1

2 3

Voorwoord 4De beginjarenDeel1:1959-1962 5 HulpBerryvanCromvoirt 10Inschrijving en de bouw van een echte drukkerijDeel2:1962-1966 13 JacquesPepping 21 GerdadeNegro 27Eigen baas!Deel3:1966-1969 29 Drukker/binderPietervanDijk 37Een prachtige tijd in de AntoniusstraatDeel4:1969-1974 38 BoekhouderHenkvanOosten 47Fusie met drukkerij WIKODeel5:1974-1978 54 CompagnonJoopWilke 63In een stroomversnelling met de SnelkopieDeel6:1979-1985 64BekendeWaalwijksefiguren 74Naar de GrotestraatDeel7:1985-1986 7625-jarig bestaanDeel8:1987-1988 88In rustiger vaarwaterDeel10:1988-1995 102 Geen ambitie om de zaak van zijn ouders over te nemenDeel9:tot1995 109Harald in de zaakDeel11:1995-1999 115 HansvanderMarel 124Overname door HaraldDeel12:1999-2007 126Een nieuwe koers: internet en reclameDeel13:2007-2012 132BedrijfsvoetbaltoernooiinsamenwerkingmetBusinessclubRKC 1401962-2012Logo’s 142 HansBeekwilder 144Eigenreclame 146Een bedrijf bouw je niet alléén op maar ook met het juiste personeel 154 HaraldvanEngelen 157 BernadettedeBie-Trommelen 158 StefanVerreijt 159 HuubvanHooft 160 MadeleineCoomans-Dusée 161 HenkMaas 162 CeesVerduin 163 MarcelLinnenbank 164 PeterdeWeijer 165 KeesHamers 166In Memoriam Chris van Engelen 168

Uitgave‘VanEngelen50’iseenuitgavevanVanEngelencommunicatie-ontwerp-druk-internetinWaalwijktergelegenheidvanhet50jarigbestaanin2012.

RealisatieVanEngelencommunicatie-ontwerp-druk-internet

TekstenMarlieMichels,JannekevanEngelen-Renders,MadeleineCoomans-Dusée

FotografieCeesVerduin

Vormgeving en opmaakKeesHamers

CoördinatieBernadettedeBie-Trommelen,MarcelLinnenbank,StefanVerreijt

ImpositieHenkMaas

DrukkenHuubvanHooftenPeterdeWeijer

EindredactieHaraldvanEngelen

© Van Engelen Waalwijk, 2012

Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigden/ofopenbaargemaaktdoormiddelvandruk,fotokopie,microfilmofopwelke

wijzedanook,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvanuitgeverVanEngelen,communicatie-ontwerp-druk-internet.

Inhoud

4

5

Demeesteondernemingenwordennietergoud.Degemiddeldelevensverwachtingvaneenbedrijf,onaf-hankelijkvangrootte,isslechts12,5jaar.Zelfsgrote,multinationaleondernemingenkenneneenhoogsterfte-cijferengaannagemiddeld40tot50jaarterziele.

HetisdanookmettrotsdatikditboekoverVanEngelen50jaaraanulaatzien.EenboekdatalleenmaarheeftkunnenontstaandoordevelemensendiemetliefdeenpleziermétenvóórVanEngelenhebbengewerkt.

HetheleteamvanVanEngelenheeftzijnbijdrageaanhetboekgeleverd.Teksten,fotografie,ontwerp,opmaak,drukkeneninbinden.Maarhetwasonmoge-lijkgeweestzonderdeverhalendiemijnmoederkonvertellenenhetfantastischearchiefdatzeinaldiejarenheeftopgebouwd.Helaaswelzonderdesteunvanmijnvader,diein2010isoverleden.

Wewensenuveellees-enkijkplezierenhorenookgraagúwverhalenenervaringenmetVanEngelenindielangetijdvan1962tot2012.

Harald van Engelen

Iedereondernemerzalzichdíedagnogherinneren.DedagdathijofzijnaardeKamervanKoophandeltoogomzichinteschrijvenalszelfstandigondernemer.Metvisioenenvanvrij-heid,zelfstandigheid,geldverdienen…Mijnvader,ChrisvanEngelenlietzichop2maart1962inschrijvenenhijstondiederjaaropnieuwstilbijdievoorhemheelbijzonderedag.

Voorwoord

De beginjaren Deel 1: 1959 - 1962

6

7

Handzetter bij Drukkerij Tielen

AlskindalraakteChrisgefascineerddoordedruktech-niek.Endatisnietverwonderlijk,wanteengrootdeelvanzijnfamiliewerkteindedrukkerswereld:zijnvader,oom,broerenneven.NazijnvakopleidingkonChrisalshandzetteraandeslagbijDrukkerijTieleninWaal-wijk,waarookzijnvaderwerkte.Hetwasdestijdsdeenigegrotedrukkerijindeomgeving.Behalvedrukwerkverzorgdenzedaarookdeuitgavevanweekkrant‘DeEchovanhetZuiden’.DitallesonderaanvoeringvandemaatschappelijkbetrokkeneninvloedrijkeJanTielen.

Chrislietalsnelzijnstemhorenbinnenhetbedrijf.Hijbe-geleiddeleerlingenenschroomdenietomaantegevenwateranderskonofbeter.Zijnbaaswisthettewaar-deren.Chriswasampertwintigjaaroudtoenhijalnaargroteklantenmocht,zoalshetWaalwijkselevensmid-delenbedrijfAndrévanHilst(Aveha),destijdsdegrootstesupermarktketeninderegio.OmdrukwerkoptehalenendePRdoortenemen.

Allergie

In1959,toenChrisweereensziekthuiswasvanzijnwerk,kreeghijeentipvancontroleartsVanDaalomeenbezoektebrengenaandedoktorenVanderWerffenBijlinAmsterdam.Dezeherenhaddenalspromovendiaandeuniversiteitderelatieontdekttussenbenauwdheidenallergie,enhaddenalseersteninNederlandeenkliniekgeopendspeciaalvoorallergischeziekten.DehuisartsvanChrisgeloofdeernietin;hetzouallemaaltussendeorenzitten.MaarChriswildeerpersenaartoeenhaddelangereismetbusentreinergraagvoorover.Hijregeldeeenafspraakenondergingeenuitgebreidonderzoekmettallozeinjecties.Hijbleekovergevoeligvoorheelveelvoedingsmiddelen.DokterVanderWerffbeloofdehem‘Jongetje,ikmaakjoubeter,alsjepre-ciesdoetwatikzeg!’enzettehemopeenstrengdieetvaneieren,zuiversapvanHeroenrijst,aangevuldmetvitamines.VanafdeeerstedagalmerkteChrishetef-fect.Zijngewichtnamtoe,hijkreegmeerweerstandenvoeldeaanalles:ditishetbeginvanmijnbeterworden.

ChrisvanEngelen,oprichtervanDrukkerijvanEngelen,werdin1935geborenaandeBurge-meestervanderKlokkenlaaninWaalwijk.ZijnoudersJanvanEngelenenMinavanBalkomkregenvierkinderen:Pieter,Chris,RiaenLeny.Chriswaseenintelligentejongen,maarwasalskindvaakziek.Hijhadregelmatigaanvallenvanbenauwdheid,waardoorhijnoodgedwongenthuismoestblijvenvanschool.Tochginghijelkjaaroverenhaaldehijmooiepunten.OokdeGrafischeSchoolinRoosendaalwisthijmetgoedgevolgafteleggen.

Deel 1 [1959-1962]

Het boekje over letterzetten, van de Grafische School te Roosendaal. Een van de onderdelen waar Chris les in kreeg.

8

9

De eerste klanten

Chriswerktesecuur,hadeenvastehandenkongoedtekenen.Ookcijfersenletters.Metzeefdrukkonjeopeeneenvoudigemaniereenaantalafdrukkenmakenvaneenillustratieofeentekst,nietalleeninzwart-witmaarookkleuropkleur.Jekonwerkenmetvolkomendek-kendeinkteninfellekleuren,lichtgevendetintenenzelfswittelettersopzwartpapier,ietswattotdantoenietmogelijkwas.Dezeaparteeffectenmaaktenzeefdrukbijzondergeschiktvoorreclamedoeleinden,medeomdathetinkleineoplagenéningrootformaat(70x100)betaalbaarwas.ZomaakteChrisjarenlangaffichesvoordanszalen,bijvoorbeeldvoorHotelSmituitKaatsheuvel,deSteruitNieuwkuijkenRomanticauitWaalwijk.Hij

werderalseenheldontvangen.OoktoneelverenigingenalsOOG,ErnstenLuimenDVSVwistenhemsneltevinden.Deopvallende,kleurigepostersbetekendenvoorChriszijndoorbraaknaarbekendheid.

Ondernemendalshijwas,zagChrisookalsneleentoepassingvoorslagers,diebeginjarenzestigdeop-komstvandesupermarktenmetenigeangsttegemoetzagen.Hijbedachtvoorheneennieuwproduct:verwis-selbareplasticreclameplaten.Witte,afwasbarebordendieaanelkaargekoppeldkondenworden,meteenopdrukintweekleuren.Opschriftenalspekelvlees,tongenworst,preskopenleverkaaswerdenlosbijgele-verd,evenalsdecijfers0totenmet9.Daarmeekondenzevoortaanzelfeenvoudighunaanbiedingvandeweekpresenteren.Hijontwikkeldeenkeleproef-modellen,namzeonderdearmengingeropzijnfietsmeedeboerop.DeslagersinWaalwijkvondenheteenuitkomstendeplatenwareneensucces.

Hetwerdeenmijlpaal,diehemzoveelkrachtgaf,dathijalsnel,ompreciestezijnop19juni1959,eenbelangrijkebeslissingnam:ikgavoormezelfbeginnen.Ietswathijdoorzijnziekteeerdernietvoormogelijkhadgehouden.

Chrisisgeleidelijkaanbetergeworden.ZijnvrouwJan-nekeheefthemin1968lerenkennen,enheefthembijnanooitmeerzwaarbenauwdofziekmeegemaakt.DegenezinghadveelimpactopChrisenhijiserzijnlevenlangdankbaarvoorgeweest.Jannekekanzichnoggoedherinnerendathijooitaantafelzei:“IkgabloemenbestellenvoordokterVanderWerff,wanthetisvandaagprecies25jaargeledendathijbeloofdeommevanmijnbenauwdheidaftehelpen.”

Experimenteren op de vliering

Chriswoondein1959inmiddelsmetzijnoudersaandeTweedeZeine6ainWaalwijkenwerktetoennogbijDruk-kerijTielen.Hijliepalvelejarenrondmetdegedachteomzelfdrukwerktegaanvervaardigen,maarkonzichfinancieelnietveroorlovenommeteenontslagtenemen.Daarombesloothijzichinzijnvrijetijdtebekwamenineentechniekwaarvanderechtenin1959werdenvrijgegeven:screendrukofwelzeefdruk.Dezetechniekvormdegeenconcurrentievoorzijnbaas.Bovendienkosttehetwei-niginvestering;vooreenvelsnijfilm,eenbusinkteneendrukraambetaaldeChrisslechtsƒ22,05.Derestmaaktehijzelfvanallerhandematerialen.MettoestemmingvanJanTielen,dievonddathijerkijkophad,heeftChriszichhetzeefdrukkeneigengemaakt.Zon-derscholing.Enkeldoorhetlezenvanboekenenartikelenendooreindeloosteexperimenten,thuisopdevliering.MetmateriaalvanLoretiuitTilburg.MoederVanEngelenzaghetmetledeogenaan:devlizotrapdiealtijdindewegstondendeconstantestroompapiermetnatteinktdievanbovennaarbuitenwerdgesleeptomtedrogen.

Ondernemend als hij was, zag Chris ook al snel een toepassing voor slagers, die begin jaren zestig de opkomst van de supermarkten met enige angst tegemoet zagen. Hij bedacht voor hen een nieuw product: verwisselbare plastic reclameplaten.

De eerste ‘werkplaats’ was de vliering, twee trappen hoog, een schuin dak en één klein dakraampje.

Folder voor de slagers om verwisselbare plastic reclameplaten te promoten.

10

11

BerryvanCromvoirt(1947)wasvan1963tot1968kindaanhuisbijVanEngelen.Chrishadhemgevraagdomtekomenhelpen,metnamevoorvergaarwerk.Berry:“Ikwas15of16jaar,hadeenbaanbijschoenfabriekSchuwerinWaalwijkenzatooknogopdehandelsavondschool.Maarikwasjong,konallesaanenwildegraagwatbijverdienen.”Zekervieravondenperweekendeheleza-terdagwashijbijChristevinden.“Erwerdennooiturengeteld.Ikwasnogeenkwajongen;alsikaanheteindvandeweek20guldenhadverdiend,wasikweereendikkeburger.”

Berryvoeldezichalsnelbetrokkenbijhetbedrijf.“AlsjongejongenkeekikenormoptegenChris.Diehadwatinzijnmars.Hijwaseengeroutineerdzetter;eenvakmanpursangdiedelathooglegde.Erwasdirecteenklik.Wehaddenveellolsamen,maarhieldenookallebeivanaanpakkenenhaddendezelfdedriveomerietsmooisvantemaken.”ZoherinnertBerryzichnogeengroteklusvoorschoenfabriekAnita.“Erlagen

drieenormebergengekleurdpapiereneenstapelcarbonpapierdieikmoestverwerkentotorderblocs.Vergaren,snijden,nieten,lijmenenkeurigverpakkeninstapelsvantien.Hetzagerperfectuit.Toenwedebestellingafleverde,wasiknetzotrotsalsChris.”Berrywasgeendrukker,maarhielpwaarhijkon.Alshetnodigwas,typtehijookfacturenenmaaktehijinktrollenschoon.Demachineskonhijalleenmaaraanenuitzetten.“Chrisenzijnvaderleerdenmijwaarikopmoestletten,bijvoorbeelddatdedegelnietteharddoordrukte.Ookwerdikgeachtindebuurtteblijvenvandepers.Alserietsmisging,moestikzovlugmogelijkChrisroepen,andersliepenertientallenvellenfout.”

Zwarte Kever

BerrykoestertmooieherinneringenaandezwarteVolkswagenKeverdieChrisin1966aanschafte.“Ikwas18enhadnetmijnrijbewijs.Eenautowasindietijdnogsensationeel.Chrisreederzelfbijna

nooitin,alleennaarhetvoetballen.Ikwaszowatzijnprivéchauffeur;brachtbestellingenwegenreedChrisnaarzijnafspraken,zelfsnaardegrafischevakbeursDrupainDüsseldorf.Ikvondhetgeweldig.Enopza-terdagmorgenom10.00uursteevastboodschappendoenmetzijnmoeder.Minatrotsvoorin.Mijnvaderkonzijnogennietgelovendatikalssnotneusinzo’nwagenmochtrijden.”

Hype rond visitekaartjes

VolgensBerryheeftdrukkerijVanEngelenzijnbestaans-rechtnietalleentedankenaandekwaliteit,maarookaanhetfeitdatzeoptijddebakensdurventeverzet-

ten.“Veeldrukkerswarenindietijdvastgeroest,maarChriswasvernieuwendenprofileerdezichdaarmee.”ZoweetBerrynoggoeddattegendefeestdagenre-clamewerdgemaaktvoorvisitekaartjes.“Datwasietsindietijd.Degemiddeldeschoenmakerhadzenietindekastliggen.Zewerdenzelfsaaneenbloemstukge-hangenofverstuurdalsfelicitatiekaartofkerstwens.“

Deaanbiedingwaseendoosjemetvijftigvisitekaartjesenbijpassendeenveloppenvoor10gulden.Daarbijkonjekiezenuitverschillendesoortenpapierenlet-tertypen.Berry:“Hetwerdeenregelrechtehype.Ikziemezelfnogwegrijden,iederezaterdagochtendvanhalfnovembertotKerst,samenmetvaderVanEngelen.

DeheleachterbankvandeKevervolvisitekaartjes,netjesindozenverpaktmeteenkaartjebovenop.Westippeldensameneenrouteuitlangsvijftigklanten.Afleveren,10guldeninnenenweerverderrijden.’sAvondshaddenwe500guldencontantindezak.Hetwaseenprachtigeperiode,dieiknooithadwillenmissen.”

‘We hadden dezelfde drive om er iets moois van te maken’

Hulp Berry van Cromvoirt“Veel drukkers waren in die tijd vastgeroest, maar Chris was vernieuwend en profileerde zich daar mee.”

In mei ‘67 ging Chris met Berry naar de Drupa in Dusseldorf waar ze zochten naar een nieuwe blok- en brochurehechter.

12

13

Inschrijving en de bouw van een

echte drukkerijDeel 2: 1962 - 1966

De affiches, op zolder gemaakt werdententoongesteld.

14

15

Deel 2 [1962-1966]

Schuur achter ouderlijk huis

Indezomervan1962ontgroeideChriszijnwerkplaatsopdevlieringenbouwdehijmethulpvanfamilieenvriendeneen‘echte’drukkerijindetuinachterhetouderlijkhuis;eenschuurtjevan3.60bij7.20meter,gemaaktvanhoutenschotten.Eenoudekachelengebloemdegordijntjesvoorderamenmaaktenhetbedrijfspandcompleet.Indebalansvan1januari1963staathetgebouwopgenomenvooreenbedragvanƒ500,-.Devoorraadmaterialen,waaronderinkt,rekken,tafels,papierenrakels,bedroegopdatmomentƒ384,-.

In1962en1963legdeChriszichnogvoornamelijktoeopaffichesenprijskaartjesinzeefdruk,maardemarktwasklein,hetwaseenarbeidsintensiefprocesenleverdemaarweinigop.BovendienkwamChrisuithetloodenzijnhartgingaldietijdaluitnaarboekdruk.In1963investeerdehijineensnijmachineeneenkleinedrukpersvoorvisitekaartjes.Janneke:“Datwasdes-tijdsnogpuurhandwerk.Kaartjeerin,drukken,kaartjeeruit.”Meteenleningvanƒ3.000,-vanzijnouders,

werdop19juni1964,preciesvijfjaarnadegedenk-waardigestart,deeersteorigineledrukpersgeleverd,eenHeidelbergerdegelautomaat(HDA).BroerPieterdiedrukkerwasgingmeenaarRotterdamenkeurdedeaanschafgoed.DeHDAwasdetrotsvandedruk-kerij,waarmeevoortaanookfamiliedrukwerksnellerkonwordenvervaardigd.

Groeiend aantal orders

Chrisverzorgdeindietijdzelfzijnadministratieenhielddienauwkeurigbij.Vanaf1964isduidelijkeengroeitezieninhetaantalorders:van164in1964,naar325ordersin1965en431in1966.Heteersteorderboekgeefteenfraaioverzichtvandeuiteenlopendeproduc-tendiehijindieperiodeverzorgdevoortallozeklantenuitderegio.Ondertrouwbrieven,dankbetuigingenenbidprentjesvoorfamilies,loonzakjesvoordefirmaVloemans,convocatiekaartenvoorhetgemengdkooruitHaarsteeg,dekseletikettenvoorschoenfbriekAntonvanBladel,consumptiebonnenvoorcaféTrompen,

Op2maart1962schreefChriszichofficieelinbijdeKamervanKoophandelals‘ScreendrukkerijvanEngelen’.Tegelijkertijdliethijzichookalregistrerenals‘DrukkerijvanEngelen’.Zijnplanwashelder,maarhetmochtvoordebuitenwereldvoorlopignognietzichtbaarzijn.

In de vakantie van 1962 werd een ‘echte drukkerij’ ge-bouwd. Afmeting 3.60 x 7.20 m. Uitvoerder: F. Smolders.

16

17

dossiermappenvoordeBoerenleenbank,donateurkaar-tenvoorRKC,factuurblocsinviervoudgelijmdengenum-merdvoordefirmaLouisAarts,meterkaartenvoorhetlicht-enwaterbedrijfvandegemeenteWaalwijk.MensenuitdeLangstraatwistenhemoveralvoortevinden.

Clubblad VV NEO’25

Opdrachtendiehijzelf(nog)nietkonvervaardigennamChriswelaan,maarbesteeddehijuitaanderden,bijvoorbeeldalshetgingomgrotereoplagenofafwij-kendeformaten.DaarvoorwerktehijondermeersamenmetdedrukkerijvandeSt.PaulusabdijuitOosterhout,opveiligeafstandvanzijndirecteconcurrenten.Zonamhijin1963deopdrachtaanvanvoetbal-verenigingNEOuitSprang-Capelleom

maandelijkseenclubbladuittegeven.Hetwerdeenintensievesamenwerkingdiemaarliefst25jaarzouduren.IndebeginjarenwasVanEngelennogniettoegerustomhetclubbladzelftedrukkenenwerdhetuitbesteedaandedrukkerijvandeSt.Paulus-abdij.Janneke:“HetwasvoorChrisopdatmomentweleenbelangrijkeklant,omdathijcontinuïteitbood.Elkemaandzesvellenineenoplagevanhonderdenexemplaren.Deeersteordermeteenjaarcontract!Hijwaserzotrotsop,dathijaanheteindvanelkseizoeneeninge-bondenjaargangcadeaugafaandeclub.”Eenjaarcontractwasindietijdindegrafischeindus-triebeschermd.Eenanderedrukkerijmochthetjaardaaropnietzomaareenofferteuitbrengenonderde-huidigeprijs.Dezeregelingwasinhetlevengeroepenominvesteringenaantedurven.

Hulp van familie en vrienden

Deperiodevan1962totenmet1966wasrommeligendruk.ChriswerkteindietijdnogbijDrukkerijTielenenwasvoorzijneigenzaakaangewezenopdeavond-urenenhetweekend.Indeopstartfaseheefthijveelhulpgehadvanfamilieenvrienden.HijleerdehetdrukkersvakonderanderevanzijnbroerPieter,diealsdrukkerelderswerkzaamwas.MaarvooralvanzijnvaderJan,diein1962ernstigziekwerdenmeteenstomaafgekeurdthuiskwamtezittenvanzijnwerkVanafhetmomentdathijweerwatopknapte,hielphijChrismee.Janwaszo’nvijftigjaarboekdrukkergeweestenkonzijnzoondusveelbijbrengen.Janneke:“Ergingweleengroteschuifopdedeur,zodatniemandhemkonbetrappen.”

HethuisvandefamilieVanEngelenaandeTweedeZeineinWaalwijkvormdeeentweekappermethethuisvantanteJoKraneveld,dezusvanmoedervanEngelen.OokvanhaargezinkreegChrisveelhulp.Janneke:“Officieelstonderniemandopdeloon-lijst,maarerwasaltijdvolkoverdevloer.”OverdagfungeerdedemoedervanChrisalsreceptionisteensecretaresse,alsofzijnooitandersgedaanhad.

Op 19 juni 1964 werd de eerste drukpers geleverd, een Heidelberger degelautomaat (HDA).

De drukkerij werd te klein dus werd er weer gebouwd. Vader begon direct weer aan de nieuwe werkzaamheden. Binnen enkele dagen was er weer 2.40 m. bijgekomen.

Vader in zijn element:10 inktbussen, 5 inktspatels + schroeven-draaiers + oude lijnen én toch de goede kleur!

Het eerste orderboek waarin overzichtelijk het groeiende aantal orders.

18

19

DekinderenvantanteJoverdiendendestijdseenzak-centjemetgaatjesboren,vouwenennieten.(DeoudstedochterRiapastenogeentijdopHarald.GerdaheeftlatervelejarenindedrukkerijgewerktendejongstedochterEllywerktertotvoorkort).LouisKroot,eengepensioneerdecollegavanJan,boodzijndienstenaanalszetter.Envanaf1963versterkteBerryvanCromvoirtdegelederenvandedrukkerij.Chrishadhemlerenken-nen,toenhijkortverkeringhadmetzijnzus.DeoudersvanBerryhaddeneencaféinBaardwijk,maarhijwaslieverindedrukkerij.Nazijnwerk,alsvertegenwoordigerbijJimmyJoyschoenen,washijaltijdtevindenbijChris.OntelbaarzijndeblocsdieBerryvergaardeeninpakteenookaandepersmaaktehijzichdienstbaar.“BerrywastienjaarjongerdanChris,maarhetklikte,”weetJanneke.

“Zekletstenveelengingensamennaardebeurs;hetwarenechtemaatjes.”

Schuur uitgebouwd

Doorhetgroeiendeaantalorderswaseralsnelbehoefteaanmeerruimteindedrukkerij.Janneke:“Hetwasongekendwaterindatkleineschuurtjeaanmateriaalstondopgesteld:eendegelpers,zetbokken,typemachine,boormachine,snijmachineenstapelspapier.”In1965bouwdeChrismethulpvanzijnvaderenvriendenbinnenenkeledagen2.40meterextraaandeschuur,waardoorkortetijdlatereengrotereperskonwordenge-installeerd,eenPolygraph-MercedesvandefirmaCeelen.

Iedereen moest de pers eens af en aanzetten. Zo ook moeder die hier haar best doet om de machine te laten draaien.

Het was ongekend wat er in dat kleine schuurtje stond, dus er was al snel be-hoefte aan meer ruimte in de drukkerij.

“In de periode van opkomst heb ik vooral een geweldige steun gehad aan vader en moeder. Overdag was moeder telefoniste, secretaresse, receptioniste en bestelde papier of zij nooit anders had gedaan.” (Chris)

20

21

Ikfungeerdealseensoortklankbord;zijsteldenmijnmeningzeeropprijs.Andersomleefdenzijookmeemetmijnbedrijf.Jannekeheeftmezelfseensgewaarschuwdvooreenmisstap,waarzeachterafinderdaadgelijkinhad.”DezakelijkevriendschapleiddeerondermeertoedatVanEngelenspecialeprojecten,zoalsdekalendertergelegenheidvanhet25-jarigbestaanendenieuwehuisstijleindjarennegentig,toevertrouwdeaanVi-sucom.Jacques:“Ikziedatalseenblijkvanwaar-dering,wantVanEngelenwerkteookmetanderereclamebureaus.Hetmoetjetochgegundworden.”

Natuurlijkverliepdesamenwerkingindietwintigjaarnietaltijdvlekkeloos.“Chrisenikhaddenookwel

eensmeningsverschillen,maardangingenweomdetafelzittenensprakenerover.Wekwameneraltijduit,zonderhardfeelings.Streeperonderenklaar.”

Bewondering

JacquesheeftgrotebewonderingvoordemanierwaaropDrukkerijvanEngelenzichstaandeweettehouden,ookindezetijdonderHarald.“Debedrijfs-takheefthetnietgemakkelijk;ontwikkelingenvolgenelkaarineenrazendtempoop.Vantekentafelnaarcomputer,iedereenkantegenwoordigthuisopmakenenprinten.Eenvakalslithograafiszelfscompleetverdwenen.Veeldrukkerijenhebbenhetloodjege-legd,maarVanEngelenheeftzichaltijdafgevraagd:hoeontwikkeltdemarktzichenhoekunnenwijdaaropinspringen?Dathebbenzeheelverantwoordenbuitengewoongoedgedaan.

JacquesPepping(1948)heeftalsdirecteurvanreclamebureauVisucomuitWaalwijkbijnatwintigjaarzakengedaanmetVanEngelen.OndermeervanuithetpandaandeBurgemeestervanderKlokkenlaan,bekendomhetimmensepotloodindevoortuin.“Alsreclamebureauhebjeveeltemakenmetdrukwerk.Deeerstejarenhebikverschil-lendedrukkerijeninderegiouitgeprobeerd.Uiteindelijkkiesjevooreenbedrijfwaarjejehetbestebijvoelt,endatwasvoormijVanEngelen.Nietpersevanwegedeprijs,maarvooralomhunbetrouwbaarheidenkwaliteiténomdathetpersoonlijkklikte.”

Betrouwbaar

Vanhalverwegedejarentachtigtot2002,toenhijzijnsuccesvollebureaudoorziektemoestverkopen,heeftJacqueseendeelvanzijndrukwerkonderge-

brachtbijVanEngelen.“Nietdemiljoenenoplagen,daarwashetmachineparkvanChrisnietopinge-richt,maarvooralhandelsdrukwerk,briefpapier,brochuresendatsoortwerk.”Jacquesschatindathijzo’n80%zakendeedmetChrisindedrukkerijenzo’n20%metJannekebijdesnelkopie.“IkwaardeerdeChrisenormomzijnkennisenomzijnmaniervanzakendoen.Afspraakisafspraak,ofhetnugingomleverdatumofprijs.Geenflauwekul,maarfairplay.Ikkanuitdiewereldenkelestaaltjesvertellen,maarbijhemzoujenooitbelazerdworden.Hijwasdoorendoorbetrouwbaar.”

KlankbordWatJacquesalsheelbijzonderheeftervaren,ishetpersoonlijkevertrouwendatinhemgesteldwerd.“ChrisenJannekedeeldenzakenmetmijdiejenormaalnietsnelmeteenbuitenstaanderbespreekt,bijvoorbeeldoverhetpersoneel,overdeaankoopvannieuwepersenofplannenvoordetoekomst.

‘Uiteindelijk kies je voor een bedrijf waar je je het beste bij voelt, en dat was voor mij Van Engelen. Niet per se vanwege de prijs, maar vooral om hun betrouwbaar-heid en kwaliteit én omdat het persoonlijk klikte.’

Jacques Pepping

Jacques Pepping in zijn kantoor van reclamebureau Visucom.

22

23

1962 - 1966

Het ‘ruime’ interieur van de drukkerij, na 2 meter extra aanbouw.

Er was behoefte aan een grotere pers, een polygraph-Mercedes van de firma Ceelen.Deze kwam op 10 februari 1966.

De drukkerij (schuur), een schilderij, gemaakt door Chris zijn vader.

Februari 1966, aan het werk aan de nieuwe pers.

24

25

Vakantie 1964. Tante Jo, Kees en Elly helpen die dag mee.

Ook aan de pers was Berry geen onbekende.

Chris is bezig met de administratie in zijn ‘ruime’ kantoor annex drukkerij in de tuin achter het woonhuis van zijn ouders; ‘t was zomer, dus de ramen open!

Geboekt op 12 augustus 1966. Een tweedehands VW ZG-79-00.

26

27

GerdadeNegro(1943),dochtervantanteJoenomeHenkKraneveld,groeideopalsbuurmeisjevandefamilieVanEngelenaandeTweedeZeine.UithaarjeugdkanzezichweinigmeerherinnerenvanChriszijnactiviteiten.“Ikwasnogjongenwasdaarhelemaalnietmeebezig.Welzieikhemnogzeeframenvolinktschoonmakenindekeu-kenaanhetaanrecht.”

Thuiswerk

Gerdakwamin1979indienstbijdedrukkerijenheeftertot2006volopmeegedraaid.Voordienwerktezijopkantoorbijdiverseschoenfabrieken,maarnaeenaan-taljarenertussenuittezijngeweestvoordekinderen,konzijdooreenfaillissementnietmeerterugnaarhaaroudewerkgever.“VantanteMinahoordeikdatChrishetdrukhad.Ikhebhemmeteengebeldenkonveer-tiendagenlateralaandeslag.Ikkreegeen0-urencontract;hoefdealleentewerkenonderschooltijden

wasallevakantiesvrij.Indietijdideaalvoormij.”Laterwerdhetomgezetineenvastcontractvoor7,5uurperweek,maarGerdawerkteerveelmeer.“Ikhebtotdejarennegentigzelfsnogthuiswerkgedaan,bijvoor-beeldstapelsroze,witteengelevellenvergaren,opnummer.Ikhebheelwatrondjesomdetafelgelopen,metglycerinekamferspiritusaanmijnvingersomdevellenbetertekunnenoppakken.Ikhebnogsteedszo’nflesjeindekaststaan.”

Handmatig

GerdastroomdeinopdeAntoniusstraatenwerdinge-zetopdeafwerking,eerstbijdesnelkopie,laterookindedrukkerij.“Inhetbeginwasdatvooralboekjesver-garen,boren,vouwenennieten.Gaandewegkregenweernieuwetechniekenbij,ondermeerringbandjes,lijmruggenengeplastificeerdevellen.Pasveellaterkwamenermachinesdieautomatischboekjeskondenvergaren,nietenenafsnijden.”Gaatjesborengebeurdenoglangmetdehand.

“Ikkanmenoggoeddeenormestapels23-ringsvellenherinnerenvanhetziekenhuis.Hetisnubijnanietmeervoortestellen,maardiemoestenallemaalhandmatigmeteengrotehendelgeperforeerdwor-den.Telkenstweegaatjestegelijkmetpreciesdejuistetussenruimte.Omdathetgrotepakkettenwaren,namjezoveelmogelijkvellentegelijk.Datwaszwaarwerk;aanheteindvandedaghadikweleenspijnaanmijnarm.”OokdevouwmachinestaatGerdanoggoedbij.“Diegingzosneldathetapparaatregelmatigvastliep,vooralbijdeafwijkendekaartjesvanHoffmans.DanmoestikCeesweeromhulpvragen.Somshaddenweerzoveelwerkmee,daternietsmeeraanverdiendwas.Bovendiengafiederevouweenenormeklap.Bijeengroteoplage,zoalsbijdefoldersvandeHeeren

vanHeusden,gafdatzo’nkabaaldatwezelfsoorbe-schermersmoestendragen.”

Inktvlekjes weggummen

Langetijdwerdenalleproductenuitgebreidgecontro-leerd,voordatzegeleverdwerden.Bijvisitekaartjesgebeurtdatnunog;kwaliteitstaatimmersvoorop.Gerda:“Eenenkelekeergingerweleensietsmis.Ikkanmenogherinnerendatwemeteenpaarmaneenhelemiddaginktvlekjeshebbenzittenweggummenvaneenpaarduizendvelgedruktpapier.Ookheb-benweweleensgroteaantallennietjeswitgelaktmetremover,omdatzenietopdejuisteplaatsinhetboekzaten.Maaraanheteindvanderit,zaghetdrukwerkeraltijdkeurigverzorgduit.”GerdaheefthetaldiejarenfijngehadbijVanEngelen.“Erheersteeengemoedelijkesfeerenhetwasafwis-selendwerk.Vooralhetfamiliedrukwerkendekerst-kaarten,dievroegernogmetmooipapierwerdeningepakt,datwasechtgezelligwerk.”

‘Heel wat rondjes om de tafel gelopen’

Gerda de Negro

Bij een grote oplage maakte de vouw-machine zo’n kabaal dat oorbescherming nodig was.

28

29

Eigen baas!Deel 3: 1966 - 1969

2 augustus 1966 nam Chris ontslag bij Drukkerij Tielen om zich volledig te richten op zijn eigen zaak.

30

31

Ontslag bij Drukkerij Tielen

DeverstandhoudingmetJanTielen,inmiddelsop-gevolgddoorzijnzoonAnton,wasaldiejarengoed.Chriswaseengewaardeerdekrachtenzijnnevenac-tiviteitenvormdengeenconcurrentie.InkoopfacturenlatenziendatChriszelfspapiereninktbesteldebijTielen.TochnamChrisin1966,nalangwikkenenwegen,ontslagbijDrukkerijTielenomzichvolledigtekunnenwijdenaanzijneigenbedrijf.Janneke:“Datwasvoorhemeenhelestap.Zonderveelgeld,eropvertrouwendatjehetredt.Zijnbaasnamhetrespect-volop;hijhadhetwelverwacht,maarnietzovlug.”

ErwerdgeïnvesteerdineentweedehandsVolkswagenKever.Deoudedoordraaierwerdvervangendooreenelektrischaangedrevensnijmachine.Enerwerdvolopre-clamegemaaktvoordedrietroevenvanhetbedrijf:keu-rigdrukwerk,spoedigelevertijdenenzeerbillijkeprijzen.Hetfamiliearchiefherbergtmappenvolmetreclamema-teriaaluitdietijd,ontworpendoorHarrieRekkers,eenschoonzoonvantanteJo.Opvallendzijndefoldersmet

spreukenals‘Detijdgaatvluggerdanudenkt’,‘Papierisnietaltijdgeduldig’en‘Wijroerendegrotetrom…’Vol-gensJannekehadhetveelwegvandelevenswijshedenvandeBondZonderNaam.Defolderswerdenhuis-aan-huisverspreidenwarenpopulair.“Mensenlietenonzespreukengerusttienjaaraandemuurhangen.”

Laagdrempelig

Chrisnamdeeerstetijdallesaanwathijkonenwasbreedgeoriënteerd;zijnklantenkringomvattezowelbedrijven,verenigingenalsparticulieren.Hetaantalor-derssteegin1967metruim50%naar675engroeidenadeverhuizingin1969doortot1200.Metnamehetfamiliedrukwerknameenhogevluchtmetgeboorte-kaartjes,huwelijksaankondigingen,dankbetuigingen,visitekaartjesencorrespondentiepapier.Janneke:“InhetbeginhadChriseenvoudigemachines.Hetwaseenpublieksdrukkerij,laagdrempelig.Erhoefdenietmeteenveelgeldaanverdiendteworden,maarhijkreegerwelbekendheiddoor.”

NazijnvertrekbijTielen,inaugustus1966,konChriszichvolledigrichtenopzijneigenbedrijf.Erkwameenbordjeopdehoekvanhethuis:‘DrukkerijVanEngelenopwerktijdenachterom’.Janneke:“Iedereenvroegzichafwanneerdiewerktijdenwaren,wantmenkoneraltijdterecht.”

Deel 3 [1966-1969]

Er kwam een bordje op de hoek van het huis “op werktijden achterom”. Iedereen vroeg zich af wanneer die werktijden waren, want men kon er altijd terecht.

32

33

Chrisginggraagdeuitdagingaanomvooreenklanteenbijzonderproducttemaken.Vooreenhuwelijks-kaartineenafwijkendevormofkleurbijvoorbeeld,liethijgerustspecialestansmessenenkleurenmaken.“Indietijdwasdatprutswerk”,weetJanneke.“Grotedruk-kerijenwildendatsoortopdrachtenniet,maarChriswel.Hijwascreatiefenwildegraagietsmooismaken.”

Kunstenaars

OmdatVanEngelenveeltechniekeninhuishad,kleineoplageskondraaienenbereidwasomspecialistischwerkteleveren,wistenookveelartistiekeklantendewegnaardedrukkerijtevinden,onderanderekunste-naarJanAsselbergsenschoenontwerperFransvanEeten.Ditsoortmensenkonnergensandersterecht.Janneke:“OokmetdeWaalwijksekunstenaarWimSuermondthaddenwijveelcontact;hijkwamweke-lijksbijonslangs.Voorafdrukkenvaneenbasisideeofkopieënvanwerkendiehijverkocht.Maarookvoorspecialetechnieken,bijvoorbeeldeentekeningmet

eenafdrukerin,waardoorhetnetleekofhetgeëtstwasofvoorglanzendeafdrukkendieerglekenopzijnmaniervanschetsen.Wijkondendatalvroeg.”JanneketypeertWimSuermondtalseenduivels-kunstenaar.“Hijkonwerkelijkallesmaken;schilderijen,wandkleden,glas-in-lood,sieraden,ruimtelijkeconstructiesinstaalenkoper.Hetiszojammerdathijvoorzijndoodnooitdebredeerkenningheeftgekre-gendiehijverdiende.”

SuermondtontwierplaterookdegeboortekaartjesvoordekinderenvanChrisenJanneke.Enin1974gavenzesameneenverjaardagskalenderuittergelegenheidvanhet15-jarigbestaanvanDrukkerijvanEngelen.(Chrisgingtoennoguitvan1959,dedagdathijzijneerstebestellingdeed.)DekalenderbevatteportrettekeningenvanbekendeWaalwijkersuitdejarenvijftig.KarakteristiekedorpsfigurenalsSjefBruurmijn,JanusvanMeeuwen,HannesvandeWiel,GerritjeDielmanenDorusvanEggelen.“Wedrukteneenoplagevanpaarduizendexemplaren,

alsrelatiegeschenk”,weetJanneke.“Hetwaseengrootsucces.Erzijnmensendiehemnunoginhuishebben.”

Boycot leveranciers

DrukkerijvanEngelenliepvoorspoedigenChriswistalsneleenflinkeklantenkringoptebouwen.Datwerdhemnietdooriedereenindankafgenomen.HoewelChrishetdiplomahadvandeGrafischeSchoolenhetMiddenstandsdiplomawasdatindietijdnietvoldoen-deomvoorzichzelftebeginnen.Degrafischeindustriewasstriktgebondenaanhetgrafischepatroonsdiplomaenvestigingspapieren,waarChrisnietoverbeschikte.Hetzeefdrukkenwerdoogluikendtoegestaan,omdathetnietalsbedreigendwerdervaren.Maartoenin1966duidelijkwerddatChriszelfstandigverder

gingennaastfamiliedrukwerkenfeestgidsenook

handelsdrukwerkproduceerde,kwamerverzet.An-deredrukkerijenuitderegiozettenhunleveranciersonderdrukmeteendreigendeboycot:‘Alsjulliemate-riaalblijvenleverenaanVanEngelen,dankomjeerbijonsnietmeerin.’VeelbedrijvenkozeneierenvoorhungeldenstaaktenhunleveringenaanVanEngelen.

BührmannUbbensPapieruitZutphenwaséénvandebedrijvendiehetopnamvoorChrisenvoorhempapierregeldeuitBelgië.DezegroothandelistotopdedagvanvandaageenleveranciervanVanEngelen.Jan-neke:“ZowasChris.Wiehemloyaalbehandelde,bleefhijzijnheleleventrouw.”Overdeboycotheefthijzichnooitzouitgelaten.Hijwasvastberadenenhadeensterkdoorzettingsvermogen.Ditwaswathijwildeénwathijkon,dushierginghij,hoedanook,meedoor.WelisChrisindieperiodeteradegegaanbijhet

Het kleine degelpersje waarop nog heel lang vertegenwoordigerskaartjes werden gedrukt.

De oude doordraaier (snijmachine)werd vervangen door een electrisch aangedreven snijmachine.

34

35

KoninklijkVerbondvanGrafischeOndernemingen,diebereidwasomhemvooruittehelpen.Hijwerdlidenkondeopleidingvoorhetpatroonsdiplomavolgen,wathemeenvrijbriefgafomzichzelfstandigtevestigen.In1968,toenhijhetdiplomaeenmaalopzakhad,isdeboycotgeleidelijkaanweeropgeheven.“Deconcurren-tiezagweldathetmenenswasmetChrisendatzeernietsmeeraankondendoen.”

Aankoop woonhuis met magazijn

Doordesnelleontwikkelingvanhetbedrijfindejarenzestigbegonhetruimtegebrekindeschuursteedsva-kerpartentespelen.Daterietsmoestgebeurenwasduidelijk,maarChrisheeftlanggetwijfeldvoordathijhetbesluitdurfdetenemenomnaareennieuwpanduittekijken.Hijwasimmersnogmaarneteenjaarzelfstandigbezigenwasbangdathijhetfinancieelnietzouredden.

ZijnboekhouderHenkvanOosten,eendierbaresteunentoeverlaat,hadechtervertrouweninhemengafhemnethetzetjedathijnodighad:“Doemaargerust,jijkuntdatwel.”

Einddecember1967hakteChrisdeknoopdoorenkochthijvanVanBoekeleenwoonhuismetopslagruimtevaneenvoormaligeleerhandelaandeAntoniusstraat13inWaalwijk.Omdekostentedruk-ken,besloothijvoorlopigalleenhetachterliggendemagazijn,metdeingangaandeEersteZeine,ingebruiktenemenalsdrukkerijenhetwoonhuisvoorvijfjaarteverhuren.Hijkonnogweleenpoosjebijzijnmoederwonen;hijwastochvrijgezel.

Het magazijn van de voormalige leerhandel.vòòr de verbouwing tot entree, 1e Zeine 23.

Op 23 december 1967 werd het woonhuis met magazijn van W. van Boekel gekocht, Antoniusstraat 13.

36

37

Pieter:“IkhadhetbinnendekortstekerenenormnaarmijnzinbijVanEngelen.HetgeduldenderustdievanChrisuitging.Janneke,diedoorhaarsocialeachtergrondergbetrokkenwasbijhetwelenweevanhetpersoneel;alleswasbespreekbaar.Alsiemandindefamilieziekwas,leefdedeheledrukkerijmee.VaderJan,vanwieikveelgeleerdheb,vooralalshetgingominktmengenenbijzonderepapiersoorten,zoalshetdunne,gebobbeldeluchtpostpapier.Harald,opwieikregelmatigoppaste…VanEngelenwasvoormijveelmeerdaneenwerk-gever.Hetwasééngrotefamilieenvoeldeaanalseenwarmnest.”

Offset

Pieterheefttijdenszijnloopbaaningrijpendeontwikkelin-genbinnendesectorvandichtbijmeegemaakt.Deover-gangvanboekdruknaaroffsetbeginjarenzeventigheeftzichinkortetijdvoltrokkenenzettedeheleindustrieop

zijnkop.“Tijdensmijnlaatstejarenopdegrafischeschoolkwamdeoffsetineensopzetten,maarniemandkonernogmeeomgaan.Leerlingenmoestenlerarenvertellenhoedemachineswerkten.”Pieterdeednazijnopleidingervaringopbijdiverseanderedrukkerijen,maarwerdin1980doorChristeruggehaald.“Indietijdwashetmoeilijkomaangoedgeschooldpersoneeltekomen.Vooraldeouderegeneratiedrukkershadmoeitemetdenieuweoffsettechniekenhadweinigtrekomzichtelatenomscholen.VoorVanEngelengolddatniet.Zijliepenjuistvooropbijveranderingen.Tijdensvakbondsvergaderingenvandegrafischeindustriemerkteikdaterbinnenderegiotegenonswerdopgekeken:alsVanEngelenhetnietheeft,danheeftniemandhet.”

Ziek van de chemicaliën

Pieteristijdenszijndienstverbandveelvuldigziekge-weest.Pasjarenlaterwerdvastgestelddathijwaarschijn-lijkleedaanOPS,eenziektewaarveeldrukkers,maarookschildersenstoffeerdersaanledendiewerktenmet

oplosmiddelen.Viazijnhuidendoorinademingtasttendechemicaliënzijnzenuwstelselaan,watleiddetotlicha-melijkeenpsychischeklachten.“Ikvermoeddatikhetbijeenvorigewerkgeverhebopgelopen.Hetwasdaareenvrijgevochtenzootje;erwerdnergensnaargekeken.Wijpoetstendagelijksonzemachinesmetdeagressiefstemiddelendienormaalalleenvoornoodgevallengebruiktmochtenworden.Aanheteindvandemiddagwasikvaakmisselijkenlichtinmijnhoofd,maarwewarennaïef.Zogingdatindietijd.Laterzijndemeestechemicaliëneenstukmilieuvriendelijkergeworden.”Tochheefthijhetalswaardevolervarendathijereventussenuitisgeweest.“IkhebzowelseksboekjesgedruktbijeenconcerninDongen,alshandelsdrukwerkbijdepa-tersinNieuwkuijk.Elkbedrijfheeftzozijneigenwerkwijze.IkheberalleenmaarmeerrespectdoorgekregenvoorDrukkerijvanEngelen.”

Kortere doorlooptijd

ToenduidelijkwerddatPieteraanOPSleed,hebbenChrisenJannekeheminoverlegweggehaaldbijdeoffseteneenfunctieaangebodenopdebinderij.Ookdaarhadhijtemakenmetdegevolgenvandetechnischeontwik-kelingen.“Vroegerverliepallesredelijkrustig;eenboek-drukpershaaldezo’n3.000tot4.000afdrukkenperuur.Metoffsetdraaidenweerophetlaatstwel12.000peruur.Datverkortookdedoorlooptijdindebinderij.Hetvergdeeenmentaliteitsomslageneenanderemaniervanwerken.Snellerenjachtiger.”TochheeftPieteropdebinderijdetijdvanzijnlevengehad.“Ikverzorgdehetin-enuitgaandepapier;veelsnijden,vouwen,nieten,inpakkenenbezorgen.Hetwasdemouwenopstropenenhardwerken,maarallesgingingoedoverlegenikhebhetmetveelpleziergedaan.Ikbenaltijdtrotsgeweestopdeproductendiewemaaktenenhadelkekeereengoedgevoelalsweweeroptijdeenorderhaddenweggewerkt.”

‘Het voelde aan als een warm nest’Pieter van Dijk (1953) heeft bijna zijn hele werkzame leven volbracht bij Drukkerij van Engelen. Van 1970 tot 1975 als leerling-boekdrukker en van 1980 tot 2008 eerst op de offset, later op de binderij.

Drukker/binder Pieter van Dijk

Van Engelen was voor mij veel meer dan een werkgever. Het was één grote familie.

38

39

Een prachtige tijd in de Antoniusstraat

Deel 4: 1969 - 1974

Natuurlijk moest alles overgehuisd worden. Hier wordt een drukpers klaargemaakt voor plaatsing in de nieuwe drukkerij.

40

41

BijChriswasdatnietanders.Hijleverdeperfectwerkenwaspunctueeloppuntenenkomma’s,maaralleseromheenwasnietbelangrijk.”JannekewildeernadeverhuizinggraageennetbedrijfvanmakenmeteenmooieetalagewaarinmensendeproductenvanVanEngelenkondenzien.“IkkwamindietijdweleensbijmodehuisVanDijkinWaalwijk.IkheblateraanhunetaleurLaurensSchrovergevraagdofhijvooronsookwatwildedoen.Dieetalagekwamerenuiteindelijkheefthijweldertigjaarvooronsgewerkt.”

Getrouwd

ChrisenJannekewarenzekervanelkaar;navierwekenhaddenzealtrouwplannen.Inaugustus1968zijnzemeubelsgaankijken,innovemberishetstelverloofd.“Vooralomonzebeidefamilieskennistelatenmaken.”Noggeenmaandlaterbeslotenzealopzoektegaannaareenhuurhuis,wantChrishaddewoningaandeAntoniusstraatintussenvoorvijfjaarverhuurd.Maarhettoevalwildedatnetindieperiodedehuurdervoortijdig

vanhetcontractafwilde,omdathijdehuurnietmeerkonbetalen.Jannekekanzichnoggoedhetmomentherinnerendathetnieuwsbekendwerd.“Chrisbeldemijopmijnwerkomtevertellendatweinhethuiskonden.Ikweetnogdatiktemiddenvanmijncollega’sinhuilenuitbarstte.Ikwaserwelklaarvoor,maarnuooknogdezorgerbijvooreenhuiswaarvanallesmeemoest,datwerdmeplotselingwelérgveel.”Indecember1968zijnzeinstiltevoordewetgetrouwd.Tijdensdedaarop-volgendewintermaandenisdedrukkerijaandeEersteZeineverbouwdenhetwoonhuisaandeAntoniusstraatopgeknapt.Inmaart1969trouwdenzevoordekerk.

DeeerstejarenindeAntoniusstraatwarenvolgensJannekeeenprachtigetijd.“VoorChriswasheteenbevrijdingomeindelijkzelfstandigtewonen.Nazolangziektezijngeweestenooklaterdeafhankelijkheidenzorgtehebbenervarenvanzijngeweldigeouders,vielallesopzijnplaats.In1970werdonzeoudstezoonHaraldgeborenenin1972volgdeKoen.Wewarenzogelukkigsamen,hetwasééngrootfeest.”

Deel 4 [1969-1979]

Janneke leren kennen

Aandatvrijgezellenbestaankwamenkelemaandenlaterabrupteeneindetoenhijop19mei1968indanszaalWeijenberginOisterwijkJannekeRendersleerdeken-nen.Hetwasliefdeopheteerstegezicht,vantweekanten.Janneke:“Hijhadmeteenalheleverhalenoverzijnwerk.Daarmoestikmaaraanwennen.Eenvandeeerstedingendiehijvroegwas:kunjijooktypen?”Chriswasdeverbouwingvandedrukkerijaanhetvoorberei-denenermoestenbestektekeningenmettekstgetyptworden,maareenarchitectinhurenwasduur.Jannekesprongermeteenin.BinnendriewekenwerktezealopdeadministratiebijVanEngelen,tweeavondenperweekeninhetweekend.“Chrisheeftlaterweleenstegenmijgezegd:‘Alsjijgeenbelangstellinghadgehadvoormijnwerk,washetnooitietsgeworden’.”Janneke(1941)kwamvanoorspronguitNederwetten,maarwoondeintussenzelfstandiginBreda,waarzealenkelejareneenpraktijkplaatshadalsmaatschappelijkwerksterindebinnenstad.Detheorievandedriejarige

urgentieopleidingvolgdezeaandeSchoolvoorMaat-schappelijkWerkinVught.“Ikhaaldemijndiplomaop21juni1968,opdezelfdedagalsdatChriszijnpa-troonsdiplomahaalde.”

Geen uitstraling

“DeeerstekeerdatikachteromkwambijdedrukkerijaandeTweedeZeine,schrokik”,verteltJanneke.“Hetzagernietuit.Eenvervelozedeur,stofophetbureau,eenongelijkevloer,overallood,inktenpoeder.DemoedervanChrismochternooitschoonmaken,wantdanwashijbangdathijnietsmeerterugzoukunnenvinden.”Indejarenzestigwasdrukkennoggeencreatiefberoep,maareenambacht.“Kleinedrukkerijenwarenvaakgevestigdachtereenwoonhuisofineenpandjeindebinnenstad,metvergeeldegeboortekaartjesvoorhetraam.Datwasoveralzo”,herinnertJannekezich.“Erwerktenvakmensen,maardeuitstralingwasniks.

29 mei 1969 was het zover, de verhuizing naar de Antoniusstraat.

42

43

inTilburgàfl.1295,-.Dezekonoptellen/aftrekkenenvermenigvuldigen.Eenoptieomtekunnendelenkosttefl.100,-meermaardatvondChrisnietnodig.

Jannekekanernogsteedsnietoveruit.“Onvoor-stelbaarwaterineenjaartijdgebeurdis.Verliefd,afgestudeerd,verloofd,getrouwd,drukkerijverbouwdenverhuisd,hetwoonhuisverbouwd,baanopgezegdeninWaalwijkkomenwonen.PaenmavanEngelenwarennatuurlijkblijvoorhunzoonenvooronssamen,maarvooronsallenwashetheftig.Ookwashetwen-nenaanWaalwijk,eenplaatsmeteenanderecultuuralswaarikvandaankwam.”

Baan opgezegd

IntussensolliciteerdeJannekenaareennieuwebaan,dichterbijWaalwijk.InSprang-CapellekwamzeeralsKatholiekmeisjeniettussen,maarinWaalwijkkreegzeeenmooiefunctieaangebodenalshoofdgezinszorg,opvolgstervanmejuffrouwHofman.“Ikzouop1mei1969beginnen,ookChrisstondachtermijnbesluit,maarikvoeldesteedsmeerdruk.Ikrealiseerdemedatwehetbedrijfbinnenkortaanhuiszoudenkrijgenzon-derdevanzelfsprekendehulpvanzijnoudersdirectindebuurt.Chrishadmijvaaknodig.Hijriepmeregel-matigalshijergensmeezatofomevenintespringenalshetdrukwas.Vooraltypewerkenadministratiekwamen’savondsalvlugopmijnbordjeterecht.Berrygingindietijdooktrouwenenkwamsteedsminder

helpen.Eendrukkezaakdiealleenmaargroeide,mijneigenbaanenhethuishouden.Enwatalsikdanooknogzwangerzouworden?Ikvreesdedatikhetallemaalnietzouredden.Ikvoel-demeheelbezwaardomdebaanaftezeggen,maarikhebernooitspijtvangehad.Dedrukkerijwasookeensoortsociaalwerk.Jekrijgtzoveelmensenoverdevloerdiepratenoverhungezinenhunproblemen.Diecontacten,vooralviahetfamiliedrukwerk,schoofChrisalsneldoornaarmij.Ikdeedhetheelgraag;hetpastebijmijnopleiding.Ookmijnkennisvandesoci-alewetgevingkwamlaterinhetbedrijfgoedvanpas.”

Verhuizing naar de Eerste Zeine

Op29mei1969ishetheleinterieurvandedrukkerijovergehuisdnaardeEersteZeine.Alleendeoudezeefdruk,dieaandewiegvanhetbedrijfhadgestaan,bleefachterindeTweedeZeine.Deeersteaanschafin1969dieJannekezichherinnertwaseennieuweelectrischerekenmachine,gekochtbijvanLaarhoven

“Onvoorstelbaar wat er in een jaar tijd gebeurd is. Verliefd, afgestudeerd, verloofd, getrouwd, drukkerij ver-bouwd en verhuisd, het woonhuis verbouwd, baan opgezegd en in Waalwijk komen wonen.”

Janneke van Engelen - Renders: “Het was wennen aan Waalwijk, een plaats met een andere cultuur als waar ik vandaan kwam.”

27 maart 1969.

Harald11 mei 1970.

Koen 23 maart 1972.

Geboortekaartje Harald. Ontwerp: Wim Suermondt.

44

45

1966 - 1969

De laatste maal dat moeder “ ‘t bakske” kwam brengen.

46

47

HenkvanOostenisvanaf1966,hetmomentdatChrisvoorzichzelfbegon,jarenlangdeboekhoudergeweestvanDrukkerijvanEngelen.Hijwaseendierbarevertrouwenspersoonvandefamilie.Henkisintussenoverleden,maaruitzijnspeechtergelegenheidvanhet15-jarigjubileumvanDrukkerijvanEngelen,blijktzijnwarmebetrokkenheidbijhetbedrijf.Hijmemoreertmetnamedeinvesterings-angstvanChrisindebeginjarenenhetsocialeaspectvanhetbedrijf.Enkelecitatenuitzijnspeech.

“Ikdenkterugaandietijdvanhetschuurtjeachterjeoudershuis,aanhetcognacjevoorheteten.Ikdenkaanhethardeploetereninjeeentje.Ikdenkaanjouwvreesomuittebreidenenteinvesteren.Ookdenkikaanjevrijgezellenbestaan,welkejenietopwildege-ven.Maardoordatjeelkemaandmijngelukkiggezichtzagenmijnopwindendeverhalenovermijngezinnetjemoestaanhoren,konjehetnietlangeralleenuithou-denenbenjeopjachtgegaan.AlheelgauwhadjeeenhoofdprijsgeschotenindevormvanJanneke.Voordezeinvesteringhebjemijngoedkeuringechternietgevraagd.”

“Doordesnellegroeikondenjulliehetnietmeeralleenafenkwamdevraagnaarvorenoferpersoneelmoestwordenaangenomen.Maardaarwasweerdieinves-teringsangstvanChris.EchternawatpratenwerddieoverwonnenenhebbenwesamenheteerstecontactgelegdmetdeheerDeRonde.”

“Erkwamensteedsmeerordersdankzijdegoedekwaliteitenjulliedoorzettingsvermogen.Erwasgeenhoudenmeeraan.Daarikvanmachinesnietveelver-standheb,wiliknietoverdezeaanschaffingenpraten,hoeweldezetochzeerbelangrijkzijngeweestvoordecontinuïteitvanhetbedrijf.Hetbleeksteedsvangoedinzichttegetuigen,dateroptijdwerdgeïnvesteerd.DevroegereangstvanChrisbleeknugeheelverdwe-nen.”

“Ikbenervanovertuigddatditallesnietisgedaanuiteerzuchtofandereigenbelang,maarbewustuitsociaaloogpunt.Ikwilmedenamensallemedewer-kersjulliebedankenvoordewerkgelegenheid,voordefijnesfeer,voorjulliesociaalgevoelenbegripvooronzeprivéproblemen.Indezemoeilijketijdmoetenweallemaalmoeitedoenomhethoofdbovenwatertehouden,maarhetluktjullienogsteedszeergoed,waardoorwijnogsteedsroyaalkunnenademhalen.”

‘Angst om te investeren’

Boekhouder Henk van Oosten“Ik ben ervan overtuigd dat dit alles niet is gedaan uit eerzucht of ander eigenbelang, maar bewust uit sociaal oogpunt.”

Henk van Oosten is vanaf 1966 jaren lang boekhouder geweest van Drukkerij van Engelen.

48

49

“Denieuwedrukkerijervaardenwealseenpaleisendoordeverhuizingkregenwemaatschappelijkmeererkenning.Eerstwashetbehelpenineenschuurachterom;nuwarenweeenechtbedrijfmeteeneigenplaatsinWaalwijk.”

Extra personeel

Doordeverhuizingnaarderandvanhetcentrumnamhetaantalordersflinktoeenkwameralsnelbehoefteaanextrapersoneel.Jannekewasinjuli1968mettweevriendinnenopvakantieinItalië.OmdatChrishaarmiste,vroeghijCeesdeRonde,eenbevriendecollegauitdetijdvanTielen,omsamenmethemvooreenpaardagennaarItaliëaftereizenomzijnliefjetebezoeken.CeeswerkteindietijdbijDrukkerijVerwiel.Tijdensdezereisliethijzichontvallen:“Alsjeooitiemandnodighebt,moetjeaanmijdenken.”ZowerdCeesinseptember1969deeersteofficiëlewerknemervanVanEngelen,aanvankelijkalszetter/drukker/bin-der,ofwelmanusjevanalles,latervooralvoorde

orderadministratieendeverkoopbinnendienst.Eenveelzijdigeendierbarecollegadietotaanzijntevroegedoodin2001bijhetbedrijfisgebleven.

VrijsnelnaCeeskwamde16-jarigePietervanDijkbijVanEngelenindienstalsdrukker.Janneke:“Eenlievejongen.Hijwasregelmatigziekenhadvaakhoofdpijn,maarhijwastrouwenwezijnaltijdgoedvoorelkaargeweest.Hijfungeerdeookalsoppasvooronzekin-derenenwasgekoponzeHarald.”DeloyaliteitvanPieterbleekeenstemeertoenhijnatweejaarbijVanEngelenwerdopgeroepenvoormilitairedienst.Chrisstondvooreendilemma,wanthijkonzijnwerknemernietzolangmissen.Hijbeslooteennieuwekrachtaantenemen,zijnneefTheovanRijswijk,entehopendathijovertweejaargenoeg

werkhadvoortweedrukkers.KortdaarnakwamPieteropgetogenachterommetdeboodschapdathijalsnogafgekeurdwasvoormilitairedienst.Denieuwekrachtzatechteralinzijnproeftijd,hadzijnoudebaanervooropgegevenenhadthuiseengezinteonder-houden.ChrisenJannekezatenerontzettendmeeinhunmaagenhebbenuiteindelijkdekwestieaanPieterzelfvoorgelegd.Diereageerderuimhartig:‘IkwilnietdatjeTheoontslaat;ikredmewel.’Janneke:“Daarzijnwehemaltijddankbaarvoorgeweest.”

Pieterheeftenkelejareneldersgewerktenislaterals-nogbijVanEngelenindienstgekomen.Intussenheelwatwijzer,wanthijwerkteonderanderebijdepatersindeabdijdrukkerijinNieuwkuijkenlaterbijeendruk-kerijwaarzeseksboekjesdrukten.

Eerste zetmachine

Indeperiodevan1969tot1973heeftChrisdeboekdrukverderuitgebreidenwerdeenzetmachineaangeschaft.TotdietijdwashetzettennoghandwerkenwerdhetmachinezetwerkuitbesteedaandeSt.PaulusabdijinOosterhout.Denieuwemachinewasdelaatsteinvesteringomallemogelijkhedeninboekdruktekunnenaanbieden.VanaftoenkonookhetclubbladvanNEOineigenhuisgemaaktworden.DeeldersgepensioneerdeVerhaakwasdeeerstemachinezet-terdieereenpaaruurperdagaanwerkte,opgevolgddoorGerardvanOlst.LaterisJanNieuwkoopalsmachinezetterindienstgekomen,dietotaanzijnVUTisgebleven.

Klanten

Chrishieldnietzovannetwerken,daarstondhijvervandaan,werkte‘s-avondslievernogeenuurtje,weetJanneke.“Wijwarensowiesogeenverenigingsmensen,

2 november 1970 Pieter van Dijk aan de pers.

Cees de Ronde, een dierbare collega die vanaf 1969 tot aan zijn vroege dood in 2001 bij het bedrijf is gebleven.

50

51

metzijnadviezenkleurindeplaatselijkecampagnes.“Hetmateriaalhieldenwekeurigachterslotengren-del,totnaverkiezingstijd.”

Huisstijldrukwerk

Indejarenzeventiggingensteedsmeerbedrijvenoveropeeneigenhuisstijlomhunherkenbaarheidtevergroten.Eenlogo,brievenmetbijpassendeenve-loppen,visitekaartjes,orderboeken,kassabonnen-blocs,facturen,aanmaningen,allesindezelfdestijl.Metmooiekleuren,eersttwee,laterdrie.Janneke:“ChriswaseengoedevormgeverenookCeesdeRondewaseenkeiinschetsmatigontwerpen.Voorhetontwikkelenvaneenhuisstijlhaddenwijgeenapartbureaunodig.Datkondenwezelf,vanadviesenontwerptoteindproduct.Meteenkeuzeuit542standaardkleuren.”DrukkerijvanEngelenwasergoedin;hetwerdeenspecialismedatzichsnelontwikkelde.OokJannekewascreatiefenkoneenhoopvoorberei-dendwerkverrichten.“Ikstonderaltijdmetmijnneus

bovenopenhebveelafgekeken.Alshettemoeilijkwerd,danriepikCeeserbij.Alleenvoorluxedruk-werkofbijveelkleurenbesteeddenwehetwerkuit.”

Gratis kalender

OmbekendheidtekrijgeninderegioverspreiddeDrukkerijvanEngelenvanaf1970jaarlijkseengratiskalender,metdaaropdetelefoonnummersvandelokalepolitie,brandweer,huisartsen,deopeningstijdenvandebibliotheek,posttarieven,datavankermissen,feestdagenenanderepraktischeinformatie.Janneke:“Welietenhemhuis-aan-huisbezorgen.Veelmensenhaddenhemaandebinnenkantvandekasthangen.Demeestenbeschiktenindietijdnognietovereenagenda;onzekalenderboodhouvast.Toenwijermeestopteneindjarennegentig,kwamereenstormvanprotest;demensenkondenhemblijkbaarnietmissen.Wijhaddengeenideedathetproductzo’nimpacthad.”

maarChriswildeooknergensbijhoren.Zijnneutraliteitwasbekend.Ookverenigingen(RKC,WSC!)dienietergbevriendwarenvertrouwdenhemhundrukwerktoe.Datgoldookvoordeveleelkaarbeconcurrerendeschoenenbedrijven.”Doordegunstigelocatieenuitgekiendereclame-campagneswistentochsteedsmeerklantendewegnaardenieuwedrukkerijtevinden.Erkwameengroeiendaantalordersbinnenvoorfamiliedrukwerk,maarVanEngelenleverdeookvolopaandemidden-standuithetcentrumenbedrijvenuitdeleder-enschoenenindustrie,zoalsCastelijnenBeerens,Lianta,SlaatsRosé,Anita,Dumco,LouisAarts,Pimlicoenveleanderen.Erwasvooralveelvraagnaarformulie-ren,zoalsweekstaatjes,magazijnbonnen,declaratie-formulierenenreisrapporten.“Wijmoestenaltijd

oponzehoedezijnalsmenmeteenformulierbin-nenstaptedatwealleenmaarhoefden‘natemaken’.Deleder-enschoenenindustriezatinWaalwijkenomgevingdichtbijelkaar.Iedereenhadhetzelfdesoortdrukwerknodigenerwerdveelgejat.Orderformulierenvoordeéénuitgedachtenontworpenkondenwijnietzomaarvooreenandergebruiken.”OokbijnaalleplaatselijkepolitiekepartijenkloptenrondverkiezingstijdbijChrisaan,ondermeervoorfol-dersenposters.“Datleverdeweleensproblemenop”,herinnertJannekezich.“Somsmoestdeverkooptweeruimtenreserveren,zodatpartijenelkaarnietkondenhoren.Ikherinnermevooraldatjaardatenkelenzwartalsdrukkleurwildenhebbenophelgeelpapier.Hetvroegdenodigecreativiteit.Zonderdestrategievande‘tegenstanders’bekendtemaken,brachtChris

“Janneke die overal insprong”: receptioniste - boekhouding - binderij - gastvrouw, terwijl ze zwanger was van haar eerste kindje (Harald).

1 juni 1969...alles staat op zijn plaats, de productie kan beginnen.

52

53

De Waalwijker

ChrisenJannekevolgdendeontwikkelingenindemarktopdevoetenbeseftenbeginjarenzeventigdatboekdrukalléénoptermijnnietvoldoendezouzijn.Ermoestietsbijkomen.In1973stoptehetlokaleweekbladDeEchovanhetZuiden.Janneke:“Bijonsontstondtoenhetstouteideeomeennieuwweekbladtebeginnen.VooralCeeswasdaarenthousiastover;hijkwamuitdekrantenwereldenwistwaarhijhetoverhad.”Deplannennamenalsnelserieuzevormenaan.Chris,JannekeenCeesstakenhunlichtopbijkennissenuitNuenen,dieookeenplaatselijkweekbladuitgaven,omtehorenwaterallemaalbijkomtkijken.Zehaddenzelfsaleenver-tegenwoordigerbenaderdomadvertentiesteverkopen.“Wewareneenheeleindrond,toenplotshetnieuwebladDeWaalwijkeropdedeurmatviel,notabenemetdezelfdemanalsvertegenwoordiger.”HetwasopdatmomenteenflinketeleurstellingvoorVanEngelen,maarachterafzijnzeblijdathetnietisdoor-gegaan.Eenweekbladisinteressantvooreendrukkerijomregionaalmeerbekendheidtekrijgen,maarvolgens

Jannekeishetveelvandezebladennietbestvergaan.“Eenweekbladlegteenenormedrukophetbedrijf.Extrapersoneelaannemen,advertentiesbinnenhalen,veelhec-tiekopmaandagendinsdagenavondendoorwerken.Hetbeïnvloedthetheleproductieprocesénhetgevoelvoorkwaliteit.Hetisaltijdrauswerk,opeentaalfoutwordtnietgekeken.Datismoeilijktecombinerenmeteenkwa-liteitsdrukkerij.”Demeestevandezeweekbladenwerdenlaterovergenomendoordegrotekrantenconcerns.

De huis-aan-huis kalender. Toen wij er mee stopten eind jaren negentig, kwam er een storm van protest; de mensen konden hem blijkbaar niet missen.

54

55

Fusie met drukkerij WIKO

Deel 5: 1974 - 1978

Volgens de krant: Een fusie in de drukkerij-wereld zal een unieke situatie doen ontstaan.

56

57

Antoniusstraat/EersteZeine,hetanderemomentoverdetekeningvanhunnieuwewoonhuisaandeAlbertServaesstraat.

Janneke:“Hetvielnietaltijdmee,mettweekleinekinderenineennietaltegrootbovenhuis.Hetvergdehetnodigeincasseringsvermogenvanzowelgezinalspersoneel,maarhetisgelukkigaltijdgoedge-gaan.”Overdagervaardenzedagelijksdatdefusieeengoedestapwasgeweestendatdezaakgroeide,maar’savondsverlangdenChrisenJannekesteedsmeernaareeneigen‘home’meteentuin,waardekinderenderuimtezoudenkrijgenomtespelenenoptegroeien.Inmei1975werdhundroomwerkelijkheidenverhuisdenzenaarhunnieuwewoonhuisaandeAlbertServaesstraat5inWaalwijk.

Publieksvriendelijk

Medioseptember1975kwamJokevandeWaterbijVanEngelenindienstomeendeelvandeadministra-tievanJannekeovertenemen.Eengoedeendeskun-digekracht.OokzijzoutotaanhaarVUTbijhetbedrijfblijven.DrukkerijvanEngelen-WikoBVgroeideintussenalskool,watinhetvoorjaarvan1978opnieuwleiddetoteenverbouwing.Dekantoorruimtenendereceptiewerdenafgestemdopdeeisenvandetijd.Datbete-kendeeenontvangsthalvoorhetaannemenvanklei-nerfamiliedrukwerkalsgeboortekaartjeseneenapartespreekkamervoorklantenmetgroterehandelsorders.Jannekevermoedtdathetsuccesvandedrukkerijmedetedankenisaanhunpublieksvriendelijkeinstelling.

Fusie met Wiko

Chrisbeseftedathijoffsetnodighadvoordeontwik-kelingvanzijnbedrijf,maarhetwaszijnvakgebiedniet.Hijkwamimmersuithetlood.Offsetvereisteaan-vullendekennisenbetekendeeenenormeomscha-kelingvoorhetbedrijf.Jehadeendokanodigendevoorbereidingwasanders;hetvergdeeeninvesteringwaarinChrisnognietthuiswas.

JoopWilkewaseenoud-werknemervandefaillieteschoenfabriekTimturuitWaalwijk,waarhijdehuisdrukkerijrunde.Hijwasbekendmetdenieuwewerkwijzevanoffsetenhadinmiddelseeneigeneenmansbedrijfje,Wiko.Alshetomveelfoto’sging,besteeddeChrisweleenswerkaanhemuit.Injanuari1974beslotenChrisenJanneketoteenfusiemetdrukkerijWikoenvestigdeJoopWilkezichinhetpandaandeEersteZeine.Joopbrachteenoffsetpersin,doka-apparatuureneentekstverwerkingsmachine.Hijwerdtechnischdirecteur,Chriscommercieeldirecteur.DenieuwenaamwerdDrukkerijvanEngelen-WikoBV.

Bouwen en verbouwen

Ommetdezaakvooruittekunnen,warenChrisenJanneketochalvanplanomdedrukkerijuittebreidenrichtinghetwoonhuisenelderseennieuwewoningtebouwen,maardoordefusiekwamendezeplannenineenstroomversnelling.Omplaatstemakenvoordeoffsetafdelingmoesteropkortetermijningrijpendverbouwdworden.Hetgezinverhuisdeinmaart1974mettweekleinekinderentijdelijknaardebovenver-dieping,diedaarvoorprovisorischwasaangepasttotwoonhuis.Debenedenverdiepingwerdinzijngeheelbijdedrukkerijgetrokken.DehalindeAntoniusstraatwerdentree,dehuiskamerkantoor,dekeukenwerdomgebouwdtotdokaenopdebinnenplaatskwamdeoffsetpersvanJoop.Hetachterstegedeeltebleefbehoudenvoorboekdruk.IndiezelfdeperiodekochtenChrisenJannekeeenbouwperceelvanhetuitbrei-dingsplanMeerdijkinWaalwijk,waarvoorzezelfeennieuwwoonhuismochtenontwerpenenbouwen.Hetwasopnieuweenhectischjaar.Hetenemomentbogenzezichoverdeverbouwingsplannenvande

Het viel niet altijd mee met twee kleine kinderen. Janneke en Chris verlangden naar een eigen ‘home’.

Piet van Dijk heeft Harald op z’n schouders bij de komst van de loodzetmachine.

Indiezelfdeperiode,beginjarenzeventig,begonoffsetdrukinsneltempodeboekdrukteverdringen,versterktdoordeopkomstvanfotografischeenelektronischezettechnieken.Documentenwerdennietlangermetbehulpvanlodenlettersenzinkenofkoperenclichésgedrukt,maarmetaluminiumplatenzonderreliëf.Doorditvlakdrukprocedékonnogsnellerengoedkoperdrukwerkgeleverdkonworden,vooralalshetgingomfoto’s.Erhoefdengeenloodcliché’smeergemaaktteworden.

Deel 5 [1974-1978]

58

59

offsetwarenbijvoorbeeldgroteinvesteringennodig,machinesvaneenpaarton,omdeontwikkelingenbijtehoudenendeVanEngelen-kwaliteiten-servicetekunnenblijvenleveren.MaarJoopdurfdehetnietaan.Janneke:“Chriskwamindietijdweleensvakermopperendthuis,maareind1978namhijeenrigou-reusbesluit.Ikhoorhethemnogzeggen:‘IkstopmetJoopenwilniemandandersmeernaastmehebbendanjou’.“VoorJannekekwamhetalseenschok.“Eenfusieongedaanmaken,datdoejenietzomaar.”Bovendienwaszeintussenwatlosgeraaktvanhetbedrijf.Zewerktetijdensdeschoolurenenwasvoorderestthuisbijdekinderen.“Ikvonddatheerlijk,maarhetwasduidelijkwatChriswilde.Hetwasvoormijopnieuweeningrijpendebeslissing,maarwebeslo-tenersamenvoortegaan.”ChriskochtJoopuit,dievervolgensisgaanwerkenbijeendrukkerijinWer-kendam.Janneke:“DefusieisvoorChriseenlastigeperiodegeweest,waarhijlievernietmeeroverpraatte.Hijhadeenverkeerdeinschattinggemaakt,vondhij.Zanderover.”

“Wewildenhetgraagmooimaken.Wegavendevoorgeveleenmodernaanzichtinonzehuiskleurenoranjeenbruinenplaatsteneenfraaievitrinemetonzeproducten,waardoordedrukkerijopeenwinkelleek.Indeontvangsthalmaaktenweeengezelligzitjemetplakboekenvolvoorbeeldenvanfamiliedrukwerk,waarklantenonderhetgenotvaneenkopjekoffierustiginkondenbladeren.Erwerdelkeweekschoongemaaktenonzemedewerkersstondenmensennetjesinhetpaktewoord.Datwasnietgewoonindietijd.Demeestedrukkerijenhaddennieteenseenbalie.Daarkonjeblijvenstaanenkreegjeeenboekaangereiktdooreendrukkermetviezehanden,rechtuitdewerk-plaats.”

Einde van de fusie

ToenJoopaantradwasJannekeblijdatChriseencompagnonnaastzichhadommeetepratenovertechnischezaken,wantzelfhadzijindietijdmetdeadministratieentweekleinekinderenhaarhandenvol.Bovendienwoondenzijnietmeerbijdezaak.DoordekomstvanJoopkonzijbewustwatafstandnemen.Hoewelhetbedrijfgoedliep,twijfeldeChrissteedsmeeraandesamenwerkingmetJoop.Hetwaseenfijnepersoonindeomgang,eengoedevakmaneneenhardewerkerdieoffsethadbinnengebracht,maarhetwasnietdeondernemerdieChrisnaastzichwenste.Chrishadvisie,durfderisico’stenemenenwildevooruitmetdezaak,maarhijvoeldezichdoorJoopgeremdinzijnontwikkeling.Ophetgebiedvan

Tot 1974 was de ingang aan de Eerste Zeine.

Zo zag het eruit ná de verbouwing. De ingang werd verplaatst naar de Antoniusstraat. De vlaggen waren voor de open dag geplaatst.

Tijdens de verbouwing hield opa zich met de kleinkinderen (Koen links en Harald rechts) bezig.

60

61

1974 - 1978

De drukkerij was weer compleet ingericht.

De zetterij voor de komst van de zetmachine.

De zetterij met de letterbakken met de diverse lettertypes.

De gevel van Drukkerij van Engelen-Wiko is met de verbouwing aangepast naar de huiskleuren van de drukkerij: oranje en bruin.

62

63

JoopWilketrokdoordefusiein1974inbijDrukkerijvanEngelen.Hetwoonhuisbene-denendebinnenplaatswerdenbijhetbedrijfgetrokkenendeentreevandedrukkerijver-huisdevandeEersteZeinenaardeAntonius-straat.Hetgezinverhuisdetijdelijknaardebovenverdieping.Ineenspecialeverhuiskrantvoorpersoneel,familieenvrienden,diedefamilieVanEnge-leninmei1975uitgafvanwegedeverhuizingnaareennieuwwoonhuis,doetJoopverslagvandeinwoonperikelen.

“Hetwaswélevenaanpassen!Gewendalsikwasomtewerkenmetnietsandersommeheendanhetgeluidvandrukpersen,vouwmachineenwaterzoalgeluidmaaktineendrukkerij.Nu,nadesamenvoegingvanonzebeidedrukkerijen,werdhetwelevenanders.Ermoestsamengewerktwordenmeteenaantalnieuwemensen,methunvragenenwensenenhuneigenmaniervanwerken.Ermoestendingenuithandengegevenworden,dieikgewendwaszelftedoen.

EndanhetinwonenvanhetgezinnetjeVanEngelenmethuntweezoontjes.Koen,dejongsteenmeestonvermoeibarerakker,onuitputtelijkalshetgaatoverhetuitdenkenenuitvoerenvandegevaarlijkstekunsten.Desnelheidwaarmeehijoveralop,onderofinklimtendaarbijduizendkeerperdagzijnhoofdofietsandersbezeerd,zijnmoederdestuipenophetlijfjagend.EnHarald,deoudstezoon,diewatrustigerenbedachtza-meris.Hijtekentenschildertgraagenlaatzichalleenzienalshijtekenpapiernodigheeft,maardanwelindiespecialekleurofsoort.Enwattezeggenvandebak-enkookgeurtjesdieregel-matigvanbovenkwamenaanwaaienendievééltevroegvooretenstijddereukorganenbegonnenteprikkeleneneenhongerigemaaggeweldaandeden.Ookkijkjewelevenvreemdopalsplotselingalleramenendeurenonheilspellendbeginnenterammelen,totblijktdatdewasautomaatbovenisbegonnenmetcentrifugeren.Bijditalleswordjezeernauwbetrokken,omdathetonderhetzelfdedakgebeurt.Maarikmoetzeggen:alleswentopdenduurenhetbrachtiniedergevallevenindebrouwerij.”

Compagnon Joop Wilke

‘Het was wel even aanpassen’

Na de samenvoeging van onze beide drukkerijen, werd het wel even anders.

64

65

In een stroomversnelling met de snelkopie

Deel 6: 1979 - 1985

Van Engelen raakte in een stroomversnelling. De tekst op de drukpers spreekt voor zich.

66

67

Snelkopie

ChrisenJannekegingendirectopzoeknaareenaanvullingopoffsetvoorkleinereoplagen.ZijwistendaterinEindhoveneensneldrukkerijwasgestartonderdenaamKopiesnellerenhaddenhetideedatWaalwijkdaarookklaarvoorwas.Janneke:“OpdeEfficiencybeursindeRAIwerdonzeaandachtgetrok-kendooreenprimeurvanRankXerox,eenvijfmeterlangekopieermachine,deRX9200.Hetwaseennieuweontwikkeling.Geengerommelineendokanetalsbijoffset,maarhetorigineelaandeenekanterin,kant-en-klarekopieënaandeanderekanteruit.Wehebbenertweeuurnaarstaankijken.”OmdatzetocheenpaardageninAmsterdamzoudenblijven,zijnzedaagsernaopuitnodigingbijsneldrukkerijJubelsopbezoekgeweest.Diedraaidealeentijdjeopeenapartelocatieinhetcentrumvandestad,vooralvoorstudenten.“Opdeterugwegnaarhuiswistenwehetzeker:ditisdetoekomst,120kopieënperminuut.Klaarterwijluwacht.”

Akkefietje

Omdatdetechniekvansnelkopienoginontwikkelingwas,zoudemachinegehuurdworden,voorƒ5000,-permaand.Inhetvoorjaarvan1979werdhetheleplandoorgesprokenmeteenvertegenwoordigervanRankXerox.InvertrouwenwerdendemogelijkhedenvooreensneldrukkerijinWaalwijkenomgevingdoor-genomen,waarvoorChrisenJannekehembelangrijkemarkt-enklantgegevensverstrekten.Daarnawerdhetverdachtstilenwerdenzewekenaanhetlijntjegehoudendoordevertegenwoordiger.TotdatdezetijdenseenafspraakindeshowroominEindhoven,tothunstommeverbazing,meedeeldedatzijnvrouweensneldrukkerijgingbeginneninWaalwijk,dathijdeweekdaarvoorallesgeregeldhadendathijdegoedkeuringhadvanzijnbaas.HijhadzelfsaleenoptieopeenpandindeWilhelminastraat.HijnodigdebovendienChrisenJanneke’savondsopzijnprivéadresuitombijeenglaswijndoortepratenovereenmogelijkesamenwerking.

MethetbesluitvanChrisomdefusieongedaantemakenenalleenmetJannekeverdertewillengaan,werd1979opnieuweencruciaaljaar,waarinhetbedrijfineenstroomversnellingraakte.Janneke:“Alsofweallesmoesteninhalen.Netalsin1969en1974liependeomstan-dighedenoponsvooruitengingenzakenvluggerdangepland.”

Deel 6 [1979-1985]

RX 9200. 120 kopieën per minuut. De snelste ko-pieermachine ter wereld. De snelkopie viel vanaf het begin onder de verantwoording van Janneke.

68

69

gaanbijRankXeroxenisjarenlateralsnogeensnel-drukkerijbegonnenin’s-Hertogenbosch,métRankXerox-machines…

Nieuwe markt

AanvankelijkwashetdebedoelingomdesnelkopieopeenapartelocatieinWaalwijkondertebrengenalseenapartbedrijfje,maaromdatdebovenverdiepingaandeAntoniusstraattochleegstond,beslotenChrisenJannekedaaralvastvoorzichtigtebeginnenomtezienhoehetliep.Speciaalvoordezwaremachinewerdeenbetonnenvloergestortenaircoaangelegd.Inaugustus1979werdhetenormeapparaatmeteengrotekraanindelendoorhetbovenraamnaarbinnengetakeld.“Datwaseenspektakel.Destraatwerdaf-gezetdoordepolitie,erontstondeenwareverkeers-opstoppingenwehaddenheelwatbekijks.”

Tochwasnietiedereenevenenthousiastoverhetnieuweavontuur.Janneke:“VolgenspavanEngelen,

diebijnavijftigjaarlangdrukkerwasgeweest,haal-denwedevijandinhuis.Eneencollega-drukkerijuitWaalwijklachteonsuit:‘Waarbeginnenjullieaan?Datisgeendrukwerk,datisrommel.Datmoetjenietwillen.Hetgaatjedekopkosten.’”MaarChrisenJannekezagenhetanders.Snelkopiewasgeenaanvullingophundrukwerk,maareenopvol-gervanhetstencilapparaat.“Ikhebmijneigenafstu-deerscriptienoggestencild.Deeentelicht,deandertedonker.Datwaseendoffeellende.”VanEngelenmoestveelklantenwegsturen,omdatdevraagbuitenhunmo-gelijkhedenviel.Tienboekjesdrukkeninoffsetwasteduur.Erwasbehoefteaandrukwerkinkleineoplagen,datsnelentegeneenlageprijsgeleverdkonworden.Metsnelkopiekoneenhiaatindemarktgevuldworden,bijvoorbeeldvoorfeestgidsen,prijslijsten,scriptiesenlesmateriaalvoorscholen.“Dekwaliteitwasietsminderdandrukwerk,maarvoorditsoortproductenvoldeedhetprima.Hetwaseenandere,snellemarktwaarweinstapten.Daaromhebbenweoverwogenomermeeopeenapartelocatietegaanzitten,zodathetonder-scheidooknaardeklantentoeduidelijkzouzijn.”

ChrisenJannekegingenopzijnuitnodigingin.Zijbe-steeddenechterdehelemiddaginEindhovenaanhetinformatieinwinnenoverdezaak(Erbleekinderdaadeenpandinoptietezijn).Nadenodigekennisbereid-denzezichstrijdbaarvooropdeavondlijkebijeen-komst...DewijnwasgoedennaenkelevriendelijkeuitwisselingenbegonV.hetgesprek:Wijzoudenbe-grijpendat2vanzulkemachinesteduurwarenominWaalwijkteplaatsen?DatwildeRankXeroxookniet...Hijsteldeeencollegialesamenwerkingvoor.Hijzoualhetdrukwerkbijonsonderbrengenalswijkopieerklan-tennaarhemzoudenverwijzen.Janneke:“IneenijzigesfeerhebbenwehemmeteenduidelijkgemaaktdatwijopzeerkortetermijnzoudenstartenenalsdatnietmétRankXeroxkondànwelmeteenandermerk.”

EenmaalthuiswarenChrisenJannekelaaiend.Zevoeldenzichbedonderd,maarbeslotendoortezet-ten,omdatzevoldoendezekerheidhaddenomtestarten.Zehaddenimmersaleenpand,personeeleneenuitgebreideklantenkringvanzo’nvijfhonderdbe-drijven,middenstandersenscholen,alleenalinWaal-wijk.“Evendachtenweuittekijkennaareenandermerkmachine,maarerwasnietsvergelijkbaarsindemarkt.UiteindelijkbeslotenweeenbrieftesturenoverdehelegangvanzakennaardecommercieeldirecteurvanRankXerox,deheerWhite.Dienamhetgelukkigvooronsopmetdereactie:‘Gamaarstarten,ikhelpjulliewel.Endatakkefietjemetdievertegenwoordiger,datlossenwijwelop.’”DeverkoperisvolgensJannekekortdaarnawegge-

Relatiegeschenk met het nieuwe logo van de snelkopie.

De RX 9200 komt in onderdelenmet een hoogwerker naar binnen.

70

71

1982 Een nieuwe tijdOffsetdruk vervangt boekdruk, fotozetten vervangt

loodzetten en fotokopiëren creëert een nieuwe markt.

Fotokopiëren creëert een nieuwe markt. Fotozetten vervangt loodzetten.

Van Engelen Snelkopie: schot in de roos

Onderhetmotto‘Pijlsnel,spotgoedkoopentoch…hoogwaardig!’werdervoloppubliciteitgemaaktvoordesnelkopie.Hetbleekeenschotinderoosendraaidevanafdeeerstedagmetwinst.Chrisleiddededrukkerij,desnelkopiekwamonderdeverantwoor-dingvanJanneke.Zijmaakteprijslijstenenoffertes,besteldemateriaal,leerdedemachinesbedienen,nampersoneelaanenonderhieldcontactmetdetechnischedienstvanRankXerox.Diewaservrijwelwekelijksomdatdeeerstemachinenogalstoringsge-voeligwas.Methetpersoneelverliephetaanvankelijkmoeizaam.“IkhadeenjongenuitTilburgaangeno-men.Hijwildegraag,gingzelfsvooronsvanvoetbalaf,maarinachttienmaandentijdwashijveertienkeerziek.Alsik‘sochtendsdestraatinkwamrijdenenzijnautonietzagstaan,kreegikhetalbenauwd.Danmoestikweerdeheledagzelfachterdemachineenbleefalmijnanderewerkliggen.Datwasniettedoen.Opeengegevenmomenthebikhemontslagen.Later

hebbenHansvanderMarelenJoséPriemushetopgepakt.Datteamwerktetientallenjarenfantastischsamenenheefteenbelangrijkebijdragegeleverdaanhetwelslagenvandesnelkopie.”

VanEngelenwaséénvandeeersteninBrabantdiestarttemetsnelkopieenisinWaalwijktientallenjarendeenigegeweest.Hetwaseengrootsucces.Janneke:“Declouwas:mensenkwamenbinnen,gavendeoriginelenaf,wachttenevenonderhetgenotvaneenkopjekoffieenkondenhetkopieerwerkdirectmeenaarhuisnemen.Klaarterwijluwacht;datwasbijzonderindietijd.”

Eén pakket

Deeerstemachineskopieerdenpaginavoorpaginaenwerktenmetsorteervakken.Laterkondenheleboekenachterelkaargereproduceerdworden.Dekwaliteitwerdsteedsbeter.Geleidelijkaanliependrukwerken

72

73

snelkopiedoorelkaarheenenbleekhetjuistgunstigtezijndatbeidedienstenonderééndakhuisden.“Welegdenprijzennaastelkaarenkwamentotsnij-puntenvanaantallen.Jebesprakmetdeklantwatdebestetechniekwasvoorzijnopdracht.Alshijgeenhaasthad,washetbijbepaaldeaantallensomsvoor-deligeromtedrukkendantekopiëren.Bovendienwasdekwaliteitdanbeter.Hetkwamsteedsdichterbijéénpakket,terwijlweaanvankelijkdachtendatheteencompleetanderemarktwas.”

Alin1981beseftenChrisenJannekedanook:wemoetendekennisvandedrukkerijendesnelkopiebundelenendetweebedrijvenbijelkaarhoudenon-derééndak.Vanaftoenzijnzeactiefopzoekgegaan

naareennieuwpand.Erwasintussengeïnvesteerd,ondermeerineenzelfbedieningsmachinevoordekleineklant,eentekentafel,eensnijmachineenap-paratenomboekjestebinden.Janneke:“HetwerdopdeAntoniusstraatechtbehelpen;hetstondmudjevol.Enalserweereenpalletpapiergeleverdwas,wer-denallemannenuitdedrukkerijopgetrommeldomtesjouwen.Dozenvol,trapjeop,trapjeaf.Tochhebbenwehetdaarzesjaarvolgehouden.”

Offsetdruk vervangt boekdruk.

Het was braderie in Waalwijk.Joep Hoffmans stuntte vanaf de toren van de St. Jan.

74

75

InveleWaalwijksehuizenheeftdezekalenderjarenlangindekeukenofhettoiletgehangen.

DezeverjaardagskalenderwordtuaangebodendoorDrukkerijvanEngelenb.v.tergelegenheidvanhet15-jarigbestaan.DekalenderistotstandgekomeninsamenwerkingmetWimSuermondtdiedeportrettenvanbekendeWaalwijksetypenuitdevijftigerjarenheeftgetekend.DezetekeningenwerdengereproduceerddoorvanEngelenSnelkopieb.v.,terwijldetekstenwerdenverzorgdinhoogdrukdoorDrukkerijvanEngelenb.v.Deorigineletekeningenwerdendoordehuidigeeigenarenbereidwilligbeschikbaargesteldwaarwehenzeererkentelijkvoorzijn.

Bekende Waalwijkse figuren

76

77

Naar de Grotestraat

Deel 7: 1985 - 1986

José Priemus bij de snelkopieermachine.

78

79

NadeverhuizingnaardeGrotestraatsteegdeomzetvanVanEngelenaanzienlijk,ondanksdeslechteeconomischetijdwaarinzemiddenjarentachtigverkeerden.“ToenChrisgenezenwas,paktenwesamendedraadweerop,meteengeweldigteamomonsheen.Hetwaseengoedetijd.Wedurfdenallesenkondenhetwerkamperaan.Hetgelddatweverdienden,in-vesteerdenwedirectinnieuwepersenenextrapersoneel.Ophethoogtepunthaddenwezo’n24menseninvastedienst.”

Deel 7 [1985-1986]

‘aachter’ervaardeiknietzo.Datwasinmijnogenookietsuitdeverledentijd.”Indezomervan1985werdhetnieuwepandaan-gekocht.Groteverbouwingenwarennietnodig,omdatdeindelingalnaarwenswas.Ookdekarak-teristiekevoorgevelwildenChrisenJannekeperseintacthouden.Maarermoestenweleenhoopzakenaangepastenafgewerktworden.DaarvoornamenChrisenJannekehunbuurmanHermanSlaatstijdelijkinloondienst.Hermanzatindeww,tijdensdeforsewerkeloosheidindebouwbeginjarentachtig.Ineenjaartijdheefthijinzijneentjeenlatermetbehulpvanonzemedewerkershethelepandopgeknapt.Hetwaseengoudenkrachtvoorhetbedrijf,dietotopdedagvanvandaagdeklusjesmanisvandefamilie.

Ernstige blessure

Inseptember1985,kortnadeaankoopvanhetpand,kreegChrisplotseenernstigeblessure.Hijstruikeldeovereendrempelbijeenklant,waarbijzijnachilles-peesafscheurde.Waarschijnlijkdoorzijnmedicijn-gebruikgenasdewondniet.Maandenlangheefthijineenrolstoelgezetenenopkrukkengelopen,zieken-huisin,ziekenhuisuit.Janneke:“Hetwaseendrama,preciesindeperiodevanaldiemooieplannenvoordekomendeverhuizing.Wehebbenelkaartoenver-schrikkelijkgemist,zekeralshijweerinhetziekenhuislag.Ikvoeldedeverantwoordingvooralles.MoestaanzoveeldingendenkenenbeslissingennemendieiktotdantoebijChrisopdeallerbesteplaatswist.DaarbijhadikooknogdezorgvoordekinderenenvoorChriszelf.Hetwaseenhelezwaretijd.”Jannekeisvanafdatmomentookmeerdanfulltimegaanwerken.

Op27december1985zijnze,ondankseenpaksneeuw,overgehuisdnaardeGrotestraat.Chrishuildebijdeingebruikname.

Nieuw pand

Hoeweldejarentachtigeconomischslechtwaren,ginghetVanEngelenjuistvoordewind.Janneke:DoordesterkegroeiwasVanEngelenopnieuwgenoodzaaktomteverhuizen.DriejaarlangzochtenChrisenJannekenaareengeschiktpandinWaal-wijk,maarhetwassteedstegroot,teklein,teduurofdeverkeerdelocatie.Totdatin1984hetpandvanschoenfabriekChrystallaandeGrotestraatvrijkwam.Janneke:“Ikwasbijheteerstebezoekmeteenalverkocht.Hetleekwelalsofhetspeciaalvooronsgebouwdwas,zogoedpastehetbijwatweindetoekomstnodighadden.Eenmooieruimeentree,driekantorenenviergrotehallenvoordesnelkopie,destudiovoorbereiding,dedrukkerijendebinderij.Ikwashetinmijnhoofdalaanhetinrichten.”

EenmaalbuitenbleekChriserechternietsvoortevoe-len:“Veelteverwegenveelteduur.”Hetwasinderdaadeenduurpand.DaarbijkwamChrisuit’tHeikeenwasdestapvoorhemnaar‘vurre’wellichterggroot.

Hijtwijfelde.Erwerdnietmeerovergesprokenenhetstelzettehaarzoektochtnaareengeschiktpandvoort.

Veur’ en ‘aachter’

EenhalfjaarlaterstapteéénvandeeigenarenvanChrystall,ChrisAarts,bijVanEngelenbinnenmetdevraagofzenogbelangstellinghaddenvoorhetpand.Hetstondnogsteedsleegendenoodwashoog,wanterwarenproblemenmetzijnbedrijf.Hijwildeergraagvanaf.Chriswasopdatmomentafwezig.Jannekebrachthet’savondstersprakebijChris,dietothaarverbazingvoorsteldetegaanonderhandelen.Hijgaftoe:“Eerlijkgezegdbenikernogweleenslangsge-reden.Misschienishettochzogeknogniet.”Hijhadintussendetijdgehadomergoedovernatedenken.Zekondenvandesituatieprofiterendoorflinkonderdevraagprijstebieden.Janneke:“Chriswaseenhalfjaareerdernogniettoeaaneenlocatieinhet‘veur’enheefteenhelestapmoetenzetten.IkbenvanoorspronggeenWaalwijkse;destandsverschillentussen‘veur’en

“Veel kleine drukkerijen hebben in die periode een opdonder gehad, maar wij groeiden tegen de klippen op. Waarschijnlijk omdat wij innoveerden.”

De jaarkalender van 1986 met aan de voorkant als thema de verhuizing naar de Grotestraat.

80

81

27 december 1985 verhuizingvan de St. Antoniusstraat naar de Grotestraat.

In september 1985, kort na de aankoop van het pand, kreeg Chris plots een ernstige blessure. Hij struikelde over een drempel bij een klant, waarbij zijn achillespees afscheurde. Maandenlang heeft hij in een rolstoel gezeten en op krukken gelopen, ziekenhuis in, ziekenhuis uit.

Vanwege de formaten van de diverse machines moest alles afgezet worden.

De eerste machines arriveren aan de Grotestraat, ondanks een dik pak sneeuw.

82

83De ordermappen en lichttafel.

De machines worden met behulp van een heftruck op hun plaats gezet.

Ook de snijmachine staat al op z’n plaats.

De drukpersen staan op hun plaats en klaar voor gebruik.

VanEngelenSnelkopiehadeeneigeningangaandezijkantvanhetpandenwerduitgebreidmeteenlangetafelmetafwerkmachinesomtesnijden,intebindenentelijmen.Daarnaastkwamereentekentafeleneenzelfbedieningshoekmeteenknipkaart.“Datwasietsnieuwsvoordietijd.”

Foliedruk

Dejarentachtigvormdeneentijdvanluxehuisstij-lenenbedrijvenwarenbereidomdaargoedvoortebetalen.Foliedrukkwamweerinopkomst.Eenoudetechniek,waarbijdunnemetaalfoliemetbehulpvaneenstempelenwarmteonderhogedrukoppapierwordtaangebracht.“Glanswasmode.Iedereenwildegoud,zilver,rood,lichtgevend:allesmoestblinken.Wijhaddeneenpersdiedatkon.Hetmateriaalwerdmetrollentegelijkbinnengebrachtenleiddetoteengewel-digegroeivanhetaantalorders.”

Kopiëren in full colour

Omdatfullcolourdrukwerkinkleineoplagenvoorvelenonbetaalbaarwasvanwegedehogeopstartkos-ten,kwamindezelfdeperiodehetkopiëreninkleuropzetten.“Bijdeeerstekleurenkopieermachinediewehadden,werdendevelleneréénvoorééndoorheengetrokken;voortienpagina’sstondjeeenhalfuurtewachten.”VanEngelenheefthaarkleineoplagenfullcolourdaaromjarenlanguitbesteedaaneendrukkerijinEindhoven.ZijwarendealervanhetmerkRapido-colorenleverdevooreenredelijkeprijseenkwaliteittussendrukwerkenkopieerwerkin.“Bijoplagentussende10en500stuksnamenwijdeordersaan,stuurdendeoriginelenperpostopenkregenbinnenenkeledagenkant-en-klaarmateriaalteruggestuurd.Foto’s,folders,beursmateriaalofdeomslagvaneenboekje.HeelWaalwijkkendedat.Veelmakelaarsmaaktenerbijvoorbeeldgebruikvan.Wehebbenereenflinkeomzetmeegedraaid.

84

85

Pastienjaarlater,in1997,kwamendesnellekleuren-kopieerapparatenopdemarktenhebbenweerzelfeenaangeschaft.Rapidocolorwerdverledentijd.”

Eerste computer

In1987deedookdeeerstecomputerzijnintredeenwerddehandmatigeboekhoudinglangzaamafge-bouwd.“Hetwaseennieuwmedium,wijwarenervroegmee,maarhetwaseenlastigeovergang.Wewarengewendomallefactureninteboekenopkaar-ten,enkolommenhandmatigoptetellen.Jezietdanprecieswatjedoet.Opdecomputerverdwijntmeteen‘enter’allesuitbeeld.Datvraagtomeenabstractemaniervandenken.”

Hetpersoneeldatermeemoestwerken,hadnognooitachtereencomputergezeten.Iedereenmoestoples;datwaseenheelproces.“Wehebbennogeenjaarlangeendubbeleboekhoudinggedraaid;GerdametdehandenJokeopdecomputer.Enmaartellen,netzolangtotdatallesmetelkaarovereenstemde.”

Omdatjeindietijdnoggeenhardeschijfhad,moestenerregelmatigback-upswordengemaaktenindekluisbewaard,allemaalopapartefloppy’s.Hetopmakenvandebalanswasdaardooreenheelgedoe.Hetsysteemwasindietijdooknognietzogoedbeveiligd.Jannekekanzichnogherinnerendatergegevensverlorenzijngeraakt.“OnzeKoenwastoen15jaarenscharreldewatrondinhetbedrijf.Hijwildegraagevenachterdecomputerzitten.Eenmaalthuisbiechttehijopdaterietsmiswasgegaan.Blekenwevanveertiendagenalleboekingenkwijttezijn!Allesmoestopnieuwingeboektworden.Datkunjejenubijnanietmeervoorstellen.Koenhadzijnlesjewelgeleerd,nadathijeenpaardagengratisvakantiewerkhadmoetendoeninhetbedrijf.”Chris nog even op zijn ‘oude’ plekje,

onder toezicht van vader.

Het nieuwe pand in volle glorie.Dé tijd voor Snelkopie.

86

87

Opvolging door HaraldBeginjarennegentigkreegChrishetfysiekzwaarder;hijwerdsteedsvermoeiderenhadsomsnietvoldoendeenergiemeer.Zijnlangewerkzamelevenenzijnbrozege-zondheideistenhuntol.ChrisenJannekezijntoeninge-sprekgegaanmethetKoninklijkVerbondvanGrafischeOndernemingen(KVGO)omzichtelatenvoorlichtenovereenmogelijkeopvolging.DeheerWiertzadviseerdeomnaastChriseennieuwebedrijfsleideraantestellen,zodatChriszichlangzaamzoukunnenterugtrekkenuitdezaakalstechnischleiderenhoofdverkoop.Prijsbeleid,voor-ennacalculatiezouvoorlopignogzijntaakkunnenblijven.Janneke,diezesjaarjongerwas,zounogeenpooskun-nenmeedraaienophaareigenwerkgebied.Hetadvieswerdin1994gevolgdmetdeaanstellingvanRobBrouwer,eenselfmademanmeteenkleindruk-

kerijtjeinVlissingen,diegraagterugwildenaarBrabant.Hetdienstverbandwasgeensucces.“Robwaseenfijnpersooneneengoedevakman,maaralsbedrijfsleidertelicht.Destapvanzelfstandigwerkennaareencompleetbedrijfrunnenenleidinggevenaaneenteamgeschooldetechnischemensen,bleektegroot;hijmistehetover-zicht.Ikvondhetverschrikkelijk,wanthoemoesthetnuverdermetdezaak?”OpNieuwjaarsdag1995zijnChrisenJannekemethunzonenomdetafelgaanzittenomserieustepratenoverdetoekomstvanhetbedrijf.Erwarenwathenbetrefttweeopties:ófhetbedrijfzouverkochtworden,óféénvanhunzonenzoudedrukkerijovernemen.Janneke:“Wewildenpersenietdatzesamenhetbedrijfzoudengaanleiden.Wehebbenbijteveelklantengeziendathetmisgingmettweebroersaanhetroer.”Koen,dieintussenpilootwas,gafdirecttekennengeenbelangstellingtehebbenvoordezaak.Harald,dieeengoedebaanhadalsbedrijfseconoombijBoersVleeswa-reninSt.Michielsgestel,wildehetvoorstelweloverwe-gen.Inhetnajaarvan1995staptehijinhetbedrijf.Totaalonbevangen;hijwastoen25jaar.

Chris en Joke van de Water zijn druk bezig met de inrichting van het nieuwe kantoor.

De nieuwe studio. Iedereengenoot van de nieuwe omgeving.

88

89

25-jarigbestaan

Deel 8: 1987

90

91

Carnaval1987.Op2maart,carnavalsmaandag,bestondDrukkerijvanEngelen25jaar.Erwasbeslotenomeropdiedaggeenruchtbaarheidaantegevenomdatheteenvrijedagwasenwepasinhetnajaarzoudengaanfeesten.Datwaspraktischermetdegroteordersdievooralvroeginhetvoorjaaropdeplanningstonden.Omstreeks11.00uurwerdhetonrustigindeomgevingvandeAlbertServaesstraat:hetvoltalligepersoneelstondaandebelmetbloemen,koffie,gebakenmethéélveelzinomereenfeestjevantemaken.Hetwerdeengenoeglijkecarnavalsmorgenenhetgrotefeestlaterinhetjaarwerdonvergetelijk.

Deel 8 Het 25-jarig bestaan [1987]

Het 25-jarig bestaan

OmdatVanEngelenveeltedankenhadaanpar-ticulierenenbedrijvenuitderegio,wildezijinhaarjubileumjaargraagietsterugdoenvoordeWaalwijksegemeenschap.Inoverlegmetdegemeentezijntweeprojectengekozen.ZeschonkeneencomputeraandeMeerdijkschool,deeersteinhetWaalwijksebasisonderwijs.Enzeontwikkeldesamenmetenkeleambtenareneentoeristischefiets-enwandelroutedoorWaalwijk.Tijdensdedrukbezochteopendageninoktober,inhettekenvanhetjubileum,werddeche-quevoordecomputerenheteersteexemplaarvanderouteofficieeloverhandigdaanburgemeesterVanCasteren.Deopendagenwerdengevolgddooreenreceptieeneenonvergetelijkefeestavond,begeleiddoordeWaalwijksecabaretierTonvanEngelen.“Hetwarenfantastischedagen,waarwenogsteedsmetveelplezieraanterugdenken.”

Eigenlijkstond1987inzijngeheelinhettekenvanhetjubileum.“Wehebbendatjaarprachtigereclamegemaakt,insamenwerkingmetJacquesPeppingvanreclamebureauVisucomuitWaalwijk.Zohebbenweeenjubileumkalendersamengesteldrondvieractuelegebeurtenissendiespeeldeninonsoprichtingsjaar1962:deeerstebaanronddeaardedoorJohnGlenn,het25-jarighuwelijksfeestvanJulianaenBernhard,deeerstegrootschaligeinzamelingsactieOpenhetDorpdoorMiesBouwmanendeCuba-crisis.Bijelkonder-werplegdenweeenlinknaaronzedrukkerij.Dekalen-derwasgetekendengeairbrushedintweekleurenenwerdaangebodenaanalonzeklanten.Datwerderggewaardeerd.WekregenzelfseenbedankkaartjevanMiesBouwman.”

Deze taart spreekt voor zich.

92

93

Cees de Ronde in gesprek met burgemeester van Casteren en zijn vrouw.

Het cadeau aangeboden door het per-soneel.

De uitnodiging voor het 25 jarig bestaan.

Ons cadeau aan de gemeenschap: een cheque voor de aanschaf van computers voor de Waalwijkse basisscholen.

Een toost op nòg eens 25 jaar erbij!!!

Ton van Engelen.

94

95

Feestavond

Deopendagenwerdengevolgddooreengezelligeeneenonvergetelijkefeestavond,begeleiddoordeWaalwijksecabaretierTonvanEngelen.“Hetwarenfantastischedagen,waarwenogsteedsmetveelplezieraanterugdenken.”

1962: De Cubacrisis.De eerste grootschalige inzamelingsactie, Open het Dorp door Mies Bouwman.

De eerste baan rond de aarde door John Glenn.

Het 25-jarig huwelijksfeest van Juliana en Bernhard.

Uitgegeven ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van Drukkerij van Engelen.

In het boekje staan gedichten en ‘dagdromerijtjes’ van Ton van Engelen.

96

97

Bij het 25 jarig bestaan mogen Chris en Janneke hun eigen cadeau, aangeboden namens personeel en de’helpsters’, zeefdrukken.

98

99

Feestavond bij het 25 jarig bestaan

Moeder van Engelen is nog steeds erbij!

Een familiefoto ter gelegenheid van het 25 jarig jubileum.

100

101

1987 SnelkopieVan Engelen is de specialist op het gebied van snelkopie in de regio.

‘Grafisch Nederland’.De Nederlandse ambassadeur in Tsjechië, J. Heinemann speldt Chris de zilveren KVGO medaille op tijdens een bezoek aan Praag.

Hans van der Marel bij de grootformaat-printer.

Janneke van Engelen-Renders begeleidt klanten bij snelkopie.

102

103

In rustigervaarwater

Deel 10: 1988 - 1995

Het kunstwerk bij de entree van Van Engelen is gemaakt door Wim Suermondt in opdracht van “de Geldersche” ± 1960.

104

105

In rustiger vaarwater…..Tetterode,deleveranciervandrukpersenboodhetbedrijfeenreisaannaarHeidelbergomdefabriekenvandebefaamdeGTO-persentebekijken.Hetwerdeengeweldige2-daagsereiswaarnoglangoverwerdnagepraat.

Leuk:TerwijldeoudersallemaalinHeidelbergverble-venheeftMariekedeRonde(zondermedewetenvandeouders)vooralonzekinderentussen14en18jaareenetentjegeorganiseerdineenWaalwijksrestaurant.HettypeerthuneensgezindheidmaaróókdataldieoudersbijDrukkerijvanEngeleninmiddelswatouderwerden!

In1989gaatHenkHensenalseersteindeVUT.Hijwordtuitgezwaaidopdeboot“Zilvermeeuw”inDrimmelen.

1989waseenheelgoedjaarenin1990gingenweweeropreis:nu3dagennaarParijs,ookweereenevenementomlangovernatepraten.Ookinhetkasboekisdeuitbreidingvandeklanten-kringtezien:Deuitgavenaanbloemstukkenvoorallerleigebeurtenissenstijgtgestaag!Hetbedrijfslevenwasweerovereindgekrabbeldnadeslechtejarentachtig.Erwerdgoedverdiendendedrukwerkbehoeftewasgroot.

Uitbreiding Snelkopie

VooraldeSnelkopiegroeidehard.Elkenieuweontwik-kelingwerdbijgehoudenendesnelheidenkwaliteitvandeafdrukkenbenaderdesteedsmeerhettradi-tioneledrukwerk.Deontwikkelingengingensnel,hetmachineparkgroeideengroeide.Warenerdirectnadeverhuizingnog2ingangenen2verkoopbalie’s,naenkelejarenkwameréénverkoop-puntenwerdvoortaansamenmetdeklantoverlegdvoorwelkprocedéwerdgekozen,uitgaandevanhet

Detijdnahetzilverenjubileumwaseenredelijkonbezorgdeenprettigetijd.Chriswasweerhelemaalgenezen,erwaseendeskundigteamenmededoordemooielocatiesteegdeomzetgestaag.

Deel 10 [1988-1995]

Het bezoek aan Heidelberg.

106

107

De nieuwe entree waar Hannelore van Cromvoirt het eerste overleg met de klant voerde.

3 dagen naar Parijs, een evenement om lang over na te praten.Henk Hensen gaat in de VUT.

degewensteaantal/kwaliteit/levertijde.d.Hetwerdweertijdomteverbouwen.Erkwameenge-heelnieuweentreemetreceptiewaarHannelorevanCromvoirtvoortaanheteersteoverlegmetdeklantvoerde.Aandezijkantwerdeendeelaangebouwdentegelijkertijdwerddebuitenkantvanhethelepandonderhandengenomen:eenvernieuwdevoorgevel,dakenenschilderwerkmaaktenhetpandklaarvoordenabijetoekomst.

Slopen van de 2 donkere kamers

Bijdeingebruiknamevanhetpandwerdenernog2donkerekamersingebouwdvoorhetontwikkelenvanfilmsenmakenvanoffsetplaten.Hetwaseeningewikkeldprocesvoorergedruktkonworden.Decassettesmettekstoplichtgevoeligpapierwerdenindedokaontwikkeld,opmontagevellenge-monteerd,metdecamerabelichtendaarvanwerden,allemaalindedoka,filmsenoffsetplatenvervaardigd.Indejaren‘90ontwikkelde“computertoplate”zichheelsnelenwerdendedoka’sdiein1986gebouwdwarendusweeroverbodigendusgesloopt.Dedruk-kerijwerdeenstukgroterenerwasweerplaatsvooreennieuwepers…

Familiedrukwerk

Hetfamiliedrukwerkwasvanafhetbeginin1962eenbelangrijketakinhetbedrijf.Doordetoenemendeautomatiseringencomputerkennisbijparticulierenbeginjarennegentiggingdeomzetinhetluxefamilie-drukwerkdalen.Menkwammeermetzelfgemaakteontwerpen,kaartjesdiemenlietkopiëreninplaatsvankaartjesuitdecollectieboekenuittezoeken.Degeboortekaartjesentrouwkaartenvergdeninten-siefklantcontactwaarkleine,eenmaligeopdrachtentegenoverstonden.Haraldheeftuiteindelijkalhetparticulierewerkafgestotenomzichvolledigtekunnenrichtenophetbedrijfsleven. 11-04-1991. Janneke wordt 50 en

wordt verrast met een Sara op haar kantoor. Hier samen met 85-jarige moeder van Engelen.

108

109

Geen ambitie om de zaak van

zijn ouders over te nemen

Deel 9: Voorgeschiedenis Harald tot 1995

Harald, vakantiewerk 1987.

110

111

Goede leerschool

Ophetatheneum,dathijvolgdeaanhetDr.Moller-collegeinWaalwijk,blekenzijnfavorietevakkenwiskundeeneconomie.Voorzijneerstestudiekeuze,BedrijfskundeinRotterdam,werdhijuitgeloot.“HelevolksstammenkozenvoorEconomie,maarikwildenietdoenwatiedereenaldeedenschreefmedaarominvoorEconometrie,eencombinatievaneconomieenwiskunde,aandeuniversiteitinTilburg.Ikhebereengeweldigetijdgehad,wasactieflidvandevoetbal-endeschaatsclub,hadeenbijbaantjebijdepost,maarbenalsnelgestoptmetdestudie.Ikzagvoormezelfgeentoekomstinhetberekenenvandriedubbeleintegralen.”Aansluitendishijdriemaandenopzomer-kampgegaaninAmerika,eencombinatievanwerkenenrondreizen.“Hetwaseenfantastischeperiode,maarikbenercompleetplatzakvanthuisgekomen.Hetwasvoormijeengoedeleerschool.Opjemuilgaanennieuwekeuzesmaken.”

Veelzijdige opleiding

HaraldwasafgeknaptopdeuniversiteitenhadgoedeverhalengehoordoverdeHEAOinDenBosch.“Dezevierjarigeopleidingbooddeveelzijdigheiddieikzocht:management,logistiek,marketing,kostprijsbereke-ning,automatisering,recht,belastingwetgeving.Ikwasgoedmetcijfers,maartijdenseenstageopeenaccountantskantoorleerdeikdatcijfersgeendoelopzichzijn,maareenmiddel.Hetgaateromwatjevervolgensmetdiecijfersgaatdoen.”

VoorzijnafstudeeropdrachtmoestHaraldsamenmeteenmedestudenteenbedrijfzoeken.Zijnmoedersteldevoor:‘Waaromkiesjegeendrukkerij?’Vaneenovernamewasnogtotaalgeensprake,maarHaraldstondwelopenvoorhaarsuggestieenkwamuitbijeendrukkerijinDenDungen.“Hetleekweleengrap.Hetbedrijfhadnietsovereenafstudeeropdrachtgehoordenwasverbaasdonstezien.Bovendienwashetindieperiode,1992/1993,economischerecessie.Uiteindelijkmochtenwewelkomenalshethenmaar

AlskindhadHaraldvanEngelen(1970)geenambitieomdezaakvanzijnoudersovertenemen.“Opjongeleeftijdwiljejuistnietwatjeoudersdoen.Ikwildemijneigenpadvolgen,maarwelgraagietsvoormezelfbeginnen.Ikhieldvanmuziekenvoetbalendroomdevaneeneigenplatenwinkelofeensportzaak.”

Deel 9 [Voorgeschiedenis Harald tot 1995]

Harald, die een goede baan had als bedrijfseconoom bij Boers Vleeswaren in St. Michielsgestel, wilde het voorstel om de zaak over te nemen wel overwegen.

112

113

geentijdkostte.”HaraldwoondeintussenopkamersinDenBoschennamelkedinsdagochtendsamenmetzijnmedestudentdebusnaarDenDungenvooreenbedrijfsbezoekvananderhalfuur.“Onzeopdrachtwasomdeplanningteverbeteren.Wehebbenhetflierefluitendvolbracht;minimaleinspanning,maximaalresultaat.Wescoordenzelfsalsbestenvandeklas.”

Geïnteresseerd in processen

NazijnafstuderenwerdHaraldaangenomenbijBoersVleeswareninSt.Michielsgestel,eenzusterbedrijfvanStegeman.“Ikbegonopdeverkoopadministratie.Mijntaakwasordeopzakenstellenbinnendefacturatieendedebiteurenadministratie.Eenheleklus,omdatzemetveelachterstandenkampten.IkbeneralsgroentjevandeHEAOmetmijneigenwijsheidaanbegonnen.”Binnentweejaarmoesthetklaarzijn,maarnanegenmaandenliephetalenwerdHaraldingezetopeenanderproject:hetimplementerenvannieuwesoft-ware.“Iksprakallerleimensendoorhethelebedrijf,

brachtproceduresinkaart,ontwikkeldenieuwewerk-wijzenenhebmensenenthousiastgekregenvoorhetproject.Ikhebindietweejaarveelgeleerd.Hetwasookheteerstemomentdatikbesefte:‘Goh,zowerkteenmiddelgrootbedrijfdus.Netalsdezaakvanmijnouders.’“Haraldwasnooitgefascineerddoordedruktechniek,maarwelinprocessenenwatjedaarmeekunt.“Ikzagtoenookdateenbedrijfmet15tot25werkne-merseenmenselijkemaatheeft:grootgenoegomtemanagenenkleingenoegvoorpersoonlijkcontact.Preciesindieperiode,op1januari1995,kwamdevraagvanmijnoudersofmijnbroerKoenofikbelang-stellinghaddenomdezaakovertenemen.Voorheteerstvoeldeikdatikmijneiookbijhenkwijtzoukun-nen.Hetwaseenkansdieikhebaangegrepen.Nogdezelfdeavondwasikalplannenaanhetmaken.”Haraldhadnogeenhalfjaarnodigomhetsoftware-projectbijBoersafterondenenisinhetnajaarvan1995indienstgetredenbijzijnouders.HijkooservooromweerinWaalwijktegaanwonenenstondtepope-lenomtebeginnen. De meest treffende reclame voor

Van Engelen uit 1962 is nog steeds actueel.

114

115

Toenhaarjongstekindinseptember1975naarschoolging,isJokeindienstgekomenbijVanEngelen.Daarheeftzijtot1998gewerkt,metnameopdeadministratie.

Piepklein kantoortje

“Ikweethetnoggoed.MijneersteopdrachtwashetuittypenvanhetboekjevanVisscherslust.Maarikhielpookmetdozenetiketteren,afleverbonnentikken,datsoortzaken.”Ietslater,toenhetdrukkerwerd,iszeJannekegaanhelpenmetdeadministratie.“Wezatentoenmetzijndrietjes,Chris,Jannekeenik,ineenpiepkleinkantoortje,meteenlinksindehalaandeAntoniusstraat.Heelknus.DaarverzorgdeiksamenmetJannekededebiteuren-encrediteurenadministratie,handmatig,metkaartenbakkenenorderzakken.Voorhetfacturerenmoestiknaarboven,waardetype-machinestond.”

Verhuizing

DeverhuizingnaardeGrotestraatzalJokenietsnelvergeten.“Ikwasnooitziek,maaruitgerekendtoenkampteikmeteenhernia.Ikwoonde200metervandenieuwedrukkerijvandaanenbenerindesneeuwtochnaartoegestrompeld.Jannekezei:‘Alsjemaarzegthoejehetwilthebben.’Ikgafvanuiteenstoelmijnwensenaan,maarvondhetvreselijkdatiknietmeekonhelpen.”

EenmaalovergehuisdhadJokeeenprachtigewerk-plek.“Ikhadeeneigenruimte,hetvoormaligekantoorvandedirecteurvanChrystall.Derodelampzatnogbovendedeur.Hetwasgeweldig;ikkonerheerlijkrustigwerkenenwerddoorniemandgestoord.”LaterisCeesdeRondebijJokeopdekamergekomen.“Wezatenwelmetderuggennaarelkaar,maarhetwasgezellig.Vooralookomdingensamentedoen.Ceesdeedtoendeorderadministratie,maarwasookcorrectorvanhetzetwerkendaarhielpikhemweleensmee.Ikleesnunogsteedsletters,geenwoorden.

Enbijalleswatbinnenkomtkijkikofdetekstrechtstaatenhetpapiergoedgesnedenis.Omdatcollega’sdatdeden,namikdatover.”

Bedrijfskleding

EénvoorvalstaatJokenogheldervoordegeest.Erwaseenbedragvanƒ49,90afgeschrevenvanderekening,maarzekonnietthuisbrengenwaarhetvanwas.OokJannekehadgeenflauwidee.“Ikhadhetalop‘algemeen’geboekt,toenikerplotselingachterkwamhoehetzat.Ikhadthuisbijeenpostorderbedrijfeentruivoormezelfbesteldenperongelukhetbank-rekeningnummervanhetbedrijfingevuld;datkendeikbeterdanmijneigennummer.Toenmedatduidelijk

was,hebikmeteenmijnfietsgepaktenbeniknaardebankgeredenomhetbedragterugtestorten.Jan-nekeheefterlaterindebus,tijdenshetpersoneeluitjenaarParijs,nogweleenseengeintjeovergemaakt.Datikdeenigewasdiebedrijfskledinghad.”

Vriendschap

JokeheefthetaltijdenormnaarhaarzingehadbijVanEngelen.“OmdatikChrisalzolangkende,konikvoormijngevoelwatmeerzeggendaneenander.AlsChrisbijvoorbeeldaanmijnbureaukwamvragenofwegenoeggeldopdebankhaddenstaanvooreennieuwepersofalshijeenvrijedagwilde,danzeiikvoordegrap:‘Ikzaleensbekijkenofheteraanzit.’Ikwasookdiegenedieeenhaarvanzijnpakafplukteofdekleppenvanzijnzakrechttrok.Jannekemoesterweleensmeelachen…DesfeeronderelkaarendevriendschapmetChrisenJanneke:ikdenkernogsteedsmetveelplezieraanterug.”

‘Voor mijn gevoel kon ik wat meer zeggen dan een ander’Joke van de Water (1940) kende Chris al sinds 1966, nog van voordat hij verkering kreeg met Janneke. Haar echtgenoot Anton van de Water, in 2006 overleden, was namelijk bevriend met Chris.

Joke van de Water

Joke was de enige die onbedoeld bedrijfskleding had.

116

117

Harald in de zaakDeel 11: 1995 - 1999

Nieuwe voorgevel, zwart-rood, vanaf 1996

118

119

Proefperiode

DeeerstemaandenkonhijnogsamenoptrekkenmetRobBrouwer.Hijverdieptezichindeorganisatieenwerkteondermeeraandeverdereautomatiseringvandeadministratie.Haraldtypeertheteerstejaaralseenleerproces.“Ikbenerbescheideningerold.Ikwistverbazingwekkendweinigvandruktechniek.Zowistiknieteenswatlitho’swarenofPMS-kleuren.Ikmoestnogveelleren.Gelukkigkonikredelijkgemak-kelijkmeelopeninhetbedrijf.Ikvoeldememeteenthuis,omdatikiedereenalkendevanvakantiewerkenpersoneelsfeesten.Almoetikbekennendathetdeeerstewerkdagbestwennenwas,alleenopkantoormetmijnmoeder.”

Chrisgingindieperiodeafbouwen.Hijwasnogeige-naar,beslisteovergroteinvesteringenengingnogeentijdjemeenaargroteklanten.Vanafzijncomputerthuisverzorgdehijdenacalculatieviaeenmodemnaarhetbedrijf.Janneke:“Datwasflinkbehelpen.Chrisbelderegelmatigdathijgeencontacthadmethetsysteem.

Danmoestikonderhetbureauweerwatstekkersaan-drukkentotdepiepjesdejuistetoongaven.Ikzieme-zelfnogoverdegrondkruipen.”OokCeesdeRondewasindieperiodenogonmisbaarindeverkoop-enorderadministratie.Jannekehieldvoorlopighaareigentakenaan:dePR,eenstukjeverkoop,begeleidingvandesnelkopieenpersonelezaken.“Chrisenikhaddenonzeverwach-tingenvandebeoogdeopvolgeroppapiergezet.Wehaddenbehoefteomopzekertespelen.Wekendenteveelvoorbeeldenwaarbijdeoverdrachtdramatischwasverlopen.Heteerstejaarwarenwijdaaromheelbehoedzaam,misschienwel‘te’.Maaraandeanderekant:Haraldwaspas25jaar.”Jannekeheeftsystema-tischelkepaarmaandenwatzakenafgestoten,zodatHaraldergeleidelijkinkongroeien.Haraldzelfhadgeenenkelprobleemmetzijnproeftijd.“Ikhoefdemenoggeenzorgentemakenoveromzetendergelijke.Ikstondrustigaandezijlijn,zonderdruk.Datiszekereenvoordeelgeweest.”

Haraldzateind1995nogopkamersinDenBosch,maarkooservooromweerinWaalwijktegaanwonenenstondtepopelenomtebeginnenindezaakvanzijnouders.

Deel 11 [1995-2007]

Cees de Ronde was nog onmisbaar in de verkoop- en order-administratie. Hij heeft vanaf 1969 tot aan zijn ziek zijn, bij het bedrijf gewerkt en is helaas overleden in 2001. Deze foto is gemaakt bij zijn 25 jarige jubileum in 1994.

120

121

engelenindehoofdrol.Eenmaandlaterwerddevoorgevelvanhetpandaangepastaandenieuwehuisstijl.Janneke:“Dearchitectwildedegevelgraagverbouwen,maarwijvondenhetpandeenbijzondereuitstralinghebbenenwildendedwarsstukkenperseintactlaten.Doorderodekleurhebbenzejuistextranadrukgekregen.”

IndewekenrondKerstwerdindeontvangsthalvanhetbedrijfdeexpositiegehouden‘Engeltjesuitallewindstreken’mettallozeexclusieveengeltjesdieJan-nekeintientallenjarenhadverzameld.BurgemeestervanSchaijkverrichttedeofficiëleopeninginhetbijzijnvanallemedewerkersenhungezinnen.

Janneke:“Deexpositiewerddrukbezocht,nietalleendoorhetWaalwijksepubliekmaarookrelatiesdiemeteeneenhandjekwamenschudden.

Uiteindelijkginginjanuari1998eenpersberichtuitwaarinHaraldenJosGijselhartwerdengeïntrodu-ceerdalsnieuwedirectievanDrukkerijvanEngelenenwaarinzijtevenshunvisieuittenopdetoekomstvanhetbedrijf.

Nieuwe compagnon

In1997werdde42-jarigeJosGijselhartaangesteldalsnieuwecommerciëlemannaastHarald.Janneke:“InonzetijdwasChrisdegrafischevakmanenikzelfwaservoordeaanvullendezaken.Datbleekeensterkecombinatie.Haraldsvoorkeurgaatuitnaardebedrijfsmatigeenorganisatorischeaspectenvandeonderneming.Hijiseengoedemanager,diezijnomzettennauwkeurigbijhoudt,maarisgeengraficus.MetJosGijselhartalsaccountmanager,gepoktengemazeldindegrafischeindustrie,washetteamweercompleet.HijpasteperfectbinnenonsbedrijfenwaseengrotesteunvoorHarald.”

Promotiecampagne

Het35-jarigbestaanin1997werdaangegrepenomdeovernamevanhetbedrijfdoordetweedegenera-tiestapsgewijstelatenplaatsvinden.Naenkelejarenachterdeschermenwerkzaamtezijngeweest,von-

denChrisenJannekedatHarald,ondankszijnjongeleeftijdvan27jaar,voldoendewasvoorbereidomnaarbuitentetredenalsopvolgerendirecteurvanhetbe-drijf.“Wijrealiseerdenonsechterdatdeberichtgevinghieroverzorgvuldigmoestgebeuren.Chrisenikwarenjarenlang‘hetgezicht’vanhetbedrijfgeweest,maarhoewildenwedooronzerelatiesgezienwordenonderdenieuweleiding?”

InsamenwerkingmetreclamebureauVisucomwerdeenpromotiecampagneuitgedachtomdeopvolgingopgepastewijzeuittedragen.Erwerdvoorgekozenomeersteennieuwehuisstijlteontwikkelen.Profite-rendvande‘engeltjesrage’dieopdatmomentindemaatschappijheerste,beslotenzedenaamVanEnge-lengrootscheepstegaangebruikeninhuncampagne.Eennieuwlogo,uitgevoerdinpaarsenrood,symbo-liseerdetweesierlijkeengelen,elkaaraanvullendmaariedermeteenaparteidentiteitenkleur,verwijzendnaardedrukkerijendesnelkopie.Inseptember1997werdhetnieuwedrukwerkpakketingebruikgenomen,samenmeteenactuelebrochurevoorrelaties,met

Met Jos Gijselhart als accountmanager, gepokt en gemazeld in de grafische industrie, was het team weer compleet.

Harald, Chris en Janneke van Engelen:’Wij hebben het bedrijf op onze manier geleid en Harald doet dat op de zijne.’

122

123

Verjonging

IndeogenvanHaraldwasDrukkerijvanEngelentoeaanmodernisering.Hetbedrijfbeschikteovereendegelijkpersoneelsbestand,maarwelopleeftijd;eengrootaantalwerknemerswasrondde60jaar.Harald:“Wehaddeneengoedteam,maarhetwasheteindevaneentijdperk.Ikzateralsjongeondernemertus-seninmetdelastigetaakomnieuwewegentevinden.”KortdaarnazijnCeesdeRonde,JanNieuwkoopenJokevandeWatermetdeVUTgegaanenkwamenermogelijkhedenvoorverjonging.“Hetwarenminderejarenvoormezelfenvoorhetbedrijf.Deprocessenliepennietmeervanzelfsprekend.Oudemensengin-genweg,denieuwemensenwarenernognietklaarvoorenzelfhadikooknognietallemogelijkhedeninhanden.Mensenverwachtenveelvanjealsdirecteur,maarikwasnogonervaren.”

Digitalisering

Duidelijkwasweldatcomputertechnologieeencen-tralerolzougaanspelen.SamenmetJosGijselhartloodsteHaraldhetfamiliebedrijfdedigitaletoekomstin.Volvertrouwenenmetvernieuwingalsspeerpunt.Zoinvesteerdenzij1,2miljoenguldeninhetfullcolourcomputergestuurdemachineparkendemoderniseringvandeprint-enkopieerafdeling.Harald:“Daardoorkondenwebijgelijkeensomszelfslagerekostensnellerleverenmeteenmeerconstantekwaliteit.Zelfsbeterdanwevoormogelijkhielden.”Drukorderskwamenvoortaanpere-mailbinnen.Menkononlineprintenendigitaalkopiëren.Deprepresswerdhetzenuwcentrumvanhetbedrijf,vanwaaruitdesnelkopieendedrukkerijwerdenaangestuurd.OnderHaraldkreegVanEngelendebeschikkingovereenge-digitaliseerdproductieproces,waarmeedeopdracht-gevervanminuuttotminuutopdehoogtekonblijvenvandestatusvanzijnorder.VolgensHaraldwasopenheiddémanieromjestaandetehoudenindegrafischesectorendaarvoorwashijbereidzijnkennis

Ingehaald

TijdenszijninwerkperiodehadHaraldzijnkennisbin-nenkortetijdoppeilenkonhijookalsnelnaarklantentoe.Maarhijheeftmoetenzoekennaareenvorm,omdatnietduidelijkwaswiedebaaswas.“Ikwerdregelmatignaarvorengeschoven,maaruiteindelijkwarenhetpaenmadiebeslisten.Inmijnkersttoe-spraakvan1997hebikdaarommeteenflinkeknip-ooguitgesproken:‘Vanafnuiserduidelijkheid:ikbendebaas.’IkweetnogdatPietervanDijkreageerdemetdeopmerking‘Pasopjongen,ikhebjenogdeflesgegeven.’”

DrukkerijvanEngelenwasophetmomentvandeover-namemet23werknemerseenmiddelgrootbedrijf.

Hethadeengoedenaamenwaskleingenoegomsoepelintespelenopdesteedsveranderendeeisenengrootgenoegomookomvangrijkeencomplexedrukorderstekunnenverwerken.MaarHaraldmaaktezichzorgen.“VanEngelenliepaltijdvooropbijontwikke-lingen.Deoprichtingvandesnelkopiewasdestijdseengoudenzetvooronsbedrijf,maarpaenmadreigdenachterteraken,opgesloktdoorinternezaken.”DeintroductievandeAppleMacintoshbeginjarenne-gentigspeeldedaarbijeenbelangrijkerol.Dezecompu-terboodmeermogelijkhedeningrafischeopmaakdanhetfotozetten.Samenmetdekomstvandekleuren-printerwerddemarktsteedsopener;iedereenkonthuisvormgevenenprinten.Harald:“ToenDrukkerijTrimbachuitWaalwijkinvesteerdeineengrotezwart/witenkleu-renprinter,werdonsduidelijkdatweingehaaldwerden.”

Ik weet nog dat Pieter van Dijk reageerde:‘Pas op jongen, ik heb je nog de fles gegeven.’

Tijdens de kersttoespraak van 1997: ‘Vanaf nu is er duidelijkheid: ik ben de baas.’

124

125

tedelen.“Doorhetuitwisselenvanbestandenensoft-warepere-mail,steldenwijonzecomputers,databaseenopmaakprogrammatuuropenvoordeklant.Datwaseenrisicoenmaakteonskwetsbaar,maarJosenikgeloofdeninmaximalebetrokkenheidvandeklantensamenwerkingvanhetbegintotheteind.”

Chris uit de zaak

Inmei1999beslootChrisvrijresoluutomzichvolledigterugtetrekkenuitdezaak.Hijwastoen63jaar.Vol-gensJannekewarenhetvoorhemgeenprettigejaren.Hetbedrijfbevondzichophetsnijpuntvantweege-neraties;HaraldbegafzichrechtstreeksophetgebiedwaarChrisaltijddebaaswas.HunvisiesliepenuiteenenChriswasbangdathettoteenbreukzouleiden.“Chriswaseenmanvandepraktijk.Hijwistpreciesinhoeveelureneenorderverwerktkonwordenenbepaaldeopgronddaarvannauwkeurigdeeindprijs.Maarhijmeendesomsbijdenacalculatiedaterdingennietklopten,kwamsteedsverdervanhetbedrijftestaanenadviseer-

deHaraldvakeropdewerkvloeraanwezigtezijn.Haraldvonddatnietnoodzakelijk;hijvertrouwdeopdecom-puterendeproductieleider.”Hetplanbordbijvoorbeeld,waarChrisjarenlangsuccesvolmeehadgewerkt,mochtvanHaraldbijhetvuilnis.Hijwerkteinmiddelsdigitaalmetgeavanceerdeprogramma’s.

Jannekekanzichnoggoedhetmomentindeautoher-innerendatHaraldvoorzichtigbegonovereenvollediggeautomatiseerdtraject,vanorderverwerkingtotcalcula-tie.Haraldbeseftedathetonderwerpgevoeliglag,maarwasstelliginzijnovertuiging:“Daarmoetenweechtnaartoe,pa.”UiteindelijklegdeChriserzichbijneer:“Koopmaarwatjedenktdatnodigis.”DatwastevenshetmomentdatChrisbesloottestoppen.Janneke:“Haraldhadhetzelfdeenthousiasmealswijinonzebeginjaren,maarhijliepharderdanChriskonvolgen.HetlaatstedatwewildenwasdatHaralddooronsafgeremdzouworden.HetwasevenmoeilijkvoorChris,maaruiteinde-lijkheefthijhetvollediggeaccepteerd.ZijnbelangstellingvoordeontwikkelingendieHaraldingangzettewasgrootenzijnaarzelingginggeleidelijkoverintrots.”

De personeelsreisjes waren niet meer aan ons besteed maar we wilden nog wel de zaak waarnemen. ‘Best druk hoor, in je eentje’.

126

127

Zelfbediening

DezelfbedieningshoekaandeGrotestraatwasvolgensHansaanvankelijkeensucces.“Wijhoefdenonswerknietlangerteonderbrekenvooreenpaarkopietjesenkondenonsconcentrerenopdegroteopdrachten.MaarXeroxvoorspeldeeenafkalvingvandesnelkopieendatwasookzo.ParticulierenkondenvoorkopieënterechtbijdesupermarktenhetMKBschaftezelfprintersaan.”Sindsdecrisisin2009bezuinigenbedrijvenbovendienflinkopreclame-uitgaven,watleiddetotminderordersvoorVanEngelen.Hanskreegdaaromin2010vanHaraldhetaanbodomeerdertestoppenmetwerken.Na27jaarishijopzijnzestigsteingoedoverleguitdienstgetreden.Hijkijktterugopeenmooietijd.

“Behalvemijnbetrokkenheidbijhethechtefamilie-bedrijf,hadikookgoedecontactenmetklanten.Hetfijnstevondikommeetedenkenenproblemenvoorhenoptelossen,opzo’nmanierdathetookgoedwasvoorhetbedrijf.Datgafmeveelvoldoening.”

Najarengetobmetpersoneelbijdeopstartvandesnelkopie,washetvolgensJannekeeenverademingtoenHansvanderMarelin1983toetradtothetbedrijf.“Eengoedgrafischvakmanmetoogvoordetail,waarikblindopkonvaren.Deeerstevastekrachtdiedesnelkopievolledigzelfstandigkonbeheren.”

Drie keer gesolliciteerd

HansvanderMarel(1949)isopgeleidalshandzetterenmachinezetterenwerkteondermeerbijletterzette-rijVorspeluitTilburg.Totdatdezefaillietging.DriekeersolliciteerdeHansbijVanEngelen.Deeerstekeerwasernognietvoldoendewerkvooreenmachinezetter.Detweedekeer,beginjarenzeventig,haddenzenetGerardvanOlstaangenomen.Dederdekeerin1983wasergeenwerkvoorhemindedrukkerij,maarwelindesnelkopie.Hans:“ChrisenJannekehaddenzo’nkatervandevorigewerknemer,datikeenpsycho-

logischetestmoestafleggenomaantetonendatikstressbestendigwas.Nou,dathadikwelgeleerdbijVorspel;daarwashetaltijdpeeswerk.”

Afwisselend

DesnelkopiewasvoorHanseentotaalanderetakvansportdanhijalsmachinezettergewendwas.Tochheefthijhetaltijdmetveelpleziergedaan.“Ophetooglijkthetnietafwisselend,alleenkopietjesmaken,maarerkomtveelmeerbijkijkendanjedenkt:offertesmaken,documentenvormgeven,vergaren,vouwen,snijden,nieten,lijmen,binden.OpdeAntoniusstraatwerktenwenogmetdehand.Veelknip-enplakwerk.Alsje200boekjesperuurkonvouwenennieten,wasjeeenknappejongen.Laterkwamenermachinesdiemetgemak500tot600boekjesperuurverwerkten.Erkwamenooksteedsnieuwetechniekenbijdieweonderdekniemoestenkrijgen,vanWire-Ometringbandenhotmeltsystementotdigitaalgestuurdtweezijdigkopiëreninkleur.”

‘Er komt meer bij kijken dan je denkt’

Hans van der Marel

Na 3 keer solliciteren werd Hans van der Marel aangenomen. Hij bleef 27 jaar.

128 129

Overnamedoor

HaraldDeel 12: 1999 - 2007

Chris trekt zich in 1999 terug uit de zaak. Janneke blijft nog enkele jaren part-time om Harald te ondersteunen. Een nieuwe periode breekt aan....

130

131

Internetbubbel

Metdeintroductievanhet‘worldwideweb’in1994werdinterneteenmassa-artikel.Kopersenverko-perskondenviahetnetsnelengoedkooptotelkaargebrachtworden,watleiddetotwildeideeënovereennieuweeconomie.Harald:“Deperiode1997-2001wasdetijdvandeinternetbubbel.KleineICT-bedrijfjesschotenalspaddenstoelenuitdegrond.Hunwaardeopdeaandelenmarktgroeideexplosief.Winstwasnietbelangrijk,alsjemaaromzetdraaide.Vaakzatenerjongeknapenachtermetamperondernemerskwalitei-ten,maartochwashetindietijdhipomdaarzakenmeetedoen.”Deeerstewebsiteszagenhetlevenslicht;VanEnge-lenregistreerdehaardomeinnaaminal1997.In2000overwogenHaraldenJosGijselhartomzichmeertegaanrichtenophetbouwenvanwebsites.“Tochheb-benwedestijdsbewustgekozenomdatniettedoen.Erwasnoggenoegteontwikkelenenteverdienenaandedrukkerij.Welhebbenweonsafgevraagdhoewedrukwerkmetinternetkondenverbinden.”

iPrint

VanEngelenhadindietijdnogeenbaliefunctievoorparticulierenenhadhaarautomatiseringaardigoporde.DeeerstetrendwasopmakenviaApple,maareindjarennegentigkoniedereenthuisookviaWordenOfficedocumentenontwerpen,zoalswenskaar-ten,uitnodigingenendigitalefotoalbums.Harald:“Ikkwamtoenophetideeomklantendrukwerktelatenbestellenviainternetenrichtteeennieuwedienstop:iPrint.BijeenkleininternetbedrijfjeinWaalwijklietenweeenwebsiteontwikkelenmeteenmooilogoengoedeaanleverinstructies.Deverwachtingenwaarhooggespannen;erwarenvolopverhalenbekendvanwebsitesdievanuiteenzolderkamertjebegonnenenflinkesuccessenbehaalden.Alsgeintjehebikzelfsaanvriendenenbekendennogoptiesuitgegeven,diemennavijfjaarkonomwisselenvooraandeleniPrint.Maartoenweeenmaallivegingen,bleefdeomzetuit.Ergebeurdeniets.”

Haraldstondvoordekeuze:hoenuverder?Hijhadweleenbedrijfjeopgestart,maarwildehijerookvolvoorgaan?QuaconceptwasiPrintnamelijkheelan-dersdandedrukkerij.“Wezoudenveelaanpromotiemoetendoen,maarikdurfdehetnietaanomtein-vesterenintijdenbudget.iPrintwasleukgeprobeerd,maarhetwaseenonderdeelvandeinternetbubbel;hetheeftslechtseenpaarmaandengeduurd.”Haraldiswelblijdathijhetgeprobeerdheeft,anderswashetwellichteenonvervuldewensgebleven.“Enikhebervangeleerd.Wijwarengewendteopererenineenregionalemarktmetpersoonlijkcontact.iPrintzoueenlandelijkbereikkrijgen,datisrisicovollerenkostbaarder.Ikzoudatnietinmijneentjekunnen,maarsamenmoetendoenmeteencommerciëlekracht.

iPrintiswelhetvoorlandgeweestvanalleswaterdaar-nagebeurdisophetgebiedvaninternetendrukwerk.”

Volledige verantwoordelijkheid

In2001kondigdeJosGijselhartzijnvertrekaanbijVanEngelen,omdathijelderswerkhadgevonden.Harald:“Hetverbaasdemeenorm.Wehaddennetplannengemaakt.Maaralsnelbleekdatikhetookprimaalleenkon.Hetwasvoormijdelaatstestapnaarvolledigever-antwoordelijkheid,leidinggevenenklantencontact.”OokJannekebouwdeintussenlangzaamaf.Opheteindwerktezealleennogalsinvallerindeverkoopbinnen-dienst.Haarlaatstewerkdagwas19december2003.

OnafhankelijkheidHetmomentin1999datChrisuitdezaakstapte,wasvoorzijnoudersemotioneel,maarvoorHaraldwasheteenbelangrijkemijlpaal.“Ikhadbehoefteaanonafhankelijkheid;datzitinmijngenen,bijmijnoudersook.”HaraldheeftindieperiodenogeenpooskunnenleunenopzijncompagnonJosGijselhart.Diekwamvaneengrootbedrijfenbrachtveelgrafischeervaringmee.“Wewareneengoedteam.”

Deel 12 [1999-2007]

iPrint is het voorland geweest van alles wat er daarna gebeurd is op het gebied van internet en drukwerk.

De eerste Van Engelenwebsite in 1998.

132 133

Teljezegeningen.Jedoethetgoedmetjebedrijf.’”ToendebrancheorganisatieKVGOin2005naar-stigopzoekwasnaarjongbloed,beslootHaraldzichkandidaattestellenalsbestuurslid.Enhijwerdverkozen.“Hetzijnenormleerzamejarengeweest.Interessantombredertekijken,naardehelebranche.Welkebelangenspelener?Hoewordteropeenhoogabstractieniveaubeleidgemaakt?”Indezwaaronderdrukstaandebranchewasveelwerkaandewinkel.Hetimagowasvoornieuwemedewerkersnietaan-trekkelijk.Erwasweinigaandachtindepersenookhetimagovandebrancheorganisatiezelfwasstoffig,waardoorhungoededienstenonvoldoendeaankwa-menbijdeondernemers.“Ikbeneenvoorvechtergewordenomdatimagoaantepakkenenhebeenbelangrijkebijdragegeleverdaandetotstandkoming

vanhetmarketingplanenhetontwikkelenvaneenmissie.Hetiseenfijne,intensieveperiodegeweest,waarinikwaarderinghebgevoeldenbengekozentotvice-voorzitter.”

Doorontwikkeld

Tot2007heeftVanEngelenzichdoorontwikkeld,on-dermeerophetgebiedvanonlineaanleveren.In2004zijnzegestoptmetdienstenaanparticulieren;sinds-dienrichtenzezichenkelnogophetMKBinregiodeLangstraat.“Wijhebbenbewustgekozenomnietmeertewerkenvoorparticulierenofreclamebureaus,maaralleenvooreindgebruikers.Bedrijvendienettekleinzijnomeeneigencommunicatie-ofmarketingaf-delingtehebben.Henbiedenweeenbrederaanbod.”

Ookinpersoneelwerdgeïnvesteerd.“Wehebbenjongeremensenaangetrokken,vanmijngeneratie,enhebbendaarmeeweereensolideteamopgebouwd.”

ZelfhadHaraldintussenookmeerervaring.Hijhoefdeniemandmeernaastzich.“Ikoverlegveelmetmijnwerknemers.Ikvindhetprettigomhenvanuiteenvisieerbijtebetrekkenenenthousiasttemaken.”

Bestuurslid branchevereniging

Deperiodevan2003tot2005iseengoedetijdgeweest.“Hetwaseenfasewaarinhetmeredelijkge-makkelijkafging;weinigzorgen,lekkerwerken.Maaralsondernemerkriebeldehetomméértedoen.Eenovername?Risicovolinvesteren?Mijnverkooptrainer,diemealvanafmijneerstejaarindezaakbegeleidde,zei:‘Ikzieindegrafimedia-brancheveelellende.

Eenvoudig bestellen via internet werd mogelijk in 2004.

Met de nieuwsbrief Focus worden klanten op de hoogte gehouden van de nieuwste ontwikkelingen.

Met productfolders zien klanten de brede mogelijkheden van Van Engelen: geheel verzorgde direct mails...

... en onderscheidende vormgeving.

134

135

Een nieuwe koers:internet en

reclameDeel 13: 2007 - 2012

Zoeken en gevonden worden in de nieuwe periode van internet.

136

137

Nadekoerswijzigingiserlangnagedachtoverdenaamvanhetbedrijf.Moetenhettweebv’sworden?Ofmoethet‘communicatiebureau’of‘grafimediabedrijf’gaanheten?Voorveelklantenisdatnietszeg-gend.Totdateenadviseurvoorstelde:‘WaaromnietgewoonVanEngelen?Dienaamisalbekendinderegio.Laat‘drukkerij’vervallenenjebenter.’Haraldisachterafblijmetdiekeuze.“Doorinnovatieveproduc-tieprocessenevolueerthetwoord‘drukkerij’zichwel,maarhethoudttochietsuitvoerends,ambachtelijks.Hetwastijdom‘drukkerij’eraftegooien.Nuziternietsvastaanonzenaam.Hetvoordeeldaarvanisdatweonzedienstenkunnengaanuitleggenaanklanten.Datwerktgoed.”

Workshops

In2007steldenHaraldenzijnteamzichtendoelombinnentweetotdriejaareenbreedcommunicatie-bedrijftezijnmetenerzijdsdedrukkerijenanderzijdsdienstenophetgebiedvanreclameeninternet.Omditdoeltebereikenwerdendenodigestappengezet.Erwerdennieuwemensenaangetrokkenvoorcreativi-teitenomwebsitestebouwen.VanEngeleninvesteer-deininterneopleidingen.HaraldzelfbehaaldeNimacommunicatieenNimamarketingenwerdvoortrekkervandenieuwemedia.

Nieuwe koers in 2007

Inheteerstedecenniumvandezeeeuwkomtdegrafischebranche,doordesnelleontwikkelingvannieuwemedia,steedsmeeronderdruktestaan.Offerteswordenvakerviafaxene-mailverstuurd,klantenprintensteedsmeerzelf,drukwerkwordtvervangendoorinternet,enookhetdigitaalfacture-renisinopkomst.VolgensHaraldhebbendrukkerijeneendrietalmogelijkhedenvoorontwikkeling:“Ofweljerichtjevolledigopdrukwerkenprobeertdatprocesteoptimaliseren.PDFerineneendoosdrukwerkviadepostlatenthuisbezorgen.Jewordtdanvooraleenlogistiekbedrijf.Ofweljegaatjealsdrukkerspeciali-seren,bijvoorbeeldinverpakkingen.Ofweljegaatdebreedteinenbiedtklantenookanderedienstenaan.Erzijnmaarweinigbedrijvendiedezestapsuccesvolhebbengezet.”

VanEngelenheeftin2007,naeenaantalstrategi-schesessiesmethetmanagement,bewustgekozenomzichalsbreedcommunicatiebureauteprofileren.

Harald:“Omdatikerpersoonlijkaantoewas.Ikwordnietblijvanalleeninterneprocessenaansturen,welvanklantenadviserenenmeedenkenoverhoejehunbedrijfkuntpromoten.Huisstijlenontwikkelenenfoldersopmakendedenweal,maarwebsitesbouwenenreclamemakennogniet.Weschuivennuineeneerderstadiumaantafelbijonzeklanten.Wezijnnietlangereenpartnerdieenkelaangeleverdebestandenafdrukt,maarweproberenersamenietsmooisvantemaken.”

Nieuwe naam

Deovergangvaneentraditioneelgrafischproductie-bedrijfnaareenadviesbureauwasbehoorlijkwennen.Harald:“Derolvandeverkoopisanders.Bijeendruk-kerijkunjeklantenietstastbaarslatenzien,namelijkpapierdatjekuntbekijkenenvastpakken.Bijeenadviesbureaugaathetomwatdeklantwilbereiken,watzijndoelgroepisenzijnboodschap.Datvraagtomeenanderemaniervandenken.”

Deovergangvaneentraditioneelgrafischproductiebedrijfnaareenadviesbureauwasbe-hoorlijkwennen.Harald:“Derolvandeverkoopisanders.Bijeendrukkerijkunjeklantenietstastbaarslatenzien,namelijkpapierdatjekuntbekijkenenvastpakken.Bijeenadviesbureaugaathetomwatdeklantwilbereiken,watzijndoelgroepisenzijnboodschap.Datvraagtomeenanderemaniervandenken.”

Deel 13 [2007-2012]

Zien, het eigen blad van Van Engelen met klanteninterviews, wetenswaardig-heden en bedrijfsinfo als inhoud.

Met grote regelmaat werden (en worden nog steeds) interessante workshops gehouden bij Van Engelen.

138

139

Overname Drukkerij Trimbach

Op1januari2008heeftVanEngelendrukkerijTrim-bachuitWaalwijkovergenomen,eenfamiliebedrijfuit1929.EendrukkerijalsVanEngelen,maardaneenmaatjekleiner.HaraldhadopeennetwerkbijeenkomstvernomendatChrisTrimbachvanzijnbedrijfafwilde.“Metvijfmedewerkerszathettussentafellakenenservet.BovendienlaghethartvanChrisTrimbachbijcolormanagement,hetbeheervankleurenopdedrukpers.”Trimbachhadin1995eennieuweimpulsgekregenmetdekomstvanCeesVerduin,eenzeerervarengrafischcommerciëleman.“Wehebbenmethemeenpaargesprekkengevoerdenerbleekeengoede

win-winsituatie.Wehaddenbeideneentrouweklan-tenkringmethetzelfdeprofiel,weinigreclamebureaus.Uiteindelijkhebbenwehetbedrijfovergenomen,inclu-siefpersoneelenéénmachine,eenfullcolourprinterdiebeterwasdandeonze.Depuzzelstukjespastenmooiinelkaar.”CeesVerduiniseengewaardeerdbedrijfsleidergewor-denbijVanEngelen.Voorhetpersoneelwasheteenflinkeovergang.Harald:“Hetzijntweebedrijfsculturendiebijelkaarkomen.Vroegerwarenweconcurrenten.Wekwamenelkaarweleenstegenindemarkt,numoestenwesamenwerken.Maarhetisprimaverlo-pen.Erzijngoedemensenmeegekomenenwekregenextraklantenomonzenieuwedienstverleninguittebouwen.WehebbenTrimbachgeïmplementeerdinonsbedrijf,waardoorwetoteenbeterrendementkwamen.In2008hebbenwequaomzeteentopjaargedraaid.”

Ompromotietemakenvoordenieuwediensten,verzorgdeHaraldworkshopsvoorklanten.“Deeersteworkshopgingoveridentiteitenimago.Hoewiljezijnalsbedrijf?Erkwamendirectweltwintigmensenopaf,diekennelijkvertrouwenhaddeninonsbedrijf.”Detweedeworkshopgingoverdeelevatorpitch.Weertwintigman,deelsdezelfdeklanten,deelsnieuwe.Latervolgdenworkshopsoverzoekmachineoptimali-satie,GoogleAdwords,GoogleAnalytics,oversocialmediaalsLinkedInenTwitter.“Dezeworkshopsgafikdeelszelfendeelshuurdenwedaarmensenvoorin.Viadeworkshopsenpersoonlijkecontactenopallerhandenetwerkenhebikeenpaarhonderdon-dernemersgetroffen,waariknuopadviesniveaukanbinnenkomen.”

VanEngelenverzorgtsindsdiencompletetrajectenvoorklanten.“Metalsslogan‘Laathetzien!’isonzetoegevoegdewaardeombedrijvenzichtbaartema-ken.Weorganiserenmiddagenoverwaarjealsbedrijfnaartoewilt,watjeonderscheidendvermogenisenoverdoelgroepen.Webekijkenhettotaleplaatjeenbedenkeneenresultaatgerichtestrategie.Voordeeenbetekentdateenmerkenbeleidmeteennieuwepro-ductnaamenhuisstijl.Deanderisgeholpenmeteene-marketingpakket.Klantendievroegeralleenvoordrukwerkbijonskwamen,komennuvooreenweb-site.Omdatzeonsvertrouwenenhetonsgunnen.Datzijniederekeerweermijlpalen.”

Altijd werken aan zichtbaarheid van bedrijven, door middel van heldere workshops.

Chris Trimbach en Harald van Engelen tekenen voor de overname van Drukkerij Trimbach.

De slogan ‘Laat het zien’ als toegevoegde waarde om bedrijven zichtbaar te maken.

140

141

Crisis in 2009

Degroeiwasvankorteduur.Degrafischebrancheisbijzonderconjunctuurgevoelig;bijeendalendeeco-nomieiszijvaakalseersteaandebeurt.Datwasookhetgevalbijdecrisisin2009.“Heteerstekwar-taalwerdhetalietsminder,daarnaisonzeomzetforsgedaald.Indehelegrafischebrancheslonkhetpersoneelsbestandgemiddeldmetmaarliefst20%inanderhalfjaartijd.Wijgingenvan19naar15man.Deelsdoornatuurlijkverloop,deelsingoedoverleg,zoalsmetHansvanderMarel.”

VanEngelenisdecrisisgoeddoorgekomen,ondermeerdoorflinktesnoeienindekosten.“Hetjaar2010lieteenherstelzien;deomzetontwikkelderedelijk,maarwelmindersneldanverwacht.Wehebbenindezeperiodeonzetijdbenutdooronsjuistveelteprofileren.

Hetjaar2011laatweereenstijgendelijnzien.Eenmogelijknieuwecrisiszetnuweerdrukopdebran-che,maarwehebbeneengezondbedrijfmeteenste-vigteamenhebbendeslaggoedgemaakt.Westaannuwaarwewillenstaan;daarbenikcontentover.”

Het geven van workshops is de laatste tijd een belangrijk item.

142

143

Het tweede Drukkerij van Engelen Bedrijvenvoetbaltoernooi in samenwerking metBusinessclub RKC Waalwijk belooft een succes te gaan worden. Maar liefst 32teams hebben zich ingeschreven en gaan strijden om de RKC-bokaal. De deelne-mende teams staan vermeld op de achterzijde.

8 poules van 4 teams - vier winnende finalisten

Het toernooi begint op zondag 5 juni om 11.00 uur. Teams moetenzich voor kwart over tien melden bij de wedstrijdleiding.

Er wordt gespeeld in 8 poules met 4 teams. Na afloop van depoulewedstrijden (om 14.00 uur) worden de 8 nummers 1 aan elka-ar gekoppeld, zij spelen kwartfinales, halve finales en de finale.Maar ook de nummers 2, 3 en 4 gaan kwartfinales spelen. Zo kanieder team op zijn niveau één van de vier finales winnen!

De (vier) finales zijn rond vijf uur afgelopen. Iedereen is op de dagzelf maar zeker ook bij de prijsuitreiking nog lang welkom in hetRKC Sportcafé.

Definitieve inschrijvingInschrijfgeldMaak het inschrijfgeld van €90,- over op bankrekening67.26.04.213 t.n.v. Drukkerij van Engelen onder ver-melding van Bedrijvenvoetbaltoernooi. Indien je nietvan de rekening van het bedrijf betaalt, vermeld danook de naam van je bedrijf.Betaling uiterlijk op 25 mei!

Namen deelnemersOm onze organisatie voor te bereiden op het toer-nooi ontvangen wij graag de namen van de deelne-mers. Dit kunt u doorgeven via onze websitewww.vanengelen.nl,Wij vragen tevens om specifiekegegevens van de deelnemer, bijvoorbeeld de positieop het veld, de bijnaam of een bijzondere uitspraakvan de deelnemer. Een beetje humor mag hierbij! Metdeze gegevens zullen wij uiteraardvertrouwelijk omgaan.uiterlijk op maandag 30 mei.

Let op! Deelname is pas definitief na ontvangst van hetinschrijfgeld èn de namen van de deelnemers. Waar visie en vorm verder gaan

Maar liefst 32 teams gaan op 5 junistrijden om de RKC-bokaal!

e00-nieuwsbrief voetbal 13-05-2005 11:51 Pagina 1Het tweede Drukkerij van Engelen Bedrijvenvoetbaltoernooi in samenwerking metBusinessclub RKC Waalwijk belooft een succes te gaan worden. Maar liefst 32teams hebben zich ingeschreven en gaan strijden om de RKC-bokaal. De deelne-mende teams staan vermeld op de achterzijde.

8 poules van 4 teams - vier winnende finalisten

Het toernooi begint op zondag 5 juni om 11.00 uur. Teams moetenzich voor kwart over tien melden bij de wedstrijdleiding.

Er wordt gespeeld in 8 poules met 4 teams. Na afloop van depoulewedstrijden (om 14.00 uur) worden de 8 nummers 1 aan elka-ar gekoppeld, zij spelen kwartfinales, halve finales en de finale.Maar ook de nummers 2, 3 en 4 gaan kwartfinales spelen. Zo kanieder team op zijn niveau één van de vier finales winnen!

De (vier) finales zijn rond vijf uur afgelopen. Iedereen is op de dagzelf maar zeker ook bij de prijsuitreiking nog lang welkom in hetRKC Sportcafé.

Definitieve inschrijvingInschrijfgeldMaak het inschrijfgeld van €90,- over op bankrekening67.26.04.213 t.n.v. Drukkerij van Engelen onder ver-melding van Bedrijvenvoetbaltoernooi. Indien je nietvan de rekening van het bedrijf betaalt, vermeld danook de naam van je bedrijf.Betaling uiterlijk op 25 mei!

Namen deelnemersOm onze organisatie voor te bereiden op het toer-nooi ontvangen wij graag de namen van de deelne-mers. Dit kunt u doorgeven via onze websitewww.vanengelen.nl,Wij vragen tevens om specifiekegegevens van de deelnemer, bijvoorbeeld de positieop het veld, de bijnaam of een bijzondere uitspraakvan de deelnemer. Een beetje humor mag hierbij! Metdeze gegevens zullen wij uiteraardvertrouwelijk omgaan.uiterlijk op maandag 30 mei.

Let op! Deelname is pas definitief na ontvangst van hetinschrijfgeld èn de namen van de deelnemers. Waar visie en vorm verder gaan

Maar liefst 32 teams gaan op 5 junistrijden om de RKC-bokaal!

e00-nieuwsbrief voetbal 13-05-2005 11:51 Pagina 1

Het tweede Drukkerij van Engelen Bedrijvenvoetbaltoernooi in samenwerking metBusinessclub RKC Waalwijk belooft een succes te gaan worden. Maar liefst 32teams hebben zich ingeschreven en gaan strijden om de RKC-bokaal. De deelne-mende teams staan vermeld op de achterzijde.

8 poules van 4 teams - vier winnende finalisten

Het toernooi begint op zondag 5 juni om 11.00 uur. Teams moetenzich voor kwart over tien melden bij de wedstrijdleiding.

Er wordt gespeeld in 8 poules met 4 teams. Na afloop van depoulewedstrijden (om 14.00 uur) worden de 8 nummers 1 aan elka-ar gekoppeld, zij spelen kwartfinales, halve finales en de finale.Maar ook de nummers 2, 3 en 4 gaan kwartfinales spelen. Zo kanieder team op zijn niveau één van de vier finales winnen!

De (vier) finales zijn rond vijf uur afgelopen. Iedereen is op de dagzelf maar zeker ook bij de prijsuitreiking nog lang welkom in hetRKC Sportcafé.

Definitieve inschrijvingInschrijfgeldMaak het inschrijfgeld van €90,- over op bankrekening67.26.04.213 t.n.v. Drukkerij van Engelen onder ver-melding van Bedrijvenvoetbaltoernooi. Indien je nietvan de rekening van het bedrijf betaalt, vermeld danook de naam van je bedrijf.Betaling uiterlijk op 25 mei!

Namen deelnemersOm onze organisatie voor te bereiden op het toer-nooi ontvangen wij graag de namen van de deelne-mers. Dit kunt u doorgeven via onze websitewww.vanengelen.nl,Wij vragen tevens om specifiekegegevens van de deelnemer, bijvoorbeeld de positieop het veld, de bijnaam of een bijzondere uitspraakvan de deelnemer. Een beetje humor mag hierbij! Metdeze gegevens zullen wij uiteraardvertrouwelijk omgaan.uiterlijk op maandag 30 mei.

Let op! Deelname is pas definitief na ontvangst van hetinschrijfgeld èn de namen van de deelnemers. Waar visie en vorm verder gaan

Maar liefst 32 teams gaan op 5 junistrijden om de RKC-bokaal!

e00-nieuwsbrief voetbal 13-05-2005 11:51 Pagina 1

Bedrijvenvoetbaltoernooi in samenwerking met Businessclub RKC

In2004,2005en2006hieldDrukkerijvanEngeleneenBedrijvenvoetbaltoernooiopdeveldenvanRKC.Jaarlijkshebbenmaarliefst250deelnemers(32teams)opspor-tievewijzegestredenomdeRKC-wisselbokaal.Heteve-nementtrokjaarlijkseengrotepubliekebelangstelling.

Tijdensdeprijsuitreikingin2004werdendevoetballersvereerdmeteenbezoekvandeWaalwijksetopturnerYurivanGelder.Nazijn8e(!)Nederlandskampioen-schapeerderopdedagwerdhijdoorsponsorDruk-kerijvanEngelengefeliciteerdengehuldigd.

Beste Harald,Wat een supertoernooi! Het was erg leuk en zeer goed georganiseerd, onze complimenten. Wij als voetbal-club hadden het niet beter kunnen doen.

Justin Goetzee, Manager Algemene Zaken RKC WAALWIJK

Joost Pullens benut overtuigend een strafschop namens Below Fitness en Sauna.

Team Drukkerij van Engelen.

144

145

1962 19861965 19891974 19981979 2008

vanEngelencommunicatie • ontwerp • druk • internet

1962-2012 Logo’sVanaf 1962 zijn de logo’s steeds aangepast aan het destijds actuele tijdsbeeld, zoals bijvoorbeeld snelkopie.

SCREENDRUKKERIJ VAN ENGELENT W E E D E Z E I N E 6 A WA A LW I J K

146

147

HansBeekwilder(1958)heeft27jaarvoorVanEngelengewerkt,van1984tot2011,enheefthetvanoffsetdrukkerviavoormantotproductieleidergebracht.Zo’ntwintigjaarmaaktehijdeeluitvanhetmanagementvanVanEngelenenheeftindieperiodeveelzienveranderen.“Demarktisdoorinterneteenstuktransparantergeworden,watdeprijzenonderdrukzet.Machineszijnjuistduurdergeworden;kleinedrukkerijenhebbengeengeldmeeromteinvesteren.Daarbovenopkwamdecrisisdieleiddetoteenomzet-daling.Veeldrukkerijenmoetenkiezen:ófstoppenófopeenanderemaniereennieuwedoelgroepzientebereiken.”

Koerswijziging

Haraldheeftoptijdgekozenvooreennieuwekoers,diemeergerichtisopdigitalecommunicatieensocialmedia.“Ikbeneengraficusdiegraagbezigismettechniek,liefstalstroubleshooter.Technischeproblemenoplossenenbedenkenhoejedrukprocessenzoefficiëntengoedkoopmogelijkkuntmaken.Daarinwilikvooropblijvenlopen.DatisbijVanEngelenlangetijdgelukt,maardoordekoerswijzigingmisteikdieuitdaging.Daarombenikin2011overgestaptnaareenanderedrukkerij,diezichnogsteedsrichtoppapierenmedia.”

Organisatiecultuur

NaasthetinhoudelijkewerkheeftHansookdeorga-nisatiecultuurzienveranderen.“Elkedirecteurheeftzozijneigenmaniervanleidinggeven.IkhebbestevenmoetenwennenaandestijlvanHarald,maarwerespecteerdenelkaarenhebbenuiteindelijkheelgoedsamengewerkt.”EensterkpuntvindtHansdatHarald

iedereenbetrektbijdenieuwevisie.“Wehebbenhetermetelkaarovergehad:waarstaanwealsbedrijfenwelkestappenmoetenwezetten?Doornieuwespeerpuntentebenoemen,blijfthetbedrijfookindetoekomstlevensvatbaar.”

Typisch Van Engelen

HansisaltijdbevlogengeweestmethetbedrijfendraagtVanEngelennogsteedseenwarmharttoe.“Ikhebveelmensenzienkomenengaan,maareriseenhardekernblijvenhangenwaarwegoedmeeuitdevoetenkonden.Wehebbenookveelpleziergehad,toenweinrustigetijdenmetzijnallenzatentevergaren,oftoenJan

Nieuwkoopmetdebestelbusperongeluknaarbinnenreed.Wathebbenwegelachen.”

Kenmerkendvoordesfeervondhijhetfeitdathethelepersoneelmeehielpalserietsverbouwdmoestwor-den,bijvoorbeelddeontvangsthalofdedrukkerij.“Datgebeurderegelmatig.Webesteeddenereenweekendaanofeenpaaravondenenzettenergezamenlijkonzeschoudersonder.Deruimteleeghalen,slopen,schilderenenweerinrichten;hetheeftiets,datjedatmetelkaardoet.HetwastypischVanEngelen.”

‘Ik heb veel zien veranderen’

Hans Beekwilder

Hans Beekwilder heeft vanaf zijn indiensttreding in 1984 de offset-drukkerij gedragen.

148

149

Eigen reclame Natuurlijk kan een bedrijf dat zich profileert met reclame niet zonder eigen reclame.Enkele voorbeelden van uitingen door de jaren heen.

150

151

152

153

154

155

156

157

Een bedrijf bouw je niet alléén op

maar vooral met het juiste personeel

2012

Het gehele team van Van Engelen.

158

159

Ik ben trots als klanten tevreden zijn op het werk dat onze mensen hebben geleverd. Of het nu gaat om een creatieve campagne, een groot webproject of een snelle drukwerkorder.

Ik koester één duidelijke overtuiging over het leven: ‘Behandel anderen zoals je door hen behandeld wil worden’.

Het mooie van ons bedrijf is de menselijke maat. Groot genoeg om met vakmensen te werken, klein genoeg voor het het persoonlijke contact. Dat is vanaf het begin een belangrijke reden om in het bedrijf van mijn ouders te stappen, en dat is nog wat me iedere dag mo-tiveert om hier te werken. In mijn werk kán ik al mijn idealen kwijt. Als ondernemer heb ik de vrijheid om het -in goede en slechte tijden- op mijn manier te doen. Zo eerlijk en transparant als ik maar kan.

Ennuin2012zijnwe50jaarJONG.MetdenadrukopJONGwantwatwevandaagdedagdoenhoudtonsjong.

Van Engelen NU [in 2012]

We zijn niet voor niets vier in één!

Wezijneencommunicatiebureau,eenreclamebureau,eeninternetbureauenhebbenooknogonzeeigendrukkerij.Maarookvindenklantenonssteedsmeervoorcreatieveconceptontwikkeling.Bestveeldus.Maardateistdehuidigetijdvaneencreatiefbureaudatzichbezighoudtmetcommunicatieindebreed-stezinvanhetwoord.Endaaromzijnwij50jaarlaternogsteeds‘VanEngelen’.Snel.Nuchter.Metlef.Volvakmanschap.Metvisieenmetpassie.Enaltijdmethetdoelomwerktemakenwaarmeewerakenenverrassen.

Hetbegintmeteenstrategischsterkencreatiefcon-cept.Ofhetnugaatomeenidentiteit,campagneoflosseuiting,zonderstevigconceptblijftjecommuni-catieloszand.Deontvangervandeboodschapstaatookaltijdvoorop.Debesteresultatenbereikjealsdedoelgroepgoedvoorogenhoudt.Endatbetekenthogereconversie,meerverkopen,klantenoftraffic.Ensamenbereikenwemeer.Wijgelovendathet

bestewerkontstaatuiteenintensiefsamenspelmetdeopdrachtgever.Endatvindenweooknogeensdeplezierigstemanier.

OndanksdeaanhoudendecrisisstaanweNUwaarwewillenstaan.Eengoedebredebasis.Ookna2012blijvenweonsnatuurlijkverbreden.Wezorgenvoordejuistevakkennisperdisciplineomallessamentelatenkomenineenperfecteindproduct.Ookhebbenweditjaaronzemissievernieuwdenaangescherpt.Datwasnodignazoveelontwikkelingen.Doormiddelvankorteenbondigetekstenomschrijvenwewaarwestaanenwiewezijn.

RUIKEN CREËREN DELEN DURVEN GEVEN DOEN VERBINDEN

WIJ RUIKEN KANSEN

WIJ CREËREN RESULTAAT

WIJ DELEN PASSIE

WIJ DURVEN TE DROMEN

WIJ GEVEN NOOIT OP

WIJ DOEN HET SAMEN

WIJ VERBINDEN MENSEN

WIJ ZIJN VAN ENGELEN!

Harald van Engelen

160

161

Bernadette de Bie - Trommelen Stefan Verreijt

Ik geloof in mensen, dat is de rodedraad door mijn leven.

Ik lees graag ‘Helden’, een magazine wat de andere kant van -vaak sporters- in beeld brengt en beschrijft. Toch weer de mens dus…;-)

De fietstocht van de Middellandse Zee naar Waal-wijk is toch wel mijn mooiste vakantieherinnering. Heerlijk fietsen langs de lavendel, zonnebloemen en genieten van echte gastvrijheid. Mooie mensen ontmoeten en genieten van gastronomie. Dan voel ik me een rijk mens!

De missie van Van Engelen bestaat uit zoveel goe-de en verschillende kreten. Wij durven te dromen, spreekt mij het meeste aan. Ik zie namelijk veel potentie in Van Engelen, we zijn namelijk nog lang niet klaar! En dromen moet je altijd blijven doen.

Ik raak geïnspireerd door andere vormgevers en designers. Ik ben veel online om andere cases te bekijken. Maar ook laat ik me graag inspireren bij de bushalte, voor de tv, door mu-ziek en door bezoekjes aan musea.

Wie ik graag nog wil ontmoeten? Paul Arden, hij schreef het boek ‘Wat je ook denkt, keer ’t om’. Ik zou graag met hem eens van gedachten wisselen over de inhoud van dit boek. Over inspiratie gesproken….

162

163

Huub van Hooft Madeleine Coomans-Dusée

Mijn mooiste vakantieherinnering ligt in de Caribbean. Op de zeilboot langs de mooiste eilanden. St Lucia, Barbados ….

Ik ben het meest trots op alle complexe opdrachten die we hier hebben gemaakt. Het ijshockeyboek, de boeken van RKC en de voetbalplaatjesacties. Mooie trajecten waar je je kop goed bij moet houden. En ja, affini-teit met sport heb ik wel!

Ik ben trots op de goede balans tussen mijn werk en privé situatie. Ik heb een baan waar ik veel po-sitieve energie van krijg en die energie zet ik thuis weer om in quality-time met mijn boys. En ach, soms lopen dingen in elkaar over maar dat hoort bij ons vak!

Ik heb veel mooie plekken in de wereld gezien. De mooiste? Jasper NP in Canada denk ik. (Rond)rei-zen blijven mij dan ook inspireren. Over een paar jaar gaan we de eerste weer maken mét de kids en daar kijk ik nu al naar uit…een nieuwe fase.

Van niets ‘iets’ maken, dan ben ik op mijn best. Ik vind het heerlijk om ideeën te onderzoeken en gedachten uit te werken in mooie concrete plannen en creatieve concepten. De diversiteit in opdrachten zijn bepalend voor mijn enthousiasme en mijn manier van werken.

Ik vind het heerlijk om naar analyses van voet-balwedstrijden te kijken. Dat inspireert mij. Juist de combinatie van beleidszaken, structuur en praktijk. Dat is ook de reden dat ik eerder bij de Jeugdopleiding van RKC zat.

164

165

Henk Maas Cees Verduin

Op mijn 25ste ben ik gestopt met ijshockey. Om mijn conditie op peil te houden ben ik begonnen met golf. Een leuke sport waar veel techniek bij komt kijken. Je kop is na een ochtend golfen heerlijk leeg. Buitenlucht doet zoveel met je….Het liefst zou ik nu golf-pro worden.

Ik geniet iedere dag van het leven. Ik ben een echte Bourgondiër. Zet mij op een terrasje met een goed glas whisky en een sigaar…en ik ben blij!

Ik ben trots op alles wat ik heb gedaan! Van promotioneel reclamedrukwerk tot aan de vele boeken! Maar kwaliteit staat altijd bovenaan mijn lijstje!

De kreet uit de missie die mij het meeste aanspreekt is “Wij doen het samen’. Eigenlijk heel simpel: met één man krijg je het niet voor elkaar. En één ding heb ik in al die jaren wel geleerd; eenrichtingsverkeer is nooit goed!

Mijn wens? Een biertje drinken met Ilse De Lange. Ik vind haar, naast dat ze een geweldige zangeres is, ook gewoon een te gek wijf!

Ik denk graag terug aan een project waarbij ik Formule 1 wedstrijden heb gefotografeerd. Ik ben hiervoor in Neurenberg en Franchorchamps geweest. Maar ook het vastleggen van mooie momenten op het WK Superbike. Mooier kan toch niet? Hobby en werk in één!

166

167

Marcel Linnenbank Peter de Weijer

Ik ben trots op mijn eigen schilderijen. Een aantal jaar geleden liep ik met mijn vrouw door een gale-rie in Oisterwijk, zij zag een prachtig kunstwerk waarop ik zei; dat kan ik ook, hoor! En zo is het begonnen. Ik maak nu mooie kleurrijke schilde-rijen met olieverf en drukinkten. En nee niet met een kwast maar met een plamuurmes…

Ik raak geïnspireerd door het enthousiasme van de mensen om me heen. Ik geniet hiervan maar ook van de dingen om me heen, van product tot mens dus!

Afgelopen zomer reed ik samen met mijn vrouw door Parijs….op de fiets! Van Bois de Boulogne naar de Eiffeltoren over één rechte weg…zo zie je Parijs eens van de andere kant. Kris kras door de straten. City beleving op z’n best.

Ik zou de Dalai Lama nog graag eens willen ontmoeten. Zo’n fascinerende man. Ik volg hem ook op twitter….

Ik werk pas net bij Van Engelen en geniet nu al van de flexibiliteit. Heerlijk om in een klein bedrijf te werken waar je van alles mag én kan doen. Eerst achter de persen en dan vervolgens het drukwerk mooi maken door de afwerking. Mijn specialisatie is luisteren naar de wensen van

de klant. Of het nu om een mailing gaat van 200 kaarten of 10.000 boeken. Het is mij of ‘t even. Als mijn klant tevreden is, ben ik blij.

168

Kees Hamers

Serieus met humor bezig zijn, dat is mijn missie. Mensen blij maken. Niets geeft meer voldoening dan mensen te laten lachen.

Het is het mooiste om van een kladpapiertje of snel geschreven onleesbaar tekstje, toch een mooie uiting te maken. Je bent een soort schepper.... En Kees zag dat het goed was, of zo...

Als creatieveling kun je jezelf op allerlei manieren laten gaan. Je hersenen voortdurend activeren, door allerlei prikkels ter inspiratie. Maar toch met de beide voeten op de grond (of op de pedalen van een spinningfiets). En overal nuchter tegenaan kijken.

Foto Pand NU of Nieuw

170

171

Chriswastrotsopzijnbedrijfdathijvanafdegrondheeftopgebouwd.Diepinzijnhartkeekhijuitnaarhet50-jarigbestaan,hijheefthetjammergenoegnietmeemogenmaken.

Toenwein1975onsnieuwehuisbouwdenwerdonseencadeauaangeboden.Hijwistwelwathijwilde:eenglasinloodraamwaarinzijnstartalshandzettertoenhij14jaaroudwas,verwerktzouworden.Hetsierthetraambijdevoordeurvanonstotopheden.Hijheefttoennietkunnenvermoedendatdelaatste10jaarvanzijnlevenglaskunsteenzobelangrijkeinvullingzouwordenvanallevrijetijddiehijkreeg...Samenfietstochtjesmakenensamenmetglasbezigzijn,hijwaseentevredenmens.Ineenvanzijnramengraveerdehijdetekst:“Dekunstvanhetlevenis,thuistezijnentelevenalsofjeopreisbent”.Enzoishet...

In Memoriam Chris van Engelen [31 juli 1935-25 januari 2010]

“De kunst van het leven is, thuis te zijn en te leven alsof je op reis bent”.

172