metis

YVES BERGER JOHN BERGER

BIR AGIT

UUAN ETEKLERBR AIT

YVES BERGER JOHN BERGER

UUAN ETEKLER

BR AIT

metis

Anne,

Londradaki ilk sergim yaknda alacak. Yanmda olmayn bilsen nasl koyuyor bana.Burada olsaydn kim bilir ne mutlu olacaktn.

Sana ok yakan gzel giysilerinle canlanyorsun gzmde, yreimde gml o kendine has tebessmnle glmsyorsun.

B ir zamanlar, daha ben dnyaya gelmeden yaadn Noel Road karmda uzanyor. Dudaklarndan eksilmeyen tebessmnle o yolda yryn, keyi dnn hayal ediyorum.

Pek ok ey eskisi gibi, pek ok eyse bambaka. Hayat byle, anne. Bana hep dediin gibi, Roma bir gnde ina edilmediyse eer, belki de doduumuz gnden lene dein en hayati eyleri benliimizin derinliklerinde tayoruz. Yani, senin bundan elli y l nce, Noel Roadda yrrken tadn, ben bugn galerinin nnde otururken tayorum. Ve resimlerim bir yerlerden geldiyse eer, bu yerin seninle benim aramda, o zamanla bu zam an arasnda olduuna inanyorum.

Birbirimize olan sevgimiz gibi anne, hayatn hi son bulmayaca bir yerde.

Sen leli drt hafta oldu. Dn gece ilk kez geri geldin.Ya da bir baka deyile mevcudiyetin, yokluunun yerini ald. Beethovenin (op. 51) piyano iin 2 no.lu Rondosunu dinliyordum. Neredeyse dokuz dakika boyunca sen o Rondo idin, ya da Rondo endin. Uuculuun, direngenliin, kalkk kan, sevecenliin vard onda.

Bu ad senin iin yakyoruz; Rondoya bir tr yant bu.

Ayn zamanda okura senin hakknda bir ileti. Senin iin olduu kadar, senin hakknda. Ve birlikte yaadmz krk yl boyunca, ayn konular zerine kafa kafaya vererek yaptmz iler hakknda...

Senin iin ve senin hakknda. Solo mzik dinlerken, ou zaman balangta insan bir bakasna hitap edildii, kendisininse kulak misafiri olduu izlenimine kaplr. Sonra o bakas kendisi olur. Ayn ekilde belki de okurun biri senin yerine geebilir.

Evin nnde ve balkondaki sakslarda yetitirdiin bitkilerini sularken, kimi zaman bu eylemin ibadetle ilintili olduunu dnrdm, bundan sonraki halka ise ibadetle sevda idi... Suyun ss, havaya ve kovann gne altnda kald sreye bal olarak deiirdi. Kimi zaman vcut ssndan daha scak olurdu, kimi zamansa rpertici. Ama bu yaptn ie gsterdiin ihtimam etkilemezdi, ne de sularken kafana geirdiin apkayla seni nasl sevdiimi.

Bunlar yazarken aniden Mahmud Derviin baz dizeleri geldi aklma; Ramallahta onunla bir lokantadayz (yoksa Nablusta myd? Sana sorsam, mkemmel hafzanla, tpk oyun ktlarn datmaktaki evkinle kyaslanacak ekilde, nnda cevap verirdin. Ama artk mmkn deil bu!). O gnk ateli tartma srasnda pek az konutun, ama Mahmud Derviten bir iir okumasn istedin, bu istein onu ok sevindirdi, sakin sakin ezbere okudu.

O gn okuduunu deil de, u srada aklmdan geenleri yazyorum:

. . . senden nce lrsem eer, dedin bana, bayatlam szcklerden ve gecikmi bulumalardan esirge beni. Uyuduum topraktan al gtr beni, zira belki de bir sap yeillik, lmn bir baka dikim olduunu gsterecektir sana...

Bitkilerle uramaktan holanyordun, temas kurmann bir yoluydu nk bu; gelecee ayar vermenin tpk darya, soua kmazdan nce, kap nnde atkm ayarladn gibi. Gelecee adamtn kendini, yle yopyalara filan inandndan deil, bu tarzda bir adanmlk iinde bulunduumuz zaman sorgulamamz ve kimi zaman belki de stesinden gelmemizi salayaca iin. imdiki zamann iinden, gemiten gelecee mesajlar tayan bir koucu gibi getin; bir koucunun, bir cokeyin, bir buz patencisinin bedenine sahiptin.

Bir srayta ata biner, Siyah Kurtulu Hareketini destekler, buz zerinde dans ederdin. On dokuzundayken Hintli Diliple evlenmi, tanmamzdan nce, bir daha dnmemek zere ABDyi terk etmitin. Buz stnde olsun, hayatta olsun temkinli admlarla ilerler, seimlerini yaparken asla gsterie kamazdn.

Seni izlerken, tecrbeli bir kifin edasn, dikkatini buluyorum. apkam, paltonu giyi tarzn, ban tutuun, kap aarken, arkana dndnde. Bir kifsin sen.

Sknetle, adeta ryadaymasna yol alrken, imkn dahilinde olan, ancak gvenilirlii kantlanmam izler peindeydin. inde bulunduun zamann kokumu duraanln sessizce, nefretle kmsediin iindir ki, alternatif gelecekler vaat eden patikalar yeledin.

Bir kifin iz sren ayaklarna ve parmak ularna sahipsin.Bo konumazsn hi; kimi zaman anlk bir tebessm anlatr her eyi.

imdiki zamann iinden geen patikalarda yol alrken, ardna dlen, mehul bir gelecee yararl olabileceini varsaydn eyler getirirsin gemiten. Bu seilmi miras, omuzlarnda hafif bir srtantas gibi tarsn. Hibir arl yok gibidir. Gelecek ise karlkl baklarda gizlidir.

Bunlar yazdm masann zerindeki bir zarfta gzlklerin iin alnm iki adet mercek var, yepyeni, dorudan gzlkden gelmi. Hatrlyor musun? Sadece srtst yatabiliyordun; morfine ramen ufack bir hareket bile son derece strap vericiydi. Gzln bir takp bir kararak kimi notlar karalyordun. Bunlar ou zaman ya kaybolur ya da bir yerlerde gizlenirdi. Sandrayla ben de onlar yastklarn altndan, araflarn arasndan ya da gazete sayfalarnn iinden bulup karrdk. Gzlk camlarnn yakn gr salayan alt yarlar (hipermetrop) biraz ypranmt, o yzden yenilerim smarlasak m, demitin. Ben de eski reetenden sipari ettim onlar, on gn sonra teslim edilmek zere. Nedenini bilmiyorum ama adeta bir taahhtte bulunurcasna pein dedim paray. Onlar almaya gittiimde, rtk gzkapaklarm son kez pmtm.

Mercekleri aldm. Gerek san, gerekse solun st yarlar miyopluu, alt yarlarysa hipermetropluu dzeltmek iin. Kklnden beri gzlk ya da kontaklens kullanmtn.Bu yzden grme yetin hem yakn hem de uza zel bir berraklkta ayrt etmeye almt. Gemii de, gelecei de?

Onlar yal gzlerimin nne tutup tekrar bakyorum ilerinden. Grdklerimin lei giderek karyor ama evresindeki parlaklk artyor. Sen byle bir saydamln iinden baktn ve gzlemledin, grn keskinletirmek iin elzemdi bu.

Rondonun melodisi aklma dyor yeniden. Birka kez aniden kesiliyor, uzun srecek bir sessizliin habercisi gibi, sonra tekrar balyor. Ve her blmde kimi nakaratlar tekrarlyor. Gzmn nne tuttuum gzlklerinin kendine zg saydaml tpk Rondonun srar gibi.

Gzlerimi yumup senin tekrarlarn, kendini zapt edilerini, krk yllk mcadele, aratrma, kaybolu ve yarm yamalak cevaplarn dnmesini, krk yln tek bir edime dnmesini gryorum.

Btn bu yllar boyunca yazdm hemen her sayfay nce sana gsterdim. Ve sen gz ap kapayana kadar karlk verdin; nerilerde bulundun, daktiloya ektin, gnderilmesi gereken yerlere gnderdin, izlerini srdn, szlemelerin yaplmas ve metinlerin evrilmesi iin giriimlerde bulundun.

Yazarken mtemadiyen senin tepkilerini beklerdim. Yazmak benim iin adeta soyunmakla bir, yaln bir eye yaklamas iin okuru ynlendirmeye almak. Ve paylatmz bu yalnlk umudu. Birlikte nesnelerin adlarnn ardnda gizlenenleri grmeye almak istiyorduk, bunu baardmzda birbirimize kenetlenirdik skca. Bu kenetleni bana yalnz bama kaldmda yazmaya devam etme cesaretini verdi.

Temelli bir alkanlk halini ald bu. imdi bunlar yazarken bile senin yorumunu bekliyorum.

Heybetlinin zdd ne olabilir sence? Havai mi? Uucu mu? Senin karakterini yanstmas bakmndan, Olumak edimi Varolmak ediminden ok daha gl bir ifade. Seninle ikimiz motosiklet srerken ka kez yaptk bunu yllar boyunca? Drt? sen hep ok sakindin ve arka selede otururdun, buna ramen motoru ben ynlendirsem de, aslnda senin srdn hissine kaplrdm.

Mmkn olan her eyi Olumak iin bir araca dntrdn. Ahrn stndeki yatakodamzm tavannn mavisi o nedenle ok mnasipti. Krk yl nce tandmzda tavandaki kalaslar mavi boyalyd zaten. Gk mavisi. Belki de sinekleri caydran bir renk olduu iin seilmiti, zira ineklerin ahr yatakodamzm hemen altndayd. Sabahleyin uyannca bu maviye dalardk, sanki gelen gn karlayabilmemiz iin oradayd. Davetkr bir mekn.

Birka gn nce gemiten bir ruh davet etti beni. Pilot Amy Johnson. 1930da Londradan Avustralyaya ilk kez tek bana uan pilot. Kklmde onun iin sylenen bir arky hatrlyorum.

Theres a little lady who has captured every heart..*

Vaktiyle onun fotoraflarm grmtm, yzne bir kez daha bakmak istedim. Garip nsezimde hakl olup olmadm anlamak istiyordum. Baz fotoraflar buldum. Onlar sana gsterebilmeyi ne kadar isterdim. nce kalarn kaldrp ok gemeden ban sallayp onaylayarak glmseyeceini sanyorum.

* Herkesin kalbini fetheden bir kk hanm... -.n.

kinizde de ayn beklenti dolu duru vard. Kifler.

Banz tutuunuz. nnzde duran bir eye dikkatle bakarken ayn anda onun tesine gzlerinizi dikiiniz.

Du yapp salarn ykadktan sonra mutfaa gelir, onlar kurutmam iin ocan yanndaki sandalyeye otururdun. Hemen oracktaki prize takardm kurutucuyu. Ben iimi bitirince salarm eller, sonra onlar sk sk arkaya fralar, yzne ya da iki yanma dklmelerine izin vermezdin.

Sanki sen ilerlerken rzgr onlar geriye savuruyormu gibi fralardn salarn.

Rema Hammaminin* sana Uuan Etekler lakabn taktn hatrlasana! Biz de ona Donk (Donkeynin** ksaltlm) derdik, eek yelesini andran gr salarndan tr.

Bez pabularnn kirlendiini ve beyazlatlmalar gerektiini fark edince, hemencecik ykar ya da ilk frsatta ykamak zere bir leene batrr, sonra da zarif, becerikli parmaklarnla boyamaya koyulurdun onlar. ini bitirince, bir sonraki yolculua hazr olsunlar diye dolaptaki zel yerlerine koyardn. Kifler...

imdi sana syleyeceklerimi bilip bilmediini bilemem. Bilmenin yle ok katman var ki, ve ou zaman en derinlerdeki katmanlar kelimelere de, dncelere de smaz. Bildiine inanyorum.

Sen bak gibi saplanan sanclar yznden kmldayamadan srtst yatarken, strabm biraz olsun hafifletebilmek iin bizler bir doz daha morfin ya da kortizon vermek ya da yastklarn dzeltmekten baka bir ey yapamazken; sen yemek yemek iin dorulamazken, svlar ancak bir kamtan emerken, lokmalarn sadece o sapn sevdiin ay kayla azna verilirken, gnde alt kez vcudun ykanrken, altna bez balandnda, uzun sre yatakta kalmaktan yara almasn diye biz topuklarm ve dirseklerini ovarken, gzelliin kyas kabul etmezdi... Ve bu esiz gzellik cesaretinden kaynaklanyordu.

* Antropolog Dr. Rema Hammami, Birzeit niversitesi retim yesi, Filistin.

** ng. Eek -.n.

Nasl? diye sormutun Sandraya, duyarl parmaklarnla havay yakalamaya alrken, nasl gidilir?

Gel, dedin, Yvese elinle iaret ederek, bir ey syle bana...

Korkuyu yenmeye bouna abalamak yerine cesaretinle onu bir konuk gibi karladn.

Cesaretinin gzellii sonuna kadar yalnz brakmad seni.Ve zamana inat imdi bizimle. Sessizlii dolduruyor.

Arabayla anayoldan eve gelirken, her zamanki gibi o akl sr ermez ahap sayvanl bankn nnden getim. Bundan iki yl nce belediye meclisi, mil uzaklktaki okullarna gitmek iin sabah otobsn bekleyen ky ocuklar iin yaptrmt bank.

len yemeinden sonra yeniden almaya balamadan yrye kmay nerdiinde, bazen o yne gitmeye karar verdiimizi hatrlyor musun? Bir sre sonra, birazck u bankta oturalm, derdin. Daha o zaman bile ok abuk yoruluyordun, zellikle de dnte, bazen kuzey rzgrna kar yrmek zorunda kaldmzda.

Bankta otururduk, bir tuhaflk vard bu bankta. Oturma yeri ok yksekti, yerden bir hayli yksekte. Biz iki yetikin tm arlmzla oturduumuzda bile ayaklarmz zar zor deerdi yere.

Orada oturmu bacaklarmz sallarken, bunun aklamas ne olabilir diye dnr, uygunsuzluu o kadar komik gelirdi ki glmekten kendimizi alamazdk. Sabahn sekizinde orada bulunmadmz iin ufaklklarn ne yaptn hibir zaman gremedik.

imdi oradan geerken ou zaman ikimizi o bankta oturmu, sanki sonsuza dek bacaklarmz sallarken gryorum.

kindi vakti bir kse dolusu ahududu... Gelecek yla kadar, bahenin son ahududular. Yllar yl otlarn yolar, kurumu filizleri ayklar, yeni srgnleri fasulye srklarna balarken gryorum seni. Ellerini korumak iin eldiven giyer, srganotlarna sylenirdin.

Bu ahududular, austos gneinin etkisinden dolay ncekilerden daha iri; yatakta kmldayamadn iin azna birer birer koyduklarmdan daha tatl. Haz aldn bir tat vard onlarda yine de. Dudaklarn kapattnda honutlukla glmserdin.

Istraba tahamml evreniyle tamamen kualm olan bu honutluun sresini nasl lmeli? Bilemiyorum. Snrsz belki de.

Maamafih bu bilemeyi beni sana yaknlatryor. Yoksa azma attm ahududunu tadarken seni mi, bana?

Ya giysilerim ne yapacaz? u srada bu soru pek ok evde bir sevgilinin vefatnn ardndan soruluyor olmal. Yantlar net: kimini aile yaknlarna, samimi dostlara ve komulara teklif eder, yardmsever kurululara balarsn. Birka paray sevdan hatrna kendine saklarsn.

Yantlar aikr, oysa soru hibir yamta tahamml gstermeyen gizli bir soru iareti gibi srarl.

Bu mesajla giysilerinden bazlarm sergiliyorum:

y \ : ,I 'V

C:. ^' ) , r \

. / 1, V ^ \

Gemie bakyoruz, bakarken senin de bizimle birlikte olduunu hissediyoruz. Elbette sama bu, nk sen gemile gelecein var olamayaca bir yerde, zamamn tesindesin. Buna ramen bizimlesin.

Hesaba kitaba gelmeyecek bir ekilde (ksa bir sre iin) zamamn tesinde bir yerde biz seninle bulumu olamaz myz?

Byle bir eyin vuku bulmas, harladmz anlarn tabiatndan tr m acaba? yle anlar ki, daha oluurlarken lmszlemilerdi.

Spinozadan kim bilir ka alnt yazp basm ve nme koymusundur! Onlardan biri ite:

Buna ramen biz ezeli-ebedi olduumuzu hissederiz ve biliriz. nk zihin anlayarak kavrad byle eyleri, hatrlad eyleri hissettii kadar hisseder. nk zihnin eyleri grmesini ve gzlemlemesini salayan gzleri aslnda birer gstergedir. Bu nedenle biz bedenimizin daha nce varolduunu hatrlamasak bile, zihnimiz sonsuzluun bak alnda bedenin zn ierdiinden, onun hem ezeli ve ebedi olduunu hissederiz hem de bu varoluun zamanla belirlenemeyeceini, yani sreyle aklanamayacan.

O halde zihnimiz bedenimizin fiili varoluunu ierdii srece ancak onun devam edeceini ve onun varoluunun belli bir zaman dilimiyle belirlenemeyeceini syleyebiliriz; bir de eylerin varoluunu zamana gre belirleme ve ne kadar sreceini kavrama gcnn olduunu. *

* Ethica, ev. idem Drken,stanbul: Kabalc, Nisan 2012, s. 347. -.n.

Nerdesin, annem? llerin asl meknnn hibir yer olduunu sylemiti birisi. A m a bu ne demek oluyor? B izim hayatlarmzda bunun karl yok. Hibir yerin neresi olduunu bilmiyoruz biz.

!Jo * W M * 4

Hareket kabiliyetin gnden gne azalrken babamn alnn, salarn okayn hatrlyorum: vah yavrum vah, vah canm... Usul usul, neredeyse fsltyla, sesi giderek yok olurcasna.K im bilir ka kez tekrarlad bu szleri, anne...

y i gnlerimde varln hissediyorum. ou zaman yukarmda, daha dorusu yukarm zdasm . Yaylm bir varlk. Sanki glmsyor gibisin. Yaptm ii onayladna inanmak istiyorum ama sanrm bulunduun yerde onay ya da herhangi bir yarg sz konusu deil artk. Burada, yeryznde bizim iimiz yarg.

Kt gnlerdeyse, iyisi m i sz etmeyelim bunlardan, tamam m?

Ceviz aac son haftalarda fevkalade verimliydi, ama artk dallarnda nerdeyse hi ceviz kalmad. ou stdyoda kurutulmakta imdi. st ste gelmesinler diye onlar bir gzel yaydm , her gn de yerlerini deitiriyorum. A m a bazlar ryor yine de, bir trl kurumak bilmiyorlar. Bu y lk i ar yatan etkilenmi olabilirler. Yoksa her zam an byle miydi? Onlar kurtarmann bir yolu var m?

Burada gece oldu. Karanlk bir gece. Aa vadideki rman sesini duyuyorum: sel gibi akyor. B u sel sensin.

Toussaint* yeni sona erdi. Kabristan ieklerle rtl. Demet demet iekle. 14 Temmuz gecesinin havaifiekleri gibi tpk.Sen tam da byle bir renk cmbsn.

T V yikapatt m iin m zm zlanan M elinaya bardktan sonra, kabahatin onda olmadn, kendimi iy i hissetmediimi, seni ok zlediimi, M am iey i zlediimi syledim. Alad usul usul. Parman yzm de gezdirip (oda karanlkt) benim de alayp alamadm kontrol etti. Alamyordum. Ona alayamadm, alamay beceremediimi, erkeklerin ounun bu kabiliyeti kaybetmi olduunu syledim; eer kaybetmeselerdi bu denli salak olmazlard dedim. Sanrm hak verdi bana. Ona gzyalarmn iime aktn sylemedim. Sen bu gzyalarsm, benim ve onun.

Ve nerede olduunu bilmiyoruz; bedeninin yatt yeri ziyaret ediyoruz. Yaknda setiimiz talar kabrine yerletirilecek. Ortasna toprak koyacak ve iekler dikeceiz. ok gzel olacana inanyoruz, yle olacan mit ediyoruz.

Her zam an yaptn gibi bu yazdklarm bilgisayara geirmeni isteyemeyeceimi biliyorum. O nedenle senin yerine biz yapacaz.

* Tm ermiler adna her yl kasm aynda yaplan Katolik yortusu, -.n.

n Kapak Quincyye giden yol, Melinatun ektii fotoraf, 2013Arka Kapak Beverly kahve fincanyla, John 05.11.1993S. 9 Beverly, Yvesin eskizi, 01.08.2013S. 11 Beverly, Yvesin eskizi, 1994S. 13 Johnunportresi, Yves, 1994S. 14 ...senden nce lrsem eer,dedin bana, Mahmud DerviS. 15 Balkondaki sardunyalar, Beverly iin, Johnun izimiS. 16 Beverlynin paltosu, Yvesin izimi, 1994S. 19 Beverly ve John, Cloiset, fotoraf Jean Mohr, 1976S. 20 Beverly, Johnun eskizi, 1980lerS. 22 Beverly, N, Johnun eskizi, 1974S. 23 Amy Johnson, Daily Herald Arivi / National Media Museum /

Science & Society Picture LibraryS. 24 Beverly elinde sigarayla, fotoraf Jean MohrS. 26 Quincydeki ev, 1992S. 29-31 Giysiler ve pabular, Johnun eskizi, 2013S. 32 Beverly, Johnun eskizi, 01. 08. 2013S. 33 Spinozadan alnt: Ethica, Blm 5,

Akln Kudreti ya da nsamn zgrl HakkndaS. 35 Beverly (profil), Yvesin eskizi, 1993 NoeliBa ve sonsayfalar Beverlynin alma odasnda, fotoraf John Christie, 2009.

Metis Yaynlanpek Sokak 5, 34433 Beyolu, stanbul Tel: 212 2454696 Faks: 212 2454519 e-posta: info@metiskitap.com www.metiskitap.com Yaynevi Sertifika No: 10726

Metis Edebiyat Uuan Etekler, Bir At Yves Berger, John Berger

Metin Yaym Haklan John Berger ve Yves Berger, 2014 Trke Yaym Haklan Metis Yaynlan, 2014 eviri Eser Beril Eybolu, 2014 Grseller Her sanatnn kendisine aittir.

lk Basm: Mays 2014

Metis Edebiyat Yayn Ynetmeni: Mge Grsoy SkmenKitap T asarm: John ChristieGrafik Uygulama: Emine Bora, Sedat AteDizgi ve Bask ncesi Hazrlk: Metis Yaynclk Ltd.

Bask ve Cilt: Yaylack Matbaaclk Ltd.Fatih Sanayi Sitesi No: 12/197-203, Topkap, stanbul Tel: 212 5678003 Matbaa Sertifika No: 11931

ISBN-13: 978-975-342-956-6

Kitapta kullanlan yaz karakteriyle ilgili not:Kitabn yaz karakteri Plantin Light, ilk kez 1913te izilmi bir fontun modernletirilmi versiyonu olan Monotype Plantin font grubuna dahildir. Bu karakterlerin orijinali 16. yzyl kadar eskiye gider: Robert Granjon tarafndan izilen ve etkin bir Rnesans hmanisti, yayncs ve ciltisi olan Christophe Plantinin (1520-1589) adyla anlan, gnmzde Times Roman gibi yaygn kullanma sahip bir grup fontun da atas olan serifli yaz karakterlerinin ortak addr.

Metis EdebiyatISBN-13: 978-975-342-956-6

Metis Yaynlar www.m etiskitap.com