java e bibliotekËs nË kosovË

BiblioletraletraVITI 2 • NUMRI 1 • PRILL 2005REVISTË E BIBLIOTEKËS KOMBËTARE DHE UNIVERSITARE TË KOSOVËS

Java e Bibliotekës në Kosovë është njëra ndër veprimtaritë më tërëndësishme kulturore ndërkombëtare, e cila organizohet nëKosovë. Këtu e tre vite më pare, themelues të këtij aktiviteti në

Prishtinë janë Biblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës dheZyra e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Prishtinë.

Java e Bibliotekës në Kosovë, si aktivitet i llojit të veçantë,koincidon me Javën e Bibliotekës në SHBA. Pjesëmarrja e ekspertëveamerikanë dhe ndihma e Zyrës Amerikane në Prishtinë, si dhepërfaqësimi i misioneve të tjera ndërkombëtare në Kosovë në këtëaktivitet, dëshmojnë për nxitjen, afirmimin dhe rëndësinë evlerave kulturore dhe civilizuese.

Roli dhe misioni i bibliotekave kombëtare në shekullin XXI vë nëepiqendër, në rrafshin kombëtar e ndërkombëtar, njohjen dhe afirmimine zhvillimeve më të reja në fushën e bibliotekarisë dhe të informatikës.

Veprimtaria kulturore ndërkombëtare Java e Bibliotekës në Kosovëofron informacione për botën e librit shqip, në njërën anë, si dhe përtë arriturat dhe përvojat rezultative të bibliotekarisë më të avancuarnë Amerikë dhe Evropë, në anën tjetër.

Viti 2005 për Bibliotekën Kombëtare dhe Universitare të Kosovësështë viti i realizimit të projekteve të rëndësishme, që përcaktojnëardhmërinë e këtij institucioni, siç janë: sistemi i automatizuarbibliotekar Aleph 500, pastaj hapja e Depoziturës së Bibliotekës sëNATO-s, Dhoma e Shkrimtarëve, si dhe fillimi i projektitkapital: Kujtesa e Kosovës.

Library Week in Kosova is one of the most important cultural andinternational event organized in Kosova. Three years ago thisevent was first organized by the National and University Library

of Kosova and the United States Office in Prishtina. Library Week in Kosova, as an event of its own kind, coincides with

the National Library Week in USA. The presence of American experts,the help of United States Office in Prishtina, as well as the participationof other international diplomatic missions in Kosova in this eventspeak about encouragement, promotion and the importance of cul-tural and civilized values.

The role and mission of national libraries in the 21 century bringsinto focus and promotes the latest development in the field of libraryand information science both in the national and international level.

The international cultural event Library Week in Kosova, offersinformation about the world of Albanian book, on one hand, aswell as the latest development in the most advanced libraryexperience of the United States and Europe, on the other hand.

For the National and University Library of Kosova, the year of2005 is a year of realization of many important projects, which willdetermine the future of this institution, such as the implementationof Integrated Library System Aleph 500, then the establishment ofNATO Depository Library, the opening of the Chamber of Writers,and the initiation of the capital project Kosova Memory.

Biblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës The Library of Congress, Washington, DC

J A V A E B I B L I O T E K Ë S N Ë K O S O V ËJ A V A E B I B L I O T E K Ë S N Ë K O S O V ËL I B R A R Y W E E K I N K O S O V AL I B R A R Y W E E K I N K O S O V A

2

VITI 2 • NUMRI 1 • PRILL 2005

PËRVJETOR

Botues: BKUK • Kryeredaktor i botimeve: Dr. Sali Bashota Këshilli redaktues: Mr. Shukrie Rama, Bedri Gashi, Fazli Gajraku,

Dr. Bahtie Gërbeshi-Zylfiu, Gjon BerishaLektor: Muhamed Çitaku • Realizimi kompjuterik: Hekuran RexhepiFotoreporter: Bashkim BinakuAdresa: Sheshi “Hasan Prishtina”, p.n. PrishtinëTel: ++381 38 225-605, Fax: ++381 38 248-940 • e-mail: [email protected]

Viti 2005 është vit jubilar - 600-vjetori ilindjes së Gjergj Kastrotit Skënderbeut, person-alitetit më të shquar të historisë mijëravjeçareshqiptare dhe një ndër figurat historike më tërëndësishme të së kaluarës historike të Ballkanitdhe Evropës. Presidenti i Kosovës - Dr.Ibrahim Rugova vitin 2005 e ka shpallur vit tëshënimit të 600 - vjetorit të lindjes së HeroitKombëtarë të shqiptarëve, Gjergj Kastrioti -Skënderbeu, në mbarë Kosovën. Ky Jubile dotë përcillet me manifestime kulturore, shken-core e shtetërore të ndryshme, gjatë të cilave dotë kujtohen të bëmat e popullit shqiptar meGjergj Kastriotin - Skënderbeun në krye, i cilipër një çerekshekulli ishte në mbrojtje tëtruallit të tij dhe të qytetërimit evropian.

Luftërat e Skënderbeut, strategjitë dhetrimëria e tij, bashkëpunimi i tij me Evropën,bënë jehonë të madhe dhe u bënë frymëzim për shumë historianë, shkrimtarë e artistëqë këtij heroi të madh t’i kushtojnë me qindra vepra.

Të pakta janë figurat historike, që kanë gjetur një jehonë kaq të gjerë në literaturënbotërore gjatë shekujve, siç është figura e heroit Kombëtar shqiptar Gjergj Kastriotit -Skënderbeut. Këtu nuk është fjala vetëm për literaturën e mirëfilltë shkencore, siç ështëajo historiografike, por edhe në gjinitë letrare - prozë, poezi, dramë, artet vizuele - pik-turë, skulpturë, film etj., që vjen duke u zgjeruar vazhdimisht nga inkunabulat e para tëshek. XV dhe deri në ditët tona.

Ndër biografët më të njohurs të Skënderbeut konsiderohet Marin Barleti,humanist shqiptar dhe prift katolik nga Shkodra i shek. XV-XVI, i cili shkroiveprën kapitale “Historia de vita et gestis Scanderbegi, Epirotarum principis”,Rome, shtypur nga B.V (Bernardinus de Vitalibus), [1510?, 159 fl.Fo.]. Kjo vepërshërbeu si bazë për shumë biografë të tjerë të Skënderbeut.

Duhet theksuar se numri i njësive bibliografike kushtuar Skënderbeutvazhdimisht rritet, si në krijim të veprave të reja ashtu edhe të zbulimeve të vazh-dueshme nëpër vende e biblioteka të ndryshme. Në mbledhjen e shënimeve bibli-ografike dhe në botimin e tyre një kontribut të madh ka dhënë BibliotekaKombëtarë e Shqipërisë me botimin e bibliografive: “Albanica” I (shek. XV-XVIII),Tiranë 1965 (e ripunuar dhe e plotësuar më 1998), “Albanica” II (vitet 1800-1849),Tiranë 1987, dhe bibliografia e përgatitur nga Kasem Biçoku dhe Jup Kastrati:“Gjergj Kastrioti - Skënderbeu, Bibliografi 1454-1835. I”, Tiranë 1997.Gj. BERISHA

600-vjetori i lindjes së Gjergj Kastriotit - Skënderbeut

Në këtë numër

Për librin shqip dhe sfidat e tij....................3

Në kërkim të periodikut të vjetër ............6

Tekstet bibliografike në Kosovë

1946-1986 ..........................................................8

Me sistemin ALEPH 500 - BKUK po bëhet

burim botëror i informatave.....................10

Bibliotekarët dhe profesioni i tyre..........13

Organizimi i muzikaleve në bibliotekë.....18

Sfidat e qendrës së restaurimit dhe të

konservimit të BKUK-së.............................20

BIBLIOTEKAKOMBËTARE

DHE UNIVERSITAREE KSOVËS

THE NATIONALAND UNIVERSITYLIBRARYOF KOSOVA

3


HULUMTIME

Dr. SALI BASHOTA

Kumtesën time do ta nis dukeparafrazuar një thënie të Stendalit, icili e këshillonte një fillestar nëletërsi që mos t’i lexojë shkrimtarëtbashkëkohorë, por t’i lexojë libratqë janë shkruar shekuj më herët, nëqoftë se dëshiron të shkruajë mirëfrëngjisht”.

Për jetën kulturore e letrare tëKosovës nuk e di sa vlen një shem-bull i tillë.

Mendoj, kësaj radhe, se tema përdebatim profesional kritik mund tëartikulohet në këto nivele:Shkrimtari dhe libri. Libri dhebotuesi. Libri dhe kritika. Libri-biblioteka- lexuesi. Libri dhe tregu.Libri dhe shoqëria.

Këto raporte të ndërvarura dhe jorrallë në pozicione kundërshtuese,mund të kenë një renditje të gjatë,mbase të pafund të temë-dilemaveqë shtrohen përbrenda ambientitkulturor të Kosovës.

SHKRIMTARI DHE LIBRI

Temë-dilema e parë ekzistueseështë më se e qartë se shkrimtarët,vërtet, gjenden në një pozicion të jotë kënaqshëm , dhe ky pozicionështë vështirësuar, sidomos duke fil-luar nga vitet 90 të shekullit të kalu-ar, kur nga regjimi serb u bë rrënimii institucioneve kulturore, arsimore,shkencore të Kosovës. Kjo është

pjesa e hidhur dhe e dhembshme erealitetit të kaluar, që ndërlidhet,gjithsesi, edhe me djegien e bib-liotekave, librave, dorëshkrimeve,madje edhe me vrasjen e shkrim-tarëve dhe personaliteteve të kul-turës.

Pozicioni i shkrimtarit, fatkeqë-sisht, edhe pas luftës në rrethana tëreja të lirisë dhe demokracisë, nukka ndryshuar, sa i përket për-mirësimit të statusit të tij nëshoqëri. Në Kosovë asnjë shkrimtarnuk jeton nga vepra e vet,domethënë nga vepra që shkruhet,botohet dhe shitet. Idealiteti i derid-jeshëm i shkrimtarit për një pozi-cion më të mirë dhe më të favor-shëm në shoqëri shfaqet bashkë meparadoksin e mirëkuptimit, në njëmjedis ku kujdesi për punën dhekontributin e shkrimtarit ështëminimal: nuk stimulohet mbase, jorrallë, është edhe i shpërfillshëm.

Bëhet pyetja: kush e mbron tëdrejtën e shkrimtarit? Sa funk-sionon ligji në Kosovë për mbrojt-jen e autorëve? Sa mbështeten pro-jektet e shkrimtarëve, të cilët prod-hojnë vlera letrare e kulturore përpopullin e vet? Mund të bëhen njëvarg i gjatë pyetjesh ku paradokset endjekin njëri-tjetrin dhe nuk e di ado të kenë përgjigje të qartë, tëvërtetë dhe të drejtë.

LIBRI DHE BOTUESI

Në Kosovë para luftës ka funk-sionuar një shtëpi e vetme botueseme traditë të gjatë, siç është“Rilindja”, institucion i vetëm

botues i mbështetur nga buxheti iKosovës, që ka dhënë një kontributtë madh në botimin dhe afirmimine vlerave letrare, qoftë të autorëve tëtraditës, qoftë të autorëve bashkëko-horë. Fama e deridjeshme e këtijbotuesi sot po zbehet gjithnjë e mëtepër, edhe pse e ka statusin e botue-sit gjysmëqeveritar. Në këtë periud-hë kanë funksionuar edhe dy botuestjerë privat “Buzuku” dhe“Dukagjini”, të cilët e kanë dhënëndihmesë në fushën e botimeve,duke e profilizuar veprimtarinë etyre.

Si është çështja sot me botuesit eKosovës? Përgjigjja është e qartë:nuk janë në pozicion të lak-mueshëm. Vetëm në disa raste tëveçanta përkrahen projektet e tyre.Faktikisht, nuk mund ta zhvillojnëveprimtarinë e tyre të rregullt nëmungesë të përkrahjes shoqërore,edhe kur është fjala për botimin eveprave apo për ndonjë aktivitettjetër kulturor. Dihet saktë: nëKosovë sot librin e sponsoren vetëautori apo botuesi privat.

Në anën tjetër, organizimi ipanaireve të librit ka qenë rezultativ.Gjithsesi, panairet e librit të orga-nizuara në nivelin kombëtar kanëtreguar një formë të mirë të përhap-jes së librit tek shtresat e lexuesve,natyrisht të komunikimit edhe melibrat e mirë. Këto ide dobiprurësedo të ndikonin në qarkullimin evlerave brenda letërsisë shqipe nënjërën anë, por edhe në ekspozimine këtyre vlerave në panairendërkombëtare, ku do të duhej të

/ vijon në faqe 4 /

Për librin shqipdhe sfidat e tij

4


HULUMTIME

kishim sa më shumë botime të përkthy-era në gjuhë të mëdha të botës për tëprezantuar letërsinë dhe kulturën tonë.

LIBRI DHE KRITIKA

Në atmosferën tonë kulturoredhe letrare ekziston fenomeni ifavorizimit të jovlerave, kiçit, shun-dit etj., veçanërisht në mediumetelektronike, por ka raste edhe nëmediumet e shkruara. Jovlera servo-het si vlerë dhe lexuesi i painfor-muar ushqehet një kohë të gjatë meshijet negative, të cilat janë edëmshme për të ardhmen e tij. Nëbotë dihen raste jo të rralla, qëlibrat të botohen në sasi prej 30-50ekzemplarëve dhe t’u shpërndahenvetëm miqve të ngushtë.Domethënë, ai konsiderohet si libërqë nuk mund të plasohet në medi-umet elektronike dhe të shkruara,sepse shkruesi i tij në mënyrë tëvetëdijshme pajtohet me jovlerat eveta.

Tek ne, fatkeqësisht është krejtë-sisht ndryshe.

Problemi i vlerësimit të produk-sionit botues sot në Kosovë është njëndër problemet më të ndjeshme nëjetën tonë letrare. Pos kriterit të

botimit dhe poten-cialit ekzistues tëvlerave që ofrohen,vlerësimi kritikpublik i rezultat-eve, mangësive dhedështimeve nënivelin profesional,p o t h u a j s e ,mungon. Doemos,përballë propa-gandimit të librit,kritika letrare gjen-det në situatë tëpamundshme që tëpërcjellë në mënyrëtë rregullt librin

duke e dhënë fjalën meritore për të.Asnjë gazetë as revistë letrare në

Kosovë nuk e ka, fjala vjen, këndine caktuar të vlerësimit profesionalkritik: për poezinë e dobët, përprozën e dobët, për dramën e dobët,për kritikën e dobët. Domethënë:për veprën e dobët. Këso mënyre,ende mungon guximi kritik ,intelektual dhe qytetar për të defin-uar qartë edhe pozicionin e shkrim-tarëve, edhe pozicionin e shkruesve.Vërtet, a ekziston kriza e vlerësimitkritik? A ka më shumë shkrues se sashkrimtarë?

Kompania mediale “Kohaditore”, duke ia ofruar lexuesit tëKosovës librat më të mirë të shkrim-tarëve botërorë dhe shqiptarë tëshekullit XX, bën një gjest tëshkëlqyeshëm kulturor, por fatkeqë-sisht në këtë zgjedhje i përjashtonautorët më të njohur të Kosovës.Fjala vjen, në ketë konkurrencëlirisht do të mund të hynte romani“Oh” i Anton Pashkut.

Në të gjitha variantet e këtijpikëshikimi, vetëm institucionetshtetërore me njerëz të ditur, kom-petentë e profesionalë mund tëshpijnë përpara edhe mendimin kri-tik. Para disa vitesh në Kosovë është

provuar një debat shumë i suk-sesshëm midis shkrimtarëve, kri-tikëve dhe lexuesve, kuptohet përprocesin krijues, por edhe për ndër-timin e kritereve vlerësuese, si dhepër promovimin e vlerave letrare,por nuk ka vazhduar më tutje përshkak të mospërkrahjes institu-cionale dhe mungesës së fondeve.

LIBRI - BIBLIOTEKA - LEXUESI

A e ka Kosova lexuesin e vet edhenë kohën e teknologjisë dhe tëkomunikimit modern me librinpërmes internetit dhe katalogëveelektronikë. A duhet kërkuar endeforma dhe mënyra për të rikthyerlexuesin tek libri, kuptohet edhe përrikthimin e dinjitetit të letërsisë.Përbrenda kësaj problematike i shohdy rrugë:

Problemi i parë: sa është i pran-ishëm libri në shtëpitë tona, në bib-liotekat e shkollave, fakulteteve, nëbibliotekat publike etj.

Problemi i dytë: a shpjegohenende në shumicën e institucionevetë arsimit të ulët, të mesëm e univer-sitar veprat letrare sipas metodave tëvjetra, ku biografizmi, historicizmi,pozitivizmi janë alga e omega eligjërimit. Pra, metoda, kriteri,përzgjedhja e autorëve dëftojnëedhe për mënyrën e leximit, mësim-it, shpjegimit, interpretimit dhekuptimit të letërsisë.

Në rastin e parë, të gjitha statis-tikat mund të dëshmojnë se libri ibotuar në Kosovë nuk shpërndahetnë të gjitha bibliotekat e Kosovës.Problemi ekziston tek rrjeti i orga-nizimit, forma e shpërndarjes dhemungesa e fondeve për blerje. Derisabotuesit detyrohen sipas ligjit tëdorëzojnë në Bibliotekën Kombëtaredhe Universitare të Kosovës ekzem-plarin e detyrueshëm, bibliotekatpublike duhet ta kenë të qartë se

5


HULUMTIME

pasurimi me botimeve të reja ështëdetyrë dhe obligim shoqëror.

Sipas standardeve ndërkombëtare1.5-2.5 libra duhet të jenë për kokëbanori. Sa i plotëson Kosova këtokritere?

Sipas të dhënave më të reja nëKosovë funksionojnë gjithsej 468biblioteka. Këtu hynë edheBiblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës, pastaj bib-liotekat publike, të fakulteteve,shkollore dhe speciale. Në të gjithakëto bibliblioteka fondi i libraveështë mbi 3 milionë ekzemplarë, aqsa ka përafrisht një bibliotekë pub-like në një qytet të madh evropian.

LIBRI DHE TREGU

Northrop Fraji ka thënë:“Letërsia është njohur gjithmonë siprodhim tregu, prodhuesit e së cilësjanë shkrimtarët krijues, kurse kon-sumuesit lexuesit e kulturuar, mekritikët në krye.”

Në Kosovë paradokset dhe hutiamund të lëvizin në kahe tëndryshme, sa i përket çështjes së lib-rit. Fenomenet mund të kenë edhepërmasa të tjera sa që mbase mëshpesh mund të flitet për akul-turimin se sa për kulturimin.

Ky është një dimension tjetër qëmund të shtrohet në variacionet eveta përbrenda këtij shkrimi.

Libri i botuar në Shqipëri, kup-tohet i doganuar hyn me vështirësinë Kosovë. Tatimet doganore përlibrin ende janë në fuqi. Tregu iKosovës mbulohet tërësisht me lib-rin e importuar nga Shqipëria, portregu i Shqipërisë, pothuajse, nukmbulohet fare ose pak me librin ebotuar në Kosovë. Rrjedhimisht,duhet të krijohen mekanizmatinstitucionale që do të ndërmerrn-im veprime konkrete lidhur meshpërndarjen, qarkullimin dhe

përhapjen e librit. Assesi monopolii një hapësire nuk mund ta ngufasëhapësirën tjetër.

LIBRI DHE SHOQËRIA

Pas të gjitha këtyre shqyrtimevedhe analizave të iniciuara përmesideve në relacionet e përmendura:shkrimtari dhe libri; libri dhebotuesi; libri dhe kritika; libri- bib-lioteka- lexuesi; libri dhe tregu, pa izgjatur më tutje këto relacione,vetvetiu mbërrijmë dashur epadashur tek raporti i librit meshoqërinë.

Nga të gjitha variantet epikëshikimit të kësaj problematike,në esencë, duhet krijuar një strategji

të re kulturore për librin.Shkrimtarët, botuesit bashkë meinstitucionet që do të duhej tëfinanconin librin duhet t’i hartojnëprojektet e tyre të qarta në botimine vlerave letrare. Po ku shkojnë këtoprojekte? Po kush i jetëson këtoprojekte? Pa përkrahjen, nxitjen,stimulimin, afirmimin e vlerave kul-turore nuk mund të njihen as për sëafërmi vlerat fundamentale të iden-titetit të një populli.

Në këtë fazë të demokratizimit të

shoqërisë së Kosovës a po e përjetonkultura krizën e vet, në këtë kon-tekst edhe libri?

Prapë temë dilemat mund tëpërsëritet në variante dhe versione tëndryshme. A kemi ende shifra sa librajanë për kokë të banorit në Kosovë? Nëvitet tetëdhjeta të shekullit të kaluar nëKosovë mesatarisht janë botuar 350tituj të rinj vetëm nga një shtëpibotuese, kuptohet letërsi shqipe dheletërsi e përkthyer. Si është gjendja sot,kur botuesit privatë kanë vullnet dhekur institucionet që do të duhej tëmbështesnin politikën kulturore, në njëmënyrë nuk e ofrojnë gatishmërinë etyre.

Fundja, thelbi i kësaj problematike qëka të bëjë me librin dhe krizën e tij, prapë

rikthehet në sfondin e vet, ku buron errjedh vetë funksioni i letërsisë përbrendatrekëndëshit: autori-libri-lexuesi.

Kështu ndërlidhen procesi krijues,procesi botues dhe procesi komu-nikues.

Dhe sfidat për dhe me librinshqip ende vazhdojnë në hapësirëntonë kulturore…

(Fjalë hyrëse në Tribunën Kriza e librit,Prishtinë, 23 shkurt 2005 organizuar

nga PEN Qendra e Kosovës)

6


HULUMTIME

GJON BERISHA

Botimet e para të periodikut fillu-an jashtë atdheut. Në kushtet esundimit të egër të pushtuesve turq,mësimi dhe shkrimi shqip ishin tëndaluar. Propagandimi i hapur i idevetë lëvizjes kombëtare çlirimtarendëshkohej rëndë nga Porta e Lartë.Botimi i një organi shqip në trojetshqiptare, ishte jo vetëm i rrezikshëm,por edhe i pamundshëm.

Detyrën e nxjerrjes së botimeveperiodike e udhëhoqën kolonitëshqiptare në mërgim. Ato filluanaktivitetin e botimeve të gazetave dhetë revistat të para në gjuhën shqipe enë gjuhë të huaja.

Shtypi shqiptar i hodhi hapat eparë me gazetën “L’Albanese d’Italia”- “Shqiptari i Italisë”, e botuar nëNapoli, më 1848, nga figura e njohure letërsisë së Rilindjes KombëtareShqiptare, Jeronim de Rada. Gazetabotohej dy herë në javë në gjuhënitaliane dhe pjesërisht në shqip(arbërisht). Numri i parë doli më 23shkurt 1848, ndërsa i fundit më 3qershor 1848.

Gazeta përmbante informacionepolitike, morale dhe letrare.“L’Albanese d’Italia” dilte dy herë nëjavë - çdo të mërkurë dhe të shtunë,me një format të vogël, katërfaqësh,dhe u botuan 27 numra të saj. Gazetanjihet si e para gazetë në historinë eshtypit shqiptar të RilindjesKombëtare Shqiptare.

Më 1860, në Lamia të Greqisë, fil-

loi botimi e gazetës “ ” –“Pellazgu”, si e përjavshme politikedhe shoqërore. Drejtues i saj ishteAnastas I. Byku - “Piqeu”. Ajo boto-hej në gjuhën greke dhe pjesërisht nëgjuhën shqipe me alfabet grek. Mëvonë gazeta mori emrin“Pellazgoitis” dhe mbante nëntitullinshqip “Shqiptari dhe greku”. Numrii parë doli më 1 janar 1860 dhe vazh-doi punën gjatë një viti.

Në Kosovë, disa vjet më vonë, fil-luan të dalin dy gazeta: “Prizren” dhe“Kosova”. Gazeta “Prizren”, botohejnë Prizren në shtypshkronjën eVilajetit dhe ishte e përjavshme nëgjuhën turke dhe serbe. Numri parëdoli më 15 gusht 1871 dhe vazhdoideri më 1874. Gazeta tjetër “Kosova”,ishte Organ Zyrtar i Vilajetit (1877-1888), që doli një herë në javë nëgjuhën turke. U botua në shtyp-shkronjën e Vilajetit në Prishtinë dhedolën gjithsej 550 numra.

Pas 31 vjetësh (nga gazeta e parëshqiptare ”L’albanese d’Italia”) më24 qershor 1879, në Shkodër botohete para gazetë në gjuhën shqipe në ter-ritoret shqiptare. Kjo ishte gazeta“Ishkodra”. “Ishkodra”, Organ iVilajetit të Shkodrës, botohej një herënë javë - çdo të enjte në gjuhënshqipe me alfabet arab dhe turke. Qënë vitin 1880, u bë Organ i Degës sëLidhjes Shqiptare të Prizrenit nëShkodër. Në 24 vjetët e botimit,“Ishkodra” ishte me frymë thellësishtkombëtare shqiptare.

Në vitin 1979, në Athinë, boto-

het edhe një tjetër gazetë e për-javshme shqiptare në gjuhën grekedhe pjesërisht në gjuhën shqipe mealfabet grek, prej katërfaqesh, me tit-ull “ ” - “Zëri iShqipërisë”, nga arbëreshi AnastasKullarioti. Gjatë viteve 1879-1880dolën 40 numra.

Organet e para shqipe që i dhanëfrymë publicistikës së asaj kohe ishinedhe “Fiamuri Arbërit” dhe “Drita-Dituria”.

Revista “Fiamuri Arbërit”, numri iparë i së cilës doli nga shtypi më 20korrik 1883, pasqyronte ngjarjet eluftës çlirimtare të popullit shqiptar.Ajo u botua fillimisht në Kariliano-Kalabro deri më 20 gusht 1885,ndërsa në Kozenca nga 20 shtatori1885-15 nëntor 1887. Botohej nëtetë faqe, në shqip dhe italisht dhepërbëhej prej dy shtyllave.

Në periodikun e kohës u shfaq mesukses edhe revista “Drita-Dituria”.Më 10 gusht 1884 Shoqëria eStambollit boton revistën “Drita”, epërmuajshme kulturore, letrare e arsi-more. Numri i parë u botua nënpërkujdesjen e Petro V.Pogës, kursenumrat e tjerë nga Pandeli Sotiri dhevëllezërit Frashëri, Samiu dhe Naimi.

Në kërkim të periodikut të vjetër

(1848-1912) (I)

7


HULUMTIME

Revista doli në gjuhën shqipe mealfabet të hartuar nga Shoqëria eStambollit. Ndërsa, revista “Dituria”,që zëvendësoi revistën “Drita”, ubotua gjatë viteve 1884-1885. Njërevistë tjetër e botuar prej arbëreshëvetë Italisë, është edhe “La GiovaneAlbania”-“Arbri i Rii”. Revista ishte epërmuajshme dhe dilte në gjuhënshqipe me alfabet arab dhe në gjuhënitaliane. Numri i parë doli më 31mars 1887 nën përkujdesjen eFrançesko Stasit dhe Zef Skiroit.

Më 15 maj 1887, në Braila tëRumanisë, doli numri i parë i javores“Drita”, me karakter letraro-shken-cor. Numri 3 i saj u quajt “Lumina”-“Drita”.

Më 7 gusht 1888, Nikolla Naçoboton gazetën “Sqipetari” nëBukuresht të Rumanisë. Kjo gazetëishte e përjavshme politike,shoqërore, kulturore dhe letrare.Botohej në gjuhët: shqip, rumanisht,frëngjisht dhe kishte 4 faqe. Ajo ubotua deri më 1903. Si Organ iShoqërisë “Drita” të Bukureshtit,angazhohej për përhapjen e arsimitdhe të diturisë.

Edhe pse doli me ndërprerje(1888-1889), pastaj më 1899 e mëpas më 1903, “Sqipetari” arriti të nji-hej si organ që ndihmoi për njohjen esë kaluarës historike të popullitshqiptar.

Qëkur “Ishkodra” do t’i mbushte2 vjet, në mars të vitit 1891, nëShkodër doli gazeta e parë vetëm nëgjuhën shqipe - “Elcija i Zemrest’Jezu Kriscit”, e përkohshme,mujore dhe fetare e klerit katolik.

Ndonëse, u botua për 22 vjet siorgan i Kolegjit Jezuit, “Elcija iZemres t’Jezu Kriscit”, jo vetëm qëishte gazeta, më vonë revista, mëjetëgjatë e botuar ndonjëherë ngashqiptarët, që përfshin vitet 1891-1944, por edhe mori primatin e njëtribune të shqiptarizmës. Përveç drej-torit të kësaj reviste, Pater Jak Jungu,

në të kontribuuan personalitete tëshquara katolike dhe jokatolike tëShkodrës dhe të Shqipërisë.

Në vitin 1914, revista ndërronemrin në “Lajmtari i Zemres T’JezuKrishtit”. Deri në vitin 1909, revistau botua në gjuhën shqipe me alfa-betin e autorëve të vjetër të Veriutdhe me alfabetin italian, ndërsa mëvonë u botua me alfabetin e aprovuarnë Kongresin e Manastirit-variantinlatin. Në vitin 1908 filloi të botohetedhe një shtesë me titull: “Pjesa e IIkulturale e letrare”.

Në vitin 1894 filloi të boto-het edhe revista “Iskodranin VilayetSalnamnesi-dir”-“Vjetari i Vilajetit tëShkodrës”. Kjo revistë botohej nëgjuhën turke dhe përmban kalen-darin e vitit dhe njoftime zyrtare tëadministratës së vilajetit të Shkodrës.

Përgjatë periudhës 16 korrik1895 - 1 janar 1896, në Bukureshtdoli gazeta letrare dhe edukative metitull“Cqi etari” - “Albanezul”, nënpërkujdesjen e Aleks Çikozit dhe pro-fesor Pedreskut. Gazeta doli gjithsejnë tetë numra dhe u botua në dygjuhë - shqipe dhe rumune.

Botimet periodike tëarbëreshëve të Italisë, më 1 gusht1896, u pasuruan edhe me revistën epërmuajshme kulturore, shoqërore,letrare, folklorike dhe gjuhësore, meemrin “Ili i Arbresvet” - “La Stelladegli Albanesi”. Pas Kongresit të Dytë“Ili i Arbëreshëvet” u zëvendësua ngagazeta “La Nazione Albanese” –“Kombi Shqiptar”, si buletin politik,letrar e kulturor, nën përkujdesjen eAlsemo Lorecchios. Numri i parë ikëtij buletini doli në Pallagorio më 15janar 1897. Botohej dy herë në muajnë gjuhën italiane dhe në gjuhënshqipe.

Një revistë tjetër e përdyjavshmefilloi të dalë në Corigliano Calabrome emrin “L’Albanaia Letteraria” –“Shqipëria Letrare”. Numri i parë dolimë 10 shkurt 1897.

Nga shqiptarët e Malësisë sëMbishkodrës, të cilët braktisënvendin e tyre dhe u vendosën nëparalagjen e Zarës të quajtur“Borgo Erizzo”, në vitin 1897 fillu-an orvatjet për botimin e gazetës“Zani i Š yptarit”. Edhe përkundërpohimeve të Palok Dakës se janëbotuar vetëm pak numra në vitin1897 (shih. P.Daka, Bibliografi ret-rospektive e shtypit periodik shqiptare mbi Shqipërinë e viteve 1848-1944, në Studime Historike, 3Tiranë 1971 ), deri sot nuk ështëgjetur ndonjë numër i kësaj gazete,por është gjetur vetëm proklamata ekësaj gazete në Arkivin Historik tëZarës (M. Tërnava, Çështja e botim-it të gazetës “Zani i Š yptarit”, nëGjurmime Albanologjike – seria his-torike, 3/1973, Prishtinë 1975).

Në vitin 1897 me iniciativën eFaik Konicës, me pseudonimin Tk.Spirobeg, filloi të botohet revista nëgjuhën shqipe “Albania”. Kjo revistëu themelua në vitin 1896, por numrii parë doli më 25 mars 1897. Prejvitit 1897 deri më 1901 u botua nëBruksel, kurse prej vitit 1902 nëLondër.

Veprimtarët e Kolonisë Shqiptaretë Rumanisë filluan botimin e të për-javshmes “Shqipëria”, në vitin 1897.Visar Dodani përkujdesej që ajo tëdilte në gjuhën shqipe, rumune,frënge dhe greke. Kjo gazetë ruhet eplotë edhe në Bibliotekën Kombëtaredhe Universitare të Kosovës.

/ vijon në numrin e ardhshëm/

8


HULUMTIME

Mr. TAHIR FONIQI

Me termin Bibliografi në Kosovë, për herëtë parë, ndeshemi më 1946. Që nga ky vit enë vazhdim revista shkencore Përparimi, nëntitujt: Bibliografi, Libra në gjuhën shqipe dheLibra të reja, prezanton librat e botuara nëKosovë gjatë periudhës 1948-1958, me qël-lim të ruajtjes së trashëgimisë sonë kulturore,letrare e kombëtare. Ngjashëm me këtërevistë veprojnë edhe gazeta Rilindja, revistaletrare Jeta e re e ndonjë tjetër.

Që nga viti 1946 deri më 1986 në Kosovëjanë botuar rreth 300 tekste bibliografike, tëcilat i kemi ndarë në tri grupe:

• Tekstet bibliografike në dorëshkrim (nëformë të artikullit e të librit);

• Tekstet bibliografike të botuara në formëtë artikullit;

• Tekstet bibliografike të botuara në formëtë librit.

Tekstet bibliografike në formë të artikullit,rëndom, prezantohen si shtojca të magjistrat-urave, të doktoraturave e të formave të tjeratë ngjashme. Kështu, në Qendrën përInformata Shkencore dhe VeprimtariReferale të Bibliotekës Kombëtare dheUniversitare të Kosovës në Prishtinë kanëqenë 80 tekste bibliografike, të hyra në këtëBibliotekë deri më 1986: të Sabri Hamitit,Resmije Kryeziut, Fadil Rakës, MuhametKërveshit, Vedat Kiserit etj.

LLOJET E BIBLIOGRAFIVE

Gjatë periudhës 1946-1986 janë botuarrreth 20 lloje të teksteve bibliografike, të trigrupeve të përmendura, prej të cilave kanëdominuar: bibliografia me bazë në autor, bib-liografia elementare, bibliografia kro-nologjike, bibliografia analitike, bibliografiaanotuese, bibliografia indikative, bibliografiaprimare etj.

- Bibliografia me bazë në autor (SefedinFetiu, Agim Deva, Palok Daka, Ymer

Jaka, Isak Shema, Ibrahim Rugova);- Bibliografia kronologjike (Mensur Raifi,

Tahir Foniqi, Veli Veliu, Ali Rexha,Engjëll Sedaj, Floresha Dado, IbrahimGoçi, Ramiz Kelmendi, Sevdie Ahmeti,Mehmet Gërguri, Musa Gërguri,Milazim Krasniqi, Abdyl Ramaj, EmineFetahu, Jonuz Fetahaj);

- Bibliografia elementare (Agim Vinca,Ibrahim Rugova, Mesur Raifi, RexhepQosja, Sabri Hamiti, Sevdie Ahmeti,Shkëlzen Raça, Anton Berisha, YmerJaka, Fadil Raka, Muhamet Kërveshi,Resmije Kryeziu, Emine Fetahu, JonuzFetahaj, Enver Baki, Vedat Kiseri, AgimDeva);

- Bibliografia analitike (Drita Halimi-Statovci, Kadri Halimi, MehmetGjevori, Sulejman Drini, AdemDemaçi, Ali Rexha, Tatomir P.Vukanoviq);

- Bibliografia anotuese (Rexhep Ismajli,Tatomir P. Vukanoviq, Palok Daka,Ramiz Kelmendi, Nahire Kabashi,Vladimir Bovan, Vladimir Cvetanoviq,Zoran Pavloviq, Dragolub Petroviq,Zymber Hasan Bakiu (Kruja);

- Bibliografia indikative (Enver Baki, JupKastrati, Emine Fetahu, Bujar Shehu);

- Bibliografia sipas rregullave të KUD-it(Sevdie Ahmeti);

- Bibliografia rekomanduese (Qazim R.Lleshi);

- Bibliografia primare (Sevdie Ahmeti,Tahir Foniqi, Veli Veliu);

- Bibliografia e përgjithshme (Tatomir P.Vukanoviq, Vladimir Bovan, DragolubMoraçiq, Zoran Pavloviq) etj.

MANGËSITË E TEKSTEVE BIBLIOGRAFIKE

Pjesa më e madhe e teksteve bibliografikeështë hartuar me bazë në autor, përkatësishtme bazë alfabetike globale ose germë përgermë. Por, ka edhe tekste, që janë mbështe-

Tekstet bibliografike nëKosovë 1946-1986

9


HULUMTIME

tur vetëm në alfabetizimin elementar, do tëthotë te shkronja e parë e fjalës.

Mbështetur në tekstet bibliografike nëshqyrtim (1946-1986), shumica të hartu-ara nga punonjësit joprofesionalë, konsta-tohet lehtë se ato kanë mangësi të shumtae gjithfarëshe, krahasuar sidomos me stan-dardet ndërkombëtare anglo-amerikane.Është dukuri e përgjithshme se hartuesitkanë qenë të orientuar kryesisht kahshkencat shoqërore: letërsia, gjuhësia, his-toria, folklori, letërsia gojore, etnologjia etj.Ndërsa, janë lënë pasdore shkencat naty-rore dhe ekzakte. Ne e kemi hasur vetëmnjë tekst bibliografik nga shkencat naty-rore, atë të Qazim R. Lleshit.

- Ndonjë hartues nuk i përdor drejtpseudonimet në funksion të përcak-tueses (Ymer Jaka),

- Thuajse të gjithë hartuesit e tekstevebibliografike e bëjnë përsëritjen e për-caktueses. Po e zëmë Jusuf Buxhovi,në kapitullin Letërsia e sotme te libritBibliografi e kritikës letrare shqiptare’44-’74, është përdorur 120 herë, AliAliu 96, Mensur Raifi 73, DilaverDilaveri 33 etj.

- Ndonjë hartues ka përdorur ndonjëformë tashmë konvencionale të har-timit të bibliografive (MilazimKrasniqi),

- Disa hartues i kanë hyrë kësaj veprim-tarie intelektuale pa njohje të mirë tëlëndës në shqyrtim, përkatësisht panjohje solide të letërsisë, historisë sëletërsisë, teorisë së letërsisë etj. (SevdieAhmeti, Amedan Jani, MusaGërguri). Kështu në Jeta e reBibliografia 1949-1974, shkrimtarëtHysein Bashiq, Rade Nedelkoviq-Dika dhe poetesha rumune FlorikaShtefan janë trajtuar shkrimtarëshqiptarë. Në anën tjetër, shkrimtarëtjugosllavë janë marrë rusët:Alekasandar Bllok, Boris Pasternak eIsak Babel. Ndërsa shkrimtarëbotërorë janë trajtuar edhe slloveniFranc Bevk e malaziasi Mark Milani.

- Disa bibliografë nuk e kanë vjelë edheartin pamor në tekstet e tyre bibli-ografike: fotografitë artistike, skicat, vin-jetat, gravurat, pikturat, vizatimet etj.

(Sevdie Ahmeti, Musa Gërguri,Amedan Jani, Emine Fetahu). Kështu,vetëm në gjashtë numra të revistës Jetae re të vitit 1959, janë botuar 66 njësi tëarteve pamore të Selatin Ahmetit,Demir Behlulit, Tahir Emrës, M.Nurës, Sulejman Kadrisë, P. Emrës,Nebih Muriqit, Nebih Emrës, BedriEmrës, Rexhep Ferrit, Miomir Zubiqit,F. Thaçit, S. Hoxhës etj; apo në numrin2/1972 të revistës GjurmimeAlbanologjike gjenden 37 njësi bibli-ografike: fotografi, skica e gravura.

- Disa hartues e kanë bërëvetëm ndarjen ele-mentare alfabetike të një-sive bibliografike;

- Disa hartues nuk e kanëbërë as ndarjen alfabetikeelementare (VladimirBovan, VladimirCvetanoviq, ZoranPavloviq, DragolubPetroviq);

- Disa hartues nuk e bëjnëndarjen alfabetike edhe tënjësive bibliografikebrenda tekstit bibli-ografik, por ndalenvetëm te autorët (AliRexha, Abdyl Ramaj,Milazim Krasniqi);

- Disa hartues nuk i pasurojnë tekstet etyre bibliografike me tregues (AliRexha, Milazim Krasniqi, Qazim R.Lleshi);

- Disa hartues nuk i përdorin drejt për-caktueset e njësive bibliografike (AliRexha, Milazim Krasniqi);

- Te disa tekste bibliografike, ndonësemëtojnë që të jenë të plota, mungojnëtituj librash apo njësish bibliografike(Agim Deva). Kështu, në studiminPoezia shqipe për fëmijë (1872-1980)të Agim Devës, mungon libri i JetishKadishanit Ecni ballëhapur, Prishtinë,1974; ose te libri i Agim VincësStruktura e zhvillimit të poezisë sësotme shqipe (1945-1980), Prishtinë,1985, f. 493 (treguesi i emrave)mungon emri i autorit NexhmedinSoba.

PËRFUNDIMI

Më së shumti tekste bibliografike, gjatëperiudhës 1946-1986, kanë hartuar TahirFoniqi, mbi 20, Mensur Raifi e Tatomir P.Vukanoviq nga 7, Sevdie Ahmeti 5,Emine Fetahu 3 etj.

Hartimi i bibliografisë nuk është punëe lehtë. Bibliografia përballet me sfidapolitike, profesionale, të saktësisë etj. Nëanën tjetër, bibliografia kërkon punëtitanike, durim e angazhim të përhershëmdhe njohje të gjerë të rregullave ndërkom-

bëtare të hartimit të bibliografisë, aq mëtepër kur dihet se ky lloj i literaturës dora-cak nuk e ka mundësinë e ribotimit tëshpeshtë, sikurse e kanë beletristika, tek-stet shkollore etj. Bibliografi, njëherësh,duhet të ketë njohuri solide për të gjithadisiplinat shkencore e dijet 0/9. Nëmënyrë të veçantë ai duhet ta njohë kul-turën e shkrimit, letërsinë (kombëtare endërkombëtare), historinë e letërsisë, kri-tikën letrare etj.

Unë e mbroj mendimin se bibliografiaia kalon edhe enciklopedisë, ngase harto-het “de visu” (drejtpërdrejt nga burimi),gjë që nuk ndodh kurdoherë me enciklo-peditë.

(Kumtesë e lexuar në BKUK tëKosovës, më 29 tetor 2004)

10


INTERVISTË

Një ambient i lashtë mbretëror nëLondër. Një arkitekturë e veçantë dheunikate, që daton prej vitit 1829. Kështumund të përshkruhet objekti i KolegjitMbretëror të Londrës. Në këtë kolegjfunksionon biblioteka moderne, e cilapunon me sistemin e automatizuar bib-liotekar ALEPH 500, menaxher i të cilitështë Pete Sudell, me përvojë profesionale30-vjeçare. Kur takohesh me Pete Sudell-in, të formohet menjëherë përshtypja se ketë bësh me një njeri të sprovuar në fushëne bibliotekarisë. Para tij ndjehesh rehat sipara një njeriu që jep këshilla dhepërgjigje për zhvillimet më të reja të sis-temit informativ dhe për perspektivat etij. Ai flet për veprat konkrete, për rezul-tatet e arritura dhe për sfidat me të cilatballafaqohet çdo bibliotekë e kohëvetona.

Z. Sudell, që të flasim për të arriturate suksesshme të punës suaj, duhet tëkthehemi në retrospektivë. A mund tëna revokosh përvojën tuaj të sinte-tizuar tridhjetëvjeçare?

P. SUDELL: Fillimet ishin jashtëza-konisht interesante për mua. Kur upunësova në bibliotekë, mësova të kat-alogoj materialet bibliotekare. Kjopunë më nxiti ta kuptoj rëndësinë eindeksimit dhe numrit të kontrollit.Pastaj, u angazhova edhe në pasurim,fushë kjo që më bëri të kuptoj domos-doshmërinë e gjetjes së informacionevetë sakta për t’ua mundësuarlibrashitësve ofrimin e materialeve, që ikërkonim. Gjetëm zgjidhje, por medisa gabime të vogla. Kjo ishte një peri-udhë kur ende nuk ekzistonte qasja nëfaqet elektronike (WEB). Pas kësaj

periudhe, biblioteka, në të cilën puno-ja, u bë iniciatorja e parë, për futjen enjë sistemi të automatizuar nëUniversitetin e Londrës. Unë uinkuadrova në këtë proces krejt rastë-sisht, si vullnetar. Përfshirja ime në këtëproces, më ndihmoi që çdo ditë e mëtepër të bëhesha më i afërt me informa-cionet dhe risitë e ndryshme të shër-bimeve, të cilat mund t’i ofrojë sistemii parë në Kolegjin Mbretëror.

SFIDAT E AUTOMATIZIMIT

Në këtë kontekst, konstatoj se bibliote-ka juaj ka kaluar nëpër sfida tëndryshme. Nëse pajtoheni me këtëkonstatim, në cilat faza u shfaqën atomë së tepërmi?

P. SUDELL: Gjatë procesit të automa-

tizimit, në të gjitha bibliotekat me tëcilat synonim të kishim një bazë dhe tëpërdornim një sistem të përbashkët,sfidat e para rezultuan gjatë harmo-nizimit të materialit dhe të të dhënavetë katalogut. Tërë këtë punë e bëmëdhe arritëm deri te rezultatet e sotme:kemi gjysmë milioni njësi bibliografiketë librit, pa e përshirë këtu periodikun,ndërsa materiale të rralla mbi 115.000libra, të cilat datojnë nga viti 1483. Aktualisht, rrjeti ynë menaxhon 4 mil-ionë dokumente origjinale, përfshirë tëdhënat e shkruara nga mbretëritë dheinstitucionet e tjera viktoriane. Si sfidë tjetër për ne ishte edhe lëvizja elibrave nga një ndërtesë në tjetrën, sidhe harmonizimi i materialeve të tëgjitha bibliotekave, në mënyrë që tëkrijoheshin shërbime më cilësore.Faktikisht, kjo punë na ka marrëshumë kohë. Edhe aspekti financiar natrazonte shpesh, sepse atëbotë buxhetipër blerje të librave dhe gazetave ishte ikufizuar.Në fillim përdornim sistemin e autom-atizuar vetëm për qëllime të qarkullimit.Mirëpo, shpejt e kuptuam se ishim tëgatshëm të ofrojmë qasje shumë tëkufizuar të OPAC. Kjo ka ndodhur nëvitin 1980. Gjithashtu, kuptuam sekishim nevojë për mbajtjen e statis-tikave për përdoruesit e materialeve. Përfat të mirë, e vërejtëm se edhe Sistemi iSigurisë së Librit ishte shumë i nevo-jshëm për biblioteka. Tash kemi në dis-pozicion edhe sistemet automatikevetëshërbyese të përdoruesve dhe sis-temet automatike të kthimit të materi-alit.

I N T ER V I S T Ë EK S K LU Z I V E ME PE TE SUDEL L - i n , MENAXHER NË KOLEG J I N MBRETËRORTË LONDRË S I S I S T EM I T T Ë AUTOMAT I ZUAR B I B L IO TEKAR A LEPH 500

Me sistemin ALEPH 500 - BKUK pobëhet burim botëror i informatave

>>> PETE SUDELL-in, menaxher në KolegjinMbretëror të Londrës i Sistemit tëAutomatizuar Bibliotekar ALEPH 500

11


INTERVISTË

A mundet një bibliotekë të zgjedhërrugët e shkurtra dhe të lehta në pro-cesin e automatizmit?

P. SUDELL: Kurrë mos u ngutni!Ndoshta ekzistojnë disa mënyra përaktivizimin e sistemeve të automa-tizuara, por ekziston vetëm njëmënyrë për përdorimin e të dhënavebibliografike në mënyrë korrekte dhepa gabime. Kurrë të mos iu shkojëmendja të përdorni shkurtesa në pro-cesin e punës! Nëse përpiqeni tëkryeni punën shpejt dhe lehtë, sigur-isht se më vonë do të pendoheni psenuk e keni kryer punën e plotë herëne parë. Nuk duhet harruar se pavarë-sisht tipit të bibliotekës apo llojit tëshërbimit bibliotekar, në fakt, autom-atizimi përdoret ose do të përdoretpothuajse në të gjitha shërbimet.Fundja, ju jeni bibliotekarë apo infor-matorë profesionalë për t’u ofruar tëgjithëve qasje në informata.

PARANDALIMI I PUNËS SË DYFISHTË NË BIBLIOTEKË

Ky kriter a është i vetmi për një sistem tëautomatizuar të bibliotekës apo ekzisto-jnë ende “shenja rreziku”, nga të cilatbibliotekarët duhet të kenë kujdes?

P. SUDELL: Aha! Çdo shërbim i riinformativ kërkon njerëz që të kujde-sen për të. Ata njerëz çdoherë kanënevojë të mbajnë mend strukturën einformatave ekzistuese, pavarësisht, sea janë të shtypura, manuskripte apoburimet elektronike, në mënyrë që tëkrijojnë dhe të gjejnë metodahulumtuese për nxjerrjen e të dhë-nave. Qëllimi kryesor është se kur tëpunohet me sistemin e automatizuar,duhet të krijohet një rrjedhshmëri epunës efikase. Po ashtu, është shumëme rëndësi nëse është e mundshme, qëtë parandalohet dyfishimi i një pune,të cilën e ka punuar më herët dikushtjetër në ndonjë bibliotekë të lidhurme të njëjtin sistem. Pra, puna me sis-temin e automatizuar është një sfidë e

madhe që nuk përfundon kurrë. Ajozhvillohet gjithnjë me risitë e veta. Atëdikush duhet ta ndjekë çdoherë.

Ky sugjerim duket porosi e shkëlqyerpër fazën në të cilën ndodhet BKUK-ja. Po cilët janë këta “ndjekës”?

P. SUDELL: Në këtë rast “ndjekës”janë menaxherët e sistemit, të cilëveedhe u bie barra kryesore e punës. Atakanë punën më komplekse, ngaqëduhet ta kuptojnë plotësisht sistemindhe procesin e punës në të gjithë sek-torët e bibliotekës.

Çfarë roli luan bibliotekari në ndër-timin e një shoqërie të cilës edhe ishërben? Më qartë: - Cila ështërëndësia e raportit bibliotekar- lex-ues?

P. SUDELL: Kjo është një pyetje evështirë. Gjithmonë bibliotekari duhettë pyes veten: - Pse unë e bëj këtë punëtë veçantë? Më pas duhet të jetë i gat-shëm dhe t’i lejojë vetes tolerancë, nëmënyrë që t’u ofrojë përgjigjet dhekomentet e duhura të gjithë për-doruesve të shoqërisë. Është mirë tështrohen pyetje: - Pse e përdorimKlasifikimin e Bibliotekës së Kongresitpër vendosjen e librave në rafte? Pse ivendosim gazetat në mënyrë alfabetike?Pse dikush ka të drejtë të marrë në huaz-im librin për 28 ditë, ndërsa dikushvetëm për 7 ditë? Pastaj, bibliotekarigjithsesi duhet të pyesë veten: - A janëkëto rregullat më të mira për përdorue-sit? A mund të ndryshojmë diçka qëmund të jetë e dobishme? Ne çdoherëkemi të kufizuar paratë dhe kohën, pra,cila është mënyra më e mirë për t’i shfry-tëzuar ato? Kjo duket të jetë shumë ethjeshtë, mirëpo bërja e pyetjeve përvetveten zakonisht është në favor tëzhvillimit të një biblioteke. Për këtëarsye është i pamohueshëmbashkëpunimi i stafit punonjës dhe imenaxherëve, të cilët duke diskutuarçdoherë për përmirësimin e shërbimeveme përdorues.

ÇFARË STANDARDE PËRMBAN EX-LIBRIS-i

Një kohë të gjatë veç jeni famil-jarizuar me sistemin ALEPH 500.Cila është filozofia e këtij sistemi?

P. SUDELL: Filozofia e Ex-Libris-itështë të ndërtojë, zhvillojë dhe përkrahëprogramin, i cili punon se bashku mestandardet e industrisë së kompjuterëvedhe me standardet informative. Nëbotën bibliotekare, Ex-Libris-i përkrah:MARK 21, MAB dhe UNIMARC, sidhe është mjaft i përshtatshëm për t’ipërkrahur standardet lokale dhe varia-cionet e ndryshme. Programi është idizajnuar të përkrahë punë tëndryshme sipas kërkesave apo ambien-tit të blerësit. Ex-Libris-i është efikasedhe për grupe më të mëdha, si konsor-ciume, biblioteka kombëtare, bibliote-ka akademike, biblioteka speciale, etj.Përdoruesit e këtij programi mund t’ipërdorin një apo shumë module, sipasdëshirës së tyre. Përdorimi i tyre nukkrijon asnjë pengesë.

Cilat janë mundësitë më të mira për të zhvil-luar njohuri profesionale për ALEPH 500?

P. SUDELL: Së pari, ju ofrohet ndih-më nga vetë kompania Ex-Libris.Pastaj, është mjaft efikas edhe RrjetiNdërkombëtar i Përdoruesve tëALEPH-it - International Aleph UserGroup. Informacionet gjenden në këtëadresë: http://sab.unisi.it/icau/wel-come.html. Këto ofrojnë mundësi fan-tastike për trajnime, seminare dhe kon-ferenca. Bashkëpunimi me Rrjetinndërkombëtar të Përdoruesve është idomosdoshëm, sepse konsiderohet siburimi kryesor për ndihmë dhekëshilla. Në adresën: http://www.exlibris-group.com/docportal/logon.php, ështënjë portë madhështore e dokumenta-cionit të Ex-Libris-it, në të cilën tëgjithë përdoruesit e programit Ex-Libris kanë qasje. Disa vende menumër të madh blerësish të produktevetë Ex-Libris-it, kanë grupin e tyrekombëtar për Ex-Libris. Rast konkret


12


INTERVISTË

mund të përmendim grupin e fuqishëmtë Amerikës Veriore, që gjendet nëadresën: http://www.naaug.org/.Adresat e dhëna më lart ndikojnë përpunë më efikase me Ex- Libris-in, si dhepër të rritur dhe zhvilluar produktet e saj.Shumë anëtarë dhe koordinatorë të sis-temit në Ex –Libris, qëndrojnë në rrjetinkontaktues përmes listës së adresës elek-tronike (e-mail list), e cila ofron kontak-te dhe bashkëpunim me tërë rrjetin.

BIBLIOTEKA JUAJ PO BËHET DHE “E JONA”

Si mund të përshkruani dalliminndërmjet bibliotekës tradicionale dheasaj të automatizuar?

P. SUDELL: Dikur Biblioteka eManastirit me manuskriptet e saj tëshumta në pergamene të lidhura, ishtebibliotekë tradicionale dhe nuk kishtenevojë për katalogim të materialeve tëtilla, sepse përdoruesit e dinin çfarëpërmbante biblioteka. Më vonë kjobibliotekë u pasurua me libra të shty-pur në radhitje fikse dhe në radhitjeklasifikuese, kështu që çdo herë zbulo-hej diçka dhe bëhej e nevojshme përpërdorim. Me këtë dua të them, seçdo periudhë në bibliotekë nxitet nganjë teknologji e re. Për shembull, nësesot kemi kohë dhe para, mund t’idigjitalizojmë të gjitha materialet eshtypura. T’i kthehem përgjigjes - derisa bib-lioteka tradicionale i përket më tepërburimeve të shtypura fizike, të cilatjanë të radhitura vetëm në një mënyrë,biblioteka e automatizuar, në esencëështë tradicionale, sepse i radhit nëshumë mënyra librat sipas programit.Kjo përsëri mbetet tradicionale. Edheburimet informative të automatizuara,siç janë katalogët elektronikë, që ne ipërdorim sot, janë plotësisht burimeelektronike, mirëpo nga përbrendajanë tradicionale. Kur bibliotekat automatizohen,burimet globale rriten në nivelbotëror. Marrim si shembull rastin

tuaj! Kur ju e vëni në funksion OPAC-un, atëherë biblioteka juaj bëhet edhee “jona”. Kjo është një vlerë e veçantë,derisa burimet në vendin tuaj, siç ështëKosova, shkojnë drejt automatizimit,më pas ne, si përdorues botërorë,mund të shohim se çfarë përmbanbiblioteka juaj. Derisa ju bëni katalogënë mënyrë mekanike, me dorë, ne tëjashtmit, nuk mund të dimë asgjë përmaterialet tuaja unikate. Prandaj, me rastin e automatizimitdhe futjes në funksion të SistemitALEPH 500, BKUK-ja bëhet burimbotëror. Kjo ka një domethënie tëmadhe botërore. Kjo është diferencamë e madhe ndërmjet bibliotekëstradicionale dhe asaj digjitale. Brendaçdo biblioteke të automatizuarvazhdimësia e punës ndryshon meto-dat e saj, ndërsa kush më mirë se sa jumund të shikoni se çfarë jeni duke iofruar botës dhe kush i përdor atoinformacione.

Dihet takimi që patët me bib-liotekarët nga Kosova. Keni ndonjëpërshtypje të veçantë?

P. SUDELL: Po. Ishte një takimshumë i admiruar. Është kënaqësi dheshumë interesant të takosh njerëz tëprofesionit të njëjtë nga vende tëndryshme. Në këtë takim vura re seBKUK-ja është duke hyrë në fazënfillestare të automatizimit. Personeli iBKUK-së duhet të krijojë shumëshpejt njohuri speciale. Në ambientet tona universitare nëAngli, ne përdorim gjeneratën e tretëtë sistemit të automatizuar, ndërkaq,edhe përkundër të gjitha këtyre vitevetë përvojës sonë, ne përsëri kërkojmëndihmë nga kolegët tanë. Në njëmënyrë, ju do të jeni nismëtarë dhe dotë merreni me zgjidhjen e disa prob-leme lokale. BKUK-ja i ka parashtruarvetes detyrë të madhe, shumë tëmadhe. Kështu ndër veprimet që ju duhet tëndërmerrni është të bëni përpjekje të keni

qasje në bazën e të dhënave, veçanërisht,në Bibliotekën e Kongresit në SHBA dheOCLC - http://www.oclc.org/, si dhe nëbazën e të dhënave RLGhttp://www.rlg.org/index.php. Pastaj, tëfitoni qasje përmes Z39.50 tek bazat etjera të të dhënave në ALEPH ose nëndonjë sistem tjetër të automatizuar. Jumund të bartni burime të katalogëve përmaterialet tuaja, të cilat aktualisht ekzisto-jnë. Kjo u ndihmon juve që të mos i për-punoni dy herë katalogët origjinalë.

A e shihni ndonjë interes bashkëpuni-mi me BKUK-në?

P. SUDELL: Po, si jo. KolegjiMbretëror i Londrës ka Departamentine Studimeve të Bizantit dhe Greqisë së Re,(http://www.kcl.ac.uk/depsta/humani-ties/bymogrst/), e cila ka interes të veçan-të për ballkanasit dhe për fushat e influ-encës greke. Gjithashtu, ështëDepartamenti për Studime të Luftës:http://www.kcl.ac.uk/depsta/wsg/, qënatyrisht është i lidhur me veprat përluftërat në ish-Jugosllavi, në vitet ekaluara, prandaj këtu ka fusha interesi-mi, në të cilat përfshihen krimet eluftës. Gjithashtu, është kontaktipotencial me Shkollën e Sllavistikës(Sllavonikës) dhe studimet për EvropënLindore: http://www.ssees.ac.uk/, tëcilat janë pjesë e Universitetit tëKolegjit Mbretëror në Londër.

Zotëri Sudell, ju faleminderit përkohën që rezervuat përBIBLIOletrën. Ta përfundojmë menjë përshtypje tuajën?

P. SUDELL: Shoh se ju ia keniparashtruar vetes një detyrë të rëndë-sishme, e cila sapo ka filluar. Gjithsesi,kjo ia vlen. Ju do të bindeni shumëshpejt se përdorimi i librave dhe igazetave do të jetë më i madh, fondete bibliotekës do të njihen në përmasabotërore. A nuk rezulton kjo në për-parimet e mëtutjeshme?!

Intervistoi: Mr. Shukrije RAMA

13


BIBLIOTECA

Dr. BAHTIE GËRBESHI-ZYLFIU

Shumë rrallë shkruhet dhe ështëshkruar për personalitetin e bib-liotekarëve, të cilët punojnë me lex-uesit edhe pse roli i tyre për bib-liotekat si institucione edukative,kulturore e shkencore është ipadiskutueshëm. Këta bibliotekarëjanë "pasqyrë e bibliotekës", dheprej tyre varet se çfarë respekti dherëndësie do të ketë biblioteka përmjedisin ku ajo gjendet.Bibliotekarët me interesimin dhegatishmërinë e tyre mund të tejkalo-jnë të gjitha situatat kritike me tëcilat mund të ballafaqohen gjatëpunës së tyre me lexuesit. Në çdomoment bibliotekarët duhet tëmbështesin të drejtën e lexuesve përtë kërkuar informacion, gjithnjëduke pasur parasysh faktin se tëdrejtë për shfrytëzimin e informa-cioneve kanë të gjithë anëtarët eshoqërisë pavarësisht nga mosha,raca, kombësia, feja, gjinia etj.

Sipas Deklaratës së OKB-së përtë drejtat e njeriut çdo njeri ka tëdrejtën e lirisë së bindjeve të tij dhetë drejtën e të shprehurit lirshëm.Me këtë është e siguruar e drejta e

çdo individi, që pa pengesë, tëmbështes bindjet e tij dhe të kërkojlirshëm të marrë dhe të shpërndajëinformacion dhe ide nëpërmjet çdolloj mjeti dhe pavarësisht ngakufizimet shtetërore. Bibliotekarëtprofesionistë kanë obligim që tëpromovojnë dhe të mbrojnë lirinëintelektuale në çdo moment.

Prej shekullit të XIX, kur në bib-lioteka kanë filluar të zhvillohenshërbimet informative-instruktive ereferale, e deri në ditët tona, dyçështje kanë mbetur esenciale:

• funksioni themelor i bibliotekës (ndihmë lexuesve për tejkalimine barrierave midis tyre dheinformacioneve)

• procesi themelor i punës (identifikimi dhe sqarimi ipyetjeve dhe kërkesave të për-doruesve; edukimi dhe ndihmalexuesve në gjetjen dhe selek-sionimin e informatave dhemënyrën e shfrytëzimit tëburimeve informative)

Funksioni themelor i bibliotekësdhe procesi themelor i punës, kanëmbetur aktuale dhe janë detyrë eobligim i përhershëm i bib-liotekarëve. Mbarëvajtja e punëvevaret edhe nga numri dhe kualifiki-mi i bibliotekarëve-informatorë, tëcilët duhet t'i përgjigjen secilëspyetje të lexuesve.

ÇFARË BIBLIOTEKARI DËSHIROJNË LEXUESIT? - Bibliotekari, i cili punon me

lexues ka për detyrë që kërkesëssë lexuesit t'i jep përgjigje tësaktë, relevante dhe të shpejtë;

- Bibliotekari ka përgjegjësi tëmadhe që në mënyrë adekuatetë prezantojë punën mepërgjegjësi dhe të mundimshmetë kolegëve të vet;

- Bibliotekari duhet të përcjellë tëgjitha risitë në fushën e infor-macionit, në mënyrë që t'upërgjigjet kërkesave dhe nevo-jave të lexuesve të shkaktuaranga "eksplodimi" i shkencësdhe teknologjisë së re, dhe sipastyre ta përshtatë sistemin epunës, sepse prej kësaj varetedhe efikasiteti i shërbimitinformativ;

- Bibliotekari duhet të përcjellëedhe të gjitha ndryshimet bren-da shërbimit bibliotekar - infor-mativ dhe në bazë të kërkesavetë të tjerëve, të vërtetojëmënyrën e vet të punës dhe tëarriturat e njohurive për për-parimin e punës në proceset eveçanta informative;

- Për bibliotekarin, të gjithë lex-uesit janë të njëjtë dhe të gjithakërkesat janë njësoj të rëndë-sishme;

- Detyra kryesore e bibliotekaritështë që të lehtësojë punën elexuesve dhe të ndihmojë lexue-sit e tij;

- Bibliotekari duhet të lidhë lib-rin me lexuesin dhe lexuesin melibrin e tij;

- Bibliotekari assesi nuk guxon qëpyetjes së parashtruar të lexuesitt'i përgjigjet prerazi me - Jo;

- Ç'do ndihmë lexuesit duhett'i ofrohet në mënyrë diskrete,


Bibliotekarët dheprofesioni i tyre

14


BIBLIOTECA

pa qëndrim superior ndaj lexuesit,sepse bibliotekari duhet të jetë "iedukuar dhe i informuar, e jo pre-tencioz;.

- Vendi i punës së bibliotekaritnuk është sinekurë për shkencë-tarët. Qëllimi i bibliotekaritështë që t'ua lehtësojë punënshkencëtarëve - lexues.

Këto karakteristika nuk i përm-ban asnjë sistematizim, por do tëishte mirë që t'iu shërbejnë bib-liotekarëve që punojnë me lexues,që të testojnë personalitetin e tyredhe ta dinë se sa janë të gatshëm tëkryejnë obligimet dhe detyrat eprofesionit të tyre. Prandaj secili qëka pranuar këtë obligim duhet tëpyesë veten se a është apo jo i zotiqë të kryejë detyrat e tij me suksesdhe nderë. Pra, bibliotekari çfarë iduhet një biblioteke, duhet t'i dojënjerëzit, librat por edhe të mbajërendin. Puna me lexues dhe për lex-ues është obligim i madh, ngarkesëpor edhe kënaqësi. Bibliotekari qëpunon me lexues duhet të jetëinteligjent, i saktë, i aftë dhe i qartë.Ai, përveç që duhet të ketë njohuriprofesionale, duhet të ketë edhe

taktikë, memorie të zhvilluar,interesim për lexues, shkathtësi dhedurim.

Studiuesi Johan D. Cowley, shër-bimin informativ e ka përkufizuarsi situatë vazhdimisht kritike, e cilafillon prej momentit kur dikushdëshiron të dijë diçka. Numri ikëtyre "situatave kritike" me të cilatbibliotekari duhet të ballafaqohet,varet edhe prej numrit dhe kuali-fikimit të bibliotekarëve dhe nivelittë organizimit informativ.Tejkalimin e këtyre situatave më sëshumti mund ta ndihmojë gatish-mëria e vetë bibliotekarëve edhe pseshumica e tyre nuk janë të kënaqurme vlerësimin e punës dhe statusine tyre profesional e social.

Bibliotekari, në raste të shpeshta,qëndron ndërmjet lexuesit dhe lib-rit, dhe prej tij, si ndërmjetësues,kërkohet që të vërë në kontakt lib-rin me lexuesin, edhe pse çdo libër eka lexuesin e vet apo çdo lexues e kalibrin e vet. Nëse lexuesi e di, ciliështë libri i tij, atëherë bibliotekari eka rolin e shërbyesit, por, kur lexue-si ka kërkesa rreth një problemizgjidhja e të cilit fshihet në ndon-

jërin prej librave, atëherë bib-liotekari merr rolin e hulumtuesitdhe duhet të kërkojë fondin për tëgjetur literaturë relevante për nevo-jat konkrete të lexuesit. Vetëm ky"lloj" bibliotekari mund ta kryejpunën e tij me nder dhe është idëshirueshëm nga lexuesit.Bibliotekarit nuk i duhet reklamapër të zgjeruar veprimtarinë e tij.Çdo sjellje e tij lë një përshtypje tëcaktuar te lexuesit që kërkojnë ndih-mën e tij. Bibliotekari promovonsjelljet e tij, në çdo ditë punës së tijderisa e kryen një detyrë. Sjelljet etij nuk mbesin jashtë vështrimit tëtë tjerëve. Reklamë mund të jetëvetë sjellja e tij. Kur lexuesi del ikënaqur me shërbimin e bib-liotekarit duke e pasur të ditur semund të kërkoj ndihmë profesion-ale në çdo kohë, ai kënaqësinë e tijua përcjell të tjerëve dhe kështu usiguron bibliotekarëve të mirë lex-ues të rinj.

Bibliotekarët duhet të angazhohenpër ridefinimin e profesionit të tyre.

Neve nuk na nevojiten të dhënatë detaizuara të zhvillimit të profe-sionit të bibliotekarisë, sepse nuk eshohim të arsyeshme të përsërisimtërë ato fakte të njohura, të cilatdëshmojnë për rëndësinë që patifjala e shkruar. Flasim për rolin eatyre që kanë mbledhur dhe ruajturdokumente të shkruara, për njënumër personalitetesh të njohur:shkencëtarë, filozofë, letrarë epoetë, të cilët e kanë trasuar rrugëndhe kanë vënë themelet e profe-sionit të bibliotekarisë, dhe për fatkanë mundësuar që shumëçka tëruhet deri në ditët tona. Disa bib-liofilë, mbledhës të flaktë të librave,kudo qofshin shkruar e botuar ato,pa marrë parasysh se cilëve popuj utakonin dhe në ç'gjuhë ishin shkru-ar, kanë lënë gjurmë në formëudhëzimesh, për formimin e bib-

15


BIBLIOTECA

liotekave (Gabriel Naude), katalog-jeve (R. Clement) dhe rregulla përpërpunim (Antonio Panizzi), bibli-ografinë e inkunabulave (LudvigHain), formimin e katalogjeve tështypura (Leopold Delisle), etj.Shumica prej këtyre kanë qenëkëshilltarë me ndikim në oborretmbretërore dhe ndihmonin shumëveprimtarinë shkencore dhebotuese. Dituritë që ata i zotëronin,talentin, roli dhe vendi që kishin nëshoqëri dhe rrethanat epërgjithshme të asaj kohe, kanëndikuar shumë që bibliotekat tëbëhen institucione të lartashtetërore dhe të parat në edukim,shkencë dhe kulturë.

Bibliotekarët, qysh prej fillimittë krijimit të profesionit tëtyre, është dashur që tëkenë njohuri tëpërgjithshme, parase gjithash njo-hjen e gjuhëvetë huaja. Prejgjysmës sëdytë tëshekullit tëXIX ka filluaredukimi ikuadrit bib-liotekar. Janëhapur shkollat e parapastaj ato të larta, përaftësimin profesional tëbibliotekarëve. Bibliotekarigjithmonë është dashur që të mëso-jë, të ketë njohuri universale, që nëpunën e tij të bashkojë rolin emësuesit, shkencëtarit e këshillëd-hënësit. Kohërat kanë ndryshuar,dituritë janë rritur me anë specializ-imesh të ndryshme, kurse në bib-lioteka pyetjet gjithmonë iu drejto-hen bibliotekarëve. Krahas zhvil-limit të teknologjive të reja dhe vër-shimit të madh informativ, bib-liotekari është i detyruar që përsëri

të mësojë që të mund të jetë nëgjendje të përballojë punën e tij dhet'u përgjigjet pyetjeve të për-doruesve.

Tash, bibliotekarët duke shfry-tëzuar kushtet dhe rrethanat e reja,duhet të angazhohen për ridefin-imin e profesionit në tërësi, gjithn-jë duke pasur parasysh se natyra epunës dhe filozofia e profesionit tëbibliotekarit po ndryshojnëvazhdimisht dhe në mënyrëdrastike. Për t'i përballuar sa më mesukses këto ndryshime, janë tënevojshme njohuritë plotësuese dhepërvoja të reja. Bibliotekarët evendeve të zhvilluara para disa

viteve kanë

k o n -statuar se profesioni i bibliotekarisëka rastin që të bëhet menaxhuesikryesor në shoqërinë e informa-cionit. Futuristët parashohin qëedhe gjatë këtij shekulli të ri, kurteknologjia do të ndryshojë meshpejtësi edhe më të madhe se në tëkaluarën, "libri dhe bibliotekarëtdo të ekzistojnë dhe do t'i shërbejnënjerëzimit, prandaj, do të ketënevojë edhe për bibliotekarët".

Edhe bibliotekaria në Kosovë posynon të hyjë në një fazë, e cila nëbotë quhet information highway,dhe që konsiderohet si parakushtpër përparim dhe zhvillim tëgjithmbarshëm të shoqërisë. Këtërast vërtet të veçantë, bibliotekariajonë nuk guxon ta lëshoj, sepseshumë lehtë do të formohet sistemiinformativ paralel që do të ketërolin e menaxhuesit.

Këtë transformim në bib-liotekari, i cili është realizuar nëshumë vende të botës, me shumësukses, nuk mund ta bëjnë vetëmbibliotekarët. Kjo mund të arrihetvetëm me bashkëpunim dhe ndih-më reciproke të të gjitha institu-cioneve të rëndësishme shtetërore.

Shteti duhet të kujdeset përshkollimin e kuadrove, të

stimulojë përsosshmërinëprofesionale dhe arrit-

jen e njohurive të rejaprofesionale dheshkencore nëfushën e bib-liotekarisë, të për-fill punën dhe

rezultatet eekspertëve dhe insti-

tucioneve, të kujdesetpër gjendjen e tyre

sociale dhe materiale. Pandihmën e shoqërisë, bib-

liotekat nuk mund t'i marrinpërgjegjësitë as për zhvillimin e vet,e të mos flasim për zhvillimin epërgjithshëm të shtetit.

Lidhur me profesionin e bib-liotekarisë, pajtohemi memendimin e William Marsterson icili në librin e tij "InformationTechnology and the Role of theLibrarian", botuar në Londër, nëvitin 1987, bibliotekarët e shekullitXXI i sheh si "kuratorë, edukatorëe informatorë".

16


BIBLIOTECA

SYLEJMAN PIREVA

BIBLIOTEKA DHE MISIONI

Funksioni i bibliotekës as nuk duhet dheas nuk bën të kuptohet si një veprim ingushtë, statik dhe i kufizuar në hapësirëdhe në kohë. Apo, nuk duhet të kuptohet sigjithçka që ngjan në të dhe sikur gjithçkaduhet të sillet vetëm përreth boshtit të tij,sepse atëherë do t’i ngjasonte shumë pusitme ujë, i cili rri në një vend dhe nuk lëviz.Duhet të ndodhë e kundërta, zhvillimi dhekrijimi i bibliotekës, duhet të përshkohet ngadinamizmi i pandalshëm, thënë figura-tivisht, duhet t’i ngjasojë pikërisht deltës sëlumit, që çel brazda të shumta dhe në shumëdrejtime, duke çarë gjithnjë përpara dhe pau ndalur asnjëherë.

Jo rastësisht këtë thamë Udhëtimi i bib-liotekës përtej mureve të saj, sepse thesarinqë mban përbrenda, nuk duhet ta ruajë tëkonservuar, por duhet ta nxjerrë jashtë përshfrytëzim, përveç ekzemplarëve të rrallë dheunikatë.

Fjala është për shërbimin e përdoruesveme literaturë dhe material tjetër, që ështëdetyra numër një e çdo biblioteke dhe ështëmisioni kryesor i saj. Patjetër, rëndësi kanëedhe format e tjera të punëve të përditshme,siç janë njohja dhe zbatimi i metodave dhe istandardeve ndërkombëtare për përpunimine librit, të periodikut dhe të çdo materialitjetër të shtypur a audio-vizual.

Çuditërisht, të gjitha këto nuk do tëvlenin aq shumë, sikur të mos kujtonimpunët që kryhen në emër të përdoruesve, tëbrezave të tashëm dhe të ardhshëm.

Biblioteka është vendi ku mblidhet,përpunohet dhe ruhet ky material, por lex-uesit dhe përdoruesit i japin kuptim të plotëmisionit të saj.

UDHËTIMI PËR NË FAMILJET E PERSONAVEME AFTËSI TË KUFIZUARA

Të gjitha këto që u tha më lart, u tako-jnë lexuesve dhe përdoruesve të aftë dhe tëshëndoshë, të cilët pa pengesa i qasen bib-liotekës për t’u shërbyer me materialin e nevo-jshëm. Në shumë raste ata mund t’i huazojnëlibrat dhe materialin tjetër në shtëpi ose mundta shfrytëzojnë në sallën e bibliotekës.

Lind pyetja: - Si të veprohet me lexuesitqë nuk kanë mundësi fizike për të shkuar nëbibliotekë, konkretisht, me personat meaftësi të kufizuara, me aftësi të përkohshmeose me kohëzgjatje më të madhe?

Në çdo shtet normal dhe në çdo shoqëritë organizuar, bibliotekat do të duhej të jenëtë parat, të cilat duhet t’u dalin në ndihmëkësaj kategorie shoqërore. Nëse këta personanuk janë në gjendje që të shkojnë në bib-liotekë, atëherë biblioteka duhet të arrijë teata, pra në shtëpitë e tyre.

POROSIA ME TELEFON DHE POSTË ELEKTRONIKEQë të funksionojnë si duhet këto meto-

da, do të mjaftonte që personat me aftësi tëkufizuara ta dinë numrin e telefonit të bib-liotekës dhe ta kërkojë librin a materialin, qëu duhet, kurse biblioteka, domosdo, duhettë interesohet dhe të obligohet t’ua shpjerëmaterialet në shtëpi. Porosia njësoj mund tëbëhet edhe me postë elektronike, duke ekryer porosinë përmes internetit, të cilin, nërrethanat e sotme në Kosovë, mund ta ketëose të mos e kenë lexuesit a bibliotekat, pordo duhej ta kishte çdo bibliotekë dhe lexues,sepse, sot, kjo është plotësisht e mundshmedhe e domosdoshme. Ky gjest dhe veprim ibibliotekës nuk duhet të kuptohet si vullneti mirë dhe human, por edhe si detyrë dheobligim, sepse vetëm kështu bëhet e mund-shme, që kjo shtresë njerëzish të mos shkë-putet nga biblioteka, thënë më drejt, ngamiku i tyre, libri, i cili mbetet i pazëvendë-sueshëm në çdo kohë, është më i lehti dhemë i përdorshmi, sidomos, kjo u përshtatetmë së miri vetë këtyre personave.

A thua janë duke i bërë këtë punë bib-liotekat tona dhe a janë duke vepruar në këtëmënyrë? Kjo praktikë deri më sot nuk ështëbërë e njohur ndër ne.

OBLIGIMET QEVERITARE DHE BIBLIOTEKARE Nëse kjo nuk është praktikë e njohur

ndër ne dhe nuk u ka shkuar për dore qev-erisë bibliotekave tona deri tashti, nuk do tëthotë në asnjë mënyrë se duhet të presin mëgjatë dhe të mos ia nisim fare. Bibliotekat evendeve të tjera të përparuara, këtë metodëtë shërbimit ndaj përdoruesve të kësaj kate-gorie e kanë filluar qysh herët dhe kanë kri-juar një traditë shumë të begatshme. Kjo kafunksionuar me mjaft sukses, sepse për këtëkanë rënë në ujdi bibliotekat së bashku meqeveritë e vendeve të tyre. E njëjta gjë duhettë ndodhë edhe me bibliotekat dhe qeverinëtonë, gjegjësisht, me qeveritë lokale.Kuptohet se kjo nuk është punë aq e lehtëpër t’u kryer, sepse kërkon angazhim tëposaçëm, jo vetëm të një punonjësi të bib-liotekës, por është punë e shumë vetave,madje, kërkon edhe shpenzime. Për t’uadërguar këtyre personave një libër a materialtjetër, në mënyrë të rregullt, prej një skaji nëskajin tjetër të qytetit, patjetër, lypsen edheshpenzime. Shpenzime po, por që ia vlejnë.

UDHËTIMI PËR NË INSTITUCIONET E VEÇANTABibliotekat munden dhe janë të oblig-

uara të kryejnë shërbime për përdoruesitedhe në forma të tjera. Janë disa institucionedhe ndërmarrje të ndryshme, punonjësit e tëcilave kanë nevojë, por edhe mundësi përshfrytëzimin e literaturës së llojeve dhe tëgjinive të ndryshme, por që u mungon dhenuk e kanë të lehtë ta sigurojnë çdo herë kuru nevojitet ajo, ose rrallëherë e sigurojnë osenuk e sigurojnë fare. Prandaj, bibliotekatjanë ndër të parat që munden dhe duhet t’udalin në ndihmë dhe t’iu ofrojnë shërbimekëtyre njerëzve.

Në këtë drejtim ka pasur disa përpjek-je, por të pamjaftueshme nga ndonjë bib-lioteke, siç është Biblioteka “HivziSulejmani” e Prishtinës, e cila ka dërguar nëdy raste me qindra libra në tri gjuhë: Burguttë Prishtinës, si dhe oferta e bërë për TMK-në. Këso shërbimesh mund t’u ofrohen edhespitaleve për pacientët e tyre, kopshteve tëfëmijëve dhe ndonjë institucioni tjetër.

Udhëtimi i bibliotekëspërtej mureve të saj

17


BKUK

LAVDIJE RRAHMANI

E ballafaquar me vështirësi për sigurimin ematerialeve bibliotekare, BKUK kishte nevojëurgjente për hartimin e një projekti përpasurimin e fondeve të saja. Për të realizuar har-timin e një projekti të tillë, i cili do të sigurontetë dhëna nga botuesit kosovarë për të gjitha pub-likimet, që nga fillimi i funksionimit të tyre sibotues, së pari ishte i nevojshëm hartimi i njëprojekti të punës - i konceptuar mbi bazën e njëkomunikimi të drejtpërdrejtë me botuesit. Kykomunikim mes përfaqësuesve të BKUK-sëdhe botuesve, është projektuar mbi idenë e:

Interpretimit të ligjit për bibliotekat, tëmiratuar nga Parlamenti i Kosovës, dhe mbimundësitë për pasurim të koleksioneve që ofronky ligj, nëpërmjet Ekzemplarit të detyrueshëm;

Hulumtimit të mundësive për pasurimin efondeve të BKUK-së.

Ky projekt është ndarë në katër faza, të cilatmund të realizohen brenda periudhës gjashtë-mujore.

Faza e parë ka përfshirë takimet me botues,të cilët sipas dinamikës së botimeve, i takojnëgrupit të parë të botuesve dhe konsiderohen

botuesit më tëmëdhenj nëKosovë;

Faza e dytë dotë përfshijëtakimet mebotues, të cilëtkonsiderohet tëkenë një sasi mesa-tare botimeshbrenda vitit ku dotë përfshihen edhebotuesit e teksteveuniversitare;

Faza e tretë dotë jetë faza në të

cilën planifikohet të realizohen takime mebotuesit me një sasi më të vogël të publikimevebrenda vitit - këtu hyjnë edhe Personat botues;

Faza e katërt do të përfshijë mbledhjen dhepërpunimin e të dhënave, si dhe nxjerrjen erezultateve konkrete, përfundimtare, lidhur mebotimet që i mungojnë fondit të BKUK-së.Mbledhja dhe përpunimi i të dhënave do tëpasoj me hartimin e një plani strategjik tëveprimit në të ardhmen, që do të bënte tëmundur të sigurohen botimet e botuesve tëKosovës, të cilat u mungojnë fondeve tëBKUK-së. Kjo do të ketë një rëndësi të veçantë,meqë gjatë periudhës rreth dhjetëvjeçare tëadministrimit të dhunshëm të BKUK-së, nukka ekzistuar mundësia për pasurimin e fondeveme këto publikime.

***

Në fazën e parë të këtij projekti janë realizuartakime me 13 botues: Rilindja, Dukagjini,Rozafa, Era, Faik Konica, Libri shkollor, InstitutiAlbanologjik, ASHAK, Zëri, Gjon Buzuku,Enti i teksteve, KIPRED. Gjatë këtyre takimevejanë zhvilluar biseda si dhe janë shtruar çështje tëmbështetura në konceptin e këtij projekti. Përshkaqe objektive nuk janë realizuar takime meshtëpitë botuese: UP, Verana dhe Pika A5.

BOTUESIT - RËNDËSIA E LIGJIT PËR FUNKSION-IMIN E EKZEMPLARIT TË DETYRUESHËM

Gjatë takimeve me botues, atyre u ështëofruar një pasqyrë e saktë e të dhënave përgjendjen aktuale të funksionimit të Ekzemplarittë detyrueshëm. Të gjithë botuesit (me ndonjëpërjashtim të vogël – shih tekstin në vazhdim)me të cilët janë zhvilluar biseda, tash e tutje janëtreguar të gatshëm të bashkëpunojnë dhe t’ishlyejnë obligimet ndaj BKUK-së dukedorëzuar nga 5 ekzemplarë për secilin publikimbrenda afatit të caktuar sipas ligjit për bib-liotekat.

Shumica e këtyre botuesve kanë informa-cion të mjaftueshëm sa i përket

ligjit për bibliotekat dhe rëndësisë së funk-sionimit të Ekzemplarit të detyrueshëm. Bisedate zhvilluara kanë pasuar me rezultate: janë inten-sifikuar kontaktet me botues, duke shkëmbyerinformacione me interes për të dyja palët nëmënyrë që të funksionojë Ekzemplari idetyrueshëm ashtu siç është paraparë me ligj.

Te disa botues vërehet një shpërfillje ndaj

obligimit ligjor që t’i dërgojnë bibliotekësbotimet e tyre si pjesë të Ekzemplarit tëdetyrueshëm. Ata kryesisht pajtohen merëndësinë e ruajtjes në BKUK të materialeve qëbotojnë, mirëpo në përgjithësi hezitojnë të dorë-zojnë Ekzemplarin e detyrueshëm të sapo botu-ar për shkak të keqpërdorimeve të mundshme.Ankesa serioze kanë sidomos botuesit e materi-aleve shkollore, të cilët kanë paraqitur qartëshkaqet për hezitimin e tillë, disa nga të cilatjanë:

- botues të papërgjegjshëm botojnë të njëjtintitull (para se ai të botohet nga botuesi iautorizuar) pa qenë të autorizuar nga insti-tucionet përgjegjëse;- ndonjë botues a individ falsifikon tekstinshkollor duke e nxjerrë në treg në emër tëbotuesit legjitim;

- ndonjë botues a individ rrit numrin eekzemplarëve të një teksti, pa lejen e botue-sit legjitim;

Kërkesën e BKUK-së për sigurimin e infor-macionit rreth titujve që janë në plan për t’ubotuar brenda vitit, disa prej botuesve e prano-jnë me druajtje. Disa botues janë treguar të gat-shëm për bashkëpunim dhe kanë ofruar infor-macione për planet e tyre të botimeve në per-spektivë, ndërsa disa të tjerë kanë hezituar tëofrojnë planin e tyre të botimeve, për shkak tëproblemeve të caktuara.

HULUMTIMI I MUNDËSIVE PËR PASURIMIN EFONDEVE TË BKUK-SË

Sa i përket pikës së dytë të projektit, gjatëkontakteve të drejtpërdrejta me botues janëvlerësuar qëndrimet e botuesve për gatishmërinëe tyre për të siguruar të gjithë titujt për të cilëtBKUK shpreh interes t’i ketë si pjesë të kolek-sioneve të saj, duke përfshirë veçanërishtplotësimin e mungesave me tituj që janë botuarnga botuesit në Kosovë.

Është mjaft e rëndësishme se janë siguruarkatalogët e botimeve të publikuara që nga viti2000 e këndej nga disa botues, si: Dukagjini,Faik Konica dhe ASHAK, kurse nga botues tëtjerë është premtuar se do të sigurohen të dhë-nat për serinë e botimeve të tyre. Sigurimi ikëtyre katalogëve do të bëjë të mundur eviden-timin e titujve që i mungojnë fondit të BKUK-së. duke krahasuar ata me informatat që dalinnga skedarët.

Pasurimi i koleksioneve të BKUK-sëme botimet nga Kosova

“Faik Konica”

18


KOLEKSIONE

EDONA MUNISHI

Avancimi i teknologjisë informativeështë bërë objekt diskutimesh, hulum-timesh e studimesh në shumë fusha tëdijës. Temat më të shpeshta të trajtimitlidhur me përparimin e teknologjisëinformative sillen rreth dobive dhedëmeve eventuale që sjellin ato nëshoqëritë e kësaj kohe. Ajo që është dukee krijuar një gjendje dyshimi ka të bëjëme formën tradicionale të informimit, tëarritjes së dijës e që kryesisht bëhejpërmes librit, pra përmes shkrimit. Taninë këtë kohë sikur ka ndryshuar mënyrae komunikimit mënyra e pranimit tëinformacionit po edhe mënyra e njohjessë botës dhe e përfitimit të dijeve nëpërgjithësi. Kjo gjendje ka shkaktuar njësasi frike për nevojën e pranisë së institu-cioneve kulturore siç janë bibliotekat,muzetë, shtëpitë operistike, sallat koncer-tale etj. Mirëpo, ka një pjesë të mirë tënjerëzve që këtë konkurrencë e shohinmë shumë në favor të institucioneve që ipërmendëm. Njohësve të teknikës dhemuzikëdashësve u është e njohur rruga ezhvillimit të mjeteve të fiksimit-incizimitdhe të pranimit të tingullit-muzikës gjatëkohës. Dhe, që nga paraqitja e grama-fonit, më pas magnetofonit, radio e tele-vizionit, droja se muzika si art po humbpërjetimin e gjallë, dhe se po bëhet mate-rial i teknikës, nuk ka pushuar, por kohagjithnjë ka demantuar skeptikët se tëmirat që ka sjellë ky proces janë tepër tëqarta dhe evidente në tërë zhvillimin emuzikës në përgjithësi nga fillimi i shek.

XX e këtej. Është kohë e digjitalizimit tëtingullit dhe akustikës në përgjithësi. Njëarritje shumë të madhe të mjeteveincizuese e reprodukuese të muzikës kabërë ndikim të dukshëm edhe nëmënyrën e pranimit dhe të përjetimit tëmuzikës si art ose si veprimtari argëtuese.Prania e internetit në shikim të parëmund të duket se ka larguar lexuesin ngalibri, muzikëdashësin nga dëgjimi imuzikës etj., mirëpo, nëse me vëmendjebëhet një analizë serioze do të shihetangazhimi për ta pasur librin në sirtarët eorganizuara, por edhe muzikën në sir-tarët e saj special. Tash kur jemi në erën einformacionit, i interesuari ka mundësi tëlehtë e të shpejtë të njihet me mënyrat eorganizimit muzikor në bibliotekat më tënjohura botërore. Në këtë kontekst edheunë hapa internetin dhe arrita të depërtojnë disa biblioteka të njohura. Në kërkimtë informacioneve hyra në BibliotekënNacionale Franceze (BibliothequeNationale Française) në Bibliotekën eVjenës, po edhe në disa biblioteka tëKroacisë dhe në të gjitha këto po edhe nëshumë të tjera kuptova se ka një pasuri tëjashtëzakonshme muzikore po gjithashtuka një organizim të veçantë të tërë asajpasurie të vendosur në ato biblioteka. Ajoqë është e dukshme dhe e përbashkët përtë gjitha këto biblioteka është prania eDepartamentit të veçantë të muzikës dhenë kuadër të tij pastaj bëhet organizimi isektorëve të këtij departamenti. Pak eentuziazmuar, por më shumë e nxitursikur mora guximin që edhe në kushtetdhe rrethanat në të cilat vepronBiblioteka Kombëtare Universitare eKosovës të shfaqë mendimet e mia rrethmundësive për një organizim mëbashkëkohor të fondeve muzikore dheshfrytëzimit të tyre në këtë institucion.Në krahasim me bibliotekat e tjeraevropiane e botërore prania e fondevemuzikore në bibliotekën tonë është faremodeste dhe historiku i grumbullimit të

këtij fondi është shumë shumë i von-shëm. Është e njohur se në mjedise kul-turore evropiane, vendosja e muzikës nëformë të organizuar-institucionale nisë qënga gjysma e shekullit XIX. Dhe, kurmarrim e shfletojmë nismat e vendosjessë literaturës muzikore, incizimevemuzikore etj., në bibliotekat e mjedisevemë të përparuara shohim se institucionintonë e pret një punë e madhe dhe njëangazhim tepër serioz.

DIGJITALIZIMI I MATERIALEVE

Dihet se Biblioteka KombëtareUniversitare e Kosovës ende është nëfazën e konsolidimit në të gjitha aspektete veprimit. Ky konsolidim përfshin edhefondet muzikore që janë aty. Meangazhimin e punonjësve të bibliotekës,në vitin që shkoi është arritur që të kon-statohet gjendja e materialeve muzikoreqë ndodhën në këtë institucion dhe, tëevidentohen fondet sipas kritereve të bib-liotekarisë. Nga ai regjistrim është kon-statuar një prani modeste e këtyrefondeve. Mirëpo, sado që të jetë sasish aimaterial muzikor, kërkon një përkujdesjenë mënyrë që ai të ruhet dhe të jetë nëshërbim të të interesuarve. Përveç kësaj,siç është detyrë dhe punë e bibliotekaveedhe këtu duhet vazhduar me angazhimshumë më të madh në pasurimin efondeve muzikore të të gjitha llojeve.Meqë, gjithnjë po flitet për avancimin emjeteve teknike të incizimit këtij zhvilli-mi i nënsthrohet edhe materiali-fondetmuzikore që vendosen në biblioteka.Prandaj, për t’u arritur një kërkesë ekohës dhe për t’i siguruar edhe më mirëato fonde kërkohet që urgjentisht tëbëhet digjitalizimi incizues i tërë materi-aleve që gjendën momentalisht në bib-liotekë për ta pasur më të lehtë vazhdimine këtij procesi me amterialet e tjera që dotë sigurohen me kalimin e kohës. Kjo

Organizimi i muzikalevenë bibliotekë

19


KOLEKSIONE

nevojë bashkëkohore kërkon edhe kri-jimin e disa kushteve teknike që duhetplotësuar institucioni i bibliotekës. Për t’uarritur standardi i digjitalizimit të materi-aleve në radhë të parë është e domos-doshme pajisja me kompjuter shumëcilësor që i bashkëngjiten të gjitha pjesët enevojshme incizuese, kurse vetë digjitaliz-imin e materialeve duhet ta bëjë individii specializuar për një punë sa më cilësore.

PËR NJË TRAJTIM TË VEÇANTË TË MUZIKALEVE

Muzika nga vetë karakteri i saj izëshëm (tingullor) ka një specifikë tëveçantë të shfrytëzimit nga i interesuari.Ajo kërkon një ambient pak më të dal-lueshëm nga fondet e tjera të vendosuranë bibliotekë. Për t’u bërë një punë mestandardet e kërkuara të kësaj kohe ështëe nevojshme krijimi i kushteve jo vetëmteknike po edhe hapësinore, e kuadroshetj. Lëmi i muzikës është një fushë e gjerëdhe përfshinë tri veprimtaritë kryesore tësaj: krijimtarinë, shkrimin për të dhe real-izimin dhe secila nga këto veprimtarinëngrupohet në aktivitete të tjera që itakojnë muzikës. Në kudër të institu-cionit të bibliotekës është me interes qëtë formohet departamenti i muzikës sinjësi e veçantë. Në kuadër të këtij orga-nizmi të brendshëm do të shtrihetaktiviteti i sigurimit dhe shfrytëzimit tëmaterialeve muzikore. Departamenti qëkërkohet të jetë i veçantë, po ashtukërkon të ketë hapësirë të veçantë dheadekuate e destinuar vetëm për materialetmuzikore të të gjitha karaktereve. Do tëishte e preferueshme që mundësishthapësira e dedikuar të jetë e madhe nëmënyrë që të ofrojë sidokudo njëkomoditet të favorshëm për punë. Nëkëtë hapësirë do të vendoseshin fondetme kritere dhe standarde të përcaktuara.

Literatura e shkruar për muzikën kupërfshihen librat, revistat, fjalorët, encik-lopeditë etj., përbëjnë një pjesë të madhee këtij ambienti. Vendosja e këtyrefondeve bëhet me kriteret e përcaktuarapër librin në përgjithësi. Prandaj, duhetsiguruar vitrinat e përshtatshme ku do tëvendoseshin librat, fjalorët, enciklopeditëetj. Këto vitrina mund të jenë të hapuraose të mbyllura.

Krahas vitrinave për vendosjen e libritnevojiten edhe vitrinat e posaçme në tëcilat do të vendoseshin muzikalet - qënënkupton krijimtarinë muzikore pranotat ose partiturat e të gjitha llojeve tëkrijimtarisë muzikore. Në konsultë medizajnues profesionist do të punoheshinoramarët ku do të renditeshin notat,dorëshkrimet, fotografitë e kompozi-torëve, katalogjet, programet e kon-certeve, festivaleve etj.I tërë ky material qëdo të ishte i pranishëm në këdo kënde tëhapësirës muzikore do të ofrohej në për-dorim të të interesuarve dhe për këtë poashtu duhet krijuar mundësi shfrytëzimi.Kështu për ta lexuar, konsultuar, po edhepër ta bërë të përdorshëm nevojiten dy-trie më shumë karrige me tavolina të veçan-ta. Një aparat fotokopjues, është po ashtui domosdoshëm.

Fonoteka paraqet tërëpasurinë e zëshme(fonike) audio eaudiovizuele që përfsh-inë të gjitha llojet e inciz-imeve. Në fonotekë kadisqe që dikur ishin nëpërdorim, audiokaseta,videokaseta, dhe taniCD - incizime dhe tëgjitha këto klasifikohen,sistemohen dhe renditennëpër raftet e përshtat-shme për t’i gjetur dhepër t’i dhënë në shfrytëz-im. Është e domos-doshme që në fillim itërë materiali të digjitali-zohet dhe kjo është njëndër detyrat e para të tëpunësuarve në Bibliotekë. Materiali idigjitalizuar - i vendosur në CD incizimesi dhe materiali i cili është në CD, i nën-shtrohet kritereve standarde të vendosjes.Për këtë punë duhet përgatitje të raftevetë veçanta adekuate e tipike për CDincizime, duke pasur parasysh mundësinësa më të lehtë të shfrytëzimit.

HAPËSIRA - KËNDI I DËGJIMIT TË MUZIKËS

Muzika e koleksionuar dhe e vendosurnë bibliotekë përveç që ka karakter tëkonservimit - ruajtjes ka edhe karakterin

e shfrytëzimit të materialit. Misioni i sajështë që ajo të jetë sa më afër shfrytëzue-sit të interesuar. Komunikimi memuzikën në bibliotekë, ka një peshë tëcaktuar dhe merr një dimension qoftëedhe psikologjik. Shfrytëzimi i muzikësdhe i materialeve muzikore në bibliotekëbëhet për ta përjetuar, për të marrë infor-macione, për ta analizuar e studiuarKëndi i veçuar për dëgjim të muzikësduhet së pari të pajiset me aparatebashkëkohore të dëgjimit. E kjo nënkup-ton që të veçohen mundësisht dy kabinatë veçanta të izoluara, me dy tavolina, mekompjuterë, videoaparaturë etj.Shfrytëzimi do të bëhej nga anëtarët ebibliotekës me kartelat e anëtarësimitkurse dëgjimi muzikës së kërkuar do tëofrohej nga të punësuarit në bibliotekësipas kërkesave të të interesuarit. Në mjaft

biblioteka evropiane tash më gjendenedhe studio incizuese të përgatitura mirëqë shërbejnë për incizimin e materialevemuzikore karakteresh të ndryshme. Menjë konsideratë për muzikën si art, sishkencë e kulturë, do të dalë se çdoinvestim në krijimin e këtyre standard-eve jo vetëm që do t’ia ngritë peshën evetë institucionit të bibliotekës poredhe, do ta tërheqë, të interesuarin përmuzikë në hapësirat e këtij institucionimisioni i të cilit pikërisht është që muzi-ka në çfarëdo forme qoftë të jetë sa mëpranë muzikëdashësit, lexuesit,hulumtuesit e studiuesit të muzikës.

20


BKUK

BEDRIJE MEKOLLI & BLERTA SLISHANI

Shumë libra e materiale të tjerabibliotekare u ekspozohen dëm-timeve nga lagështia, insektet, bre-jtësit dhe dëmtuesit e tjerë, sido-mos në vendet e deponuara nëkushte relativisht të papërshtat-shme. Në rrethana dhe kushtettona, mbrojtja, por dhe restaurim-it i materialeve, do të jetë ikushtëzuar nga investimi që do tëbëhet për përgatitje profesionale tëstafit dhe të pajisjeve teknike.

Qendra e Restaurimit dheKonservimit, në kuadër tëDepartamentit të Koleksioneve tëVeçanta, në skemën organizative tëBKUK-së ka ekzistuar prej vitit1981, porse nuk ka funksionuarasnjëherë deri më tash.

Edhe pse që nga atëhere Qendrae Restaurimit dhe Konservimitështë pajisur me një seri aparat-urash dhe mjetesh për restaurimdhe konservim, ato nuk janë vënënë përdorim asnjëherë.Mosfunksionimi i Qendrës kaqenë pasojë e mungesës sëarsimimit profesional të kuadrove,të afta të restaurojnë materiale bib-liotekare me rëndësi të veçantë.

PËRGATITJET PROFESIONALE DHE TEKNIKE

Stafi që tashmë ka marrëpërgjegjësinë që të nisë punën përrestaurimin e materialeve, të cilatnë fondin e BKUK-së janë tëveçanta dhe me prioritet për t’u‘shëruar’ dhe konservuar, ka kaluarnëpër disa faza, si: të informimit

me gjendjen faktike në këtëQendër, të iniciativave dhe për-gatitjeve konkrete për të filluarpunën, të përcjelljes së trajnimevenga kjo fushë dhe të përgatitjesteorike - literaturës, në lëmi tërestaurimit dhe të konservimit.

Së pari është bërë identifikimi(testimi) i gjendjes së pajisjeve dhefunksioni i tyre; janë nxjerrë njo-huri nga katalogët e pajisjeve dhemjeteve të tjera teknike, si dheështë prezantuar e gjithë gjendjareale e kësaj Qendre.

Gjatë procesit të këtyre përgatit-jeve, stafi është hyrë nëpër disa fazatë trajnimit.

Në Arkivin Shtetëror të Kosovës(një muaj) është trajtuar – restau-ruar dhe konservuar materialarkivorë. Gjatë kësaj kohe janëfituar shkathtësi në pastrimin dheneutralizimin e materialit bib-liotekar, restaurimin me dorë,laminimin etj.

Në Bibliotekën Kombëtare tëTiranës - Departamenti iMirëmbajtjes së Librit (dy javë)janë kryer punë praktike, si: lamin-imi me dorë, qepja e librit, restau-rimi i librit me lëkurë, restaurimi iqosheve, kapakëve (kopertinave)dhe shpinës së librit.

Në vizitën në Laboratorin përRestaurim dhe Konservim nëBibliotekën Kombëtare dheUniversitare të Shkupit, janë marrëinformata për identifikimin e llojittë mikroorganizmave (dëmtuesvetë materialit bibliotekar), dezinfek-timin e materialit bibliotekar –sipas llojit të mikroorganizmave,

Sfidat e qendrës sërestaurimit dhe tëkonservimit të BKUK-së

21


BKUK

përdorimin e pH metrit për cak-timin e aciditetit të materialit bib-liotekar, neutralizimin, përdorimine metilcelulozës (lloj ngjitësi lehtë imanipulueshëm, që nuk është për-dorur ende nga ne) etj.

Janë përcjellë ligjërata dhe kon-sultime, gjatë Javës së Bibliotekës,nga Sophia Jordan, udhëheqëse nëUniversitetin Johns Hopkins nëDepartamentin e Restaurimit nëMilton S. Easenhower Library -USA. Në këtë kontekst, janë për-dorur edhe referenca nga literaturaprofesionale në fushë të restaurimitdhe të konservimit, të cilat kanëndihmuar në raste të caktuara, gjatëtrajtimeve që tashmë ka filluar t’ubëhet materialeve për restaurim.

Në përfundim, si dhe gjatëfazave të trajnimit, Qendra eRestaurimit dhe Konservimit kaidentifikuar nevojat për të nisurpunët dhe është pajisur me materi-ale elementare shpenzuese - tënevojshme për restaurim, dukeadaptuar edhe kushte të tjerateknike në hapësirën e dedikuar përkëtë Qendër.

FUNKSIONIMI I QENDRËS SË RESTAURIMIT

Duke kaluar nëpër një proces tëtillë përgatitjeje dhe aftësimi,(mbështetur në metoda klasike dhekushtet dhe rrethanat që janë diktuar)Qendra e Restaurimit dheKonservimit, tashmë ka vijuar tëaktivizojë tërë potencialin e vet profe-sional. Gjatë fazave të restaurimitështë duke u bërë procesi i pastrimitdhe deacidimit ujor të materialit përrestaurim, riparimi klasik dhe për-forcimi me letër restauruese, lamini-mi, qepja e librit. Së shpejti, kur do tësigurohet edhe materiali tjetër adeku-at, do të mund të kryhet edhe restau-rimi i librit me lëkurë, si dhe restauri-mi i hartave.

PERSPEKTIVAT

Stafi tashmë ka synime të qartase çfarë duhet bërë tutje, në mënyrëqë të përballet me sfidat që do tëdiktojnë metodat bashkëkohore tërestaurimit dhe konservimit tëmaterialit bibliotekar. Do të duhejpërkrahje e madhe nga të gjithainstitucionet tona, duke pasurparasysh vlerën tejet të rëndësishmeqë ka ruajtja e materialeve me vlerëkombëtare e të cilat janë tërrezikuara të shkatërrohen. Vullnetidhe përgjegjësia për të përparuar

këtë proces, e ka shtyrë stafin tëpunojë në projektin për moderniz-imin e Qendrës së Restaurimit tëBKUK-së.

Realizimi i plotë i projekteveështë i kushtëzuar nga përgatitja estafit – i aftë për t’u përballur meproceset bashkëkohore në fushë tërestaurimit. Në këtë kontekst, do tëduhej të realizohen trajnime afatg-jate për metodat bashkëkohore tërestaurimit dhe konservimit që kanëtë bëjnë me identifikimin e materi-aleve që do të duhej restauruar, tëshkaktarëve që e kanë dëmtuar atë,format e trajtimit, mënyrën e për-

dorimit të mjeteve teknike, mirëm-bajtjen e tyre etj. Qendra eRestaurimit do të duhej të pajisej memjete teknike bashkëkohore dhematerial tjetër shpenzues – sipasstandardeve ndërkombëtare restau-ruese, si: me pajisje për restaurimdhe ruajtje të materialit bibliotekarnë përputhje me kushtet që kërko-hen për materialin bibliotekar tërestauruar dhe atë të deponuar,mjete për identifikimin e mikroor-ganizmave, për ndriçimin eshkrimeve të dobëta, pajisje përthithjen e pluhurit, për deacidi-

fikim, për mikrofilmim etj. Gjithëmateriali i restauruar dhe aideponuar do tw duhej të qëndrontenë kushte teknike dhe klimatike, nëpërputhje me normat dhe standard-et bashkëkohore, duke maturlagështinë relative, temperaturën,dritën etj.

Çfarë mund të bëhet është bërë.Hapi i parë është hedhur. Qendra eRestaurimit dhe Konservimit kanisur punën dhe, mbështur nëpërkrahjen që do ta ketë, do tëmbikëqyrë gjithë procesin e ruajtjesdhe te restaurimit të fondit bib-liotekar në Bibliotekën Kombëtaredhe Universitare të Kosovës.

22


NGJARJE NDËRKOMBËTARE

Zyra për Çështje të Arsimit dhe të Kulturës nëDepartamentin e Shtetit Amerikan do të financojëProjektin për Zhvillim të Personelit Bibliotekar nëBibliotekën Kombëtare dhe Universitare tëKosovës. Lidhur me këtë çështje, Instituti përTrajnim dhe Zhvillim (ITD) dhe KolegjiSimmons i Studimeve Postdiplomike përBibliotekari dhe Shkenca Informative (GSLIS) nëMassachusetts-SHBA, do të angazhohen për realiz-imin e këtij projekti, me ç’rast nëntë kandidatë ngaKosova do t’u nënshtrohen politikave dhe proce-durave të bibliotekarisë së shekullit XXI, ndërsamë pas do të shërbejnë si bibliotekarë të special-izuar në Bibliotekën Kombëtare dhe Universitaretë Kosovës. Ky projekt do të përkrahë plan-pro-gramet ekzistuese universitare dhe do të kërkojëzhvillimin e koleksioneve, përvojë me materiale tëndryshme elektronike dhe disa materiale të shty-pura referuese, si dhe do t’i mbështesë shërbimetpër përdoruesit e bibliotekës.

Dr. Amos Owen Thomas, koordinator i ProgrameveDonatore nga Departamenti i Marketingut dhe iAdministratës, nga Universiteti Griffith nëQueensland të Australisë, i dhuroi BibliotekësKombëtare dhe Universitare një fond librash të fushëssë marketingut dhe administratës. Ky donacion ështërealizuar në kuadër të Projektit “World DonationProgramme”, projekt ky i shtrirë në nivel botëror përbibliotekat e vendeve në transicion. Shpenzimet even-tuale të bartjes janë mbuluar nga Universiteti Griffith iQueensland-it. Ndër titujt me rëndësi të këtij dona-cioni janë: “Essentials of Services Marketing” ngaDouglas Hoffman, “International Business” ngaRobert Grosse, “Marketing” nga Peter Reed,“International Marketing” nga Lloyd Russow dhe titujtë tjerë të rëndësishëm.

Përfaqësues të BKUK-së zhvilluan një takim pune në Londër, gjatë të cilit utakuan me udhëheqësit kryesorë të Bibliotekës Speciale të Kolegjit Mbretëror tëLondrës. Gjatë këtij takimi, në mënyrë të hollësishme u demonstrua puna dhefunksioni i programit të automatizuar bibliotekar ALEPH 500. Menaxherët ekëtij sistemi, Pete Sudell dhe Margaret Richardson, demonstruan procesin epunës dhe aplikacionet e mundshme që ofron ALEPH 500. Palët nga Londradhe Prishtina shkëmbyen idetë e dyanshme për procesin e mëtutjeshëm të zba-timit të sistemit ALEPH 500 në BKUK, duke iu përshtatur kërkesave dherrethanave të institucionit. Është potencuar se ky sistem do t’u ofrojë për-doruesve të BKUK-së shërbime efikase, në sektorët e pasurimit, katalogimit,qarkullimit, serialeve, siç janë: procesi i porosisë së librit, (parakatalogimi),regjistrimi i faturave të blerjes, aranzhimi i buxhetit vjetor, baza e të dhënave tëfurnizuesve të bibliotekës etj. Programi do të ofrojë edhe shërbime të tjera tëKatalogimit dhe të Qarkullimit, të cilat dukshëm do ta përmirësojnë procesin epunës në BKUK.

L O N D Ë R - A N G L I

MASSACHUSETTS-SHBA QUEENSLAND-AUSTRALI

23


NGJARJE NDËRKOMBËTARE

Drejtori i Bibliotekës së NATO-s nga Brukseli,z. Jean Arthur Creff, u takua me drejtorin eBKUK, dr. Sali Bashota. Ky takim synonte thel-limin e bashkëpunimit në fusha me interes tëndërsjellë bibliotekar ndërmjet dy bibliotekave,gjatë të cilit u shpreh vullnet i përbashkët për tëbashkëpunuar në të ardhmen në plane konkrete,posaçërisht, në fushën e bibliotekarisë.Bashkëbiseduesit diskutuan edhe për mundësitëe pasurimit të fondeve të Bibliotekës Kombëtaredhe Universitare të Kosovës me botime tëNATO-s, botime këto që do sigurohen ngaBrukseli. BKUK-ja do të kontribuojë përpasurimin e Bibliotekës së NATO-s nga fondi ibotimeve kosovare me interes të veçantë.

Në Kompaninë Ex-Libris, përfaqësia në Herdforshire të Londrës, u real-izua procesi i dytë i zbatimit të sistemit ALEPH 500. Me këtë rast u bëanalizimi i sistemit, fazë kjo kur paraqiten konceptet themelore të funk-sionimit dhe strukturës së të dhënave të ALEPH-it. Kompania shitësemësoi nga stafi i BKUK-së për strukturën dhe shtrirjen aktuale të proce-sit të punës dhe mori vendime për konfigurimin bazik të instalimit. Pra,takimi u përqendrua në këto objektiva: sigurimi në pikëpamje tëpërgjithshme për ndërtimin e Sistemit ALEPH, konfigurimi bazik iinstalimit dhe plotësimi i pyetësorëve të konfiguracionit.

Një kontingjent librash ka arrituredhe nga Kajroja, i mbledhur ngaintelektuali dhe aktivisti shqiptarnë Kajro, Beqir Ismaili. Ai kadhuruar botimet e veta të pub-likuara në botën arabe, të cilatjanë të shkruara në gjuhën arabe,ndërsa tematika e tyre i përketngjarjeve në Kosovë, sidomos,atyre të vitit 1999. Rëndësia ekëtyre librave qëndron në faktinse botimi i tyre në gjuhën arabe,pikërisht, në kohën kur Kosovagjendej në luftë, ka ndikuar që tësensibilizohet bota arabe përçështjen e Kosovës, duke zgjuarkureshtjen e shumë intelektualëvearabë.

B R U K S E L - N A T O

K A J R O - E G J I P T

HER

FORD

SHIR

E –

ANGLI

Agjencia Ndërkombëtare e ISBN-së ka filluar përgatitjen për publikimin botëror të PIID-së (Publisher InternationalISBN Directory). Në këtë publikim do të jetë e përfshirë edhe Agjencia Kombëtare e ISBN-së në BKUK, e cila idërgoi të dhënat përfundimtare të botuesve kosovarë për vitin 2004. Agjencia e ISBN-së në Kosovë ka bërë të diturse në katalogun botëror të botuesve, në vitin 2004 Kosova prezantohet me 210 botues, prej të cilëve, 15 botues itakojnë grupit të parë, me botime më të mëdha, 60 të tjerë grupit të dytë, me numër mesatar të publikimeve, ndër-sa grupit të tretë dhe të fundit, i takojnë 133 botues, shumica prej të cilëve janë privatë. Gjithashtu, ditë më parë uprezantua edhe botimi më ri i Manualit Përdorues të ISBN-së, i përgatitur nga Agjencia Ndërkombëtare e ISBN-së.Në këtë botim janë të përfshira të gjitha ndryshimet, që do të pasojnë nga viti 2007. Manuali pritet të përkthehetdhe të botohet edhe në gjuhën shqipe nga Agjencia Kombëtare e ISBN-së për Kosovë.

BERLIN -GJERMANIJean Arthur Creff

Melonie Aemston

24


BOTIMET E BKUK-së

BIBLIOGRAFIA E REVISTËS KOHA 1978-1989Është Bibliografi e organizuar dhe sistemuar profesionalisht për të gjitha materialet e saj të botu-

ara brenda 11 viteve - sa kohë ka dalë kjo revistë. Për rëndësinë e bibliografisë dëshmon shumëpuna e palodhshme e autorit që ka sistemuar 2359 njësi bibliografike dhe mënyra se si janë siste-muar gjatë librit, duke ua lehtësuar shumë punën studiuesve të ndryshëm, për të cilët ka materialkjo revistë. Bibliografia e sistemuar ndahet në shtatë pjesë; I. Letërsia shqipe, II. Letërsia e popujvetë Jugosllavisë, III. Letërsia botërore, IV. Letërsia gojore, V. Artet pamore, VI. Filozofia, Sociologjia,Kulturologjia dhe VII. Treguesit, duke pasur edhe një nënndarje të secilës prej tyre në poezi, prozë,dramë, etj. Kjo ndarje paraqet sistemimin e asaj literature të revistës, e cila përmbante materialeartistike, shkencore, kulturore, etj. Por, njëkohësisht, paraqet edhe një ndarje në gjini dhe përkatësivendore varësisht prej vendit, të cilit i përket ajo literaturë. Ndërsa, brenda këtyre sistemimeve gru-pore dhe nëngrupeve, si kriter tjetër i renditjes së këtyre njësive bibliografike, është marrë emri iautorit. E gjithë kjo punë e palodhshme e autorit ua lehtëson për mrekulli lexuesve dhe studiuesvepunën në përdorimin e kësaj reviste, duke ia bërë të mundshme depërtimin sa më të lehtë dhe tëshpejtë në informacionet e fushave të ndryshme, varësisht prej interesimeve që ka lexuesi. KjoBibliografi shërben për orientime të formave të ndryshme, duke ua hapur të gjitha dyert studiuesvetë profesioneve të ndryshme.

BIBLIOGRAFIA E REVISTËS KOSOVA 1972 – 2003 Është bibliografia e dytë e botuar kohëve të fundit nga BKUK-ja e autorit Gjon Berisha, duke

pasuruar rrafshin bibliografik me një bibliografi të natyrës tjetër dhe duke e vazhduar traditën errafshit bibliografik. Që në titull shenjohet koha (1972 – 2003) brenda të cilës bëhet bibliografia eatyre shkrimeve të kësaj reviste, pra një periudhë 31-vjeçare ku numërohen 25 numra të kësajreviste. Revista Kosova e botuar në fillim nga Enti i Historisë së Kosovës dhe më vonë nga Institutii Historisë së Kosovës është e një rëndësie të veçantë, të cilën gjë e citon edhe autori në parathënie:“Revista shkencore “Kosova” ka qenë dhe është një vatër, në të cilën është prezantuar historiografiae Kosovës dhe e shqiptarëve në përgjithësi”. Libri ndahet në dy pjesë kryesore; në bibliografi alfa-betike dhe në bibliografi kronologjike që bëhen bërthama e sistemimit të materialit në këtë libërpër materialin e botuar në revistën Kosova. Ky sistemim është udhërrëfyes për lexuesit se ku mundta gjejnë materialin e caktuar, për të cilin është i interesuar ai. Në pjesën e parë ku gjendetBibliografia alfabetike “njësitë bibliografike janë renditur sipas radhitjes alfabetike globale duke ubazuar në autorë, kurse brenda autorit janë radhitur të gjitha njësitë bibliografike sipas alfabetit pamarrë parasysh renditjen kronologjike të tyre”. Ndërsa në pjesën e dytë ku si parim drejtues kemirenditjes kronologjike të botimeve sipas kohës se kur janë botuar, prapë kemi një renditje me bazë

alfabetike, por prapë sistemi kronologjik është kryesori dhe renditja alfabetike është nënrenditje. Përfundimisht është një bibliografiqë në një formë shteruese paraqet të gjithë materialet e botuara në revistën Kosova.

SFIDAT E ZHVILLIMIT TË BIBLIOTEKAVE PUBLIKE NË KOSOVËKy libër i autorit Bedri Gashi i botuar nga BKUK-ja është ndër librat që me përkushtim

dhe në mënyrë profesionale i qaset problemeve me të cilat ballafaqohen sot bibliotekat pub-like në Kosovë. Përveç kësaj, libri shquhet edhe me projektet që mendohet të sjellin kalimine kësaj gjendjeje në të cilën gjenden Bibliotekat publike në Kosovë. Pra tematikisht kemindarjen e librit në dy pjesë (edhe pse kjo nuk shënohet në libër); a) në një pjesë kuparaqiten problemet e Bibliotekave publike, që në fakt mbështetet më shumë në përvojënpraktike dhe studimet e asaj praktike që autori ka pasur - në komunikim me bibliotekatpublike dhe b) në pjesën tjetër ku pretendohet të kalohet nga ato probleme përmes trajn-imeve, librave profesional, raporteve të IFLA-FAIFE-s, etj. Kurse strukturalisht vepra ndahetnë gjashtë pjesë, ku në formë kronologjike jepen të dhënat prej problemeve drejt tejkalimittë tyre. Ecja në kohë e bibliotekarisë në Kosovë sikur ia jep vlerën këtij libri që mundohet samë shumë të jetë konkret dhe referencë të përhershme ta ketë gjendjen në të cilën gjendenbibliotekat publike në Kosovë. Varfëria e madhe institucionale dhe profesionale që i përcollibibliotekat publike prej pas luftës po vjen duke u zvogëluar dita-ditës dhe libri është një haptutje në këtë drejtim. Ai paraqet kërkesat emergjente, të cilat duhet të plotësohen për zhvil-limin e bibliotekave publike drejt profesionalizimit dhe ngritjes teknologjike të tyre. Pavarësimi i bibliotekave publike,krijimi i hapësirave të reja dhe të mjaftueshme për lexuesit, pasurimi i fondeve, rregullimi institucional, trajnimet profe-sionale janë vetëm ca kërkesa të natyrave të ndryshme që çojnë drejt zhvillimeve të ndryshme e veçanërisht të pjesës mëtë ndjeshme të bibliotekave publike që i shtron autori në libër. Përfundimisht është njëra ndër përpjekjet serioze dhe pro-fesionale që pretendon ngritjen e përgjithshme të bibliotekave publike në Kosovë.

java e bibliotekËs nË kosovË

Documents