josip Šarić - stone tools used for manufacturing chipped artefacts during the neolithic in serbia

8/14/2019 Josip ari - Stone Tools Used for Manufacturing Chipped Artefacts During the Neolithic in Serbia

1/14

Apstrakt: U procesu okresivawa kori{}ena je grupa alatki koje su se razvile tokomdugog perioda upotrebe okresanih artefakata. Neatraktivne na prvi pogled,

~esto veoma malo modifikovane u odnosu na izvorni oblik same sirovine, uglavnom

su ostajale neobra|ene u zbirkama jer ih istraìva~i nisu ni prepoznali kao

artefakte. Poloàj i koncentracija ovih alatki u okviru jednog naseqa ili na-

lazi{ta, jedan su od kqu~nih pokazateqa za lokaciju radionice ili radnog mesta.Nalazi sa lokaliteta Dowa brawevina, Velesnica, Blagotin i Popovi}a brdo

omogu}ili su izdvajawe osnovnih tipova i definisawe aktivnosti u kojima su

kori{}eni.

Kqu~ne re~i: neolit, nakovwi, perkuteri, retu{eri, Dowa brawevina, Velesnica,

Blagotin, Popovi}a brdo.

Okresani kameni artefakti, uz gla~ane, predstavqaju najtrajnije, a~esto i jedine, dokaze o boravku ~oveka na odre|enom prostoru. Sa wimau neposrednoj vezi stoji jedna grupa oru|a koja je veoma bitna zasagledavawe sveukupnih karakteristika artefakata izra|ivanih okre-sivawem, a kojoj u obradi materijala sa arheolo{kih iskopavawa ~estonije posve}ivana zasluèna i neophodna pa`wa. Re~ je o alatkamakojima je vr{ena priprema i oblikovawe jezgara, odbijawe sa jezgara,

kao i naknadno oblikovawe oru|a retu{irawem. Izuzev tragova nasamim okresanim artefaktima, podatke o na~inu wihove izrade, kao i owihovom naknadnom oblikovawu i prilago|avawu upotrebi, pruàju ialatke kori{}ene u tim procesima. Za izradu nakovawa, perkutera iretu{era koriste se kamen, kost, roìna i drvo (Semenov 1957: 5188;Crabtree 1970; Renfrew and Bahn 1991: 277283).

Uz okolnosti da je sastav zemqi{ta ~esto takav da predmeti oddrveta uop{te ne mogu da se o~uvaju, dok su predmeti od roìne i kostiznatno o{te}eni, bitna je ~iwenica da perkuteri i retu{eri od tihmaterijala nisu posebno oblikovani, pa ih je neki put i veoma te{ko

prepoznati u celokupnom osteolo{kom materijalu. Povoqnija je si-

KAMENE ALATKE KORI[]ENE

U IZRADI OKRESANIH ARTEFAKATATOKOM NEOLITA NA TLU SRBIJE

Josip [ari}Arheolo{ki institut, Beograd

Glasnik Srpskog arheolo{kog dru{tva Journal of the Serbian Archaeological Society22 (2006) 197210.


2/14

tuacija sa kamenim artefaktima, ali, s obzirom na to da su ~estokori{}eni nemodifikovani re~ni obluci na kojima su tragovi upo-trebe sa~uvani u ve}oj ili mawoj meri, i takvi predmeti su ~estoizmicali pa`wi istraìva~a.

Nakovwi, perkuteri i retu{eri obra|eni u ovom radu poti~u sa~etiri nalazi{ta: Dowe brawevine u Derowu ([ari} 2005), Dowestrane u Velesnici ([ari} 1997; idem 1998), Blagotina u Poqni iPopovi}a brda u Zabla}u ([ari} 2000: 2933) i predstavqaju, zapravo,samo presek kroz tu izuzetno va`nu kategoriju alatki koje su ostale uupotrebi sve do razvijenog bronzanog doba.

Tehnolo{ki postupci u procesu izrade i obrade artefakata odokresanog kamena tokom starijeg i sredweg neolita na tlu Srbije nisu

doneli nikakva unapre|ewa u odnosu na one primewivane tokom paleo-lita i mezolita. Artefakti se prave od odbitaka i se~iva odbijanih saraznih tipova jezgara i do sada su zabeleèna samo dva artefakta salokaliteta Blagotin koja su bila izra|ena od celih oblutaka, {toukazuje na posledwe uticaje tradicija koje vode poreklo jo{ iz starijegpaleolita.

Na osnovu dostupnih i analiziranih primeraka oru|a od kamena zaizradu okresanih artefakata, za sada mogu da se izdvoje slede}e ka-tegorije:

1. nakovwi

2. nakovwi-perkuteri3. perkuteri (direktna perkusija)4. perkuteri-retu{eri5a. retu{eri (direktno retu{irawe)5b. retu{eri (retu{irawe presijom)Osim ovih kategorija u upravo publikovanom materijalu sa Le-

penskog vira zastupqene su i kombinacije nakovaw-teg za ribarskumreù i nakovaw-gla~alo-perkuter (Antonovi} 2006).

U arheolo{kom materijalu o kome ovde govorimo, kao sirovine zaizradu artefakata kori{}ene su slede}e stene: pe{~ar, konglomerat,

bre~a, granodiorit, gabro, amfibolit, kvarclatit, kvarcit, ro`nac ineodre|ena metamorfna stena (Petkovi} 1975; Proti} 1984).

Nakovwi

Nakovwi predstavqaju mawu ili ve}u plo~astu kamenu platformuo koju je direktnim udarom moglo da se vr{i odbijawe sa jezgra, i toiskqu~ivo odbitaka, odnosno, na wu se polagalo jezgro sa koga jedirektnim udarom vr{eno skidawe odbitaka ili indirektnim skidawe

se~iva. Karakteristika nakovwa koji je sluìo kao podloga za jezgro

jeste mawe ili ve}e kru`no koni~no udubqewe, koje je rezultat sile

GSAD/JSAS 22 (2006) Iz arheolo{kih zbirki

198


3/14

udara koja se sa jezgra prenosila na podlogu (Jlinek 1976: 164184, figs.233236). Nije neuobi~ajeno kori{}ewe re~nih oblutaka spqo{tene,plo~aste forme, tako da nije bilo potrebno naknadno oblikovawe, aukoliko je modifikovawa i bilo, onda je to ra|eno ozrwavawem (naro-~ito na primercima od pe{~ara) i prigla~avawem. Ovi nakovwi/plat-forme svakako da su bili kori{}eni i za izradu alatki od drveta,kosti i roga, kada su kori{}eni kao brusna povr{ina, no te{ko jeo~ekivati da se na wima primete i tragovi te upotrebe.

Pe{~ar se ~esto koristio jer je zbog klasti~ne (psamitske) struk-ture imao izraènije absorpcione sposobnosti, iako su u upotrebibili i kvarcit, konglomerat i gabro.

Sa lokaliteta Dowa strana u Velesnici poti~e jedan nakovaw koji

je kru`nog oblika i elipsastog preseka, na~iwen od pe{~ara. I poredfragmentovanosti, jasno se uo~avaju karakteristi~na udubqewa na ve-}im, ravnim povr{inama (sl. 1/1).

Nakovwi sa Blagotina zastupqeni su sa tri primerka. Primerakbr. 261 (sl. 1/2) na~iwen je od re~nog oblutka od konglomerata, br. 125(sl. 1/3) je u obliku visoke zarubqene piramide, a na~iwen je prigla-~avawem od sitnozrnog pe{~ara. Ovaj primerak karakteristi~na udub-qewa ima na svim bo~nim povr{inama, na vrhu, pa ~ak i na samoj bazi.Izuzetak me|u nakovwima, po vrsti materijala, jeste mali, gotovo kva-darski nakovaw od kvarcita sivobele boje, br. 265 (sl. 1/4), koji poti~e

iz zemuni~kog objekta ZM 03.Sa lokaliteta Popovi}a brdo poti~e fragmentovani nakovaw od

konglomerata (sl. 1/5). Kru`nog je oblika i glatke, blago ugla~anepovr{ine. Mogu}e je da je ovaj artefakt primarno sluìo kao `rvaw~iji je fragment naknadno iskori{}en kao nakovaw, o ~emu svedo~eo{te}ewa nastala u procesu odbijawa sa jezgra.

Nakovwi-perkuteri

Sa lokaliteta Dowa brawevina (sl. 2/12) poti~u dva nakovwa-

-perkutera za koje su iskori{}eni re~ni obluci od pe{~ara i sitno-zrnog gabra. Kao i artefakti od okresanog kamena, i oru|a kori{}ena uwihovoj izradi ~esto pokazuju vi{enamensku upotrebu, {to je slu~aj isa primercima iz Dowe brawevine. Ravnomerna istrvenost bo~nih,uìh strana, ukazuje na to da je alatka od pe{~ara u jednom trenutkusluìla kao tu~ak za `rvaw. Kao nakovaw opredequju je karakte-risti~na udubqewa na obe ve}e, ravne povr{ine, dok poloàj nekolikomawih o{te}ewa na jednoj uòj strani, na povr{ini pod korteksomre~nog oblutka, ukazuje na to da je alatka povremeno imala i funkcijuperkutera. Zbog jasno izraènih tragova upotrebe ova alatka moè da

se opredeli kao nakovaw-perkuter. I alatka od gabra ima istrvene

199

J. [ari} Kamene alatke kori{}ene u izradi okresanih artefakata


4/14

rubove sa jasno izra`enim upravnim brazdama, {to svedo~i da je ko-ri{}ena kao perkuter, dok se na centralnom delu uo~avaju po~eciformirawa udubqewa karakteristi~nog za nakovwe.

Nakovwi-perkuteri iz Velesnice zastupqeni su sa dva primerka,koji na ve}im, ravnim stranama nose karakteristi~na udubqewa, dokistrvenost bo~nih strana ukazuje na verovatnu povremenu upotrebu ikao perkutera (sl. 2/34). Obe alatke na~iwene su od pe{~ara.


200

Sl. 1. Nakovwi: Dowa strana-Velesnica (1), Blagotin-Poqna (24), Popovi}a brdo--Zabla}e (5).

Fig. 1. Anvils: Donja Strana-Velesnica (1), Blagotin-Poljna (24), Popovi}a Brdo-Zabla}e (5)


5/14

Nakovwi-perkuteri su na lokalitetu Blagotin zastupqeni sa triprimerka. Primerak C1126, iz zemuni~kog objekta ZM 07 (sl. 2/5)elipsastog je oblika, a na~iwen je od sitnozrnog pe{~ara. Primetnadekoloracija posledica je du`eg izlagawa vatri. Nakovaw-perkuter br.1916, iz ZM 06 (sl. 2/6) na~iwen je od kvarcita tamnosive boje, dok jeprimerak br. 1362, iz ZM 06, od kvarclatitskog oblutka (sl. 2/7). Na svatri primerka se pored karakteristi~nih udubqewa uo~ava i istrvenostu`ih bo~nih rubova, {to ukazuje i na perkusiju, odnosno upotrebu uprocesu odbijawa sa jezgra.

201


Sl. 2. Nakovwi-perkuteri: Dowa brawevina-Derowe (12), Dowa strana-Velesnica(34), Blagotin-Poqna (57).Fig. 2. Anvils-hammerstones: Donja Branjevina-Deronje (12), Donja Strana-Velesnica

(34), Blagotin-Poljna (57).


6/14

U nekim radovima pojedini primerci ove kategorije oru|a oprede-qeni su kao rastira~i, odnosno rastira~-perkuter (Antonovi} 2003: sl.64/8). Na mnogim kamenim artefaktima uo~qivi su tragovi veoma ra-cionalnog pona{awa jer su kori{}ene kao vi{enamenske alatke. Pri-mer takvog pona{awa su i nakovwi-perkuteri na kojima neki put moguda se uo~e tragovi koji ukazuju i na upotrebu na `rvwu, {to alatkemoè da defini{e i kao rastira~e, odnosno kao kombinovane alatke.

Perkuteri

Perkuteri su u nekim radovima na{ih autora opredeqeni kaoudara~i (Bogosavljevi}-Petrovi} 2004: 12.32/d. R I: 0,74), s tim {to je upomenutom primeru mogu}e da se pre radi o nakovwu ili kombinacijinakovaw-perkuter. Na sumarnom crteù nazire se ono na {ta autorverovatno nije obratio pa`wu, a to je blago kru`no koni~no udubqewe,koje je rezultat sile udara koja se sa jezgra prenosila na podlogu.

Perkuteri iz Velesnice zastupqeni su sa dva primerka, od kojih jejedan kru`nog oblika od krupnozrnog pe{~ara (sl. 3/1), dok je drugi biou obliku kratkog bata napravqen od sitnozrnog pe{~ara (sl. 3/2). Naprimerku inventarski broj 24a o{te}ewa se uo~avaju na jednoj bo~noj,uòj strani, ali mestimi~no i na jednoj ve}oj, ravnoj povr{ini (sl. 3/1),dok su kod bata inventarski broj 446 o{te}ewa locirana na samom vrhu

(sl. 3/2). Oba su sluìla u procesu direktne perkusije, odnosno uprocesu direktnog odbijawa sa jezgra. Osim ovih primeraka, iz Vele-snice poti~e jo{ jedan nepravilan kuglasti perkuter koji je obradilaAntonovi} (Antonovi} 2003b).

Na Blagotinu su perkuteri najzastupqenija kategorija oru|a saukupno 15 primeraka. Perkuter C536 iz zemuni~kog objekta ZM 06(sl. 3/3) jo{ je jedan primer vi{enamenske upotrebe. Re~ je o jezi~astojsekiri od zelenosivog sitnozrnog pe{~ara. Izrazita o{te}ewa na bo-~nim rubovima nastala su kao posledica sekundarne uloge ove sekire,koja je kori{}ena i u procesu izrade okresanih artefakata kao per-

kuter. Iz zemunice ZM 06 poti~u i perkuteri C1102 (sl. 3/4) odvelikog oblutka granodiorita, zatim broj 1389 od blago prigla~anogoblutka bre~e (sl. 3/5), broj 266 (sl. 3/6) i broj 1382 (sl. 3/7) od blagoprigla~anih oblutaka kvarclatita. Osim tipi~ne istrvenosti rubova,na dva primerka C1102 (sl. 3/4) i broj 1382 (sl. 3/7) uo~avaju se imikrobrazde. Iz zemunice ZM 07 poti~e mawi fragment perkutera,broj 1376 (bez ilustracije), od gabroidne stene. Radi se o prigla~anomre~nom oblutku kod koga se na bo~noj strani uo~ava povr{inska istr-venost nastala kao posledica rada na jezgrima.

Mali kuglasti perkuter, broj 1354 (sl. 4/1) je na~iwen ozrwavawem,

veliki diskoidni perkuter C1103 je od re~nog oblutka ro`naca tamno-


202


7/14

oker boje (sl. 4/2), a perkuter u obliku kratkog bata (sl. 4/3) je na~iwenod prigla~anog sitnozrnog pe{~ara sive boje. Na wemu i primerkuC1103 (sl. 4/2) osim istrvenosti rubova uo~avaju se i mikrobrazde.

203


Sl. 3. Perkuteri: Dowa strana-Velesnica (12), Blagotin-Poqna (37).

Fig. 3. Hammerstones: Donja Strana-Velesnica (12), Blagotin-Poljna (37).


8/14

Posebnu grupu ~ine perkuteri od kvarcita, od kojih primerci broj1987 (sl. 4/4) i broj 2199 (sl. 4/5) poti~u iz zemunice ZM 06. Na mnogimpaleolitskim nalazi{tima {irom Evrope, isto~ne i ju`ne Afrike,nala`ene su ve}e ili mawe kvarcitne kugle, i ~esto su opredeqivanekao lova~ko oru`je bole, kao alatke za razbijawe kosti, kao projek-tili za bacawe, kao glave buzdovana ili kao alatke kori{}ene u obradibiqne hrane. Eksperimentalni radovi (Shick and Toth 1993: 130133) su


204

Sl. 4. Perkuteri: Blagotin-Poqna (15).

Fig. 4. Hammerstones: Blagotin-Poljna (15).


9/14

nedvosmisleno pokazali da je re~ o perkuterima od kvarcita koji go-tovo savr{enu sfernu formu dobijaju nakon relativno kratkog vremenaupotrebe, ~ak i ako komad koji je upotrebqen na po~etku ima potpunonepravilan oblik. Da bi se formirala pravilna kugla bilo je potrebnosamo ~etiri sata intenzivne upotrebe u odbijawu, {to je posledicaspecifi~ne strukture kvarcita i ravnomernog tro{ewa wegove povr-{ine. Na osnovu navedenih eksperimenata, mo`e se pretpostaviti da suprimerci sa Blagotina br. 1987 (bez ilustracije), broj 2199 (bez ilu-stracije), broj 2206 (sl. 5/1), broj 2123 (sl. 5/2) i broj 2042 (sl. 5/3) bili uranoj fazi kori{}ewa, dok je primerak C1100 (sl. 5/4) pretrpeoupotrebu koja je svakako bila du`a od ~etiri radna sata.

205


Sl. 5. Perkuteri: Blagotin-Poqna (14).

Fig. 5. Hammerstones: Blagotin-Poljna (14).


10/14

Perkuteri-retu{eri

Perkuteri-retu{eri su zastupqeni samo sa dva primerka sa Blago-tina, broj 1383, iz ZM 07 (sl. 6/1) i broj 1400, iz ZM 04 (sl. 6/2), a oba suod oblutaka sitnozrnog pe{~ara. Istrvenost rubova ukazuje na odbi-

jawe se~iva i odbitaka sa jezgra direktnom presijom, a mikrobrazde naretu{irawe presijom.


206

Sl. 6. Perkuteri-retu{eri i retu{eri: Blagotin-Poqna (12, 46), Dowa strana--Velesnica (3).Fig. 6. Hammerstones-retouch stone tools and retouch stone tools: Blagotin-Poljna (12,

46), Donja Strana-Velesnica (3).


11/14

Retu{eri

Samo jedan retu{er poti~e iz Velesnice i to primerak inven-tarski broj 24 (sl. 6/3) koji je na~iwen od re~nog oblutka od meta-morfne stene. Na korteksu oblutka uo~avaju se brojne mikrobrazderazli~itih orijentacija, koje su nastale u procesu retu{irawa pre-sijom. Re~ je o specifi~nom na~inu retu{irawa kojim se rub okresanogartefakta otupquje, ali ujedno i oja~ava na neravnomerno habawe, koje

je normalna posledica duè upotrebe.Na Blagotinu retu{eri su zastupqeni sa tri primerka, a svi su od

re~nih oblutaka, s tim {to je primerak C1122 (sl. 6/4) od granit-porfira, primerak broj 1729 (sl. 6/5) od pe{~ara, a studijski nalaz 8

(sl. 6/6) od amfibolita. Retu{er od pe{~ara sluìo je u procesudirektnog retu{irawa, a primerci od granitporfira i amfibolita uprocesu retu{irawa presijom.

Prilikom iskopavawa u Velesnici, na prostoru vezanom za obje-kat I u bloku A, na|eno je osim 13 okresanih artefakata i 6 alatki zawihovu izradu, a na osnovu koncentracije zakqu~ak je da se u okviru togstambenog objekta nalazilo i radno mesto ([ari} 1998: 203).

Na lokalitetu Blagotin, od ukupno 25 primeraka oru|a za izraduokresanih artefakata, 14 primeraka poti~e iz zemuni~kih objekata ZM03, ZM 04, ZM 06 i ZM 07 {to, sa ukupno 1343 okresana artefakta iz tih

objekata, ukazuje na lokaciju pravih radionica.

Artefakati, koje su autori definisali kao perkutere, sa mezolit-skih lokaliteta Vlasca (Srejovi} i Letica 1978: 99101, T. CXIX/45, CXX/1)i Padine (Antonovi} 2004: 6974, figs. 5, 8) predstavqaju najverovatnijekombinovano oru|e tipa nakovaw-perkuter. Bez obzira na to kako su utipolo{kom smislu ove alatke opredeqene, jasan su pokazateq da setehnolo{ki postupci u izradi artefakata okresivawem tokom kasnijihperioda nisu mewali jer i primerci sa starije- i sredweneolitskihlokaliteta koji su ovom prilikom bili dostupni za obradu pokazuju

iste tipolo{ke odlike.Koli~ina alatki kori{}enih za izradu okresanih artefakata ob-

ra|ena u ovom radu predstavqa samo mali uzorak u odnosu na broj kojineprepoznat sigurno leì u brojnim muzejima {irom Srbije. Alatkedefinisane kao nakovwi, nakovwi-perkuteri, perkuteri, perkuteri--retu{eri i retu{eri jasan su pokazateq dela aktivnosti koje su unaseqima obavqane ali, naàlost, kompletna slika ove va`ne grupeoru|a osta}e nepoznata do detaqne autopsije kamenog i ko{tanog ma-terijala sa ve}ine neolitskih nalazi{ta.

207



12/14

BIBLIOGRAFIJA

Antonovi}, D.2003a Neolitska industrija gla~anog kamena u Srbiji. Posebna izdanja 37. Beograd:

Arheolo{ki institut.2003b Mezolitska i neolitska kamena industrija \erdapa. GSAD 19: 935.2004 Stone Objects from Padina and Hajdu~ka Vodenica. Pp. 6975 in Acts of

the XIVth Union Internacionale des Sciences Prhistoriques et ProtohistoriquesCongress, University of Lieg, Belgium, 28 September 2001. Section 7: The

Mesolithic. Landscape-Use During the Final-Palaeolithic and Mesolithic inNW-Europe: The Formation of Extensive Sites and Site-Complexes. Late For- agers and Early Farmers of the Lepenski Vir-Schela Cladovei Culture in the

Iron Gates Gorges. A Metamorphosis of Technologies or Acculturations. Intru- sive Farmers or Indigenous Foragers: The New Debate about the Ethno- linguistic Origins of Europe. General Sessions and Posters, ed. Le Secrtariatdu Congrs. BAR International Series 1302. Oxford: Archaeopress.

2006 Stone Tools from Lepenski Vir. Cahiers des Portes de Fer, Monographies 5.Belgrade: Institute of Archaeology.

Bogosavljevi}-Petrovi}, V.2004 Predmeti od okresanog kamena. Str. 379437 u Grivac, naselja protostar-

~eva~ke i vin~anske kulture, ur. M. Bogdanovi}. Kragujevac: Centar zanau~na istra`ivanja SANU i Univerziteta u Kragujevcu.

Crabtree, D. E.

1970 Flaking Stone with Wooden Implements. Science 169: 146153.Jlinek, J.1976 The Pictorial Encyclopedia of The Evolution of Man. London et al.: Hamlyn.

Petkovi}, K. (ur.)1975 Geolo{ka terminologija i nomenklatura IV: Petrologija. Beograd:

Zavod za regionalnu geologiju i paleontologiju Rudarsko-geolo{kogfakulteta.

Proti}, M.1984 Petrologija sedimentnih stena. Beograd: Rudarsko-geolo{ki fa-

kultet.

Renfrew, C., and Bahn, P.1991 Archaeology, Theories, Methods and Practice. London: Thames and Hudson.

Schick, K., and Toth, N.1993 Making Silent Stones Speak: human evolution and the dawn of technology.

New York et al.: Simon & Schuster.Semenov, S. A.

1957 Pervobtna tehnika. Material i issledovani po arheologii,no. 54. Moskva-Leningrad: Akademi nauk SSSR.

Srejovi}, D., i Letica, Z.1978 Vlasac, mezolitsko naseqe u \erdapu 1: arheologija. Posebna izda-

wa 512. Odeqewe istorijskih nauka 5. Beograd: Srpska akademija

nauka i umetnosti.


208


13/14

[ari}, J.1997 Star~eva~ka kremena industrija sa lokaliteta U{}e Kameni~kog

potoka, Kwepi{te i Velesnica. Str. 177187 u u Arheologija is-to~ne Srbije. Nau~ni skup Arheologija isto~ne Srbije, Beograd--Dowi Milanovac, decembar 1995. Centar za arheolo{ka istra`i-vawa 18, ur. M. Lazi}. Beograd: Filozofski fakultet.

1998 Prilog prou~avawu artefakata od okresanog kamena star~eva~kekulturne grupe. GSAD 14: 197212.

2000 Kremena industrija najstarijih zemljoradni~kih kultura na tlu Srbije. Dok-torska disertacija, Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu.

2005 Chipped stone artifacts. Pp. 5765 in Donja Branjevina: A Neolithic Settle-ment Near Deronje in the Vojvodina (Serbia), by S. Karmanski. Societ per lapreistoria e protostoria della regione Friuli-Venezia Giulia 10, ed. P. Biagi.Trieste: Societ per la preistoria e protostoria della regione Friuli-VeneziaGiulia.

JOSIP [ARI]

STONE TOOLS USED FOR MANUFACTURING

CHIPPED ARTEFACTS DURING THE NEOLITHIC IN SERBIA

Summary

Chipped stone artefacts represent the most resistant and sometimes the onlyevidence for human existence in a given area. They are closely related to a groupof stone tools the significance of which has usually been neglected during excava-tions, but which are inevitably important for elucidating the characteristics of thechipped artefacts. These tools are items used for preparation and core shaping,chipping of the cores and for subsequent shaping of the tool by retouching. Along

with traces found on the chipped artefacts themselves, tools used in the manufac-turing process offer additional information about the production, further refiningand customizing of the artefacts. Stone, bone, horn and wood were used for themanufacture of anvils, hammers and retouching tools. However, these items areoften difficult to distinguish from other ostheological material because: the soilcomposition means that wooden items are not preserved while those made of boneand horn are severely damaged; these items, especially hammers and retouchingtools, are normally not well-shaped and therefore hard to identify. The stoneartefacts are more easily observable but because they consist mainly of river peb-bles with variably preserved traces of manufacturing, they have also been over-

looked by researchers.

209



14/14

The anvils, hammers and retouching tools presented in this study originatefrom four localities: Donja Branjevina (Deronje), Donja Strana (Velesnica), Bla-gotin (Poljna) and Popovi}a Brdo (Zabla}e). The sample collection is a cross--section through this important type of tool which continued to be utilized evenduring the developed Bronze Age. The technology of production and refining ofchipped stone artifacts in Serbia during the Neolithic brought no substantial im-provements in comparison to the manufacturing processes employed in the Pa-laeolithic and Mesolithic. The artefacts were made of stone chips and blades struckoff various types of core. Up to now only two artefacts made of whole pebbles fromthe locality of Blagotin have been found. This implies the last influences of a tradi-tion which originates from the Early Palaeolithic. On the basis of the study of avail-able samples of stone tools for making chipped artefacts the following categories

can be distinguished: 1. anvils (fig. 1); 2. anvil-hammers (fig. 2); 3. hammers (directpercussion) (figs. 35); 4. hammers-retouching tools (fig. 6); 5a. retouching tools(direct retouching) (fig. 6); 5b. retouching tools (retouching by pressure) (fig. 6).

As a raw-material for manufacturing these artefacts, sandstone, conglomerate,breccia, granodiorite, gabbro, amphibolite, quartzlatite, quartzite, chert and non--determined metamorphic rocks were used. The quantity of tools used for makingchipped stone artefacts comprised by this study is only a small collection in com-parison to the number of non-recognized items that probably exist in many muse-ums in Serbia. The tools classified as anvils, anvil-hammers, hammers-retouchingtools and retouching tools are clear evidence of part of activities carried out in set-

tlements. However, a more complete interpretation of this important group ofstone tools will have to wait until a detailed autopsy of stone and bone materialfrom the majority of Neolithic sites is performed.

Primqeno: 26. februara 2006.

UDC 903.21.01 (497.11)634


210

josip Šarić - stone tools used for manufacturing chipped artefacts during the neolithic in serbia

Documents