulu: Arapça bilgisidir.

-Ortaçağ İslam 'ında Tarihsel Kaynaklar Olmaları Açısından Apokalipsiler (Apokalypsen im mittelal~erlichen Islam als historische Quelle):

Dünyanın sonu ve buna dair yazı lan haberler İslam tarihi ve teolojisi­nin anlaşılması açısından önemli kaynaklar durumundadırlar. Bu ana derste (Hauptseminer) Emeviler'in yık.ılması, Abbasilerle gelecek değişim, Mo­ğolların Bağdat istilası, Deccal'in zuhuru ve Mehdi'nin geleceği ile ilgili apokaliptik kehanetlerle atakalı dinsel metinler okunacak ve yorumlanacak­tır. Derse katılım koşulu: İyi derecede Arapça bilgisidir.

Alman Üniversitelerinde Kelim {Teoloji) O!) retimi 1 Özcan Taşcı 163

-Klasik İslam'ın Radikal Politik Teolojisi (Radikale politische Theologie des klasisehen Islam): Hariciler:·

Emevi dönemi ve Abbasilerin ilk dönemlerindeki bu· muhalefet hare­ketinin çıkışının ve gelişmesinin arka planı ağırlıklı olarak Hancilerin çeşit­li dinsel siyasal konseptleri ve öğretilerine dayanmaktadır. Katılımetiann verecekleri sunumlar yanında, Hpricilerle ilgili metinler okunacak ve analiz edilecektir. Aynca Harici taraftartannın ve Hancilerin ideolojik muhalifle­rinin v.erdikJeri bilgilerin yer aldığı metinler de okunacak ve analiz edile­cektir. Bu ana •derse katılmak için hatın sayılır Arapça metinler! e ilgili ha­zırlık yapmak ve belli derecede İslam siyasal teorileri ile ilgili hakim olan konseptler hakkında iyi bir bilgi sahibi olmak faydalı olacaktır.

(

Bu derse katılım Koşulu: Arapça dil bilgisidir. ·

-Günümüz Şii İslammda Dini Otorite (Religiöse Autoritiit im zeitgenössischen schiitischen Islam): (HS)12

Şi i dini otoritelerinin tesir formlan ve onların politikayla olan ilişkileri bu serninerin konusunu oluşturmaktadır.

-Siyasal İslam (Politischer Islam):

Siyasal İslam ilk olarak ll Eylül'den sonra modern toplum ve politika tarafından en fazla tartışılan konulardan biri olmuş değildir. Bu tartışmada, Müslümanlardan önemli şahısların, gruplann ve hareketlerin programlan, stratejileri ve sosyal tespitleri üzerine yapılacak değerlendirme hakkındaki fenomen tanımlaması (İslamcılık? Fundamentalizm?) özellikle müzakere konusudur. Bu ders temeldeYakın ve Ortadoğu üzerine sorunsal bir bakış açısıyla yoğunlaşacak, ancak aynı zamanda da Orta ve Güney Asya'daki gelişmeleri de dikkate alacaktır.

-Siyasal İslam Düşüncesi (lslamisches politisches Denken): (PS)

Bu ders siyasal İs lam düşüncesinin devreleri, kaynaklan ve konulan hakkında genel bir problematik bakış açısı verecektir.

-Feminist Kur'an Yorumu (Feministische Koranauslegung):.

Bu serninerin eksenind~ yer alan çağdaş Müslüman feministler ne er­keklerin vesayetini ve onların Kur'an yorumlarını , ne de İslam'ı sıkça ka-:.r dın düşmanı bir din olarak gören Batı'nın polemiğini kabul etmektedirler. Onlar bunun yerine Kur'an metnini bizzat ele alarak, onun içerisinde bulu-

12 Kaynak: "http://www.fu-berlin.de/vorlesungsverzeichnisfss08/gesch-kullur/ 0040050 ı 200200500 ı .html"

164 Kelim Oıire~mi Sempozyumu

nan emir ve yasaklan eleştirel açıdan aydıntatmaya ve kendileri için yeni­den yorumlamaya çahşmaktadrrlar.

Bu seminerde çeşitli görüşler daha yakından araştınlacak ve klasik konumJan açısından da birbirileriyle karşılaştınlacaklardır.

Serninere katılım koşulu: iyi derecede İngilizce bil ı:nektir.

-Siyaset ve Dogma Arasındaki Sufiler, Selefiler ve Şiiler (Sufis, Schiiten und Salafiten zwischen Politik und Dogma):

İslam'ın önemli üç öğreti geleneği ve düşünce ekolü seçkin Müslü­man otoriteleri örneğinde incelenecektir. Siyasal olarak · aktif Şii, Sünni­Selefi ve Sünni-Sufı erkek ve kadın temsilcilerinin hayatlan ikinci el kay­nakiar, diyaskoplar, videolar ve internet üzerinden elde edilecek bilgiler vasıtasıyla ele alınacak ve ilgili dini, coğrafi, tarihsel ve siyasal bir konteks­te tasnif edileceklerdir.

-İslam Bilimlerine Giriş (Einführung in die

lslamwissenschaft):

Bu ders İslam bilimlerinin ana konulan ve sorunlan hakkında genel bir bakış açısı kazandırır. Bu ders öncelikli olarak kronolojik olarak değil de konusal olarak tanzim edilmiştir. Peygamber Muhammed'in kişiliği ve rolü, Kur' an, Sünnet, Hukuk, Teoloji, Felsefe ve M istik, İslam tarihinin ye İslam öncesi toplum forrnlan, İslam'da reform ve yenilik ve günümüz siya­sal İslam konulan işlenecektir. Bu derste Grundstudium'a devam· 'eden öğrenciler için "İslam dilleri" koşulu aranmayacaktır.

Bu derste alakah olarak aşaihdaki dersin de alınması tavsiye edilmek­tedir:

-"İslam Bilimlerine Giriş" Dersinin Alıştırması-Uygulaması (Übung Zur Vorlesung ''Einführung in di~ lslamwissenschaft): ·

1 Tartışmalar ve birtakım tercüme edilmiş birinci el kaynaklar temelin­de dersin materyali üzerinde çalışılacak ve detaylanyla ele alınacaktır. .

İslam Hakimiyetinde Gayr-i Müslimler (Nichtnıuslime unter islamischer Herrschaft): (HS): ·

"İslam' da" gayr-i Müslimlerin statü ve konumlan her zaman tartışma­lı bir konudur. Bu durum aynı zamanda merkezi bir kavram olan "tolerans" için de geçerlidir. Bu ana seminer,

Bu konularla ilgili tarihsel ve günümüze ait seçilmiş örnek olaylar ve kaynaklar vasıtasıyla konuya y~aşacaktır.

Alman Oniversitelerincle Ketim (Teoloji) Ö{jretimi 1 Ozcan Ta.şcı 165

Derse· kahlım Koşullan: Temel Öğretimden (Grundstudium) mezun · olmuş olmak ve iyi seviyede Arapça bilgisi.

1.2. Freiburg Üniversitesi İslam Biliml~r:i 13

Kış yanyı lı 2000/2001

-Teklif Sorunu (Das Problem des Taklif) 200112002 Yaz dönemi

" -İslam inancı ve Hukuk Öğretisinde Teklif Sorunu (Das Problem

des Taklif in der islamisehen Glaubens-und Rechtslehre •

-Teoloji, Hukuk ve Güç politikası Arasında: Tektir Enstrümanı­nın Tarihsel ve Güncel Önemi

2001/2002 Kış Dönemi

-İslam'ın İlk Döneminde Kelfuni Tarhşma Konulan (Theologische Streitfragen im Frühen Islam)

2003/2004 Kış Yanyılı

. -20. Yüzyılın Yenilikçileri Gelenekle Karşı Karşıya (Muslimische 'AufkJ~irer' des 20. Jahrhunderts in Auseinandersetzung mit der Tradition)

-Müslümanlar Arasında Çağdaş İnsan Haklan Tarhşmalan (Zur zeitgenösischen menschenrechtsdebatte UnterMuslimen)

1.3. Hamburg Üniversitesi İslam Bilimled4

2008 Yaz Dönemi

-İslam İnanç Öğretisine Giriş (Einführung in die lslamische Glaubenslehre) (PS)15

-Ehl-i Sünnet'in Karşısında: İlk Dönem Müslüman Mütekellimle­rinin Heretik/Rafizi Konseptleri (7.-10. yy) (Jenseits der Orthodoxhie. Heretische Konzepte frühislamischer Theologen) (HS)16

13"www.orient.uni-freiburg.de/islam" Uni Freiburg-Philosophische Fakülllit-Oıientalisches Seminar-Islamwissenschaft (Freiburg Üniversitesi Felsefe fakültesi Oryantalislik Semine-ri İslam Bilimleri). -

14"www.uni-hamburg.de/Wiss/FBIIONororieS/kvvislsose08.pdf' Uni Hamb~rg Fakültlil Für Geisteswissenschaften-Asien-Afrika- Institut-Abteilung FOr Geschichte und Kultur des verdem Orients-İslamwissenschall (Hamburg Üniversitesi Manevi İlimler Fakültesi Asya-Afrika Enstitüsü Ön Asya Tarihi ve Kültürü Bölümü lslam Bilimleri).

1~ Ön Seminer 16 Ana Seminer

!1

166 Kelim Öğrelirri Serrpozyurru

-Günümüz İslam'ında Eotelektüel Tartışmalar (Intellektüelle Debatteo im zeitgeoössicheo Islam) (BS)

1.4. Heidelberg Üniversitesi İslam Bilimleri 17

2008 Yaz Dönemi -Şü islamı (Der Schütische Islam) (PS)

-İslam Kelamına Giriş (Einführuog in die islarnische Theologie) (PS)

2.Katolik-Protestao Teolojisi (Katholische-Evangelische

Theologie)

Şunu hemen söylemeliyiz ki İslam'daki Kelam'ın Hıristiyan dini ge­leneğinde18 herhangi bir karşılığını tam olarak vermemiz mümkün gözük­memektedİr. Bunda en önemli etkenin İslam ile bu gelenek arasındaki tea­lojik boyuttaki anlayış farkının olduğunu söylemek mümkündür. Zira İs­lam'ın itikadi/teolojik sisteminin temelinde "akıl" oldukça önemli bir rol üstlenmektedir. Ala! Kur'an'la birlikte İslam'ın temel iki kaynağını teşkil etmektedir. Ancak Hıristiyanlıkta ise durum oldukça farklıdır. Bu dinin teolojik sisteminin temelini ise Kilise ve Kutsal Kitap kaynaklı "inanç" oluştunnaktadır. Aklın bu öğreti sisteminde yeri yoktur, zira Yahudi Kutsal Kitabında olduğu gibi Hıristiyan Kutsal Kitabı da aklın kullanılmasın ı ke­sin olarak yasaklamaktadır. 19 Ancak Kilise, Hıristiyan inancını savunmak için aklı araç olarak kullanmak zorunda kalmıştır. Onlar bunun kaynağını da Müslümanlara borçludurlar.20

17 "http://islamwissenschaft.uni-hd.def' Uni Heidelberg-Philosophische Fakültlit-Seminar für Sprachen und Kulturen des vorderen Orienıs-Islamwissenschaft (Heidelberg Üniversi­tesi Felsfe fakültesi Ön Asya Dilleri ve Kültürleri Semineri Islam Bilimleri).

,ıs Aslında Yahudilik'de de durum Hırisıiyanlıkta olduğu gibidir. Yani Yahudilikle de Ke­lam'ın karşılığı yoktur. Bundan dolayı da bu hususta Hıristiyanlık için söylenen her şey Yahudilik için de geçerlidir. Zira Yahudilik ile Hıristiyanlığı birbirinden ayırmak müm­kün değildir.

ı9 Bkz. Carsten Colpe, Problem İslam, Frankfurt am Main 1989, s. 24. 20 Hıristiyan dünyasının Islam dünyasına karşı olan korkusu, "Cahil" olan Hıristiyanlann

"Bilgili" olan Müslümanlara karşı olan korkusundan başka bir şey değildir. Gerçekten de bugün bile kendisini belli eden, bu yüzden de takdire şayan olan islam düşüncesindeki "mutlak akılcı" öğreti, Kanun (Eski Ahil) ve İncil'i (Yeni Ahit), teslis ve (İsa'nın) iki ıabiyatlılığını, inanç ve bilgi arasındaki ıenakuzlan ve paradokslan diyalektik (cedelci) bir yöntemle izah etmeye çalışan Hıristiyan'ın teolojisinde de buna benzer akılcı bir metodun gelişmesinde etkili olmuştur. Colpe, a.g.e., 24; krş. Wolfson, a.g.e., ı 13.

Alman Üniversitelerinde Keliim (TeoloJI) Ö!jretimi 1 Ozcan Ta şe ı 167

AncaJC onlar bu akılcı sistemi kendi sistemlerine tümüyle değil de par-. ça parça aktardıklanndan bu sistemin olmazsa olmaz unsuru olan akıl Müs­

lümanlarda olduğu gibi ··yeni bilgilere ulaşmanın aracı olarak değil de, Kut­sal Kitap ve Kilise tarafından temsil edilen resmi inancın onlann nezdindeki "gerçekliğinin" (ya da müsellematınl tümel doğruların) ispat­lanmasının bir aracı olmuştur. Burada dikkat edilmesi gereken husus sözü edilen aklın evrensel akıl değil de inanç aklı olmasıdır. Oysa İslam kela­mı'nın, özellikle de Mu'tezile Kelarnının kullandığı akıl ise evrensel akıl­dır. Bundan doJayı da Yahiıdilikte olduğu gibi Hıristiyanlıkta da -eskiden günümüze kadar- Kelam sisteminin yerine Dogmatizm sistemi hakim ol­muştur?' Zaten bu sebeple, örneğin Teodor Ebu Kura, Yuhanna ed­.Dımeşki gibi Müslüman Kelamcılarla tartışmaya girişen Kilise babaları hep Hıristiyan "dogmatikleri" olarak anılmaktadır.22 ·Kelam ise sadece is­lam'a has bir ilim dalı olarak kalmıştır. Bunun en önemli sonucu olarak İslam'daki Kelam ilminin Hıristiyanlıktaki kavramsal karşılığının bulun­mayışı sorunu ortaya çıkmıştı r. Oryantalist çalışmalarının özellikle Aydın­lanma dönemi ön.cesinde Kelam çoğunlukla "Hıristiyan dogmatizmi" ile eşdeğer olarak görülmüştür. Buna Mu'tezile Kelamı da dahildir.23 Ancak . zaman ilerledikçe ve İslam Kelamı üzerine çalışmalar yoğunlaştıktan sonra bunun gerçeği yansıtmadığına dair görüşler ağırlık kazanmaya başlamıştır. Bu sayede Kelam, özellikle de Mu'tezile Kelarru, artık "Dogrnatizmle" eş değer olarak görülmemeye başlanmıştı; Hanbeli selef düşüncesi Dogma­tizm sözcüğü ile karşılanırken, buna ·karşın Kelam için artık yeni bir kav­ram ortaya çıkmıştır: Spekulative Theologie yani _Nazari Teoloji. 24 Bundan

ıı "Zira Aristo Mantığı, Yahudi ve Hıristiyan "'ilabiyat çevrelerinde dini diyalektiklerde kullanılıyordu. Ama Aristo Manuğı'nın sadece sembolik boyutu-özellikle de Kıyas (=Birinci Analitikler)-kullanılıyor, Burhan ve bumanın ilkeleri dışlanıyordu. Hattabunlan öğrenmek bile yasaklı. Hıristiyan ilahiyatçılarda ... kendilerince ulaşılmış önyargılar vardı. Onlann bütün istedikleri, bu yargıtann sembolik olarak yapılandınlıp zıt görüşlece karşı savunmalarını yapmaktı. Ama hem daire hem de çerçeve aynıydı. TesliS=üçleme dairesi ve onun Hıristiyan çerçevesi." Muhammed Abid Cabiri, Arap-İslam Akimın Olıışumu (çev. İbrahim Akbaba), İkinci Baskı, istanbul 2000, s. 246. ~

22 a.g.e., s. 434. 2.' C.H.Becker, "Christliche PoJemik und islamische Dogmenbildung", Islamstudien, I,

Leipzig 1924, s. 432, 24"Kelam'ın, spekülatif-nazari teoloji, yanında ... akılla isıidiali ve her türlü inanç sorununu

tartışmayı ilkesel olarak reddeden geleneksel bir dogmatizm (anlayışı) gelişti." Wilferd

168 KeUim Ooretimi Se~zyıımu

sonra Kelamla ilgili eserler daha ziyade bu adla .yayınlanmıştır.25 Bugün bile hala Almanya'daki Katalik-Protestan fakültelerinde islam'daki bu akılcı anlayışa dayan!lJl Kelam İlminin tam olarak karşılığını göremiyoruz. Bunun yerine daha ziyade bizdeki sözünü ettiğimiz Selefi düşünceyle ben­zerlik arz eden Dogmatizm ile karşılaşmaktayız. Bunun ise Kelam'la aynı olmadığını açıklamıştık. Ancak bu fakültelerde oldukça yeni bir bilim dalı olarak ortaya çıkan "Fundamental Teoloji"nin (Fundarnentaltheologie), Kelam'la ortak yönleri, her ne kadar tam olarak Kelam sistemiyle birebir örtüşmese de, Dogmatizmden daha fazla.dır. Ancak diğer yandan gerek Dogmatizm gerekse Fundamental teoloji Kelamla doğrudan ya da dalaylı olarak ilişkilidirler. Bundan dolayı da biz her iki bilim dalını da Kelam açısından ele alacağız. Katalik-Protestan fakültelerinde bu ilim dallannın bağlı olduğu bölüm "Sistematik Teoloji" dir (Systhematische Theologie). Bu bölümde bu ikisinin yanı sım başka bilim dallan da vardır. Bu ilim dallarının hepsinin, dolayısıyla da bunları kapsayan sistematik teoloji bö­lümünün Kelam açısından ele alınması gereklidir. Şimdi Alman Katalik­Protestan Üniversitelerinde bu bölümün ve buna bağlı ilim dallarının meto­du, içeriği ve amaçları hakkında bazı bilgiler vererek bir karşılaştırma yapma imkanı sunacağız:

Alman Katalik-Protestan üniversitelerinde sistematik teoloji bölümü­nü diğerlerinden ayıran en önemli yönü "Hıristiyan inancını inanç aklıyİa (Vemunft des Glaubens) ispatlamaktır"; bunu yapan kişi de bu noktada taraflı davranrnaktadır26• Teoloji Fakülteleri bu bağlamda Hıristiyan öğreti­lerini mutlak doğrular olarak kabul edip bunlan inanç aklıyla ispatlamaya çalışırlar. Işte bu noktada Teoloji Fakültelerine en önemli katkıyı sistematik teoloji yapmaktadır. Zira inanç aklının nasıl kullanılacağına ilişkin metot, içerik ve teorilerle bu sahadaki ilimler ilgilenmektedir. Şimdi bu ~!anın k~psarnına gjren ve hemen hepsinin doğrudan doğruya Dogmatikle alakalı

olduğu gözlemlenen ilimleri kısaca tanıtacağız:

Madelung, Der Ka/am, Gnmdriss der Arabisc/ıen Plıilologie (hrsg. Helmut Glitye), ır,

Wiesbaden 1987, s. 379. ı.~ Bunlardan biri örneğin Max Horten'ın "Die Philosophischen Probleme der Spekulativen

Theologie lm İslam" adlı eseridir ( Bonn ı 9 ı 2). 26 a.g.y., Krş., Colpe, a.g.e., s. 24.

Alman Üniversitelerinde Keliim (Teoloji) Ö!jretimi 1 özcan Taşcı 169

2.1. Sistematik Teoloji (Systematische Theologie)

2.1.1. Fundamental Teoloji (Fundamentaltheologie):

Fundamental teoloji, sistematik bir disiplin olarak oldukça yenidir.27

- Bu disiplinin temel amacı, aklın ~llanılması ve inancın onunla izah edii­mesi geleneği Hıristiyan Kutsal Kitabına ve geleneğine ters olsa da, "inan­ca rasyonel bir zemin bulmaktır" Ancak yukarıda da ·söylediğimiz gibi bu rasyonellik evrensel akıl (üniverselle Vemunft) temelli olmaktan daha zi­yade inanç aklı (Vemunft des Glaubens) eksenlidi..ı8• Bu disiplini Dogma­tizmden ayıran en önemli yönü ise, Dogmatizme nazaran evrensel aklı kullanmaya temayüllü olmasıdır. Ancak bizdeki Kelam gibi evrensel aklı tam kullanamamasının önündeki en önemli etken Hıristiyanlık kaynakları­nın ve öğretisinin temel olarak evrensel akla karşı olmasıdır. Hatta bu yüz­den günümüzde Kilise'nin önemli temsilcileri Hıristiyan öğretiminde şayet İslam; daki gibi evrensel akıl ilkelerine dayalı bir metotla hareket edildiğin­de, belli bir süreç sonunda, Kutsal Kitap ve Kilise temeline dayalı Hıristi­yan geleneği diye bir şey kalmayacağını öne sürmektedirler; zira evrensel akıl ve Yahudi-Hıristiyan geleneği birbirine taban tabana zıt iki farklı olgu­durlar,29 Alman Protestan Kilisesi Konsey Başkanı Berlin1i Piskopos Wolfgang Huber, Haziran 2006 yılında bir konferansta30, Bologna sürecin­de teoloji eğitim-öğretiminde Bachelor sistemine geçilmesini şiddetli eleş­tirmektedir. Ona göre böyle bir reform hareketi, özellikle de evrensel akıl düzeyinde gerçekleşecek bir üniversite eğitimi-öğretimi, papaz yetiştiril­mesine büyük bir darbe indirecektir. Onun bu itirazının esasen Hıristiyan teoloji eğitiminin içeriği ve amacıyla doğrudan alakab olduğu gözleınlen-

27 "www.ku-eichstaett.de/Fakultaeten!fHF/fundamental" '8 - a.g.y. 29 "www.ekd.de/vort.raege/060707_huber_graz.html." . 30 Bkz. Wolfgang Huber, "Evrensel Bakış Açısından Çoğulcu bir Avrupa'da Teolojiye Karşı

Meydan Okumalar- Bir Protestan ·Duruşu", Avrupa ve Graz'daki Teoloji Fakülteleri ve Uygulama Merkezlerinin İkinci İştişare Konferansı, "Die Herausforderungen für die !J

Theologie in einem pluralistischen Europa aus ökumenischer Perspektive - Eine evangelische Stellungnahme" - Vort.rag bei der Zweiten Konsultation der Theologischen FakulUiten und Ausbildungsstatten in Europa in Graz, 7 Temmuz 2006, in:

· "www.ekd.de/vortraege/060707_huber-ooraz.html."

170 Kelam Öğretimi Sempozyumu

mektedir. Huber bu eğitimin temel hedefinin Kili.senin yönetilmesi-idare edilmesi olduğu üzerinde ısrarla durmaktadır: "Teoloji Kilise yönetimidir" (Theologie ist Kirchenleitungi1 Huber teolojinin evrensel anlamda insanlık için değil de sadece Kilise için yapılması gerektiğini şu sözleriyle açıkça ortaya koymaktadır:

Kilise Protestan anlayışına göre özel anlamda teoloji ye muhtaçtı r. Bu­nu 19. yy'ın büyük teoloğu ve Kilise teoretisyeni Friedrich Daniel Emst Schleiermacher açık bir şekilde dile getirmektedir. Onun tanımından, teolo­ji olmadan Hıristiyan Kilisesinin düzenli bir şekilde sevk \'e idare edileme­yeceğini, yani bir Hıristiyan Kilise rejiminden-idaresinden söz edilemeye­ceğini çıkartıyoruz.32

Huber Kilise'nin yönetilmesinden ne anladığını ise şu sözleriyle açık­lamaktadır:

Schleiermacher'e göre Kilise yönetiminden tam olarak, Tanrı'ya

(İsa'ya) olan inancı uyandırmak, onu övmek ve ona saygı göstermekten ibaret olan Kilise'nin tüm görevlerini idrak etmeye odakJaşan pratik uygu­lamalar anlaşılmalıdır. 33

Huber'e göre teolojinin bir de eleştirel bir yönü mevcuttur. Ancak sa­nıldığmın aksine bu eleştirel yön İslam'da olduğu gibi evrensel akıl (üniverselle Vemunft) düzleminde değil, bundan daha ziyade Dogmatik bir düzlemde, bir başka deyişle inanç aklı (Vemunft des Glaubens) boyu~nda yapılmaktadır:

Teoloji'nin Kilise'nin sevk ve idaresiyle ilgili uygulamaya yönelik olan pratik yönü olduğu kadar bir de Kilisenin tüm bu sevk ve idaresiyle alakalı olan uygulamaları denetleye~ eleştirel yönü vardır. Kiliseyi sevk ve

lı a.~.y. 32 "Die Kirche bleibt nach evangelischem Verstiindnis in besanderer Weise auf die

Theologie verwiesen. Das hat in unüberbietbarer Weise der groBe Theologe und Kirchentheoretiker des neunzehnten Jahrhunderts, Friedrich Daniel Emst Schleierrnacher zum Ausdruck gebracht. Seiner Defınition zufolge ist die Theologie ... ohne deren Besitz und Gebrauch cine zusammenstimmende Leitung der chrisllichen Kirche, d.h. cin chrislliches Kirchenregiment, nicht möglich isı." (a.g.y.).

33 "Unıer Kirchenleitung ist dabei nach Schleierrnacher umfassend die praktische Tlitigkeit zu verstehen, die darauf gerichtet ist, dass die Kirche als ganze ihren Aufirag wahmimmt - nlimlich den Glauben an Gotı zu wecken und ihn zu loben und zu ehren. (). Wer also Theologie treibt, nimmt darnit cine kirchenleiıende Aufgabe und Verantwoıtung wahr." (a.g.y.).

Alman Üniversitelerinde Keliim (Teoloji) Öğretimi 1 Özcan Taşcı · 171

idare eden -yönetimin uygulamaları her yönüyle teolojik refleksiyon­düşünceyle sorgulanır. Bu sorgulamada belirleyici olan ölçüt, uygulamala­nn Kutsal Kitaba uygun olup olmadığıdır. Yani Kitap ve şehadet (iman esasları) bu noktada yegane ölçÜtler durumundadır. 34

·

Şu halde görüldüğü üzere teolojinin eleştirel yönü günümüzde bile ka­/m bir Dogmatik yapı tarafından kuşatılmış durumundadır. Teoloji, Kilise­nin uygulamalan hakkında yapacağı eleştirileri ~gürce değil, ancak yine

. Kilise tarafından yazılan Kutsal Kitap ve onların belirlemelerine göre tespit edilen inanç öğrptisi çerçevesinde yapabilecek, bunların dışına ise çıkma­yacaktır. Bunun yansımalan Katelik ve Protestan Fakültelerinde açıkça müşahede edilmektedir. Bu da bize örneğin İslam'da gelişme şansı bulan akılcı TeolojiiKelam anlayışının Batı'da, Yahudi-Hıristiyan toplumunda neden tezahür etmediği konusunda önemli ipuçlan vermektedir. işte bun­dan dolayı da Kelam ilminin Almanya'daki Teoloji Fakültelerindeki ders­Ierden hangisine karşılık geldiğini tespit etmekte zorlanıyoruz. Bununla birlikte tüm bu açıklama ve mülahazalardan sonra şu hususun altını çizme­nin mümkün olduğu kanaatindeyiz: Almanya' daki teoloji eğitim-öğretim sistemi, Dogmatik temelli Eş'ari Kelam sistemi düzeyine ancak ulaşmıştır; o, aklı esas alan Mu'tezile Kelam sistemini yansıtmaktan oldukça uzaktır. Zaten yapısı gereği de buna ulaşması imkansİzdır; zira bu durumda yukarı­da da belirtildiği gibi, Yahudi-Hıristiyan dini geleneği diye bir şey kalma­yacağı ortadadır. Bundan dolayı Almanya'daki Teoloji Fakültelerindeki Dogmatizm'i metot bakırnından Selefıye öğretisine, Fundamental teolojiyi ise Eş'ari Kelam öğretisine benzetmekteyiz. Şimdi bu teoloji hakkında daha detaylı bilgiler vereceğiz:

2.1.1.1.Fundaınental Teolojinin Ağırlıklı Konulan:

-Hıristiyan inancının temelleri, din ve vahiy kavramları, Tanrı sözü ve inancı, Kilise ve Tanrı Krallığı

-inancın rasyonelliği, rasyonel inanç sorumluluğu, tabi teoloji, ıregatif teoloji, rasyonel kavrayış, teoloji konseptleri.

34 ''Theologie ist eine zugleich praktische, namlich auf kirchenleitendes Handeln ·· ausgerichtete wie auch ei ne kritische, namlich alles kirchenleitende Handeln eigenstandig prüfende Wissenschaft. Die kirchenleitenden Gremien auf alien Ebenen werden mit den Mitteln theologischer Reflexion auf die Angemessenheit ihres Handelns befragt. Entscheidender Mal3stab dieser Prüfung isı die Frage, ob dieses Tun evangeliumsgemaB isı. Schrift und Bekenntnis si nd hierflir der aileini ge MaBstab." (a.g.y.).

172 Kelam OğreUrni Sempozyumu

-Fundamental teolojinin metodu.

-Dinlerin Teolojisi 2.1.1.2. Fundarnental Teolojinin Temel Bilgileri

-Fundamental teolojinin tabiiliği

-Fundamental teolojinin tarihi -Fundamental teolojinin metotlan -Günümüz Fundamental teoloji tema yü Ileri 2.1.1.3. Çoğulcu Dünya Görüşleri Karşısında Tanrı Sorunu

-Tann Sorunu, Tann Tasavvurlan (Her şeyden önce Kutsal Kitaba­

Hıristiyanlığa göre) -Tann Bilgisi, Tann'nın İspatı, Tann Tecrübesi, Neothomis-mus35

-Teodise -Din Eleştirisi (Feuerbach, Marx, Nietzshe, Freud, Sartre) -Çoğulcu Dünya Görüşl~ri: Dini ve Dünyevi çoğulculuk, Tabii ilimler,

Yeni Pozitivizm, Teoloji ve Inanca meydan okuması açısından analitik dil felsefesi36, Hıristiyan anlayışı ("Gaudium et spes", "bizim ümidimiz").

2.1.1.4. Kilise, Ki liseler, Dünya Dinleri37

-Kilise Nedir? Kilise Tasavvurlan

- isa ve Kilise -I. ve n. Vatikan (konsillerinde) Belgelerinde Kilise

-Ökümenlik -Kilise ve Dünya -Dinlerin Teolojileri 2.1.1.5. isaMesih'te Tann'nın Vahyi

-Vahiy nedir? - Vahiy kavramları ve modelleri -I. ve n. Vatikan (konsillerinde) Belgelerinde vahiy

_Modernizm, anti modernizm ve Aydırilama'nın vahiy eleştirileri -isa Mesih: isa Mesih'in hayatının araştınıması

35 Modem fıziğin temel varlık problemi. 36 Nesefi ise Kelamda sernanlik metodu, yani dil felsefesini.kullanmıştır. 37 Her ne kadar Dünya Dinleri ana konu olarak verilse de ders içeriklerinde fazlaca yer

verilmemektedir. ·

Alman Üniversitelerinele Keliim (Teoloji) Öğretimi 1 Ozcan Taşcı 173

-Tan n Krallığı ' nın vaazı , Misyonerlik ve Etkisi, Haç ve Diriliş

-İsa inancı 2.1.2. Dogmatik: Dogmatik, teoloji içerisinde sistematik disiplinler arasında yer almak­

tadır. Dogmatik teoloji İsa'nın mesajının nasıl an laşılması gerektiği konu-. - sunu metodolajik bir şekilde ele ·alır. Bu bağlaıvda sistematik Dogmatik

Kilise'nin öğretilerini sadece sistematik olarak toplayıp, sınıflandınp, ko­nularına.göre açıklamakla kalmayıp aynı zamanda da Kutsal Kitap tarafın­dan dogmatik oİarak şehadet edilen ve Kilise'nin tüm öğretisinin ve mis­yonunun temelinde yatan inanç sözünü, Tann'nın· bizzat kendisi bildiri­~ormuş gibi yansıtmaktı r.38

2.1.2.1. Dogmatik Teolojinin Temel Öğretileri:

-Tann

-Yaratma

- İsa Mesih

-Kurtuluş ve İnayet

-Kilise ve Ritüeller

-İnsanlığın ve Dünyanın Sona ermesi

2.1.2.2. Dogmatiğin Ana Konuları ve Özel İlgi Alanlan: Dogmatik Hıristiyan tarihini sistematik bakış açılarıyla inceler. Bura­

da inanç bağlamında Hıristiyanlık mesajının daha sağlam bir şekilde nasıl anlaşılması gerektiğini konu alır ve özellikle teoloji ve dogma tarihi, Orta­çağ Kilisesinin inanç anlayışı ve inancın şahittiği gibi konular işlenmekte­

dir.

2.2. Katolik-Protestan Fakültelerinde Sistematik Teoloji Dersle-

2.1.1. Katolik Teolojisi: Frei U ni-Yaz Dönemi 1998. 2.2.1.1. Teolojinin Felsefi Temel Problemleri de Dahil Olmak

Üzere Sistematik Disiplinler (Systematische Fachgebiete .. Einschliesslich der Philosophischen Grundfragen der Theologie):

38 www.ku-eichstaetLde/FakultaeteııffHF/dogmatik. 39 Bkz.Freie Universitiit Berlin, Kommentiertes Vorlesungsverzeichnis SS 199~. Aralık

1997, Berlin.

17 4 Ketarn Oğretiıri SeflliOzyurr&ı

-And (dağları) Bölgesinde Dinsei .Teinel Konseptleri ('!'aslaklar) ve Anahtar Kavramlar-Sömürge Kaynaklan ve Eleştirel Etnoğrafi

(Religiöse Grundkonzeptionen und Schlüsselbegriffe im Andraum­Koloniale Quellen und rezente Etnographie) (HS):

And (dağları) bölgesinin temel dinsel konseptleri •. Hıristiyanlıkla uyu­şan ve uyuşmayan yönleri sömürge zamanından kalan önemli kaynaklar ile yayınlanmış çeşitli eleştirel etnografya eserleri bağlamında şekillendirile­cektir.

Kattlımcılardan en azından ispanyolca dil bilgisi arzu edilmektedir.

Literatur: sabine Mc Cormack, Religion in the Andes, Princeton 1991.- Nicolas Griffitths, The Cross and the Serpent, Norman (Oki.)/ London 1996.-Bruno Sclegelberger, Unsere Erde Lebt, Immensee 1992.

-30 Yıl Medellin-Latin Amerika Kilise Teolojisi ve Yaşamdaki Ge­lişmeler (30 Jagre Medellin- Entwicklungen in Leben und Theologie der IGrche Lateinamerikas) (BS):

II. Vatikan Konsilinden edinilen tecrübeler ve x:xm. Yuhanna ve VI. Paul'un dersleri, psikoposların 1968'deki genel toplantllan srrasında ülke­lerindeki sosyal gerçekler üzerinde daha fazla tartışmaianna yol açtı. Serni­nerin konuları Latin Amerika Kilisesinin gerek iç çelişmeleri gerekse özel­likle teolojik temayülleri olacaktır.

Lit. ----------------------

-Hıristiyanlık ve Dinler (Das Christentum und die Religionen) (HS):

Hıristiyan olmayanlada karşılaşma, birbirini etkilemek açısından her zaman bir meydan okuma olmuştur. Bu seminer çalışması, özell~lde iki ortaçağ düşünürü üzerine konsantre olacakttr. Bunlardan biri ruhban sını­fından olmayan diğeri de bir teologdur. Bunlar birbirleriyle devamlı surette tartışmaktadırlar, ancak geçen zaman zarfında da birbirinden etkilenecek­lerdir. Bunlar Katalanlı Ramon Lull (1232/33-takriben 1316) ile Mozel şehrinden KardinaJ Nikolaus von Kues'dir (İ401-1464).

Lit.-----------

-Jose de Acosta-Etnograf ve Misyoner Teologu (Jose de Acosta­Etnograph und Missionstheologe):

Acosta 1572 yılında Cezvitlerin bireyaleti durumundaki Lima'ya ge­lir ve Lima 3. Sinod'una iştirak eder ve bu Sinod'un üç dilde yazıimakta

Alman Üniversitelerinde Ke.lam (Teoloji) Öğretimi/ özcan Taşcı 175

olan Katheizm'in40 yazım işine başlar ve İspanya'ya döner. Onun eserleri misyonerliğin nasıl yapılması gerektiği konusunda önemli bilgiler sunmak-tadır. · ·

Lit. - ---------------------

-II. Vatikan Konsilinin Temel Dökümanlan (Zentrale Dolmmente - des Zweiten Vatikanischen Konzils) {PS): "

II. Vatikan Konsili çeşitli kompleks teolojik problemlere ilişkin bir çok doküman ortaya koymuştur. Bunları bilmeden Katolik teolojisinin bir çok alt disiplin.inde yapılan güncel tartışmalan uygun biçimde kavramak mümkün değildir.

-II. Vatikan'dan Sonra Kilise Döküman]ann(,la Çok Kültürlülük (lnkulturation in kirchlichen Dokumenten ab dem II. Vatikanum).

Globalleşme ve çok kültürlülük bağlamında Hıristiyanlığın ve kültü­rün, daha doğrusu kültürlerin ilişkilerine dair soru önem kazanmıştır. Bu ders, ·oldukça yeni Kilise dökümanlanndaki bu konuya il işkin ifadeler hak­kında genel bir bakış açısı verecektir.

-Varoluşçu Felsefede Ölüm (Der Tod im Existentialismus): Planlanan bu seminer önemli varoluşçu filozoflannın ölüm analizleri­

ni anlatacaktır: Martin Heidegger, Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Karl Jaspers, Gabriel Mareel und Peter Wust. Tüm varoluşçu filozoflar, kendi (si) olabilmek için bireyin tarafını tutarlar. Bu noktada dünya görüşleri oldukça farklılaşmaktadır. Ölümün tabiatı hakkında varoluşçu ftlozoflar hangi cevaplan geliştirmişlerdir.- Nihilist dünya görüşleri onların verdikleri en deruni ve ciddi cevaplardır.

-Teologlar İçin Felsefe 1: Aristo ve Aristo Geleneği (Philosophie für Theologen I: Aristotales ıund die Aristotalische Tradition):

Aristo felsefesi kadar Tanrı, insan ve dünya düşüncesinde AvrtJpa'yı etkileyen başka bir felsefe sistemi olmamıştı r. Aristo'nun felsefesinden yola çıkılarak seminerde ortaçağ Aristo okul felsefesinin (Thomas v. Aquin, Duns Scotus, Wilhelm _v. Ockham) temel kavramlan elde edilecek-~ ~

-Reform Hareketinin Temel Eserleri (Hauptsclıriften der Reformation):

40 Hıristiyan akide sistemi-lımihali.

176 Keıam ~retimi SemııoZ)'IJmu

-Geç Dönem Romantik Felsefesi (Philosophie der Spatromantik):

Bu derste öncelikli olarak tabiat felsefesi ve teolojisi işlenecektir.

Nova! is ve Ritter' den yola çıkarak Baader ve Schiller' in geç dönem felse­fesi dersin merkezinde yer alacaktır. İkinci bölümde ise geç dönem roman­tik fels~fenin temel problemlerinin ele alınması öngörül.mektedir.

-Giordano Bruno. Bir ve Prensip olan Sebep hakkında (Giordano Bruno, Von der Ursache, dem Prinzip und dem Einen)

2.2.1.2. Sistematik Teoloji Bölümü Dışındaki Bölümlerde Teoloji içerikli Dersler: ·

·a. Yorumla (Tefsir) Alakab Disiplinler

-Pavlus Teolojisinin Temelleri

-Kutsal Kitap Teolojisi Taslakları

b. Kilise Tarihi (KirchenGeschichte):

-Kilise Babalarımn Teolojileri IT (Die Theologie der Kirchenvater)

2.1.2. Protestan Teolojisi (Katolik Teolojisinden Farklı Olan Dersler) :4ı

2.2.2.1. Sistematik Teoloji (Systematische Theologie):

-Hıristiyan Yahudi Düşmanlığı ve Anti-Semitizmin Psikodinaınik­leri (Christliche Judenfeindschaft und Psychodynamik des Antise­mitusmus):

-Yahudiler ve Hıristiyanlar I. Başlangıcından Reform Hareketle­rine Kadar Hıristiyan "Anti-Semitizmi"

-Tann Ruhu. Michael Welker'in Pnömatiği (Gottes Geist. Pneumatologie von Michael. Welker):

Michael Welker'in 1992 yılında "Kutsal Ruh" hakkında Kutsal Kitap 'temelli geliştirdiği görüşleri ele alınıp incelenecektir.

-Heidegger'in Auschwitz'e42 Karşı "Suskunluğu". Teoloji Düşün­cesi İçin Çıkanınlar (Heideggres "Schweigen" zu Auschwitz. Folgerungen für theol. Denken):

Heidegger'in Nazilerin en büyük Yahudi toplama kampına karşı sus­ması ve onun Nazi geçmişi ile ilgili duruşuyla ilgili tartışmalar adeta bir

41 Bkz. Freie Universillit Berlin, Kommenıierıes Vorlesungsverı.eichnis SS 1998, Aralık 1997, Berlin.

42 Nazilerin en büyük Yahudi Toplama Kampı .

Alman Üniversilelerinde K e lam (Teoloji) Öjjretlmi 1 Özcan Taşcı 1 n

topos, haline gelmiştir. Seçilmiş bazı teolojik ve felsefi eserler yardımıyla · bu konu üzerinde durulacaktır. Heidegger' in "susması" nın teolojik bir düşünce yapısı için de geçerli olup olamayacağı tartışılacaktır.

2.2.2.2. Pratik Teoloji (Praktische Theologie):

-"Tann Hakkında Konuşmak-Tanrı'yı Öğretmek" (''Von Got _ treden-Gott lehren):

'>

Din dersinin teoloji!<, Kutsal Kitapla atakalı ve didaktik yönleri.

Yukandaki derslere bakıldığında hepsinin Hıristiyanlık bağianunda ele alındığı tespit edilmektedir. Örneğin bizde olduğu gibi felsefe, Hıristi­yanlıktan ayn olarak objektif bir şekilde ele alınmamaktadır. Diğer dinlerin anlatılması da bu şekildedir. Diğer diniere çok az yer v.erilmesinin yanında, onlar hep Hıristiyanlığın gölgesinde kalmaktadırlar. Burada dikkat çeken başka bir husus ta, Protestan Fakültelerinde Yahudilikle ilgili derslere daha fazla yer verildiğidir. Bununla birlikte temel olarak Katoliklik, Protestanlık ve Ortodoksluk, yani Hıristiyanlık Yahudilikten ayn düşünülemez.

!;