Eco-innovatie — voor een Europa dat concurrerend wil blijven

Milieutechnologieën maken een centraal onderdeel uit van de EU-aanpak van belangrijke milieu-uitdagingen, zoals klimaatverandering, schaarse natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteitsverlies.

Eco-innovatie is iedere innovatie (technologie, proces of dienst) die kan bijdragen tot milieubescherming of een efficiënter hulpbronnengebruik.

Er zijn al bruikbare technologische oplossingen om vele van onze milieu-uitdagingen aan te pakken, maar de commerciële toepassing kan door talrijke obstakels worden gehinderd.

Voor een brede toepassing van milieutechnologieën is het nodig dat economische en regelgevende obstakels worden weggenomen en onderzoek, investeringen en bekendheid worden bevorderd.

De Europese interne markt biedt milieutechnologieën betere kansen dan kleinere nationale markten.

Onderzoek is van cruciaal belang om het volle potentieel van de snel groeiende milieu-industrie te benutten en een innovatiegolf en nieuwe werkgelegenheid teweeg te brengen.

NL

KH-78-09-727-N

L-C

Juni

200

9

Eco-innovatiE

© iS

tock

phot

o

Ged

rukt

op

krin

gloo

ppap

ier w

aara

an h

et E

U-e

cola

bel v

oor g

rafis

ch p

apie

r is t

oege

kend

(ww

w.e

cola

bel.e

u).

Eco-innovatie

Nieuwe uitdagingen vragen nieuwe oplossingen

De wereld kampt met ernstige milieuproblemen, zoals klimaatverandering, uitputting van natuurlijke hulpbronnen, luchtvervuiling en biodiversiteitsverlies, met mogelijk rampzalige gevolgen voor het leven op aarde. Baanbrekende oplossingen en een milieuvriendelijkere technologie moeten deze problemen voorkomen of tot een minimum beperken.

Europa moet meer doen met minder. Het is van wezenlijk belang dat alle productiestadia zo efficiënt mogelijk worden gemaakt. Eco-innovatie is een innovatieproces voor het ontwikkelen en op de markt brengen van nieuwe milieutechnologie, -producten en -diensten die het algemene milieueffect beperken. Bedrijven en innovatie kunnen samen duurzame oplossingen voortbrengen die kostbare hulpbronnen beter benutten en de negatieve bijwerkingen van onze economie op het milieu beperken.

Milieutechnologieën kunnen helpen het energie- en hulpbronnengebruik, de afvalproductie en de uitstoot van broeikasgassen te beperken. Zo draagt een verminderde uitstoot door energie-besparing tijdens de productie of het rijden met milieuvriendelijkere auto’s bij tot het bestrijden van de klimaatverandering.

Stimulering van concurrentievermogen en milieubescherming

Een schoon en gezond milieu is essentieel voor het behoud van de welvaart en de hoge levenskwaliteit in Europa. Maar de kracht en het concurrentievermogen van de economie zijn evenzeer noodzakelijk om deze levenskwaliteit te behouden.

Het ontwikkelen en bevorderen van nieuwe oplossingen is fundamenteel om economische voordelen te kunnen realiseren via kostenbesparing, innovatie en internationale handel.

Milieutechnologieën kunnen potentiële markten openen, innovatie bevorderen, het Europese concurrentievermogen vergroten en nieuwe banen voor hoogopgeleiden creëren.

De Europese Unie heeft onlangs het initiatief voor leidende markten gelanceerd en diverse marktsectoren aangewezen als markten met een sterk groeipotentieel in Europa. De meeste van deze leidende markten, zoals duurzame bouw, recycling, producten op biobasis en hernieuwbare energie, zijn fundamentele markten voor eco-innovatie.

Een groeiende bedrijfssector

Eco-innovatie is niet alleen gunstig voor het milieu. De wereldmarkt voor milieuproducten en -diensten groeit elk jaar. Europa bevindt zich in een sterke positie om voor te gaan bij het inzetten van de kracht van innovatie om de huidige milieu-uitdagingen aan te gaan en heeft een uitgelezen kans om zijn investeringen in deze relatief nieuwe sector op te voeren.

In de afgelopen jaren is de milieu-industrie uitgegroeid tot een belangrijk segment van de Europese economie. De omzet van deze sector bedraagt naar schatting circa 227 miljard EUR, ofwel 2,2 % van het BBP van de EU — meer dan bij de Europese lucht- en

Wat zijn milieutechnologieën?

Milieutechnologieën zijn technologieën met minder negatieve gevolgen voor het milieu dan hun alternatieven, zoals saneringstechnologieën en -processen, minder hulpbronnenintensieve producten, diensten en processen met efficiënter beheer van hulpbronnen. Zij zijn in bijna alle economische sectoren te vinden, zoals vervuilingsbeheersing, water- en afvalbeheer en energieopwekking. Zij produceren ook minder uitstoot en afval, hebben beperkte invloed op gezondheid en biodiversiteit, helpen doorgaans de kosten te beperken en het concurrentievermogen te versterken.

Wat is eco-innovatie?

Eco-innovatie verwijst naar alle vormen van innovatie — al dan niet technologisch, nieuwe producten en diensten en bedrijfspraktijken — die zakelijke kansen creëren, milieueffecten voorkomen of beperken en het hulpbronnengebruik optimaliseren (inclusief energie). Eco-innovatie is nauw verbonden met de ontwikkeling en het gebruik van milieutechnologieën en met de concepten eco-efficiëntie en -industrie. Algemeen doel is bij te dragen tot duurzamere productie- en consumptiepatronen. Praktijkvoorbeelden van eco-innovatie gaan van hernieuwbare energiebronnen (zoals wind- en zonne-energie) tot eco-producten en nieuwe beheersmethoden. Zie ETAP-website (zie laatste bladzijde) en de website voor de Europese milieuonderscheidingen voor bedrijven: http://ec.europa.eu/environment/awards/index_en.htm

© iS

tock

phot

o

© s

tock

.xch

ng

Het actieplan inzake duurzame consumptie en productie en een duurzaam industriebeleid

De Europese Commissie heeft in juli 2008 een actieplan inzake duurzame consumptie en productie en een duurzaam industriebeleid gelanceerd. Doel is de algemene milieuprestatie van producten gedurende hun levenscyclus te verbeteren, de vraag naar betere producten en productietechnologieën te stimuleren en consumenten te helpen betere keuzes te maken.

Het actieplan voor de EU inzake milieutechnologieën (ETAP)

De Europese Commissie stelde in 2004 het actieplan inzake milieutechnologieën vast om financiële, economische en institutionele obstakels voor de ontwikkeling van milieutechnologieën weg te nemen en de marktacceptatie te verbeteren.

Het plan omvat vijfentwintig prioritaire acties op drie brede terreinen: onderzoeksresultaten marktklaar maken, verbetering van de marktcondities en mondiaal optreden. De acties worden ondernomen door de Europese Commissie, nationale en regionale overheden, de industrie en onderzoeksinstanties. De EU-landen hebben in dit verband nationale stappenplannen voor milieutechnologieën opgesteld en voeren deze uit.

ruimtevaartindustrie of farmaceutische industrie. De sector biedt aan 3,4 miljoen mensen werk.

De markt voor milieutechnologieën groeit naarmate hun potentieel blijft toenemen. Bepaalde sectoren groeien in een opvallend tempo in Europa en in de wereld — jaarlijks meer dan 20 % voor sommige hernieuwbare energiebronnen zoals windenergie. Europa heeft een aandeel van bijna een derde op de wereldmarkt van milieutechnologieën en dit zal naar schatting verdubbelen, van het huidige niveau tot 1 000 miljard EUR tegen 2020.

Obstakels voor de overgang van onderzoeksfase naar markt

Hoewel Europa leider is in de ontwikkeling van nieuwe technologie, is het niet altijd eenvoudig een product of dienst na de onderzoeksfase op de markt te brengen. Er zijn vele obstakels voor het ontwikkelen en het op bredere schaal gebruiken van milieutechnologieën.

De vraag naar milieutechnologieën in de openbare en particuliere sector is om een aantal redenen laag. Deze sectoren zijn onder andere gefixeerd op bestaande technologieën, prijssignalen die minder milieuefficiënte oplossingen bevoordelen, moeilijke toegang tot financiering en een geringe bekendheid van consumenten met deze technologieën.

De overschakeling van traditionele op milieutechnologieën is een ingewikkeld proces. Daarbij kunnen economische hindernissen optreden, zoals hogere investeringskosten door veronderstelde risico’s en aanzienlijke opstartkosten. Een gebrek aan beschikbaar risicokapitaal op dit gebied verhindert ook de overgang van het stadium van de tekentafel naar de productielijn.

De steunregelingen voor innovatieve bedrijven zijn inadequaat en particuliere investeringen in onderzoek in heel Europa moeten worden gestimuleerd. Er is meer steun nodig voor toegepast onderzoek, en met name de samenwerking tussen wetenschap en industriesectoren.

Aanmoediging van marktacceptatie

De uitdaging bestaat erin de algemene milieuprestatie van producten tijdens hun gehele levenscyclus te verbeteren, de vraag naar betere producten en productietechnologieën te stimuleren en consumenten te helpen geïnformeerde keuzes te maken.

Duurzame consumptie en productie maximaliseert het potentieel van bedrijven om milieu-uitdagingen in economische kansen om te vormen en biedt consumenten meer voordelen.

Om een grotere toepassing van milieuvriendelijke technologieën aan te moedigen, gebruikt de Europese Unie instrumenten als groene overheidsopdrachten (procedure waarbij overheden het milieueffect

van de producten en diensten die ze aankopen, trachten te beperken), de toekenning van milieukeuren, financiële prikkels, vrijwillige afspraken, industrienormen en marktmechanismen zoals verhandelbare rechten. Zo helpen milieukeuren consumenten milieuvriendelijke goederen en diensten te kiezen. Onafhankelijke verificatie voor milieutechnologie, wat betrouwbare informatie over de milieuprestaties verschaft, helpt producenten de markten te overtuigen van het voordeel van nieuwe technologie.

De EU heeft ook specifieke financiële maatregelen vastgesteld om de risico’s van het investeren in eco-innovatie te delen. De kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve van het milieu is aangepast voor een doeltreffendere ondersteuning van innovatieve technologieën.

Er zijn aanwijzingen dat goed opgestelde milieuwetgeving inzake terreinen als afgedankte elektronische apparatuur, ecologisch ontwerp, bodemsanering en bestrijding van industriële verontreiniging, innovatie aanwakkert. Uit de resultaten van bedrijven die aan dergelijke wetgeving voldoen, blijkt dat hun totale kosten aanzienlijk zijn gedaald.

Vooroplopen

In een sector die sterk afhankelijk is van de ontwikkeling van nieuwe technologie, is het op peil houden van de investeringen in onderzoek en ontwikkeling van het grootste belang voor Europa om zijn leidende positie op de markt te behouden. Met behulp van het actieplan voor de Europese Unie inzake milieutechnologieën (ETAP) werden middelen gekanaliseerd naar milieuonderzoeksprojecten en werd de kloof tussen onderzoek en markt vesmald. De financiering wordt onder het zevende kaderprogramma voor onderzoek verhoogd. Het programma is het voornaamste EU-financieringsinstrument voor onderzoek en 30 % van zijn begroting van 32 miljard EUR voor toegepast onderzoek voor 2007-2013 zal gaan naar milieutechnologieën. De onderzoeksgebieden zijn onder andere waterstof en brandstofcellen, schone productieprocessen, alternatieve energiebronnen, opslag van koolstof, biobrandstoffen, energie-efficiëntie, afvalbeheer en watertechnologieën.

© s

tock

.xch

ng

NL

Meer informatieETAP-website van de Europese Commissie

http://ec.europa.eu/environment/etap/index_en.htm

Actieplan van de Europese Commissie inzake duurzame consumptie en productie en een duurzaam industriebeleid

http://ec.europa.eu/environment/eussd/escp_en.htm http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sustainable-business/environment-action-plan/

Website van de Europese Commissie voor het kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie

http://ec.europa.eu/cip/index_en.htm

Website van het Uitvoerend Agentschap voor concurrentievermogen en innovatie http://ec.europa.eu/eaci/

LIFE+ — Financieel instrument voor het milieu http://ec.europa.eu/environment/life/funding/lifeplus.htm

Zevende kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling http://ec.europa.eu/research/fp7/

Eco-innovatiefinanciering

De EU heeft een reeks instrumenten ontwikkeld voor eco-innovatie en -ondernemerschap, om investeringen in milieuprocessen en technologieën aan te moedigen. In het kader van het nieuwe kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie (CIP) is in totaal 430 miljoen EUR beschikbaar voor de bevordering van eco-innovatie via verschillende vormen van steun, zoals de financiering van risicokapitaal of netwerkactiviteiten. 195 miljoen EUR gaat naar steun voor eerstetoepassings- en markttoepassingsprojecten in eco-innovatie, als handreiking naar de bedrijfssector. Meer informatie vindt u op: http://ec.europa.eu/ecoinnovation/

In het kader van het CIP-programma Intelligente energie voor Europa is 730 miljoen EUR beschikbaar voor de bevordering van energie-efficiëntie en hernieuwbare energie. Het programma beoogt de marktcondities te verbeteren voor nog onbenutte kansen om energie te besparen en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen te stimuleren. Meer informatie vindt u op:

http://ec.europa.eu/intelligentenergy/

Financiering van milieudiensten en -technologieën is ook mogelijk in het kader van het EU-programma LIFE+. Dit financiert projecten die bijdragen tot de ontwikkeling en demonstratie van innovatieve beleidsbenaderingen, technologieën, methoden en instrumenten, vooral gericht op de openbare sector. Meer informatie vindt

u op: http://ec.europa.eu/environment/life/funding/lifeplus.htm

KH-78-09-727-N

L-C

Investeerders, zoals banken, verschaffers van risicokapitaal, beleggingsfondsen en verzekeringsmaatschappijen, worden zich steeds meer bewust van de kansen die milieu-technologieën vertegenwoordigen. Zo maken investeringen in schone technologieën nu circa 10 % van al het risicokapitaal in Europa uit. Dergelijke investeringen zijn zowel voor kleine als grote investeerders aantrekkelijk. Maatschappelijk verantwoorde financiële producten met de nadruk op milieu zijn in de afgelopen jaren eveneens toegenomen.

Belangrijke prioriteiten zijn nu het mobiliseren van financiële middelen en andere acties om de kansen voor bedrijven actief in milieutechnologieën te bevorderen, zoals het instellen van een betrouwbare verificatie van milieuprestaties om vertrouwen in milieutechnologieën te wekken. Ook zullen er instrumenten worden ontwikkeld om de toepassing van eco-innovatie te bevorderen, te volgen en te benchmarken. Zo zal een in een netwerk georganiseerd observatorium inzake eco-innovatie statistieken en analyses opstellen met betrekking tot opkomende trends en mondiale kansen voor het bedrijfsleven.

Samenwerken

De EU-lidstaten hebben een belangrijke rol bij de ondersteuning en bevordering van nieuwe technologieën. De meeste lidstaten hebben nationale stappenplannen voor de tenuitvoerlegging van het actieplan inzake milieutechnologieën (zie kader) opgesteld. Hierin worden nationale programma’s ter ondersteuning van innovatie en milieutechnologieën uiteengezet.

De Europese Unie werkt ook met andere landen en regio’s samen om duurzame ontwikkeling wereldwijd te bevorderen. Dit is vooral belangrijk voor ontwikkelingslanden, waar de aanpak van de schadelijke milieueffecten van productieactiviteiten en de beperking van de gevolgen van een groeiende bevolking voor schaarse hulpbronnen steeds urgenter worden. Tijdens internationale besprekingen pleit de Europese Commissie actief voor de beperking of afschaffing van handelstarieven voor milieuproducten, -technologieën en -diensten.

Onze consumptie- en productiepatronen veranderen

Op vele terreinen helpt de technologie ons de belangrijke milieu-uitdagingen op te lossen. Maar technologie alleen volstaat niet. Er zijn grote veranderingen nodig in onze consumptie en productie van goederen en diensten. De marktprijs van vele conventionele producten en diensten weerspiegelt vaak hun werkelijke kosten niet. De vervaardiging van producten gaat vaak gepaard met uitstoot, maar deze zijn niet in de prijs opgenomen. De gezondheidszorgkosten als gevolg van ziekten door de grotere vervuiling zijn eveneens niet erin verwerkt. De Europese consumenten en producenten moeten hun bijdrage leveren aan een koolstofarme, zeer energie-efficiënte economie, om de planeet te beschermen en te behouden.

Juni

200

9©

iSto

ckph

oto

© iS

tock

phot

o

Ged

rukt

op

krin

gloo

ppap

ier w

aara

an h

et E

U-e

cola

bel v

oor g

rafis

ch p

apie

r is t

oege

kend

(ww

w.e

cola

bel.e

u).

© Europese Unie, 2010 Overneming met bronvermelding toegestaan.doi:10.2779/33088

ISBN 978-927912081-7