Język węgierski

MAGYAR

Z Wikipedii wolnej encyklopedii

httpplwikipediaorgwikiJC499zyk_wC499gierski

Beszeacutelik Magyarorszaacuteg Szlovaacutekia Szerbia Romaacutenia Ukrajna Szloveacutenia Horvaacutetorszaacuteg

Ausztria Izrael Egyesuumllt Aacutellamok Kanada

Teruumllet Koumlzeacutep-Euroacutepa

Nyelvcsalaacuted Uraacuteli rarr Finnugor rarr Ugor

Iacuteraacutesrendszer Latin iacuteraacutes

Rang 62 (a vilaacutegon) 14 (Euroacutepaacuteban)

Hivatalos Magyarorszaacuteg Vajdasaacuteg Autonoacutem Tartomaacuteny (Szerbia) Szloveacutenia

(regionaacutelis) Ausztria (regionaacutelis) Euroacutepai Unioacute

Nyelvkoacutedok ISO 639-1 (hu) ISO 639-2 (hun) ISO 639-3 (hun)

Az ISO 639-1 az ISO 639 nyelvi szabvaacutenycsalaacuted egyik tagja a főbb nyelvek keacutetbetűs koacutedjait tartalmazza

A szabvaacuteny 2002-ben vaacutelt hivatalossaacute

Magyar nyelv

Obszar Węgry Rumunia Słowacja i inne

Liczba moacutewiących 15 milionoacutew

Ranking 66

Klasyfikacja genetyczna Języki uralo-ałtajskie

Języki uralskie

Języki ugrofińskie

Języki ugryjskie

Język węgierski

Pismo łacińskie

Status oficjalny

język urzędowy Węgry oraz Słowenia i Wojwodina jeden z urzędowych w Unii

Europejskiej

Regulowany przez Węgierska Akademia Nauk

Kody języka

ISO 639-1 hu

ISO 639-2 hun

SIL HNG

Języki i dialekty Europy Środkowo-Wschodniej

Język węgierski (magyar nyelv) ndash należy do podgrupy językoacutew ugryjskich zaliczanej do podrodziny

ugrofińskiej (z rodziny uralskiej) Językiem tym posługuje się co najmniej 14 mln osoacuteb ndash przede

wszystkim na Węgrzech ale także w południowej Słowacji środkowej Rumunii (Siedmiogroacuted)

poacutełnocnej Serbii (Wojwodina) zachodniej Ukrainie (Zakarpacie) wschodniej Słowenii (Prekmurje) i

wschodniej Austrii (Burgenland) Język węgierski ma status języka urzędowego na Węgrzech w

Słowenii (lokalnie) i w Wojwodinie Jest to język aglutynacyjny Wspoacutełczesny węgierski język

literacki powstał w XVI w Do jego zapisu stosuje się pismo oparte na alfabecie łacińskim

Kontrowersje wokoacuteł pochodzenia języka

Począwszy od XIX wieku pochodzenie języka węgierskiego podlegało dyskusji Początkowo

roztrząsano problem czy język ten jest bliżej spokrewniony z językiem fińskim jak uznaje się

obecnie czy też językiem tureckim w obrębie kontrowersyjnej grupy ugro-tureckiej Podejmowano też

proacuteby łączenia tego języka z językiem etruskim sumeryjskim ormiańskim i kilkudziesięcioma innymi

językami Ugrofińskie pochodzenie Węgroacutew kwestionowane było często z pobudek politycznych

Wspoacutełcześnie język węgierski jest jednak powszechnie uznawany przez językoznawcoacutew za

przedstawiciela rodziny ugrofińskiej mimo iż wciąż wysuwane są teorie alternatywne

Alfabet

Alfabet języka węgierskiego składa się z 40 liter 14 samogłosek 26 spoacutełgłosek (9 złożonych z dwoacutech

liter 1 z trzech liter) a aacute b c cs d dz dzs e eacute f g gy h i iacute j k l ly m n ny o oacute ouml ő p r s

sz t ty u uacute uuml ű v z zs

Fonetyka W języku węgierskim występuje wiele głosek nieistniejących w języku polskim Niektoacutere z nich choć

pisze się tak samo w języku polskim wymawia się zupełnie inaczej

Wymowa samogłosek

samogłoska wymowa

a wymawiane jak a przy układzie warg jak przy o (aring) kroacutetko

aacute wymawiane prawie jak polskie a ale z szerzej otwartymi ustami długo (ok 15 raza

dłużej niż kroacutetkie a)

e jak polskie e kroacutetko

eacute wymawiane pośrednio między yj a ij (jak niemieckie eh w słowie nehmen) długo

i polskie i nie zmiękczające poprzedzającej spoacutełgłoski kroacutetkie

iacute jak polskie i tylko dłużej

o jak polskie o ale z bardziej ścieśnionymi wargami (zbliżające się do u) kroacutetkie

oacute wymawiane jak ou (niemieckie oh w słowie Sohn) długo

ouml wymawiane jak y przy układzie warg jak przy u (niemieckie ouml) kroacutetko

ő jak ouml tylko dłużej (niemieckie oumlh w Soumlhne)

u jak polskie u kroacutetko

uacute jak polskie u tylko dłużej

uuml wymawiane jak i przy układzie warg jak przy u (niemieckie uuml w Muumlnchen)

ű jak uuml tylko dłużej

Roacuteżnica między a a o polega na tym że a wymawia się praktycznie jak polskie o podczas gdy

węgierskie o wymawia się jak polskie o z wyraźnie zaokrąglonymi wargami co daje efekt głoski

pomiędzy polskim o a u Głoskę zapisywaną jako aacute wymawia się jako bardzo wyraźne polskie a

Samogłoski węgierskie dzielą się na

kroacutetkie a e i o ouml u uuml

długie aacute eacute iacute oacute ő uacute ű

Należy wyraźnie roacuteżnicować głoski długie od kroacutetkich Głoski długie wymawiane są w przybliżeniu

dwa razy dłużej niż kroacutetkie Należy także pamiętać że w parach a - aacute e - eacute dochodzi także do zmiany

jakościowej głosek

Wymowa spoacutełgłosek

spoacutełgłoska wymowa

cs jak polskie cz

dz jak polskie dz

dzs jak polskie dż

gy jak zmiękczone d (jak di w wyrazach diakondiwa)

ly jak polskie j

ny jak polskie ń

s jak polskie sz

sz jak polskie s

ty jak zmiękczone t

v jak polskie w

zs jak polskie ż

(Spoacutełgłoski nieuwzględnione w tabeli wymawia się w przybliżeniu jak w języku polskim)

Spoacutełgłoski podwoacutejne wymawia się dłużej

zmiękczeniu podlegają d n t (gy ny ty)

zachodzi zjawisko asymilacji

o bezdźwięczne c cs f k p s sz t ty udźwięczniają się przed dźwięcznymi b d dz

dzs g gy z zs

o dźwięczne ubezdźwięczniają się przed bezdźwięcznymi

o spoacutełgłoski pisane przy pomocy dwoacutech liter (cs dz dzs gy ly ny sz ty zs) przy

podwojeniu tracą tracą drugą literę pierwszego znaku (cs+cs=ccs) Podwoacutejne litery

wymawia się długo Pełną pisownię przywracamy przy przenoszeniu wyrazoacutew

Akcent

W języku węgierskim akcent pada zawsze na pierwszą sylabę wyrazu Nie akcentuje się przedimkoacutew

Harmonia wokaliczna

W języku węgierskim występuje zjawisko harmonii samogłoskowej Żeby dokładniej poznać to

zjawisko należy dokonać podziału na samogłoski nisko- oraz wysokobrzmiące

niskobrzmiące a aacute o oacute u uacute

wysokobrzmiące e eacute i iacute ouml ő uuml ű

Harmonia samogłoskowa odgrywa ważną rolę przy dodawaniu końcoacutewek ktoacuterych przeważająca ilość

na dwoistą formę zależną od samogłosek zawartych w wyrazie Do samogłosek niskobrzmiących

(tylnych) dodajemy końcoacutewki z samogłoskami tylnymi a do wysokobrzmiących (przednich) przednie

Gramatyka

W węgierskiej gramatyce wyroacuteżnia się następujące części mowy

rzeczowniki

czasowniki

przymiotniki

liczebniki

zaimki

przedimki

I Rzeczownik

Węgierski rzeczownik odmienia się przez przypadki ktoacutere jednak tworzy się zupełnie inaczej

niż we wszystkich językach europejskich Język węgierski posiada liczbę mnogą

Charakterystyczne są także końcoacutewki dzierżawcze (odpowiedniki zaimkoacutew dzierżawczych)

Odmiana rzeczownika

W języku węgierskim nie ma rodzajoacutew gramatycznych Polskiej odmianie rzeczownika przez

przypadki i używaniu ich z przyimkami odpowiadają końcoacutewki okolicznikowe dodawane do

wyrazoacutew Oczywiście ta deklinacja ktoacutera powinna być nazywana aglutynacją jest niczym innym

jak prostym dolepianiem odpowiednika naszego przyimka na końcu wyrazu I tak vonat-ban

oznacza dosłownie pociąg-w (= w pociągu) - samo słowo właściwe poprzez dodanie tej końcoacutewki

przyimkowej nie zmienia formy jak w języku polskim

nazwa

przypadku końcoacutewki znaczenie przykład

nominativus - vonat - pociąg

accusativus -t (biernik) vonatot (głoska o jest spoacutejką)

dativus -nak -nek (celownik) vonatnak - pociągowi

essivus-formalis -keacutent jako vonatkeacutent - jako pociąg

essivus-modalis -ul -uumll w jaki sposoacuteb lengyeluumll - po polsku

illativus -ba -be do wnętrza (D) w (B) vonatba - do pociągu

inessivus -ban -ben w (Ms) vonatban - w pociągu

elativus -boacutel -ből z (D) vonatboacutel - z pociągu

allativus -hoz -hez -

houmlz do zewnątrz (D) ku (C) vonathoz - ku pociągowi

adessivus -naacutel -neacutel przy (Ms) u (D) vonatnaacutel - przy pociągu

ablativus -toacutel -től od (D) vonattoacutel - od pociągu

sublativus -ra -re na (B) vonatra - na pociąg

superessivus -n -on -en

-oumln na (Ms) vonaton - na pociągu

delativus -roacutel -ről z (D) o (Ms) vonatroacutel - o pociągu

instrumentalis-

comitativus -val -vel z (N) N

vonattal - z pociągiem (asymilacja v z

przyrostkoacutew -val -vel dołączane po spoacutełgłosce

zamienia się w tę spoacutełgłoskę np keacutep + vel =

keacuteppel (z obrazem) haacutez + val = haacutezzal (z domem)

itp Po samogłoskach zostaje v np oacutera + val =

oacuteraacuteval (z godziną)

causalis-finalis -eacutert za (B) dla (D) o (B) po

(B) vonateacutert - o pociąg

translativus- -vaacute -veacute w (B) vonattaacute - w pociąg (asymilacja podobnie jak w

factivus przy dodawaniu końcoacutewki -val -vel v dołączane

po spoacutełgłosce zmienia się w tę spoacutełgłoskę np keacutep

+ veacute = keacuteppeacute (w obraz [np zmienia się w obraz

staje się obrazem]) haacutez + vaacute = haacutezzaacute (w dom) ipt

Po samogłoskach zostaje v np draacutega + vaacute =

draacutegaacutevaacute (staje się drogie)

terminativus -ig do czasumiejsca (D) januaacuterig - do stycznia

formalis -keacutepp -

keacuteppen

jako (M) w charakterze

(D) segiacutetseacutegkeacutepp(en) - jako pomoc

temporalis -kor o (godzinie) heacutet oacuterakor - o godzinie sioacutedmej

genitivus -nak -nek (w przybliżeniu

dopełniacz) embernek (a feje) - (głowa) człowieka

sociativus -stul -stuumll wraz z csalaacutedostul - z rodziną

locativus -t -ott -ett

-oumltt

w (dotyczy tylko

niektoacuterych miast) Győroumltt - w Győrze (miasto)

distributivus -nkeacutent

1) co (oznacza że zjawisko

powtarza się co pewien

okres) 2 na

eacutevenkeacutent - co roku szemeacutelyenkeacutent - na osobę

(przypada)

distributivus

temporalis -nta -nte

Oznacza że zjawisko

odnosi się do jakiegoś

okresu przedziału czasu

hetente - tygodniowo

modalis-essivus I -(a)n -(e)n jak vidaacuteman - wesoło

modalis-essivus

II -lag -leg jak egyhanguacutelag - jednogłośnie

multiplicativus -szor -szer

-szoumlr ile razy egyszer - jeden raz

Warto też zauważyć ogoacutelną zasadę że jeśli wyraz kończy się na kroacutetką samogłoskę a lub e to po

dodaniu wymienionych wyżej końcoacutewek (z wyjątkiem -kor) samogłoska ta ulega wydłużeniu np

haza (ojczyzna) hazaacuteban hazaacutetoacutel hazaacutera hazaacutenak megye (komitat) megyeacutebe megyeacutevel

megyeacutehez itd

Miasta

Przy odmianie nazw miejscowości rdzennie węgierskich (tzn znajdujących się na obszarze

historycznych Węgier tzw Korony św Stefana) należy traktować je jak wzgoacuterze na ktoacutere się

wchodzi a nie obszar do ktoacuterego się wchodzi Dlatego jeśli moacutewimy o mieście jako o miejscu

znajdowania się najczęściej nie używamy inessivusa (-ban-ben - w czymś) ale superessivusa (-an-

en-oumln-n - na czymś) Analogicznie moacutewiąc o celu podroacuteży używamy nie illativusa (-ba-be - do

środka czegoś) lecz sublativusa (-ra-re - na coś) a o punkcie wyjazdu - nie elativusa (-boacutel-ből - ze

środka czegoś) ale delativusa (-roacutel-ről - z wierzchu czegoś) Dotyczy to też samych Węgier ale nie

dotyczy innych miast i krajoacutew A więc Budapesten Budapestre Budapestről Miskolcon Miskolcra

Miskolcroacutel roacutewnież Nagyvaacuteradon (Oradea) itd Besztercebaacutenyaacuten (Bańska Bystrzyca) itd a przede

wszystkim Magyarorszaacutegon Magyarorszaacutegra Magyarorszaacutegroacutel (podobnie jak po polsku na

Węgrzech na Węgry)

Wyjątkoacutew od tej zasady jest sporo - są to miejscowości kończące się na -n -ny i -vaacuteros (miasto)

oraz większość kończąca się na -m -i Czyli Veszpreacutemben Veszpreacutembe Veszpreacutemből Sopronban

Sopronba Sopronboacutel Pozsonyban Pozsonyba Pozsonyboacutel (Bratysława)

Miejscowości zagraniczne nie stosują się do zasady wzgoacuterza Czyli Varsoacuteban itd (Warszawa)

Bukarestben itd Wenecja - miasto we Włoszech - odmienia się Velenceacuteben Velenceacutebe Velenceacuteből

ale wieś między Budapesztem a Szeacutekesfeheacutervaacuterem ktoacutera nazywa się tak samo - Velence - już będzie

się odmieniać wg zasady wzgoacuterza Velenceacuten Velenceacutere Velenceacuteről

Czasami zamiast inessivusa i superessivusa używa się starej ugrofińskiej końcoacutewki locativusa -ott-

oumltt-ett (słychać ją w takich słoacutewkach jak itt - tu ott - tam alatt - pod foumlloumltt - nad koumlzoumltt - między)

Dotyczy ona głoacutewnie miast zakończonych na -vaacuter (dosł zamek) - jak Kaposvaacuter - Kaposvaacuterott

Gyulafeheacutervaacuter - Gyulafeheacutervaacuterott (Alba Iulia) oraz kilku innych np Peacutecs - Peacutecsett Győr - Győroumltt

Dla określenia ruchu używa się tradycyjnie sublativusa i delativusa Końcoacutewka locativusa nie jest

obowiązkowa dla tych kilku pozostałych miast i ma tu głoacutewnie znaczenie historyczne - moacutewi się też

Peacutecsen Győrben - natomiast cały czas należy używać locativusa dla miast zakończonych na -vaacuter a

więc nie można powiedzieć Kaposvaacuterban lub Kaposvaacuteron

Liczba mnoga

Liczbę mnogą tworzymy za pomocą końcoacutewki -k

Npjoacute - joacutek (dobry-dobrzydobre) ajtoacute - ajtoacutek (jedne drzwi-kilkoro drzwi)

Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę -a lub -eto samogłoski tepo dodaniu do nich

przyrostkoacutewwydłużają się na -aacute i -eacute

Nplaacutempa - laacutempaacutek (lampa-lampy) taacutebla - taacuteblaacutek (tablica-tablice) barna - barnaacutek (brązowy-brązowe)

lecke - leckeacutek (lekcja-lekcje)

Jeśli wyraz kończy się spoacutełgłoską to pomiędzy temat a przyrostek liczby mnogiej wstawiamy

samogłoskę łączącą Dla wyrazoacutew z samogłoskami przednimi jest nią -e lub -oumla z samogłoskami

tylnymi -o lub -a

Npeacuterdekes - eacuterdekesek (ciekawy-ciekawe) szeacutek - szeacutekek (krzesło-krzesła) mennyezet - mennyezetek

(sufit-sufity) rossz - rosszak (zły-złeźli) munkaacutes - munkaacutesok (robotnik-robotnicy)

Wyrazy zakończone na -uacute otrzymują samogłoskę łączącą -a-

Np hosszuacute - hosszuacuteak (długi - długie)

Wyrazy zakończone na -ű otrzymują samogłoskę łączącą -e-

Np gyoumlnyoumlrű - gyoumlnyoumlrűek (wspaniały - wspaniałe wspaniali)

Po liczebnikach nie ma potrzeby stawiania rzeczownika w liczbie mnogiej liczebnik dostatecznie

jasno określa ilość np keacutet kutya - dwa psy (dosłownie dwa pies) oumlt forint - pięć forintoacutew (dosłownie

pięć forint)

Odmiana dzierżawcza

W języku węgierskim istnieją zaimki dzierżawcze (polskie moacutej twoacutej itd - patrz odp sekcja) ale

używa się ich rzadko Najczęściej podobnie jak przy odmianie rzeczownika zastępuje się je za

pomocą specjalnych końcoacutewek dzierżawczych

Jeden posiadacz

jeden przedmiot posiadany

Wielu posiadaczy

jeden przedmiot posiadany

moacutej(ae) rarr -m -om -am -em -oumlm nasz(ae) rarr -nk -unk -uumlnk

twoacutej(ae) rarr -d -od -ad -ed oumld wasz(ae) rarr -tok -tek -toumlk -otok -atok -etek -oumltoumlk

jegojej rarr -a -e ja -je ich rarr -uk -uumlk -juk juumlk

Jeden posiadacz

wiele przedmiotoacutew posiadanych

Wielu posiadaczy

wiele przedmiotoacutew posiadanych

moimoje rarr -im -aim -eim -jaim -jeim nasinasze rarr -ink -aink -eink -jaink -jeink

twoitwoje rarr -id -aid -eid -jaid -jeid wasiwasze rarr -itok -itek -aitok -eitek -jaitok -jeitek

jegojej rarr -i -ai -ei -jai -jei ich rarr -ik -aik -eik -jaik -jeik

Przy odmianie rzeczownikoacutew przez osobowe końcoacutewki dzierżawcze obowiązuje zmiana końcowych

samogłosek -a i -e na -aacute oraz-eacute oraz zmiany rdzenne jakie występują przy dodawaniu końcoacutewek

przylegających samogłoskami łączącymi

Przykłady

szoba (pokoacutej)

szobaacutem (moacutej

pokoacutej)

szobaacuted (twoacutej

pokoacutej)

szobaacuteja (jego

pokoacutej)

szobaacutenk (nasz

pokoacutej)

szobaacutetok (wasz

pokoacutej)

szobaacutejuk (ich

pokoacutej)

szobaacuteim (moje

pokoje)

szobaacuteid (twoje

pokoje)

szobaacutei (jego

pokoje)

szobaacuteink (nasze

pokoje)

szobaacuteitok (wasze

pokoje)

szobaacuteik (ich

pokoje)

koumlnyv

(książka)

koumlnyvem (moja

książka)

koumlnyved (twoja

książka)

koumlnyve (jego

książka)

koumlnyvuumlnk (nasza

książka)

koumlnyvetek (wasza

książka)

koumlnyvuumlk (ich

książka)

koumlnyveim (moje

książki)

koumlnyveid (twoje

książki)

koumlnyvei (jego

książki)

koumlnyveink (nasze

książki)

koumlnyveitek (wasze

książki)

koumlnyveik (ich

książki)

Konstrukcja dzierżawcza

Ponieważ język węgierski nie posiada dopełniacza zastępuje go odpowiednia konstrukcja

dzierżawcza ktoacutera polega na zestawieniu strony posiadającej z przedmiotem posiadanym

Posiadanie proste

konstrukcja prosta - strona posiadająca nie przybiera żadnej końcoacutewki przedmiot posiadany

przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź lmn - zależnie od liczby

przedmiotoacutew np

ubranie chłopca - a fiuacute ruhaacuteja (gdzie fiuacute znaczy chłopiec a ruha ubranie)

konstrukcja złożona - strona posiadająca przybiera końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany

przybiera przedimek określony a lub az np

ubranie chłopca - a fiuacutenak a ruhaacuteja

Obie konstrukcje w tłumaczeniu oznaczają to samo i nie ma między nimi żadnej

roacuteżnicy poza stylistyczną

Posiadanie złożone

Ma miejsce kiedy strona posiadana jest roacutewnocześnie stroną posiadającą Pierwsza strona posiadająca

nie przybiera końcoacutewki natomiast druga przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź

lmn oraz końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany otrzymuje przedimek a az i osobową końcoacutewkę

dzierżawczą 3 os np

guzik ubrania chłopca - a fiuacute ruhaacutejaacutenak a gombja (gdzie gombja znaczy jego - ubrania - guzik)

Pytania

Jeśli chcemy odpowiedzieć na pytanie kieacute (czyj) np kieacute a ruha (czyje jest ubranie) to używamy

bezosobowej konstruckji dzierżawczej -eacute odpowiedź fiuacuteeacute (chłopca) fiuacutekeacute (chłopcoacutew) Ma ona

zastosowanie tylko kiedy akcentujemy posiadacza kiedy chodzi o coś takiego ubranie należy do

chłopca = a ruha a fiuacuteeacute albo po prostu a fiuacuteeacute jak z kontekstu już wiadomo o co chodzi W

innych przypadkach możemy tak ez a fiuacute ruhaacuteja= to jest ubranie chłopca

Zaimek dzierżawczy

Jeśli na pytanie kieacute chcemy odpowiedzieć moacutej twoacutej nasz jego itp używamy zaimkoacutew

dzierżawczych enyeacutem moacutej (moja moje) tieacuted twoacutej (twoja twoje) oumlveacute jego jej mieacutenk nasz nasza

nasze tieacutetek wasz wasza wasze oumlveacutek ich A więc Kieacute a ruha - Az enyeacutem = Czyje to ubranie -

Moje

Wyrażanie posiadania

W języku węgierskim nie ma czasownika mieć w takiej postaci jak w innych językach

indoeuropejskich (ang to have niem haben fr avoir itp ściślej - jest czasownik biacuter ale oznacza on

rozporządzać czymś posiadać coś) Do wyrażenia posiadania używa się konstrukcji typu

posiadacz w celowniku + czas być + obiekt posiadany z końcoacutewką dzierżawczą Np

Mam duży dom = Nekem van a nagy haacutezam (haacutez + am = haacutezam - moacutej dom)

Stefan ma trzy konie = Istvaacutennak van haacuterom lova (loacute + a = lova - jego koń po liczebniku zawsze jest

liczba pojedyncza)

Węgry nie mają dostępu do morza = Magyarorszaacutegnak nincs kijaacuterata a tengerhez (nincs = nem van

kijaacuterat + a = kijaacuterata - jego dostęp dosł wyjście)

Nie miałeś o tym pojęcia = Neked nem volt fogalmad erről (fogalom + ad = fogalmad - twoje pojęcie)

Ale jeśli obiekt posiadający nie jest właścicielem obiektu posiadanego używamy nieco innej

konstrukcji

posiadacz w adessivusie (-naacutel-neacutel) + czas być z przedrostkiem meg + obiekt posiadany

niekoniecznie z końcoacutewką dzierżawczą

Mam twoją książkę = Naacutelam van a koumlnyved (końc dzierżawcza 2 osoby - bo książka jest twoja nie

moja)

Czy on ma klucz = Van naacutela kulcs (brak końcoacutewki dzierżawczej bo chodzi nie o jego klucz ale

ogoacutelnie o klucz)

Natomiast dwa poniższe zdania oznaczają Czy masz prawo jazdy (prawo jazdy - vezető jogosiacutetvaacuteny

lub kroacutecej jogosiacutetvaacuteny jogsi) Ale

Van (neked) (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz uprawnienia do kierowania pojazdami

Naacutelad van a (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz w tej chwili przy sobie prawo jazdy

Łączenie końcoacutewek

W języku węgierskim można połączyć ze sobą najwyżej dwie końcoacutewki przy czym najpierw

występuje końcoacutewka dzierżawcza lub końcoacutewka liczby mnogiej następnie - końcoacutewka przypadka

Ponieważ końcoacutewki dzierżawcze dla liczby mnogiej są inne niż dla pojedynczej nigdy nie wystąpi

końcoacutewka dzierżawcza z końcoacutewką liczby mnogiej Inaczej jest w jęz fińskim najpierw mamy

końcoacutewkę liczby mnogiej potem końcoacutewkę przypadka jako ostatnią - końcoacutewkę dzierżawczą (a więc

trzy naraz)

pol dom - domy - moacutej dom - moje domy

węg haacutez - haacutez-ak - haacutez-am - haacutez-aim

fiń talo - talo-i - talo-ni - talo-i-ni

pol w domu - w domach - w moim domu - w moich domach

węg haacutez - haacutez-ak-ban - haacutez-am-ban - haacutez-aim-ban

fiń talo - talo-i-ssa - talo-ssa-ni - talo-i-ssa-ni

Należy zauważyć że w języku węgierskim odrzuca się końcoacutewkę biernika jeśli występuje razem z

końcoacutewką dzierżawczą ktoacutera ma w sobie spoacutełgłoskę[1]

Vaacuterom a baraacutetaim - Czekam na moich przyjacioacuteł (teoretycznie powinno być Vaacuterom a baraacutetaimat)

Eladtaacutek a kerted tudtodon kiacutevuumll - Sprzedali twoacutej ogroacuted bez twojej wiedzy (teoretycznie powinno być

Eladtaacutek a kertedet)

Ale A szomszeacuted megvette a haacutezaacutet - Sąsiad kupił jego dom (tu mamy wszystkie końcoacutewki

dzierżawczą -a i biernika -t)

Z innymi przypadkami się tak nie robi bo zaciemniłoby to sens wypowiedzi - w przykładzie z

ogrodem mamy tudtodon kiacutevuumll tudtodon = tudat (wiedza) + końc dzierżawcza 2 os -od + końcoacutewka

superessivusa -on ktoacuterej wymaga wyraz kiacutevuumll (poza oproacutecz)

II Czasownik

W języku węgierskim wyroacuteżnia się dwie koniugacje

Podmiotową

o gdy czasownik jest nieprzechodni Uumlloumlk - Siedzę

o gdy czasownik jest przechodni ale nie ma dopełnienia Eszek - Jem

o gdy przedmiot na ktoacuterym operuje jest nieokreślony Szeretek egy embert - Kocham

człowieka

Przedmiotową

o gdy przedmiotem jest imię Szeretem Saacutendort - Kocham Aleksandra

o gdy przedmiot jest określony (przez użycie przedimka aaz) Szeretem a feacuterjet -

Kocham męża

o gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierżawczym Szeretem a feacuterjemet -

Kocham mojego męża

o gdy przedmiotem jest jeden z wyrazoacutew ő (on ona ono) oumln (pan) ez (ten ta to) az

(tamten tamta tamto) valamennyi (wszyscy wszystko) egymaacutes (siebie) magam (ja

sam) magad (ty sam) maga (on sam) magunk (my sami) magatok (wy sami) maguk

(oni sami) zaimki kończące się na -ik np melyik (ktoacutery) Szeretem oumlnt - Kocham

pana

o gdy przedmiotem jest liczebnik porządkowy Olvasom a huszadik koumlnyvet - Czytam

dwudziestą książkę

o gdy przedmiotem jest zdanie podrzędne a orzeczenie zdania nadrzędnego wymaga

biernika

w mowie zależnej Laacutetom hogy szereted a feacuterjedet - Widzę że kochasz

twojego męża

w mowie niezależnej Szeretlek - feleli Maacuteria - Kocham cię- odpowiada

Maria (Słowo objaśnienia - Szeretlek - zdanie podrzędne w koniugacji

podmiotowej Feleli Maacuteria - zdanie nadrzędne w koniugacji przedmiotowej

Zdanie podrzędne jest przedmiotem zdania nadrzędnego)

Ale

Beleacutepve a lakaacutesomba raacutejoumltt hogy vilaacutegiacutet a laacutempa - Wchodząc do (mojego) mieszkania zorientował

się że świeci się lampa orzeczenie zdania nadrzędnego - czasownik raacutejoumln (wpaść na coś zorientować

się) - łączy się z sublativusem (końc -ra-re) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

Dokładniej byłoby erre raacutejoumltt hogy - zorientował się na tym że

Hiszem hogy a szerelem meggyőz - Wierzę że miłość zwycięży orzeczenie zdania nadrzędnego -

czasownik hisz (wierzyć) - łączy się w tym przypadku z inessivusem (-ban-ben) (czyli Abban hiszek

hogy - Wierzę w to że - dosł wierzę w tym) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

(Ale uacutegy hiszem hogy = azt hiszem hogy - uważam że w mowie potocznej skraca się do

asszem)

Oumlruumlloumlk hogy talaacutelkozunk - Cieszę się że się spotykamy oumlruumll + celownik (-nak-nek) (cieszę się temu

że)

Bezokolicznik

Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np tudni - wiedzieć W niektoacuterych

czasownikach (zakończonych zbitkami spoacutełgłoskowymi lub spoacutełgłoską poprzedzoną długą

samogłoską) końcoacutewka ni jest poprzedzona samogłoską a lub e np hallani - słyszeć kezdeni -

zaczynać

Formą słownikową czasownikoacutew w języku węgierskim nie jest - jak to ma miejsce w przypadku

większości językoacutew - forma bezokolicznikowa lecz forma 3 osoby l poj koniugacji podmiotowej

W języku węgierskim bezokolicznik może pełnić funkcje rzeczownika jego nazwa w dosłownym

tłumaczeniu brzmi imiesłoacutew rzeczownikowy

Bezokolicznik z końcoacutewkami osobowymi

Gdy bezokolicznik jest używany w połączeniu z czasownikiem bezosobowym (po polsku np trzeba

można należy) często trzeba do tego bezokolicznika dołączyć końcoacutewki wskazujące jakiej osoby

dotyczy

osoba końcoacutewka

Eacuten -om -em

Te -od -ed

Ő -ia -ie

Mi -unk -uumlnk

Ti -otok -etek

Ők -iuk -iuumlk

Np szerezni (zdobywać) - szereznem szerezned szereznie szereznuumlnk szereznetek szerezniuumlk

futni (biegać) - futnom futnod futnia futnunk futnatok futniuk

Takie czasowniki bezosobowe to kell - trzeba (wraz z formą czasu przeszłego kellett - trzeba było

trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego - kellene czyli powinien oraz przeszłego - kellett

volna czyli powinien był) muszaacutej - trzeba ale silniejsze niż kell szabad - wolno można tilos -

zabronione Często też dodaje się dopełnienie - rzeczownik w celowniku - moacutewiące kogo te

czasowniki dotyczą

(Nekem) Holnap munkaacuteba kell mennem - Jutro muszę iść do pracy

(Neked) Veacuteguumll meg kellene javiacutetanod ezt a kioumlntőt - Powinieneś wreszcie naprawić ten zlew

Le szabad uumllnoumlm - Czy mogę usiąść

Itt nektek tilos dohaacutenyoznotok - Nie możecie tu palić papierosoacutew

1 Czas teraźniejszy

Końcoacutewki czasu teraźniejszego

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -ok -ek -oumlk -om -em -oumlm

Te -sz -od -ed -oumld

Ő - -ja -i

Mi -unk -uumlnk -juk -juumlk

Ti -tok -tek -toumlk -jaacutetok -itek

Ők -nak -nek -jaacutek -ik

Końcoacutewki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek Przykłady

vaacutegni (ciąć)

o koniugacja podmiotowa vaacutegok vaacutegsz vaacuteg vaacutegunk vaacutegtok vaacutegnak

o koniugacja przedmiotowa vaacutegom vaacutegod vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

kenni (smarować)

o koniugacja podmiotowa kenek kensz ken kenuumlnk kentek kennek

o koniugacja przedmiotowa kenem kened keni kenjuumlk kenitek kenik

toumlrni (tłuc rozbijać)

o koniugacja podmiotowa toumlroumlk toumlrsz toumlr toumlruumlnk toumlrtoumlk toumlrnek

o koniugacja przedmiotowa toumlroumlm toumlroumld toumlri toumlrjuumlk toumlritek toumlrik

Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spoacutełgłoskę -s -z -sz -zs -dz w 2 os l

poj używamy końcoacutewek -ol -el oumll zamiast -sz Przykłady olvasni (czytać) rarr olvasol

(czytasz) dolgozni (pracować) rarr dolgozol (pracujesz) venni (braćkupować niereg temat

vesz-) rarr veszel (bierzesz kupujesz)

Istnieje grupa czasownikoacutew tzw ikowych ktoacutere w trzeciej osobie l poj konugacji

podmiotowej przyjmują końcoacutewkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji

końcoacutewki -om -em -oumlm Przykłady

o dolgozni rarr dolgozom dolgozol dolgozik dolgozunk dolgoztok dolgoznak

o lakni (mieszkać) rarr lakok lub lakom laksz lakik lakunk laktok laknak

o enni (jeść niereg temat esz-) rarr eszem eszel eszik eszuumlnk esztek esznek

Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spoacutełgłoski lub -iacutet to przed końcoacutewkami -sz

-oraz -naknek należy dodać samogłoskę łączącą ae otrzymujemy wtedy odpowiednio -

aszesz oraz -anakenek zaś przed -toktektoumlk dodajemy samogłski oeouml otrzymując -

otoketekoumltoumlk (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcoacutewce)

Przykłady

o mondani (powiedzieć) rarr mondok mondasz mond mondunk mondotok mondanak

o fuumlroumldni (kąpać się cz ikowy niereg temat fuumlrd-) rarr fuumlrdoumlm lub fuumlrdoumlk fuumlrdesz lub

fuumlroumldsz fuumlrdik fuumlrduumlnk fuumlrdoumltoumlk fuumlrdenek

o taniacutetani (uczyć kogoś) rarr taniacutetok taniacutetasz taniacutet taniacutetunk taniacutetotok taniacutetanak

Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

W końcoacutewkach zaczynających się od -j czyli -ja -jukjuumlk -jaacutetok -jaacutek spoacutełgłoska ta asymiluje

się ze spoacutełgłoskami dz dzs s sz z zs Oznacza to że przy dołączeniu takiej końcoacutewki j

znika a spoacutełgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu Przykłady

o olvasni (czytać) rarr olvasom olvasod olvassa olvassuk olvassaacutetok olvassaacutek

o neacutezni (patrzeć) rarr neacutezem neacutezed neacutezi neacutezzuumlk neacutezitek neacutezik

2 Czas przeszły

Końcoacutewki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyroacuteżnia się trzy kategorie

Osoba

Kategoria I Kategoria II Kategoria III

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -tam -tem -tam -tem -ottam -

ettem -oumlttem

-ottam -ettem

-oumlttem -tam tem -tam tem

Te -taacutel -teacutel -tad -ted -ottaacutel -etteacutel -ottad -etted -

oumltted -taacutel -teacutel -tad -ted

Ő -t -ta -te -ott -ett -oumltt -otta -ette -oumltte -ott -ett -oumltt -ta -te

Mi -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

-ottunk -

ettuumlnk -

oumlttuumlnk

-ottuk -ettuumlk -

oumlttuumlk -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

Ti -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

-ottatok -

ettetek -

oumlttetek

-ottaacutetok -

etteacutetek -oumltteacutetek -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

Ők -tak -tek -taacutek -teacutek -ottak -ettek

-oumlttek

-ottaacutek -etteacutek -

oumltteacutek -tak -tek -taacutek -teacutek

Podział czasownikoacutew na poszczegoacutelne kategorie

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Kontrowersje wokoacuteł pochodzenia języka

Począwszy od XIX wieku pochodzenie języka węgierskiego podlegało dyskusji Początkowo

roztrząsano problem czy język ten jest bliżej spokrewniony z językiem fińskim jak uznaje się

obecnie czy też językiem tureckim w obrębie kontrowersyjnej grupy ugro-tureckiej Podejmowano też

proacuteby łączenia tego języka z językiem etruskim sumeryjskim ormiańskim i kilkudziesięcioma innymi

językami Ugrofińskie pochodzenie Węgroacutew kwestionowane było często z pobudek politycznych

Wspoacutełcześnie język węgierski jest jednak powszechnie uznawany przez językoznawcoacutew za

przedstawiciela rodziny ugrofińskiej mimo iż wciąż wysuwane są teorie alternatywne

Alfabet

Alfabet języka węgierskiego składa się z 40 liter 14 samogłosek 26 spoacutełgłosek (9 złożonych z dwoacutech

liter 1 z trzech liter) a aacute b c cs d dz dzs e eacute f g gy h i iacute j k l ly m n ny o oacute ouml ő p r s

sz t ty u uacute uuml ű v z zs

Fonetyka W języku węgierskim występuje wiele głosek nieistniejących w języku polskim Niektoacutere z nich choć

pisze się tak samo w języku polskim wymawia się zupełnie inaczej

Wymowa samogłosek

samogłoska wymowa

a wymawiane jak a przy układzie warg jak przy o (aring) kroacutetko

aacute wymawiane prawie jak polskie a ale z szerzej otwartymi ustami długo (ok 15 raza

dłużej niż kroacutetkie a)

e jak polskie e kroacutetko

eacute wymawiane pośrednio między yj a ij (jak niemieckie eh w słowie nehmen) długo

i polskie i nie zmiękczające poprzedzającej spoacutełgłoski kroacutetkie

iacute jak polskie i tylko dłużej

o jak polskie o ale z bardziej ścieśnionymi wargami (zbliżające się do u) kroacutetkie

oacute wymawiane jak ou (niemieckie oh w słowie Sohn) długo

ouml wymawiane jak y przy układzie warg jak przy u (niemieckie ouml) kroacutetko

ő jak ouml tylko dłużej (niemieckie oumlh w Soumlhne)

u jak polskie u kroacutetko

uacute jak polskie u tylko dłużej

uuml wymawiane jak i przy układzie warg jak przy u (niemieckie uuml w Muumlnchen)

ű jak uuml tylko dłużej

Roacuteżnica między a a o polega na tym że a wymawia się praktycznie jak polskie o podczas gdy

węgierskie o wymawia się jak polskie o z wyraźnie zaokrąglonymi wargami co daje efekt głoski

pomiędzy polskim o a u Głoskę zapisywaną jako aacute wymawia się jako bardzo wyraźne polskie a

Samogłoski węgierskie dzielą się na

kroacutetkie a e i o ouml u uuml

długie aacute eacute iacute oacute ő uacute ű

Należy wyraźnie roacuteżnicować głoski długie od kroacutetkich Głoski długie wymawiane są w przybliżeniu

dwa razy dłużej niż kroacutetkie Należy także pamiętać że w parach a - aacute e - eacute dochodzi także do zmiany

jakościowej głosek

Wymowa spoacutełgłosek

spoacutełgłoska wymowa

cs jak polskie cz

dz jak polskie dz

dzs jak polskie dż

gy jak zmiękczone d (jak di w wyrazach diakondiwa)

ly jak polskie j

ny jak polskie ń

s jak polskie sz

sz jak polskie s

ty jak zmiękczone t

v jak polskie w

zs jak polskie ż

(Spoacutełgłoski nieuwzględnione w tabeli wymawia się w przybliżeniu jak w języku polskim)

Spoacutełgłoski podwoacutejne wymawia się dłużej

zmiękczeniu podlegają d n t (gy ny ty)

zachodzi zjawisko asymilacji

o bezdźwięczne c cs f k p s sz t ty udźwięczniają się przed dźwięcznymi b d dz

dzs g gy z zs

o dźwięczne ubezdźwięczniają się przed bezdźwięcznymi

o spoacutełgłoski pisane przy pomocy dwoacutech liter (cs dz dzs gy ly ny sz ty zs) przy

podwojeniu tracą tracą drugą literę pierwszego znaku (cs+cs=ccs) Podwoacutejne litery

wymawia się długo Pełną pisownię przywracamy przy przenoszeniu wyrazoacutew

Akcent

W języku węgierskim akcent pada zawsze na pierwszą sylabę wyrazu Nie akcentuje się przedimkoacutew

Harmonia wokaliczna

W języku węgierskim występuje zjawisko harmonii samogłoskowej Żeby dokładniej poznać to

zjawisko należy dokonać podziału na samogłoski nisko- oraz wysokobrzmiące

niskobrzmiące a aacute o oacute u uacute

wysokobrzmiące e eacute i iacute ouml ő uuml ű

Harmonia samogłoskowa odgrywa ważną rolę przy dodawaniu końcoacutewek ktoacuterych przeważająca ilość

na dwoistą formę zależną od samogłosek zawartych w wyrazie Do samogłosek niskobrzmiących

(tylnych) dodajemy końcoacutewki z samogłoskami tylnymi a do wysokobrzmiących (przednich) przednie

Gramatyka

W węgierskiej gramatyce wyroacuteżnia się następujące części mowy

rzeczowniki

czasowniki

przymiotniki

liczebniki

zaimki

przedimki

I Rzeczownik

Węgierski rzeczownik odmienia się przez przypadki ktoacutere jednak tworzy się zupełnie inaczej

niż we wszystkich językach europejskich Język węgierski posiada liczbę mnogą

Charakterystyczne są także końcoacutewki dzierżawcze (odpowiedniki zaimkoacutew dzierżawczych)

Odmiana rzeczownika

W języku węgierskim nie ma rodzajoacutew gramatycznych Polskiej odmianie rzeczownika przez

przypadki i używaniu ich z przyimkami odpowiadają końcoacutewki okolicznikowe dodawane do

wyrazoacutew Oczywiście ta deklinacja ktoacutera powinna być nazywana aglutynacją jest niczym innym

jak prostym dolepianiem odpowiednika naszego przyimka na końcu wyrazu I tak vonat-ban

oznacza dosłownie pociąg-w (= w pociągu) - samo słowo właściwe poprzez dodanie tej końcoacutewki

przyimkowej nie zmienia formy jak w języku polskim

nazwa

przypadku końcoacutewki znaczenie przykład

nominativus - vonat - pociąg

accusativus -t (biernik) vonatot (głoska o jest spoacutejką)

dativus -nak -nek (celownik) vonatnak - pociągowi

essivus-formalis -keacutent jako vonatkeacutent - jako pociąg

essivus-modalis -ul -uumll w jaki sposoacuteb lengyeluumll - po polsku

illativus -ba -be do wnętrza (D) w (B) vonatba - do pociągu

inessivus -ban -ben w (Ms) vonatban - w pociągu

elativus -boacutel -ből z (D) vonatboacutel - z pociągu

allativus -hoz -hez -

houmlz do zewnątrz (D) ku (C) vonathoz - ku pociągowi

adessivus -naacutel -neacutel przy (Ms) u (D) vonatnaacutel - przy pociągu

ablativus -toacutel -től od (D) vonattoacutel - od pociągu

sublativus -ra -re na (B) vonatra - na pociąg

superessivus -n -on -en

-oumln na (Ms) vonaton - na pociągu

delativus -roacutel -ről z (D) o (Ms) vonatroacutel - o pociągu

instrumentalis-

comitativus -val -vel z (N) N

vonattal - z pociągiem (asymilacja v z

przyrostkoacutew -val -vel dołączane po spoacutełgłosce

zamienia się w tę spoacutełgłoskę np keacutep + vel =

keacuteppel (z obrazem) haacutez + val = haacutezzal (z domem)

itp Po samogłoskach zostaje v np oacutera + val =

oacuteraacuteval (z godziną)

causalis-finalis -eacutert za (B) dla (D) o (B) po

(B) vonateacutert - o pociąg

translativus- -vaacute -veacute w (B) vonattaacute - w pociąg (asymilacja podobnie jak w

factivus przy dodawaniu końcoacutewki -val -vel v dołączane

po spoacutełgłosce zmienia się w tę spoacutełgłoskę np keacutep

+ veacute = keacuteppeacute (w obraz [np zmienia się w obraz

staje się obrazem]) haacutez + vaacute = haacutezzaacute (w dom) ipt

Po samogłoskach zostaje v np draacutega + vaacute =

draacutegaacutevaacute (staje się drogie)

terminativus -ig do czasumiejsca (D) januaacuterig - do stycznia

formalis -keacutepp -

keacuteppen

jako (M) w charakterze

(D) segiacutetseacutegkeacutepp(en) - jako pomoc

temporalis -kor o (godzinie) heacutet oacuterakor - o godzinie sioacutedmej

genitivus -nak -nek (w przybliżeniu

dopełniacz) embernek (a feje) - (głowa) człowieka

sociativus -stul -stuumll wraz z csalaacutedostul - z rodziną

locativus -t -ott -ett

-oumltt

w (dotyczy tylko

niektoacuterych miast) Győroumltt - w Győrze (miasto)

distributivus -nkeacutent

1) co (oznacza że zjawisko

powtarza się co pewien

okres) 2 na

eacutevenkeacutent - co roku szemeacutelyenkeacutent - na osobę

(przypada)

distributivus

temporalis -nta -nte

Oznacza że zjawisko

odnosi się do jakiegoś

okresu przedziału czasu

hetente - tygodniowo

modalis-essivus I -(a)n -(e)n jak vidaacuteman - wesoło

modalis-essivus

II -lag -leg jak egyhanguacutelag - jednogłośnie

multiplicativus -szor -szer

-szoumlr ile razy egyszer - jeden raz

Warto też zauważyć ogoacutelną zasadę że jeśli wyraz kończy się na kroacutetką samogłoskę a lub e to po

dodaniu wymienionych wyżej końcoacutewek (z wyjątkiem -kor) samogłoska ta ulega wydłużeniu np

haza (ojczyzna) hazaacuteban hazaacutetoacutel hazaacutera hazaacutenak megye (komitat) megyeacutebe megyeacutevel

megyeacutehez itd

Miasta

Przy odmianie nazw miejscowości rdzennie węgierskich (tzn znajdujących się na obszarze

historycznych Węgier tzw Korony św Stefana) należy traktować je jak wzgoacuterze na ktoacutere się

wchodzi a nie obszar do ktoacuterego się wchodzi Dlatego jeśli moacutewimy o mieście jako o miejscu

znajdowania się najczęściej nie używamy inessivusa (-ban-ben - w czymś) ale superessivusa (-an-

en-oumln-n - na czymś) Analogicznie moacutewiąc o celu podroacuteży używamy nie illativusa (-ba-be - do

środka czegoś) lecz sublativusa (-ra-re - na coś) a o punkcie wyjazdu - nie elativusa (-boacutel-ből - ze

środka czegoś) ale delativusa (-roacutel-ről - z wierzchu czegoś) Dotyczy to też samych Węgier ale nie

dotyczy innych miast i krajoacutew A więc Budapesten Budapestre Budapestről Miskolcon Miskolcra

Miskolcroacutel roacutewnież Nagyvaacuteradon (Oradea) itd Besztercebaacutenyaacuten (Bańska Bystrzyca) itd a przede

wszystkim Magyarorszaacutegon Magyarorszaacutegra Magyarorszaacutegroacutel (podobnie jak po polsku na

Węgrzech na Węgry)

Wyjątkoacutew od tej zasady jest sporo - są to miejscowości kończące się na -n -ny i -vaacuteros (miasto)

oraz większość kończąca się na -m -i Czyli Veszpreacutemben Veszpreacutembe Veszpreacutemből Sopronban

Sopronba Sopronboacutel Pozsonyban Pozsonyba Pozsonyboacutel (Bratysława)

Miejscowości zagraniczne nie stosują się do zasady wzgoacuterza Czyli Varsoacuteban itd (Warszawa)

Bukarestben itd Wenecja - miasto we Włoszech - odmienia się Velenceacuteben Velenceacutebe Velenceacuteből

ale wieś między Budapesztem a Szeacutekesfeheacutervaacuterem ktoacutera nazywa się tak samo - Velence - już będzie

się odmieniać wg zasady wzgoacuterza Velenceacuten Velenceacutere Velenceacuteről

Czasami zamiast inessivusa i superessivusa używa się starej ugrofińskiej końcoacutewki locativusa -ott-

oumltt-ett (słychać ją w takich słoacutewkach jak itt - tu ott - tam alatt - pod foumlloumltt - nad koumlzoumltt - między)

Dotyczy ona głoacutewnie miast zakończonych na -vaacuter (dosł zamek) - jak Kaposvaacuter - Kaposvaacuterott

Gyulafeheacutervaacuter - Gyulafeheacutervaacuterott (Alba Iulia) oraz kilku innych np Peacutecs - Peacutecsett Győr - Győroumltt

Dla określenia ruchu używa się tradycyjnie sublativusa i delativusa Końcoacutewka locativusa nie jest

obowiązkowa dla tych kilku pozostałych miast i ma tu głoacutewnie znaczenie historyczne - moacutewi się też

Peacutecsen Győrben - natomiast cały czas należy używać locativusa dla miast zakończonych na -vaacuter a

więc nie można powiedzieć Kaposvaacuterban lub Kaposvaacuteron

Liczba mnoga

Liczbę mnogą tworzymy za pomocą końcoacutewki -k

Npjoacute - joacutek (dobry-dobrzydobre) ajtoacute - ajtoacutek (jedne drzwi-kilkoro drzwi)

Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę -a lub -eto samogłoski tepo dodaniu do nich

przyrostkoacutewwydłużają się na -aacute i -eacute

Nplaacutempa - laacutempaacutek (lampa-lampy) taacutebla - taacuteblaacutek (tablica-tablice) barna - barnaacutek (brązowy-brązowe)

lecke - leckeacutek (lekcja-lekcje)

Jeśli wyraz kończy się spoacutełgłoską to pomiędzy temat a przyrostek liczby mnogiej wstawiamy

samogłoskę łączącą Dla wyrazoacutew z samogłoskami przednimi jest nią -e lub -oumla z samogłoskami

tylnymi -o lub -a

Npeacuterdekes - eacuterdekesek (ciekawy-ciekawe) szeacutek - szeacutekek (krzesło-krzesła) mennyezet - mennyezetek

(sufit-sufity) rossz - rosszak (zły-złeźli) munkaacutes - munkaacutesok (robotnik-robotnicy)

Wyrazy zakończone na -uacute otrzymują samogłoskę łączącą -a-

Np hosszuacute - hosszuacuteak (długi - długie)

Wyrazy zakończone na -ű otrzymują samogłoskę łączącą -e-

Np gyoumlnyoumlrű - gyoumlnyoumlrűek (wspaniały - wspaniałe wspaniali)

Po liczebnikach nie ma potrzeby stawiania rzeczownika w liczbie mnogiej liczebnik dostatecznie

jasno określa ilość np keacutet kutya - dwa psy (dosłownie dwa pies) oumlt forint - pięć forintoacutew (dosłownie

pięć forint)

Odmiana dzierżawcza

W języku węgierskim istnieją zaimki dzierżawcze (polskie moacutej twoacutej itd - patrz odp sekcja) ale

używa się ich rzadko Najczęściej podobnie jak przy odmianie rzeczownika zastępuje się je za

pomocą specjalnych końcoacutewek dzierżawczych

Jeden posiadacz

jeden przedmiot posiadany

Wielu posiadaczy

jeden przedmiot posiadany

moacutej(ae) rarr -m -om -am -em -oumlm nasz(ae) rarr -nk -unk -uumlnk

twoacutej(ae) rarr -d -od -ad -ed oumld wasz(ae) rarr -tok -tek -toumlk -otok -atok -etek -oumltoumlk

jegojej rarr -a -e ja -je ich rarr -uk -uumlk -juk juumlk

Jeden posiadacz

wiele przedmiotoacutew posiadanych

Wielu posiadaczy

wiele przedmiotoacutew posiadanych

moimoje rarr -im -aim -eim -jaim -jeim nasinasze rarr -ink -aink -eink -jaink -jeink

twoitwoje rarr -id -aid -eid -jaid -jeid wasiwasze rarr -itok -itek -aitok -eitek -jaitok -jeitek

jegojej rarr -i -ai -ei -jai -jei ich rarr -ik -aik -eik -jaik -jeik

Przy odmianie rzeczownikoacutew przez osobowe końcoacutewki dzierżawcze obowiązuje zmiana końcowych

samogłosek -a i -e na -aacute oraz-eacute oraz zmiany rdzenne jakie występują przy dodawaniu końcoacutewek

przylegających samogłoskami łączącymi

Przykłady

szoba (pokoacutej)

szobaacutem (moacutej

pokoacutej)

szobaacuted (twoacutej

pokoacutej)

szobaacuteja (jego

pokoacutej)

szobaacutenk (nasz

pokoacutej)

szobaacutetok (wasz

pokoacutej)

szobaacutejuk (ich

pokoacutej)

szobaacuteim (moje

pokoje)

szobaacuteid (twoje

pokoje)

szobaacutei (jego

pokoje)

szobaacuteink (nasze

pokoje)

szobaacuteitok (wasze

pokoje)

szobaacuteik (ich

pokoje)

koumlnyv

(książka)

koumlnyvem (moja

książka)

koumlnyved (twoja

książka)

koumlnyve (jego

książka)

koumlnyvuumlnk (nasza

książka)

koumlnyvetek (wasza

książka)

koumlnyvuumlk (ich

książka)

koumlnyveim (moje

książki)

koumlnyveid (twoje

książki)

koumlnyvei (jego

książki)

koumlnyveink (nasze

książki)

koumlnyveitek (wasze

książki)

koumlnyveik (ich

książki)

Konstrukcja dzierżawcza

Ponieważ język węgierski nie posiada dopełniacza zastępuje go odpowiednia konstrukcja

dzierżawcza ktoacutera polega na zestawieniu strony posiadającej z przedmiotem posiadanym

Posiadanie proste

konstrukcja prosta - strona posiadająca nie przybiera żadnej końcoacutewki przedmiot posiadany

przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź lmn - zależnie od liczby

przedmiotoacutew np

ubranie chłopca - a fiuacute ruhaacuteja (gdzie fiuacute znaczy chłopiec a ruha ubranie)

konstrukcja złożona - strona posiadająca przybiera końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany

przybiera przedimek określony a lub az np

ubranie chłopca - a fiuacutenak a ruhaacuteja

Obie konstrukcje w tłumaczeniu oznaczają to samo i nie ma między nimi żadnej

roacuteżnicy poza stylistyczną

Posiadanie złożone

Ma miejsce kiedy strona posiadana jest roacutewnocześnie stroną posiadającą Pierwsza strona posiadająca

nie przybiera końcoacutewki natomiast druga przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź

lmn oraz końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany otrzymuje przedimek a az i osobową końcoacutewkę

dzierżawczą 3 os np

guzik ubrania chłopca - a fiuacute ruhaacutejaacutenak a gombja (gdzie gombja znaczy jego - ubrania - guzik)

Pytania

Jeśli chcemy odpowiedzieć na pytanie kieacute (czyj) np kieacute a ruha (czyje jest ubranie) to używamy

bezosobowej konstruckji dzierżawczej -eacute odpowiedź fiuacuteeacute (chłopca) fiuacutekeacute (chłopcoacutew) Ma ona

zastosowanie tylko kiedy akcentujemy posiadacza kiedy chodzi o coś takiego ubranie należy do

chłopca = a ruha a fiuacuteeacute albo po prostu a fiuacuteeacute jak z kontekstu już wiadomo o co chodzi W

innych przypadkach możemy tak ez a fiuacute ruhaacuteja= to jest ubranie chłopca

Zaimek dzierżawczy

Jeśli na pytanie kieacute chcemy odpowiedzieć moacutej twoacutej nasz jego itp używamy zaimkoacutew

dzierżawczych enyeacutem moacutej (moja moje) tieacuted twoacutej (twoja twoje) oumlveacute jego jej mieacutenk nasz nasza

nasze tieacutetek wasz wasza wasze oumlveacutek ich A więc Kieacute a ruha - Az enyeacutem = Czyje to ubranie -

Moje

Wyrażanie posiadania

W języku węgierskim nie ma czasownika mieć w takiej postaci jak w innych językach

indoeuropejskich (ang to have niem haben fr avoir itp ściślej - jest czasownik biacuter ale oznacza on

rozporządzać czymś posiadać coś) Do wyrażenia posiadania używa się konstrukcji typu

posiadacz w celowniku + czas być + obiekt posiadany z końcoacutewką dzierżawczą Np

Mam duży dom = Nekem van a nagy haacutezam (haacutez + am = haacutezam - moacutej dom)

Stefan ma trzy konie = Istvaacutennak van haacuterom lova (loacute + a = lova - jego koń po liczebniku zawsze jest

liczba pojedyncza)

Węgry nie mają dostępu do morza = Magyarorszaacutegnak nincs kijaacuterata a tengerhez (nincs = nem van

kijaacuterat + a = kijaacuterata - jego dostęp dosł wyjście)

Nie miałeś o tym pojęcia = Neked nem volt fogalmad erről (fogalom + ad = fogalmad - twoje pojęcie)

Ale jeśli obiekt posiadający nie jest właścicielem obiektu posiadanego używamy nieco innej

konstrukcji

posiadacz w adessivusie (-naacutel-neacutel) + czas być z przedrostkiem meg + obiekt posiadany

niekoniecznie z końcoacutewką dzierżawczą

Mam twoją książkę = Naacutelam van a koumlnyved (końc dzierżawcza 2 osoby - bo książka jest twoja nie

moja)

Czy on ma klucz = Van naacutela kulcs (brak końcoacutewki dzierżawczej bo chodzi nie o jego klucz ale

ogoacutelnie o klucz)

Natomiast dwa poniższe zdania oznaczają Czy masz prawo jazdy (prawo jazdy - vezető jogosiacutetvaacuteny

lub kroacutecej jogosiacutetvaacuteny jogsi) Ale

Van (neked) (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz uprawnienia do kierowania pojazdami

Naacutelad van a (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz w tej chwili przy sobie prawo jazdy

Łączenie końcoacutewek

W języku węgierskim można połączyć ze sobą najwyżej dwie końcoacutewki przy czym najpierw

występuje końcoacutewka dzierżawcza lub końcoacutewka liczby mnogiej następnie - końcoacutewka przypadka

Ponieważ końcoacutewki dzierżawcze dla liczby mnogiej są inne niż dla pojedynczej nigdy nie wystąpi

końcoacutewka dzierżawcza z końcoacutewką liczby mnogiej Inaczej jest w jęz fińskim najpierw mamy

końcoacutewkę liczby mnogiej potem końcoacutewkę przypadka jako ostatnią - końcoacutewkę dzierżawczą (a więc

trzy naraz)

pol dom - domy - moacutej dom - moje domy

węg haacutez - haacutez-ak - haacutez-am - haacutez-aim

fiń talo - talo-i - talo-ni - talo-i-ni

pol w domu - w domach - w moim domu - w moich domach

węg haacutez - haacutez-ak-ban - haacutez-am-ban - haacutez-aim-ban

fiń talo - talo-i-ssa - talo-ssa-ni - talo-i-ssa-ni

Należy zauważyć że w języku węgierskim odrzuca się końcoacutewkę biernika jeśli występuje razem z

końcoacutewką dzierżawczą ktoacutera ma w sobie spoacutełgłoskę[1]

Vaacuterom a baraacutetaim - Czekam na moich przyjacioacuteł (teoretycznie powinno być Vaacuterom a baraacutetaimat)

Eladtaacutek a kerted tudtodon kiacutevuumll - Sprzedali twoacutej ogroacuted bez twojej wiedzy (teoretycznie powinno być

Eladtaacutek a kertedet)

Ale A szomszeacuted megvette a haacutezaacutet - Sąsiad kupił jego dom (tu mamy wszystkie końcoacutewki

dzierżawczą -a i biernika -t)

Z innymi przypadkami się tak nie robi bo zaciemniłoby to sens wypowiedzi - w przykładzie z

ogrodem mamy tudtodon kiacutevuumll tudtodon = tudat (wiedza) + końc dzierżawcza 2 os -od + końcoacutewka

superessivusa -on ktoacuterej wymaga wyraz kiacutevuumll (poza oproacutecz)

II Czasownik

W języku węgierskim wyroacuteżnia się dwie koniugacje

Podmiotową

o gdy czasownik jest nieprzechodni Uumlloumlk - Siedzę

o gdy czasownik jest przechodni ale nie ma dopełnienia Eszek - Jem

o gdy przedmiot na ktoacuterym operuje jest nieokreślony Szeretek egy embert - Kocham

człowieka

Przedmiotową

o gdy przedmiotem jest imię Szeretem Saacutendort - Kocham Aleksandra

o gdy przedmiot jest określony (przez użycie przedimka aaz) Szeretem a feacuterjet -

Kocham męża

o gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierżawczym Szeretem a feacuterjemet -

Kocham mojego męża

o gdy przedmiotem jest jeden z wyrazoacutew ő (on ona ono) oumln (pan) ez (ten ta to) az

(tamten tamta tamto) valamennyi (wszyscy wszystko) egymaacutes (siebie) magam (ja

sam) magad (ty sam) maga (on sam) magunk (my sami) magatok (wy sami) maguk

(oni sami) zaimki kończące się na -ik np melyik (ktoacutery) Szeretem oumlnt - Kocham

pana

o gdy przedmiotem jest liczebnik porządkowy Olvasom a huszadik koumlnyvet - Czytam

dwudziestą książkę

o gdy przedmiotem jest zdanie podrzędne a orzeczenie zdania nadrzędnego wymaga

biernika

w mowie zależnej Laacutetom hogy szereted a feacuterjedet - Widzę że kochasz

twojego męża

w mowie niezależnej Szeretlek - feleli Maacuteria - Kocham cię- odpowiada

Maria (Słowo objaśnienia - Szeretlek - zdanie podrzędne w koniugacji

podmiotowej Feleli Maacuteria - zdanie nadrzędne w koniugacji przedmiotowej

Zdanie podrzędne jest przedmiotem zdania nadrzędnego)

Ale

Beleacutepve a lakaacutesomba raacutejoumltt hogy vilaacutegiacutet a laacutempa - Wchodząc do (mojego) mieszkania zorientował

się że świeci się lampa orzeczenie zdania nadrzędnego - czasownik raacutejoumln (wpaść na coś zorientować

się) - łączy się z sublativusem (końc -ra-re) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

Dokładniej byłoby erre raacutejoumltt hogy - zorientował się na tym że

Hiszem hogy a szerelem meggyőz - Wierzę że miłość zwycięży orzeczenie zdania nadrzędnego -

czasownik hisz (wierzyć) - łączy się w tym przypadku z inessivusem (-ban-ben) (czyli Abban hiszek

hogy - Wierzę w to że - dosł wierzę w tym) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

(Ale uacutegy hiszem hogy = azt hiszem hogy - uważam że w mowie potocznej skraca się do

asszem)

Oumlruumlloumlk hogy talaacutelkozunk - Cieszę się że się spotykamy oumlruumll + celownik (-nak-nek) (cieszę się temu

że)

Bezokolicznik

Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np tudni - wiedzieć W niektoacuterych

czasownikach (zakończonych zbitkami spoacutełgłoskowymi lub spoacutełgłoską poprzedzoną długą

samogłoską) końcoacutewka ni jest poprzedzona samogłoską a lub e np hallani - słyszeć kezdeni -

zaczynać

Formą słownikową czasownikoacutew w języku węgierskim nie jest - jak to ma miejsce w przypadku

większości językoacutew - forma bezokolicznikowa lecz forma 3 osoby l poj koniugacji podmiotowej

W języku węgierskim bezokolicznik może pełnić funkcje rzeczownika jego nazwa w dosłownym

tłumaczeniu brzmi imiesłoacutew rzeczownikowy

Bezokolicznik z końcoacutewkami osobowymi

Gdy bezokolicznik jest używany w połączeniu z czasownikiem bezosobowym (po polsku np trzeba

można należy) często trzeba do tego bezokolicznika dołączyć końcoacutewki wskazujące jakiej osoby

dotyczy

osoba końcoacutewka

Eacuten -om -em

Te -od -ed

Ő -ia -ie

Mi -unk -uumlnk

Ti -otok -etek

Ők -iuk -iuumlk

Np szerezni (zdobywać) - szereznem szerezned szereznie szereznuumlnk szereznetek szerezniuumlk

futni (biegać) - futnom futnod futnia futnunk futnatok futniuk

Takie czasowniki bezosobowe to kell - trzeba (wraz z formą czasu przeszłego kellett - trzeba było

trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego - kellene czyli powinien oraz przeszłego - kellett

volna czyli powinien był) muszaacutej - trzeba ale silniejsze niż kell szabad - wolno można tilos -

zabronione Często też dodaje się dopełnienie - rzeczownik w celowniku - moacutewiące kogo te

czasowniki dotyczą

(Nekem) Holnap munkaacuteba kell mennem - Jutro muszę iść do pracy

(Neked) Veacuteguumll meg kellene javiacutetanod ezt a kioumlntőt - Powinieneś wreszcie naprawić ten zlew

Le szabad uumllnoumlm - Czy mogę usiąść

Itt nektek tilos dohaacutenyoznotok - Nie możecie tu palić papierosoacutew

1 Czas teraźniejszy

Końcoacutewki czasu teraźniejszego

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -ok -ek -oumlk -om -em -oumlm

Te -sz -od -ed -oumld

Ő - -ja -i

Mi -unk -uumlnk -juk -juumlk

Ti -tok -tek -toumlk -jaacutetok -itek

Ők -nak -nek -jaacutek -ik

Końcoacutewki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek Przykłady

vaacutegni (ciąć)

o koniugacja podmiotowa vaacutegok vaacutegsz vaacuteg vaacutegunk vaacutegtok vaacutegnak

o koniugacja przedmiotowa vaacutegom vaacutegod vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

kenni (smarować)

o koniugacja podmiotowa kenek kensz ken kenuumlnk kentek kennek

o koniugacja przedmiotowa kenem kened keni kenjuumlk kenitek kenik

toumlrni (tłuc rozbijać)

o koniugacja podmiotowa toumlroumlk toumlrsz toumlr toumlruumlnk toumlrtoumlk toumlrnek

o koniugacja przedmiotowa toumlroumlm toumlroumld toumlri toumlrjuumlk toumlritek toumlrik

Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spoacutełgłoskę -s -z -sz -zs -dz w 2 os l

poj używamy końcoacutewek -ol -el oumll zamiast -sz Przykłady olvasni (czytać) rarr olvasol

(czytasz) dolgozni (pracować) rarr dolgozol (pracujesz) venni (braćkupować niereg temat

vesz-) rarr veszel (bierzesz kupujesz)

Istnieje grupa czasownikoacutew tzw ikowych ktoacutere w trzeciej osobie l poj konugacji

podmiotowej przyjmują końcoacutewkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji

końcoacutewki -om -em -oumlm Przykłady

o dolgozni rarr dolgozom dolgozol dolgozik dolgozunk dolgoztok dolgoznak

o lakni (mieszkać) rarr lakok lub lakom laksz lakik lakunk laktok laknak

o enni (jeść niereg temat esz-) rarr eszem eszel eszik eszuumlnk esztek esznek

Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spoacutełgłoski lub -iacutet to przed końcoacutewkami -sz

-oraz -naknek należy dodać samogłoskę łączącą ae otrzymujemy wtedy odpowiednio -

aszesz oraz -anakenek zaś przed -toktektoumlk dodajemy samogłski oeouml otrzymując -

otoketekoumltoumlk (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcoacutewce)

Przykłady

o mondani (powiedzieć) rarr mondok mondasz mond mondunk mondotok mondanak

o fuumlroumldni (kąpać się cz ikowy niereg temat fuumlrd-) rarr fuumlrdoumlm lub fuumlrdoumlk fuumlrdesz lub

fuumlroumldsz fuumlrdik fuumlrduumlnk fuumlrdoumltoumlk fuumlrdenek

o taniacutetani (uczyć kogoś) rarr taniacutetok taniacutetasz taniacutet taniacutetunk taniacutetotok taniacutetanak

Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

W końcoacutewkach zaczynających się od -j czyli -ja -jukjuumlk -jaacutetok -jaacutek spoacutełgłoska ta asymiluje

się ze spoacutełgłoskami dz dzs s sz z zs Oznacza to że przy dołączeniu takiej końcoacutewki j

znika a spoacutełgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu Przykłady

o olvasni (czytać) rarr olvasom olvasod olvassa olvassuk olvassaacutetok olvassaacutek

o neacutezni (patrzeć) rarr neacutezem neacutezed neacutezi neacutezzuumlk neacutezitek neacutezik

2 Czas przeszły

Końcoacutewki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyroacuteżnia się trzy kategorie

Osoba

Kategoria I Kategoria II Kategoria III

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -tam -tem -tam -tem -ottam -

ettem -oumlttem

-ottam -ettem

-oumlttem -tam tem -tam tem

Te -taacutel -teacutel -tad -ted -ottaacutel -etteacutel -ottad -etted -

oumltted -taacutel -teacutel -tad -ted

Ő -t -ta -te -ott -ett -oumltt -otta -ette -oumltte -ott -ett -oumltt -ta -te

Mi -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

-ottunk -

ettuumlnk -

oumlttuumlnk

-ottuk -ettuumlk -

oumlttuumlk -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

Ti -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

-ottatok -

ettetek -

oumlttetek

-ottaacutetok -

etteacutetek -oumltteacutetek -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

Ők -tak -tek -taacutek -teacutek -ottak -ettek

-oumlttek

-ottaacutek -etteacutek -

oumltteacutek -tak -tek -taacutek -teacutek

Podział czasownikoacutew na poszczegoacutelne kategorie

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Wymowa spoacutełgłosek

spoacutełgłoska wymowa

cs jak polskie cz

dz jak polskie dz

dzs jak polskie dż

gy jak zmiękczone d (jak di w wyrazach diakondiwa)

ly jak polskie j

ny jak polskie ń

s jak polskie sz

sz jak polskie s

ty jak zmiękczone t

v jak polskie w

zs jak polskie ż

(Spoacutełgłoski nieuwzględnione w tabeli wymawia się w przybliżeniu jak w języku polskim)

Spoacutełgłoski podwoacutejne wymawia się dłużej

zmiękczeniu podlegają d n t (gy ny ty)

zachodzi zjawisko asymilacji

o bezdźwięczne c cs f k p s sz t ty udźwięczniają się przed dźwięcznymi b d dz

dzs g gy z zs

o dźwięczne ubezdźwięczniają się przed bezdźwięcznymi

o spoacutełgłoski pisane przy pomocy dwoacutech liter (cs dz dzs gy ly ny sz ty zs) przy

podwojeniu tracą tracą drugą literę pierwszego znaku (cs+cs=ccs) Podwoacutejne litery

wymawia się długo Pełną pisownię przywracamy przy przenoszeniu wyrazoacutew

Akcent

W języku węgierskim akcent pada zawsze na pierwszą sylabę wyrazu Nie akcentuje się przedimkoacutew

Harmonia wokaliczna

W języku węgierskim występuje zjawisko harmonii samogłoskowej Żeby dokładniej poznać to

zjawisko należy dokonać podziału na samogłoski nisko- oraz wysokobrzmiące

niskobrzmiące a aacute o oacute u uacute

wysokobrzmiące e eacute i iacute ouml ő uuml ű

Harmonia samogłoskowa odgrywa ważną rolę przy dodawaniu końcoacutewek ktoacuterych przeważająca ilość

na dwoistą formę zależną od samogłosek zawartych w wyrazie Do samogłosek niskobrzmiących

(tylnych) dodajemy końcoacutewki z samogłoskami tylnymi a do wysokobrzmiących (przednich) przednie

Gramatyka

W węgierskiej gramatyce wyroacuteżnia się następujące części mowy

rzeczowniki

czasowniki

przymiotniki

liczebniki

zaimki

przedimki

I Rzeczownik

Węgierski rzeczownik odmienia się przez przypadki ktoacutere jednak tworzy się zupełnie inaczej

niż we wszystkich językach europejskich Język węgierski posiada liczbę mnogą

Charakterystyczne są także końcoacutewki dzierżawcze (odpowiedniki zaimkoacutew dzierżawczych)

Odmiana rzeczownika

W języku węgierskim nie ma rodzajoacutew gramatycznych Polskiej odmianie rzeczownika przez

przypadki i używaniu ich z przyimkami odpowiadają końcoacutewki okolicznikowe dodawane do

wyrazoacutew Oczywiście ta deklinacja ktoacutera powinna być nazywana aglutynacją jest niczym innym

jak prostym dolepianiem odpowiednika naszego przyimka na końcu wyrazu I tak vonat-ban

oznacza dosłownie pociąg-w (= w pociągu) - samo słowo właściwe poprzez dodanie tej końcoacutewki

przyimkowej nie zmienia formy jak w języku polskim

nazwa

przypadku końcoacutewki znaczenie przykład

nominativus - vonat - pociąg

accusativus -t (biernik) vonatot (głoska o jest spoacutejką)

dativus -nak -nek (celownik) vonatnak - pociągowi

essivus-formalis -keacutent jako vonatkeacutent - jako pociąg

essivus-modalis -ul -uumll w jaki sposoacuteb lengyeluumll - po polsku

illativus -ba -be do wnętrza (D) w (B) vonatba - do pociągu

inessivus -ban -ben w (Ms) vonatban - w pociągu

elativus -boacutel -ből z (D) vonatboacutel - z pociągu

allativus -hoz -hez -

houmlz do zewnątrz (D) ku (C) vonathoz - ku pociągowi

adessivus -naacutel -neacutel przy (Ms) u (D) vonatnaacutel - przy pociągu

ablativus -toacutel -től od (D) vonattoacutel - od pociągu

sublativus -ra -re na (B) vonatra - na pociąg

superessivus -n -on -en

-oumln na (Ms) vonaton - na pociągu

delativus -roacutel -ről z (D) o (Ms) vonatroacutel - o pociągu

instrumentalis-

comitativus -val -vel z (N) N

vonattal - z pociągiem (asymilacja v z

przyrostkoacutew -val -vel dołączane po spoacutełgłosce

zamienia się w tę spoacutełgłoskę np keacutep + vel =

keacuteppel (z obrazem) haacutez + val = haacutezzal (z domem)

itp Po samogłoskach zostaje v np oacutera + val =

oacuteraacuteval (z godziną)

causalis-finalis -eacutert za (B) dla (D) o (B) po

(B) vonateacutert - o pociąg

translativus- -vaacute -veacute w (B) vonattaacute - w pociąg (asymilacja podobnie jak w

factivus przy dodawaniu końcoacutewki -val -vel v dołączane

po spoacutełgłosce zmienia się w tę spoacutełgłoskę np keacutep

+ veacute = keacuteppeacute (w obraz [np zmienia się w obraz

staje się obrazem]) haacutez + vaacute = haacutezzaacute (w dom) ipt

Po samogłoskach zostaje v np draacutega + vaacute =

draacutegaacutevaacute (staje się drogie)

terminativus -ig do czasumiejsca (D) januaacuterig - do stycznia

formalis -keacutepp -

keacuteppen

jako (M) w charakterze

(D) segiacutetseacutegkeacutepp(en) - jako pomoc

temporalis -kor o (godzinie) heacutet oacuterakor - o godzinie sioacutedmej

genitivus -nak -nek (w przybliżeniu

dopełniacz) embernek (a feje) - (głowa) człowieka

sociativus -stul -stuumll wraz z csalaacutedostul - z rodziną

locativus -t -ott -ett

-oumltt

w (dotyczy tylko

niektoacuterych miast) Győroumltt - w Győrze (miasto)

distributivus -nkeacutent

1) co (oznacza że zjawisko

powtarza się co pewien

okres) 2 na

eacutevenkeacutent - co roku szemeacutelyenkeacutent - na osobę

(przypada)

distributivus

temporalis -nta -nte

Oznacza że zjawisko

odnosi się do jakiegoś

okresu przedziału czasu

hetente - tygodniowo

modalis-essivus I -(a)n -(e)n jak vidaacuteman - wesoło

modalis-essivus

II -lag -leg jak egyhanguacutelag - jednogłośnie

multiplicativus -szor -szer

-szoumlr ile razy egyszer - jeden raz

Warto też zauważyć ogoacutelną zasadę że jeśli wyraz kończy się na kroacutetką samogłoskę a lub e to po

dodaniu wymienionych wyżej końcoacutewek (z wyjątkiem -kor) samogłoska ta ulega wydłużeniu np

haza (ojczyzna) hazaacuteban hazaacutetoacutel hazaacutera hazaacutenak megye (komitat) megyeacutebe megyeacutevel

megyeacutehez itd

Miasta

Przy odmianie nazw miejscowości rdzennie węgierskich (tzn znajdujących się na obszarze

historycznych Węgier tzw Korony św Stefana) należy traktować je jak wzgoacuterze na ktoacutere się

wchodzi a nie obszar do ktoacuterego się wchodzi Dlatego jeśli moacutewimy o mieście jako o miejscu

znajdowania się najczęściej nie używamy inessivusa (-ban-ben - w czymś) ale superessivusa (-an-

en-oumln-n - na czymś) Analogicznie moacutewiąc o celu podroacuteży używamy nie illativusa (-ba-be - do

środka czegoś) lecz sublativusa (-ra-re - na coś) a o punkcie wyjazdu - nie elativusa (-boacutel-ből - ze

środka czegoś) ale delativusa (-roacutel-ről - z wierzchu czegoś) Dotyczy to też samych Węgier ale nie

dotyczy innych miast i krajoacutew A więc Budapesten Budapestre Budapestről Miskolcon Miskolcra

Miskolcroacutel roacutewnież Nagyvaacuteradon (Oradea) itd Besztercebaacutenyaacuten (Bańska Bystrzyca) itd a przede

wszystkim Magyarorszaacutegon Magyarorszaacutegra Magyarorszaacutegroacutel (podobnie jak po polsku na

Węgrzech na Węgry)

Wyjątkoacutew od tej zasady jest sporo - są to miejscowości kończące się na -n -ny i -vaacuteros (miasto)

oraz większość kończąca się na -m -i Czyli Veszpreacutemben Veszpreacutembe Veszpreacutemből Sopronban

Sopronba Sopronboacutel Pozsonyban Pozsonyba Pozsonyboacutel (Bratysława)

Miejscowości zagraniczne nie stosują się do zasady wzgoacuterza Czyli Varsoacuteban itd (Warszawa)

Bukarestben itd Wenecja - miasto we Włoszech - odmienia się Velenceacuteben Velenceacutebe Velenceacuteből

ale wieś między Budapesztem a Szeacutekesfeheacutervaacuterem ktoacutera nazywa się tak samo - Velence - już będzie

się odmieniać wg zasady wzgoacuterza Velenceacuten Velenceacutere Velenceacuteről

Czasami zamiast inessivusa i superessivusa używa się starej ugrofińskiej końcoacutewki locativusa -ott-

oumltt-ett (słychać ją w takich słoacutewkach jak itt - tu ott - tam alatt - pod foumlloumltt - nad koumlzoumltt - między)

Dotyczy ona głoacutewnie miast zakończonych na -vaacuter (dosł zamek) - jak Kaposvaacuter - Kaposvaacuterott

Gyulafeheacutervaacuter - Gyulafeheacutervaacuterott (Alba Iulia) oraz kilku innych np Peacutecs - Peacutecsett Győr - Győroumltt

Dla określenia ruchu używa się tradycyjnie sublativusa i delativusa Końcoacutewka locativusa nie jest

obowiązkowa dla tych kilku pozostałych miast i ma tu głoacutewnie znaczenie historyczne - moacutewi się też

Peacutecsen Győrben - natomiast cały czas należy używać locativusa dla miast zakończonych na -vaacuter a

więc nie można powiedzieć Kaposvaacuterban lub Kaposvaacuteron

Liczba mnoga

Liczbę mnogą tworzymy za pomocą końcoacutewki -k

Npjoacute - joacutek (dobry-dobrzydobre) ajtoacute - ajtoacutek (jedne drzwi-kilkoro drzwi)

Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę -a lub -eto samogłoski tepo dodaniu do nich

przyrostkoacutewwydłużają się na -aacute i -eacute

Nplaacutempa - laacutempaacutek (lampa-lampy) taacutebla - taacuteblaacutek (tablica-tablice) barna - barnaacutek (brązowy-brązowe)

lecke - leckeacutek (lekcja-lekcje)

Jeśli wyraz kończy się spoacutełgłoską to pomiędzy temat a przyrostek liczby mnogiej wstawiamy

samogłoskę łączącą Dla wyrazoacutew z samogłoskami przednimi jest nią -e lub -oumla z samogłoskami

tylnymi -o lub -a

Npeacuterdekes - eacuterdekesek (ciekawy-ciekawe) szeacutek - szeacutekek (krzesło-krzesła) mennyezet - mennyezetek

(sufit-sufity) rossz - rosszak (zły-złeźli) munkaacutes - munkaacutesok (robotnik-robotnicy)

Wyrazy zakończone na -uacute otrzymują samogłoskę łączącą -a-

Np hosszuacute - hosszuacuteak (długi - długie)

Wyrazy zakończone na -ű otrzymują samogłoskę łączącą -e-

Np gyoumlnyoumlrű - gyoumlnyoumlrűek (wspaniały - wspaniałe wspaniali)

Po liczebnikach nie ma potrzeby stawiania rzeczownika w liczbie mnogiej liczebnik dostatecznie

jasno określa ilość np keacutet kutya - dwa psy (dosłownie dwa pies) oumlt forint - pięć forintoacutew (dosłownie

pięć forint)

Odmiana dzierżawcza

W języku węgierskim istnieją zaimki dzierżawcze (polskie moacutej twoacutej itd - patrz odp sekcja) ale

używa się ich rzadko Najczęściej podobnie jak przy odmianie rzeczownika zastępuje się je za

pomocą specjalnych końcoacutewek dzierżawczych

Jeden posiadacz

jeden przedmiot posiadany

Wielu posiadaczy

jeden przedmiot posiadany

moacutej(ae) rarr -m -om -am -em -oumlm nasz(ae) rarr -nk -unk -uumlnk

twoacutej(ae) rarr -d -od -ad -ed oumld wasz(ae) rarr -tok -tek -toumlk -otok -atok -etek -oumltoumlk

jegojej rarr -a -e ja -je ich rarr -uk -uumlk -juk juumlk

Jeden posiadacz

wiele przedmiotoacutew posiadanych

Wielu posiadaczy

wiele przedmiotoacutew posiadanych

moimoje rarr -im -aim -eim -jaim -jeim nasinasze rarr -ink -aink -eink -jaink -jeink

twoitwoje rarr -id -aid -eid -jaid -jeid wasiwasze rarr -itok -itek -aitok -eitek -jaitok -jeitek

jegojej rarr -i -ai -ei -jai -jei ich rarr -ik -aik -eik -jaik -jeik

Przy odmianie rzeczownikoacutew przez osobowe końcoacutewki dzierżawcze obowiązuje zmiana końcowych

samogłosek -a i -e na -aacute oraz-eacute oraz zmiany rdzenne jakie występują przy dodawaniu końcoacutewek

przylegających samogłoskami łączącymi

Przykłady

szoba (pokoacutej)

szobaacutem (moacutej

pokoacutej)

szobaacuted (twoacutej

pokoacutej)

szobaacuteja (jego

pokoacutej)

szobaacutenk (nasz

pokoacutej)

szobaacutetok (wasz

pokoacutej)

szobaacutejuk (ich

pokoacutej)

szobaacuteim (moje

pokoje)

szobaacuteid (twoje

pokoje)

szobaacutei (jego

pokoje)

szobaacuteink (nasze

pokoje)

szobaacuteitok (wasze

pokoje)

szobaacuteik (ich

pokoje)

koumlnyv

(książka)

koumlnyvem (moja

książka)

koumlnyved (twoja

książka)

koumlnyve (jego

książka)

koumlnyvuumlnk (nasza

książka)

koumlnyvetek (wasza

książka)

koumlnyvuumlk (ich

książka)

koumlnyveim (moje

książki)

koumlnyveid (twoje

książki)

koumlnyvei (jego

książki)

koumlnyveink (nasze

książki)

koumlnyveitek (wasze

książki)

koumlnyveik (ich

książki)

Konstrukcja dzierżawcza

Ponieważ język węgierski nie posiada dopełniacza zastępuje go odpowiednia konstrukcja

dzierżawcza ktoacutera polega na zestawieniu strony posiadającej z przedmiotem posiadanym

Posiadanie proste

konstrukcja prosta - strona posiadająca nie przybiera żadnej końcoacutewki przedmiot posiadany

przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź lmn - zależnie od liczby

przedmiotoacutew np

ubranie chłopca - a fiuacute ruhaacuteja (gdzie fiuacute znaczy chłopiec a ruha ubranie)

konstrukcja złożona - strona posiadająca przybiera końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany

przybiera przedimek określony a lub az np

ubranie chłopca - a fiuacutenak a ruhaacuteja

Obie konstrukcje w tłumaczeniu oznaczają to samo i nie ma między nimi żadnej

roacuteżnicy poza stylistyczną

Posiadanie złożone

Ma miejsce kiedy strona posiadana jest roacutewnocześnie stroną posiadającą Pierwsza strona posiadająca

nie przybiera końcoacutewki natomiast druga przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź

lmn oraz końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany otrzymuje przedimek a az i osobową końcoacutewkę

dzierżawczą 3 os np

guzik ubrania chłopca - a fiuacute ruhaacutejaacutenak a gombja (gdzie gombja znaczy jego - ubrania - guzik)

Pytania

Jeśli chcemy odpowiedzieć na pytanie kieacute (czyj) np kieacute a ruha (czyje jest ubranie) to używamy

bezosobowej konstruckji dzierżawczej -eacute odpowiedź fiuacuteeacute (chłopca) fiuacutekeacute (chłopcoacutew) Ma ona

zastosowanie tylko kiedy akcentujemy posiadacza kiedy chodzi o coś takiego ubranie należy do

chłopca = a ruha a fiuacuteeacute albo po prostu a fiuacuteeacute jak z kontekstu już wiadomo o co chodzi W

innych przypadkach możemy tak ez a fiuacute ruhaacuteja= to jest ubranie chłopca

Zaimek dzierżawczy

Jeśli na pytanie kieacute chcemy odpowiedzieć moacutej twoacutej nasz jego itp używamy zaimkoacutew

dzierżawczych enyeacutem moacutej (moja moje) tieacuted twoacutej (twoja twoje) oumlveacute jego jej mieacutenk nasz nasza

nasze tieacutetek wasz wasza wasze oumlveacutek ich A więc Kieacute a ruha - Az enyeacutem = Czyje to ubranie -

Moje

Wyrażanie posiadania

W języku węgierskim nie ma czasownika mieć w takiej postaci jak w innych językach

indoeuropejskich (ang to have niem haben fr avoir itp ściślej - jest czasownik biacuter ale oznacza on

rozporządzać czymś posiadać coś) Do wyrażenia posiadania używa się konstrukcji typu

posiadacz w celowniku + czas być + obiekt posiadany z końcoacutewką dzierżawczą Np

Mam duży dom = Nekem van a nagy haacutezam (haacutez + am = haacutezam - moacutej dom)

Stefan ma trzy konie = Istvaacutennak van haacuterom lova (loacute + a = lova - jego koń po liczebniku zawsze jest

liczba pojedyncza)

Węgry nie mają dostępu do morza = Magyarorszaacutegnak nincs kijaacuterata a tengerhez (nincs = nem van

kijaacuterat + a = kijaacuterata - jego dostęp dosł wyjście)

Nie miałeś o tym pojęcia = Neked nem volt fogalmad erről (fogalom + ad = fogalmad - twoje pojęcie)

Ale jeśli obiekt posiadający nie jest właścicielem obiektu posiadanego używamy nieco innej

konstrukcji

posiadacz w adessivusie (-naacutel-neacutel) + czas być z przedrostkiem meg + obiekt posiadany

niekoniecznie z końcoacutewką dzierżawczą

Mam twoją książkę = Naacutelam van a koumlnyved (końc dzierżawcza 2 osoby - bo książka jest twoja nie

moja)

Czy on ma klucz = Van naacutela kulcs (brak końcoacutewki dzierżawczej bo chodzi nie o jego klucz ale

ogoacutelnie o klucz)

Natomiast dwa poniższe zdania oznaczają Czy masz prawo jazdy (prawo jazdy - vezető jogosiacutetvaacuteny

lub kroacutecej jogosiacutetvaacuteny jogsi) Ale

Van (neked) (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz uprawnienia do kierowania pojazdami

Naacutelad van a (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz w tej chwili przy sobie prawo jazdy

Łączenie końcoacutewek

W języku węgierskim można połączyć ze sobą najwyżej dwie końcoacutewki przy czym najpierw

występuje końcoacutewka dzierżawcza lub końcoacutewka liczby mnogiej następnie - końcoacutewka przypadka

Ponieważ końcoacutewki dzierżawcze dla liczby mnogiej są inne niż dla pojedynczej nigdy nie wystąpi

końcoacutewka dzierżawcza z końcoacutewką liczby mnogiej Inaczej jest w jęz fińskim najpierw mamy

końcoacutewkę liczby mnogiej potem końcoacutewkę przypadka jako ostatnią - końcoacutewkę dzierżawczą (a więc

trzy naraz)

pol dom - domy - moacutej dom - moje domy

węg haacutez - haacutez-ak - haacutez-am - haacutez-aim

fiń talo - talo-i - talo-ni - talo-i-ni

pol w domu - w domach - w moim domu - w moich domach

węg haacutez - haacutez-ak-ban - haacutez-am-ban - haacutez-aim-ban

fiń talo - talo-i-ssa - talo-ssa-ni - talo-i-ssa-ni

Należy zauważyć że w języku węgierskim odrzuca się końcoacutewkę biernika jeśli występuje razem z

końcoacutewką dzierżawczą ktoacutera ma w sobie spoacutełgłoskę[1]

Vaacuterom a baraacutetaim - Czekam na moich przyjacioacuteł (teoretycznie powinno być Vaacuterom a baraacutetaimat)

Eladtaacutek a kerted tudtodon kiacutevuumll - Sprzedali twoacutej ogroacuted bez twojej wiedzy (teoretycznie powinno być

Eladtaacutek a kertedet)

Ale A szomszeacuted megvette a haacutezaacutet - Sąsiad kupił jego dom (tu mamy wszystkie końcoacutewki

dzierżawczą -a i biernika -t)

Z innymi przypadkami się tak nie robi bo zaciemniłoby to sens wypowiedzi - w przykładzie z

ogrodem mamy tudtodon kiacutevuumll tudtodon = tudat (wiedza) + końc dzierżawcza 2 os -od + końcoacutewka

superessivusa -on ktoacuterej wymaga wyraz kiacutevuumll (poza oproacutecz)

II Czasownik

W języku węgierskim wyroacuteżnia się dwie koniugacje

Podmiotową

o gdy czasownik jest nieprzechodni Uumlloumlk - Siedzę

o gdy czasownik jest przechodni ale nie ma dopełnienia Eszek - Jem

o gdy przedmiot na ktoacuterym operuje jest nieokreślony Szeretek egy embert - Kocham

człowieka

Przedmiotową

o gdy przedmiotem jest imię Szeretem Saacutendort - Kocham Aleksandra

o gdy przedmiot jest określony (przez użycie przedimka aaz) Szeretem a feacuterjet -

Kocham męża

o gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierżawczym Szeretem a feacuterjemet -

Kocham mojego męża

o gdy przedmiotem jest jeden z wyrazoacutew ő (on ona ono) oumln (pan) ez (ten ta to) az

(tamten tamta tamto) valamennyi (wszyscy wszystko) egymaacutes (siebie) magam (ja

sam) magad (ty sam) maga (on sam) magunk (my sami) magatok (wy sami) maguk

(oni sami) zaimki kończące się na -ik np melyik (ktoacutery) Szeretem oumlnt - Kocham

pana

o gdy przedmiotem jest liczebnik porządkowy Olvasom a huszadik koumlnyvet - Czytam

dwudziestą książkę

o gdy przedmiotem jest zdanie podrzędne a orzeczenie zdania nadrzędnego wymaga

biernika

w mowie zależnej Laacutetom hogy szereted a feacuterjedet - Widzę że kochasz

twojego męża

w mowie niezależnej Szeretlek - feleli Maacuteria - Kocham cię- odpowiada

Maria (Słowo objaśnienia - Szeretlek - zdanie podrzędne w koniugacji

podmiotowej Feleli Maacuteria - zdanie nadrzędne w koniugacji przedmiotowej

Zdanie podrzędne jest przedmiotem zdania nadrzędnego)

Ale

Beleacutepve a lakaacutesomba raacutejoumltt hogy vilaacutegiacutet a laacutempa - Wchodząc do (mojego) mieszkania zorientował

się że świeci się lampa orzeczenie zdania nadrzędnego - czasownik raacutejoumln (wpaść na coś zorientować

się) - łączy się z sublativusem (końc -ra-re) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

Dokładniej byłoby erre raacutejoumltt hogy - zorientował się na tym że

Hiszem hogy a szerelem meggyőz - Wierzę że miłość zwycięży orzeczenie zdania nadrzędnego -

czasownik hisz (wierzyć) - łączy się w tym przypadku z inessivusem (-ban-ben) (czyli Abban hiszek

hogy - Wierzę w to że - dosł wierzę w tym) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

(Ale uacutegy hiszem hogy = azt hiszem hogy - uważam że w mowie potocznej skraca się do

asszem)

Oumlruumlloumlk hogy talaacutelkozunk - Cieszę się że się spotykamy oumlruumll + celownik (-nak-nek) (cieszę się temu

że)

Bezokolicznik

Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np tudni - wiedzieć W niektoacuterych

czasownikach (zakończonych zbitkami spoacutełgłoskowymi lub spoacutełgłoską poprzedzoną długą

samogłoską) końcoacutewka ni jest poprzedzona samogłoską a lub e np hallani - słyszeć kezdeni -

zaczynać

Formą słownikową czasownikoacutew w języku węgierskim nie jest - jak to ma miejsce w przypadku

większości językoacutew - forma bezokolicznikowa lecz forma 3 osoby l poj koniugacji podmiotowej

W języku węgierskim bezokolicznik może pełnić funkcje rzeczownika jego nazwa w dosłownym

tłumaczeniu brzmi imiesłoacutew rzeczownikowy

Bezokolicznik z końcoacutewkami osobowymi

Gdy bezokolicznik jest używany w połączeniu z czasownikiem bezosobowym (po polsku np trzeba

można należy) często trzeba do tego bezokolicznika dołączyć końcoacutewki wskazujące jakiej osoby

dotyczy

osoba końcoacutewka

Eacuten -om -em

Te -od -ed

Ő -ia -ie

Mi -unk -uumlnk

Ti -otok -etek

Ők -iuk -iuumlk

Np szerezni (zdobywać) - szereznem szerezned szereznie szereznuumlnk szereznetek szerezniuumlk

futni (biegać) - futnom futnod futnia futnunk futnatok futniuk

Takie czasowniki bezosobowe to kell - trzeba (wraz z formą czasu przeszłego kellett - trzeba było

trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego - kellene czyli powinien oraz przeszłego - kellett

volna czyli powinien był) muszaacutej - trzeba ale silniejsze niż kell szabad - wolno można tilos -

zabronione Często też dodaje się dopełnienie - rzeczownik w celowniku - moacutewiące kogo te

czasowniki dotyczą

(Nekem) Holnap munkaacuteba kell mennem - Jutro muszę iść do pracy

(Neked) Veacuteguumll meg kellene javiacutetanod ezt a kioumlntőt - Powinieneś wreszcie naprawić ten zlew

Le szabad uumllnoumlm - Czy mogę usiąść

Itt nektek tilos dohaacutenyoznotok - Nie możecie tu palić papierosoacutew

1 Czas teraźniejszy

Końcoacutewki czasu teraźniejszego

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -ok -ek -oumlk -om -em -oumlm

Te -sz -od -ed -oumld

Ő - -ja -i

Mi -unk -uumlnk -juk -juumlk

Ti -tok -tek -toumlk -jaacutetok -itek

Ők -nak -nek -jaacutek -ik

Końcoacutewki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek Przykłady

vaacutegni (ciąć)

o koniugacja podmiotowa vaacutegok vaacutegsz vaacuteg vaacutegunk vaacutegtok vaacutegnak

o koniugacja przedmiotowa vaacutegom vaacutegod vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

kenni (smarować)

o koniugacja podmiotowa kenek kensz ken kenuumlnk kentek kennek

o koniugacja przedmiotowa kenem kened keni kenjuumlk kenitek kenik

toumlrni (tłuc rozbijać)

o koniugacja podmiotowa toumlroumlk toumlrsz toumlr toumlruumlnk toumlrtoumlk toumlrnek

o koniugacja przedmiotowa toumlroumlm toumlroumld toumlri toumlrjuumlk toumlritek toumlrik

Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spoacutełgłoskę -s -z -sz -zs -dz w 2 os l

poj używamy końcoacutewek -ol -el oumll zamiast -sz Przykłady olvasni (czytać) rarr olvasol

(czytasz) dolgozni (pracować) rarr dolgozol (pracujesz) venni (braćkupować niereg temat

vesz-) rarr veszel (bierzesz kupujesz)

Istnieje grupa czasownikoacutew tzw ikowych ktoacutere w trzeciej osobie l poj konugacji

podmiotowej przyjmują końcoacutewkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji

końcoacutewki -om -em -oumlm Przykłady

o dolgozni rarr dolgozom dolgozol dolgozik dolgozunk dolgoztok dolgoznak

o lakni (mieszkać) rarr lakok lub lakom laksz lakik lakunk laktok laknak

o enni (jeść niereg temat esz-) rarr eszem eszel eszik eszuumlnk esztek esznek

Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spoacutełgłoski lub -iacutet to przed końcoacutewkami -sz

-oraz -naknek należy dodać samogłoskę łączącą ae otrzymujemy wtedy odpowiednio -

aszesz oraz -anakenek zaś przed -toktektoumlk dodajemy samogłski oeouml otrzymując -

otoketekoumltoumlk (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcoacutewce)

Przykłady

o mondani (powiedzieć) rarr mondok mondasz mond mondunk mondotok mondanak

o fuumlroumldni (kąpać się cz ikowy niereg temat fuumlrd-) rarr fuumlrdoumlm lub fuumlrdoumlk fuumlrdesz lub

fuumlroumldsz fuumlrdik fuumlrduumlnk fuumlrdoumltoumlk fuumlrdenek

o taniacutetani (uczyć kogoś) rarr taniacutetok taniacutetasz taniacutet taniacutetunk taniacutetotok taniacutetanak

Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

W końcoacutewkach zaczynających się od -j czyli -ja -jukjuumlk -jaacutetok -jaacutek spoacutełgłoska ta asymiluje

się ze spoacutełgłoskami dz dzs s sz z zs Oznacza to że przy dołączeniu takiej końcoacutewki j

znika a spoacutełgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu Przykłady

o olvasni (czytać) rarr olvasom olvasod olvassa olvassuk olvassaacutetok olvassaacutek

o neacutezni (patrzeć) rarr neacutezem neacutezed neacutezi neacutezzuumlk neacutezitek neacutezik

2 Czas przeszły

Końcoacutewki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyroacuteżnia się trzy kategorie

Osoba

Kategoria I Kategoria II Kategoria III

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -tam -tem -tam -tem -ottam -

ettem -oumlttem

-ottam -ettem

-oumlttem -tam tem -tam tem

Te -taacutel -teacutel -tad -ted -ottaacutel -etteacutel -ottad -etted -

oumltted -taacutel -teacutel -tad -ted

Ő -t -ta -te -ott -ett -oumltt -otta -ette -oumltte -ott -ett -oumltt -ta -te

Mi -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

-ottunk -

ettuumlnk -

oumlttuumlnk

-ottuk -ettuumlk -

oumlttuumlk -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

Ti -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

-ottatok -

ettetek -

oumlttetek

-ottaacutetok -

etteacutetek -oumltteacutetek -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

Ők -tak -tek -taacutek -teacutek -ottak -ettek

-oumlttek

-ottaacutek -etteacutek -

oumltteacutek -tak -tek -taacutek -teacutek

Podział czasownikoacutew na poszczegoacutelne kategorie

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Gramatyka

W węgierskiej gramatyce wyroacuteżnia się następujące części mowy

rzeczowniki

czasowniki

przymiotniki

liczebniki

zaimki

przedimki

I Rzeczownik

Węgierski rzeczownik odmienia się przez przypadki ktoacutere jednak tworzy się zupełnie inaczej

niż we wszystkich językach europejskich Język węgierski posiada liczbę mnogą

Charakterystyczne są także końcoacutewki dzierżawcze (odpowiedniki zaimkoacutew dzierżawczych)

Odmiana rzeczownika

W języku węgierskim nie ma rodzajoacutew gramatycznych Polskiej odmianie rzeczownika przez

przypadki i używaniu ich z przyimkami odpowiadają końcoacutewki okolicznikowe dodawane do

wyrazoacutew Oczywiście ta deklinacja ktoacutera powinna być nazywana aglutynacją jest niczym innym

jak prostym dolepianiem odpowiednika naszego przyimka na końcu wyrazu I tak vonat-ban

oznacza dosłownie pociąg-w (= w pociągu) - samo słowo właściwe poprzez dodanie tej końcoacutewki

przyimkowej nie zmienia formy jak w języku polskim

nazwa

przypadku końcoacutewki znaczenie przykład

nominativus - vonat - pociąg

accusativus -t (biernik) vonatot (głoska o jest spoacutejką)

dativus -nak -nek (celownik) vonatnak - pociągowi

essivus-formalis -keacutent jako vonatkeacutent - jako pociąg

essivus-modalis -ul -uumll w jaki sposoacuteb lengyeluumll - po polsku

illativus -ba -be do wnętrza (D) w (B) vonatba - do pociągu

inessivus -ban -ben w (Ms) vonatban - w pociągu

elativus -boacutel -ből z (D) vonatboacutel - z pociągu

allativus -hoz -hez -

houmlz do zewnątrz (D) ku (C) vonathoz - ku pociągowi

adessivus -naacutel -neacutel przy (Ms) u (D) vonatnaacutel - przy pociągu

ablativus -toacutel -től od (D) vonattoacutel - od pociągu

sublativus -ra -re na (B) vonatra - na pociąg

superessivus -n -on -en

-oumln na (Ms) vonaton - na pociągu

delativus -roacutel -ről z (D) o (Ms) vonatroacutel - o pociągu

instrumentalis-

comitativus -val -vel z (N) N

vonattal - z pociągiem (asymilacja v z

przyrostkoacutew -val -vel dołączane po spoacutełgłosce

zamienia się w tę spoacutełgłoskę np keacutep + vel =

keacuteppel (z obrazem) haacutez + val = haacutezzal (z domem)

itp Po samogłoskach zostaje v np oacutera + val =

oacuteraacuteval (z godziną)

causalis-finalis -eacutert za (B) dla (D) o (B) po

(B) vonateacutert - o pociąg

translativus- -vaacute -veacute w (B) vonattaacute - w pociąg (asymilacja podobnie jak w

factivus przy dodawaniu końcoacutewki -val -vel v dołączane

po spoacutełgłosce zmienia się w tę spoacutełgłoskę np keacutep

+ veacute = keacuteppeacute (w obraz [np zmienia się w obraz

staje się obrazem]) haacutez + vaacute = haacutezzaacute (w dom) ipt

Po samogłoskach zostaje v np draacutega + vaacute =

draacutegaacutevaacute (staje się drogie)

terminativus -ig do czasumiejsca (D) januaacuterig - do stycznia

formalis -keacutepp -

keacuteppen

jako (M) w charakterze

(D) segiacutetseacutegkeacutepp(en) - jako pomoc

temporalis -kor o (godzinie) heacutet oacuterakor - o godzinie sioacutedmej

genitivus -nak -nek (w przybliżeniu

dopełniacz) embernek (a feje) - (głowa) człowieka

sociativus -stul -stuumll wraz z csalaacutedostul - z rodziną

locativus -t -ott -ett

-oumltt

w (dotyczy tylko

niektoacuterych miast) Győroumltt - w Győrze (miasto)

distributivus -nkeacutent

1) co (oznacza że zjawisko

powtarza się co pewien

okres) 2 na

eacutevenkeacutent - co roku szemeacutelyenkeacutent - na osobę

(przypada)

distributivus

temporalis -nta -nte

Oznacza że zjawisko

odnosi się do jakiegoś

okresu przedziału czasu

hetente - tygodniowo

modalis-essivus I -(a)n -(e)n jak vidaacuteman - wesoło

modalis-essivus

II -lag -leg jak egyhanguacutelag - jednogłośnie

multiplicativus -szor -szer

-szoumlr ile razy egyszer - jeden raz

Warto też zauważyć ogoacutelną zasadę że jeśli wyraz kończy się na kroacutetką samogłoskę a lub e to po

dodaniu wymienionych wyżej końcoacutewek (z wyjątkiem -kor) samogłoska ta ulega wydłużeniu np

haza (ojczyzna) hazaacuteban hazaacutetoacutel hazaacutera hazaacutenak megye (komitat) megyeacutebe megyeacutevel

megyeacutehez itd

Miasta

Przy odmianie nazw miejscowości rdzennie węgierskich (tzn znajdujących się na obszarze

historycznych Węgier tzw Korony św Stefana) należy traktować je jak wzgoacuterze na ktoacutere się

wchodzi a nie obszar do ktoacuterego się wchodzi Dlatego jeśli moacutewimy o mieście jako o miejscu

znajdowania się najczęściej nie używamy inessivusa (-ban-ben - w czymś) ale superessivusa (-an-

en-oumln-n - na czymś) Analogicznie moacutewiąc o celu podroacuteży używamy nie illativusa (-ba-be - do

środka czegoś) lecz sublativusa (-ra-re - na coś) a o punkcie wyjazdu - nie elativusa (-boacutel-ből - ze

środka czegoś) ale delativusa (-roacutel-ről - z wierzchu czegoś) Dotyczy to też samych Węgier ale nie

dotyczy innych miast i krajoacutew A więc Budapesten Budapestre Budapestről Miskolcon Miskolcra

Miskolcroacutel roacutewnież Nagyvaacuteradon (Oradea) itd Besztercebaacutenyaacuten (Bańska Bystrzyca) itd a przede

wszystkim Magyarorszaacutegon Magyarorszaacutegra Magyarorszaacutegroacutel (podobnie jak po polsku na

Węgrzech na Węgry)

Wyjątkoacutew od tej zasady jest sporo - są to miejscowości kończące się na -n -ny i -vaacuteros (miasto)

oraz większość kończąca się na -m -i Czyli Veszpreacutemben Veszpreacutembe Veszpreacutemből Sopronban

Sopronba Sopronboacutel Pozsonyban Pozsonyba Pozsonyboacutel (Bratysława)

Miejscowości zagraniczne nie stosują się do zasady wzgoacuterza Czyli Varsoacuteban itd (Warszawa)

Bukarestben itd Wenecja - miasto we Włoszech - odmienia się Velenceacuteben Velenceacutebe Velenceacuteből

ale wieś między Budapesztem a Szeacutekesfeheacutervaacuterem ktoacutera nazywa się tak samo - Velence - już będzie

się odmieniać wg zasady wzgoacuterza Velenceacuten Velenceacutere Velenceacuteről

Czasami zamiast inessivusa i superessivusa używa się starej ugrofińskiej końcoacutewki locativusa -ott-

oumltt-ett (słychać ją w takich słoacutewkach jak itt - tu ott - tam alatt - pod foumlloumltt - nad koumlzoumltt - między)

Dotyczy ona głoacutewnie miast zakończonych na -vaacuter (dosł zamek) - jak Kaposvaacuter - Kaposvaacuterott

Gyulafeheacutervaacuter - Gyulafeheacutervaacuterott (Alba Iulia) oraz kilku innych np Peacutecs - Peacutecsett Győr - Győroumltt

Dla określenia ruchu używa się tradycyjnie sublativusa i delativusa Końcoacutewka locativusa nie jest

obowiązkowa dla tych kilku pozostałych miast i ma tu głoacutewnie znaczenie historyczne - moacutewi się też

Peacutecsen Győrben - natomiast cały czas należy używać locativusa dla miast zakończonych na -vaacuter a

więc nie można powiedzieć Kaposvaacuterban lub Kaposvaacuteron

Liczba mnoga

Liczbę mnogą tworzymy za pomocą końcoacutewki -k

Npjoacute - joacutek (dobry-dobrzydobre) ajtoacute - ajtoacutek (jedne drzwi-kilkoro drzwi)

Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę -a lub -eto samogłoski tepo dodaniu do nich

przyrostkoacutewwydłużają się na -aacute i -eacute

Nplaacutempa - laacutempaacutek (lampa-lampy) taacutebla - taacuteblaacutek (tablica-tablice) barna - barnaacutek (brązowy-brązowe)

lecke - leckeacutek (lekcja-lekcje)

Jeśli wyraz kończy się spoacutełgłoską to pomiędzy temat a przyrostek liczby mnogiej wstawiamy

samogłoskę łączącą Dla wyrazoacutew z samogłoskami przednimi jest nią -e lub -oumla z samogłoskami

tylnymi -o lub -a

Npeacuterdekes - eacuterdekesek (ciekawy-ciekawe) szeacutek - szeacutekek (krzesło-krzesła) mennyezet - mennyezetek

(sufit-sufity) rossz - rosszak (zły-złeźli) munkaacutes - munkaacutesok (robotnik-robotnicy)

Wyrazy zakończone na -uacute otrzymują samogłoskę łączącą -a-

Np hosszuacute - hosszuacuteak (długi - długie)

Wyrazy zakończone na -ű otrzymują samogłoskę łączącą -e-

Np gyoumlnyoumlrű - gyoumlnyoumlrűek (wspaniały - wspaniałe wspaniali)

Po liczebnikach nie ma potrzeby stawiania rzeczownika w liczbie mnogiej liczebnik dostatecznie

jasno określa ilość np keacutet kutya - dwa psy (dosłownie dwa pies) oumlt forint - pięć forintoacutew (dosłownie

pięć forint)

Odmiana dzierżawcza

W języku węgierskim istnieją zaimki dzierżawcze (polskie moacutej twoacutej itd - patrz odp sekcja) ale

używa się ich rzadko Najczęściej podobnie jak przy odmianie rzeczownika zastępuje się je za

pomocą specjalnych końcoacutewek dzierżawczych

Jeden posiadacz

jeden przedmiot posiadany

Wielu posiadaczy

jeden przedmiot posiadany

moacutej(ae) rarr -m -om -am -em -oumlm nasz(ae) rarr -nk -unk -uumlnk

twoacutej(ae) rarr -d -od -ad -ed oumld wasz(ae) rarr -tok -tek -toumlk -otok -atok -etek -oumltoumlk

jegojej rarr -a -e ja -je ich rarr -uk -uumlk -juk juumlk

Jeden posiadacz

wiele przedmiotoacutew posiadanych

Wielu posiadaczy

wiele przedmiotoacutew posiadanych

moimoje rarr -im -aim -eim -jaim -jeim nasinasze rarr -ink -aink -eink -jaink -jeink

twoitwoje rarr -id -aid -eid -jaid -jeid wasiwasze rarr -itok -itek -aitok -eitek -jaitok -jeitek

jegojej rarr -i -ai -ei -jai -jei ich rarr -ik -aik -eik -jaik -jeik

Przy odmianie rzeczownikoacutew przez osobowe końcoacutewki dzierżawcze obowiązuje zmiana końcowych

samogłosek -a i -e na -aacute oraz-eacute oraz zmiany rdzenne jakie występują przy dodawaniu końcoacutewek

przylegających samogłoskami łączącymi

Przykłady

szoba (pokoacutej)

szobaacutem (moacutej

pokoacutej)

szobaacuted (twoacutej

pokoacutej)

szobaacuteja (jego

pokoacutej)

szobaacutenk (nasz

pokoacutej)

szobaacutetok (wasz

pokoacutej)

szobaacutejuk (ich

pokoacutej)

szobaacuteim (moje

pokoje)

szobaacuteid (twoje

pokoje)

szobaacutei (jego

pokoje)

szobaacuteink (nasze

pokoje)

szobaacuteitok (wasze

pokoje)

szobaacuteik (ich

pokoje)

koumlnyv

(książka)

koumlnyvem (moja

książka)

koumlnyved (twoja

książka)

koumlnyve (jego

książka)

koumlnyvuumlnk (nasza

książka)

koumlnyvetek (wasza

książka)

koumlnyvuumlk (ich

książka)

koumlnyveim (moje

książki)

koumlnyveid (twoje

książki)

koumlnyvei (jego

książki)

koumlnyveink (nasze

książki)

koumlnyveitek (wasze

książki)

koumlnyveik (ich

książki)

Konstrukcja dzierżawcza

Ponieważ język węgierski nie posiada dopełniacza zastępuje go odpowiednia konstrukcja

dzierżawcza ktoacutera polega na zestawieniu strony posiadającej z przedmiotem posiadanym

Posiadanie proste

konstrukcja prosta - strona posiadająca nie przybiera żadnej końcoacutewki przedmiot posiadany

przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź lmn - zależnie od liczby

przedmiotoacutew np

ubranie chłopca - a fiuacute ruhaacuteja (gdzie fiuacute znaczy chłopiec a ruha ubranie)

konstrukcja złożona - strona posiadająca przybiera końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany

przybiera przedimek określony a lub az np

ubranie chłopca - a fiuacutenak a ruhaacuteja

Obie konstrukcje w tłumaczeniu oznaczają to samo i nie ma między nimi żadnej

roacuteżnicy poza stylistyczną

Posiadanie złożone

Ma miejsce kiedy strona posiadana jest roacutewnocześnie stroną posiadającą Pierwsza strona posiadająca

nie przybiera końcoacutewki natomiast druga przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź

lmn oraz końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany otrzymuje przedimek a az i osobową końcoacutewkę

dzierżawczą 3 os np

guzik ubrania chłopca - a fiuacute ruhaacutejaacutenak a gombja (gdzie gombja znaczy jego - ubrania - guzik)

Pytania

Jeśli chcemy odpowiedzieć na pytanie kieacute (czyj) np kieacute a ruha (czyje jest ubranie) to używamy

bezosobowej konstruckji dzierżawczej -eacute odpowiedź fiuacuteeacute (chłopca) fiuacutekeacute (chłopcoacutew) Ma ona

zastosowanie tylko kiedy akcentujemy posiadacza kiedy chodzi o coś takiego ubranie należy do

chłopca = a ruha a fiuacuteeacute albo po prostu a fiuacuteeacute jak z kontekstu już wiadomo o co chodzi W

innych przypadkach możemy tak ez a fiuacute ruhaacuteja= to jest ubranie chłopca

Zaimek dzierżawczy

Jeśli na pytanie kieacute chcemy odpowiedzieć moacutej twoacutej nasz jego itp używamy zaimkoacutew

dzierżawczych enyeacutem moacutej (moja moje) tieacuted twoacutej (twoja twoje) oumlveacute jego jej mieacutenk nasz nasza

nasze tieacutetek wasz wasza wasze oumlveacutek ich A więc Kieacute a ruha - Az enyeacutem = Czyje to ubranie -

Moje

Wyrażanie posiadania

W języku węgierskim nie ma czasownika mieć w takiej postaci jak w innych językach

indoeuropejskich (ang to have niem haben fr avoir itp ściślej - jest czasownik biacuter ale oznacza on

rozporządzać czymś posiadać coś) Do wyrażenia posiadania używa się konstrukcji typu

posiadacz w celowniku + czas być + obiekt posiadany z końcoacutewką dzierżawczą Np

Mam duży dom = Nekem van a nagy haacutezam (haacutez + am = haacutezam - moacutej dom)

Stefan ma trzy konie = Istvaacutennak van haacuterom lova (loacute + a = lova - jego koń po liczebniku zawsze jest

liczba pojedyncza)

Węgry nie mają dostępu do morza = Magyarorszaacutegnak nincs kijaacuterata a tengerhez (nincs = nem van

kijaacuterat + a = kijaacuterata - jego dostęp dosł wyjście)

Nie miałeś o tym pojęcia = Neked nem volt fogalmad erről (fogalom + ad = fogalmad - twoje pojęcie)

Ale jeśli obiekt posiadający nie jest właścicielem obiektu posiadanego używamy nieco innej

konstrukcji

posiadacz w adessivusie (-naacutel-neacutel) + czas być z przedrostkiem meg + obiekt posiadany

niekoniecznie z końcoacutewką dzierżawczą

Mam twoją książkę = Naacutelam van a koumlnyved (końc dzierżawcza 2 osoby - bo książka jest twoja nie

moja)

Czy on ma klucz = Van naacutela kulcs (brak końcoacutewki dzierżawczej bo chodzi nie o jego klucz ale

ogoacutelnie o klucz)

Natomiast dwa poniższe zdania oznaczają Czy masz prawo jazdy (prawo jazdy - vezető jogosiacutetvaacuteny

lub kroacutecej jogosiacutetvaacuteny jogsi) Ale

Van (neked) (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz uprawnienia do kierowania pojazdami

Naacutelad van a (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz w tej chwili przy sobie prawo jazdy

Łączenie końcoacutewek

W języku węgierskim można połączyć ze sobą najwyżej dwie końcoacutewki przy czym najpierw

występuje końcoacutewka dzierżawcza lub końcoacutewka liczby mnogiej następnie - końcoacutewka przypadka

Ponieważ końcoacutewki dzierżawcze dla liczby mnogiej są inne niż dla pojedynczej nigdy nie wystąpi

końcoacutewka dzierżawcza z końcoacutewką liczby mnogiej Inaczej jest w jęz fińskim najpierw mamy

końcoacutewkę liczby mnogiej potem końcoacutewkę przypadka jako ostatnią - końcoacutewkę dzierżawczą (a więc

trzy naraz)

pol dom - domy - moacutej dom - moje domy

węg haacutez - haacutez-ak - haacutez-am - haacutez-aim

fiń talo - talo-i - talo-ni - talo-i-ni

pol w domu - w domach - w moim domu - w moich domach

węg haacutez - haacutez-ak-ban - haacutez-am-ban - haacutez-aim-ban

fiń talo - talo-i-ssa - talo-ssa-ni - talo-i-ssa-ni

Należy zauważyć że w języku węgierskim odrzuca się końcoacutewkę biernika jeśli występuje razem z

końcoacutewką dzierżawczą ktoacutera ma w sobie spoacutełgłoskę[1]

Vaacuterom a baraacutetaim - Czekam na moich przyjacioacuteł (teoretycznie powinno być Vaacuterom a baraacutetaimat)

Eladtaacutek a kerted tudtodon kiacutevuumll - Sprzedali twoacutej ogroacuted bez twojej wiedzy (teoretycznie powinno być

Eladtaacutek a kertedet)

Ale A szomszeacuted megvette a haacutezaacutet - Sąsiad kupił jego dom (tu mamy wszystkie końcoacutewki

dzierżawczą -a i biernika -t)

Z innymi przypadkami się tak nie robi bo zaciemniłoby to sens wypowiedzi - w przykładzie z

ogrodem mamy tudtodon kiacutevuumll tudtodon = tudat (wiedza) + końc dzierżawcza 2 os -od + końcoacutewka

superessivusa -on ktoacuterej wymaga wyraz kiacutevuumll (poza oproacutecz)

II Czasownik

W języku węgierskim wyroacuteżnia się dwie koniugacje

Podmiotową

o gdy czasownik jest nieprzechodni Uumlloumlk - Siedzę

o gdy czasownik jest przechodni ale nie ma dopełnienia Eszek - Jem

o gdy przedmiot na ktoacuterym operuje jest nieokreślony Szeretek egy embert - Kocham

człowieka

Przedmiotową

o gdy przedmiotem jest imię Szeretem Saacutendort - Kocham Aleksandra

o gdy przedmiot jest określony (przez użycie przedimka aaz) Szeretem a feacuterjet -

Kocham męża

o gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierżawczym Szeretem a feacuterjemet -

Kocham mojego męża

o gdy przedmiotem jest jeden z wyrazoacutew ő (on ona ono) oumln (pan) ez (ten ta to) az

(tamten tamta tamto) valamennyi (wszyscy wszystko) egymaacutes (siebie) magam (ja

sam) magad (ty sam) maga (on sam) magunk (my sami) magatok (wy sami) maguk

(oni sami) zaimki kończące się na -ik np melyik (ktoacutery) Szeretem oumlnt - Kocham

pana

o gdy przedmiotem jest liczebnik porządkowy Olvasom a huszadik koumlnyvet - Czytam

dwudziestą książkę

o gdy przedmiotem jest zdanie podrzędne a orzeczenie zdania nadrzędnego wymaga

biernika

w mowie zależnej Laacutetom hogy szereted a feacuterjedet - Widzę że kochasz

twojego męża

w mowie niezależnej Szeretlek - feleli Maacuteria - Kocham cię- odpowiada

Maria (Słowo objaśnienia - Szeretlek - zdanie podrzędne w koniugacji

podmiotowej Feleli Maacuteria - zdanie nadrzędne w koniugacji przedmiotowej

Zdanie podrzędne jest przedmiotem zdania nadrzędnego)

Ale

Beleacutepve a lakaacutesomba raacutejoumltt hogy vilaacutegiacutet a laacutempa - Wchodząc do (mojego) mieszkania zorientował

się że świeci się lampa orzeczenie zdania nadrzędnego - czasownik raacutejoumln (wpaść na coś zorientować

się) - łączy się z sublativusem (końc -ra-re) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

Dokładniej byłoby erre raacutejoumltt hogy - zorientował się na tym że

Hiszem hogy a szerelem meggyőz - Wierzę że miłość zwycięży orzeczenie zdania nadrzędnego -

czasownik hisz (wierzyć) - łączy się w tym przypadku z inessivusem (-ban-ben) (czyli Abban hiszek

hogy - Wierzę w to że - dosł wierzę w tym) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

(Ale uacutegy hiszem hogy = azt hiszem hogy - uważam że w mowie potocznej skraca się do

asszem)

Oumlruumlloumlk hogy talaacutelkozunk - Cieszę się że się spotykamy oumlruumll + celownik (-nak-nek) (cieszę się temu

że)

Bezokolicznik

Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np tudni - wiedzieć W niektoacuterych

czasownikach (zakończonych zbitkami spoacutełgłoskowymi lub spoacutełgłoską poprzedzoną długą

samogłoską) końcoacutewka ni jest poprzedzona samogłoską a lub e np hallani - słyszeć kezdeni -

zaczynać

Formą słownikową czasownikoacutew w języku węgierskim nie jest - jak to ma miejsce w przypadku

większości językoacutew - forma bezokolicznikowa lecz forma 3 osoby l poj koniugacji podmiotowej

W języku węgierskim bezokolicznik może pełnić funkcje rzeczownika jego nazwa w dosłownym

tłumaczeniu brzmi imiesłoacutew rzeczownikowy

Bezokolicznik z końcoacutewkami osobowymi

Gdy bezokolicznik jest używany w połączeniu z czasownikiem bezosobowym (po polsku np trzeba

można należy) często trzeba do tego bezokolicznika dołączyć końcoacutewki wskazujące jakiej osoby

dotyczy

osoba końcoacutewka

Eacuten -om -em

Te -od -ed

Ő -ia -ie

Mi -unk -uumlnk

Ti -otok -etek

Ők -iuk -iuumlk

Np szerezni (zdobywać) - szereznem szerezned szereznie szereznuumlnk szereznetek szerezniuumlk

futni (biegać) - futnom futnod futnia futnunk futnatok futniuk

Takie czasowniki bezosobowe to kell - trzeba (wraz z formą czasu przeszłego kellett - trzeba było

trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego - kellene czyli powinien oraz przeszłego - kellett

volna czyli powinien był) muszaacutej - trzeba ale silniejsze niż kell szabad - wolno można tilos -

zabronione Często też dodaje się dopełnienie - rzeczownik w celowniku - moacutewiące kogo te

czasowniki dotyczą

(Nekem) Holnap munkaacuteba kell mennem - Jutro muszę iść do pracy

(Neked) Veacuteguumll meg kellene javiacutetanod ezt a kioumlntőt - Powinieneś wreszcie naprawić ten zlew

Le szabad uumllnoumlm - Czy mogę usiąść

Itt nektek tilos dohaacutenyoznotok - Nie możecie tu palić papierosoacutew

1 Czas teraźniejszy

Końcoacutewki czasu teraźniejszego

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -ok -ek -oumlk -om -em -oumlm

Te -sz -od -ed -oumld

Ő - -ja -i

Mi -unk -uumlnk -juk -juumlk

Ti -tok -tek -toumlk -jaacutetok -itek

Ők -nak -nek -jaacutek -ik

Końcoacutewki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek Przykłady

vaacutegni (ciąć)

o koniugacja podmiotowa vaacutegok vaacutegsz vaacuteg vaacutegunk vaacutegtok vaacutegnak

o koniugacja przedmiotowa vaacutegom vaacutegod vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

kenni (smarować)

o koniugacja podmiotowa kenek kensz ken kenuumlnk kentek kennek

o koniugacja przedmiotowa kenem kened keni kenjuumlk kenitek kenik

toumlrni (tłuc rozbijać)

o koniugacja podmiotowa toumlroumlk toumlrsz toumlr toumlruumlnk toumlrtoumlk toumlrnek

o koniugacja przedmiotowa toumlroumlm toumlroumld toumlri toumlrjuumlk toumlritek toumlrik

Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spoacutełgłoskę -s -z -sz -zs -dz w 2 os l

poj używamy końcoacutewek -ol -el oumll zamiast -sz Przykłady olvasni (czytać) rarr olvasol

(czytasz) dolgozni (pracować) rarr dolgozol (pracujesz) venni (braćkupować niereg temat

vesz-) rarr veszel (bierzesz kupujesz)

Istnieje grupa czasownikoacutew tzw ikowych ktoacutere w trzeciej osobie l poj konugacji

podmiotowej przyjmują końcoacutewkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji

końcoacutewki -om -em -oumlm Przykłady

o dolgozni rarr dolgozom dolgozol dolgozik dolgozunk dolgoztok dolgoznak

o lakni (mieszkać) rarr lakok lub lakom laksz lakik lakunk laktok laknak

o enni (jeść niereg temat esz-) rarr eszem eszel eszik eszuumlnk esztek esznek

Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spoacutełgłoski lub -iacutet to przed końcoacutewkami -sz

-oraz -naknek należy dodać samogłoskę łączącą ae otrzymujemy wtedy odpowiednio -

aszesz oraz -anakenek zaś przed -toktektoumlk dodajemy samogłski oeouml otrzymując -

otoketekoumltoumlk (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcoacutewce)

Przykłady

o mondani (powiedzieć) rarr mondok mondasz mond mondunk mondotok mondanak

o fuumlroumldni (kąpać się cz ikowy niereg temat fuumlrd-) rarr fuumlrdoumlm lub fuumlrdoumlk fuumlrdesz lub

fuumlroumldsz fuumlrdik fuumlrduumlnk fuumlrdoumltoumlk fuumlrdenek

o taniacutetani (uczyć kogoś) rarr taniacutetok taniacutetasz taniacutet taniacutetunk taniacutetotok taniacutetanak

Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

W końcoacutewkach zaczynających się od -j czyli -ja -jukjuumlk -jaacutetok -jaacutek spoacutełgłoska ta asymiluje

się ze spoacutełgłoskami dz dzs s sz z zs Oznacza to że przy dołączeniu takiej końcoacutewki j

znika a spoacutełgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu Przykłady

o olvasni (czytać) rarr olvasom olvasod olvassa olvassuk olvassaacutetok olvassaacutek

o neacutezni (patrzeć) rarr neacutezem neacutezed neacutezi neacutezzuumlk neacutezitek neacutezik

2 Czas przeszły

Końcoacutewki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyroacuteżnia się trzy kategorie

Osoba

Kategoria I Kategoria II Kategoria III

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -tam -tem -tam -tem -ottam -

ettem -oumlttem

-ottam -ettem

-oumlttem -tam tem -tam tem

Te -taacutel -teacutel -tad -ted -ottaacutel -etteacutel -ottad -etted -

oumltted -taacutel -teacutel -tad -ted

Ő -t -ta -te -ott -ett -oumltt -otta -ette -oumltte -ott -ett -oumltt -ta -te

Mi -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

-ottunk -

ettuumlnk -

oumlttuumlnk

-ottuk -ettuumlk -

oumlttuumlk -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

Ti -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

-ottatok -

ettetek -

oumlttetek

-ottaacutetok -

etteacutetek -oumltteacutetek -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

Ők -tak -tek -taacutek -teacutek -ottak -ettek

-oumlttek

-ottaacutek -etteacutek -

oumltteacutek -tak -tek -taacutek -teacutek

Podział czasownikoacutew na poszczegoacutelne kategorie

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

factivus przy dodawaniu końcoacutewki -val -vel v dołączane

po spoacutełgłosce zmienia się w tę spoacutełgłoskę np keacutep

+ veacute = keacuteppeacute (w obraz [np zmienia się w obraz

staje się obrazem]) haacutez + vaacute = haacutezzaacute (w dom) ipt

Po samogłoskach zostaje v np draacutega + vaacute =

draacutegaacutevaacute (staje się drogie)

terminativus -ig do czasumiejsca (D) januaacuterig - do stycznia

formalis -keacutepp -

keacuteppen

jako (M) w charakterze

(D) segiacutetseacutegkeacutepp(en) - jako pomoc

temporalis -kor o (godzinie) heacutet oacuterakor - o godzinie sioacutedmej

genitivus -nak -nek (w przybliżeniu

dopełniacz) embernek (a feje) - (głowa) człowieka

sociativus -stul -stuumll wraz z csalaacutedostul - z rodziną

locativus -t -ott -ett

-oumltt

w (dotyczy tylko

niektoacuterych miast) Győroumltt - w Győrze (miasto)

distributivus -nkeacutent

1) co (oznacza że zjawisko

powtarza się co pewien

okres) 2 na

eacutevenkeacutent - co roku szemeacutelyenkeacutent - na osobę

(przypada)

distributivus

temporalis -nta -nte

Oznacza że zjawisko

odnosi się do jakiegoś

okresu przedziału czasu

hetente - tygodniowo

modalis-essivus I -(a)n -(e)n jak vidaacuteman - wesoło

modalis-essivus

II -lag -leg jak egyhanguacutelag - jednogłośnie

multiplicativus -szor -szer

-szoumlr ile razy egyszer - jeden raz

Warto też zauważyć ogoacutelną zasadę że jeśli wyraz kończy się na kroacutetką samogłoskę a lub e to po

dodaniu wymienionych wyżej końcoacutewek (z wyjątkiem -kor) samogłoska ta ulega wydłużeniu np

haza (ojczyzna) hazaacuteban hazaacutetoacutel hazaacutera hazaacutenak megye (komitat) megyeacutebe megyeacutevel

megyeacutehez itd

Miasta

Przy odmianie nazw miejscowości rdzennie węgierskich (tzn znajdujących się na obszarze

historycznych Węgier tzw Korony św Stefana) należy traktować je jak wzgoacuterze na ktoacutere się

wchodzi a nie obszar do ktoacuterego się wchodzi Dlatego jeśli moacutewimy o mieście jako o miejscu

znajdowania się najczęściej nie używamy inessivusa (-ban-ben - w czymś) ale superessivusa (-an-

en-oumln-n - na czymś) Analogicznie moacutewiąc o celu podroacuteży używamy nie illativusa (-ba-be - do

środka czegoś) lecz sublativusa (-ra-re - na coś) a o punkcie wyjazdu - nie elativusa (-boacutel-ből - ze

środka czegoś) ale delativusa (-roacutel-ről - z wierzchu czegoś) Dotyczy to też samych Węgier ale nie

dotyczy innych miast i krajoacutew A więc Budapesten Budapestre Budapestről Miskolcon Miskolcra

Miskolcroacutel roacutewnież Nagyvaacuteradon (Oradea) itd Besztercebaacutenyaacuten (Bańska Bystrzyca) itd a przede

wszystkim Magyarorszaacutegon Magyarorszaacutegra Magyarorszaacutegroacutel (podobnie jak po polsku na

Węgrzech na Węgry)

Wyjątkoacutew od tej zasady jest sporo - są to miejscowości kończące się na -n -ny i -vaacuteros (miasto)

oraz większość kończąca się na -m -i Czyli Veszpreacutemben Veszpreacutembe Veszpreacutemből Sopronban

Sopronba Sopronboacutel Pozsonyban Pozsonyba Pozsonyboacutel (Bratysława)

Miejscowości zagraniczne nie stosują się do zasady wzgoacuterza Czyli Varsoacuteban itd (Warszawa)

Bukarestben itd Wenecja - miasto we Włoszech - odmienia się Velenceacuteben Velenceacutebe Velenceacuteből

ale wieś między Budapesztem a Szeacutekesfeheacutervaacuterem ktoacutera nazywa się tak samo - Velence - już będzie

się odmieniać wg zasady wzgoacuterza Velenceacuten Velenceacutere Velenceacuteről

Czasami zamiast inessivusa i superessivusa używa się starej ugrofińskiej końcoacutewki locativusa -ott-

oumltt-ett (słychać ją w takich słoacutewkach jak itt - tu ott - tam alatt - pod foumlloumltt - nad koumlzoumltt - między)

Dotyczy ona głoacutewnie miast zakończonych na -vaacuter (dosł zamek) - jak Kaposvaacuter - Kaposvaacuterott

Gyulafeheacutervaacuter - Gyulafeheacutervaacuterott (Alba Iulia) oraz kilku innych np Peacutecs - Peacutecsett Győr - Győroumltt

Dla określenia ruchu używa się tradycyjnie sublativusa i delativusa Końcoacutewka locativusa nie jest

obowiązkowa dla tych kilku pozostałych miast i ma tu głoacutewnie znaczenie historyczne - moacutewi się też

Peacutecsen Győrben - natomiast cały czas należy używać locativusa dla miast zakończonych na -vaacuter a

więc nie można powiedzieć Kaposvaacuterban lub Kaposvaacuteron

Liczba mnoga

Liczbę mnogą tworzymy za pomocą końcoacutewki -k

Npjoacute - joacutek (dobry-dobrzydobre) ajtoacute - ajtoacutek (jedne drzwi-kilkoro drzwi)

Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę -a lub -eto samogłoski tepo dodaniu do nich

przyrostkoacutewwydłużają się na -aacute i -eacute

Nplaacutempa - laacutempaacutek (lampa-lampy) taacutebla - taacuteblaacutek (tablica-tablice) barna - barnaacutek (brązowy-brązowe)

lecke - leckeacutek (lekcja-lekcje)

Jeśli wyraz kończy się spoacutełgłoską to pomiędzy temat a przyrostek liczby mnogiej wstawiamy

samogłoskę łączącą Dla wyrazoacutew z samogłoskami przednimi jest nią -e lub -oumla z samogłoskami

tylnymi -o lub -a

Npeacuterdekes - eacuterdekesek (ciekawy-ciekawe) szeacutek - szeacutekek (krzesło-krzesła) mennyezet - mennyezetek

(sufit-sufity) rossz - rosszak (zły-złeźli) munkaacutes - munkaacutesok (robotnik-robotnicy)

Wyrazy zakończone na -uacute otrzymują samogłoskę łączącą -a-

Np hosszuacute - hosszuacuteak (długi - długie)

Wyrazy zakończone na -ű otrzymują samogłoskę łączącą -e-

Np gyoumlnyoumlrű - gyoumlnyoumlrűek (wspaniały - wspaniałe wspaniali)

Po liczebnikach nie ma potrzeby stawiania rzeczownika w liczbie mnogiej liczebnik dostatecznie

jasno określa ilość np keacutet kutya - dwa psy (dosłownie dwa pies) oumlt forint - pięć forintoacutew (dosłownie

pięć forint)

Odmiana dzierżawcza

W języku węgierskim istnieją zaimki dzierżawcze (polskie moacutej twoacutej itd - patrz odp sekcja) ale

używa się ich rzadko Najczęściej podobnie jak przy odmianie rzeczownika zastępuje się je za

pomocą specjalnych końcoacutewek dzierżawczych

Jeden posiadacz

jeden przedmiot posiadany

Wielu posiadaczy

jeden przedmiot posiadany

moacutej(ae) rarr -m -om -am -em -oumlm nasz(ae) rarr -nk -unk -uumlnk

twoacutej(ae) rarr -d -od -ad -ed oumld wasz(ae) rarr -tok -tek -toumlk -otok -atok -etek -oumltoumlk

jegojej rarr -a -e ja -je ich rarr -uk -uumlk -juk juumlk

Jeden posiadacz

wiele przedmiotoacutew posiadanych

Wielu posiadaczy

wiele przedmiotoacutew posiadanych

moimoje rarr -im -aim -eim -jaim -jeim nasinasze rarr -ink -aink -eink -jaink -jeink

twoitwoje rarr -id -aid -eid -jaid -jeid wasiwasze rarr -itok -itek -aitok -eitek -jaitok -jeitek

jegojej rarr -i -ai -ei -jai -jei ich rarr -ik -aik -eik -jaik -jeik

Przy odmianie rzeczownikoacutew przez osobowe końcoacutewki dzierżawcze obowiązuje zmiana końcowych

samogłosek -a i -e na -aacute oraz-eacute oraz zmiany rdzenne jakie występują przy dodawaniu końcoacutewek

przylegających samogłoskami łączącymi

Przykłady

szoba (pokoacutej)

szobaacutem (moacutej

pokoacutej)

szobaacuted (twoacutej

pokoacutej)

szobaacuteja (jego

pokoacutej)

szobaacutenk (nasz

pokoacutej)

szobaacutetok (wasz

pokoacutej)

szobaacutejuk (ich

pokoacutej)

szobaacuteim (moje

pokoje)

szobaacuteid (twoje

pokoje)

szobaacutei (jego

pokoje)

szobaacuteink (nasze

pokoje)

szobaacuteitok (wasze

pokoje)

szobaacuteik (ich

pokoje)

koumlnyv

(książka)

koumlnyvem (moja

książka)

koumlnyved (twoja

książka)

koumlnyve (jego

książka)

koumlnyvuumlnk (nasza

książka)

koumlnyvetek (wasza

książka)

koumlnyvuumlk (ich

książka)

koumlnyveim (moje

książki)

koumlnyveid (twoje

książki)

koumlnyvei (jego

książki)

koumlnyveink (nasze

książki)

koumlnyveitek (wasze

książki)

koumlnyveik (ich

książki)

Konstrukcja dzierżawcza

Ponieważ język węgierski nie posiada dopełniacza zastępuje go odpowiednia konstrukcja

dzierżawcza ktoacutera polega na zestawieniu strony posiadającej z przedmiotem posiadanym

Posiadanie proste

konstrukcja prosta - strona posiadająca nie przybiera żadnej końcoacutewki przedmiot posiadany

przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź lmn - zależnie od liczby

przedmiotoacutew np

ubranie chłopca - a fiuacute ruhaacuteja (gdzie fiuacute znaczy chłopiec a ruha ubranie)

konstrukcja złożona - strona posiadająca przybiera końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany

przybiera przedimek określony a lub az np

ubranie chłopca - a fiuacutenak a ruhaacuteja

Obie konstrukcje w tłumaczeniu oznaczają to samo i nie ma między nimi żadnej

roacuteżnicy poza stylistyczną

Posiadanie złożone

Ma miejsce kiedy strona posiadana jest roacutewnocześnie stroną posiadającą Pierwsza strona posiadająca

nie przybiera końcoacutewki natomiast druga przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź

lmn oraz końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany otrzymuje przedimek a az i osobową końcoacutewkę

dzierżawczą 3 os np

guzik ubrania chłopca - a fiuacute ruhaacutejaacutenak a gombja (gdzie gombja znaczy jego - ubrania - guzik)

Pytania

Jeśli chcemy odpowiedzieć na pytanie kieacute (czyj) np kieacute a ruha (czyje jest ubranie) to używamy

bezosobowej konstruckji dzierżawczej -eacute odpowiedź fiuacuteeacute (chłopca) fiuacutekeacute (chłopcoacutew) Ma ona

zastosowanie tylko kiedy akcentujemy posiadacza kiedy chodzi o coś takiego ubranie należy do

chłopca = a ruha a fiuacuteeacute albo po prostu a fiuacuteeacute jak z kontekstu już wiadomo o co chodzi W

innych przypadkach możemy tak ez a fiuacute ruhaacuteja= to jest ubranie chłopca

Zaimek dzierżawczy

Jeśli na pytanie kieacute chcemy odpowiedzieć moacutej twoacutej nasz jego itp używamy zaimkoacutew

dzierżawczych enyeacutem moacutej (moja moje) tieacuted twoacutej (twoja twoje) oumlveacute jego jej mieacutenk nasz nasza

nasze tieacutetek wasz wasza wasze oumlveacutek ich A więc Kieacute a ruha - Az enyeacutem = Czyje to ubranie -

Moje

Wyrażanie posiadania

W języku węgierskim nie ma czasownika mieć w takiej postaci jak w innych językach

indoeuropejskich (ang to have niem haben fr avoir itp ściślej - jest czasownik biacuter ale oznacza on

rozporządzać czymś posiadać coś) Do wyrażenia posiadania używa się konstrukcji typu

posiadacz w celowniku + czas być + obiekt posiadany z końcoacutewką dzierżawczą Np

Mam duży dom = Nekem van a nagy haacutezam (haacutez + am = haacutezam - moacutej dom)

Stefan ma trzy konie = Istvaacutennak van haacuterom lova (loacute + a = lova - jego koń po liczebniku zawsze jest

liczba pojedyncza)

Węgry nie mają dostępu do morza = Magyarorszaacutegnak nincs kijaacuterata a tengerhez (nincs = nem van

kijaacuterat + a = kijaacuterata - jego dostęp dosł wyjście)

Nie miałeś o tym pojęcia = Neked nem volt fogalmad erről (fogalom + ad = fogalmad - twoje pojęcie)

Ale jeśli obiekt posiadający nie jest właścicielem obiektu posiadanego używamy nieco innej

konstrukcji

posiadacz w adessivusie (-naacutel-neacutel) + czas być z przedrostkiem meg + obiekt posiadany

niekoniecznie z końcoacutewką dzierżawczą

Mam twoją książkę = Naacutelam van a koumlnyved (końc dzierżawcza 2 osoby - bo książka jest twoja nie

moja)

Czy on ma klucz = Van naacutela kulcs (brak końcoacutewki dzierżawczej bo chodzi nie o jego klucz ale

ogoacutelnie o klucz)

Natomiast dwa poniższe zdania oznaczają Czy masz prawo jazdy (prawo jazdy - vezető jogosiacutetvaacuteny

lub kroacutecej jogosiacutetvaacuteny jogsi) Ale

Van (neked) (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz uprawnienia do kierowania pojazdami

Naacutelad van a (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz w tej chwili przy sobie prawo jazdy

Łączenie końcoacutewek

W języku węgierskim można połączyć ze sobą najwyżej dwie końcoacutewki przy czym najpierw

występuje końcoacutewka dzierżawcza lub końcoacutewka liczby mnogiej następnie - końcoacutewka przypadka

Ponieważ końcoacutewki dzierżawcze dla liczby mnogiej są inne niż dla pojedynczej nigdy nie wystąpi

końcoacutewka dzierżawcza z końcoacutewką liczby mnogiej Inaczej jest w jęz fińskim najpierw mamy

końcoacutewkę liczby mnogiej potem końcoacutewkę przypadka jako ostatnią - końcoacutewkę dzierżawczą (a więc

trzy naraz)

pol dom - domy - moacutej dom - moje domy

węg haacutez - haacutez-ak - haacutez-am - haacutez-aim

fiń talo - talo-i - talo-ni - talo-i-ni

pol w domu - w domach - w moim domu - w moich domach

węg haacutez - haacutez-ak-ban - haacutez-am-ban - haacutez-aim-ban

fiń talo - talo-i-ssa - talo-ssa-ni - talo-i-ssa-ni

Należy zauważyć że w języku węgierskim odrzuca się końcoacutewkę biernika jeśli występuje razem z

końcoacutewką dzierżawczą ktoacutera ma w sobie spoacutełgłoskę[1]

Vaacuterom a baraacutetaim - Czekam na moich przyjacioacuteł (teoretycznie powinno być Vaacuterom a baraacutetaimat)

Eladtaacutek a kerted tudtodon kiacutevuumll - Sprzedali twoacutej ogroacuted bez twojej wiedzy (teoretycznie powinno być

Eladtaacutek a kertedet)

Ale A szomszeacuted megvette a haacutezaacutet - Sąsiad kupił jego dom (tu mamy wszystkie końcoacutewki

dzierżawczą -a i biernika -t)

Z innymi przypadkami się tak nie robi bo zaciemniłoby to sens wypowiedzi - w przykładzie z

ogrodem mamy tudtodon kiacutevuumll tudtodon = tudat (wiedza) + końc dzierżawcza 2 os -od + końcoacutewka

superessivusa -on ktoacuterej wymaga wyraz kiacutevuumll (poza oproacutecz)

II Czasownik

W języku węgierskim wyroacuteżnia się dwie koniugacje

Podmiotową

o gdy czasownik jest nieprzechodni Uumlloumlk - Siedzę

o gdy czasownik jest przechodni ale nie ma dopełnienia Eszek - Jem

o gdy przedmiot na ktoacuterym operuje jest nieokreślony Szeretek egy embert - Kocham

człowieka

Przedmiotową

o gdy przedmiotem jest imię Szeretem Saacutendort - Kocham Aleksandra

o gdy przedmiot jest określony (przez użycie przedimka aaz) Szeretem a feacuterjet -

Kocham męża

o gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierżawczym Szeretem a feacuterjemet -

Kocham mojego męża

o gdy przedmiotem jest jeden z wyrazoacutew ő (on ona ono) oumln (pan) ez (ten ta to) az

(tamten tamta tamto) valamennyi (wszyscy wszystko) egymaacutes (siebie) magam (ja

sam) magad (ty sam) maga (on sam) magunk (my sami) magatok (wy sami) maguk

(oni sami) zaimki kończące się na -ik np melyik (ktoacutery) Szeretem oumlnt - Kocham

pana

o gdy przedmiotem jest liczebnik porządkowy Olvasom a huszadik koumlnyvet - Czytam

dwudziestą książkę

o gdy przedmiotem jest zdanie podrzędne a orzeczenie zdania nadrzędnego wymaga

biernika

w mowie zależnej Laacutetom hogy szereted a feacuterjedet - Widzę że kochasz

twojego męża

w mowie niezależnej Szeretlek - feleli Maacuteria - Kocham cię- odpowiada

Maria (Słowo objaśnienia - Szeretlek - zdanie podrzędne w koniugacji

podmiotowej Feleli Maacuteria - zdanie nadrzędne w koniugacji przedmiotowej

Zdanie podrzędne jest przedmiotem zdania nadrzędnego)

Ale

Beleacutepve a lakaacutesomba raacutejoumltt hogy vilaacutegiacutet a laacutempa - Wchodząc do (mojego) mieszkania zorientował

się że świeci się lampa orzeczenie zdania nadrzędnego - czasownik raacutejoumln (wpaść na coś zorientować

się) - łączy się z sublativusem (końc -ra-re) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

Dokładniej byłoby erre raacutejoumltt hogy - zorientował się na tym że

Hiszem hogy a szerelem meggyőz - Wierzę że miłość zwycięży orzeczenie zdania nadrzędnego -

czasownik hisz (wierzyć) - łączy się w tym przypadku z inessivusem (-ban-ben) (czyli Abban hiszek

hogy - Wierzę w to że - dosł wierzę w tym) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

(Ale uacutegy hiszem hogy = azt hiszem hogy - uważam że w mowie potocznej skraca się do

asszem)

Oumlruumlloumlk hogy talaacutelkozunk - Cieszę się że się spotykamy oumlruumll + celownik (-nak-nek) (cieszę się temu

że)

Bezokolicznik

Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np tudni - wiedzieć W niektoacuterych

czasownikach (zakończonych zbitkami spoacutełgłoskowymi lub spoacutełgłoską poprzedzoną długą

samogłoską) końcoacutewka ni jest poprzedzona samogłoską a lub e np hallani - słyszeć kezdeni -

zaczynać

Formą słownikową czasownikoacutew w języku węgierskim nie jest - jak to ma miejsce w przypadku

większości językoacutew - forma bezokolicznikowa lecz forma 3 osoby l poj koniugacji podmiotowej

W języku węgierskim bezokolicznik może pełnić funkcje rzeczownika jego nazwa w dosłownym

tłumaczeniu brzmi imiesłoacutew rzeczownikowy

Bezokolicznik z końcoacutewkami osobowymi

Gdy bezokolicznik jest używany w połączeniu z czasownikiem bezosobowym (po polsku np trzeba

można należy) często trzeba do tego bezokolicznika dołączyć końcoacutewki wskazujące jakiej osoby

dotyczy

osoba końcoacutewka

Eacuten -om -em

Te -od -ed

Ő -ia -ie

Mi -unk -uumlnk

Ti -otok -etek

Ők -iuk -iuumlk

Np szerezni (zdobywać) - szereznem szerezned szereznie szereznuumlnk szereznetek szerezniuumlk

futni (biegać) - futnom futnod futnia futnunk futnatok futniuk

Takie czasowniki bezosobowe to kell - trzeba (wraz z formą czasu przeszłego kellett - trzeba było

trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego - kellene czyli powinien oraz przeszłego - kellett

volna czyli powinien był) muszaacutej - trzeba ale silniejsze niż kell szabad - wolno można tilos -

zabronione Często też dodaje się dopełnienie - rzeczownik w celowniku - moacutewiące kogo te

czasowniki dotyczą

(Nekem) Holnap munkaacuteba kell mennem - Jutro muszę iść do pracy

(Neked) Veacuteguumll meg kellene javiacutetanod ezt a kioumlntőt - Powinieneś wreszcie naprawić ten zlew

Le szabad uumllnoumlm - Czy mogę usiąść

Itt nektek tilos dohaacutenyoznotok - Nie możecie tu palić papierosoacutew

1 Czas teraźniejszy

Końcoacutewki czasu teraźniejszego

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -ok -ek -oumlk -om -em -oumlm

Te -sz -od -ed -oumld

Ő - -ja -i

Mi -unk -uumlnk -juk -juumlk

Ti -tok -tek -toumlk -jaacutetok -itek

Ők -nak -nek -jaacutek -ik

Końcoacutewki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek Przykłady

vaacutegni (ciąć)

o koniugacja podmiotowa vaacutegok vaacutegsz vaacuteg vaacutegunk vaacutegtok vaacutegnak

o koniugacja przedmiotowa vaacutegom vaacutegod vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

kenni (smarować)

o koniugacja podmiotowa kenek kensz ken kenuumlnk kentek kennek

o koniugacja przedmiotowa kenem kened keni kenjuumlk kenitek kenik

toumlrni (tłuc rozbijać)

o koniugacja podmiotowa toumlroumlk toumlrsz toumlr toumlruumlnk toumlrtoumlk toumlrnek

o koniugacja przedmiotowa toumlroumlm toumlroumld toumlri toumlrjuumlk toumlritek toumlrik

Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spoacutełgłoskę -s -z -sz -zs -dz w 2 os l

poj używamy końcoacutewek -ol -el oumll zamiast -sz Przykłady olvasni (czytać) rarr olvasol

(czytasz) dolgozni (pracować) rarr dolgozol (pracujesz) venni (braćkupować niereg temat

vesz-) rarr veszel (bierzesz kupujesz)

Istnieje grupa czasownikoacutew tzw ikowych ktoacutere w trzeciej osobie l poj konugacji

podmiotowej przyjmują końcoacutewkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji

końcoacutewki -om -em -oumlm Przykłady

o dolgozni rarr dolgozom dolgozol dolgozik dolgozunk dolgoztok dolgoznak

o lakni (mieszkać) rarr lakok lub lakom laksz lakik lakunk laktok laknak

o enni (jeść niereg temat esz-) rarr eszem eszel eszik eszuumlnk esztek esznek

Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spoacutełgłoski lub -iacutet to przed końcoacutewkami -sz

-oraz -naknek należy dodać samogłoskę łączącą ae otrzymujemy wtedy odpowiednio -

aszesz oraz -anakenek zaś przed -toktektoumlk dodajemy samogłski oeouml otrzymując -

otoketekoumltoumlk (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcoacutewce)

Przykłady

o mondani (powiedzieć) rarr mondok mondasz mond mondunk mondotok mondanak

o fuumlroumldni (kąpać się cz ikowy niereg temat fuumlrd-) rarr fuumlrdoumlm lub fuumlrdoumlk fuumlrdesz lub

fuumlroumldsz fuumlrdik fuumlrduumlnk fuumlrdoumltoumlk fuumlrdenek

o taniacutetani (uczyć kogoś) rarr taniacutetok taniacutetasz taniacutet taniacutetunk taniacutetotok taniacutetanak

Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

W końcoacutewkach zaczynających się od -j czyli -ja -jukjuumlk -jaacutetok -jaacutek spoacutełgłoska ta asymiluje

się ze spoacutełgłoskami dz dzs s sz z zs Oznacza to że przy dołączeniu takiej końcoacutewki j

znika a spoacutełgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu Przykłady

o olvasni (czytać) rarr olvasom olvasod olvassa olvassuk olvassaacutetok olvassaacutek

o neacutezni (patrzeć) rarr neacutezem neacutezed neacutezi neacutezzuumlk neacutezitek neacutezik

2 Czas przeszły

Końcoacutewki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyroacuteżnia się trzy kategorie

Osoba

Kategoria I Kategoria II Kategoria III

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -tam -tem -tam -tem -ottam -

ettem -oumlttem

-ottam -ettem

-oumlttem -tam tem -tam tem

Te -taacutel -teacutel -tad -ted -ottaacutel -etteacutel -ottad -etted -

oumltted -taacutel -teacutel -tad -ted

Ő -t -ta -te -ott -ett -oumltt -otta -ette -oumltte -ott -ett -oumltt -ta -te

Mi -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

-ottunk -

ettuumlnk -

oumlttuumlnk

-ottuk -ettuumlk -

oumlttuumlk -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

Ti -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

-ottatok -

ettetek -

oumlttetek

-ottaacutetok -

etteacutetek -oumltteacutetek -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

Ők -tak -tek -taacutek -teacutek -ottak -ettek

-oumlttek

-ottaacutek -etteacutek -

oumltteacutek -tak -tek -taacutek -teacutek

Podział czasownikoacutew na poszczegoacutelne kategorie

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Czasami zamiast inessivusa i superessivusa używa się starej ugrofińskiej końcoacutewki locativusa -ott-

oumltt-ett (słychać ją w takich słoacutewkach jak itt - tu ott - tam alatt - pod foumlloumltt - nad koumlzoumltt - między)

Dotyczy ona głoacutewnie miast zakończonych na -vaacuter (dosł zamek) - jak Kaposvaacuter - Kaposvaacuterott

Gyulafeheacutervaacuter - Gyulafeheacutervaacuterott (Alba Iulia) oraz kilku innych np Peacutecs - Peacutecsett Győr - Győroumltt

Dla określenia ruchu używa się tradycyjnie sublativusa i delativusa Końcoacutewka locativusa nie jest

obowiązkowa dla tych kilku pozostałych miast i ma tu głoacutewnie znaczenie historyczne - moacutewi się też

Peacutecsen Győrben - natomiast cały czas należy używać locativusa dla miast zakończonych na -vaacuter a

więc nie można powiedzieć Kaposvaacuterban lub Kaposvaacuteron

Liczba mnoga

Liczbę mnogą tworzymy za pomocą końcoacutewki -k

Npjoacute - joacutek (dobry-dobrzydobre) ajtoacute - ajtoacutek (jedne drzwi-kilkoro drzwi)

Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę -a lub -eto samogłoski tepo dodaniu do nich

przyrostkoacutewwydłużają się na -aacute i -eacute

Nplaacutempa - laacutempaacutek (lampa-lampy) taacutebla - taacuteblaacutek (tablica-tablice) barna - barnaacutek (brązowy-brązowe)

lecke - leckeacutek (lekcja-lekcje)

Jeśli wyraz kończy się spoacutełgłoską to pomiędzy temat a przyrostek liczby mnogiej wstawiamy

samogłoskę łączącą Dla wyrazoacutew z samogłoskami przednimi jest nią -e lub -oumla z samogłoskami

tylnymi -o lub -a

Npeacuterdekes - eacuterdekesek (ciekawy-ciekawe) szeacutek - szeacutekek (krzesło-krzesła) mennyezet - mennyezetek

(sufit-sufity) rossz - rosszak (zły-złeźli) munkaacutes - munkaacutesok (robotnik-robotnicy)

Wyrazy zakończone na -uacute otrzymują samogłoskę łączącą -a-

Np hosszuacute - hosszuacuteak (długi - długie)

Wyrazy zakończone na -ű otrzymują samogłoskę łączącą -e-

Np gyoumlnyoumlrű - gyoumlnyoumlrűek (wspaniały - wspaniałe wspaniali)

Po liczebnikach nie ma potrzeby stawiania rzeczownika w liczbie mnogiej liczebnik dostatecznie

jasno określa ilość np keacutet kutya - dwa psy (dosłownie dwa pies) oumlt forint - pięć forintoacutew (dosłownie

pięć forint)

Odmiana dzierżawcza

W języku węgierskim istnieją zaimki dzierżawcze (polskie moacutej twoacutej itd - patrz odp sekcja) ale

używa się ich rzadko Najczęściej podobnie jak przy odmianie rzeczownika zastępuje się je za

pomocą specjalnych końcoacutewek dzierżawczych

Jeden posiadacz

jeden przedmiot posiadany

Wielu posiadaczy

jeden przedmiot posiadany

moacutej(ae) rarr -m -om -am -em -oumlm nasz(ae) rarr -nk -unk -uumlnk

twoacutej(ae) rarr -d -od -ad -ed oumld wasz(ae) rarr -tok -tek -toumlk -otok -atok -etek -oumltoumlk

jegojej rarr -a -e ja -je ich rarr -uk -uumlk -juk juumlk

Jeden posiadacz

wiele przedmiotoacutew posiadanych

Wielu posiadaczy

wiele przedmiotoacutew posiadanych

moimoje rarr -im -aim -eim -jaim -jeim nasinasze rarr -ink -aink -eink -jaink -jeink

twoitwoje rarr -id -aid -eid -jaid -jeid wasiwasze rarr -itok -itek -aitok -eitek -jaitok -jeitek

jegojej rarr -i -ai -ei -jai -jei ich rarr -ik -aik -eik -jaik -jeik

Przy odmianie rzeczownikoacutew przez osobowe końcoacutewki dzierżawcze obowiązuje zmiana końcowych

samogłosek -a i -e na -aacute oraz-eacute oraz zmiany rdzenne jakie występują przy dodawaniu końcoacutewek

przylegających samogłoskami łączącymi

Przykłady

szoba (pokoacutej)

szobaacutem (moacutej

pokoacutej)

szobaacuted (twoacutej

pokoacutej)

szobaacuteja (jego

pokoacutej)

szobaacutenk (nasz

pokoacutej)

szobaacutetok (wasz

pokoacutej)

szobaacutejuk (ich

pokoacutej)

szobaacuteim (moje

pokoje)

szobaacuteid (twoje

pokoje)

szobaacutei (jego

pokoje)

szobaacuteink (nasze

pokoje)

szobaacuteitok (wasze

pokoje)

szobaacuteik (ich

pokoje)

koumlnyv

(książka)

koumlnyvem (moja

książka)

koumlnyved (twoja

książka)

koumlnyve (jego

książka)

koumlnyvuumlnk (nasza

książka)

koumlnyvetek (wasza

książka)

koumlnyvuumlk (ich

książka)

koumlnyveim (moje

książki)

koumlnyveid (twoje

książki)

koumlnyvei (jego

książki)

koumlnyveink (nasze

książki)

koumlnyveitek (wasze

książki)

koumlnyveik (ich

książki)

Konstrukcja dzierżawcza

Ponieważ język węgierski nie posiada dopełniacza zastępuje go odpowiednia konstrukcja

dzierżawcza ktoacutera polega na zestawieniu strony posiadającej z przedmiotem posiadanym

Posiadanie proste

konstrukcja prosta - strona posiadająca nie przybiera żadnej końcoacutewki przedmiot posiadany

przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź lmn - zależnie od liczby

przedmiotoacutew np

ubranie chłopca - a fiuacute ruhaacuteja (gdzie fiuacute znaczy chłopiec a ruha ubranie)

konstrukcja złożona - strona posiadająca przybiera końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany

przybiera przedimek określony a lub az np

ubranie chłopca - a fiuacutenak a ruhaacuteja

Obie konstrukcje w tłumaczeniu oznaczają to samo i nie ma między nimi żadnej

roacuteżnicy poza stylistyczną

Posiadanie złożone

Ma miejsce kiedy strona posiadana jest roacutewnocześnie stroną posiadającą Pierwsza strona posiadająca

nie przybiera końcoacutewki natomiast druga przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź

lmn oraz końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany otrzymuje przedimek a az i osobową końcoacutewkę

dzierżawczą 3 os np

guzik ubrania chłopca - a fiuacute ruhaacutejaacutenak a gombja (gdzie gombja znaczy jego - ubrania - guzik)

Pytania

Jeśli chcemy odpowiedzieć na pytanie kieacute (czyj) np kieacute a ruha (czyje jest ubranie) to używamy

bezosobowej konstruckji dzierżawczej -eacute odpowiedź fiuacuteeacute (chłopca) fiuacutekeacute (chłopcoacutew) Ma ona

zastosowanie tylko kiedy akcentujemy posiadacza kiedy chodzi o coś takiego ubranie należy do

chłopca = a ruha a fiuacuteeacute albo po prostu a fiuacuteeacute jak z kontekstu już wiadomo o co chodzi W

innych przypadkach możemy tak ez a fiuacute ruhaacuteja= to jest ubranie chłopca

Zaimek dzierżawczy

Jeśli na pytanie kieacute chcemy odpowiedzieć moacutej twoacutej nasz jego itp używamy zaimkoacutew

dzierżawczych enyeacutem moacutej (moja moje) tieacuted twoacutej (twoja twoje) oumlveacute jego jej mieacutenk nasz nasza

nasze tieacutetek wasz wasza wasze oumlveacutek ich A więc Kieacute a ruha - Az enyeacutem = Czyje to ubranie -

Moje

Wyrażanie posiadania

W języku węgierskim nie ma czasownika mieć w takiej postaci jak w innych językach

indoeuropejskich (ang to have niem haben fr avoir itp ściślej - jest czasownik biacuter ale oznacza on

rozporządzać czymś posiadać coś) Do wyrażenia posiadania używa się konstrukcji typu

posiadacz w celowniku + czas być + obiekt posiadany z końcoacutewką dzierżawczą Np

Mam duży dom = Nekem van a nagy haacutezam (haacutez + am = haacutezam - moacutej dom)

Stefan ma trzy konie = Istvaacutennak van haacuterom lova (loacute + a = lova - jego koń po liczebniku zawsze jest

liczba pojedyncza)

Węgry nie mają dostępu do morza = Magyarorszaacutegnak nincs kijaacuterata a tengerhez (nincs = nem van

kijaacuterat + a = kijaacuterata - jego dostęp dosł wyjście)

Nie miałeś o tym pojęcia = Neked nem volt fogalmad erről (fogalom + ad = fogalmad - twoje pojęcie)

Ale jeśli obiekt posiadający nie jest właścicielem obiektu posiadanego używamy nieco innej

konstrukcji

posiadacz w adessivusie (-naacutel-neacutel) + czas być z przedrostkiem meg + obiekt posiadany

niekoniecznie z końcoacutewką dzierżawczą

Mam twoją książkę = Naacutelam van a koumlnyved (końc dzierżawcza 2 osoby - bo książka jest twoja nie

moja)

Czy on ma klucz = Van naacutela kulcs (brak końcoacutewki dzierżawczej bo chodzi nie o jego klucz ale

ogoacutelnie o klucz)

Natomiast dwa poniższe zdania oznaczają Czy masz prawo jazdy (prawo jazdy - vezető jogosiacutetvaacuteny

lub kroacutecej jogosiacutetvaacuteny jogsi) Ale

Van (neked) (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz uprawnienia do kierowania pojazdami

Naacutelad van a (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz w tej chwili przy sobie prawo jazdy

Łączenie końcoacutewek

W języku węgierskim można połączyć ze sobą najwyżej dwie końcoacutewki przy czym najpierw

występuje końcoacutewka dzierżawcza lub końcoacutewka liczby mnogiej następnie - końcoacutewka przypadka

Ponieważ końcoacutewki dzierżawcze dla liczby mnogiej są inne niż dla pojedynczej nigdy nie wystąpi

końcoacutewka dzierżawcza z końcoacutewką liczby mnogiej Inaczej jest w jęz fińskim najpierw mamy

końcoacutewkę liczby mnogiej potem końcoacutewkę przypadka jako ostatnią - końcoacutewkę dzierżawczą (a więc

trzy naraz)

pol dom - domy - moacutej dom - moje domy

węg haacutez - haacutez-ak - haacutez-am - haacutez-aim

fiń talo - talo-i - talo-ni - talo-i-ni

pol w domu - w domach - w moim domu - w moich domach

węg haacutez - haacutez-ak-ban - haacutez-am-ban - haacutez-aim-ban

fiń talo - talo-i-ssa - talo-ssa-ni - talo-i-ssa-ni

Należy zauważyć że w języku węgierskim odrzuca się końcoacutewkę biernika jeśli występuje razem z

końcoacutewką dzierżawczą ktoacutera ma w sobie spoacutełgłoskę[1]

Vaacuterom a baraacutetaim - Czekam na moich przyjacioacuteł (teoretycznie powinno być Vaacuterom a baraacutetaimat)

Eladtaacutek a kerted tudtodon kiacutevuumll - Sprzedali twoacutej ogroacuted bez twojej wiedzy (teoretycznie powinno być

Eladtaacutek a kertedet)

Ale A szomszeacuted megvette a haacutezaacutet - Sąsiad kupił jego dom (tu mamy wszystkie końcoacutewki

dzierżawczą -a i biernika -t)

Z innymi przypadkami się tak nie robi bo zaciemniłoby to sens wypowiedzi - w przykładzie z

ogrodem mamy tudtodon kiacutevuumll tudtodon = tudat (wiedza) + końc dzierżawcza 2 os -od + końcoacutewka

superessivusa -on ktoacuterej wymaga wyraz kiacutevuumll (poza oproacutecz)

II Czasownik

W języku węgierskim wyroacuteżnia się dwie koniugacje

Podmiotową

o gdy czasownik jest nieprzechodni Uumlloumlk - Siedzę

o gdy czasownik jest przechodni ale nie ma dopełnienia Eszek - Jem

o gdy przedmiot na ktoacuterym operuje jest nieokreślony Szeretek egy embert - Kocham

człowieka

Przedmiotową

o gdy przedmiotem jest imię Szeretem Saacutendort - Kocham Aleksandra

o gdy przedmiot jest określony (przez użycie przedimka aaz) Szeretem a feacuterjet -

Kocham męża

o gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierżawczym Szeretem a feacuterjemet -

Kocham mojego męża

o gdy przedmiotem jest jeden z wyrazoacutew ő (on ona ono) oumln (pan) ez (ten ta to) az

(tamten tamta tamto) valamennyi (wszyscy wszystko) egymaacutes (siebie) magam (ja

sam) magad (ty sam) maga (on sam) magunk (my sami) magatok (wy sami) maguk

(oni sami) zaimki kończące się na -ik np melyik (ktoacutery) Szeretem oumlnt - Kocham

pana

o gdy przedmiotem jest liczebnik porządkowy Olvasom a huszadik koumlnyvet - Czytam

dwudziestą książkę

o gdy przedmiotem jest zdanie podrzędne a orzeczenie zdania nadrzędnego wymaga

biernika

w mowie zależnej Laacutetom hogy szereted a feacuterjedet - Widzę że kochasz

twojego męża

w mowie niezależnej Szeretlek - feleli Maacuteria - Kocham cię- odpowiada

Maria (Słowo objaśnienia - Szeretlek - zdanie podrzędne w koniugacji

podmiotowej Feleli Maacuteria - zdanie nadrzędne w koniugacji przedmiotowej

Zdanie podrzędne jest przedmiotem zdania nadrzędnego)

Ale

Beleacutepve a lakaacutesomba raacutejoumltt hogy vilaacutegiacutet a laacutempa - Wchodząc do (mojego) mieszkania zorientował

się że świeci się lampa orzeczenie zdania nadrzędnego - czasownik raacutejoumln (wpaść na coś zorientować

się) - łączy się z sublativusem (końc -ra-re) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

Dokładniej byłoby erre raacutejoumltt hogy - zorientował się na tym że

Hiszem hogy a szerelem meggyőz - Wierzę że miłość zwycięży orzeczenie zdania nadrzędnego -

czasownik hisz (wierzyć) - łączy się w tym przypadku z inessivusem (-ban-ben) (czyli Abban hiszek

hogy - Wierzę w to że - dosł wierzę w tym) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

(Ale uacutegy hiszem hogy = azt hiszem hogy - uważam że w mowie potocznej skraca się do

asszem)

Oumlruumlloumlk hogy talaacutelkozunk - Cieszę się że się spotykamy oumlruumll + celownik (-nak-nek) (cieszę się temu

że)

Bezokolicznik

Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np tudni - wiedzieć W niektoacuterych

czasownikach (zakończonych zbitkami spoacutełgłoskowymi lub spoacutełgłoską poprzedzoną długą

samogłoską) końcoacutewka ni jest poprzedzona samogłoską a lub e np hallani - słyszeć kezdeni -

zaczynać

Formą słownikową czasownikoacutew w języku węgierskim nie jest - jak to ma miejsce w przypadku

większości językoacutew - forma bezokolicznikowa lecz forma 3 osoby l poj koniugacji podmiotowej

W języku węgierskim bezokolicznik może pełnić funkcje rzeczownika jego nazwa w dosłownym

tłumaczeniu brzmi imiesłoacutew rzeczownikowy

Bezokolicznik z końcoacutewkami osobowymi

Gdy bezokolicznik jest używany w połączeniu z czasownikiem bezosobowym (po polsku np trzeba

można należy) często trzeba do tego bezokolicznika dołączyć końcoacutewki wskazujące jakiej osoby

dotyczy

osoba końcoacutewka

Eacuten -om -em

Te -od -ed

Ő -ia -ie

Mi -unk -uumlnk

Ti -otok -etek

Ők -iuk -iuumlk

Np szerezni (zdobywać) - szereznem szerezned szereznie szereznuumlnk szereznetek szerezniuumlk

futni (biegać) - futnom futnod futnia futnunk futnatok futniuk

Takie czasowniki bezosobowe to kell - trzeba (wraz z formą czasu przeszłego kellett - trzeba było

trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego - kellene czyli powinien oraz przeszłego - kellett

volna czyli powinien był) muszaacutej - trzeba ale silniejsze niż kell szabad - wolno można tilos -

zabronione Często też dodaje się dopełnienie - rzeczownik w celowniku - moacutewiące kogo te

czasowniki dotyczą

(Nekem) Holnap munkaacuteba kell mennem - Jutro muszę iść do pracy

(Neked) Veacuteguumll meg kellene javiacutetanod ezt a kioumlntőt - Powinieneś wreszcie naprawić ten zlew

Le szabad uumllnoumlm - Czy mogę usiąść

Itt nektek tilos dohaacutenyoznotok - Nie możecie tu palić papierosoacutew

1 Czas teraźniejszy

Końcoacutewki czasu teraźniejszego

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -ok -ek -oumlk -om -em -oumlm

Te -sz -od -ed -oumld

Ő - -ja -i

Mi -unk -uumlnk -juk -juumlk

Ti -tok -tek -toumlk -jaacutetok -itek

Ők -nak -nek -jaacutek -ik

Końcoacutewki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek Przykłady

vaacutegni (ciąć)

o koniugacja podmiotowa vaacutegok vaacutegsz vaacuteg vaacutegunk vaacutegtok vaacutegnak

o koniugacja przedmiotowa vaacutegom vaacutegod vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

kenni (smarować)

o koniugacja podmiotowa kenek kensz ken kenuumlnk kentek kennek

o koniugacja przedmiotowa kenem kened keni kenjuumlk kenitek kenik

toumlrni (tłuc rozbijać)

o koniugacja podmiotowa toumlroumlk toumlrsz toumlr toumlruumlnk toumlrtoumlk toumlrnek

o koniugacja przedmiotowa toumlroumlm toumlroumld toumlri toumlrjuumlk toumlritek toumlrik

Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spoacutełgłoskę -s -z -sz -zs -dz w 2 os l

poj używamy końcoacutewek -ol -el oumll zamiast -sz Przykłady olvasni (czytać) rarr olvasol

(czytasz) dolgozni (pracować) rarr dolgozol (pracujesz) venni (braćkupować niereg temat

vesz-) rarr veszel (bierzesz kupujesz)

Istnieje grupa czasownikoacutew tzw ikowych ktoacutere w trzeciej osobie l poj konugacji

podmiotowej przyjmują końcoacutewkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji

końcoacutewki -om -em -oumlm Przykłady

o dolgozni rarr dolgozom dolgozol dolgozik dolgozunk dolgoztok dolgoznak

o lakni (mieszkać) rarr lakok lub lakom laksz lakik lakunk laktok laknak

o enni (jeść niereg temat esz-) rarr eszem eszel eszik eszuumlnk esztek esznek

Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spoacutełgłoski lub -iacutet to przed końcoacutewkami -sz

-oraz -naknek należy dodać samogłoskę łączącą ae otrzymujemy wtedy odpowiednio -

aszesz oraz -anakenek zaś przed -toktektoumlk dodajemy samogłski oeouml otrzymując -

otoketekoumltoumlk (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcoacutewce)

Przykłady

o mondani (powiedzieć) rarr mondok mondasz mond mondunk mondotok mondanak

o fuumlroumldni (kąpać się cz ikowy niereg temat fuumlrd-) rarr fuumlrdoumlm lub fuumlrdoumlk fuumlrdesz lub

fuumlroumldsz fuumlrdik fuumlrduumlnk fuumlrdoumltoumlk fuumlrdenek

o taniacutetani (uczyć kogoś) rarr taniacutetok taniacutetasz taniacutet taniacutetunk taniacutetotok taniacutetanak

Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

W końcoacutewkach zaczynających się od -j czyli -ja -jukjuumlk -jaacutetok -jaacutek spoacutełgłoska ta asymiluje

się ze spoacutełgłoskami dz dzs s sz z zs Oznacza to że przy dołączeniu takiej końcoacutewki j

znika a spoacutełgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu Przykłady

o olvasni (czytać) rarr olvasom olvasod olvassa olvassuk olvassaacutetok olvassaacutek

o neacutezni (patrzeć) rarr neacutezem neacutezed neacutezi neacutezzuumlk neacutezitek neacutezik

2 Czas przeszły

Końcoacutewki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyroacuteżnia się trzy kategorie

Osoba

Kategoria I Kategoria II Kategoria III

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -tam -tem -tam -tem -ottam -

ettem -oumlttem

-ottam -ettem

-oumlttem -tam tem -tam tem

Te -taacutel -teacutel -tad -ted -ottaacutel -etteacutel -ottad -etted -

oumltted -taacutel -teacutel -tad -ted

Ő -t -ta -te -ott -ett -oumltt -otta -ette -oumltte -ott -ett -oumltt -ta -te

Mi -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

-ottunk -

ettuumlnk -

oumlttuumlnk

-ottuk -ettuumlk -

oumlttuumlk -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

Ti -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

-ottatok -

ettetek -

oumlttetek

-ottaacutetok -

etteacutetek -oumltteacutetek -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

Ők -tak -tek -taacutek -teacutek -ottak -ettek

-oumlttek

-ottaacutek -etteacutek -

oumltteacutek -tak -tek -taacutek -teacutek

Podział czasownikoacutew na poszczegoacutelne kategorie

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Przykłady

szoba (pokoacutej)

szobaacutem (moacutej

pokoacutej)

szobaacuted (twoacutej

pokoacutej)

szobaacuteja (jego

pokoacutej)

szobaacutenk (nasz

pokoacutej)

szobaacutetok (wasz

pokoacutej)

szobaacutejuk (ich

pokoacutej)

szobaacuteim (moje

pokoje)

szobaacuteid (twoje

pokoje)

szobaacutei (jego

pokoje)

szobaacuteink (nasze

pokoje)

szobaacuteitok (wasze

pokoje)

szobaacuteik (ich

pokoje)

koumlnyv

(książka)

koumlnyvem (moja

książka)

koumlnyved (twoja

książka)

koumlnyve (jego

książka)

koumlnyvuumlnk (nasza

książka)

koumlnyvetek (wasza

książka)

koumlnyvuumlk (ich

książka)

koumlnyveim (moje

książki)

koumlnyveid (twoje

książki)

koumlnyvei (jego

książki)

koumlnyveink (nasze

książki)

koumlnyveitek (wasze

książki)

koumlnyveik (ich

książki)

Konstrukcja dzierżawcza

Ponieważ język węgierski nie posiada dopełniacza zastępuje go odpowiednia konstrukcja

dzierżawcza ktoacutera polega na zestawieniu strony posiadającej z przedmiotem posiadanym

Posiadanie proste

konstrukcja prosta - strona posiadająca nie przybiera żadnej końcoacutewki przedmiot posiadany

przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź lmn - zależnie od liczby

przedmiotoacutew np

ubranie chłopca - a fiuacute ruhaacuteja (gdzie fiuacute znaczy chłopiec a ruha ubranie)

konstrukcja złożona - strona posiadająca przybiera końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany

przybiera przedimek określony a lub az np

ubranie chłopca - a fiuacutenak a ruhaacuteja

Obie konstrukcje w tłumaczeniu oznaczają to samo i nie ma między nimi żadnej

roacuteżnicy poza stylistyczną

Posiadanie złożone

Ma miejsce kiedy strona posiadana jest roacutewnocześnie stroną posiadającą Pierwsza strona posiadająca

nie przybiera końcoacutewki natomiast druga przybiera osobową końcoacutewkę dzierżawczą 3 os lp bądź

lmn oraz końcoacutewkę -nak -nek Przedmiot posiadany otrzymuje przedimek a az i osobową końcoacutewkę

dzierżawczą 3 os np

guzik ubrania chłopca - a fiuacute ruhaacutejaacutenak a gombja (gdzie gombja znaczy jego - ubrania - guzik)

Pytania

Jeśli chcemy odpowiedzieć na pytanie kieacute (czyj) np kieacute a ruha (czyje jest ubranie) to używamy

bezosobowej konstruckji dzierżawczej -eacute odpowiedź fiuacuteeacute (chłopca) fiuacutekeacute (chłopcoacutew) Ma ona

zastosowanie tylko kiedy akcentujemy posiadacza kiedy chodzi o coś takiego ubranie należy do

chłopca = a ruha a fiuacuteeacute albo po prostu a fiuacuteeacute jak z kontekstu już wiadomo o co chodzi W

innych przypadkach możemy tak ez a fiuacute ruhaacuteja= to jest ubranie chłopca

Zaimek dzierżawczy

Jeśli na pytanie kieacute chcemy odpowiedzieć moacutej twoacutej nasz jego itp używamy zaimkoacutew

dzierżawczych enyeacutem moacutej (moja moje) tieacuted twoacutej (twoja twoje) oumlveacute jego jej mieacutenk nasz nasza

nasze tieacutetek wasz wasza wasze oumlveacutek ich A więc Kieacute a ruha - Az enyeacutem = Czyje to ubranie -

Moje

Wyrażanie posiadania

W języku węgierskim nie ma czasownika mieć w takiej postaci jak w innych językach

indoeuropejskich (ang to have niem haben fr avoir itp ściślej - jest czasownik biacuter ale oznacza on

rozporządzać czymś posiadać coś) Do wyrażenia posiadania używa się konstrukcji typu

posiadacz w celowniku + czas być + obiekt posiadany z końcoacutewką dzierżawczą Np

Mam duży dom = Nekem van a nagy haacutezam (haacutez + am = haacutezam - moacutej dom)

Stefan ma trzy konie = Istvaacutennak van haacuterom lova (loacute + a = lova - jego koń po liczebniku zawsze jest

liczba pojedyncza)

Węgry nie mają dostępu do morza = Magyarorszaacutegnak nincs kijaacuterata a tengerhez (nincs = nem van

kijaacuterat + a = kijaacuterata - jego dostęp dosł wyjście)

Nie miałeś o tym pojęcia = Neked nem volt fogalmad erről (fogalom + ad = fogalmad - twoje pojęcie)

Ale jeśli obiekt posiadający nie jest właścicielem obiektu posiadanego używamy nieco innej

konstrukcji

posiadacz w adessivusie (-naacutel-neacutel) + czas być z przedrostkiem meg + obiekt posiadany

niekoniecznie z końcoacutewką dzierżawczą

Mam twoją książkę = Naacutelam van a koumlnyved (końc dzierżawcza 2 osoby - bo książka jest twoja nie

moja)

Czy on ma klucz = Van naacutela kulcs (brak końcoacutewki dzierżawczej bo chodzi nie o jego klucz ale

ogoacutelnie o klucz)

Natomiast dwa poniższe zdania oznaczają Czy masz prawo jazdy (prawo jazdy - vezető jogosiacutetvaacuteny

lub kroacutecej jogosiacutetvaacuteny jogsi) Ale

Van (neked) (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz uprawnienia do kierowania pojazdami

Naacutelad van a (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz w tej chwili przy sobie prawo jazdy

Łączenie końcoacutewek

W języku węgierskim można połączyć ze sobą najwyżej dwie końcoacutewki przy czym najpierw

występuje końcoacutewka dzierżawcza lub końcoacutewka liczby mnogiej następnie - końcoacutewka przypadka

Ponieważ końcoacutewki dzierżawcze dla liczby mnogiej są inne niż dla pojedynczej nigdy nie wystąpi

końcoacutewka dzierżawcza z końcoacutewką liczby mnogiej Inaczej jest w jęz fińskim najpierw mamy

końcoacutewkę liczby mnogiej potem końcoacutewkę przypadka jako ostatnią - końcoacutewkę dzierżawczą (a więc

trzy naraz)

pol dom - domy - moacutej dom - moje domy

węg haacutez - haacutez-ak - haacutez-am - haacutez-aim

fiń talo - talo-i - talo-ni - talo-i-ni

pol w domu - w domach - w moim domu - w moich domach

węg haacutez - haacutez-ak-ban - haacutez-am-ban - haacutez-aim-ban

fiń talo - talo-i-ssa - talo-ssa-ni - talo-i-ssa-ni

Należy zauważyć że w języku węgierskim odrzuca się końcoacutewkę biernika jeśli występuje razem z

końcoacutewką dzierżawczą ktoacutera ma w sobie spoacutełgłoskę[1]

Vaacuterom a baraacutetaim - Czekam na moich przyjacioacuteł (teoretycznie powinno być Vaacuterom a baraacutetaimat)

Eladtaacutek a kerted tudtodon kiacutevuumll - Sprzedali twoacutej ogroacuted bez twojej wiedzy (teoretycznie powinno być

Eladtaacutek a kertedet)

Ale A szomszeacuted megvette a haacutezaacutet - Sąsiad kupił jego dom (tu mamy wszystkie końcoacutewki

dzierżawczą -a i biernika -t)

Z innymi przypadkami się tak nie robi bo zaciemniłoby to sens wypowiedzi - w przykładzie z

ogrodem mamy tudtodon kiacutevuumll tudtodon = tudat (wiedza) + końc dzierżawcza 2 os -od + końcoacutewka

superessivusa -on ktoacuterej wymaga wyraz kiacutevuumll (poza oproacutecz)

II Czasownik

W języku węgierskim wyroacuteżnia się dwie koniugacje

Podmiotową

o gdy czasownik jest nieprzechodni Uumlloumlk - Siedzę

o gdy czasownik jest przechodni ale nie ma dopełnienia Eszek - Jem

o gdy przedmiot na ktoacuterym operuje jest nieokreślony Szeretek egy embert - Kocham

człowieka

Przedmiotową

o gdy przedmiotem jest imię Szeretem Saacutendort - Kocham Aleksandra

o gdy przedmiot jest określony (przez użycie przedimka aaz) Szeretem a feacuterjet -

Kocham męża

o gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierżawczym Szeretem a feacuterjemet -

Kocham mojego męża

o gdy przedmiotem jest jeden z wyrazoacutew ő (on ona ono) oumln (pan) ez (ten ta to) az

(tamten tamta tamto) valamennyi (wszyscy wszystko) egymaacutes (siebie) magam (ja

sam) magad (ty sam) maga (on sam) magunk (my sami) magatok (wy sami) maguk

(oni sami) zaimki kończące się na -ik np melyik (ktoacutery) Szeretem oumlnt - Kocham

pana

o gdy przedmiotem jest liczebnik porządkowy Olvasom a huszadik koumlnyvet - Czytam

dwudziestą książkę

o gdy przedmiotem jest zdanie podrzędne a orzeczenie zdania nadrzędnego wymaga

biernika

w mowie zależnej Laacutetom hogy szereted a feacuterjedet - Widzę że kochasz

twojego męża

w mowie niezależnej Szeretlek - feleli Maacuteria - Kocham cię- odpowiada

Maria (Słowo objaśnienia - Szeretlek - zdanie podrzędne w koniugacji

podmiotowej Feleli Maacuteria - zdanie nadrzędne w koniugacji przedmiotowej

Zdanie podrzędne jest przedmiotem zdania nadrzędnego)

Ale

Beleacutepve a lakaacutesomba raacutejoumltt hogy vilaacutegiacutet a laacutempa - Wchodząc do (mojego) mieszkania zorientował

się że świeci się lampa orzeczenie zdania nadrzędnego - czasownik raacutejoumln (wpaść na coś zorientować

się) - łączy się z sublativusem (końc -ra-re) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

Dokładniej byłoby erre raacutejoumltt hogy - zorientował się na tym że

Hiszem hogy a szerelem meggyőz - Wierzę że miłość zwycięży orzeczenie zdania nadrzędnego -

czasownik hisz (wierzyć) - łączy się w tym przypadku z inessivusem (-ban-ben) (czyli Abban hiszek

hogy - Wierzę w to że - dosł wierzę w tym) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

(Ale uacutegy hiszem hogy = azt hiszem hogy - uważam że w mowie potocznej skraca się do

asszem)

Oumlruumlloumlk hogy talaacutelkozunk - Cieszę się że się spotykamy oumlruumll + celownik (-nak-nek) (cieszę się temu

że)

Bezokolicznik

Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np tudni - wiedzieć W niektoacuterych

czasownikach (zakończonych zbitkami spoacutełgłoskowymi lub spoacutełgłoską poprzedzoną długą

samogłoską) końcoacutewka ni jest poprzedzona samogłoską a lub e np hallani - słyszeć kezdeni -

zaczynać

Formą słownikową czasownikoacutew w języku węgierskim nie jest - jak to ma miejsce w przypadku

większości językoacutew - forma bezokolicznikowa lecz forma 3 osoby l poj koniugacji podmiotowej

W języku węgierskim bezokolicznik może pełnić funkcje rzeczownika jego nazwa w dosłownym

tłumaczeniu brzmi imiesłoacutew rzeczownikowy

Bezokolicznik z końcoacutewkami osobowymi

Gdy bezokolicznik jest używany w połączeniu z czasownikiem bezosobowym (po polsku np trzeba

można należy) często trzeba do tego bezokolicznika dołączyć końcoacutewki wskazujące jakiej osoby

dotyczy

osoba końcoacutewka

Eacuten -om -em

Te -od -ed

Ő -ia -ie

Mi -unk -uumlnk

Ti -otok -etek

Ők -iuk -iuumlk

Np szerezni (zdobywać) - szereznem szerezned szereznie szereznuumlnk szereznetek szerezniuumlk

futni (biegać) - futnom futnod futnia futnunk futnatok futniuk

Takie czasowniki bezosobowe to kell - trzeba (wraz z formą czasu przeszłego kellett - trzeba było

trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego - kellene czyli powinien oraz przeszłego - kellett

volna czyli powinien był) muszaacutej - trzeba ale silniejsze niż kell szabad - wolno można tilos -

zabronione Często też dodaje się dopełnienie - rzeczownik w celowniku - moacutewiące kogo te

czasowniki dotyczą

(Nekem) Holnap munkaacuteba kell mennem - Jutro muszę iść do pracy

(Neked) Veacuteguumll meg kellene javiacutetanod ezt a kioumlntőt - Powinieneś wreszcie naprawić ten zlew

Le szabad uumllnoumlm - Czy mogę usiąść

Itt nektek tilos dohaacutenyoznotok - Nie możecie tu palić papierosoacutew

1 Czas teraźniejszy

Końcoacutewki czasu teraźniejszego

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -ok -ek -oumlk -om -em -oumlm

Te -sz -od -ed -oumld

Ő - -ja -i

Mi -unk -uumlnk -juk -juumlk

Ti -tok -tek -toumlk -jaacutetok -itek

Ők -nak -nek -jaacutek -ik

Końcoacutewki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek Przykłady

vaacutegni (ciąć)

o koniugacja podmiotowa vaacutegok vaacutegsz vaacuteg vaacutegunk vaacutegtok vaacutegnak

o koniugacja przedmiotowa vaacutegom vaacutegod vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

kenni (smarować)

o koniugacja podmiotowa kenek kensz ken kenuumlnk kentek kennek

o koniugacja przedmiotowa kenem kened keni kenjuumlk kenitek kenik

toumlrni (tłuc rozbijać)

o koniugacja podmiotowa toumlroumlk toumlrsz toumlr toumlruumlnk toumlrtoumlk toumlrnek

o koniugacja przedmiotowa toumlroumlm toumlroumld toumlri toumlrjuumlk toumlritek toumlrik

Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spoacutełgłoskę -s -z -sz -zs -dz w 2 os l

poj używamy końcoacutewek -ol -el oumll zamiast -sz Przykłady olvasni (czytać) rarr olvasol

(czytasz) dolgozni (pracować) rarr dolgozol (pracujesz) venni (braćkupować niereg temat

vesz-) rarr veszel (bierzesz kupujesz)

Istnieje grupa czasownikoacutew tzw ikowych ktoacutere w trzeciej osobie l poj konugacji

podmiotowej przyjmują końcoacutewkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji

końcoacutewki -om -em -oumlm Przykłady

o dolgozni rarr dolgozom dolgozol dolgozik dolgozunk dolgoztok dolgoznak

o lakni (mieszkać) rarr lakok lub lakom laksz lakik lakunk laktok laknak

o enni (jeść niereg temat esz-) rarr eszem eszel eszik eszuumlnk esztek esznek

Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spoacutełgłoski lub -iacutet to przed końcoacutewkami -sz

-oraz -naknek należy dodać samogłoskę łączącą ae otrzymujemy wtedy odpowiednio -

aszesz oraz -anakenek zaś przed -toktektoumlk dodajemy samogłski oeouml otrzymując -

otoketekoumltoumlk (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcoacutewce)

Przykłady

o mondani (powiedzieć) rarr mondok mondasz mond mondunk mondotok mondanak

o fuumlroumldni (kąpać się cz ikowy niereg temat fuumlrd-) rarr fuumlrdoumlm lub fuumlrdoumlk fuumlrdesz lub

fuumlroumldsz fuumlrdik fuumlrduumlnk fuumlrdoumltoumlk fuumlrdenek

o taniacutetani (uczyć kogoś) rarr taniacutetok taniacutetasz taniacutet taniacutetunk taniacutetotok taniacutetanak

Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

W końcoacutewkach zaczynających się od -j czyli -ja -jukjuumlk -jaacutetok -jaacutek spoacutełgłoska ta asymiluje

się ze spoacutełgłoskami dz dzs s sz z zs Oznacza to że przy dołączeniu takiej końcoacutewki j

znika a spoacutełgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu Przykłady

o olvasni (czytać) rarr olvasom olvasod olvassa olvassuk olvassaacutetok olvassaacutek

o neacutezni (patrzeć) rarr neacutezem neacutezed neacutezi neacutezzuumlk neacutezitek neacutezik

2 Czas przeszły

Końcoacutewki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyroacuteżnia się trzy kategorie

Osoba

Kategoria I Kategoria II Kategoria III

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -tam -tem -tam -tem -ottam -

ettem -oumlttem

-ottam -ettem

-oumlttem -tam tem -tam tem

Te -taacutel -teacutel -tad -ted -ottaacutel -etteacutel -ottad -etted -

oumltted -taacutel -teacutel -tad -ted

Ő -t -ta -te -ott -ett -oumltt -otta -ette -oumltte -ott -ett -oumltt -ta -te

Mi -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

-ottunk -

ettuumlnk -

oumlttuumlnk

-ottuk -ettuumlk -

oumlttuumlk -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

Ti -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

-ottatok -

ettetek -

oumlttetek

-ottaacutetok -

etteacutetek -oumltteacutetek -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

Ők -tak -tek -taacutek -teacutek -ottak -ettek

-oumlttek

-ottaacutek -etteacutek -

oumltteacutek -tak -tek -taacutek -teacutek

Podział czasownikoacutew na poszczegoacutelne kategorie

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Wyrażanie posiadania

W języku węgierskim nie ma czasownika mieć w takiej postaci jak w innych językach

indoeuropejskich (ang to have niem haben fr avoir itp ściślej - jest czasownik biacuter ale oznacza on

rozporządzać czymś posiadać coś) Do wyrażenia posiadania używa się konstrukcji typu

posiadacz w celowniku + czas być + obiekt posiadany z końcoacutewką dzierżawczą Np

Mam duży dom = Nekem van a nagy haacutezam (haacutez + am = haacutezam - moacutej dom)

Stefan ma trzy konie = Istvaacutennak van haacuterom lova (loacute + a = lova - jego koń po liczebniku zawsze jest

liczba pojedyncza)

Węgry nie mają dostępu do morza = Magyarorszaacutegnak nincs kijaacuterata a tengerhez (nincs = nem van

kijaacuterat + a = kijaacuterata - jego dostęp dosł wyjście)

Nie miałeś o tym pojęcia = Neked nem volt fogalmad erről (fogalom + ad = fogalmad - twoje pojęcie)

Ale jeśli obiekt posiadający nie jest właścicielem obiektu posiadanego używamy nieco innej

konstrukcji

posiadacz w adessivusie (-naacutel-neacutel) + czas być z przedrostkiem meg + obiekt posiadany

niekoniecznie z końcoacutewką dzierżawczą

Mam twoją książkę = Naacutelam van a koumlnyved (końc dzierżawcza 2 osoby - bo książka jest twoja nie

moja)

Czy on ma klucz = Van naacutela kulcs (brak końcoacutewki dzierżawczej bo chodzi nie o jego klucz ale

ogoacutelnie o klucz)

Natomiast dwa poniższe zdania oznaczają Czy masz prawo jazdy (prawo jazdy - vezető jogosiacutetvaacuteny

lub kroacutecej jogosiacutetvaacuteny jogsi) Ale

Van (neked) (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz uprawnienia do kierowania pojazdami

Naacutelad van a (vezetői) jogosiacutetvaacutenyod = Czy masz w tej chwili przy sobie prawo jazdy

Łączenie końcoacutewek

W języku węgierskim można połączyć ze sobą najwyżej dwie końcoacutewki przy czym najpierw

występuje końcoacutewka dzierżawcza lub końcoacutewka liczby mnogiej następnie - końcoacutewka przypadka

Ponieważ końcoacutewki dzierżawcze dla liczby mnogiej są inne niż dla pojedynczej nigdy nie wystąpi

końcoacutewka dzierżawcza z końcoacutewką liczby mnogiej Inaczej jest w jęz fińskim najpierw mamy

końcoacutewkę liczby mnogiej potem końcoacutewkę przypadka jako ostatnią - końcoacutewkę dzierżawczą (a więc

trzy naraz)

pol dom - domy - moacutej dom - moje domy

węg haacutez - haacutez-ak - haacutez-am - haacutez-aim

fiń talo - talo-i - talo-ni - talo-i-ni

pol w domu - w domach - w moim domu - w moich domach

węg haacutez - haacutez-ak-ban - haacutez-am-ban - haacutez-aim-ban

fiń talo - talo-i-ssa - talo-ssa-ni - talo-i-ssa-ni

Należy zauważyć że w języku węgierskim odrzuca się końcoacutewkę biernika jeśli występuje razem z

końcoacutewką dzierżawczą ktoacutera ma w sobie spoacutełgłoskę[1]

Vaacuterom a baraacutetaim - Czekam na moich przyjacioacuteł (teoretycznie powinno być Vaacuterom a baraacutetaimat)

Eladtaacutek a kerted tudtodon kiacutevuumll - Sprzedali twoacutej ogroacuted bez twojej wiedzy (teoretycznie powinno być

Eladtaacutek a kertedet)

Ale A szomszeacuted megvette a haacutezaacutet - Sąsiad kupił jego dom (tu mamy wszystkie końcoacutewki

dzierżawczą -a i biernika -t)

Z innymi przypadkami się tak nie robi bo zaciemniłoby to sens wypowiedzi - w przykładzie z

ogrodem mamy tudtodon kiacutevuumll tudtodon = tudat (wiedza) + końc dzierżawcza 2 os -od + końcoacutewka

superessivusa -on ktoacuterej wymaga wyraz kiacutevuumll (poza oproacutecz)

II Czasownik

W języku węgierskim wyroacuteżnia się dwie koniugacje

Podmiotową

o gdy czasownik jest nieprzechodni Uumlloumlk - Siedzę

o gdy czasownik jest przechodni ale nie ma dopełnienia Eszek - Jem

o gdy przedmiot na ktoacuterym operuje jest nieokreślony Szeretek egy embert - Kocham

człowieka

Przedmiotową

o gdy przedmiotem jest imię Szeretem Saacutendort - Kocham Aleksandra

o gdy przedmiot jest określony (przez użycie przedimka aaz) Szeretem a feacuterjet -

Kocham męża

o gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierżawczym Szeretem a feacuterjemet -

Kocham mojego męża

o gdy przedmiotem jest jeden z wyrazoacutew ő (on ona ono) oumln (pan) ez (ten ta to) az

(tamten tamta tamto) valamennyi (wszyscy wszystko) egymaacutes (siebie) magam (ja

sam) magad (ty sam) maga (on sam) magunk (my sami) magatok (wy sami) maguk

(oni sami) zaimki kończące się na -ik np melyik (ktoacutery) Szeretem oumlnt - Kocham

pana

o gdy przedmiotem jest liczebnik porządkowy Olvasom a huszadik koumlnyvet - Czytam

dwudziestą książkę

o gdy przedmiotem jest zdanie podrzędne a orzeczenie zdania nadrzędnego wymaga

biernika

w mowie zależnej Laacutetom hogy szereted a feacuterjedet - Widzę że kochasz

twojego męża

w mowie niezależnej Szeretlek - feleli Maacuteria - Kocham cię- odpowiada

Maria (Słowo objaśnienia - Szeretlek - zdanie podrzędne w koniugacji

podmiotowej Feleli Maacuteria - zdanie nadrzędne w koniugacji przedmiotowej

Zdanie podrzędne jest przedmiotem zdania nadrzędnego)

Ale

Beleacutepve a lakaacutesomba raacutejoumltt hogy vilaacutegiacutet a laacutempa - Wchodząc do (mojego) mieszkania zorientował

się że świeci się lampa orzeczenie zdania nadrzędnego - czasownik raacutejoumln (wpaść na coś zorientować

się) - łączy się z sublativusem (końc -ra-re) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

Dokładniej byłoby erre raacutejoumltt hogy - zorientował się na tym że

Hiszem hogy a szerelem meggyőz - Wierzę że miłość zwycięży orzeczenie zdania nadrzędnego -

czasownik hisz (wierzyć) - łączy się w tym przypadku z inessivusem (-ban-ben) (czyli Abban hiszek

hogy - Wierzę w to że - dosł wierzę w tym) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

(Ale uacutegy hiszem hogy = azt hiszem hogy - uważam że w mowie potocznej skraca się do

asszem)

Oumlruumlloumlk hogy talaacutelkozunk - Cieszę się że się spotykamy oumlruumll + celownik (-nak-nek) (cieszę się temu

że)

Bezokolicznik

Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np tudni - wiedzieć W niektoacuterych

czasownikach (zakończonych zbitkami spoacutełgłoskowymi lub spoacutełgłoską poprzedzoną długą

samogłoską) końcoacutewka ni jest poprzedzona samogłoską a lub e np hallani - słyszeć kezdeni -

zaczynać

Formą słownikową czasownikoacutew w języku węgierskim nie jest - jak to ma miejsce w przypadku

większości językoacutew - forma bezokolicznikowa lecz forma 3 osoby l poj koniugacji podmiotowej

W języku węgierskim bezokolicznik może pełnić funkcje rzeczownika jego nazwa w dosłownym

tłumaczeniu brzmi imiesłoacutew rzeczownikowy

Bezokolicznik z końcoacutewkami osobowymi

Gdy bezokolicznik jest używany w połączeniu z czasownikiem bezosobowym (po polsku np trzeba

można należy) często trzeba do tego bezokolicznika dołączyć końcoacutewki wskazujące jakiej osoby

dotyczy

osoba końcoacutewka

Eacuten -om -em

Te -od -ed

Ő -ia -ie

Mi -unk -uumlnk

Ti -otok -etek

Ők -iuk -iuumlk

Np szerezni (zdobywać) - szereznem szerezned szereznie szereznuumlnk szereznetek szerezniuumlk

futni (biegać) - futnom futnod futnia futnunk futnatok futniuk

Takie czasowniki bezosobowe to kell - trzeba (wraz z formą czasu przeszłego kellett - trzeba było

trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego - kellene czyli powinien oraz przeszłego - kellett

volna czyli powinien był) muszaacutej - trzeba ale silniejsze niż kell szabad - wolno można tilos -

zabronione Często też dodaje się dopełnienie - rzeczownik w celowniku - moacutewiące kogo te

czasowniki dotyczą

(Nekem) Holnap munkaacuteba kell mennem - Jutro muszę iść do pracy

(Neked) Veacuteguumll meg kellene javiacutetanod ezt a kioumlntőt - Powinieneś wreszcie naprawić ten zlew

Le szabad uumllnoumlm - Czy mogę usiąść

Itt nektek tilos dohaacutenyoznotok - Nie możecie tu palić papierosoacutew

1 Czas teraźniejszy

Końcoacutewki czasu teraźniejszego

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -ok -ek -oumlk -om -em -oumlm

Te -sz -od -ed -oumld

Ő - -ja -i

Mi -unk -uumlnk -juk -juumlk

Ti -tok -tek -toumlk -jaacutetok -itek

Ők -nak -nek -jaacutek -ik

Końcoacutewki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek Przykłady

vaacutegni (ciąć)

o koniugacja podmiotowa vaacutegok vaacutegsz vaacuteg vaacutegunk vaacutegtok vaacutegnak

o koniugacja przedmiotowa vaacutegom vaacutegod vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

kenni (smarować)

o koniugacja podmiotowa kenek kensz ken kenuumlnk kentek kennek

o koniugacja przedmiotowa kenem kened keni kenjuumlk kenitek kenik

toumlrni (tłuc rozbijać)

o koniugacja podmiotowa toumlroumlk toumlrsz toumlr toumlruumlnk toumlrtoumlk toumlrnek

o koniugacja przedmiotowa toumlroumlm toumlroumld toumlri toumlrjuumlk toumlritek toumlrik

Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spoacutełgłoskę -s -z -sz -zs -dz w 2 os l

poj używamy końcoacutewek -ol -el oumll zamiast -sz Przykłady olvasni (czytać) rarr olvasol

(czytasz) dolgozni (pracować) rarr dolgozol (pracujesz) venni (braćkupować niereg temat

vesz-) rarr veszel (bierzesz kupujesz)

Istnieje grupa czasownikoacutew tzw ikowych ktoacutere w trzeciej osobie l poj konugacji

podmiotowej przyjmują końcoacutewkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji

końcoacutewki -om -em -oumlm Przykłady

o dolgozni rarr dolgozom dolgozol dolgozik dolgozunk dolgoztok dolgoznak

o lakni (mieszkać) rarr lakok lub lakom laksz lakik lakunk laktok laknak

o enni (jeść niereg temat esz-) rarr eszem eszel eszik eszuumlnk esztek esznek

Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spoacutełgłoski lub -iacutet to przed końcoacutewkami -sz

-oraz -naknek należy dodać samogłoskę łączącą ae otrzymujemy wtedy odpowiednio -

aszesz oraz -anakenek zaś przed -toktektoumlk dodajemy samogłski oeouml otrzymując -

otoketekoumltoumlk (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcoacutewce)

Przykłady

o mondani (powiedzieć) rarr mondok mondasz mond mondunk mondotok mondanak

o fuumlroumldni (kąpać się cz ikowy niereg temat fuumlrd-) rarr fuumlrdoumlm lub fuumlrdoumlk fuumlrdesz lub

fuumlroumldsz fuumlrdik fuumlrduumlnk fuumlrdoumltoumlk fuumlrdenek

o taniacutetani (uczyć kogoś) rarr taniacutetok taniacutetasz taniacutet taniacutetunk taniacutetotok taniacutetanak

Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

W końcoacutewkach zaczynających się od -j czyli -ja -jukjuumlk -jaacutetok -jaacutek spoacutełgłoska ta asymiluje

się ze spoacutełgłoskami dz dzs s sz z zs Oznacza to że przy dołączeniu takiej końcoacutewki j

znika a spoacutełgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu Przykłady

o olvasni (czytać) rarr olvasom olvasod olvassa olvassuk olvassaacutetok olvassaacutek

o neacutezni (patrzeć) rarr neacutezem neacutezed neacutezi neacutezzuumlk neacutezitek neacutezik

2 Czas przeszły

Końcoacutewki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyroacuteżnia się trzy kategorie

Osoba

Kategoria I Kategoria II Kategoria III

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -tam -tem -tam -tem -ottam -

ettem -oumlttem

-ottam -ettem

-oumlttem -tam tem -tam tem

Te -taacutel -teacutel -tad -ted -ottaacutel -etteacutel -ottad -etted -

oumltted -taacutel -teacutel -tad -ted

Ő -t -ta -te -ott -ett -oumltt -otta -ette -oumltte -ott -ett -oumltt -ta -te

Mi -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

-ottunk -

ettuumlnk -

oumlttuumlnk

-ottuk -ettuumlk -

oumlttuumlk -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

Ti -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

-ottatok -

ettetek -

oumlttetek

-ottaacutetok -

etteacutetek -oumltteacutetek -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

Ők -tak -tek -taacutek -teacutek -ottak -ettek

-oumlttek

-ottaacutek -etteacutek -

oumltteacutek -tak -tek -taacutek -teacutek

Podział czasownikoacutew na poszczegoacutelne kategorie

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

II Czasownik

W języku węgierskim wyroacuteżnia się dwie koniugacje

Podmiotową

o gdy czasownik jest nieprzechodni Uumlloumlk - Siedzę

o gdy czasownik jest przechodni ale nie ma dopełnienia Eszek - Jem

o gdy przedmiot na ktoacuterym operuje jest nieokreślony Szeretek egy embert - Kocham

człowieka

Przedmiotową

o gdy przedmiotem jest imię Szeretem Saacutendort - Kocham Aleksandra

o gdy przedmiot jest określony (przez użycie przedimka aaz) Szeretem a feacuterjet -

Kocham męża

o gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierżawczym Szeretem a feacuterjemet -

Kocham mojego męża

o gdy przedmiotem jest jeden z wyrazoacutew ő (on ona ono) oumln (pan) ez (ten ta to) az

(tamten tamta tamto) valamennyi (wszyscy wszystko) egymaacutes (siebie) magam (ja

sam) magad (ty sam) maga (on sam) magunk (my sami) magatok (wy sami) maguk

(oni sami) zaimki kończące się na -ik np melyik (ktoacutery) Szeretem oumlnt - Kocham

pana

o gdy przedmiotem jest liczebnik porządkowy Olvasom a huszadik koumlnyvet - Czytam

dwudziestą książkę

o gdy przedmiotem jest zdanie podrzędne a orzeczenie zdania nadrzędnego wymaga

biernika

w mowie zależnej Laacutetom hogy szereted a feacuterjedet - Widzę że kochasz

twojego męża

w mowie niezależnej Szeretlek - feleli Maacuteria - Kocham cię- odpowiada

Maria (Słowo objaśnienia - Szeretlek - zdanie podrzędne w koniugacji

podmiotowej Feleli Maacuteria - zdanie nadrzędne w koniugacji przedmiotowej

Zdanie podrzędne jest przedmiotem zdania nadrzędnego)

Ale

Beleacutepve a lakaacutesomba raacutejoumltt hogy vilaacutegiacutet a laacutempa - Wchodząc do (mojego) mieszkania zorientował

się że świeci się lampa orzeczenie zdania nadrzędnego - czasownik raacutejoumln (wpaść na coś zorientować

się) - łączy się z sublativusem (końc -ra-re) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

Dokładniej byłoby erre raacutejoumltt hogy - zorientował się na tym że

Hiszem hogy a szerelem meggyőz - Wierzę że miłość zwycięży orzeczenie zdania nadrzędnego -

czasownik hisz (wierzyć) - łączy się w tym przypadku z inessivusem (-ban-ben) (czyli Abban hiszek

hogy - Wierzę w to że - dosł wierzę w tym) dlatego występuje w koniugacji podmiotowej

(Ale uacutegy hiszem hogy = azt hiszem hogy - uważam że w mowie potocznej skraca się do

asszem)

Oumlruumlloumlk hogy talaacutelkozunk - Cieszę się że się spotykamy oumlruumll + celownik (-nak-nek) (cieszę się temu

że)

Bezokolicznik

Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np tudni - wiedzieć W niektoacuterych

czasownikach (zakończonych zbitkami spoacutełgłoskowymi lub spoacutełgłoską poprzedzoną długą

samogłoską) końcoacutewka ni jest poprzedzona samogłoską a lub e np hallani - słyszeć kezdeni -

zaczynać

Formą słownikową czasownikoacutew w języku węgierskim nie jest - jak to ma miejsce w przypadku

większości językoacutew - forma bezokolicznikowa lecz forma 3 osoby l poj koniugacji podmiotowej

W języku węgierskim bezokolicznik może pełnić funkcje rzeczownika jego nazwa w dosłownym

tłumaczeniu brzmi imiesłoacutew rzeczownikowy

Bezokolicznik z końcoacutewkami osobowymi

Gdy bezokolicznik jest używany w połączeniu z czasownikiem bezosobowym (po polsku np trzeba

można należy) często trzeba do tego bezokolicznika dołączyć końcoacutewki wskazujące jakiej osoby

dotyczy

osoba końcoacutewka

Eacuten -om -em

Te -od -ed

Ő -ia -ie

Mi -unk -uumlnk

Ti -otok -etek

Ők -iuk -iuumlk

Np szerezni (zdobywać) - szereznem szerezned szereznie szereznuumlnk szereznetek szerezniuumlk

futni (biegać) - futnom futnod futnia futnunk futnatok futniuk

Takie czasowniki bezosobowe to kell - trzeba (wraz z formą czasu przeszłego kellett - trzeba było

trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego - kellene czyli powinien oraz przeszłego - kellett

volna czyli powinien był) muszaacutej - trzeba ale silniejsze niż kell szabad - wolno można tilos -

zabronione Często też dodaje się dopełnienie - rzeczownik w celowniku - moacutewiące kogo te

czasowniki dotyczą

(Nekem) Holnap munkaacuteba kell mennem - Jutro muszę iść do pracy

(Neked) Veacuteguumll meg kellene javiacutetanod ezt a kioumlntőt - Powinieneś wreszcie naprawić ten zlew

Le szabad uumllnoumlm - Czy mogę usiąść

Itt nektek tilos dohaacutenyoznotok - Nie możecie tu palić papierosoacutew

1 Czas teraźniejszy

Końcoacutewki czasu teraźniejszego

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -ok -ek -oumlk -om -em -oumlm

Te -sz -od -ed -oumld

Ő - -ja -i

Mi -unk -uumlnk -juk -juumlk

Ti -tok -tek -toumlk -jaacutetok -itek

Ők -nak -nek -jaacutek -ik

Końcoacutewki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek Przykłady

vaacutegni (ciąć)

o koniugacja podmiotowa vaacutegok vaacutegsz vaacuteg vaacutegunk vaacutegtok vaacutegnak

o koniugacja przedmiotowa vaacutegom vaacutegod vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

kenni (smarować)

o koniugacja podmiotowa kenek kensz ken kenuumlnk kentek kennek

o koniugacja przedmiotowa kenem kened keni kenjuumlk kenitek kenik

toumlrni (tłuc rozbijać)

o koniugacja podmiotowa toumlroumlk toumlrsz toumlr toumlruumlnk toumlrtoumlk toumlrnek

o koniugacja przedmiotowa toumlroumlm toumlroumld toumlri toumlrjuumlk toumlritek toumlrik

Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spoacutełgłoskę -s -z -sz -zs -dz w 2 os l

poj używamy końcoacutewek -ol -el oumll zamiast -sz Przykłady olvasni (czytać) rarr olvasol

(czytasz) dolgozni (pracować) rarr dolgozol (pracujesz) venni (braćkupować niereg temat

vesz-) rarr veszel (bierzesz kupujesz)

Istnieje grupa czasownikoacutew tzw ikowych ktoacutere w trzeciej osobie l poj konugacji

podmiotowej przyjmują końcoacutewkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji

końcoacutewki -om -em -oumlm Przykłady

o dolgozni rarr dolgozom dolgozol dolgozik dolgozunk dolgoztok dolgoznak

o lakni (mieszkać) rarr lakok lub lakom laksz lakik lakunk laktok laknak

o enni (jeść niereg temat esz-) rarr eszem eszel eszik eszuumlnk esztek esznek

Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spoacutełgłoski lub -iacutet to przed końcoacutewkami -sz

-oraz -naknek należy dodać samogłoskę łączącą ae otrzymujemy wtedy odpowiednio -

aszesz oraz -anakenek zaś przed -toktektoumlk dodajemy samogłski oeouml otrzymując -

otoketekoumltoumlk (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcoacutewce)

Przykłady

o mondani (powiedzieć) rarr mondok mondasz mond mondunk mondotok mondanak

o fuumlroumldni (kąpać się cz ikowy niereg temat fuumlrd-) rarr fuumlrdoumlm lub fuumlrdoumlk fuumlrdesz lub

fuumlroumldsz fuumlrdik fuumlrduumlnk fuumlrdoumltoumlk fuumlrdenek

o taniacutetani (uczyć kogoś) rarr taniacutetok taniacutetasz taniacutet taniacutetunk taniacutetotok taniacutetanak

Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

W końcoacutewkach zaczynających się od -j czyli -ja -jukjuumlk -jaacutetok -jaacutek spoacutełgłoska ta asymiluje

się ze spoacutełgłoskami dz dzs s sz z zs Oznacza to że przy dołączeniu takiej końcoacutewki j

znika a spoacutełgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu Przykłady

o olvasni (czytać) rarr olvasom olvasod olvassa olvassuk olvassaacutetok olvassaacutek

o neacutezni (patrzeć) rarr neacutezem neacutezed neacutezi neacutezzuumlk neacutezitek neacutezik

2 Czas przeszły

Końcoacutewki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyroacuteżnia się trzy kategorie

Osoba

Kategoria I Kategoria II Kategoria III

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -tam -tem -tam -tem -ottam -

ettem -oumlttem

-ottam -ettem

-oumlttem -tam tem -tam tem

Te -taacutel -teacutel -tad -ted -ottaacutel -etteacutel -ottad -etted -

oumltted -taacutel -teacutel -tad -ted

Ő -t -ta -te -ott -ett -oumltt -otta -ette -oumltte -ott -ett -oumltt -ta -te

Mi -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

-ottunk -

ettuumlnk -

oumlttuumlnk

-ottuk -ettuumlk -

oumlttuumlk -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

Ti -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

-ottatok -

ettetek -

oumlttetek

-ottaacutetok -

etteacutetek -oumltteacutetek -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

Ők -tak -tek -taacutek -teacutek -ottak -ettek

-oumlttek

-ottaacutek -etteacutek -

oumltteacutek -tak -tek -taacutek -teacutek

Podział czasownikoacutew na poszczegoacutelne kategorie

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Bezokolicznik z końcoacutewkami osobowymi

Gdy bezokolicznik jest używany w połączeniu z czasownikiem bezosobowym (po polsku np trzeba

można należy) często trzeba do tego bezokolicznika dołączyć końcoacutewki wskazujące jakiej osoby

dotyczy

osoba końcoacutewka

Eacuten -om -em

Te -od -ed

Ő -ia -ie

Mi -unk -uumlnk

Ti -otok -etek

Ők -iuk -iuumlk

Np szerezni (zdobywać) - szereznem szerezned szereznie szereznuumlnk szereznetek szerezniuumlk

futni (biegać) - futnom futnod futnia futnunk futnatok futniuk

Takie czasowniki bezosobowe to kell - trzeba (wraz z formą czasu przeszłego kellett - trzeba było

trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego - kellene czyli powinien oraz przeszłego - kellett

volna czyli powinien był) muszaacutej - trzeba ale silniejsze niż kell szabad - wolno można tilos -

zabronione Często też dodaje się dopełnienie - rzeczownik w celowniku - moacutewiące kogo te

czasowniki dotyczą

(Nekem) Holnap munkaacuteba kell mennem - Jutro muszę iść do pracy

(Neked) Veacuteguumll meg kellene javiacutetanod ezt a kioumlntőt - Powinieneś wreszcie naprawić ten zlew

Le szabad uumllnoumlm - Czy mogę usiąść

Itt nektek tilos dohaacutenyoznotok - Nie możecie tu palić papierosoacutew

1 Czas teraźniejszy

Końcoacutewki czasu teraźniejszego

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -ok -ek -oumlk -om -em -oumlm

Te -sz -od -ed -oumld

Ő - -ja -i

Mi -unk -uumlnk -juk -juumlk

Ti -tok -tek -toumlk -jaacutetok -itek

Ők -nak -nek -jaacutek -ik

Końcoacutewki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek Przykłady

vaacutegni (ciąć)

o koniugacja podmiotowa vaacutegok vaacutegsz vaacuteg vaacutegunk vaacutegtok vaacutegnak

o koniugacja przedmiotowa vaacutegom vaacutegod vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

kenni (smarować)

o koniugacja podmiotowa kenek kensz ken kenuumlnk kentek kennek

o koniugacja przedmiotowa kenem kened keni kenjuumlk kenitek kenik

toumlrni (tłuc rozbijać)

o koniugacja podmiotowa toumlroumlk toumlrsz toumlr toumlruumlnk toumlrtoumlk toumlrnek

o koniugacja przedmiotowa toumlroumlm toumlroumld toumlri toumlrjuumlk toumlritek toumlrik

Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spoacutełgłoskę -s -z -sz -zs -dz w 2 os l

poj używamy końcoacutewek -ol -el oumll zamiast -sz Przykłady olvasni (czytać) rarr olvasol

(czytasz) dolgozni (pracować) rarr dolgozol (pracujesz) venni (braćkupować niereg temat

vesz-) rarr veszel (bierzesz kupujesz)

Istnieje grupa czasownikoacutew tzw ikowych ktoacutere w trzeciej osobie l poj konugacji

podmiotowej przyjmują końcoacutewkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji

końcoacutewki -om -em -oumlm Przykłady

o dolgozni rarr dolgozom dolgozol dolgozik dolgozunk dolgoztok dolgoznak

o lakni (mieszkać) rarr lakok lub lakom laksz lakik lakunk laktok laknak

o enni (jeść niereg temat esz-) rarr eszem eszel eszik eszuumlnk esztek esznek

Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spoacutełgłoski lub -iacutet to przed końcoacutewkami -sz

-oraz -naknek należy dodać samogłoskę łączącą ae otrzymujemy wtedy odpowiednio -

aszesz oraz -anakenek zaś przed -toktektoumlk dodajemy samogłski oeouml otrzymując -

otoketekoumltoumlk (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcoacutewce)

Przykłady

o mondani (powiedzieć) rarr mondok mondasz mond mondunk mondotok mondanak

o fuumlroumldni (kąpać się cz ikowy niereg temat fuumlrd-) rarr fuumlrdoumlm lub fuumlrdoumlk fuumlrdesz lub

fuumlroumldsz fuumlrdik fuumlrduumlnk fuumlrdoumltoumlk fuumlrdenek

o taniacutetani (uczyć kogoś) rarr taniacutetok taniacutetasz taniacutet taniacutetunk taniacutetotok taniacutetanak

Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

W końcoacutewkach zaczynających się od -j czyli -ja -jukjuumlk -jaacutetok -jaacutek spoacutełgłoska ta asymiluje

się ze spoacutełgłoskami dz dzs s sz z zs Oznacza to że przy dołączeniu takiej końcoacutewki j

znika a spoacutełgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu Przykłady

o olvasni (czytać) rarr olvasom olvasod olvassa olvassuk olvassaacutetok olvassaacutek

o neacutezni (patrzeć) rarr neacutezem neacutezed neacutezi neacutezzuumlk neacutezitek neacutezik

2 Czas przeszły

Końcoacutewki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyroacuteżnia się trzy kategorie

Osoba

Kategoria I Kategoria II Kategoria III

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -tam -tem -tam -tem -ottam -

ettem -oumlttem

-ottam -ettem

-oumlttem -tam tem -tam tem

Te -taacutel -teacutel -tad -ted -ottaacutel -etteacutel -ottad -etted -

oumltted -taacutel -teacutel -tad -ted

Ő -t -ta -te -ott -ett -oumltt -otta -ette -oumltte -ott -ett -oumltt -ta -te

Mi -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

-ottunk -

ettuumlnk -

oumlttuumlnk

-ottuk -ettuumlk -

oumlttuumlk -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

Ti -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

-ottatok -

ettetek -

oumlttetek

-ottaacutetok -

etteacutetek -oumltteacutetek -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

Ők -tak -tek -taacutek -teacutek -ottak -ettek

-oumlttek

-ottaacutek -etteacutek -

oumltteacutek -tak -tek -taacutek -teacutek

Podział czasownikoacutew na poszczegoacutelne kategorie

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Uwagi dotyczące koniugacji podmiotowej

W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spoacutełgłoskę -s -z -sz -zs -dz w 2 os l

poj używamy końcoacutewek -ol -el oumll zamiast -sz Przykłady olvasni (czytać) rarr olvasol

(czytasz) dolgozni (pracować) rarr dolgozol (pracujesz) venni (braćkupować niereg temat

vesz-) rarr veszel (bierzesz kupujesz)

Istnieje grupa czasownikoacutew tzw ikowych ktoacutere w trzeciej osobie l poj konugacji

podmiotowej przyjmują końcoacutewkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji

końcoacutewki -om -em -oumlm Przykłady

o dolgozni rarr dolgozom dolgozol dolgozik dolgozunk dolgoztok dolgoznak

o lakni (mieszkać) rarr lakok lub lakom laksz lakik lakunk laktok laknak

o enni (jeść niereg temat esz-) rarr eszem eszel eszik eszuumlnk esztek esznek

Kiedy temat czasownika jest zakończony na dwie spoacutełgłoski lub -iacutet to przed końcoacutewkami -sz

-oraz -naknek należy dodać samogłoskę łączącą ae otrzymujemy wtedy odpowiednio -

aszesz oraz -anakenek zaś przed -toktektoumlk dodajemy samogłski oeouml otrzymując -

otoketekoumltoumlk (Samogłoska łacząca jest taka sama jak samogłoska w dodawanej końcoacutewce)

Przykłady

o mondani (powiedzieć) rarr mondok mondasz mond mondunk mondotok mondanak

o fuumlroumldni (kąpać się cz ikowy niereg temat fuumlrd-) rarr fuumlrdoumlm lub fuumlrdoumlk fuumlrdesz lub

fuumlroumldsz fuumlrdik fuumlrduumlnk fuumlrdoumltoumlk fuumlrdenek

o taniacutetani (uczyć kogoś) rarr taniacutetok taniacutetasz taniacutet taniacutetunk taniacutetotok taniacutetanak

Uwagi dotyczące koniugacji przedmiotowej

W końcoacutewkach zaczynających się od -j czyli -ja -jukjuumlk -jaacutetok -jaacutek spoacutełgłoska ta asymiluje

się ze spoacutełgłoskami dz dzs s sz z zs Oznacza to że przy dołączeniu takiej końcoacutewki j

znika a spoacutełgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu Przykłady

o olvasni (czytać) rarr olvasom olvasod olvassa olvassuk olvassaacutetok olvassaacutek

o neacutezni (patrzeć) rarr neacutezem neacutezed neacutezi neacutezzuumlk neacutezitek neacutezik

2 Czas przeszły

Końcoacutewki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyroacuteżnia się trzy kategorie

Osoba

Kategoria I Kategoria II Kategoria III

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki

koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -tam -tem -tam -tem -ottam -

ettem -oumlttem

-ottam -ettem

-oumlttem -tam tem -tam tem

Te -taacutel -teacutel -tad -ted -ottaacutel -etteacutel -ottad -etted -

oumltted -taacutel -teacutel -tad -ted

Ő -t -ta -te -ott -ett -oumltt -otta -ette -oumltte -ott -ett -oumltt -ta -te

Mi -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

-ottunk -

ettuumlnk -

oumlttuumlnk

-ottuk -ettuumlk -

oumlttuumlk -tunk -tuumlnk -tuk -tuumlk

Ti -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

-ottatok -

ettetek -

oumlttetek

-ottaacutetok -

etteacutetek -oumltteacutetek -tatok -tetek -taacutetok -teacutetek

Ők -tak -tek -taacutek -teacutek -ottak -ettek

-oumlttek

-ottaacutek -etteacutek -

oumltteacutek -tak -tek -taacutek -teacutek

Podział czasownikoacutew na poszczegoacutelne kategorie

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Kategoria I

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na j l ly n ny r

czasowniki dwusylabowe nieprzechodnie ktoacuterych tematy kończą się na ad lub ed

Przykłady

o tanulni (uczyć się)

koniugacja podmiotowa tanultam tanultaacutel tanult tanultunk tanultatok tanultak

koniugacja przedmiotowa tanultam tanultad tanulta tanultuk tanultaacutetok tanultaacutek

Kategoria II

czasowniki ktoacuterych temat kończy się na dwie spoacutełgłoski

czasowniki ktoacuterych tematy kończą się na iacutet

czasowniki jednosylabowe ktoacuterych tematy zakończone są samogłoską kroacutetką + t

Kategoria III

Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki

Przykład

czasownik lakni (mieszkać)

laktam laktaacutel lakott laktunk laktatok laktak

3 Czas przyszły

Czynność przyszłą wyraża się na dwa sposoby

1 Za pomocą czasownika posiłkowego fog (dosł łapać) łączonego z bezokolicznikiem czasownika

zasadniczego np

PODM fogok vaacuterni fogsz vaacuterni fog vaacuterni fogunk vaacuterni fogtok vaacuterni fognak vaacuterni - będę będziesz

będzie czekać

PRZEDM fogom vaacuterni

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi niedokonanemu choć Węgrzy aspektoacutew nie

rozroacuteżniają

2 Za pomocą odpowiedniego przedrostka np vaacuterok - czekam megvaacuterom - poczekam

Taka konstrukcja często odpowiada polskiemu aspektowi dokonanemu Jednak - podobnie jak w wielu

innych językach - dodanie przedrostka często zmienia znaczenie czasownika a wtedy tego czy

moacutewimy o czynności przyszłej czy teraźniejszej należy domyślać się z kontekstu

Felhiacutevom Lacit ne zavarj - Dzwonię do Władka nie przeszkadzaj (czas teraźniejszy)

Felhiacutevom Lacit este - Zadzwonię do Władka wieczorem (czas przyszły)

Sam czasownik hiacutevni znaczy wołać wzywać z przedrostkiem fel znaczy telefonować z przedrostkiem

meg - zapraszać z przedrostkiem ki - wyzywać (na pojedynek) itp

Jedynym czasownikiem posiadającym formy czasu przyszłego jest czasownik być (lenni - p odp

sekcja)

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

A ― Tryb rozkazujący

Podstawowe końcoacutewki trybu rozkazującego są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -jak -jek -jam -jem

Te -j (-jaacutel -jeacutel) -d (-jad -jed)

Ő -jon -jen -joumln -ja -je

Mi -junk -juumlnk -juk -juumlk

Ti -jatok -jetek -jaacutetok -jeacutetek

Ők -janak -jenek -jaacutek -jeacutek

Jak widać wyznacznikiem trybu rozkazującego jest głoska j Ale zachodzą następujące zmiany

1 Jeśli temat czasownika kończy się na -s -st oraz kroacutetką samogłoskę + t j zmienia się na -ss

2 Jeśli temat czasownika kończy się na -t z wyj p 1 j zmienia się na -ts

3 Jeśli temat czasownika kończy się na -sz lub -szt j zmienia się na -ssz

4 Jeśli temat czasownika kończy się na -z j zmienia się na -zz

5 Jeśli temat czasownika kończy się na -dz j zmienia się na -ddz

6 Dla czasownikoacutew ikowych końcoacutewka 1 os l poj koniugacji podmiotowej jest taka sama jak dla

przedmiotowej

Przykłady

eacutegni (spalać - temat eacuteg-) PODM eacutegjek eacutegj(eacutel) eacutegjen eacutegjuumlnk eacutegjetek eacutegjenek PRZEDM eacutegjem

eacuteg(je)d eacutegje eacutegjuumlk eacutegjeacutetek eacutegjeacutek

vaacutegni (ciąć - temat vaacuteg-) PODM vaacutegjak vaacutegj(aacutel) vaacutegjon vaacutegjunk vaacutegjatok vaacutegjanak PRZEDM

vaacutegjam vaacuteg(ja)d vaacutegja vaacutegjuk vaacutegjaacutetok vaacutegjaacutek

szőni (tkać - temat sző-) PODM szőjek szőj(eacutel) szőjoumln szőjuumlk szőjetek szőjenek PRZEDM

szőjem sző(je)d szője szőjuumlk szőjeacutetek szőjeacutek

mosni (myć - temat mos-) PODM mossak moss(aacutel) mosson mossunk mossatok mossanak

PRZEDM mossam mos(sa)d mossa mossuk mossaacutetok mossaacutek

festeni (malować - temat fest-) PODM fessek fess(eacutel) fessen fessuumlnk fessetek fessenek

PRZEDM fessem fes(se)d fesse fessuumlk fesseacutetek fesseacutek

uumltni (uderzać - temat uumlt) PODM uumlssek uumlss(eacutel) uumlssen uumlssuumlnk uumlssetek uumlssenek PRZEDM uumlssem

uumls(se)d uumlsse uumlssuumlk uumlsseacutetek uumlsseacutek

taniacutetani (uczyć kogoś - temat taniacutet-) PODM taniacutetsak taniacutets(aacutel) taniacutetson taniacutetsunk taniacutetsatok

taniacutetsanak PRZEDM taniacutetsam taniacutets(a)d taniacutetsa taniacutetsuk taniacutetsaacutetok taniacutetsaacutek

seacuterteni (ranić - temat seacutert-) PODM seacutertsek seacuterts(eacutel) seacutertsen seacutertsuumlnk seacutertsetek seacutertsenek

PRZEDM seacutertsem seacuterts(e)d seacutertse seacutertsuumlk seacutertseacutetek seacutertseacutek

jaacutetszani (bawić się - czasownik ikowy temat jaacutetsz-) PODM jaacutetsszam jaacutetssz(aacutel) jaacutetsszon jaacutetsszunk

jaacutetsszatok jaacutetsszanak PRZEDM jaacutetsszam jaacutetszdjaacutetsszad jaacutetssza jaacutetsszuk jaacutetsszaacutetok jaacutetsszaacutek

fejleszteni (rozwijać udoskonalać - temat fejleszt-) PODM fejlesszek fejlessz(eacutel) fejlesszen

fejlesszuumlnk fejlesszetek fejlesszenek PRZEDM fejlesszem fejleszdfejlesszed fejlessze fejlesszuumlk

fejlesszeacutetek fejlesszeacutek

hozni (nosić - temat hoz-) PODM hozzak hozz(aacutel) hozzon hozzunk hozzatok hozzanak

PRZEDM hozzam hozdhozzad hozza hozzuk hozzaacutetok hozzaacutek

fogoacutedzani (trzymać się czegoś - czasownik ikowy temat fogoacutedz-) PODM fogoacuteddzam fogoacuteddz(aacutel)

fogoacuteddzon fogoacuteddzunk fogoacuteddzatok fogoacuteddzanak PRZEDM fogoacuteddzam fogoacutedzdfogoacuteddzad

fogoacuteddza fogoacuteddzunk fogoacuteddzaacutetok fogoacuteddzaacutek

Przeczenie w trybie rozkazującym (zakaz) wyrażamy nie słowem nem jak przy formie oznajmującej

ale słowem ne

Ne iacuterj az asztalon - Hiszen nem iacuterok = Nie pisz po stole - Przecież nie piszę

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Tryb rozkazujący stosujemy w węgierskim nie tylko w takich przypadkach jak w polskim - do

wyrażenia rozkazu życzenia itp - ale też w zdaniach podrzędnych z łącznikiem żeby (w językach

romańskich odpowiada mu w tym przypadku tryb łączący) Dlatego formy trybu rozkazującego

tworzy się nie tylko dla 2 osoby ale dla wszystkich osoacuteb Słoacutewko żeby to po węgiersku hogy -

identycznie jak że tak więc tryb rozkazujący zmienia sens zdania z hogy

Mondta hogy Mari vegyen neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział żeby Mari kupiła kilka jajek

Mondta hogy Mari vett neacutehaacuteny tojaacutest - Powiedział że Mari kupiła kilka jajek

Bywają często przypadki że formy trybu rozkazującego są identyczne z formami trybu oznajmującego

- wtedy sensu takiego zdania można się tylko domyślać

Mondta hogy Mari vegye ki a tojaacutesokat a hűtőszekreacutenyből = Powiedział żeby Mari przyniosła jajka z

lodoacutewki = Powiedział że Mari przyniosła jajka z lodoacutewki (w 3 os l poj koniugacji przedmiotowej

formy czasownika kivenni dla obu tryboacutew są identyczne)

Przeczenie

Felhuacutezta a kesztyűt hogy ne faacutezzon a keze - Założył rękawiczki żeby nie marzły mu ręce

Csak nehogy elmenekuumlljoumln - Żeby tylko nie uciekł

Końcoacutewki -lak-lek

Jeśli czasownik przechodni występuje w 1 osoby liczby pojedynczej a jego dopełnienie jest w 2

osobie w bierniku nie stosujemy do tego czasownika zwykłej końcoacutewki koniugacji przedmiotowej

lecz końcoacutewki -lak-lek

Szeretek tuacuteraacutezni = Kocham chodzić na wycieczki

Szeretem őt = Kocham ją jego

Szeretlek = Kocham cię

Vaacutertam egy oacuteraacuteig - Czekałem godzinę

Vaacutertam a kettest - Czekałem na (autobus) dwoacutejkę

Vaacutertalak egy oacuteraacuteig - Czekałem na ciebie godzinę

Nem akarlak laacutetni - Nie chcę cię widzieć

Anyukaacutem keacuterte hogy hiacutevjalak fel - Mama prosiła żebym do ciebie zadzwonił

B ― Tryb przypuszczający

Czas teraźniejszy

Końcoacutewki trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym są następujące

osoba końcoacutewki koniugacji

podmiotowej

końcoacutewki koniugacji

przedmiotowej

Eacuten -neacutek -naacutem -neacutem

Te -naacutel -neacutel -naacuted -neacuted

Ő -na -ne -naacute -neacute

Mi -naacutenk -neacutenk -naacutenk -neacutenk

Ti -naacutetok -neacutetek -naacutetok -neacutetek

Ők -naacutenak -neacutenek -naacutek -neacutek

W 1 os l poj koniugacji podmiotowej końcoacutewka jest ta sama bez względu na samogłoskę tematu

(brak harmonii wokalicznej)

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Czas przeszły

Tryb przypuszczający czasu przeszłego tworzy się przez dodanie do formy oznajmującej czasu

przeszłego słoacutewka volna A więc

Ezt nem csinaacutelnaacutem - Nie robiłbym tego (teraz lub w przyszłości)

Ezt nem csinaacuteltam volna - Nie robiłbym tego (w przeszłości)

Zdania warunkowe

Zdania warunkowe tworzymy tak samo jak w języku polskim (jeśli to po węgiersku ha a w

połączeniu z trybem przypuszczającym będzie oznaczać gdyby)

Jeśli będę miał pieniądze pojadę do Grecji rArr Ha lesz peacutenzem elutazom Goumlroumlgorszaacutegba

Gdybym miał pieniądze pojechałbym za tydzień do Grecji rArr Ha lenne peacutenzem elutazneacutek

Goumlroumlgorszaacutegba egy heacutet muacutelva (za tydzień - egy heacutet muacutelva - oznacza że moacutewimy o przyszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu teraźniejszego)

Gdybym w zeszłym roku miał pieniądze pojechałbym do Grecji rArr Ha tavaly lett volna peacutenzem

elutaztam volna Goumlroumlgorszaacutegba (w zeszłym roku - tavaly - oznacza że moacutewimy o przeszłości i

używamy trybu przypuszczającego czasu przeszłego tryb przypuszczający czasu przeszłego dla

czasownika być tworzymy z użyciem formy lett nie volt - p sekcja Czasownik być)

Czasownik być

W języku węgierskim czasownik być w bezokoliczniku brzmi lenni Jego odmiana jest następująca

Osoba

tryb oznajmujący tryb przypuszczający tryb rozkazujący

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

przyszły

czas

teraźniejszy

czas

przeszły

czas

teraźniejszy

Eacuten vagyok voltam leszek lenneacutek lettem volna legyek

Te vagy voltaacutel leszel lenneacutel letteacutel volna legyeacutel leacutegy

Ő van volt lesz lenne lett volna legyen

Mi vagyunk voltunk leszuumlnk lenneacutenk lettuumlnk volna legyuumlnk

Ti vagytok voltatok lesztek lenneacutetek lettetek volna legyetek

Ők vannak voltak lesznek lenneacutenek lettek volna legyenek

W 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego używamy

czasownika być tylko do określenia posiadania albo przebywania (znajdowania się gdzieś) natomiast

nie używamy do określenia stanu lub zawodu Woacutewczas funkcję orzeczenia pełni np przymiotnik

Boldog vagyok - Jestem szczęśliwy

Boldog vagy - Jesteś szczęśliwy

Ők boldogok Tamaacutes boldog - Onione są szczęśliwie Tomasz jest szczęśliwy

Tamaacutes diaacutek - Tomasz jest uczniem studentem

A juh aacutellat - Owca to zwierzę

Munkaacuteban vagyok - Jestem w pracy

Tamaacutes az iskolaacuteban van - Tomasz jest w szkole

Tamaacutes boldog lenne ha nem lenne az iskolaacuteban - Tomasz byłby szczęśliwy gdyby nie był w szkole

Tamaacutes volt tegnap a vidaacutemparkban eacutes nagyon boldog volt emiatt - Tomasz był wczoraj w wesołym

miasteczku i był bardzo szczęśliwy z tego powodu

Legyen sziacuteves adjon egy uumlveg tejet - Proszę dać mi butelkę mleka (dosł Niech PanPani będzie miła)

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Przeczenie wyrażamy słoacutewkiem nem ktoacutere w przypadku 3 osoby czasu teraźniejszego trybu

oznajmującego zlewa się z czasownikiem w jeden wyraz

nem van = nincs

nem vannak = nincsenek

Zasada stosowania czasownika być w tym przypadku zostaje zachowana

Nem vagyok boldog - Nie jestem szczęśliwy

Ők nem boldogok Tamaacutes nem boldog - Onione nie są szczęśliwie Tomasz nie jest szczęśliwy (nie

moacutewimy tu nem van nem vannak)

Nem vagyok munkaacuteban - Nie jestem w pracy

Tamaacutes nincs az iskolaacuteban - Tomasza nie ma w szkole

A gyerekek maacuter nincsenek a kertben - Dzieci już nie ma w ogrodzie

Ne legyen ilyen vagaacuteny - Niech Pan nie będzie taki cwany

III Przymiotnik

Do przymiotnikoacutew stosuje się te same zasady co do rzeczownikoacutew czyli mogą one przyjmować te

same końcoacutewki na takich samych zasadach Ale jeśli przymiotnik występuje jako przydawka (określa

rzeczownik) nie odmienia się A więc powiemy

Ezek a haacutezak magasak - Te domy są wysokie Ale Ezek a magas haacutezak - To są wysokie domy

Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrűeknek tartjaacutek - Piramidy egipskie uważa się za cudowne (-eknek -

końc l mn + końc celownika) Ale Az egyiptomi piramisokat gyoumlnyoumlrű eacutepiacutetmeacutenyeknek tartjaacutek -

Piramidy egipskie uważa się za cudowne budowle

Stopniowanie przymiotnikoacutew

stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb -abb lub -ebb np magas

(wysoki) rarr magasabb (wyższy) stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego

np magasabb (wyższy) rarr legmagasabb (najwyższy)

Najczęściej spotykane wyjątki

kicsi kis - kisebb - legkisebb (mały - mniejszy - najmniejszy)

baacutetor - baacutetrabb - legbaacutetrabb (odważny - odważniejszy - najodważniejszy)

joacute - jobb - legjobb (dobry - lepszy - najlepszy)

neheacutez - nehezebb - legnehezebb (ciężki - cięższy - najcięższy)

koumlnnyű - koumlnnyebb - legkoumlnnyebb (łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy)

hosszuacute - hosszabb - leghosszabb (długi - dłuższy - najdłuższy)

lassuacute - lassabb - leglassabb (wolny - wolniejszy - najwolniejszy)

bő - bővebb - legbővebb (szeroki - szerszy - najszerszy)

Poroacutewnanie

Przy poroacutewnaniu używamy spoacutejnika mint oznaczający niż np Az asztal nagyobb mint a szeacutek co jest

jednoznaczne ze zdaniem stoacuteł (jest) większy niż krzesło Inna możliwość to dodanie końcoacutewki -naacutel

-neacutel na przykład az asztal nagyobb a szeacutekneacutel czyli stoacuteł (jest) większy od krzesła Warto zauważyć

że wiele przymiotnikoacutew odmienia się nieregularnie

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

IV Liczebnik

Liczebniki w j węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone

Liczebniki określone

Banknot tysiącforintowy Słowo forint występuje w liczbie pojedynczej rzeczownik nie przybiera w języku

węgierskim formy liczby mnogiej gdy stoi przed nim liczebnik

Do liczebnikoacutew określonych należą

a) głoacutewne np egy (jeden) Jeśli liczebnik głoacutewny występuje przed rzeczownikiem to rzeczownik NIE

PRZYBIERA liczby mnogiej np neacutegy asztal (cztery stoły dosł cztery stoacuteł)

Nazwy liczebnikoacutew

1 - egy 2 - keacutet kettő 3 - haacuterom 4 - neacutegy 5 - oumlt 6 - hat 7 - heacutet 8 - nyolc 9 - kilenc 10 - tiacutez

Liczebniki od 11 do 19 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do przedrostka tizen-

11 - tizenegy 12 - tizenkeacutet tizenkettő 19 - tizenkilenc

Liczebnik 20 to huacutesz Liczebniki od 21 do 29 tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej cyfry do

przedrostka huszon-

21 - huszonegy 22 - huszonkeacutet huszonkettő

Liczebnik 30 to harminc Dalsze dziesiątki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -van-ven (zgodnie z zasadą harmonii wokalicznej samogłoski długie się skracają)

40 - negyven 50 - oumltven 60 - hatvan 90 - kilencven

Liczebniki typu 33 45 71 itp piszemy już bez zmiany nazwy liczebnika dziesiątek - ale łącznie

(harminchaacuterom negyvenoumlt hetvenegy)

Liczebnik 100 to szaacutez Dalsze setki tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniej cyfry

końcoacutewki -szaacutez

200 - keacutetszaacutez 300 - haacuteromszaacutez 900 - kilencszaacutez

Liczebnik 1000 to ezer (dalej - keacutetezer haacuteromezer) 1 000 000 - millioacute

b) porządkowe ktoacutere tworzymy poprzez dodanie końcoacutewki -adik -edik -oumldik lub -odik zgodnie z

zasadami harmonii samogłoskowej Wyjątkami są

első (pierwszy)

maacutesodik (drugi)

c) ułamkowe Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebnikoacutew głoacutewnych przez dodanie przyrostka -

ad -od -ed lub -oumld stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebnikoacutew porządkowych

np egy harmad (jedna trzecia) Wyjątek stanowi egy ketted czyli jedna druga

Keacutet kettő

Liczebnik 2 przyjmuje w języku węgierskim dwie formy

1 Formy dłuższej kettő używamy najczęściej gdy występuje samodzielnie Haacuteny kenyeret keacutersz -

Kettőt (Ile chcesz [prosisz] chleboacutew - Dwa)

2 Formy kroacutetszej keacutet używamy gdy pełni funkcję przydawki (Keacutet kenyeret keacuterek - Poproszę dwa

chleby) oraz w złożeniach (np keacutetszer - dwukrotnie keacutetfejű - dwugłowy) Jednak ponieważ keacutet jest

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

podobne w brzmieniu do heacutet (7) w niektoacuterych przypadkach (jak np przy określaniu sumy pieniędzy

lub wspoacutełrzędnych swojego położenia) lepiej użyć formy kettő

Podobne zasady dotyczą np liczebnika mindkettő - obydwaj obydwoje a także liczebnikoacutew

złożonych (12 22 32)

Taki dualizm jest cechą charakterystyczną językoacutew ugryjskich W języku chantyjskim mamy kat

kătɘn zaś w mansyjskim - kit kitiɣ

V Przedimek

Przedimek w języku węgierskim jest nieokreślony (egy - dosł jeden jak po niemiecku francusku

hiszpańsku) lub określony (a az - zależnie od tego czy wyraz zaczyna się na spoacutełgłoskę czy

samogłoskę)

Przedimka nieokreślonego używamy gdy

chodzi nam o pojedynczą sztukę czegoś zwłaszcza gdy wspominamy o tym po raz pierwszy

(Keacuterek egy tollat - Poproszę długopis NOX ez egy magyar zenecsoport - NOX jest węgierską

grupą muzyczną)

wyrażamy że coś gdzieś jest nie kładąc nacisku na miejsce (Az asztalon van egy telefon - Na

stole jest telefon - analogicznie do hiszp hay lub ang there is) - ale gdy nacisk kładziemy na

miejsce użyjemy już przedimka określonego (A telefon az asztalon van - Telefon jest na stole

- analogicznie do hiszp estaacute)

Przedimka określonego używamy częściej

gdy określamy typ desygnatu a nie pojedynczą sztukę (Az aacuteruhaacutez nyolckor nyit - Dom

towarowy otwierają o oacutesmej - w znaczeniu domy towarowe jako instytucja A harangokat

bronzboacutel oumlntik - Dzwony odlewa się z brązu - dzwon jako typ przedmiotoacutew)

gdy określamy pojęcia abstrakcyjne (A szeacutepseacuteg nem minden - Piękno to nie wszystko Ilyen az

eacutelet - Takie jest życie)

gdy określamy materiał lub gatunek ale nie w połączeniu coś jest zrobione z czegoś (A viacutez

neacutelkuumlloumlzhetetlen az eacutelethez - Woda jest niezbędna do życia Szeretem a magyar borokat -

Lubię węgierskie wina Ale Ez a taacuteska bőrből van - Ta torba jest ze skoacutery p też przykład z

dzwonami - bronz nie ma przedimka)

gdy określamy czynności (Az uacuteszaacutes nagyon egeacuteszseacuteges - Pływanie jest bardzo zdrowe)

w połączeniu z nazwami goacuter rzek moacuterz prowincji a Duna a Kaacuterpaacutetok a Foumlldkoumlzi tenger

(Morze Śroacutedziemne) az Alfoumlld (Wlk Niz Węgierska) a Mazovia (Mazowsze) a Gellertheacutegy

(Goacutera Gellerta w Budapeszcie)

w połączeniu z wieloczłonowymi nazwami państw (az Egyesuumllt Aacutellamok - Stany Zjednoczone

a Magyar Koumlztaacutersasaacuteg - Republika Węgierska)

w połączeniu z nazwą miasta dzielnicy państwa lub kontynentu gdy nazwa ta jest określona

przydawką (a reacutegi Euroacutepa - Stara Europa a kis Svaacutejc - mała Szwajcaria a szeacutep Roma - piękny

Rzym a veszeacutelyes Bronx - niebezpieczny Bronx) ogoacutelnie jednak miasta dzielnice państwa i

kontynenty nie mają żadnego przedimka

w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym i z rzeczownikiem z końcoacutewką dzierżawczą (Ez a

kocsi nem az enyeacutem - Ten samochoacuted nie jest moacutej A mi irodaacutenk a foumlldszinten van - Nasze

biuro jest na parterze)

Nie używamy żadnego przedimka w przypadkach wspomnianych wyżej a także

gdy klasyfikujemy desygnat (np moacutewimy o zawodach A baacutetyaacutem meacuternoumlk - Moacutej (starszy) brat

jest inżynierem Lub Ez nem bor - To nie wino A juh aacutellat - Owca to zwierzę)

gdy rzeczownik określa ogoacutelne czynności lub rzeczy (Este mindig teacuteveacutet neacutezek - Wieczorem

zawsze oglądam telewizję)

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

gdy moacutewimy o części większej całości (Viacutezet keacuterek - Poproszę wody Feheacuter lovat vettem a

vaacutesaacuteron - Na targu kupiłem białego konia [jednego z wielu]) - w języku polskim często (choć

nie zawsze) taki rzeczownik jest w dopełniaczu w fińskim - w partitivusie

w połączeniu z imionami i nazwiskami

Prawidłowe użycie przedimka jest dużo ważniejsze w języku węgierskim niż w niektoacuterych innych

posiadających przedimki (np angielskim czy romańskich) ponieważ od przedimka stojącego przed

dopełnieniem zależy czy czasownik rządzący tym dopełnieniem wystąpi w koniugacji podmiotowej

czy przedmiotowej Podobnie jest w jęz niemieckim gdzie od przedimka zależy końcoacutewka

przydawki

Słownictwo

Pochodzenie

Podstawowy i najczęściej używany zasoacuteb słoacutew w języku węgierskim jest pochodzenia ugrofińskiego

w większości widać podobieństwo do innych językoacutew z tej rodziny Dotyczy to słoacutew z takich dziedzin

życia jak

części ciała (węg faj fiń paumlauml - głowa węg fuumll komi pel` - ucho węg szem fiń silme - oko

węg szaacutej fiń est suu - usta węg keacutez fiń est kaumlsi - ręka)

życie rodzinne (węg anya fiń emauml - matka węg ős - starodawny fiń isauml - ojciec węg vő

fiń vaumlvy - zięć)

sprawy życia pośmiertnego i pradawnej religii (węg leacutelek chant lil - dusza fiń loumlyly - opar)

nazwy najdawniej znanych metali (węg vas - żelazo fiń vaski - miedź węg oacuten mar wulno -

cyna)

myślistwo i przygotowanie żywności (węg nyiacutel fiń nuoli - strzała węg haacuteloacute fiń kalin -

sieć węg leves fiń liemi - zupa węg vaj fin voi - masło węg kő fiń est kivi - kamień

węg keacutes mar kuumlzouml - noacuteż węg meacuteh fiń mehilaumlinen - pszczoła węg mell - pierś fiń maito -

mleko węg veacuter fiń veri - krew)

Ok 200 lat pne Węgrzy zamieszkiwali tereny nad Kamą gdzie kontaktowali się z Protobułgarami Z

kolei ok VII w ne znaleźli się nad Morzem Azowskim gdzie mieli kontakt z Chazarami Wtedy do

języka węgierskiego przedostało się dużo słoacutew pochodzenia tureckiego Głoacutewnie dotyczyły one

hodowli i uprawy ziemi (bika - byk kecske - koza disznoacute - świnia tyuacutek - kura buacuteza - pszenica aacuterpa -

jęczmień alma - jabłko szőlő - winogrona bor - wino) mieszkania (keacutep - obraz oacutel - chlew saacutetor -

namiot) prawa (toumlrveacuteny - ustawa) przesądoacutew (boszorkaacuteny - czarownica saacuterkaacuteny - smok bűvoumll -

zaczarować) wytwoacuterstwa i zawodoacutew (gyaacutert - produkować gyuacuter - miesić ciasto aacutecs - cieśla szűcs -

kuśnierz) Z tych czasoacutew pochodzi też trochę słoacutew irańskich (teheacuten - krowa tej - mleko hiacuted - most)

Po zasiedleniu basenu karpackiego (895 rok) Węgrzy przejęli dużo słoacutew od Słowian Dotyczą one

rolnictwa (szilva - śliwka bab - fasola kaacuteposzta - kapusta reacutepa - rzepa villa - widelec widły

gereblye - grabie asztag - stoacuteg patkoacute - podkowa baacuteraacuteny - baran kacsa - kaczka galamb - gołąb)

urządzenia domu (udvar - dwoacuter konyha - kuchnia gerenda - belka ale też grzęda ablak - okno por

obłok keacutemeacuteny - komin asztal - stoacuteł polc - poacutełka kulcs - klucz) jedzenia (ebeacuted - obiad uzsonna -

podwieczorek por ros ужин - kolacja vaacutecsora - kolacja por wieczoacuter kolbaacutesz - kiełbasa szalonna -

boczek por ros сало - słonina) ubrania (szoknya - spoacutednica por suknia csizma - buty z cholewami

por ciżma) życia rodzinnego (mostoha - macocha unoka - wnuk) spraw państwowych i kościelnych

(kiraacutely - kroacutel ispaacuten - wysoki urzędnik kroacutelewski por żupan tiszt - oficer por czcić pecseacutet - pieczęć

kereszt - krzyż pap - ksiądz por ros поп baraacutet - przyjaciel ale też brat zakonny apaacuteca - opat) dni

tygodnia (patrz sekcja Pożyczki słowiańskie) narzędzi (kalapaacutecs - młotek por klepać abroncs -

obręcz voumldoumlr - wiadro cseber - ceber) nazwy narodoacutew (goumlroumlg - Grek neacutemet - Niemiec lengyel -

Polak od nazwy plemienia Lędzian szerb horvaacutet ukraacuten)

Po przyjęciu chrześcijaństwa do języka węgierskiego przeszło dużo słoacutew z łaciny Dotyczyły one

głoacutewnie religii edukacji oraz organizacji państwa i kościoła (angyal - anioł ostya - opłatek por

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

hostia templom - świątynia kościoacuteł iskola - szkoła taacutebla - tablica kreacuteta - kreda lecke - lekcja papiacuter

- papier tinta - atrament por hiszp tinta) oraz zioacuteł i przypraw (gyoumlmbeacuter - imbir por franc

gingembre menta - mięta zsaacutelya - szałwia por łac salvia)

Na język węgierski zawsze silny wpływ miał język niemiecki Wpływ ten nasilił się po objęciu tronu

węgierskiego przez Habsburgoacutew w XVI wieku Jednocześnie ponad połowę kraju zajęli Turkowie

powodując nowy napływ słoacutew tureckich W wieku XVIII pojawiły się słowa pochodzenia

francuskiego i włoskiego od końca wieku XIX - słowa angielskie Wśroacuted młodzieży i w żargonach

istnieją też słowa pochodzenia cygańskiego (np csaj - dziewczyna panna duma - bzdury) czy też

jidisz (haver - gościu sraacutec - chłopak)

W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział roacuteżnych źroacutedeł pochodzenia słownictwa

węgierskiego Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słoacutew)

pochodzenie udział procentowy

ugrofińskie 21

słowiańskie 20

niemieckie 11

tureckie 95

łacińskie i greckie 6

romańskie 25

irańskie 1

nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 słoacutew ma pochodzenie

ugrofińskie

Puryzm językowy

Węgrzy często tłumaczą dosłownie na węgierski słowa pochodzące z angielskiego greki czy też

łaciny w innych językach istniejące praktycznie bez zmian - lub też znajdują własne określenia dla

takich pojęć Jest to jedną z przyczyn dla ktoacuterej węgierski sprawia trudność osobom uczącym się go

toumlrteacutenik - zdarza się rArr toumlrteacutenelem - historia

szaacutemiacutet - liczy geacutep - maszyna rArr szaacutemiacutetoacutegeacutep - komputer

vegyes - mieszany tan - nauka rArr vegytan - chemia (choć często używa się też słowa keacutemia)

Foumlld - Ziemia rajz - rysuje rArr foumlldrajz - geografia

iacuter - pisze rArr iacuterodalom - literatura helyes - właściwy rArr helyesiacuteraacutes - ortografia

uumlgy - sprawa veacuted - broni rArr uumlgyveacuted - adwokat vivő - noszący (visz - nosi) rArr uumlgyvivő - charge

daffaires

szaacutellaacutes - kwatera rArr szaacutelloda - hotel

meacuter - mierzy rArr meacuternoumlk - inżynier

riaszt - straszy rArr riasztoacute - alarm

igazgat - zarządzać rArr igazgatoacute - dyrektor

koumlvet - idzie za kimś wysłannik poseł nagy - duży rArr nagykoumlvet - ambasador nagykoumlvetseacuteg -

ambasada

maacutes maacutesik - inny rArr (le)maacutesol - kopiuje

kereacutek - koło paacuter - para rArr kereacutekpaacuter - rower (choć moacutewi się też bicikli)

rend - porządek őr - strażnik rArr rendőr - policjant rendőrseacuteg - policja

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Bogactwo czasownikoacutew

Węgrzy mają dużą inwencję w tworzeniu czasownikoacutew od niemalże dowolnych wyrazoacutew Bardzo to

upraszcza porozumiewanie się ale może też wprawić w zdumienie obcokrajowca Takie czasowniki

są najczęściej ikowe

soumlr - piwo rArr soumlroumlzik - pije piwo

bor - wino rArr borozik - pije wino

paacutelinka - woacutedka rArr palinkaacutezik - pije woacutedkę (tu trzeba uważać - gdy powiemy iszik palinkaacutet może to

zostać zrozumiane jako pije woacutedkę nałogowo)

gomba - grzyb rArr gombaacutezik - zbiera grzyby

kereacutekpaacuter - rower rArr kereacutekpaacuterozik - jeździ na rowerze

foci - futbol (roacutewnież labdaruacutegaacutes - dosł kopanie piłki) rArr focizik - gra w piłkę

Do kategorii slangu należy zaliczyć np

csaj - panienka rArr (be)csajozik - idzie na dziewczyny

i analogicznie pasi - facet rArr (be)pasizik rArr podrywa facetoacutew

banda - banda rArr bandaacutezik - włoacuteczy się z kimś

Istnieje roacutewnież czasownik beacutekaacuteveacutezik Pochodzi on od skroacutetu BKV - Budapesti Koumlzleacutekedeacutesi Vallalaacutet

(Budapeszteńskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne) i oznacza głoacutewnie korzystać z komunikacji

miejskiej Budapesztu Ale od niedawna oznacza też podkradać publiczne pieniądze co ma związek z

ujawnionymi aferami finansowymi w BKV

Pożyczki słowiańskie

wyraz węgierski polski odpowiednik

mezsgye miedza

kasza kosa

szeacutena siano

konkoly kąkol

dorong drąg

galamb gołąb

munka praca (męka)

szerda środa

csuumltoumlrtoumlk czwartek

peacutentek piątek

szomszeacuted sąsiad

kaacuteposzta kapusta

baraacutezda bruzda

szalma słoma

len len

gereblye grabie

cseresznye czereśnia

szilva śliwka

maacutelna malina

galagonya głoacuteg

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

jaacutevor jawor

baacuteraacuteny baran

kacsa kaczka

medve niedźwiedź

vidra wydra

giliszta glista

bolha pchła

raacutek rak

csoacutenak czoacutełno

patak potok

mocsaacuter moczary

udvar podwoacuterze

konyha kuchnia

pince piwnica

gerenda belka (grzęda)

asztal stoacuteł

polc poacutełka

kulcs klucz

ebeacuted obiad

vacsora kolacja (wieczerza)

teacuteszta ciasto

kalaacutecs kołacz

pecsenye pieczeń

kolbaacutesz kiełbasa

szalonna słonina

szoknya spoacutednica

csalaacuted rodzina

cseleacuted czeladź

deacuted (pra)dziad

unoka wnuk

bodnaacuter bednarz

takaacutecs tkacz

kovaacutecs kowal

kalapaacutecs młotek (klepacz)

borotva brzytwa

korong krąg

abroncs obręcz

voumldoumlr wiadro

kiraacutely kroacutel

vajda wojewoda

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

ispaacuten żupan

paraszt chłop (prosty)

peacutenz pieniądz

pecseacutet pieczęć

karaacutecsony święta Bożego Narodzenia (przekraczać)

neacutemet niemiecki

lengyel polski

szabad wolny swobodny

bolond błazen (błąd)

tompa tępy

pisztraacuteng pstrąg

draacutega drogi

utca ulica

macska kot(ka) (mačka po chorwacku serbsku słoweńsku i słowacku)

szekerce siekiera

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

Dialekty języka

Wyroacuteżnia się osiem głoacutewnych dialektoacutew języka węgierskiego

[8] (patrz mapa)

1 Zachodni (nyugati)

występowanie trzech samogłosek e - dwie opisane w sekcji Fonetyka i trzecia wymawiana

pośrednio (euml) jak w polskim słowie miejsca np lehet (może być) rArr leumlhet legy (mucha) rArr

leumlgy (ale legy = bądź jest wymawiane normalnie)

wymowa długich uacute ű iacute jako kroacutetkich (uacutet rArr ut - droga viacutez rArr viz - woda)

wymowa najkroacutetszego e jak słabego ouml betű rArr boumltű - litera felmegy rArr foumllmeumlgy - wchodzi

(drugie e jest wymawiane jak w polskim słowie miejsca)

wypadanie l zamykającej sylabę z jednoczesnym ściśnięciem samogłoski szalma rArr szoacutema -

słoma hallgat rArr hāgat - słuchać milczeć (z długim a ale wymawianym jak po polsku a nie

jak np w węg słowie aacutell)

wymowa ly jak l folyik rArr folik - płynie

dźwięk j zmienia się po spoacutełgłosce w gy lub ty borjuacute rArr borgyuacute - cielę apja rArr aptya - jegojej

ojciec

2 Zadunajski (dunaacutentuacuteli) Cechy dialektu zachodniego a dodatkowo samogłoska a występująca po

sylabie z długim aacute jest wymawiana ciaśniej niż literackie węgierskie a laacuteba rArr laacutebacirc - noga (acirc

wymawia się jak polskie o - ciaśniej niż węgierskie a) vaacutegja rArr vaacuteggyacirc - tnie (kon przedm oproacutecz acirc

mamy zmianę j po spoacutełgłosce w gy)

3 Południowy (deacuteli) Cechy dialektu zachodniego ale silniejsza wymowa najkroacutetszego e jak słabego

ouml W tej gwarze np megette (zjadł kon przedm) brzmi jak moumlgoumltte (za nim)

4 Cisański (tiszai alfoumlldi)

zamiast długich oacute ő oraz kroacutetkich zbitek ol oumll występują zacieśniające się dyftongi boacutek rArr

bouk - pokłon volt rArr vaut - był zoumlld rArr zoumluumld - zielony

długie eacute wymawia się czasem jak iacute (peacutenz rArr piacutenz - pieniądze keacutek rArr kiacutek rArr niebieski) a czasem

zastępuje się zacieśniającym dyftongiem (keacutez rArr keacuteiz - ręka)

wymowa ly i l przed samogłoskami jak j laacuteny rArr jaacuteny lyuk rArr juk rArr dziura

5 Paloacutec

ly przed samogłoskami wymawiane jest bardziej jak lj niż j (golyoacute rArr goˡjo - kula pocisk

folyik rArr foˡjik - płynie) podobnie wymawia się l

ciaśniejsza wymowa a i aacute szamaacuter rArr szacircmār - osioł (acirc jak polskie o ā jak polskie a ale

dłużej) laacuteny rArr ˡjāny - dziewczyna (wymowa l - j w)

zmiękczanie n d t von rArr vony - ciągnie dinnye rArr gyinnyeuml - dynia tuumlkoumlr rArr tyuumlkoumlr - lustro

rozroacuteżnianie e euml eacute

6 Poacutełnocno-wschodni (eacuteszakkeleti) Cechy podobne jak w dialekcie cisańskim ale długie eacute zmienia

się w dyftong otwierający ieuml keacutek rArr kieumlk

7 Środkowo-siedmiogrodzki (mezőseacutegi) (już poza granicami obecnych Węgier) Cechy podobne jak

w dialekcie cisańskim poza tym

o wymawiane jak a bor rArr bar - wino gondol rArr gandal - myśli

szerzej wymawiane ouml zwłaszcza akcentowane - trochę jak oumle (ze słyszalnym e) oumlkoumlr rArr ouml

ekouml

er

- woacuteł oumllel rArr oumlelel - przytula

nieakcentowane ouml często wymawiane jako e tuumlkoumlr rArr tűker - lustro oumlkroumlk rArr oumlekrek - woły

8 Szeklerski Występuje we wsch Siedmiogrodzie najbardziej niejednorodny ze wszystkich

węgierskich dialektoacutew Sami Szeklerzy uważają się za Węgroacutew ale ich pochodzenie nie jest ustalone

Według badaczy rzeczywiście mogą być oni węgierskiego pochodzenia ale mogą też pochodzić od

Awaroacutew lub Hunoacutew i mogli zamieszkiwać Siedmiogroacuted jeszcze przed zasiedleniem basenu

karpackiego przez Węgroacutew Cechy dialektu szeklerskiego

ścieśnienie samogłosek w jednych przypadkach minket rArr muumlnket - nas (biernik) titeket rArr

tuumltoumlkoumlt - was (biernik) kis rArr kuumls - mały eacutenekel rArr eacutenekoumll - śpiewać

otwarcie samogłosek w innych przypadkach fuumll rArr fil - ucho uumlnnep rArr innep - święto

wymowa ly jako j ale nie zawsze

liczne słowa nie używane przez pozostałych Węgroacutew

Na mapie widać jeszcze dialekt Czangoacutew (nr 9) Czangowie to lud o podobnie nieznanym

pochodzeniu jak Szeklerzy Mieszkają w rumuńskiej części Mołdawii Wyznają katolicyzm w

odroacuteżnieniu od prawosławnych Rumunoacutew Węgrzy uważają ich język za dialekt węgierskiego

(zbliżony bardzo do średniowiecznej odmiany języka) ale jest on na tyle roacuteżny od wspoacutełczesnego

literackiego języka węgierskiego że Węgrzy i Czangowie się nie rozumieją

Rozmoacutewki

Nazywam się XY ndash XY vagyok

Dzień dobry ndash (rano) Joacute reggelt (w ciągu dnia) Joacute napot

Dobry wieczoacuter ndash Joacute esteacutet

Dobranoc ndash Joacute eacutejszakaacutet

Dziękuję (bardzo) ndash Koumlszoumlnoumlm (szeacutepen)

Proszę ndash Keacuterem Sziacutevesen

Tak ndash Igen

Nie ndash Nem

(Nie) rozumiem ndash (Nem) eacutertem

Przepraszam ndash Elneacutezeacutest

Na zdrowie ndash Egeacuteszseacutegedre

Varia

Określenie koloru czerwonego

Język węgierski ma dwa słowa na określenie koloru czerwonego piros i voumlroumls

piros voumlroumls

znaczenie

dosłowne żywoczerwony ciemnoczerwony

znaczenie

przenośne

dla opisu przedmiotoacutew nieożywionych

bądź sztucznych dla oddania obojętnego

lub przychylnego nastawienia

dla opisu przedmiotoacutew ożywionych lub

naturalnych (przedmiotoacutew biologicznych

przyrodniczych fizycznych

astronomicznych) dla oddania silnego

zaangażowania emocjonalnego lub powagi

przykłady

użycia

czerwony znak czerwona kredka

czerwona farba czerwony dzień (w

kalendarzu) czerwone policzki czerwone

usta czerwone kwiaty czerwone jabłko

kier czerwony samochoacuted czerwone

światło (jako zakaz) czerwień na fladze

czerwona papryka czerwony pieprz

komunizm socjalizm Armia Czerwona

czerwone wino czerwony dywan (dla

gości) miłość Czerwony Krzyż Morze

Czerwone czerwień (kolor światło w

widmie) czerwone ciałka krwi czerwona

kapusta czerwone niebo (przy zachodzie

słońca)

Związki pokrewieństwa

W węgierszczyźnie istnieją pojęcia uwzględniające wiek rodzeństwa oumlcs (młodszy brat) baacutety (starszy

brat) huacuteg (młodsza siostra) nőveacuter (starsza siostra)

Istnieje też słowo testveacuter oznaczające pojedynczego członka rodzeństwa (brata albo siostrę) bez

rozroacuteżnienia ze względu na płeć - poprzez dodanie fiuacute (chłopak) lub laacuteny (dziewczyna) można

utowrzyć słowo oznaczające brata (fiuacutetestveacuter) lub siostrę (laacutenytestveacuter) bez określania ich wieku

względem moacutewiącego

Przodkoacutew i potomkoacutew można nazywać do piątego pokolenia

nagy- (dziadkowie) np nagyszuumllők (dziadkowie - nagy (duży))

deacuted- (pra-) np deacutedapa (pradziadek)

uumlk- (prapra-) np uumlkunoka (wnuk wnuka)

szeacutep- (praprapra-) np szeacutepanya (babka prababcipradziadka)

Literatura

Istvan Varsaacutenyi Magyar-lengyel eacutes lengyel-magyar szoacutetaacuter Terra Budapest 1988

Istvan Kenesei (red) A nyelv eacutes a nyelvek Akadeacutemiai Kiadoacute Budapest 2004

Gyoumlrgy Nanofvszky (red) Nyelvrokonaink Teleki Laszloacute Alapiacutetvaacuteny Budapest 2000

Hungarolingua - Magyar nyelvkoumlnyv t 1-3 Debreceni Nyaacuteri Egyetem Debrecen 1996-2001

Przypisy

1 Gy Nanofvszky (red) Nyelvrokonaink Teleki Laszloacute Alapiacutetvaacuteny Budapest 2000 s 268

2 Gy Nanofvszky s 279 i 284

3 Gy Nanofvszky s 193 194 272 273

4 Istvaacuten Kenesei (red) A nyelv eacutes a nyelvek Akadeacutemiai Kiadoacute Budapest 2004 s 77

5 Neacutepszoacutetaacuter

6 Beacutekaacuteveacutezik - Szlengblog

7 Hiacuterszerző - Belfoumlld - Veacutegkieleacutegiacuteteacutesek kaacuteoszba fullad a BKV botraacutenysorozata

8 Gy Nanofvszky s 274 275

9 Kristoacute Gyula A szeacutekelyek eredete Budapest 2005

Magyar nyelv httphuwikipediaorgwikiMagyar_nyelv

A magyar nyelv elterjedeacutese

A magyar nyelv a hivatalosan a Magyar Tudomaacutenyos Akadeacutemia aacuteltal is elfogadottnak tekintett

nyelvtudomaacutenyi elmeacutelet szerint az uraacuteli nyelvcsalaacuted tagja a finnugor nyelvek koumlzeacute tartozoacute ugor

nyelvek egyike A legnagyobb finnugor nyelv Legkoumlzelebbi rokonai a manysi eacutes a hanti nyelv majd

utaacutenuk az udmurt eacutes a komi nyelv Vannak olyan veacutelemeacutenyek melyek szerint a csaacutengoacute oumlnaacutelloacute nyelv

iacutegy ez volna a magyar legkoumlzelebbi rokonnyelve[1]

A finnugor nyelvcsalaacuted leacuteteacutet toumlbben vitatjaacutek (alternatiacutev veacutelemeacutenyek a magyar nyelv rokonsaacutegaacuteroacutel) s

ezt a legkuumlloumlnfeacuteleacutebb elmeacuteletekkel eacutes tudomaacutenyos kutataacutesokkal proacutebaacuteljaacutek alaacutetaacutemasztani Ezek a

legkuumlloumlnboumlzőbb moacutedokon aacutellnak szemben a hivatalos aacutellaacutesponttal kezdve annak finomiacutetaacutesaacuteval

miszerint a magyar nyelv az ugor-nyelvek oumlnaacutelloacute aacutega a finnugor aacuteg mellett ndash ilyenformaacuten nem

finnugor nyelv ndash egeacuteszen az olyan elmeacuteletekig amelyek magaacutet az ugor eacutes uraacuteli rokonsaacutegot tagadjaacutek

A magyar nyelv legtoumlbb beszeacutelője Magyarorszaacutegon eacutel Magyarorszaacutegon kiacutevuumll főleg a Kaacuterpaacutet-medence

toumlbbi orszaacutegaacuteban beszeacutelik Romaacutenia (főkeacutent Erdeacutely) Szlovaacutekia Szerbia (a Vajdasaacuteg) Ukrajna

(Kaacuterpaacutetalja) Horvaacutetorszaacuteg Szloveacutenia eacutes Ausztria teruumlleteacuten

A magyar nyelv Magyarorszaacuteg hivatalos nyelve 1844 oacuteta amikor is a latin nyelvet vaacuteltotta fel[2]

Az

Euroacutepai Unioacute hivatalos nyelveinek egyike Ezenkiacutevuumll a magyar az egyik hivatalos nyelv a

Vajdasaacutegban valamint Szloveacutenia haacuterom koumlzseacutegeacuteben (Dobronak Őrihodos eacutes Lendva) A magyar

nyelvet a vilaacuteg nyelveinek soraacuteban a 62 helyre teszik az anyanyelvi beszeacutelők szaacutema szerint

Euroacutepaacuteban a 14 legbeszeacuteltebb nyelv[3]

A magyar nyelv agglutinaacuteloacute azaz ragozoacute nyelv A magyar iacuteraacutesrendszer a latin aacutebeacuteceacute bőviacutetett vaacuteltozata

Beszeacutelők szaacutema

A magyar nyelv beszeacutelőinek szaacutema becsleacutesek szerint 16 millioacute (ezzel az uraacuteli nyelvcsalaacuted

legneacutepesebb tagja) koumlzuumlluumlk kb 15 millioacutean eacutelnak a Kaacuterpaacutet-medence teruumlleteacuten 10 millioacutean

Magyarorszaacutegon 25 millioacutean Romaacuteniaacuteban 1 millioacutean Szlovaacutekiaacuteban 700 ezren a volt Jugoszlaacutevia

teruumlleteacuten 250 ezren Kaacuterpaacutetaljaacuten 50 ezren Ausztriaacuteban [4]

A magyar anyanyelvű szemeacutelyek szaacutema a vilaacutegon becsleacutesek szerint 15 millioacute lehet Az Euroacutepai

Unioacuteban 135 millioacute magyar anyanyelvű ember eacutel A toumlbbi euroacutepai orszaacutegban 500 ezer Euroacutepaacuten kiacutevuumll

kb 1 millioacute a magyar anyanyelvűek szaacutema] akik koumlzuumll azonban otthonaacuteban maacuter nem mindenki

hasznaacutelja a magyar nyelvet Tovaacutebbi 1 millioacutean beszeacutelik a magyart maacutesodik nyelvkeacutent elsősorban a

Kaacuterpaacutet-medence orszaacutegaiban

A magyarul beszeacutelő magyarok szaacutema Magyarorszaacutegon 1970-ben 103 millioacute 1980-ban 1064 millioacute

orszaacuteghataacuteron kiacutevuumll 1970-ben 59 millioacute 1980-ban 607 millioacute a vilaacutegon 1970-ben 162 millioacute 1980-

ban 1671 millioacute volt[5]

Rozmoacutewki

Nazywam się XY ndash XY vagyok

Dzień dobry ndash (rano) Joacute reggelt (w ciągu dnia) Joacute napot

Dobry wieczoacuter ndash Joacute esteacutet

Dobranoc ndash Joacute eacutejszakaacutet

Dziękuję (bardzo) ndash Koumlszoumlnoumlm (szeacutepen)

Proszę ndash Keacuterem Sziacutevesen

Tak ndash Igen

Nie ndash Nem

(Nie) rozumiem ndash (Nem) eacutertem

Przepraszam ndash Elneacutezeacutest

Na zdrowie ndash Egeacuteszseacutegedre

Varia

Określenie koloru czerwonego

Język węgierski ma dwa słowa na określenie koloru czerwonego piros i voumlroumls

piros voumlroumls

znaczenie

dosłowne żywoczerwony ciemnoczerwony

znaczenie

przenośne

dla opisu przedmiotoacutew nieożywionych

bądź sztucznych dla oddania obojętnego

lub przychylnego nastawienia

dla opisu przedmiotoacutew ożywionych lub

naturalnych (przedmiotoacutew biologicznych

przyrodniczych fizycznych

astronomicznych) dla oddania silnego

zaangażowania emocjonalnego lub powagi

przykłady

użycia

czerwony znak czerwona kredka

czerwona farba czerwony dzień (w

kalendarzu) czerwone policzki czerwone

usta czerwone kwiaty czerwone jabłko

kier czerwony samochoacuted czerwone

światło (jako zakaz) czerwień na fladze

czerwona papryka czerwony pieprz

komunizm socjalizm Armia Czerwona

czerwone wino czerwony dywan (dla

gości) miłość Czerwony Krzyż Morze

Czerwone czerwień (kolor światło w

widmie) czerwone ciałka krwi czerwona

kapusta czerwone niebo (przy zachodzie

słońca)

Związki pokrewieństwa

W węgierszczyźnie istnieją pojęcia uwzględniające wiek rodzeństwa oumlcs (młodszy brat) baacutety (starszy

brat) huacuteg (młodsza siostra) nőveacuter (starsza siostra)

Istnieje też słowo testveacuter oznaczające pojedynczego członka rodzeństwa (brata albo siostrę) bez

rozroacuteżnienia ze względu na płeć - poprzez dodanie fiuacute (chłopak) lub laacuteny (dziewczyna) można

utowrzyć słowo oznaczające brata (fiuacutetestveacuter) lub siostrę (laacutenytestveacuter) bez określania ich wieku

względem moacutewiącego

Przodkoacutew i potomkoacutew można nazywać do piątego pokolenia

nagy- (dziadkowie) np nagyszuumllők (dziadkowie - nagy (duży))

deacuted- (pra-) np deacutedapa (pradziadek)

uumlk- (prapra-) np uumlkunoka (wnuk wnuka)

szeacutep- (praprapra-) np szeacutepanya (babka prababcipradziadka)

Literatura

Istvan Varsaacutenyi Magyar-lengyel eacutes lengyel-magyar szoacutetaacuter Terra Budapest 1988

Istvan Kenesei (red) A nyelv eacutes a nyelvek Akadeacutemiai Kiadoacute Budapest 2004

Gyoumlrgy Nanofvszky (red) Nyelvrokonaink Teleki Laszloacute Alapiacutetvaacuteny Budapest 2000

Hungarolingua - Magyar nyelvkoumlnyv t 1-3 Debreceni Nyaacuteri Egyetem Debrecen 1996-2001

Przypisy

1 Gy Nanofvszky (red) Nyelvrokonaink Teleki Laszloacute Alapiacutetvaacuteny Budapest 2000 s 268

2 Gy Nanofvszky s 279 i 284

3 Gy Nanofvszky s 193 194 272 273

4 Istvaacuten Kenesei (red) A nyelv eacutes a nyelvek Akadeacutemiai Kiadoacute Budapest 2004 s 77

5 Neacutepszoacutetaacuter

6 Beacutekaacuteveacutezik - Szlengblog

7 Hiacuterszerző - Belfoumlld - Veacutegkieleacutegiacuteteacutesek kaacuteoszba fullad a BKV botraacutenysorozata

8 Gy Nanofvszky s 274 275

9 Kristoacute Gyula A szeacutekelyek eredete Budapest 2005

Magyar nyelv httphuwikipediaorgwikiMagyar_nyelv

A magyar nyelv elterjedeacutese

A magyar nyelv a hivatalosan a Magyar Tudomaacutenyos Akadeacutemia aacuteltal is elfogadottnak tekintett

nyelvtudomaacutenyi elmeacutelet szerint az uraacuteli nyelvcsalaacuted tagja a finnugor nyelvek koumlzeacute tartozoacute ugor

nyelvek egyike A legnagyobb finnugor nyelv Legkoumlzelebbi rokonai a manysi eacutes a hanti nyelv majd

utaacutenuk az udmurt eacutes a komi nyelv Vannak olyan veacutelemeacutenyek melyek szerint a csaacutengoacute oumlnaacutelloacute nyelv

iacutegy ez volna a magyar legkoumlzelebbi rokonnyelve[1]

A finnugor nyelvcsalaacuted leacuteteacutet toumlbben vitatjaacutek (alternatiacutev veacutelemeacutenyek a magyar nyelv rokonsaacutegaacuteroacutel) s

ezt a legkuumlloumlnfeacuteleacutebb elmeacuteletekkel eacutes tudomaacutenyos kutataacutesokkal proacutebaacuteljaacutek alaacutetaacutemasztani Ezek a

legkuumlloumlnboumlzőbb moacutedokon aacutellnak szemben a hivatalos aacutellaacutesponttal kezdve annak finomiacutetaacutesaacuteval

miszerint a magyar nyelv az ugor-nyelvek oumlnaacutelloacute aacutega a finnugor aacuteg mellett ndash ilyenformaacuten nem

finnugor nyelv ndash egeacuteszen az olyan elmeacuteletekig amelyek magaacutet az ugor eacutes uraacuteli rokonsaacutegot tagadjaacutek

A magyar nyelv legtoumlbb beszeacutelője Magyarorszaacutegon eacutel Magyarorszaacutegon kiacutevuumll főleg a Kaacuterpaacutet-medence

toumlbbi orszaacutegaacuteban beszeacutelik Romaacutenia (főkeacutent Erdeacutely) Szlovaacutekia Szerbia (a Vajdasaacuteg) Ukrajna

(Kaacuterpaacutetalja) Horvaacutetorszaacuteg Szloveacutenia eacutes Ausztria teruumlleteacuten

A magyar nyelv Magyarorszaacuteg hivatalos nyelve 1844 oacuteta amikor is a latin nyelvet vaacuteltotta fel[2]

Az

Euroacutepai Unioacute hivatalos nyelveinek egyike Ezenkiacutevuumll a magyar az egyik hivatalos nyelv a

Vajdasaacutegban valamint Szloveacutenia haacuterom koumlzseacutegeacuteben (Dobronak Őrihodos eacutes Lendva) A magyar

nyelvet a vilaacuteg nyelveinek soraacuteban a 62 helyre teszik az anyanyelvi beszeacutelők szaacutema szerint

Euroacutepaacuteban a 14 legbeszeacuteltebb nyelv[3]

A magyar nyelv agglutinaacuteloacute azaz ragozoacute nyelv A magyar iacuteraacutesrendszer a latin aacutebeacuteceacute bőviacutetett vaacuteltozata

Beszeacutelők szaacutema

A magyar nyelv beszeacutelőinek szaacutema becsleacutesek szerint 16 millioacute (ezzel az uraacuteli nyelvcsalaacuted

legneacutepesebb tagja) koumlzuumlluumlk kb 15 millioacutean eacutelnak a Kaacuterpaacutet-medence teruumlleteacuten 10 millioacutean

Magyarorszaacutegon 25 millioacutean Romaacuteniaacuteban 1 millioacutean Szlovaacutekiaacuteban 700 ezren a volt Jugoszlaacutevia

teruumlleteacuten 250 ezren Kaacuterpaacutetaljaacuten 50 ezren Ausztriaacuteban [4]

A magyar anyanyelvű szemeacutelyek szaacutema a vilaacutegon becsleacutesek szerint 15 millioacute lehet Az Euroacutepai

Unioacuteban 135 millioacute magyar anyanyelvű ember eacutel A toumlbbi euroacutepai orszaacutegban 500 ezer Euroacutepaacuten kiacutevuumll

kb 1 millioacute a magyar anyanyelvűek szaacutema] akik koumlzuumll azonban otthonaacuteban maacuter nem mindenki

hasznaacutelja a magyar nyelvet Tovaacutebbi 1 millioacutean beszeacutelik a magyart maacutesodik nyelvkeacutent elsősorban a

Kaacuterpaacutet-medence orszaacutegaiban

A magyarul beszeacutelő magyarok szaacutema Magyarorszaacutegon 1970-ben 103 millioacute 1980-ban 1064 millioacute

orszaacuteghataacuteron kiacutevuumll 1970-ben 59 millioacute 1980-ban 607 millioacute a vilaacutegon 1970-ben 162 millioacute 1980-

ban 1671 millioacute volt[5]

Związki pokrewieństwa

W węgierszczyźnie istnieją pojęcia uwzględniające wiek rodzeństwa oumlcs (młodszy brat) baacutety (starszy

brat) huacuteg (młodsza siostra) nőveacuter (starsza siostra)

Istnieje też słowo testveacuter oznaczające pojedynczego członka rodzeństwa (brata albo siostrę) bez

rozroacuteżnienia ze względu na płeć - poprzez dodanie fiuacute (chłopak) lub laacuteny (dziewczyna) można

utowrzyć słowo oznaczające brata (fiuacutetestveacuter) lub siostrę (laacutenytestveacuter) bez określania ich wieku

względem moacutewiącego

Przodkoacutew i potomkoacutew można nazywać do piątego pokolenia

nagy- (dziadkowie) np nagyszuumllők (dziadkowie - nagy (duży))

deacuted- (pra-) np deacutedapa (pradziadek)

uumlk- (prapra-) np uumlkunoka (wnuk wnuka)

szeacutep- (praprapra-) np szeacutepanya (babka prababcipradziadka)

Literatura

Istvan Varsaacutenyi Magyar-lengyel eacutes lengyel-magyar szoacutetaacuter Terra Budapest 1988

Istvan Kenesei (red) A nyelv eacutes a nyelvek Akadeacutemiai Kiadoacute Budapest 2004

Gyoumlrgy Nanofvszky (red) Nyelvrokonaink Teleki Laszloacute Alapiacutetvaacuteny Budapest 2000

Hungarolingua - Magyar nyelvkoumlnyv t 1-3 Debreceni Nyaacuteri Egyetem Debrecen 1996-2001

Przypisy

1 Gy Nanofvszky (red) Nyelvrokonaink Teleki Laszloacute Alapiacutetvaacuteny Budapest 2000 s 268

2 Gy Nanofvszky s 279 i 284

3 Gy Nanofvszky s 193 194 272 273

4 Istvaacuten Kenesei (red) A nyelv eacutes a nyelvek Akadeacutemiai Kiadoacute Budapest 2004 s 77

5 Neacutepszoacutetaacuter

6 Beacutekaacuteveacutezik - Szlengblog

7 Hiacuterszerző - Belfoumlld - Veacutegkieleacutegiacuteteacutesek kaacuteoszba fullad a BKV botraacutenysorozata

8 Gy Nanofvszky s 274 275

9 Kristoacute Gyula A szeacutekelyek eredete Budapest 2005

Magyar nyelv httphuwikipediaorgwikiMagyar_nyelv

A magyar nyelv elterjedeacutese

A magyar nyelv a hivatalosan a Magyar Tudomaacutenyos Akadeacutemia aacuteltal is elfogadottnak tekintett

nyelvtudomaacutenyi elmeacutelet szerint az uraacuteli nyelvcsalaacuted tagja a finnugor nyelvek koumlzeacute tartozoacute ugor

nyelvek egyike A legnagyobb finnugor nyelv Legkoumlzelebbi rokonai a manysi eacutes a hanti nyelv majd

utaacutenuk az udmurt eacutes a komi nyelv Vannak olyan veacutelemeacutenyek melyek szerint a csaacutengoacute oumlnaacutelloacute nyelv

iacutegy ez volna a magyar legkoumlzelebbi rokonnyelve[1]

A finnugor nyelvcsalaacuted leacuteteacutet toumlbben vitatjaacutek (alternatiacutev veacutelemeacutenyek a magyar nyelv rokonsaacutegaacuteroacutel) s

ezt a legkuumlloumlnfeacuteleacutebb elmeacuteletekkel eacutes tudomaacutenyos kutataacutesokkal proacutebaacuteljaacutek alaacutetaacutemasztani Ezek a

legkuumlloumlnboumlzőbb moacutedokon aacutellnak szemben a hivatalos aacutellaacutesponttal kezdve annak finomiacutetaacutesaacuteval

miszerint a magyar nyelv az ugor-nyelvek oumlnaacutelloacute aacutega a finnugor aacuteg mellett ndash ilyenformaacuten nem

finnugor nyelv ndash egeacuteszen az olyan elmeacuteletekig amelyek magaacutet az ugor eacutes uraacuteli rokonsaacutegot tagadjaacutek

A magyar nyelv legtoumlbb beszeacutelője Magyarorszaacutegon eacutel Magyarorszaacutegon kiacutevuumll főleg a Kaacuterpaacutet-medence

toumlbbi orszaacutegaacuteban beszeacutelik Romaacutenia (főkeacutent Erdeacutely) Szlovaacutekia Szerbia (a Vajdasaacuteg) Ukrajna

(Kaacuterpaacutetalja) Horvaacutetorszaacuteg Szloveacutenia eacutes Ausztria teruumlleteacuten

A magyar nyelv Magyarorszaacuteg hivatalos nyelve 1844 oacuteta amikor is a latin nyelvet vaacuteltotta fel[2]

Az

Euroacutepai Unioacute hivatalos nyelveinek egyike Ezenkiacutevuumll a magyar az egyik hivatalos nyelv a

Vajdasaacutegban valamint Szloveacutenia haacuterom koumlzseacutegeacuteben (Dobronak Őrihodos eacutes Lendva) A magyar

nyelvet a vilaacuteg nyelveinek soraacuteban a 62 helyre teszik az anyanyelvi beszeacutelők szaacutema szerint

Euroacutepaacuteban a 14 legbeszeacuteltebb nyelv[3]

A magyar nyelv agglutinaacuteloacute azaz ragozoacute nyelv A magyar iacuteraacutesrendszer a latin aacutebeacuteceacute bőviacutetett vaacuteltozata

Beszeacutelők szaacutema

A magyar nyelv beszeacutelőinek szaacutema becsleacutesek szerint 16 millioacute (ezzel az uraacuteli nyelvcsalaacuted

legneacutepesebb tagja) koumlzuumlluumlk kb 15 millioacutean eacutelnak a Kaacuterpaacutet-medence teruumlleteacuten 10 millioacutean

Magyarorszaacutegon 25 millioacutean Romaacuteniaacuteban 1 millioacutean Szlovaacutekiaacuteban 700 ezren a volt Jugoszlaacutevia

teruumlleteacuten 250 ezren Kaacuterpaacutetaljaacuten 50 ezren Ausztriaacuteban [4]

A magyar anyanyelvű szemeacutelyek szaacutema a vilaacutegon becsleacutesek szerint 15 millioacute lehet Az Euroacutepai

Unioacuteban 135 millioacute magyar anyanyelvű ember eacutel A toumlbbi euroacutepai orszaacutegban 500 ezer Euroacutepaacuten kiacutevuumll

kb 1 millioacute a magyar anyanyelvűek szaacutema] akik koumlzuumll azonban otthonaacuteban maacuter nem mindenki

hasznaacutelja a magyar nyelvet Tovaacutebbi 1 millioacutean beszeacutelik a magyart maacutesodik nyelvkeacutent elsősorban a

Kaacuterpaacutet-medence orszaacutegaiban

A magyarul beszeacutelő magyarok szaacutema Magyarorszaacutegon 1970-ben 103 millioacute 1980-ban 1064 millioacute

orszaacuteghataacuteron kiacutevuumll 1970-ben 59 millioacute 1980-ban 607 millioacute a vilaacutegon 1970-ben 162 millioacute 1980-

ban 1671 millioacute volt[5]

Magyar nyelv httphuwikipediaorgwikiMagyar_nyelv

A magyar nyelv elterjedeacutese

A magyar nyelv a hivatalosan a Magyar Tudomaacutenyos Akadeacutemia aacuteltal is elfogadottnak tekintett

nyelvtudomaacutenyi elmeacutelet szerint az uraacuteli nyelvcsalaacuted tagja a finnugor nyelvek koumlzeacute tartozoacute ugor

nyelvek egyike A legnagyobb finnugor nyelv Legkoumlzelebbi rokonai a manysi eacutes a hanti nyelv majd

utaacutenuk az udmurt eacutes a komi nyelv Vannak olyan veacutelemeacutenyek melyek szerint a csaacutengoacute oumlnaacutelloacute nyelv

iacutegy ez volna a magyar legkoumlzelebbi rokonnyelve[1]

A finnugor nyelvcsalaacuted leacuteteacutet toumlbben vitatjaacutek (alternatiacutev veacutelemeacutenyek a magyar nyelv rokonsaacutegaacuteroacutel) s

ezt a legkuumlloumlnfeacuteleacutebb elmeacuteletekkel eacutes tudomaacutenyos kutataacutesokkal proacutebaacuteljaacutek alaacutetaacutemasztani Ezek a

legkuumlloumlnboumlzőbb moacutedokon aacutellnak szemben a hivatalos aacutellaacutesponttal kezdve annak finomiacutetaacutesaacuteval

miszerint a magyar nyelv az ugor-nyelvek oumlnaacutelloacute aacutega a finnugor aacuteg mellett ndash ilyenformaacuten nem

finnugor nyelv ndash egeacuteszen az olyan elmeacuteletekig amelyek magaacutet az ugor eacutes uraacuteli rokonsaacutegot tagadjaacutek

A magyar nyelv legtoumlbb beszeacutelője Magyarorszaacutegon eacutel Magyarorszaacutegon kiacutevuumll főleg a Kaacuterpaacutet-medence

toumlbbi orszaacutegaacuteban beszeacutelik Romaacutenia (főkeacutent Erdeacutely) Szlovaacutekia Szerbia (a Vajdasaacuteg) Ukrajna

(Kaacuterpaacutetalja) Horvaacutetorszaacuteg Szloveacutenia eacutes Ausztria teruumlleteacuten

A magyar nyelv Magyarorszaacuteg hivatalos nyelve 1844 oacuteta amikor is a latin nyelvet vaacuteltotta fel[2]

Az

Euroacutepai Unioacute hivatalos nyelveinek egyike Ezenkiacutevuumll a magyar az egyik hivatalos nyelv a

Vajdasaacutegban valamint Szloveacutenia haacuterom koumlzseacutegeacuteben (Dobronak Őrihodos eacutes Lendva) A magyar

nyelvet a vilaacuteg nyelveinek soraacuteban a 62 helyre teszik az anyanyelvi beszeacutelők szaacutema szerint

Euroacutepaacuteban a 14 legbeszeacuteltebb nyelv[3]

A magyar nyelv agglutinaacuteloacute azaz ragozoacute nyelv A magyar iacuteraacutesrendszer a latin aacutebeacuteceacute bőviacutetett vaacuteltozata

Beszeacutelők szaacutema

A magyar nyelv beszeacutelőinek szaacutema becsleacutesek szerint 16 millioacute (ezzel az uraacuteli nyelvcsalaacuted

legneacutepesebb tagja) koumlzuumlluumlk kb 15 millioacutean eacutelnak a Kaacuterpaacutet-medence teruumlleteacuten 10 millioacutean

Magyarorszaacutegon 25 millioacutean Romaacuteniaacuteban 1 millioacutean Szlovaacutekiaacuteban 700 ezren a volt Jugoszlaacutevia

teruumlleteacuten 250 ezren Kaacuterpaacutetaljaacuten 50 ezren Ausztriaacuteban [4]

A magyar anyanyelvű szemeacutelyek szaacutema a vilaacutegon becsleacutesek szerint 15 millioacute lehet Az Euroacutepai

Unioacuteban 135 millioacute magyar anyanyelvű ember eacutel A toumlbbi euroacutepai orszaacutegban 500 ezer Euroacutepaacuten kiacutevuumll

kb 1 millioacute a magyar anyanyelvűek szaacutema] akik koumlzuumll azonban otthonaacuteban maacuter nem mindenki

hasznaacutelja a magyar nyelvet Tovaacutebbi 1 millioacutean beszeacutelik a magyart maacutesodik nyelvkeacutent elsősorban a

Kaacuterpaacutet-medence orszaacutegaiban

A magyarul beszeacutelő magyarok szaacutema Magyarorszaacutegon 1970-ben 103 millioacute 1980-ban 1064 millioacute

orszaacuteghataacuteron kiacutevuumll 1970-ben 59 millioacute 1980-ban 607 millioacute a vilaacutegon 1970-ben 162 millioacute 1980-

ban 1671 millioacute volt[5]

Besorolaacutes

A magyar nyelv az uraacuteli nyelvcsalaacutedba azon beluumll a finnugor nyelvek koumlzeacute tartozik Az ugor eacutes a finn-

permi nyelvek koumlzti hasonloacutesaacutegot maacuter 1717-ben felfedezteacutek de a magyar pontos besorolaacutesa meacuteg a 18

eacutes 19 szaacutezadban is vitaacutekra adott okot leacutenyegeacuteben politikai okokboacutel a finnugor szaacutermazaacutes hiacuteveineacutel az

ős-euroacutepaiasaacuteg az altaji eredet taacutemogatoacuteinaacutel pedig a nagy keleti kultuacuterneacutepekkel valoacute rokonsaacuteg volt

befolyaacutesoloacute teacutenyező Ma az uraacuteli nyelvcsalaacuted a vilaacuteg egyik legjobban felteacuterkeacutepezett eacutes alaacutetaacutemasztott

nyelvcsalaacutedjaacutenak szaacutemiacutet az indoeuroacutepai eacutes az ausztroneacutez mellett

A nyelvtani rendszer hasonloacutesaacutegain kiacutevuumll szaacutemos rendszeres hangmegfeleleacutes fedezhető fel a magyar eacutes

a toumlbbi ugor nyelv koumlzoumltt az alapszoacutekincsben Peacuteldaacuteul a magyar a a hanti o-nak felel meg bizonyos

helyzetekben a magyar h a hanti x-nak eacutes a szoacuteveacutegi magyar z a szoacuteveacutegi hanti t-nek Ezeket toumlbb

peacutelda is alaacutetaacutemasztja mint a haacutez ndash xot eacutes a szaacutez ndash sot paacuterok Az ugor eacutes finn-permi nyelvek koumlzti

taacutevolsaacuteg jelentősen nagyobb de a megfeleleacutesek szinteacuten szabaacutelyszerűek

A magyar nyelv eredeteacutevel kapcsolatban leacuteteznek maacutes alternatiacutev elkeacutepzeleacutesek is ezeket azonban a

nyelveacuteszet nem tekinti tudomaacutenyosan megalapozott elmeacuteleteknek (laacutesd aacuteltudomaacutenyos nyelv-

oumlsszehasonliacutetaacutes)

Nyelvtoumlrteacutenet

Ősmagyar kor

A finnugrisztika kutataacutesai szerint a magyar nyelv legkoumlzelebbi rokonaitoacutel mintegy 3000 eacuteve vaacutelhatott

el iacutegy a nyelv toumlrteacutenete az i e 11-10 szaacutezad taacutejeacutekaacuten kezdődoumltt Az i e 1-i sz 1 eacutevezredet feloumllelő

korszak az ősmagyar kor A magyarok ndash a felteacutetelezeacutesek szerint ndash fokozatosan megvaacuteltoztattaacutek

eacuteletmoacutedjukat letelepedett vadaacuteszokboacutel nomaacuted aacutellattenyeacutesztők lettek talaacuten a hasonloacute eacuteletmoacutedot

folytatoacute iraacuteni neacutepekkel valoacute kapcsolatteremteacutes nyomaacuten Legfontosabb aacutellataikat a juh eacutes a

szarvasmarha keacutepezhette Iacuteraacutesos emleacutekek e kezdeti korboacutel nem maradtak fent de a kutataacutesok

megaacutellapiacutetottak neacutehaacuteny egykoruacute koumllcsoumlnszoacutet mint a szoacute (a toumlroumlk nyelvekből) vagy a daru (a rokon

permi nyelvekből) Feltehetően szinteacuten permi eredetű a főneacutevi igeneacutev -ni keacutepzője

A toumlroumlk nyelvek keacutesőbb ndash leginkaacutebb az 5 eacutes 9 szaacutezad koumlzoumltt ndash jelentős hataacutest gyakoroltak a nyelv

szoacutekincseacutere szaacutemos szoacute amely a mezőgazdasaacuteggal az aacutellamigazgataacutessal eacutes a csalaacuteddal kapcsolatos

ezen nyelvekből ered viszont a lexikai koumllcsoumlnzeacutesekkel eacutelesen szembeaacutelliacutethatoacute az hogy a nyelv

szoacuterendjeacutere eacutes nyelvtanaacutera az idegen nyelvek hataacutest alig gyakoroltak

Oacutemagyar kor

A magyarsaacuteg Kaacuterpaacutet-medenceacutebe koumlltoumlzeacutese 895 koumlruumll fejeződoumltt be Ezzel a magyar nyelv eacuteleteacuteben

kezdeteacutet vette az oacutemagyar kor A magyarsaacuteg kapcsolatba keruumllt a szlaacutevokkal ami szaacutemos szlaacutev szoacute

aacutetveacuteteleacutevel jaacutert egyuumltt peacuteldaacuteul a teacutegla a maacutek vagy a karaacutecsony A hataacutes koumllcsoumlnoumls volt magyar

eredetű szoacute a horvaacutet čizma illetve a szerb ašov

A nyelv első emleacutekei (leginkaacutebb szemeacutely- eacutes helynevek) a 10 szaacutezadboacutel szaacutermaznak Veacutekony Gaacutebor

szerint a honfoglaloacute toumlrzsek koumlzoumltt maacuter koraacutebban is ismert lehetett az iacuteraacutes fogalma amit szerinte

alaacutetaacutemaszt a betű eacutes iacuteraacutes szoacute etimoloacutegiaacuteja illetve a szeacutekely-magyar rovaacutesiacuteraacutes eacutes a kaacuterpaacutet-medencei

rovaacutesiacuteraacutes leacutete[6]

Az 1000-ben leacutetrejoumlvő Magyar Kiraacutelysaacutegban a koumlzeacutepkori szokaacutesoknak megfelelően jelentős szerepet

jaacutetszott a latin nyelv a magyar nyelvre is hataacutest gyakorolt főkeacutent a kereszteacutenyseacuteg eacutes az oktataacutes

szoacutekincse kapcsaacuten

A magyar nyelv legkoraacutebbi maacuteig fennmaradt szoumlvege a Halotti beszeacuted amely az 1190-es eacutevekben

szuumlletett Az irodalomtoumlrteacuteneacuteszek azonban felteacutetelezik hogy magyar nyelvű irodalom maacuter koraacutebban is

leacutetezhetett A magyar koumllteacuteszet legkoraacutebbi peacuteldaacuteja az 1300 koumlruumlli Oacutemagyar Maacuteria-siralom Irodalmunk

ezekneacutel jelentősebb alkotaacutesai a 14 szaacutezadboacutel eacutes az azt koumlvető időkből maradtak raacutenk az első magyar

nyelvű bibliafordiacutetaacutes a Huszita Biblia pedig az 1430-as eacutevekből

A korszak nyelvi vaacuteltozaacutesai koumlzuumll kiemelendő hogy a diftongusok fokozatosan kivesztek a nyelv

legnagyobb teruumlleteacuten eacutes szaacutemos neacutevutoacute aacutetalakult toldaleacutekkaacute mint a reaacute (1055 utu reaacute keacutesőbb uacutetra)

A tő veacutegi magaacutenhangzoacutek lekopaacutesa eacutes a magaacutenhangzoacute-harmoacutenia megjeleneacutese is ekkorra tehető

Kiterjedtebb volt az igeidők rendszere kuumlloumlnoumlsen sok segeacutedige volt hasznaacutelatos

Koumlzeacutepmagyar kor

A humanizmus eacutes a reformaacutecioacute az anyanyelvűseacutegre valoacute toumlrekveacutessel sokat segiacutetett a magyar nyelv

egyseacutegesiacuteteacuteseacuteben A toumlroumlk hoacutedoltsaacuteg idejeacuten nagyon sok joumlveveacutenyszavunk keletkezett A

koumlnyvnyomtataacutes s az iskolarendszerek kialakulaacutesa is erősen hozzaacutejaacuterult a nyelv fejlődeacuteseacutehez A

debreceni koumlnyvtaacuterba a kuumllfoumlldről tanulmaacutenyaikat befejezett diaacutekok hoztak koumlnyveket Az első

teljesen magyar nyelvű koumlnyv 1533-ban jelent meg Krakkoacuteban Komjaacuteti Benedektől ciacuteme Az zenth

Paal leueley magyar nyeluen A 17 szaacutezadra a magyar maacuter meglehetősen hasonliacutetott a mai formaacutejaacutera

de meacuteg hiaacutenyzott az irodalmi nyelv iacutegy minden iacuteroacute a sajaacutet nyelvjaacuteraacutesaacutet hasznaacutelta műveiben Leacutetezett

eacutes tovaacutebbra is fennmaradt az elbeszeacutelő muacutelt idő (beszeacutele) de ennek szerepe egyre keveacutesbeacute lett

megkuumlloumlnboumlztethető az egyszerű muacutelt időeacutetől (beszeacutelt) a 19 szaacutezadra maacuter csupaacuten a vaacutelaszteacutekossaacuteg

kedveacuteeacutert hasznaacuteltaacutek

Uacutejmagyar kor

A 18 szaacutezadban a magyar felvilaacutegosodaacutes keacutenyszeruumllt felismerni hogy az anyanyelv alkalmatlan a

tudomaacutenyos eacutertekezeacutesek latinizmusmentes előadaacutesaacutera eacutes a szoacutekincs sem eleacuteg vaacutelaszteacutekos a

megnoumlvekedett irodalmi igeacutenyek kieleacutegiacuteteacuteseacutere Ennek koumlvetkezteacuteben iacuteroacutek egy csoportja koumlztuumlk

kiemelkedően Kazinczy Ferenc elkezdte a magyar szoacuteanyag kibőviacuteteacuteseacutet meguacutejiacutetaacutesaacutet Neacutehaacuteny szoacutet

leroumlvidiacutetettek (győzedelem gt győzelem) szaacutemos nyelvjaacuteraacutesi szoacutet elterjesztettek az egeacutesz nyelvteruumlleten

(peacuteldaacuteul cselleng) kihalt szavakat feltaacutemasztottak (peacuteldaacuteul diacutesz) eacutes termeacuteszetesen sok szoacutet a keacutepzők

segiacutetseacutegeacutevel hoztak leacutetre Neacutehaacuteny keveacutesbeacute gyakran hasznaacutelt eljaacuteraacutes is ismert Ezt a mozgalmat

nevezzuumlk a nyelvuacutejiacutetaacutesnak amely toumlbb mint tiacutezezer szoacuteval gyarapiacutetotta a szoacutekincset s meacuteg

vilaacutegviszonylatban is kiemelkedően sikeres nyelvpolitikaacutenak tekinthető

A magyar nyelv 1836 oacuteta Magyarorszaacuteg hivatalos nyelve a latin nyelv helyeacutet aacutetveacuteve[7][8]

A 19 eacutes 20 szaacutezad a nyelv meacuteg tovaacutebbi egyseacutegesuumlleacuteseacutet hozta magaacuteval eacutes nyelvjaacuteraacutesok koumlzti

eredetileg sem tuacutel jelentős kuumlloumlnbseacutegek tovaacutebb csoumlkkentek

Iacuteraacutes

A magyart jelenleg a latin aacutebeacuteceacute magyar vaacuteltozataacuteval iacuterjaacutek Helyesiacuteraacutesaacuteban a legfontosabb elvkeacutent

eacuterveacutenyesuumll a fonetikus iacuteraacutesmoacuted vagyis a leiacutert szoumlvegből kuumlloumlnoumlsebb előismeretek neacutelkuumll is koumlnnyen

kikoumlvetkeztethető a kiejteacutes A latin aacutebeacuteceacute betűi mellett helyesiacuteraacutesunk toumlbb eacutekezettel kiegeacutesziacutetett

iacuteraacutesjegyet hasznaacutel a magaacutenhangzoacutek jeloumlleacuteseacutere

A maacutessalhangzoacutek egy reacuteszeacutet keacutetjegyű betűkkel jeloumlli A palatalizaacutecioacute jele aacuteltalaacuteban a palatalizaacutelatlan

maacutessalhangzoacute betűje melleacute helyezett ltygt Ennek megfelelően viselkedik az ɲ ltnygt jele valamint a

c lttygt-je Helyesiacuteraacutesa egyik eacuterdekesseacutege hogy a legtoumlbb euroacutepai nyelvvel szemben az ʃ jele az

ltsgt eacutes az s-eacute az ltszgt Minden keacutetjegyű betűt egy betűnek tekintuumlnk eacutes iacutegy elvaacutelasztaacutes soraacuten

elvaacutelaszthatatlanok Egyetlen haacuteromjegyű betű leacutetezik ez a ltdzsgt Hagyomaacutenyboacutel hasznaacutelatos az

ltlygt ami a maacutera a nyelvteruumllet legnagyobb reacuteszeacuten kiveszett ʎ-t jeloumllte mai fonetikai eacuterteacuteke j

Ha a maacutessalhangzoacute a beszeacutedben megnyuacutelik keacutetjegyű betűjele az iacuteraacutesban haacuteromjegyűveacute vaacutelik asszony

Oumlsszetett szavaknaacutel ezzel szemben az esetleg egymaacutes melleacute keruumllő keacutet azonos toumlbbjegyű betűt nem

vonjuk oumlssze jegygyűrű

Aacutebeacuteceacute

A kiterjesztett teljes magyar aacutebeacuteceacute a koumlvetkező

a aacute b c cs d dz dzs e eacute f g gy h i iacute j k l ly m n ny o oacute ouml ő p q r s sz t ty u uacute uuml ű v w x y z zs

A Aacute B C Cs D Dz Dzs E Eacute F G Gy H I Iacute J K L Ly M N Ny O Oacute Ouml Ő P Q R S Sz T Ty U Uacute Uuml

Ű V W X Y Z Zs

Nyelvjaacuteraacutesok

A magyar nyelvjaacuteraacutesi kuumlloumlnbseacutegek főkeacuteppen a hangaacutellomaacutenyban jelennek meg kisebb meacuterteacutekben a

szoacutekincsben eacutes meacuteg keveacutesbeacute a nyelvtanban Az elsőre jellemző peacutelda a deacuteli nyelvjaacuteraacutes erőteljes ouml-

zeacutese peacuteldaacuteul szoumlm (szem) a maacutesodikra az hogy bizonyos videacutekeken a zsiacuter kiolvasztaacutesakor

fennmaradoacute szalonna neve a toumlpoumlrtyű (tepertő) maacuteshol csoumlrge poumlrc poumlrke A nyelvtan tereacuten talaacutelhatoacute

elteacutereacutesek igen marginaacutelisak ndash peacuteldakeacutent szolgaacutelhat az hogy a kicsinyiacutetőkeacutepzők hasznaacutelata taacutejankeacutent

elteacuterhet ruhika (Saacuterkoumlz) kendőcse (Tolna megye) kicsinkoacute (Erdeacutely)

A nyugati nyelvjaacuteraacutes Győr-Moson-Sopron Vas Zala reacuteszben Veszpreacutem megye teruumlleteacuten hasznaacutelatos

(a Szigetkoumlz kiveacuteteleacutevel) Kisebb egyseacutegei a Raacutebakoumlz Felsőőrvideacutek Őrseacuteg Goumlcsej eacutes Heteacutes

nyelvvaacuteltozatai Kuumlloumlnbseacuteget tesz a zaacutert euml eacutes a nyiacutelt e koumlzoumltt de az utoacutebbi a maacuteshol szokaacutesosnaacutel meacuteg

nyiacuteltabb A hosszuacute uacute ű csekeacutely megterheleacutesű A nyelvjaacuteraacutes enyheacuten ouml-ző a soumlpoumlr voumldoumlr alakok

hasznaacutelatosak a keleten megszokott seper veder alakokkal szemben A koumlznyelvi oacute ő eacute helyeacuten

nyitoacutedoacute tiacutepusuacute kettőshangzoacutek vannak jelen vuot juoszaacuteg uumlduumlő kieumlt kieumlz Gyakori az n

palatalizaacuteloacutedaacutesa csinyaacutel szappany Az aacute utaacuteni szoacutetag a hangja helyett o van szaacuteroz haacutezos

Rendszeresen előfordul a hiaacutetus e nyelvjaacuteraacutesban koacs (kovaacutecs) Toumlbb hataacuterozoacuterag nem illeszkedik

Goumlcsejben előfordul a tőveacuteghangzoacutek elhagyaacutesa

A dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutes a nyugati nyelvjaacuteraacutesteruumllet eacutes a Duna eacuteszak-deacuteli vonala koumlzoumltt helyezkedik el

Nyelvjaacuteraacutesi jelenseacutegeinek nagy reacutesze azonos a nyugatieacuteival A legfőbb elteacutereacutes az hogy itt hiaacutenyoznak

a diftongusok Eacuteszaknyugati eacutes deacuteli reacutesze l-ező (foloacute goacuteloacute) a keleti reacutesze j-ző (fojoacute goacuteja) A hataacuterozott

neacutevelő a Maacutetyusfoumlldoumln eacutes a Csalloacutekoumlzben ritkaacutebb mint a Dunaacutentuacutelon A Szigetkoumlzben eacutes a Dunaacutetoacutel

eacuteszakra a neacutevelő egyalakuacute a ablak

A deacuteli nyelvjaacuteraacuteshoz tartozik a Dunaacutentuacutel Marcali-Kaposvaacuter-Szekszaacuterd vonalaacutetoacutel deacutelre eső reacutesze

illetve a DunandashTisza koumlze saacutevosan A teruumllet nyelvjaacuteraacutesa meglehetősen soksziacutenű csak az ouml-zeacutes koumlzoumls

vonaacutes benne Az euml-zeacutes főleg a dunaacutentuacuteli eacutes nyugati teruumlleteken van jelen Somogyban eacutes az

Ormaacutensaacutegban zaacuteroacutedoacute kettőshangzoacutekat talaacutelunk ou oumluuml eumli maacutesutt helyettuumlk oacute ő eacute van Szlavoacuteniaacuteban

illabiaacutelis ă-t hasznaacutelnak

A tiszai nyelvjaacuteraacutes a Duna-Tisza koumlzeacuten az előbbi nyelvjaacuteraacutessal saacutevosan vaacuteltakozva a Tisza a

Koumlroumlsoumlk a Berettyoacute videacutekeacuten Szolnok koumlzeleacuteben illetve Hajduacute-Bihar eacutes Beacutekeacutes megye deacutelnyugati

reacuteszeacuten hasznaacutelatos Jellemző vonaacutesa az euml-zeacutes eacutes az iacute-zeacutes Kuumlloumlnbseacuteget tesz az euml eacutes e foneacutemaacutek koumlzoumltt

embeumlr Az l r j nyuacutejtoacute hataacutesuacute zaacutert szoacutetagban oacuteldal gőrbe A koumlznyelvi oacute ouml eacute helyeacuten nagyobb keleti

feleacuteben zaacuteroacutedoacute tiacutepusuacute kettőshangzoacutek vannak jou vout őuumlriz keacuteiz

Az eacuteszaknyugati vagy paloacutec nyelvjaacuteraacutes a Budapest-Cegleacuted-Szolnok vonaltoacutel eacuteszakra van

hasznaacutelatban keleten a Tisza alkotja hataacuteraacutet A videacutek koumlzeacutepső reacutesze a jellegzetes paloacutec nyelvteruumllet a

toumlbbi videacutekeacuten fokozatosan a koumlrnyező nyelvjaacuteraacutesok hataacutesai eacuterveacutenyesuumllnek Jellemzője a nagyfokuacute

illabialitaacutes ndash ennek koumlvetkezmeacutenye hogy az i euml ă hangok megterheleacutese nagy Elszoacutertan előfordulnak

diftongusok is ezek uo uumlouml ieuml ou uumlouml eumli Leginkaacutebb a koumlzeacutepső videacuteken eacutes Nyitra koumlrnyeacutekeacuten meacuteg

hasznaacutelatos az ltlygt betű eredeti hangeacuterteacuteke az ʎ folyoacute hely Sokfeleacute jellemző a t d l n hangok

palatalizaacutecioacuteja i uuml előtt Az asszimilaacutecioacute nagyon erős erre peacutelda hogy a meumlg- igekoumltő g-je hasonul az

ige első maacutessalhangzoacutejaacutehoz meumlttoumllt meumlffog

Az eacuteszakkeleti nyelvjaacuteraacutes teruumlleteacutehez tartozik Szabolcs-Szatmaacuter-Bereg Borsod-Abauacutej-Zempleacuten eacutes

Hajduacute-Bihar megye nagy reacutesze illetve a szomszeacutedos orszaacutegokban eacuteszakra eacutes eacuteszakkeletre hozzaacutejuk

csatlakozoacute videacutekek zoumlme Az egeacutesz teruumllet jellemző sajaacutetsaacutega az e-zeacutes az euml hang nem leacutetezik Nagy

reacuteszeacuten előfordulnak a kettőshangzoacutek keacuteiz kőuuml A nyelvjaacuteraacutes erősen illabiaacutelis sēr seper csepp A j-

zeacutes a koumlznyelvineacutel is erősebb fokuacute A felszoacuteliacutetoacute moacuted az udvarias beszeacutedben mindig ikes ragozaacutesuacute uumljjiacutek

le

A mezőseacutegi nyelvjaacuteraacutest az erdeacutelyi magyarsaacuteg beszeacuteli a szeacutekelyek kiveacuteteleacutevel fő teruumllete Kolozsvaacuter

Kalotaszeg Torda Deacutes videacuteke eacutes a Maros mente Legfőbb vonaacutesa a nyiacutelt magaacutenhangzoacutes jellege

Maacuteshol ismeretlen az itt hasznaacutelt œ hang (alsoacute nyelvaacutellaacutesuacute ouml) peacuteldaacuteul tœrœkbuacuteza gœdœr Egyes

videacutekeken hasznaacuteljaacutek a -ni -nul csalaacutedragot Beacutelaacutenul (=Beacutelaacuteeacutekhoz) Előfordul meacuteg az elbeszeacutelő muacutelt

idő (beszeacutele) is

A szeacutekely nyelvjaacuteraacutes a Szeacutekelyfoumlld videacutekeacuten hasznaacutelatos Euml-ző ouml-ző eacutes e-ző egyes reacuteszeken nyitoacutedoacute eacutes

zaacuteroacutedoacute diftongusok is vannak Az l r j nyuacutejtoacute hataacutesa eacuterveacutenyesuumll Aacuteltalaacutenosak a tehen kerek koumltel

eger jellegű neacutevszoacutetoumlvek Bizonyos videacutekeken a -val -vel rag nem hasonul keacutezvel laacutebval Az ikes

igeacutek ragozaacutesa megőrződoumltt az igeidők gazdagsaacutega jellemző iacuteraacute iacuter vala iacutert vala stb A szeacutekelyek

nyelveacutehez hasonloacute de meacuteg ősibb a csaacutengoacute nyelvjaacuteraacutes amellyel kapcsolatban kiemelendő az uacuten

sziszegeacutes az eloumll eacutes haacutetraacutebb keacutepzett sziszegő hangok eacutes az affrikaacutetaacutek egy koumlzbuumllső hangban olvadnak

oumlssze Mind a szeacutekelyek mind a csaacutengoacutek szaacutemos taacutejszoacutet hasznaacutelnak

Szoacutekincs

A magyar nyelv szoacutekincse a szoacutetoumlveket tekintve kb 21-ban finnugor eredetű[9]

az oumlsszes toldaleacutekos

szoacutealakot is beleszaacutemiacutetva azonban 80-90-os araacutenyt kapunk Emellett szaacutemos iraacuteni tuumlrk szlaacutev latin

neacutemet francia olasz angol eacutes toumlroumlk eredetű szoacute talaacutelhatoacute nyelvuumlnkben

A magyar nyelv hataacutesa maacutes nyelvekre

Nagyobb szaacutemuacute magyar joumlveveacutenyszoacute a koumlvetkező nyelvekben talaacutelhatoacute horvaacutet nyelv a neacutemet nyelv

dunai svaacuteb nyelvjaacuteraacutesa a roma nyelv kaacuterpaacuteti cigaacuteny eacutes olaacutehcigaacuteny nyelvjaacuteraacutesai romaacuten nyelv ruszin

nyelv a szerb nyelv egyes nyelvjaacuteraacutesai szlovaacutek nyelv

Hangtan

Jellemző raacute az első szoacutetagra eső hangsuacutely (ebben a finnugor nyelvekre eacutes a szlovaacutek nyelvre hasonliacutet) a

magaacutenhangzoacute-harmoacutenia (barnulaacutesotokroacutel ndash zoumllduumlleacutesetekről) valamint a magaacutenhangzoacute-hosszuacutesaacuteg eacutes a

hangsuacutely egymaacutestoacutel fuumlggetlen volta (amely szinte egyeduumllikeacutent lehetőveacute teszi az antik Időmeacuterteacutekes

verseleacutes alkalmazaacutesaacutet) Hangrendszereacutere ezenkiacutevuumll a laacutegy maacutessalhangzoacutek (ny ty gy) az aspiraacutelatlan

zaacuterhangok (h neacutelkuumll ejtett p t k szemben peacuteldaacuteul a germaacuten nyelvekkel) eacutes a palataacutelis magaacutenhangzoacutek

előtti kemeacuteny maacutessalhangzoacutek jelenleacutete jellemző (azaz lehetseacuteges ne ti stb hangkapcsolat nye tyi

helyett szemben peacuteldaacuteul az orosszal) Nincsenek benne valoacutedi diftongusok (mint peacuteldaacuteul a finnben

vagy neacutemetben) eacutes redukaacutelt vagyis bdquoelnyeltrdquo magaacutenhangzoacutek (mint peacuteldaacuteul az angolban neacutemetben) A

speciaacutelis magyar a hang (mely a sveacutedben eacutes a perzsaacuteban is megvan) neheacutezseacuteget okozhat a

nyelvtanuloacuteknak

Nyelvtan

Az agglutinaacuteloacute (ragozoacute) jelleg toldaleacutekok halmozaacutesaacutet is lehetőveacute teszi (a finnugor nyelvekhez perzsa

nyelvhez baszk nyelvhez az oacutekori sumerhez eacutes a toumlroumlk nyelvhez hasonloacutean) Szinteacuten jellemző a

toumlbbfeacutele alakvaacuteltozat mind a szoacutetoumlvek mind a toldaleacutekok tereacuten a gazdag esetrendszer eacutes az

iraacutenyhaacutermassaacuteg (honnan hol hovaacute) a helyhataacuterozoacutek hasznaacutelataacuteban Keveacutes az igeidő (a mondaacute

mondja vala mondta vala mondtam leacutegyen alakok gyakorlatilag kihaltak a Szeacutekelyfoumlldoumln viszont ma

is aktiacutevan hasznaacuteljaacutek a mondta volt formaacutet) eacutes hiaacutenyzik az indoeuroacutepai nyelvekre jellemző birtoklaacutest

kifejező ige (bdquoeacuten birtoklok valamitrdquo helyett bdquonekem van valamimrdquo a toumlroumlk nyelvekhez vagy a finnhez

hasonloacutean) A magyar nyelv megkuumlloumlnboumlzteti a hataacuterozatlan (bdquoalanyirdquo) eacutes a hataacuterozott (bdquotaacutergyasrdquo)

ragozaacutest olvasok olvasom a főneacutevi igeneacutev pedig ragozhatoacute (laacutetnom laacutetnod laacutetnia stb amely

egyeacutebkeacutent a portugaacutelban eacutes a toumlroumlk nyelvekben is megtalaacutelhatoacute)

A magyar az indoeuroacutepai nyelvekneacutel sokkal ritkaacutebban hasznaacutelja a hataacuterozatlan neacutevelőt (egy) A paacuteros

szerveket (peacuteldaacuteul keacutez laacuteb szem fuumll) eacutes a toumlbb birtokos egy-egy birtokaacutet is egyes szaacutemban mondja

(peacuteldaacuteul eacutelik az eacuteletuumlket nem pedig eacuteleteiket Keacuterjuumlk kedves vendeacutegeinket foglaljaacutek el a helyuumlket

kapcsoljaacutek ki mobiltelefonjukat) Paacuteros szervek egyikeacutere pedig a feacutel szoacute utal Ennek oka hogy az

eredetileg a finnugor nyelvekben is megleacutevő kettes szaacutem (dualis) az indoeuroacutepai nyelvektől elteacuterően

nem a toumlbbes hanem az egyes szaacutemba olvadt be

A szemeacutelyragok aacutettekinteacutese

A nyelvben a szemeacutelyes neacutevmaacutesok birtokos szemeacutelyragok eacutes igeacutek toldaleacutekai aacuteltalaacuteban egyformaacutek

(Az alaacutebbi peacuteldaacuteban a szemeacutelyes neacutevmaacutesok taacutergyesete is adott noha annak ragozaacutesa keveacutesbeacute

szabaacutelyos)

Neacutevmaacutes Esetposztpoziacutecioacute

toumlve Főneacutev Ige

Tipikus elem

Ala

ny

eset

Taacute

rgy

eset

+ s

zem

eacutely

rag

+ s

zem

eacutely

rag

+ b

irto

ko

s

szem

eacutely

rag

Ha

taacutero

zatl

an

jele

n i

dő

Ha

taacutero

zott

jele

n i

dő

eacuten engem naacutelam alattam lakaacutesom laacutetok laacutetom -m koumltőhangokkal -o(-a)-e-ouml

vagy -a-e

te teacuteged naacutelad alattad lakaacutesod laacutetsz laacutetod -d koumltőhangokkal -o(-a)-e-ouml

vagy -a-e

ő őt naacutela alatta lakaacutesa laacutet laacutetja -a-e

mi minket naacutelunk alattunk lakaacutesunk laacutetunk laacutetjuk -nk koumltőhangokkal -u-uuml

ti titeket naacutelatok alattatok lakaacutesotok laacutettok laacutetjaacutetok -tok-tek-toumlk

ők őket naacuteluk alattuk lakaacutesuk laacutetnak laacutetjaacutek -k

Magaacutenhangzoacute-harmoacutenia a toldaleacutekokban]

A magaacutenhangzoacute-harmoacutenia a toldaleacutekokban is megjelenik Bizonyos toldaleacutekok nem csak nyelvaacutellaacutes

hanem ajakműkoumldeacutes szerint is igazodnak a szoacutetőhoumlz

A toldaleacutekok aacuteltal koumltőhangkeacutent hasznaacutelt magaacutenhangzoacutek paacuterokba rendezhetők

Haacutetsoacute nyelvaacutellaacutesuacute Eluumllső nyelvaacutellaacutesuacute

vaacuteltozat

o eouml

a e

aacute eacute

u uuml

uacute ű

oacute ő

Amint az laacutethatoacute a paacuterokhaacutermasok tagjai megegyeznek magassaacutegban eacutes hosszuacutesaacutegban de

kuumlloumlnboumlznek nyelvaacutellaacutesban (A kiveacutetel az bdquoaacuteeacuterdquo paacuter ahol az aacute is haacutetsoacute aacutellaacutesuacute)

Mondattan

Egy alapvető magyar mondatban az alany az első az ige a maacutesodik eacutes veacuteguumll a taacutergy az utolsoacute elem Az

alany megjeloumlleacutese nem felteacutetlenuumll szuumlkseacuteges Mindemellett a szoacuterend nem csupaacuten az eddig ismertetett

lehet ugyanis azt elsősorban nem szintaktikai szabaacutelyok hanem pragmatikus ndash vagyis okfejtő ndash

teacutenyezők hataacuterozzaacutek meg A kihangsuacutelyozni kiacutevaacutent informaacutecioacute ndash a foacutekusz ndash roumlgtoumln a ragozott ige eleacute

helyezendő Ha maga az ige a foacutekusz akkor az a mondat elejeacutere keruumll

Egy mondat aacuteltalaacuteban neacutegy darabboacutel aacutell a topikboacutel (teacutemaacuteboacutel) a foacutekuszboacutel az igeacuteből eacutes egyeacuteb

bőviacutetmeacutenyekből A topik eacutes a bőviacutetmeacuteny baacutermennyi szoacutekapcsolatot tartalmazhat miacuteg a foacutekusz csupaacuten

egyet

Iacutegy egy magyar mondat (Jaacutenos elvitt tegnap keacutet koumlnyvet Peacuteternek) a koumlvetkező jelenteacutesaacuternyalatokat

kaphatja ha az igeacuten kiacutevuumll neacutegy szoacutekapcsolatboacutel aacutell (bdquoJaacutenosrdquo bdquoPeacuteterrdquo bdquokeacutet koumlnyvrdquo eacutes bdquotegnaprdquo)

Topik(ok) Foacutekusz Ige Bőviacutetmeacutenyek Kuumlloumlnleges jelenteacutes

Jaacutenos tegnap empty elvitt keacutet koumlnyvet

Peacuteternek

A kifejezett cselekveacutes sikeres volt nincs kuumlloumln

kihangsuacutelyozott jelenteacutes

Jaacutenos tegnap keacutet

koumlnyvet

vitt

el Peacuteternek

Annak a kihangsuacutelyozaacutesa hogy Jaacutenos keacutet

koumlnyvet nem pedig toumlbbet vagy kevesebbet vitt

el Peacuteternek

Jaacutenos empty tegnap vitt

el

keacutet koumlnyvet

Peacuteternek

Tegnap volt az a nap amikor Jaacutenos elvitte a

koumlnyveket Peacuteternek (A hallgatoacutesaacuteg maacuter ismeri a

keacutet koumlnyv elviteleacutenek teacutenyeacutet csak az időpontot

nem)

empty empty Jaacutenos vitt

el

tegnap keacutet koumlnyvet

Peacuteternek

Nem maacutes mint Jaacutenos vitte el a keacutet koumlnyvet

Peacuteternek

empty empty Peacuteternek vitt

el

tegnap Jaacutenos keacutet

koumlnyvet Peacuteter volt az akinek Jaacutenos elvitt keacutet koumlnyvet

Jaacutenos tegnap Peacuteternek vitt

el keacutet koumlnyvet

A hallgatoacute ismeri hogy Jaacutenos elvitt keacutet koumlnyvet

valakinek a kihangsuacutelyozott reacutesz az hogy Peacuteter

kapta meg őket nem pedig valaki maacutes

empty empty empty Elvitt Jaacutenos tegnap keacutet

koumlnyvet Peacuteternek

A cselekveacutes sikeresen befejeződoumltt a koumlnyvek

maacuter Peacuteterneacutel vannak

Keacutet

koumlnyvet tegnap empty elvitt Jaacutenos Peacuteternek

Keacutet koumlnyvet teacutenyleg elvitt Jaacutenos tegnap Peacuteternek

de lehet hogy azonkiacutevuumll maacutest is illetve az is

lehetseacuteges hogy nem a koumlnyvek voltak koumlztuumlk a

legfontosabbak

empty empty Keacutet

koumlnyvet

vitt

el

Jaacutenos tegnap

Peacuteternek

Jaacutenos csupaacuten keacutet koumlnyvet vitt el tegnap Peacuteternek

semmi maacutest nem

A topik tehaacutet a beszeacutelő aacuteltal maacuter ismertnek veacutelt informaacutecioacute-darabot tartalmazza bevezeteacutest nyuacutejt az

aacutelliacutetmaacutenynak A foacutekusz felhiacutevja a figyelmet az eset valamely reacuteszeacutenek vagy felteacutetelezett vagy

ismeretlen nemeacutere tovaacutebbaacute kizaacuterja az aacutelliacutetaacutes eacuterveacutenyesseacutegeacutet az oumlsszes toumlbbi kapcsolatba hozhatoacute

szemeacutelyre vonatkozoacutean

Ha leacutetezik foacutekusz az igekoumltő az ige utaacutenra helyeződik aacutet (vitt el az elvitt helyett) Ha az igeacutehez nem

taacutersul igekoumltő a jelenteacutes keacuteteacutertelműveacute vaacutelhat iacuteraacutesban mivel az igeacutet megelőző szoacutekapcsolat egyformaacuten

lehet topik vagy foacutekusz is Peacuteldaacuteul az bdquoEacuteva szereti a viraacutegokatrdquo mondatban Eacuteva egyaraacutent lehet a topik

eacutes iacutegy kihangsuacutelyozatlan de lehet foacutekusz is Ebben az esetben jelenteacutese az hogy Eacuteva az (eacutes nem maacutes)

aki szereti a viraacutegokat

A magyarban puszta neacutevszoacute is aacutellhat aacutelliacutetmaacutenykeacutent (az oroszhoz toumlroumlk nyelvekhez eacutes egyes finnugor

nyelvekhez hasonloacutean) a jelen idejű egyes eacutes toumlbbes szaacutem 3 szemeacutelyben (peacuteldaacuteul Pista tanaacuter Oslash

elmarad a van) [10]

Jegyzetek

1 uarr Korunk - 2005 februaacuter - EPA

2 uarr 1844 eacutevi II toumlrveacutenycikk

3 uarr enList of languages by number of native speakers

4 uarr Dr Czeizel Endre A magyarsaacuteg genetikaacuteja 58 oldal Galenus Kiadoacute Budapest 2003

5 uarr

o Magyar Nyelvőr 1970 eacutevi 4 szaacutem 386-392 oldal Daacutevid Zoltaacuten A magyarul beszeacutelők szaacutema

c cikk alapjaacuten

o Magyarorszaacuteg Nemzeti Atlasza (1989) szerk Peacutecsi Maacuterton 4 oldal Magyarok a vilaacutegban c

teacuterkeacutep adatai alapjaacuten

6 uarr Veacutekony Gaacutebor (2004) A szeacutekely rovaacutesiacuteraacutes emleacutekei kapcsolatai toumlrteacutenete Budapest Nap Kiadoacute

7 uarr A Pallas Nagy Lexikona bdquohivatalos nyelvrdquo szoacutecikk

8 uarr 1836 eacutevi III toumlrveacutenycikk (a Magyar Nyelvről)

9 uarr A nyelv eacutes a nyelvek ISBN 963-05-7959-6 134 o)

10 uarr A magyar nyelv termeacuteszettudomaacutenyos moacutedszerekkel valoacute vizsgaacutelata azaz az elmuacutelt 25 eacutev magyar

generatiacutev nyelveacuteszete a magyart az emberi nyelvek olyan sajaacutetsaacutegos tiacutepusakeacutent aacutelliacutetotta eleacutenk mely

fontos jellegzetesseacutegeiben kuumlloumlnboumlzik a legismertebb indoeuroacutepai nyelvektől A magyarban a szoacuterendet

a mondat elemeinek nem a mondatreacuteszi szerepe azaz alany taacutergy volta hanem a logikai funkcioacuteja

hataacuterozza meg A magyar mondat ige előtti nevezetes szerkezeti poziacutecioacuteit a logikai műveleteket kifejező

mondatreacuteszek foglaljaacutek el koumlztuumlk a mondat logikai alanyaacutet megnevező topik a disztributiacutev kvantorok

(peacuteldaacuteul a minden elemet tartalmazoacute mondatreacuteszek) valamint a kizaacuteroacutelagos azonosiacutetaacutest kifejező foacutekusz

ndashEacute Kiss Katalin A nyelv formaacutelis rendszereacutenek leiacuteraacutesa

Magyar nyelvjaacuteraacutesok httphuwikipediaorgwikiMagyar_nyelvjC3A1rC3A1sok

A magyar nyelv a mai aacutellaacutespont

[1][2][3] szerint tiacutez nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacutera oszlik

1 nyugat-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

2 koumlzeacutep-dunaacutentuacutelindashkisalfoumlldi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

3 deacutel-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

4 deacutel-alfoumlldi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

5 paloacutec nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

6 TiszandashKoumlroumls-videacuteki nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

7 eacuteszakkeleti nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

8 mezőseacutegi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

9 szeacutekely nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

10 moldvai nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

A koraacutebban elterjedt felosztaacutes kilenc nyelvjaacuteraacutesi teruumlletet kuumlloumlnboumlztetett meg amelyek koumlzuumll a

dunaacutentuacutelit az uacutej rendszerben koumlzeacutep-dunaacutentuacutelindashkisalfoumlldi valamint deacutel-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacutera

bontottaacutek a csaacutengoacute a moldvai nevet kapta a nyugatit nyugat-dunaacutentuacutelira keresztelteacutek aacutet a tiszai pedig

immaacuter a TiszandashKoumlroumls-videacuteki nevet viseli Maguk ezek a nyelvjaacuteraacutesok kiugroacute elteacutereacuteseket nem mutatnak

az irodalmi magyar nyelvtől (ez nem mondhatoacute el neacutehaacuteny szomszeacutedos orszaacutegroacutel leginkaacutebb

Szloveacuteniaacuteroacutel) az elteacutereacuteseket legnagyobb reacuteszt a hangokban mutatkoznak meg egy keacutet nyelvjaacuteraacutesnak

van neacutehaacuteny sajaacutetos szava amely nem szerepel a sztenderdizaacutelt nyelvben avagy olyan kifejezeacutest

hasznaacutel amely azonban eacuterthető az irodalmi nyelv szaacutemaacutera is (Vas megyeacuteben peacuteldaacutenak okaacuteeacutert a csukd

be az ajtoacutera a tedd be az ajtoacutet mondjaacutek a szlovaacutekiai magyarok pedig beleacutepő-nek nevezik a papucsot)

Oumlsszesseacutegeacuteben megaacutellapiacutethatoacute hogy a magyar nyelvnek nincsenek igazi nyelvjaacuteraacutesai A magyar

irodalmi nyelv homogenizaacutecioacutet segiacutetette hogy a magyar lakossaacuteg egy foumlldrajzilag keveacutesseacute tagolt

egyseacuteges teruumlleten eacutel s az orszaacutegon beluumll nem alakultak ki eacuteles tartomaacutenyi vagy vaacutemhataacuterok

melyekkel akaacuter a peremnyelvjaacuteraacutesok kuumlloumln nyelvekkeacute is alakulhattak volna ahogy ez bekoumlvetkezett

maacutes a Kaacuterpaacutet-medenceacutet lakoacute nem magyar lakossaacutegnaacutel

Mondattan

Egy alapvető magyar mondatban az alany az első az ige a maacutesodik eacutes veacuteguumll a taacutergy az utolsoacute elem Az

alany megjeloumlleacutese nem felteacutetlenuumll szuumlkseacuteges Mindemellett a szoacuterend nem csupaacuten az eddig ismertetett

lehet ugyanis azt elsősorban nem szintaktikai szabaacutelyok hanem pragmatikus ndash vagyis okfejtő ndash

teacutenyezők hataacuterozzaacutek meg A kihangsuacutelyozni kiacutevaacutent informaacutecioacute ndash a foacutekusz ndash roumlgtoumln a ragozott ige eleacute

helyezendő Ha maga az ige a foacutekusz akkor az a mondat elejeacutere keruumll

Egy mondat aacuteltalaacuteban neacutegy darabboacutel aacutell a topikboacutel (teacutemaacuteboacutel) a foacutekuszboacutel az igeacuteből eacutes egyeacuteb

bőviacutetmeacutenyekből A topik eacutes a bőviacutetmeacuteny baacutermennyi szoacutekapcsolatot tartalmazhat miacuteg a foacutekusz csupaacuten

egyet

Iacutegy egy magyar mondat (Jaacutenos elvitt tegnap keacutet koumlnyvet Peacuteternek) a koumlvetkező jelenteacutesaacuternyalatokat

kaphatja ha az igeacuten kiacutevuumll neacutegy szoacutekapcsolatboacutel aacutell (bdquoJaacutenosrdquo bdquoPeacuteterrdquo bdquokeacutet koumlnyvrdquo eacutes bdquotegnaprdquo)

Topik(ok) Foacutekusz Ige Bőviacutetmeacutenyek Kuumlloumlnleges jelenteacutes

Jaacutenos tegnap empty elvitt keacutet koumlnyvet

Peacuteternek

A kifejezett cselekveacutes sikeres volt nincs kuumlloumln

kihangsuacutelyozott jelenteacutes

Jaacutenos tegnap keacutet

koumlnyvet

vitt

el Peacuteternek

Annak a kihangsuacutelyozaacutesa hogy Jaacutenos keacutet

koumlnyvet nem pedig toumlbbet vagy kevesebbet vitt

el Peacuteternek

Jaacutenos empty tegnap vitt

el

keacutet koumlnyvet

Peacuteternek

Tegnap volt az a nap amikor Jaacutenos elvitte a

koumlnyveket Peacuteternek (A hallgatoacutesaacuteg maacuter ismeri a

keacutet koumlnyv elviteleacutenek teacutenyeacutet csak az időpontot

nem)

empty empty Jaacutenos vitt

el

tegnap keacutet koumlnyvet

Peacuteternek

Nem maacutes mint Jaacutenos vitte el a keacutet koumlnyvet

Peacuteternek

empty empty Peacuteternek vitt

el

tegnap Jaacutenos keacutet

koumlnyvet Peacuteter volt az akinek Jaacutenos elvitt keacutet koumlnyvet

Jaacutenos tegnap Peacuteternek vitt

el keacutet koumlnyvet

A hallgatoacute ismeri hogy Jaacutenos elvitt keacutet koumlnyvet

valakinek a kihangsuacutelyozott reacutesz az hogy Peacuteter

kapta meg őket nem pedig valaki maacutes

empty empty empty Elvitt Jaacutenos tegnap keacutet

koumlnyvet Peacuteternek

A cselekveacutes sikeresen befejeződoumltt a koumlnyvek

maacuter Peacuteterneacutel vannak

Keacutet

koumlnyvet tegnap empty elvitt Jaacutenos Peacuteternek

Keacutet koumlnyvet teacutenyleg elvitt Jaacutenos tegnap Peacuteternek

de lehet hogy azonkiacutevuumll maacutest is illetve az is

lehetseacuteges hogy nem a koumlnyvek voltak koumlztuumlk a

legfontosabbak

empty empty Keacutet

koumlnyvet

vitt

el

Jaacutenos tegnap

Peacuteternek

Jaacutenos csupaacuten keacutet koumlnyvet vitt el tegnap Peacuteternek

semmi maacutest nem

A topik tehaacutet a beszeacutelő aacuteltal maacuter ismertnek veacutelt informaacutecioacute-darabot tartalmazza bevezeteacutest nyuacutejt az

aacutelliacutetmaacutenynak A foacutekusz felhiacutevja a figyelmet az eset valamely reacuteszeacutenek vagy felteacutetelezett vagy

ismeretlen nemeacutere tovaacutebbaacute kizaacuterja az aacutelliacutetaacutes eacuterveacutenyesseacutegeacutet az oumlsszes toumlbbi kapcsolatba hozhatoacute

szemeacutelyre vonatkozoacutean

Ha leacutetezik foacutekusz az igekoumltő az ige utaacutenra helyeződik aacutet (vitt el az elvitt helyett) Ha az igeacutehez nem

taacutersul igekoumltő a jelenteacutes keacuteteacutertelműveacute vaacutelhat iacuteraacutesban mivel az igeacutet megelőző szoacutekapcsolat egyformaacuten

lehet topik vagy foacutekusz is Peacuteldaacuteul az bdquoEacuteva szereti a viraacutegokatrdquo mondatban Eacuteva egyaraacutent lehet a topik

eacutes iacutegy kihangsuacutelyozatlan de lehet foacutekusz is Ebben az esetben jelenteacutese az hogy Eacuteva az (eacutes nem maacutes)

aki szereti a viraacutegokat

A magyarban puszta neacutevszoacute is aacutellhat aacutelliacutetmaacutenykeacutent (az oroszhoz toumlroumlk nyelvekhez eacutes egyes finnugor

nyelvekhez hasonloacutean) a jelen idejű egyes eacutes toumlbbes szaacutem 3 szemeacutelyben (peacuteldaacuteul Pista tanaacuter Oslash

elmarad a van) [10]

Jegyzetek

1 uarr Korunk - 2005 februaacuter - EPA

2 uarr 1844 eacutevi II toumlrveacutenycikk

3 uarr enList of languages by number of native speakers

4 uarr Dr Czeizel Endre A magyarsaacuteg genetikaacuteja 58 oldal Galenus Kiadoacute Budapest 2003

5 uarr

o Magyar Nyelvőr 1970 eacutevi 4 szaacutem 386-392 oldal Daacutevid Zoltaacuten A magyarul beszeacutelők szaacutema

c cikk alapjaacuten

o Magyarorszaacuteg Nemzeti Atlasza (1989) szerk Peacutecsi Maacuterton 4 oldal Magyarok a vilaacutegban c

teacuterkeacutep adatai alapjaacuten

6 uarr Veacutekony Gaacutebor (2004) A szeacutekely rovaacutesiacuteraacutes emleacutekei kapcsolatai toumlrteacutenete Budapest Nap Kiadoacute

7 uarr A Pallas Nagy Lexikona bdquohivatalos nyelvrdquo szoacutecikk

8 uarr 1836 eacutevi III toumlrveacutenycikk (a Magyar Nyelvről)

9 uarr A nyelv eacutes a nyelvek ISBN 963-05-7959-6 134 o)

10 uarr A magyar nyelv termeacuteszettudomaacutenyos moacutedszerekkel valoacute vizsgaacutelata azaz az elmuacutelt 25 eacutev magyar

generatiacutev nyelveacuteszete a magyart az emberi nyelvek olyan sajaacutetsaacutegos tiacutepusakeacutent aacutelliacutetotta eleacutenk mely

fontos jellegzetesseacutegeiben kuumlloumlnboumlzik a legismertebb indoeuroacutepai nyelvektől A magyarban a szoacuterendet

a mondat elemeinek nem a mondatreacuteszi szerepe azaz alany taacutergy volta hanem a logikai funkcioacuteja

hataacuterozza meg A magyar mondat ige előtti nevezetes szerkezeti poziacutecioacuteit a logikai műveleteket kifejező

mondatreacuteszek foglaljaacutek el koumlztuumlk a mondat logikai alanyaacutet megnevező topik a disztributiacutev kvantorok

(peacuteldaacuteul a minden elemet tartalmazoacute mondatreacuteszek) valamint a kizaacuteroacutelagos azonosiacutetaacutest kifejező foacutekusz

ndashEacute Kiss Katalin A nyelv formaacutelis rendszereacutenek leiacuteraacutesa

Magyar nyelvjaacuteraacutesok httphuwikipediaorgwikiMagyar_nyelvjC3A1rC3A1sok

A magyar nyelv a mai aacutellaacutespont

[1][2][3] szerint tiacutez nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacutera oszlik

1 nyugat-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

2 koumlzeacutep-dunaacutentuacutelindashkisalfoumlldi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

3 deacutel-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

4 deacutel-alfoumlldi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

5 paloacutec nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

6 TiszandashKoumlroumls-videacuteki nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

7 eacuteszakkeleti nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

8 mezőseacutegi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

9 szeacutekely nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

10 moldvai nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

A koraacutebban elterjedt felosztaacutes kilenc nyelvjaacuteraacutesi teruumlletet kuumlloumlnboumlztetett meg amelyek koumlzuumll a

dunaacutentuacutelit az uacutej rendszerben koumlzeacutep-dunaacutentuacutelindashkisalfoumlldi valamint deacutel-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacutera

bontottaacutek a csaacutengoacute a moldvai nevet kapta a nyugatit nyugat-dunaacutentuacutelira keresztelteacutek aacutet a tiszai pedig

immaacuter a TiszandashKoumlroumls-videacuteki nevet viseli Maguk ezek a nyelvjaacuteraacutesok kiugroacute elteacutereacuteseket nem mutatnak

az irodalmi magyar nyelvtől (ez nem mondhatoacute el neacutehaacuteny szomszeacutedos orszaacutegroacutel leginkaacutebb

Szloveacuteniaacuteroacutel) az elteacutereacuteseket legnagyobb reacuteszt a hangokban mutatkoznak meg egy keacutet nyelvjaacuteraacutesnak

van neacutehaacuteny sajaacutetos szava amely nem szerepel a sztenderdizaacutelt nyelvben avagy olyan kifejezeacutest

hasznaacutel amely azonban eacuterthető az irodalmi nyelv szaacutemaacutera is (Vas megyeacuteben peacuteldaacutenak okaacuteeacutert a csukd

be az ajtoacutera a tedd be az ajtoacutet mondjaacutek a szlovaacutekiai magyarok pedig beleacutepő-nek nevezik a papucsot)

Oumlsszesseacutegeacuteben megaacutellapiacutethatoacute hogy a magyar nyelvnek nincsenek igazi nyelvjaacuteraacutesai A magyar

irodalmi nyelv homogenizaacutecioacutet segiacutetette hogy a magyar lakossaacuteg egy foumlldrajzilag keveacutesseacute tagolt

egyseacuteges teruumlleten eacutel s az orszaacutegon beluumll nem alakultak ki eacuteles tartomaacutenyi vagy vaacutemhataacuterok

melyekkel akaacuter a peremnyelvjaacuteraacutesok kuumlloumln nyelvekkeacute is alakulhattak volna ahogy ez bekoumlvetkezett

maacutes a Kaacuterpaacutet-medenceacutet lakoacute nem magyar lakossaacutegnaacutel

Jegyzetek

1 uarr Korunk - 2005 februaacuter - EPA

2 uarr 1844 eacutevi II toumlrveacutenycikk

3 uarr enList of languages by number of native speakers

4 uarr Dr Czeizel Endre A magyarsaacuteg genetikaacuteja 58 oldal Galenus Kiadoacute Budapest 2003

5 uarr

o Magyar Nyelvőr 1970 eacutevi 4 szaacutem 386-392 oldal Daacutevid Zoltaacuten A magyarul beszeacutelők szaacutema

c cikk alapjaacuten

o Magyarorszaacuteg Nemzeti Atlasza (1989) szerk Peacutecsi Maacuterton 4 oldal Magyarok a vilaacutegban c

teacuterkeacutep adatai alapjaacuten

6 uarr Veacutekony Gaacutebor (2004) A szeacutekely rovaacutesiacuteraacutes emleacutekei kapcsolatai toumlrteacutenete Budapest Nap Kiadoacute

7 uarr A Pallas Nagy Lexikona bdquohivatalos nyelvrdquo szoacutecikk

8 uarr 1836 eacutevi III toumlrveacutenycikk (a Magyar Nyelvről)

9 uarr A nyelv eacutes a nyelvek ISBN 963-05-7959-6 134 o)

10 uarr A magyar nyelv termeacuteszettudomaacutenyos moacutedszerekkel valoacute vizsgaacutelata azaz az elmuacutelt 25 eacutev magyar

generatiacutev nyelveacuteszete a magyart az emberi nyelvek olyan sajaacutetsaacutegos tiacutepusakeacutent aacutelliacutetotta eleacutenk mely

fontos jellegzetesseacutegeiben kuumlloumlnboumlzik a legismertebb indoeuroacutepai nyelvektől A magyarban a szoacuterendet

a mondat elemeinek nem a mondatreacuteszi szerepe azaz alany taacutergy volta hanem a logikai funkcioacuteja

hataacuterozza meg A magyar mondat ige előtti nevezetes szerkezeti poziacutecioacuteit a logikai műveleteket kifejező

mondatreacuteszek foglaljaacutek el koumlztuumlk a mondat logikai alanyaacutet megnevező topik a disztributiacutev kvantorok

(peacuteldaacuteul a minden elemet tartalmazoacute mondatreacuteszek) valamint a kizaacuteroacutelagos azonosiacutetaacutest kifejező foacutekusz

ndashEacute Kiss Katalin A nyelv formaacutelis rendszereacutenek leiacuteraacutesa

Magyar nyelvjaacuteraacutesok httphuwikipediaorgwikiMagyar_nyelvjC3A1rC3A1sok

A magyar nyelv a mai aacutellaacutespont

[1][2][3] szerint tiacutez nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacutera oszlik

1 nyugat-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

2 koumlzeacutep-dunaacutentuacutelindashkisalfoumlldi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

3 deacutel-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

4 deacutel-alfoumlldi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

5 paloacutec nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

6 TiszandashKoumlroumls-videacuteki nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

7 eacuteszakkeleti nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

8 mezőseacutegi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

9 szeacutekely nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

10 moldvai nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

A koraacutebban elterjedt felosztaacutes kilenc nyelvjaacuteraacutesi teruumlletet kuumlloumlnboumlztetett meg amelyek koumlzuumll a

dunaacutentuacutelit az uacutej rendszerben koumlzeacutep-dunaacutentuacutelindashkisalfoumlldi valamint deacutel-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacutera

bontottaacutek a csaacutengoacute a moldvai nevet kapta a nyugatit nyugat-dunaacutentuacutelira keresztelteacutek aacutet a tiszai pedig

immaacuter a TiszandashKoumlroumls-videacuteki nevet viseli Maguk ezek a nyelvjaacuteraacutesok kiugroacute elteacutereacuteseket nem mutatnak

az irodalmi magyar nyelvtől (ez nem mondhatoacute el neacutehaacuteny szomszeacutedos orszaacutegroacutel leginkaacutebb

Szloveacuteniaacuteroacutel) az elteacutereacuteseket legnagyobb reacuteszt a hangokban mutatkoznak meg egy keacutet nyelvjaacuteraacutesnak

van neacutehaacuteny sajaacutetos szava amely nem szerepel a sztenderdizaacutelt nyelvben avagy olyan kifejezeacutest

hasznaacutel amely azonban eacuterthető az irodalmi nyelv szaacutemaacutera is (Vas megyeacuteben peacuteldaacutenak okaacuteeacutert a csukd

be az ajtoacutera a tedd be az ajtoacutet mondjaacutek a szlovaacutekiai magyarok pedig beleacutepő-nek nevezik a papucsot)

Oumlsszesseacutegeacuteben megaacutellapiacutethatoacute hogy a magyar nyelvnek nincsenek igazi nyelvjaacuteraacutesai A magyar

irodalmi nyelv homogenizaacutecioacutet segiacutetette hogy a magyar lakossaacuteg egy foumlldrajzilag keveacutesseacute tagolt

egyseacuteges teruumlleten eacutel s az orszaacutegon beluumll nem alakultak ki eacuteles tartomaacutenyi vagy vaacutemhataacuterok

melyekkel akaacuter a peremnyelvjaacuteraacutesok kuumlloumln nyelvekkeacute is alakulhattak volna ahogy ez bekoumlvetkezett

maacutes a Kaacuterpaacutet-medenceacutet lakoacute nem magyar lakossaacutegnaacutel

Magyar nyelvjaacuteraacutesok httphuwikipediaorgwikiMagyar_nyelvjC3A1rC3A1sok

A magyar nyelv a mai aacutellaacutespont

[1][2][3] szerint tiacutez nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacutera oszlik

1 nyugat-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

2 koumlzeacutep-dunaacutentuacutelindashkisalfoumlldi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

3 deacutel-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

4 deacutel-alfoumlldi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

5 paloacutec nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

6 TiszandashKoumlroumls-videacuteki nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

7 eacuteszakkeleti nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

8 mezőseacutegi nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

9 szeacutekely nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

10 moldvai nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacute

A koraacutebban elterjedt felosztaacutes kilenc nyelvjaacuteraacutesi teruumlletet kuumlloumlnboumlztetett meg amelyek koumlzuumll a

dunaacutentuacutelit az uacutej rendszerben koumlzeacutep-dunaacutentuacutelindashkisalfoumlldi valamint deacutel-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacutera

bontottaacutek a csaacutengoacute a moldvai nevet kapta a nyugatit nyugat-dunaacutentuacutelira keresztelteacutek aacutet a tiszai pedig

immaacuter a TiszandashKoumlroumls-videacuteki nevet viseli Maguk ezek a nyelvjaacuteraacutesok kiugroacute elteacutereacuteseket nem mutatnak

az irodalmi magyar nyelvtől (ez nem mondhatoacute el neacutehaacuteny szomszeacutedos orszaacutegroacutel leginkaacutebb

Szloveacuteniaacuteroacutel) az elteacutereacuteseket legnagyobb reacuteszt a hangokban mutatkoznak meg egy keacutet nyelvjaacuteraacutesnak

van neacutehaacuteny sajaacutetos szava amely nem szerepel a sztenderdizaacutelt nyelvben avagy olyan kifejezeacutest

hasznaacutel amely azonban eacuterthető az irodalmi nyelv szaacutemaacutera is (Vas megyeacuteben peacuteldaacutenak okaacuteeacutert a csukd

be az ajtoacutera a tedd be az ajtoacutet mondjaacutek a szlovaacutekiai magyarok pedig beleacutepő-nek nevezik a papucsot)

Oumlsszesseacutegeacuteben megaacutellapiacutethatoacute hogy a magyar nyelvnek nincsenek igazi nyelvjaacuteraacutesai A magyar

irodalmi nyelv homogenizaacutecioacutet segiacutetette hogy a magyar lakossaacuteg egy foumlldrajzilag keveacutesseacute tagolt

egyseacuteges teruumlleten eacutel s az orszaacutegon beluumll nem alakultak ki eacuteles tartomaacutenyi vagy vaacutemhataacuterok

melyekkel akaacuter a peremnyelvjaacuteraacutesok kuumlloumln nyelvekkeacute is alakulhattak volna ahogy ez bekoumlvetkezett

maacutes a Kaacuterpaacutet-medenceacutet lakoacute nem magyar lakossaacutegnaacutel

Reacuteszletes bemutataacutes

Nyugat-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutes (koraacutebban nyugati nyelvjaacuteraacutes)

KiejteacutesErős fokuacute az l-ezeacutes vagyis az a jelenseacuteg amikor bdquolyrdquo helyett bdquolrdquo-et ejtenek (peacuteldaacuteul milyen gtgt

millaumln) A koumlznyelvi (iacuterott) bdquolrdquo szoacute veacutegeacuten illetve hosszuacute magaacutenhangzoacute utaacuteni gyakran kiesik (peacuteldaacuteul

koumlruumllbeluumll gtgt koumlruuml(l)baumlluuml szaacutellni gtgt szaacutenyi) A koumlznyelvi bdquouacuterdquo bdquoűrdquo bdquoiacuterdquo helyett eleacuteg aacuteltalaacutenosan roumlvid

bdquourdquo bdquouumlrdquo bdquoirdquo hangzik (pl tűz gtgt tuumlz viacutez gtgt viz) Magaacutenhangzoacutek koumlzoumltt gyakran kettős maacutessalhangzoacute

aacutell tanittani esső A maacutessalhangzoacute a szoacute veacutegeacuten is megkettőződhet ha a szoacuteveacutegi szoacutetag koumlznyelvi

hosszuacute magaacutenhangzoacutet tartalmaz taniacutet gtgt tanitt Aacuteltalaacutenos meacuteg a palatalizaacutecioacute (iacuterni gtgt irnyi kalapja

gtgt kalaptya joumln gtgt gyuumln ahol a bdquogyrdquo kisseacute bdquodzsrdquo-be hajloacute Burgenlandban a bdquogyrdquo egeacuteszen bdquodzsrdquo-veacute

vaacutelik (peacuteldaacuteul gyerek gtgt dzsaumlreumlk)

Szoacutekincs Igen helyett gyakran a neacutemetből eredő ja szoacutet hasznaacuteljaacutek Jellemző a semmittelen

eacuterteacutektelen sivaacuter eacutertelemben a faragoacute a (ceruza)hegyező helyett

Koumlzeacutep-dunaacutentuacutelindashkisalfoumlldi eacutes deacutel-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutes (koraacutebban egyseacutegesen

dunaacutentuacuteli)

A koumlzeacutep-dunaacutentuacutelindashkisalfoumlldi nyelvjaacuteraacutes toumlbb tovaacutebbi csoportra oszlik ezek a csalloacutekoumlzi a

maacutetyusfoumlldi eacutes a szigetkoumlzi nyelvjaacuteraacutes vagy aldialektus

Kiejteacutes A koumlzeacutep-dunaacutentuacutelindashkisalfoumlldi eacutes deacutel-dunaacutentuacuteli nyelvjaacuteraacutesok megkuumlloumlnboumlztetik a nyiacutelt bdquoerdquo

hangot eacutes a zaacutert bdquoeumlrdquo-t de nem a zaacutert hanem a nyiacutelt vaacuteltozat teacuter el a koumlznyelvi kiejteacutestől a nyiacutelt bdquoerdquo-t a

roumlviden ejtett bdquoaacuterdquo-hoz koumlzeliacutetik Pl acircmber (ember) acirclmegy (elmegy) megettacirc (megette)

Szoacutekincs Az egyik legsziacutenesebb nyelvjaacuteraacutesi teruumllet a belső fejlődeacutesen kiacutevuumll deacutelszlaacutev eacutes neacutemet eredetű

szavak is jelentkeznek (Igen helyett peacuteldaacuteul gyakran a neacutemetből eredő ja szoacutet hasznaacuteljaacutek)

Deacutel-alfoumlldi nyelvjaacuteraacutes (maacutes neacuteven deacuteli)

Ez a nyelvjaacuteraacutesteruumllet a DunandashTisza koumlze magyarorszaacutegi eacutes szerbiai teruumlleteit eacutes a Baacutenaacutet videacutekeacutet

(Szerbiaacuteban eacutes Romaacuteniaacuteban) foglalja magaacuteban A mai Budapest teruumllete eacutes koumlrnyeacuteke is ide tartozott

eredetileg

Kiejteacutes A deacutel-alfoumlldi nyelvjaacuteraacutes fő jellemzője az ouml-zeacutes (aacutetmenet az bdquoerdquo eacutes az bdquooumlrdquo koumlzoumltt) amely a

nyelvteruumllet egy jelentős reacuteszeacuten veacutegigvonul peacuteldaacuteul emboumlr (ember) moumlgitta (megitta) moumlgoumltte

(megette)

Szoacutekincs E teacuteren ez a teruumllet mutatja a legkevesebb oumlnaacutelloacutesaacutegot egyszer a dunaacutentuacuteli maacuteskor a paloacutec

helyenkeacutent a tiszai nyelvjaacuteraacutesteruumllet jellegzetes taacutejszavait talaacuteljuk meg Ennek telepuumlleacutestoumlrteacuteneti okai

vannak Ez a teruumllet szenvedett legtoumlbbet a toumlroumlk vilaacutegban majd utaacutena jelentős reacuteszben a magyar

nyelvteruumllet kuumlloumlnboumlző taacutejairoacutel telepuumllt be

Paloacutec nyelvjaacuteraacutes (maacutes neacuteven eacuteszaknyugati)

A paloacutec nyelvjaacuteraacutes Szlovaacutekiaacuteban eacutes Eacuteszak-Magyarorszaacutegon elterjedt pontosabban Vaacutegtoacutel keletre a

Dunaacutetoacutel eacutes a Budapest-Cegleacuted-Szolnok vonaltoacutel eacuteszakra egeacuteszen a Tiszaacuteig eacutes a Sajoacute-Hernaacuted-

medenceacuteig

Kiejteacutes A paloacutec nyelvjaacuteraacutesban a koumlznyelvi bdquoardquo hangot roumlvid bdquoaacuterdquo-nak ejtik (bdquoacircrdquo) Pl szacircmār (szamaacuter)

acirclmacirc (alma) nacircgy (nagy) Ugyanakkor a koumlznyelvi bdquoaacuterdquo hang a paloacutec nyelvjaacuteraacutesban hosszan ejtik eacutes a

bdquooacuterdquo-hoz koumlzeliacutet (bdquoārdquo) (peacuteldaacuteul az emliacutetett szacircmār szoacuteban) Ez a nyelvjaacuteraacutes az amely megkuumlloumlnboumlzteti a

bdquolyrdquo hangot a bdquojrdquo-től l(j)āny fol(j)oacute l(j)uk goacutel(j)acirc Jellemzőek a zaacuteroacutedoacute tiacutepusuacute diftongusok (bdquooacuterdquo gtgt

bdquoaurdquo bdquoőrdquo gtgt bdquooumluumlrdquo bdquoeacuterdquo gtgt bdquoieumlrdquo peacuteldaacuteul bdquofeacuterjhezrdquo gtgt bdquofieumlrhoumlrdquo)

Szoacutekincs Taacutejszavai koumlzoumltt ndash kuumlloumlnoumlsen uacutejabban ndash szlovaacutek eredetű szavak is jelentkeznek

TiszandashKoumlroumls-videacuteki nyelvjaacuteraacutes (maacutes neacuteven keleti koraacutebban tiszai nyelvjaacuteraacutes)

Kiejteacutes A tiszai nyelvjaacuteraacutesban (a Tiszaacutentuacutel eacutes a Felső-Tisza-videacutek magyarorszaacutegi romaacuteniai eacutes

ukrajnai teruumlletei) jellegzetes az iacute-zeacutes a koumlznyelvi bdquoeacuterdquo hangot az bdquoiacuterdquo-hez hasonloacutean ejtik ndash pl niacutez

(neacutez) piacutez (peacutenz) fiacutelsz (feacutelsz) Debrecentől keletebbre (Ukrajna eacutes Romaacutenia egy reacuteszeacuten is) szaacutemos

esetben bdquoerdquo-nek ejtik a koumlznyelvi bdquooumlrdquo hangot ser (soumlr) perkelt (poumlrkoumllt) megcsemerlett

(megcsoumlmoumlrloumltt) ndash de ez nem minden olyan szoacutera aacutell amelyben a koumlznyelvi kiejteacutes szerint bdquooumlrdquo hang

van (peacuteldaacuteul az oumlt oumlkoumlr zoumlld kiejteacutese nem kuumlloumlnboumlzik) Nagy teruumlleten eacuterveacutenyesuumll a szoacutetagzaacuteroacute l r j

nyuacutejtoacute hataacutesa a zaacutert eacutes a nyiacutelt e koumlzoumltt nem tesznek kuumlloumlnbseacuteget

Szoacutekincs A nyelvjaacuteraacutesi teruumllet eacuteszakkeleti reacutesze szorosan kapcsoloacutedik Erdeacutely mezőseacutegi

nyelvjaacuteraacutesaacutehoz ami a szoacutekincsben is joacutel lemeacuterhető

Eacuteszakkeleti nyelvjaacuteraacutes

Kiejteacutes Az eacuteszakkeleti nyelvjaacuteraacutesban (Borsod-Abauacutej-Zempleacuten megye Szabolcs- eacutes Hajduacute-Bihar

megyeacutek egy reacutesze illetve Szlovaacutekia egy reacutesze) az iacute-zeacutes előfordul kiacutek (keacutek) sziacutep (szeacutep)

Mezőseacutegi nyelvjaacuteraacutes (maacutes neacuteven Kiraacutelyhaacutegoacuten tuacuteli)

- Romaacutenia magyarlakta teruumlleteacutenek nem szeacutekely reacuteszeacutere jellemző - Az o hang helyett a hangot ejtenek

(Pl mastaha akas bagaacuter malam) - Az a hang helyett gyakran annak magas variaacutensaacutet aacute-t ejtenek -

Sok helyen a hosszuacute magaacutenhangzoacute helyett annak roumlvid vaacuteltozata eacutel (Pl haacutezbol melloumll) - Az elbeszeacutelő

mult idő hasznaacutelata (Pl mene joumlveacutek)

Szeacutekely nyelvjaacuteraacutes

Szoacutekincs Kuumlloumlnoumlsen sziacutenes a szeacutekely nyelvjaacuteraacutes amelyet nem is annyira az ejteacutesmoacutedja mint inkaacutebb a

szoacutefűzeacutese a nemzedeacutekről nemzedeacutekre oumlroumlklődő fordulatokban gazdag beszeacutedmoacutedja tesz jellegzetesseacute

Ez joacutel laacutethatoacute a szeacutekely neacutepkoumllteacuteszet a neacutepdalok neacutepmeseacutek neacutepballadaacutek stiacutelusaacuteboacutel eacutes olyan iacuteroacutek

regeacutenyeiből elbeszeacuteleacuteseiből akik a szeacutekely nyelvjaacuteraacutes sziacuteneivel gazdagiacutetottaacutek stiacutelusukat A szeacutekely

nyelvjaacuteraacutesban az bdquoeacutesrdquo szoacutet nem hasznaacuteljaacutek helyette mindig bdquosrdquo-t mondanak

Peacuteldaacutek szeacutekely szavakra kifejezeacutesekre[4]

megbonyul ndash megellik

elszoumlvődik a Nap ndash faacutetyolfelhő keruumll a Nap eleacute

guumlruumlzdoumlleacutes goumlroumlzdoumlleacutes ndash koumlszoumlruumlleacutes

kacsiba kacsuba kacsuka ndash csaacutempaacutes

aacutedaacutembűz ndash a haacutezhoz nem tartozoacute ember szaga UacuteMTsz Hasznaacutelata aacuteltalaacutenos Megj

Kalotaszegen is hasznaacutelatos

ahajt ndash ott amott

odauumll valahol ndash sokaacuteig tartoacutezkodik valahol UacuteMTsz Kriza Aacuteltalaacutenos neacutepi szoacute Vouml meguumlli

magaacutet

olloacute ndash gida kecskegida

olloacutezik ndash ellik (kecske)

oumlsszebuumlszuumldik ndash megromlik megbuumldoumlsoumldik

patkaacuteny ndash poc pocok

hiacutenyaacuteros - homaacutelyos (Gyergyoacute videacutekeacuten hasznaacuteljaacutek)

pityoacuteka - krumpli

Moldvai nyelvjaacuteraacutes (koraacutebban csaacutengoacute)

archaikus moldvai csaacutengoacute nyelvjaacuteraacutes

Az archaikus csaacutengoacute nyelvjaacuteraacutes a moldvai csaacutengoacutek kisebb csoportjaacutenak (nem-szeacutekelyes csaacutengoacutek)

nyelvvaacuteltozata Ez a magyar nyelv egyetlen teljesen oumlnaacutelloacutean fejlődoumltt dialektusa amely maacuter akaacuter

oumlnaacutelloacute regionaacutelis nyelvnek is tekinthető Az archaikus csaacutengoacute dialektust kb 10-15 000 szemeacutely

hasznaacutelja a szeacutekelyes csaacutengoacute nyelvjaacuteraacutessal keverten pedig tovaacutebbi 10-13 000 fő A romaacuteniai

neacutepszaacutemlaacutelaacutesok kuumlloumln jeloumllik a csaacutengoacutekat eacutes a csaacutengoacute nyelvet

Szoacutekincs A koumlzeacutepkori nyelvi formaacutekat maacuteig őrzi Ugyanakkor a romaacuten nyelvből is szaacutemos

joumlveveacutenyszoacutet vett aacutet Beszeacuteduumlk azeacutert eacuterthető nehezen meacuteg a romaacutenul tudoacute magyarok szaacutemaacutera is mert

nagyszaacutemban hasznaacutelnak archaizmusokat vagy sajaacutetos csaacutengoacute (nem romaacuten eredetű) szavakat peacuteldaacuteul

filjesz (nyuacutel) heacutet (mikor) aheacutet (amikor reacutegen) buumlcsuuml (becsuumllet) csuacutekmony (tojaacutes) eszuumldni

(hozzaacuteeacuterteni) juuml (ő) kuumllpis kuumllbeacutecs (csiga) stb

Kiejteacutes Jellemző raacute az bdquosrdquo hangnak a sajaacutetos realizaacutecioacuteja (bdquosziszegő beszeacutedrdquo) Mindemellett a sziszegő

bdquosrdquo eacutes az bdquoszrdquo kuumlloumln hangeacuterteacutekkel biacuter Maacutesik jellegzetesseacuteg a bdquodzsrdquo foneacutema gyakorisaacutega (dzsermek ndash

gyermek dzsioacute ndash dioacute medzs ndash megy)

szeacutekelyes moldvai csaacutengoacute nyelvjaacuteraacutes

A szeacutekelyes csaacutengoacute nyelvjaacuteraacutes a haacuteromszeacuteki eacutes a csiacutekszeacuteki szeacutekely nyelvjaacuteraacutessal mutat koumlzeli

rokonsaacutegot annyi kuumlloumlnbseacuteggel hogy hiaacutenyoznak belőle a nyelvuacutejiacutetaacutes utaacuteni szavak eacutes nagyobb

araacutenyban fordulnak elő a romaacuten koumllcsoumlnzeacutesek A moldvai csaacutengoacutek toumlbbseacutege (kb 40 000 ember) ezt a

nyelvjaacuteraacutest hasznaacutelja

Laacutebjegyzetek 1 uarr A magyar nyelv keacutezikoumlnyve szerk Kiefer Ferenc Akadeacutemiai Bp 2003 273ndash279 o

2 uarr A magyar nyelv koumlnyve szerk A Jaacuteszoacute Anna Trezor Bp 2004 664ndash679

3 uarr A magyar nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacutek eacutes csoportok oumlsszeaacutelliacutetotta Juhaacutesz Dezső

4 uarr A Transindexro szeacutekely-magyar szoacutetaacuteraacuteban [1] 2243 szoacutecikk talaacutelhatoacute

Forraacutesok

A magyar nyelvjaacuteraacutesok (Balassa Ivaacuten ndash Ortutay Gyula Magyar neacuteprajz)

Bibliograacutefia

Kaacutelmaacuten Beacutela Nyelvjaacuteraacutesaink

Magyar dialektoloacutegia (szerk Kiss Jenő)

Magyar szoacutekincs httphuwikipediaorgwikiMagyar_szC3B3kincs

A magyar szoacutekincs eredete

A legelfogadottabb elmeacutelet szerint szoacutekincsuumlnk joacute reacutesze finnugor (azaz sajaacutet eacutes oumlnfejlődeacuteses) eredetű

ezt a legjobban a magyar szoacutebokrokat bemutatoacute Czuczor-Fogarasi feacutele szoacutetaacuter igazolja A mai magyar

szoumlvegekben előforduloacute szavaknak a tudomaacuteny mai aacutellaacutesa szerint 80-90-a finnugor szavakra

vezethető vissza (Ennek kritikaacuteiroacutel az Alternatiacutev elmeacuteletek a magyar nyelv rokonsaacutegaacuteroacutel cikkben

olvashatoacuteak tovaacutebbi reacuteszletek) A magyar nyelv emellett maacuter az ősmagyarban korban magaacuteba

olvasztott iraacuteni (alaacuten perzsa stb) eacutes toumlroumlk szavakat (Ez utoacutebbiakroacutel egyesek uacutegy tartjaacutek hogy nem

egyszerűen nyelvi koumllcsoumlnzeacutes eredmeacutenyei a tuumlrk-magyar nyelvrokonsaacuteg elmeacutelete szerint ugyanis a

magyar a toumlroumlk nyelvekkel aacutell koumlzelebbi rokonsaacutegban eacutes koumlztudott hogy a 894-es honfoglaloacutekat is

Turci-nek nevezik) Ebből a korboacutel viszont nem mutathatoacute ki szlaacutev[1] hataacutes Az oacutemagyar korban (896-

1526) a magyar nyelv elsősorban latin eacutes uacutej-latin elemekkel bővuumllt eacutes ndash kuumlloumlnoumlsen Maacutetyaacutes idejeacuten ndash a

francia eacutes olasz szavak is megjelentek ekkor a deacuteli- eacutes eacuteszaki-szlaacutev nyelvekben elteacuterő szavak a

magyar koumlzvetiacuteteacuteseacutevel jutottak el egymaacuteshoz[1] Majd a koumlzeacutepmagyar nyelv (1526-1772) korszakaacuteban

a neacutemet behataacutes nyomait lehet felfedezni A toumlroumlk hoacutedoltsaacuteg alatt jelentős volt az oszmaacuten-toumlroumlk hataacutes

ez azonban a hoacutedoltsaacutegi teruumlletek fokozatos elneacuteptelenedeacutese miatt keveacutesbeacute eacuterveacutenyesuumllt (pl Baacutecs

1522-1550 koumlzoumltt a magyarok teljesen eltűntek a lakossaacutegot kicsereacutelteacutek maacutes nyelvűekre[1]

) A 18

szaacutezadtoacutel kezdve megerősoumldoumltt a neacutemet nyelv hataacutesa a 20 szaacutezadban pedig szaacutemos nemzetkoumlzi

vaacutendorszoacute keruumllt a magyar nyelvbe főleg az angolboacutel illetve kisebb reacuteszben a franciaacuteboacutel olaszboacutel eacutes

maacutes nyelvekből

A szoacutekincs bővuumlleacuteseacutenek forraacutesai 1 Joumlveveacutenyszavak ndash peacuteldaacutek

Honfoglalaacutes előtti joumlveveacutenyszavak

iraacuteni eredetű szavak ezer kard nemez tej tiacutez szaacutez perzsa vaacutem vaacutesaacuter vaacuter (főneacutev) alaacuten

asszony hiacuted stb

oacutetoumlroumlk (bolgaacuter-toumlroumlk eacutes koumlztoumlroumlk) eredetű szavak (kb 300) kicsi alma saacuterga iker betű

bika borjoacute disznoacute buacuteza aacuterpa stb

Honfoglalaacutes utaacuteni joumlveveacutenyszavak

toumlroumlk eredetű szavak kun-besenyő balta csősz kalauz komondor oszmaacuten-toumlroumlk zseb

papucs bograacutecs kaacuteveacute pite stb

szlaacutev eredetű szavak kapaacutel kaszaacutel puszta munka baraacutet kiraacutely megye paraszt ebeacuted asztal

vacsora stb

neacutemet eredetű szavak herceg mozsaacuter paacutenceacutel zsinoacuter kasteacutely soacutegor bejgli ceacutel stb

latin eredetű szavak angyal kaacutepolna ceruza iskola kreacuteta kolleacutegium porta teacutegla roacutezsa a

hoacutenapok nevei stb

lengyel eredetű szavak golomb cseresnye stb

francia eredetű szavak ciacutemer furmint kilincs meacutecs paraj butik garzon stb

olasz eredetű szavak laacutendzsa pajzs paacutelya piac egres fuumlge mazsola narancs remete

banda szalaacutemi stb

romaacuten eredetű szavak aacutefonya ficsuacuter mokaacuteny tokaacuteny stb

angol eredetű szavak futball taccs dzsip busz dzsentri menedzser klub hobbi keksz

notesz stb

cigaacuteny eredetű szavak aacutecsi csaj csaacutevoacute csoacuter csoacuteroacute dilinoacutes duma gaacutedzsoacute goacutereacute rsquofőnoumlkrsquo

hoacutehaacutenyoacute kajaacutel loacuteveacute manusz seacuteroacute keacutero teacuterd szusz bula kula zorall stb

jiddis eredetű szavak handleacute jampec jatt koacuteser soacuteher stika balheacute haver sraacutec szajreacute stb

nemzetkoumlzi műveltseacutegszavak o vaacutendorszavak koumlmeacuteny majom maszlag papagaacutej taacuterkony selyem szablya alabaacuterd

borbeacutely stb

o nemzetkoumlzi szavak agronoacutemus akrobata akusztika automata garaacutezs csekk troumlszt

algebra szamovaacuter dzsungel stb

Moldvai nyelvjaacuteraacutes (koraacutebban csaacutengoacute)

archaikus moldvai csaacutengoacute nyelvjaacuteraacutes

Az archaikus csaacutengoacute nyelvjaacuteraacutes a moldvai csaacutengoacutek kisebb csoportjaacutenak (nem-szeacutekelyes csaacutengoacutek)

nyelvvaacuteltozata Ez a magyar nyelv egyetlen teljesen oumlnaacutelloacutean fejlődoumltt dialektusa amely maacuter akaacuter

oumlnaacutelloacute regionaacutelis nyelvnek is tekinthető Az archaikus csaacutengoacute dialektust kb 10-15 000 szemeacutely

hasznaacutelja a szeacutekelyes csaacutengoacute nyelvjaacuteraacutessal keverten pedig tovaacutebbi 10-13 000 fő A romaacuteniai

neacutepszaacutemlaacutelaacutesok kuumlloumln jeloumllik a csaacutengoacutekat eacutes a csaacutengoacute nyelvet

Szoacutekincs A koumlzeacutepkori nyelvi formaacutekat maacuteig őrzi Ugyanakkor a romaacuten nyelvből is szaacutemos

joumlveveacutenyszoacutet vett aacutet Beszeacuteduumlk azeacutert eacuterthető nehezen meacuteg a romaacutenul tudoacute magyarok szaacutemaacutera is mert

nagyszaacutemban hasznaacutelnak archaizmusokat vagy sajaacutetos csaacutengoacute (nem romaacuten eredetű) szavakat peacuteldaacuteul

filjesz (nyuacutel) heacutet (mikor) aheacutet (amikor reacutegen) buumlcsuuml (becsuumllet) csuacutekmony (tojaacutes) eszuumldni

(hozzaacuteeacuterteni) juuml (ő) kuumllpis kuumllbeacutecs (csiga) stb

Kiejteacutes Jellemző raacute az bdquosrdquo hangnak a sajaacutetos realizaacutecioacuteja (bdquosziszegő beszeacutedrdquo) Mindemellett a sziszegő

bdquosrdquo eacutes az bdquoszrdquo kuumlloumln hangeacuterteacutekkel biacuter Maacutesik jellegzetesseacuteg a bdquodzsrdquo foneacutema gyakorisaacutega (dzsermek ndash

gyermek dzsioacute ndash dioacute medzs ndash megy)

szeacutekelyes moldvai csaacutengoacute nyelvjaacuteraacutes

A szeacutekelyes csaacutengoacute nyelvjaacuteraacutes a haacuteromszeacuteki eacutes a csiacutekszeacuteki szeacutekely nyelvjaacuteraacutessal mutat koumlzeli

rokonsaacutegot annyi kuumlloumlnbseacuteggel hogy hiaacutenyoznak belőle a nyelvuacutejiacutetaacutes utaacuteni szavak eacutes nagyobb

araacutenyban fordulnak elő a romaacuten koumllcsoumlnzeacutesek A moldvai csaacutengoacutek toumlbbseacutege (kb 40 000 ember) ezt a

nyelvjaacuteraacutest hasznaacutelja

Laacutebjegyzetek 1 uarr A magyar nyelv keacutezikoumlnyve szerk Kiefer Ferenc Akadeacutemiai Bp 2003 273ndash279 o

2 uarr A magyar nyelv koumlnyve szerk A Jaacuteszoacute Anna Trezor Bp 2004 664ndash679

3 uarr A magyar nyelvjaacuteraacutesi reacutegioacutek eacutes csoportok oumlsszeaacutelliacutetotta Juhaacutesz Dezső

4 uarr A Transindexro szeacutekely-magyar szoacutetaacuteraacuteban [1] 2243 szoacutecikk talaacutelhatoacute

Forraacutesok

A magyar nyelvjaacuteraacutesok (Balassa Ivaacuten ndash Ortutay Gyula Magyar neacuteprajz)

Bibliograacutefia

Kaacutelmaacuten Beacutela Nyelvjaacuteraacutesaink

Magyar dialektoloacutegia (szerk Kiss Jenő)

Magyar szoacutekincs httphuwikipediaorgwikiMagyar_szC3B3kincs

A magyar szoacutekincs eredete

A legelfogadottabb elmeacutelet szerint szoacutekincsuumlnk joacute reacutesze finnugor (azaz sajaacutet eacutes oumlnfejlődeacuteses) eredetű

ezt a legjobban a magyar szoacutebokrokat bemutatoacute Czuczor-Fogarasi feacutele szoacutetaacuter igazolja A mai magyar

szoumlvegekben előforduloacute szavaknak a tudomaacuteny mai aacutellaacutesa szerint 80-90-a finnugor szavakra

vezethető vissza (Ennek kritikaacuteiroacutel az Alternatiacutev elmeacuteletek a magyar nyelv rokonsaacutegaacuteroacutel cikkben

olvashatoacuteak tovaacutebbi reacuteszletek) A magyar nyelv emellett maacuter az ősmagyarban korban magaacuteba

olvasztott iraacuteni (alaacuten perzsa stb) eacutes toumlroumlk szavakat (Ez utoacutebbiakroacutel egyesek uacutegy tartjaacutek hogy nem

egyszerűen nyelvi koumllcsoumlnzeacutes eredmeacutenyei a tuumlrk-magyar nyelvrokonsaacuteg elmeacutelete szerint ugyanis a

magyar a toumlroumlk nyelvekkel aacutell koumlzelebbi rokonsaacutegban eacutes koumlztudott hogy a 894-es honfoglaloacutekat is

Turci-nek nevezik) Ebből a korboacutel viszont nem mutathatoacute ki szlaacutev[1] hataacutes Az oacutemagyar korban (896-

1526) a magyar nyelv elsősorban latin eacutes uacutej-latin elemekkel bővuumllt eacutes ndash kuumlloumlnoumlsen Maacutetyaacutes idejeacuten ndash a

francia eacutes olasz szavak is megjelentek ekkor a deacuteli- eacutes eacuteszaki-szlaacutev nyelvekben elteacuterő szavak a

magyar koumlzvetiacuteteacuteseacutevel jutottak el egymaacuteshoz[1] Majd a koumlzeacutepmagyar nyelv (1526-1772) korszakaacuteban

a neacutemet behataacutes nyomait lehet felfedezni A toumlroumlk hoacutedoltsaacuteg alatt jelentős volt az oszmaacuten-toumlroumlk hataacutes

ez azonban a hoacutedoltsaacutegi teruumlletek fokozatos elneacuteptelenedeacutese miatt keveacutesbeacute eacuterveacutenyesuumllt (pl Baacutecs

1522-1550 koumlzoumltt a magyarok teljesen eltűntek a lakossaacutegot kicsereacutelteacutek maacutes nyelvűekre[1]

) A 18

szaacutezadtoacutel kezdve megerősoumldoumltt a neacutemet nyelv hataacutesa a 20 szaacutezadban pedig szaacutemos nemzetkoumlzi

vaacutendorszoacute keruumllt a magyar nyelvbe főleg az angolboacutel illetve kisebb reacuteszben a franciaacuteboacutel olaszboacutel eacutes

maacutes nyelvekből

A szoacutekincs bővuumlleacuteseacutenek forraacutesai 1 Joumlveveacutenyszavak ndash peacuteldaacutek

Honfoglalaacutes előtti joumlveveacutenyszavak

iraacuteni eredetű szavak ezer kard nemez tej tiacutez szaacutez perzsa vaacutem vaacutesaacuter vaacuter (főneacutev) alaacuten

asszony hiacuted stb

oacutetoumlroumlk (bolgaacuter-toumlroumlk eacutes koumlztoumlroumlk) eredetű szavak (kb 300) kicsi alma saacuterga iker betű

bika borjoacute disznoacute buacuteza aacuterpa stb

Honfoglalaacutes utaacuteni joumlveveacutenyszavak

toumlroumlk eredetű szavak kun-besenyő balta csősz kalauz komondor oszmaacuten-toumlroumlk zseb

papucs bograacutecs kaacuteveacute pite stb

szlaacutev eredetű szavak kapaacutel kaszaacutel puszta munka baraacutet kiraacutely megye paraszt ebeacuted asztal

vacsora stb

neacutemet eredetű szavak herceg mozsaacuter paacutenceacutel zsinoacuter kasteacutely soacutegor bejgli ceacutel stb

latin eredetű szavak angyal kaacutepolna ceruza iskola kreacuteta kolleacutegium porta teacutegla roacutezsa a

hoacutenapok nevei stb

lengyel eredetű szavak golomb cseresnye stb

francia eredetű szavak ciacutemer furmint kilincs meacutecs paraj butik garzon stb

olasz eredetű szavak laacutendzsa pajzs paacutelya piac egres fuumlge mazsola narancs remete

banda szalaacutemi stb

romaacuten eredetű szavak aacutefonya ficsuacuter mokaacuteny tokaacuteny stb

angol eredetű szavak futball taccs dzsip busz dzsentri menedzser klub hobbi keksz

notesz stb

cigaacuteny eredetű szavak aacutecsi csaj csaacutevoacute csoacuter csoacuteroacute dilinoacutes duma gaacutedzsoacute goacutereacute rsquofőnoumlkrsquo

hoacutehaacutenyoacute kajaacutel loacuteveacute manusz seacuteroacute keacutero teacuterd szusz bula kula zorall stb

jiddis eredetű szavak handleacute jampec jatt koacuteser soacuteher stika balheacute haver sraacutec szajreacute stb

nemzetkoumlzi műveltseacutegszavak o vaacutendorszavak koumlmeacuteny majom maszlag papagaacutej taacuterkony selyem szablya alabaacuterd

borbeacutely stb

o nemzetkoumlzi szavak agronoacutemus akrobata akusztika automata garaacutezs csekk troumlszt

algebra szamovaacuter dzsungel stb

Magyar szoacutekincs httphuwikipediaorgwikiMagyar_szC3B3kincs

A magyar szoacutekincs eredete

A legelfogadottabb elmeacutelet szerint szoacutekincsuumlnk joacute reacutesze finnugor (azaz sajaacutet eacutes oumlnfejlődeacuteses) eredetű

ezt a legjobban a magyar szoacutebokrokat bemutatoacute Czuczor-Fogarasi feacutele szoacutetaacuter igazolja A mai magyar

szoumlvegekben előforduloacute szavaknak a tudomaacuteny mai aacutellaacutesa szerint 80-90-a finnugor szavakra

vezethető vissza (Ennek kritikaacuteiroacutel az Alternatiacutev elmeacuteletek a magyar nyelv rokonsaacutegaacuteroacutel cikkben

olvashatoacuteak tovaacutebbi reacuteszletek) A magyar nyelv emellett maacuter az ősmagyarban korban magaacuteba

olvasztott iraacuteni (alaacuten perzsa stb) eacutes toumlroumlk szavakat (Ez utoacutebbiakroacutel egyesek uacutegy tartjaacutek hogy nem

egyszerűen nyelvi koumllcsoumlnzeacutes eredmeacutenyei a tuumlrk-magyar nyelvrokonsaacuteg elmeacutelete szerint ugyanis a

magyar a toumlroumlk nyelvekkel aacutell koumlzelebbi rokonsaacutegban eacutes koumlztudott hogy a 894-es honfoglaloacutekat is

Turci-nek nevezik) Ebből a korboacutel viszont nem mutathatoacute ki szlaacutev[1] hataacutes Az oacutemagyar korban (896-

1526) a magyar nyelv elsősorban latin eacutes uacutej-latin elemekkel bővuumllt eacutes ndash kuumlloumlnoumlsen Maacutetyaacutes idejeacuten ndash a

francia eacutes olasz szavak is megjelentek ekkor a deacuteli- eacutes eacuteszaki-szlaacutev nyelvekben elteacuterő szavak a

magyar koumlzvetiacuteteacuteseacutevel jutottak el egymaacuteshoz[1] Majd a koumlzeacutepmagyar nyelv (1526-1772) korszakaacuteban

a neacutemet behataacutes nyomait lehet felfedezni A toumlroumlk hoacutedoltsaacuteg alatt jelentős volt az oszmaacuten-toumlroumlk hataacutes

ez azonban a hoacutedoltsaacutegi teruumlletek fokozatos elneacuteptelenedeacutese miatt keveacutesbeacute eacuterveacutenyesuumllt (pl Baacutecs

1522-1550 koumlzoumltt a magyarok teljesen eltűntek a lakossaacutegot kicsereacutelteacutek maacutes nyelvűekre[1]

) A 18

szaacutezadtoacutel kezdve megerősoumldoumltt a neacutemet nyelv hataacutesa a 20 szaacutezadban pedig szaacutemos nemzetkoumlzi

vaacutendorszoacute keruumllt a magyar nyelvbe főleg az angolboacutel illetve kisebb reacuteszben a franciaacuteboacutel olaszboacutel eacutes

maacutes nyelvekből

A szoacutekincs bővuumlleacuteseacutenek forraacutesai 1 Joumlveveacutenyszavak ndash peacuteldaacutek

Honfoglalaacutes előtti joumlveveacutenyszavak

iraacuteni eredetű szavak ezer kard nemez tej tiacutez szaacutez perzsa vaacutem vaacutesaacuter vaacuter (főneacutev) alaacuten

asszony hiacuted stb

oacutetoumlroumlk (bolgaacuter-toumlroumlk eacutes koumlztoumlroumlk) eredetű szavak (kb 300) kicsi alma saacuterga iker betű

bika borjoacute disznoacute buacuteza aacuterpa stb

Honfoglalaacutes utaacuteni joumlveveacutenyszavak

toumlroumlk eredetű szavak kun-besenyő balta csősz kalauz komondor oszmaacuten-toumlroumlk zseb

papucs bograacutecs kaacuteveacute pite stb

szlaacutev eredetű szavak kapaacutel kaszaacutel puszta munka baraacutet kiraacutely megye paraszt ebeacuted asztal

vacsora stb

neacutemet eredetű szavak herceg mozsaacuter paacutenceacutel zsinoacuter kasteacutely soacutegor bejgli ceacutel stb

latin eredetű szavak angyal kaacutepolna ceruza iskola kreacuteta kolleacutegium porta teacutegla roacutezsa a

hoacutenapok nevei stb

lengyel eredetű szavak golomb cseresnye stb

francia eredetű szavak ciacutemer furmint kilincs meacutecs paraj butik garzon stb

olasz eredetű szavak laacutendzsa pajzs paacutelya piac egres fuumlge mazsola narancs remete

banda szalaacutemi stb

romaacuten eredetű szavak aacutefonya ficsuacuter mokaacuteny tokaacuteny stb

angol eredetű szavak futball taccs dzsip busz dzsentri menedzser klub hobbi keksz

notesz stb

cigaacuteny eredetű szavak aacutecsi csaj csaacutevoacute csoacuter csoacuteroacute dilinoacutes duma gaacutedzsoacute goacutereacute rsquofőnoumlkrsquo

hoacutehaacutenyoacute kajaacutel loacuteveacute manusz seacuteroacute keacutero teacuterd szusz bula kula zorall stb

jiddis eredetű szavak handleacute jampec jatt koacuteser soacuteher stika balheacute haver sraacutec szajreacute stb

nemzetkoumlzi műveltseacutegszavak o vaacutendorszavak koumlmeacuteny majom maszlag papagaacutej taacuterkony selyem szablya alabaacuterd

borbeacutely stb

o nemzetkoumlzi szavak agronoacutemus akrobata akusztika automata garaacutezs csekk troumlszt

algebra szamovaacuter dzsungel stb

A magyar szoacutekincs nagysaacutega

A szoacutekincs meacuteret megaacutellapiacutetaacutesa szaacutemos neheacutezseacutegbe uumltkoumlzik

Szoacutenak vegyuumlk-e a mindig egyuumltt hasznaacutelt szoacuteszerkezeteket amelyeknek egyuumlttesen maacutes

jelenteacutesuumlk van (peacuteldaacuteul szemeacutelyi igazolvaacuteny)

Biacutezhatunk-e benne hogy egy tudomaacuteny teljes szakszoacutekincseacutet akaacutercsak egyetlen nyelven beluumll

is felteacuterkeacutepezhetjuumlk

Szoacutenak vegyuumlk-e az oumlsszetett szaacutemok neveacutet eacutes ha igen meddig

Szoacutenak vegyuumlk-e azt amire csak egy-egy előfordulaacutes van az irodalomban peacuteldaacuteul a

nyelvuacutejiacutetaacutes koraacuteban leacutetrehoztaacutek őket aztaacuten gyakorlatilag kihaltak vagy csak egy szűk csoport

ismeri őket

A szoacutekincs reacuteszeacutenek tekintsuumlk-e azokat amelyeket csak a szaktudomaacutenyokban vezettek be

egy-egy idegen kifejezeacutes magyariacutetaacutesaacutera de csak az iacuteraacutesmoacutedban kuumlloumlnboumlznek az eredetitől

vagy meacuteg abban sem

Szoacutenak vegyuumlk-e azt amelynek jelenteacutese felfoghatoacute eacutes eacutertelmezhető elemei alapjaacuten de

teacutenylegesen nem hasznaacutelatos nem fordul elő

Oumlnaacutelloacute szoacutenak vegyuumlk-e a szoacutetaacuteri szavak produktiacutev keacutepzőkkel ellaacutetott formaacuteit amelyek

jelenteacutese egyeacutertelműen levezethető a tagjaiboacutel

Oumlnaacutelloacute szoacutenak vegyuumlk-e a szavak kuumlloumlnfeacutele jeles ragos alakjait

A magyar szoacutekincs reacuteszeacutenek tekintsuumlk-e azokat a szavakat amelyeket idegen orszaacutegban eacutelő

magyar anyanyelvűek vesznek aacutet a sajaacutet orszaacuteguk nyelveacuteből (peacuteldaacuteul a romaacutenboacutel szlovaacutekboacutel

ukraacutenboacutel ill Amerikaacuteban az angolboacutel) ndash Ezeket ma maacuter elfogadjaacutek a szoacutekincs reacuteszekeacutent ha

az adott magyar anyanyelvű koumlzoumlsseacuteg nyelveacuteben elterjedtek ezek a szavak

A legnagyobb magyarndashidegen szoacutetaacuterak 120 000 szoacutet tartalmaznak[2]

a koumlvetkező huacutesz eacutevben kiadandoacute

A magyar nyelv nagyszoacutetaacutera pedig 110 000 szoacutet fog tartalmazni[3]

A magyar nyelv szoacutekincseacutet

aacuteltalaacuteban 60-100 ezer szoacutera teszik[4]

de az oumlsszes lexeacutema egyuumlttesen koumlnnyen eleacuterheti az egymillioacute

szoacutet[5]

Amint maacutes nyelveken egy művelt eacutertelmiseacutegi sem hasznaacutel rendszerint 25-30 000 szoacutenaacutel

toumlbbet[4]

Jegyzet

1 uarr Baacuterczi Geacuteza A magyar nyelv eacuteletrajza 1962maacutercius(Custos kiadoacute 1996)

2 uarr A nyelv eacutes a nyelvek szerk Kenesei Istvaacuten Akadeacutemiai Kiadoacute Budapest 2004 ISBN 963-05-7959-6

77 o

3 uarr Manyszi

4 ^ a b [origo] Vendeacutegszoba - Naacutedasdy A magyar nem neheacutez

5 uarr A nyelv eacutes a nyelvek szerk Kenesei Istvaacuten Akadeacutemiai Kiadoacute Budapest 2004 ISBN 963-05-7959-6

76 eacutes 86 o